OBLIGACIONO PRAVO

1. Pojam obligacije
Obligacija je pravni odnos između dvije određene strane na osnovu koga je jedna
strana (povjerilac , creditor) ovlašćena da zahtjeva od druge strane (dužnik , debitor)
određeno davanje , činjenje ili uzdržavanje od nečega što bi inače imala pravo da čini , a
druga strana je dužna to da ispuni .
Posmatrana sa stanovišta povjerioca , obligacija predstavlja potraživanje , dok sa
stanovišta dužnika , ona znači dug . Pojam obligacije obuhvata odnos između povjerioca i
dužnika u cjelini .
Ali pod obligacijom podrazumjevamo i potraživanje i dug u jednoj pravnoj simbiozi u
kojoj ovi pojmovi stoje u korelativnom odnosu. Doduše , treba odmah reći da sam naziv
„obligacija“ koji je izveden od glagola obligare , što znači vezati odn. obvezati nije po svom
porijeklu bio naziv koji je obuhvatao odnos između povjerioca i dužnika u cjelini . Za oznaku
potraživanja u rimskom pravu bio je u upotrebi naziv creditum , a za oznaku dugovanja naziv
obligatio , debitum .I danas se pod izrazom obligacija može razumjeti samo dug ili samo
potraživanje , ali on je ujedno i prije svega naziv kojim se u smislu jedne teorijskopravne
formule obuhvata odnos između povjerioca i dužnika .

2. Pravne osobine obligacije

Pojam obligacije pretpostavlja imovinsko-pravni odnos između povjerioca i dužnika ,
što znači da je taj odnos snadbjeven pravnom odn. imovinskopravnom sankcijom , koja
povjeriocu pruža mogućnost da svoje pravo ostvari prinudnim putem .
Subjekti toga odnosa su uvijek tačno određena lica , bez obzira da li je na jednoj ili
drugoj strani više lica . Oni uvijek mogu imati samo jedan od dva pravna položaja : ili su
povjerioci ili dužnici .
Taj odnos između određenih subjekata ima svoju sadržinu koja je ispunjena onim što
dužnik treba da preda ili da učini ili ne učini odn. onim što povjerilac može tražiti od dužnika.
Najzad , taj odnos koji svojom sadržinom dejstvuje između povjerioca i dužnika , u
principu , ne dejstvuje i prema trećim licima .

Prema tome , mogu se navesti slijedeće pravne osobine obligacije :

1. obligacija je imovinsko pravni odnos
2. subjekti obligacionog odnosa su određena lica
3. obligacioni odnos je ispunjen određenom sadržinom
4. obligacioni odnos je relativnog karaktera .

a) Obligacija je imovinskopravni odnos .

Još su rimski tekstovi kao prvo obilježje obligacije , isticali da je ona pravna veza
(iuris vinculum) odn. pravni odnos što znači da obligaciju prati odgovarajuća pravna
sankcija , čime se razlikuje od drugih vrsta društvenih odnosa , kao što je npr. moralni ili
prijateljski . Dakle , obligaciju je moguće prinudno ostvariti preko suda . Izuzetak su naturalne
obligacije koje ne posjeduju moć prinudnog izvršenja , ali koje , pored moralne sankcije ,
podrazumjevaju i jednu vrstu posredne pravne sankcije ; naime , ukoliko se dobrovoljno
ispuni naturalna obligacija , ne može se pravnim putem izvršiti povraćaj datoga , jer se i sa
stanovišta prava smatra da ispunjena naturalna obligacija predstavlja akt kojim se vrši isplata
dugovanog .

1
 Neposredna sankcija koja prati povredu prava iz obligacije ima sva obilježja
imovinskopravne sankcije .To znači , da se naknada štete i povraćaj u pređašnje stanje javljaju
kao tipična pravna sredstva kojima se štite odgovarajuća pravom zaštićena dobra .

b) Subjekti obligacionog odnosa su određena lica .

Ona mogu imati jedan od dva pravna položaja : ili su povjerioci ili dužnici . Nije
nužno da na strani povjerioca ili na strani dužnika bude samo jedno lice ; može ih biti više ,
ali su to uvijek određena lica , tj. tačno se zna koje je to lice i kakav mu je pravni položaj u
obligaciji . Subjekti u obligacionom odnosu mogu biti ne samo fizička , već i pravna lica .
Položaj povjerioca odn. povjerilačke strane u obligacionom odnosu ispunjen je
njegovim pravom da zahtjeva (ima ovlaštenje da ) od dužnika izvršenje dugovane radnje ,
zbog čega mu pripada svojstvo aktivne strane obligacionog odnosa .
Naprotiv , položaj dužnika , kao pasivne strane obligacionog odnosa , uvijek se sastoji
u dužnosti da izvrši dugovanu radnju .
Ovako određen položaj povjerioca i dužnika pokazuje da se ovim nazivima obilježava
svaki subjekt potražuje (povjerilac) odn. svaki subjekt koji duguje (dužnik) po jednoj
obligaciji , bez obzira na konkretan izvor obligacije .
Povjerilac je , dakle , opšti naziv za onu stranu u obligacionom odnosu koja ima pravo
da zahtjeva određeno ponašanje , a dužnik je opšti naziv za drugu stranu u obligacionom
odnosu koja je obavezna da izvrši dugovanu radnju i to sve bez obzira na vrstu i karakter
činjeničnog skupa iz koga proizlazi takav pravni položaj .
U izvesnim obligacionom odnosima i jedna i druga strana može istovremeno imati i
položaj dužnika i položaj povjerioca . Tako kod dvostrano obaveznih ugovora ( kupoprodaja ,
razmjena , zakup i dr.) oba ugovornika su istovremeno i povjerioci i dužnici .
Naprotiv , kod drugih ugovora ili drugih obligacionih odnosa nema ovoga dvojstva ,
već je uvijek jedna strana samo dužnik , npr. kod poklona , prouzrokovanja štete , isplate
nedugovanog i sl.
Da bi se izbjegla moguća konfuzija , kod dvostrano obaveznih ugovora uputnije je
stranke nazivati konkretnim terminima zavisno od konkretnog ugovora , npr. kupac i prodavac
, zakupac i zakupodavac , davalac izdržavanja i primalac izdržavanja , nego ih nazivati
povjeriocem i dužnikom , jer su ovdje i jedna i druga strana istovremeno i povjerioci i dužnici
.

c) Obligacioni odnos ima određenu sadržinu .

Dalja pravna osobenost obligacionog odnosa ogleda se u činjenici da je taj odnos

ispunjen određenom sadržinom . Ta sadržina proizlazi iz samog pojma obligacije prema
kome je povjerilac ovlašćen da zahtijeva od dužnika da mu ovaj nešto da , učini ili da se
uzdrži od činjenja na koje bi imao pravo . Povjerilac dakle ima određeno pravo koje je
zasnovano obligacionim odnosom , a dužnik , po tom istom osnovu , ima određene obaveze .
Sadržinu obligacije čine upravo ta prava i obaveze ili drugim riječima obligacioni odnos je
ispunjen onim što povjerilac može da zahtijeva od dužnika odn. što dužnik treba da ispuni
povjeriocu . Sadržina obligacije naziva se još i prestacija , mada se upotrebljavaju i izrazi
obligaciona radnja ili činidba .
Svaki obligacioni odnos ima svoju posebnu sadržinu prema kojoj se razlikuje od
drugih obligacionih odnosa . Ali , uopšte govoreći , sadržina svih obligacionih odnosa može
se ispoljiti kroz akt davanja , činjenja ili uzdržavanja odn. trpljenja (dare, facere , non
facere). To je , u stvari , sve ono na šta se sadržina obligacije odnosi , što čini njen predmet .

2
 Kada se postavi pitanje šta predstavlja sadržinu , a što predmet obligacije , može se
reći da sadržinu obligacije čine prava i obaveze , dok je predmet sve ono na šta se obligacija
odnosi , tj. davanje , činjenje ili uzdržavanje od određenog činjenja .
Može se reći da bi izraz „dati“ trebalo da obuhvati sve one obaveze u kojima dužnik
predaje povjeriocu određenu stvar , bez obzira da li je u pitanju prijenos svojine ili prijenos
nekog drugog prava . Tako „davanje“ podrazumjeva ne samo obavezu prodavca ili
poklonodavca da preda stvar kupcu odn. poklonoprimcu u cilju sticanja prava svojine , već i
obavezu zakupodavca ili poslugodavca da preda stvar na određenu upotrebu zakupcu odn.
poslugoprimcu . Akt „davanja“ ujedno je i najčešći predmet obligacije .
Pored predaje stvari , predmet obligacije može se sastojati i u određenom činjenju
koje je dužnik obavezan da preduzme . Izvjesni obligacioni odnosi se upravo karakterišu
preduzimanjem odgovarajućeg činjenja od strane dužnika , kao što je npr. kod ugovora o djelu
ili radu ili kod ugovora o punomoćstvu .
Predmet obligacije ukazuje i na činjenicu da se obligacija može odnositi i na
nečinjenje odn. uzdržavanje od određenog činjenja . Ovo je bitno naglasiti da je riječ o
uzdržavanju od neke radnje koju je inače dopušteno činiti , jer ako je ta radnja zabranjena ,
onda uzdržavanje od takve radnje ne može biti predmet obligacionog odnosa . Tako npr. ako
bi se neko obavezao da neće učiniti određeno krivično djelo ili da neće preduzeti određenu
radnju koja je protivna moralnom imperativu , takvo obavezivanje ne bi proizvelo punovažne
pravne posljedice na planu obligacionopravnog odnosa . Ali obaveza susjeda da se ne
ograđuje visokim zidom , na što bi inače imao pravo ili obaveza kupca da ne otuđi predmet
kupoprodaje za određeno vrijeme zbog ustanovljenog prava otkupa u korist prodavca ,
predstavlja primjer punovažne obligacije . Izvjesna konkretizacija nečinjenja odn.
uzdržavanja obično se obilježava izrazom „trpljenje“ (pati) kojim se obuhvataju one
obligacije u kojima dužnik dopušta , tj. trpi da povjerilac nešto čini što bi mu on inače
mogao zabraniti da nije s njim u obligacionom odnosu , npr. na osnovu ugovora dužnik je
obavezan da trpi da povjerilac prelazi preko njegovog zemljišta . Treba napomenuti da je
davanje i činjenje karakteristično za pozitivne obligacije , dok je uzdržavanje od činjenja
karakteristično za negativne obligacije .
Da bi obligacija bila punovažna , zahtijevaju se izvjesna svojstva predmeta odn.
sadržine obligacije . Predmet obligacije može biti samo ono što je moguće ispuniti , jer ono
što nije moguće , nisi ni dužan . Obligacije nema kada je riječ o tzv. objektivnoj , a ne
subjektivnoj nemogućnosti . Pri tome , ona obuhvata , kako pravnu , tako i faktičku
nemogućnost , koja može biti prisutna već u trenutku kada je obligacija trebalo da nastane
(inicijalna) ili kasnije u toku njenog ispunjenja (naknadna nemogućnost). Kada je riječ o ovoj
posljednjoj , treba primjetiti da obligacija prestaje samo u slučaju kada je nemogućnost
posljedica uzroka za koji dužnik ne odgovara .
Predmet obligacije mora biti i dovoljno određen , tj . mora se znati na šta se
obligacija odnosi , šta dužnik treba da učini ili da preda odn. od kakvog činjenja treba da se
uzdrži . Ali nije neophodno da predmet obligacije bude tačno određen već u momentu
nastanka obligacije (obligatio certa) , već je dovoljno da on bude odredljiv tj. da se može
naknadno , prema izvjesnim okolnostima , odrediti (obligatio incerta).
Za razliku od određenosti predmeta , određenost sadržine obligacije znači da prava i
obaveze stranaka moraju biti određene u tom smislu da se zna o kom obligacionom odnosu je
riječ .
Najzad , sadržina i predmet obligacije moraju biti dopušteni sa gledišta pravnog i
moralnog poretka . Sve ono što bi bilo protivno prinudnim pravnim propisima ili poštenju i
blagonaravlju , biva kao da je i samo po sebi nemoguće . To znači da se nedopuštenost
predmeta u principu izjednačava sa objektivnom nemogućnošću .

3
 Prema ZOO-a predmet ugovorne obaveze je nedopušten ako je protivan ustavom
utvrđenim načelima društvenog uređenja , prinudnim propisima i moralu društva .

d) Obligacioni odnos je realativnog karaktera .

Iz obligacionog odnosa niče određeno pravo na strani povjerioca , i to pravo koje se

može istaći samo prema dužniku , a ne i prema trećem licu odn. samo je dužnik u obavezi
prema određenom povjeriocu , a ne i prema nekom trećem licu . To upućuje na zaključak da je
obligacioni odnos relativnog karaktera , da djeluje samo inter partes , za razliku od
stvarnopravnog odnosa , koji kao apsolutno pravo , djeluje erga omnes . Povjerilac može
zahtijevati određeno ponašanje samo od dužnika i to je jedino pravo koje mu obligacioni
odnos pruža . Njegova ovlašćenja ne prate stvar kada ona uđe u posjed trećeg , čak ni onda
kada obligacioni odnos ima za predmet predaju stvari . Povjerilac može samo od dužnika
zahtijevati ispunjenje obligacije onako kako ona glasi , a za treća lica to je akt koji im ne
može ni škoditi ni koristiti . Drugim riječima , obligacioni odnos između određenih lica , u
principu , ne tiče se trećih lica .
Stvarnopravni odnos po svom karakteru je odnos između određenog titulara
(npr.vlasnika određene stvari) i svih drugih , unaprijed neodređenih lica koja bi mogla doći u
dodir sa stvari koja je predmet tog odnosa (ius in re).Ukoliko dođe do povrede prava titulara
stvarnopravnog odnosa , ovaj može , prema svakom licu koje tu povredu čini , da podigne
tužbu kojom će zaštititi svoje pravo . Naprotiv , titular prava koje proizlazi iz
obligacionopravnog odnosa može , radi zaštite svoga prava , podići tužbu samo protiv
određenog lica , tj. dužnika .
Razlika između ova dva odnosa može se pratiti i na pitanju njihova predmeta .
Naime , predmet stvarnopravnog odnosa je stvar , kao materijalni dio prirode , dok je
predmet obligacionopravnog odnosa određeno davanje , činjenje ili uzdržavanje .
Treba primjetiti da su obligaciona prava , za razliku od stvarnih prava , podložna
zastarjelosti , tj . poslije proteka zakonom određenog vremena obligaciona prava gube
mogućnost prinudnog ostvarenja što nije slučaj , bar u principu , sa stvarnim pravima .
Izvjesne potrebe savremenog pravnog prometa , kao i zahtjev za većom pravnom
sigurnošću , uticali su na stvaranje određenih izuzetaka od pravila relativnosti
obligacionopravnih odnosa , tako da u izvjesnim slučajevima obligacioni odnos može
proizvoditi pravna dejstva i preko okvira odnosa inter partes .
U prvu grupu izuzetaka , tj . kada obligacioni odnos proizvodi dejstva prema svakom
trećem savjesnom licu , ubrajaju se slučajevi kada se određeno obligaciono pravo može
upisati u javne registre odn. u zemljišne knjige . Tako , ugovor o zakupu nepokretne stvari
može biti upisan u zemljišne knjige , što znači da će zakupac svoje pravo moći da istakne
protiv svakog , pa i protiv potonjeg pribavioca stvari . Ukoliko , dakle , zakupodavac u toku
trajanja zakupa otuđi zakupljenu stvar , tj . proda je ili pokloni nekom trećem licu , zakupac će
, moći da suprostavi svoje pravo zakupa novom vlasniku , tako da će i dalje koristiti
zakupljenu stvar saobrazno odredbama ugovora o zakupu . Novi vlasnik se ne može pozivati
na činjenicu , da prilikom sticanja stvari , nije znao da je ta stvar predmet zakupa , jer je
faktom upisa u zemljišne knjige ovo pravo , iako po prirodi relativnog karaktera , dobilo
obilježija prava erga omnes .
Pored zakupa nepokretne stvari koji može biti upisan u zemljišne knjige , treba
pomenuti i mogućnost upisa u ove knjige i prodaje nepokretne stvari s pravom otkupa .
Naime , prodavac u kupoprodajnom ugovoru može zadržati pravo da u određenom roku uzme
stvar natrag od kupca vraćajući mu cijenu . Kupac je obavezan da pribavljenu stvar do
određenog roka ne otuđi , kako bi prodavac mogao realizovati svoje pravo otkupa . Međutim ,
ako kupac prekrši svoju obavezu i stvar otuđi trećem licu , onda , ukoliko je pravo otkupa bilo

4
upisano u zemljišne knjige , pribavilac se neće moći pozivati na činjenicu da mu pravo
otkupa nije bilo poznato .
Isti je slučaj i sa upisom u zemljišne knjige prečeg prava kupovine nepokretne
stvari . Ukoliko je ovo pravo upisano u zemljišne knjige , i pored toga što je ono u principu
obligacionopravne prirode , to pravo samim faktom upisa prelazi okvire odnosa inter partes ,
tako da se može isticati protiv svakog trećeg lica ; treće lice ne može se pozivati da mu
postojanje prečeg prava kupovine nije bilo poznato . ZOO predviđa pravilo da se u slučaju
javne prodaje prodavac ne može pozivati na svoje pravo preče kupovine . Međutim , prodavac
čije je pravo preče kupovine bilo upisano u javnoj knjizi može zahtijevati poništenje javne
prodaje , ako nije bio pozvan da joj prisustvuje .

II POJAM OBLIGACIONOG PRAVA

Osnovna obilježja i terminologija
Obligaciono pravo se bavi obligacijama . Kao grana u opštem sistemu pozitivnog
prava , obligaciono pravo je skup pravnih normi kojima se regulišu obligacioni odnosi . Ono
predstavlja jedan dio građanskog prava koji je posvećen pravnom regulisanju prometa
vrijednosti , za razliku od drugih dijelova građanskog prava , koji se bave pravnim
regulisanjem stečenih vrijednosti . Svojim pravilima obligaciono pravo prati prelaz
određenih dobara , stvari i usluga , iz imovine jednog lica u imovinu drugog lica . Najvećim
dijelom norme obligacionog prava posvećene su regulisanju ekvivalentne razmjene
(npr.kupoprodaja) , ali one regulišu i prijenos određenih vrijednosti bez ikakve naknade
(npr.poklon). U svakom sučaju norme obligacionog prava su posvećene domenu prometa robe
i usluga , pa samim tim odražavaju ekonomske odnose na kojima je zasnovana pravna
organizacija jedne zajednice . Otuda , priroda i karakter normi obligacionog prava , kao i
širina polja njihove primjene , zavisi od stepena razvoja ekonomskih odnosa u jednoj
zajednici i načina njihovog organizavanja shodno osnovnim principima i karakteru
konkretnog ekonomskog poretka .
Obligaciono pravo u odnosu na stvarno pravo razlikuje se po čitavom nizu pravnih
karakteristika . Subjekti obligacionog odnosa su uvjek određena lica , a njihov pravni odnos
ima relativan karakter , za razliku od stvarnopravnog odnosa koji je apsolutnog karaktera i u
kome je određen samo titular prava , dok su sva ostala lica u obavezi da ga ne ometaju u
posjedovanju i vršenju prava ; predmet stvarnopravnog odnos je stvar , dok je predmet
obligacionog odnosa određeno davanje , činjenje ili uzdržavanje ; stvarna prava u principu ne
zastarijevaju , dok obligaciona prava mogu izgubiti moć prinudnog ostvarenja usljed proteka
zakonom određenog vremena itd. Iz svega ovoga može se izvući zaključak da se normama
stvarnog prava regulišu stečene vrijednosti , tj. pravno se uređuje , prije svega , ustanova
svojine , a zatim i druga prava koja dejstvuju erga omnes , kao što je pravo službenosti ili
zaloge . Naprotiv , obligacionim pravom se regulišu sredstva pravnog prometa vrijednosti,
prije svega , ugovori kojima se vrši razmjena dobara i usluga , a zatim i druga prava koja
dejstvuju samo inter partes , kao što je npr. pravo oštećenog na naknadu prouzrokovane štete .
Dok se nasljedno pravo bavi regulisanjem imovinsko-pravnih odnosa za slučaj smrti jednog
lica (poslovi mortis causa) i orgaizacijom sukcesije prava i obaveza , dotle su za obligaciono
pravo karakteristični poslovi među živima (inter vivos) , kao i prava i obaveze koje uglavnom
nisu vezane za ličnost , već se mogu prenositi sa jednog lica na drugog za vrijeme njihovog
života .
Što se tiče samog izraza „obligaciono pravo “ treba reći da on potiče od lat. riječi
obligatio koja u prevodu znači obaveza . Otuda kod nas se , pored izraza obligaciono pravo ,
sreće i izraz obvezno pravo . Ali kako se obligacijom može nazvati samo potraživanje ili samo
dugovanje , to se sreću i izrazi tražbeno pravo ili dugovinsko pravo . Izraz tražbeno pravo
izražava samo aktivnu stranu obligacionog odnosa i on bi se mogao prihvatiti ako bi se

5
obligacija posmatrala samo sa stanovišta povjerioca . To se isto odnosi i na izraz dugovinsko
pravo koji bi mogao biti adekvatan ukoliko bi se obligacija posmatrala samo sa stanovišta
dužnika . Ali , kako se obligacijom uglavnom naziva odnos između povjerioca i dužnika u
cjelini , to bi izraz obligaciono pravo ipak , bio najadekvatniji .

Evolucija i značaj - Obligaciono pravo i opšta teorija obligacija dolazi u red

najstarijih pravnih disciplina . Veliki broj principa i pravila postavljen je još u vrijeme
vladavine rimskog prava . Uticaj ovog prava na materiju obligacija je opšte poznat .
Savremno obligaciono pravo u evropskim zemljama naslijedilo je čitavo bogatstvo
innstitucija , načela ili pravila obligacionog prava postavljenjih i izgrađenih još u rimskom
pravu . Ono je uspjelo da od vremena svog djetinjstva pa do kraja svog bitisanja , ne samo
stvori i grubo postavi institucije i pojmove obligacionog prava , već da ih razvije do suptilnih
nijansi i da im , naročito zahvaljujući ulozi pretora , pruži potrebnu sposobnost prilagođavanja
novim društvenim , prije svega , ekonomskim prilikama i uslovima .
Tačno je da se izvjestan broj pravila obligacionog prava predstavlja svojom
postojanošću i svojom vječitom mladošću . Ali , pored tih pravila , postoje i ona koja ranija
vremena nisu poznavala ili koja su u znatnoj mjeri izmjenjena , tako da bi se u svom korjenu
jedva mogla prepoznati . Uprkos stabilnosti jednog dijela obligacionog prava i
pravnotehničkih pravila kojima se regulišu obligacioni odnosi , izvjesni principi , pa čak i
institucije obligacionog prava prošli su i prolaze kroz određene promjene . Otuda , može se
reći da je obligaciono pravo sa svojim pojmovima i pravilima istovremeno i stabilno i
promjenjivo pravo . Stabilnost se ogleda naročito u vremenskoj postojanosti čitavog niza
pravila koja dolaze još iz rimskog prava , posebno onih koja imaju pravnotehnička obilježja
(npr.osnovna pravila o načinu nastanka i prestanka obligacija , izvršenja ugovora i uopšte
ugovorne odgovornosti , naknadi štete i sl.) , dok se promjenjljivost vidi u činjenici postojanja
mnogih principa i pravila koja starom pravu nisu bila poznata ili su bila u začetnom obliku
(npr.princip konsenzualizma , autonomije volje , odgovornosti za opasne stvari , kolektivni
ugovori , osiguranje , ugovori po pristupu i dr.)
Na te promjene utiču različiti faktori od kojih je najznačajniji ekonomski , ali je od
uticaja stepen moralne i tehničke civilizacije , kao i filozofsko i političko opredjeljenje jedne
sredine . Ekonomski faktor odn. određeni stepen tehničke civilizacije uticao je na stvranje
čitavih institucija obligacionog prava , među kojima treba naročito pomenuti ustnovu
osiguranja , objektivnu odgovornost za prouzrokovanu štetu , ugovore u korist trećh lica ,
ugovore po pristupu , kolektivne ugovore . Može se reći da od karaktera ekonomskog sistema
zavise , u jednom pravnom poretku , mnoga pravila obligacionog prava u smislu njihovog
postojanja ili njihove sadržine i pravne prirode . Ali u zavisnosti od ekonomskog faktora , na
izgled obligacionog prava utiču i moralna shvatanja određene sredine .
Evolucija obligacionog prava , počev od prvih pisanih izvora , pa sve do naših dana ,
evolucija koja je donijela nastanak novih institucija ili promjenu postojećih , bila je sa manje
ili više pažnje stalno praćena odgovarajućim teorijskopravnim pogledom . Ako se ostave po
strani različite pravne škole koje su se u prošlosti formirale i koje su bez sumnje imale uticaja
i na materiju obligacionog prava , može se reći da je stvorena tzv. opšta teorija obligacija koja
se karakteriše visokim stepenom uopštavanja konkretnih obligacionih odnosa . Instrumenti
ove teorije su riječi i pojmovi u kojima je utisnuta i kondezovana vjekovna evolucija pravne
misli na planu pravnog regulisanja odnosa između dvije određene strane na osnovu koga je
jedna strana ovlašćena da zahtijeva od druge određeno ponašanje . Riječ je o jednom bogatom
skupu apstraktnih pravila nastalih induktivnim putem , tako da su konkretni obligacioni
odnosi u opštoj teoriji obligacije predstavljeni uopštenim formulama koje su , prema
određenom kriterijumu , sistematizovane u šire i uže cjeline . To je polje jasnih , ali uopštenih
pojmova , polje na kome pravna logika dobija svoje pravo mjesto . Ali , ne samo pravna

6
logika u jednom uskom i pravnotehničkom smislu , već i u smislu saznanja da ta pravila
dolaze kao izraz određenih društvenih potreba i činilaca .
Opšta teorija obligacija od značaja je , ne samo za obligaciono pravo kome je
namjenjena , već i za druge grane građanskog prava , pa i za neke grane prava koje su izvan
domena građanskog prava npr. privredno (trgovačko) pravo , a također i za opštu teoriju
prava. Pojmovi kao što su povjerilac , dužnik , obaveza , ugovor , šteta , odgovornost , isl.
takvi su po svojoj prirodi da ne mogu biti zaobiđeni i od drugih grana prava . Otuda , druge
grane prava , saobrazno njihovom predmetu regulisanja , dolaze na izvor gdje nalaze teorijski
izgrađene pravne pojmove .
Ugovor je svaka saglasnost volja dva ili više lica kojom se postiže obligacionopravno
dejstvo .
Kada se upotrijebi riječ „dužnik“ , to je također apstrakcija u smislu opšte teorije
obligacija . Ova riječ u teoriji obligacija označava svako lice koje je obavezno da izvrši neku
prestaciju u korist povjerioca . To je ne samo kupac ili prodavac , zakupac ili zakupodavac ,
zajmoprimac ili poslugoprimac , nego i svako lice koje drugom svojom krivicom prouzrokuje
štetu ili koje javno obeća neku nagradu ili primi neku isplatu bez pravnog osnova ili je ex lege
dužno da izvrši neku prestaciju , itd. Sva ta lica , bez obzira na njihove veoma različite pravne
situacije , sakupljaju se jednom opštom formulom u kojoj je zajednički imenitelj činjenica da
su sva ta lica obavezna da izvrše određenu prestaciju u korist određenog lica , zbog čega se
svi nazivaju dužnicima .
S druge strane , svako lice koje je ovlašćeno da zahtijeva od dužnika izvršenje
određene prestacije , naziva se povjeriocem , bez obzira da li to ovlaštenje ima za izvor
ugovor , jednostranu izjavu volje , prouzrokovanje štete , neosnovano obogaćenje ili neki
drugi pravno relevantni činjenični skup .
Pojam odgovornosti podrazumjeva obavezu da se naknadi šteta , bez obzira na njene
konkretne vidove ispoljavanja , koja opet , sa svoje strane , predstavlja uopšten okvir u koji
dolazi , ne samo svako umanjenje nečije imovine i sprečavanje njenog povećanja , nego i
povreda svakog zakonitog interesa , kao i povreda prava ličnosti .

IZVORI OBLIGACIONOG PRAVA