METALURŠKO-TEHNOLOŠKI FAKULTET

Studijski program - Zaštita životne sredine

Seminarski rad iz predmeta Instrumentalne metode

TERMOMETRIJA

Prof. dr Nada Blagojević Studenti:

Danilo Marković
Đina Janković
Martina Jakić
Jovana Raković
Kristina Božović
SADRŽAJ

1. Uvod 1

2. Parametri koji utiču na rezultate rada 2

2.1. Uzorak 2
2.2. Lončić 2
2.3. Brzina zagrijavanja ili hlađenja 3
2.4. Atmosfera 3
2.5. Masa i raspodjela uzorka 4
2.6. Instrument 4

3. ................................................................................................... 4

4. .................................................................................................... X

5. ..................................................................................................... X

6. ..................................................................................................... X

7. ...................................................................................................... X

8. Zaključak X

9. Korišćena literatura X
 1. Uvod
Termonetrija, ili kako se često naziva termalna analiza, definiše se kao skup tehnika u kojima
se proučava odnos svojstva uzorka i njegove temperature, dok se uzorak izlaže određenom
temperaturnom programu. Ukoliko se uzorak izlaže hlađenju ili zagrijavanju, taj program se
naziva neizotermalni, a ukoliko se održava konstantna temperatura, u pitanju je izotermalni
program.
Termometrija se počela naglo razvijati šezdesetih godina prošlog vijeka, te je zahvaljujući
tome 1965. godine, osnovano svjetsko udruženje iz ove oblasti, koje od 1992. godine nosi
naziv Međunarodno udruženje za toplinsku analizu i kalorimetriju (ICTAC, engl.
International Confederation for Thermal Analysis and Calorimetry).
Pri zagrijavanju ili hlađenju materijala, njegova struktura i hemijski sastav se mijenjaju i
dolazi do: promjene dimenzija, kristalizacije, topljenja, oksidacije sl.
Ova analiza danas obuhvata različite metode za proučavanje termalnog ponašanja materijala,
a to su sljedeće:
1. Određivanje promjene mase ili oslobođenog plina
 termogravimetrijska analiza (TGA)
 analiya oslobođenih plinova (EGA, engl. evolved gas analysis)
 emanacijska toplinska analiza (ETA)
 analiza oslobođenih čestica

2. Određivanje toplinskih svojstava

 diferencijal na toplinska anliza (DTA)
 diferncijalna skenirajuća kalorimetrija (DSC, engl. differential scanning calorimetry)

3. Određivanje promjene dimenzija i mehaničkih svojstava

 termodilatomterija (TD)
 termomehanička analiza (TMA)
 dinamička mehanička analiza (DMA)

4. Određivanje električnih i magnetnih svojstava

 dielektrična toplinska analiza (DEA)
 termički stimulisana struja (TSC, engl. thermally stimulated current)
 termomagnetometrija

5. Određivanje optičkih svojstava

 termooptička analiza (TOA)
 termomikroskopija
 termoluminiscencija (TL)

6. Odrečivanje akustičkih svojstava

 termosonimetrija (mjeri se zvuk koji uzorak emituje)
 termoakustimetrija (mjeri se apsorpcija zvuka nakon prolaska kroz uzorak)
 7. Spektrometrijske metode
 termodifraktometrija (rendgenska difrakcijska analiza u zavisnosti od temperature)
 termosektrometrija (određivanje spektra uzorka u UV, vidljivom ili IR području u
zavisnosti od temperature)

Od svih navedenih metoda, danas najveću primjenu u praksi imaju: termogravimetrija,

diferencijalna termalna analiza i diferencijalna skenirajuća kalorimetrija.

Prednost termometrijskih metoda je u njihovoj velikoj primjenljivosti. Na to utiče i kvalitet i

pristupačnost instrumenata, čijim je razvojem poboljšan kvalitet i lakoća rukovanja, brzina
mjerenja i obrada velikog broja mjernih podataka. Neke metode su izuzetno brze i
jednostavne za upotrebu, ali treba imati u vidu da to u suštini nijesu termodinamički
ravnotežne metode. Da bi se dobili pouzdani rezultati analize, mora se imati na umu da uslovi
mjerenja i fizičko-hemijska svojstva ispitivanih uzoraka, utiču na rezultate mjerenja.

2. Parametri koji utiču na rezultate rada

U cilju upoređivanja rezultata termometrijskih metoda neophodno je navoditi uslove rada,

brzinu zagrijavanja ili vrstu opterećenja. Takoče je važno navesti i tip instrumenta, jer i to
utiče na rezultate. Najvažniji parametri koji imaju uticaj na rezultate su:
- uzorak
- lončić
- brzina zagrijavanja ili hlađenja
- atmosfera
- masa i raspodjela uzorka
- instrument

2.1.Uzorak

Hemijski sastav uzorka određuje koja će se atmosfera i koji lončić koristiti da bi se izbjegli
neželjeni efekti. Termička svojstva uzorka određuju temperaturni raspon u kojem će se
mjerenje izvršiti. Reaktivnost uzorka može odrediti brzinu zagrijavanja i količinu uzorka koja
se karkteriše. Na rezultate, takođe utiču i topljivost razvijenih plinova.
Bez obzira na termometrijsku metodu koja se koristi, potrebno je obratiti pažnju na pripremu
reprezentativnog uzorka i imati u vidu koji sve parametri mogu uticati na svojstva koja se
određuju (spoljašnji ili unutrašnji dio materijala, kao i uslovi i vrijeme čuvanja materijala prije
mjerenja).

2.2.Lončić

Lončić se koristi samo u nekim termometrijskim metodama jer nijesu rimjenljivi kod
određivanja mehaničkih svojstava.
Na rezultate mjerenja, lončić može uticati na nekoliko načina. Ako je lončić dubok, onda
može otežati razmjenu plinova između uzorka i atmosfere, a plitki olakšavaju. Kod TGA
instrumenata koriste se platforme za uzorke ili mrežasti držači uzorka kroz koje plin može
strujati, da bi se omogućio što bolji kontakt plina sa uzorkom.
Izbjegava se potpuno hermetičko zatvaranje lončića jer bi oslobođeni plinovi doveli do
prevelikog porasta pritiska i deformacije lončića, a time i do gubitka kontakta sa senzorima.
Kod vlažnih uzoraka gdje je neophodan precizan udio vlage, uzorci se prvo hermetički
zatvore, a poklopci se probuše ili odstrane neposredno prije početka mjerenja. Kod takvog
hermetičkog zatvaranja, treba imati u vidu porast pritiska u lončiću zagrijavanjem, pa je
neophodno bušenje poklopca za zagrijavanje preko 200oC. Treba napomenuti da poklopci
služe za sprečavanje gubitka uzorka prejakim protokom plina ili pucanjem uzorka usled
naprezanja.
Oblik, masa, termička provodljivost i termički kapacitet lončića mogu uticati na oblik mjerne
krive, ali to se uglavnom kompenzuje kalibracijom instrumenta.

2.3.Brzina zagrijavanja ili hlađenja

Termometrijske metode uglavnom koriste linearne brzine zagrijavanja ili hlađenja. Budući da
temperature na kojima se javljaju efekti zavise od brzine zagrijavanja, poterbno je da se
mjerenja rade istom brzinom, da bi se mogla međusobno upoređivati. Standardne brzine
zagrijavanja su od 0,1 do 200 K/min.
Povećanje brzine zagrijavanja čini termičke efekte vidljivim, ali pogoršava razlučivanje, s
obzirom na to da efekat „ne stigne“ da se završi prije početka idućeg. Nasuprot tome presporo
zagrijavanje dovodi do efekata vrlo slabog intenziteta, koji se počinju gubiti u šumu
instrumenta.

2.4.Atmosfera

Na rezultate termometrijske analize u velikoj mjeri utiče atmosfera. Mjerenja se, uglavnom,
izvode u inertnoj atmosferi, koja neče uticati na uzorak. Međutim, ponekad se mjerenja
izvode u oksidacijskoj atmosferi da bi se ustanovila otpornost materijala na oksidaciju.
Atmosferu je moguće programirano mijenjati tokom mjerenja.
Za inertnu atmosferu se najčešće koristi azot (N). Nikada nije moguće potpuno eliminisati
kiseonik, jer i azot iz boce sadrži do 10 ppm kiseonika, pa se govori o uslovima s niskom
koncentarcijom kiseonika. Za neke uzorke je i vazduh inertna atmosfera pošto nije dovoljno
jak oksidans. Za mjerenja u vazduhu može se direktno pumpati vazduh iz okoline, ali je
najbolje koristiti „sintetisani vazduh“, koji sadrži 79% ayota i 21% kiseonika, a ne sadr\i
vlagu, niti CO2.
Ayot mo\e biti reaktivna atmosfera za metale, koji pri visokim temperaturama stvaraju nitride.
Argon se kao inertna atmosfera koristi kod AGA detekcije plinova masenom
spektroskopijom, ako se ispituje udio CO u plinu, pošto azot ima jednak molekulsku masu
kao CO.
Kiseonik je najčešća reakcijska atmosfera, a ako se koristi za ispitivanje oksidacije i
spaljivanje uzoraka, ne mora biti jako čist.
I vodena para se može koristiti kao reakcijska atmosfera za uplinjavanje ugljena.
Otrovni i zapaljivi gasovi kao što su CO, H2, CH4, NH3, H2S, SO2, moraju se hvatati na izlazu
iz instrumenta, pa upotreba reakcijskih atmosfera zahtijeva stručno osoblje i instrumente sa
dodatnom opremom.
Atmosfera se osigurava kroz stalni protok gasa kroz mjernu ćeliju ili peć instrumenta. Protok
gasa održava uslove odvijanja reakcije kontinuiranim odnoseći produkte. Veoma je važno
održavati protok stalnim pošto su neke metode (posebno TGA) osjetljive na fluktuacije u
protoku. Pod uslovom da nema fluktuacije, protok gasa u rasponu 20 – 100 mL/min, ne utiče
na rezultate mjerenja.

2.5.Masa i raspodjela veličine čestica uzorka

Masa uzorka ima slično djelovanje kao i brzina zagrijavanja. Slabi efekti biće uočljivi kad se
mjeri veća količina uzorka, kao i kod mjerenja velikim brzinama snimanja. Kod snimanja
većim brzinama, mogu se upoterbljavati manje količine uzorka. Kad se radi s malom
količinom uzorka postižu se dovoljno tanki slojevi da brzina difuzije produkata ili reaktanata
ne igra značajnu ulogu. Slaba termička provodljivost u debelim uzorcima daje „rastegnuti
efekat“.

2.6.Instrument

Izrada instrumenata takođe utiče na mjerne rezultate, pa je neophodno dobro poznavanje

osnovnih mjernih sistema u termičkoj analizi.