İSTATİSTİK 1

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi

Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı

Yrd. Doç. Dr. C. Deha DOĞAN

 4. ÇEŞİT YALAN VARDIR,

• BEYAZ YALAN

• YALAN

• KUYRUKLU YALAN

• İSTATİSTİK
Rakamlar yalan söylemez ancak yalancılar
rakam söyler.
İSTATİSTİK KAYGISI
 İSTATİSTİK NEDİR?

• Bilimsel yöntemlerle toplanan verinin anlamlı hale getirilmesinde

kullanılan bir tekniktir (Linquist 1989).

• Belirli bir amaç için verilerin toplanması, sınıflandırılması,

çözümlenmesi, ve sonuçların yorumlanması ile ilgili teknik ve
yöntemleri içeren bir bilim dalıdır (Saraçbaşı ve Kutsal 1987).

• Sayısal verilerin toplanması, sınıflandırılması, sunulması ve

yorumlanmasını konu alan bir bilim dalıdır (Johnson 1987).
• Betimsel istatistik sayısal verilerin toplanması,
betimlenmesi ve sunulmasına yarayan yöntem ve
teknikleri içerirler.

• Anlam çıkarıcı istatistik ise örneklemden betimsel

tekniklerle saptanan istatistiklere dayalı olarak evren
değerlerine ilişkin doğru kestirimler yapılmasını
sağlayan yöntem ve tekniklerdir.
BAZI TEMEL KAVRAMLAR
 DEĞİŞKEN
Bir durumdan diğerine, gözlemden gözleme farklılık
gösteren özelliklere “değişken” adı verilir.

 Değişkenin belli özelliklerine karşı getirilen sayı ve

sembollere ise “değişkenin değeri” adı verilmektedir.
DEĞİŞKEN NEDİR?
• Öğrencilerin ders çalışma stratejileri «Araştırma Teknikleri» dersindeki
başarılarına etkisi nedir?

• Ders Çalışma stratejileri: Kişiye göre değişir dolayısı ile bir değişkendir.

• Başarı Notu: Kişiye göre değişir dolayısı ile bir değişkendir.

• Araştırma teknikleri dersi: Tüm öğrenciler bu dersi alır dolayısı ile tüm öğrenciler
için sabittir, değişken değildir.
 Değişken türleri

 Nicel ve Nitel Değişkenler

 Sürekli ve Süreksiz (Kesikli/Kategorik)

Değişkenler

 Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler

Değişkenlerin Sınıflandırılması
 Nicel ve Nitel Değişkenler

• Eğer bir değişkenin özelliği sayı ve miktar olarak

açıklanabiliyorsa buna nicel değişken denir.

• Örnek: Başarı puanı, boy, kilo, uzunluk vb.

Nicel ve Nitel Değişkenler
 Nicel ve Nitel Değişkenler

• Eğer bir değişkenin özelliği sınıflandırılıyorsa buna

nitel değişken denir. Nitel değişkenler kategorik
değişkenler olarak da bilinir.

• Örnek: Cinsiyet (kız-erkek), Lise- üniversite vb.),

Sosyo-ekonomik düzey (Alt- orta-üst)
Nicel ve Nitel Değişkenler
 Sürekli ve Süreksiz Değişkenler

• Sürekli değişkenler iki ölçüm arasında sonsuz sayıda

değer alabilirler.

• Örnek: Boy, ÖSS puanı, zeka puanı, ısı vb.

Sürekli ve Süreksiz Değişkenler
 Sürekli ve Süreksiz Değişkenler

• Ölçülen özellikle ilgili sınırlı sayıda değer alabilen

değişkenlere süreksiz değişken denir.

• Örnek cinsiyet (kız-erkek), eğitim durumu ( ilk- orta-

lise- üniversite)
Sürekli ve Süreksiz Değişkenler
• Nicel – Sürekli

• Nicel- Süreksiz

• Nitel- Süreksiz
 Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler

Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde bulunuyorsa

bağımsız ve bağımlı değişken olarak sınıflandırılır.

• Bağımsız değişken araştırmacının bağımlı değişken

üzerindeki etkisini test etmek istediği değişkendir.
• Bağımlı değişken üzerimde bağımsız değişkenin etkisi
incelenen değişkendir.
 BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN BAĞIMLI DEĞİŞKEN
(NEDEN) (SONUÇ)

Örnek: Grip hastalığının tedavisinde kullanılan bir tedavi

yönteminin etkililiğinin test edildiği bir araştırmada;

Bağımsız değişken: Kullanılan tedavi yöntemi

Bağımlı değişken: Grip hastalığının iyileşme durumu
 Bağımsız Değişken Türleri
BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN
(NEDEN)

Manipüle Edilmiş Seçilmiş Düzenleyici

Dışsal
(Kontrol)
Bağımsız Değişken Türleri

• Manipüle edilmiş: Üzerinde değişiklik yapılan, araştırmacının

müdahalesini içeren bağımsız değişkendir.

• Örnek: Proje tabanlı bir eğitimin etkililiğinin test edildiği çalışmada «Proje
tabanlı eğitim» manipüle edilmiş bağımsız değişkendir çükü araştırmacı kasıtlı
olarak bu eğitimi deneklere verir.
Bağımsız Değişken Türleri

• Seçilmiş: Araştırmacının değiştirmediği (değiştiremeyeceği) sadece

etkisini izlemek için seçtiği bağımsız değişkendir.

• Örnek: Öğrencilerin akademi başarılarının mezun olunan okul türüne göre

değişip değişmediğinin test edildiği bir çalışmada mezun olunan okul türü
değişkeni araştırmacı tarafından belirlenmiştir ve üzerinde değişiklik
yapılamaz. Bu nedenle bu araştırmada okul türü değişkeni seçilmiş bağımsız
değişkendir.
Bağımsız Değişken Türleri

• Düzenleyici: Bağımlı değişkenle bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi

düzenleyen veya etkileyen değişkendir.

• Örnek: Sınav kaygısının YGS puanı üzerindeki etkisinin incelendiği bir

çalışmada çoktan seçmeli sınavlarda deneyimli olma değişkeni bağımsız
değişkenden (sınav kaygısı) farklı olarak YGS puanı üzerinde etkili olabilir. Bu
durumda çoktan seçmeli sınavlarda deneyimli olma durumu «düzenleyici
değişken» olarak belirlenebilir.
Bağımsız Değişken Türleri

• Dışsal(Kontrol):Bağımlı değişkenle ilişkisi olan ancak çalışmamızda etkisi test

edilmeyen bağımsız değişkenlere denir.

• Bağımsız değişkenler gibi, bağımlı değişkeni bir şekilde etkileme

olasılığı kuvvetli olan şaşırtıcı değişkenlerdir.

• Örnek: Araştırmanın yapıldığı yerdeki dış kaynaklı özellikler olabilir;

gürültü, ısı, ışık vb.
• Bir uçakta bir bomba bulunmasi ihtimali milyonda birse, iki bomba
birden bulunmasi ihtimali trilyonda birdir. O zaman en güvenlisi uçaga
hep bir bombayla binmektir.
• Bir istatistikciyi almislar, bir elini kaynar suya, bir elini buz gibi soguk
suya sokmuslar, ee demisler.. nasil hissediyosun?
"on the average, i feel fine «

• Bir halta yaramayan başbelası bir ders

• istatistik bikinili bir kadın gibidir
asıl görünmesi istenen kısım haricinde her yeri gösterir.
 ÖLÇEK TÜRLERİ
1.Sınıflama (nominal): Ortak özelliklere göre alt gruplara ayrılma (eşit, eşit
değil). Cinsiyet, lise türü vb.

2. Sıralama (ordinal): Ölçme sonuçlarını sıralayabilme (eşit, eşit değil,


büyük, küçük). Boy sırası, rütbe vb.

3. Aralık (interval): Ölçme birimleri arasındaki farklar eşit (eşit, eşit değil,
büyük, küçük, aralıklar eşit). Sıfır başlangıç noktası keyfi.Standart puanlar,
sıcaklık miktarı (santigrad derece)

4. Oran (ratio): Sıfır başlangıç noktası mutlak ve yokluğu gösterir (eşit, eşit
değil, büyük, küçük, aralıklar eşit, katsal ilişkiler). Ağırlık (kg), nüfus, çocuk sayısı
vb.
37
a) Sınıflama (Adlandırma) Ölçeği

• Bireyleri veya objeleri ölçülebilen özelliklerine göre

gruplara ayıran ölçeklerdir.

• Sınıftaki kişileri kızlar-erkekler şeklinde

gruplamada özellik cinsiyettir.
• Sınıftaki kişileri gözlüklü-güzlüksüz şeklinde
gruplamada özellik gözlüktür.
a) Sınıflama (Adlandırma) Ölçeği
• Elde edilen sonuçlar üzerinde büyüklük-küçüklük ve
toplama-çıkarma-çarpma-bölme gibi matematiksel
işlem yapılamaz. Sayma işlemi, yüzde işlemi, Mod
(tepe değer) işlemi yapılabilir.

• Kızlar=1 ile Erkekler=2 ile gösterilirse 1+1

(kız+kız)=2 (erkek) olmaz. 2 (erkek) 1 (kızdan)
büyüktür denilemez. Ancak sınıftaki kızlar ve
erkekler sayılabilir.
 b) Sıralama Ölçekleri
• Bireyleri veya objeleri ölçülen özellikleri bakımından azlık-
çokluk, büyüklük-küçüklük bakımından sıralayan ölçeklere
sıralama ölçekleri denir.
b) Sıralama Ölçekleri

• Öğrencileri boy uzunluklarına göre sıralama, öğrenci notlarını en

yüksekten en düşük puana göre sıralanması.

• Gözlenen özelliklere karşılık sıra sayıları verilir (birinci, ikinci vb.)

• Elde edilen sonuçlar üzerinde toplama-çıkarma-çarpma-bölme gibi

matematiksel işlem yapılamaz, O (sıfır) kullanılmaz. Büyüklük-
küçüklük, Sayma işlemi, yüzde işlemi, Mod (tepe değer) işlemi
yapılabilir.
• Birinci + ikinci = üçüncü olmaz.
 c) Eşit Aralıklı Ölçek
• Eşit aralıklı ölçeklerde hem birimler eşit olmalı hem de sıfır bağıl
olmalıdır.
• Çarpma-bölme yapılamaz. Toplama ve çıkarma, büyüklük-
küçüklük, sayma, yüzde işlemi, istatistiksel işlemler (korelasyon,
aritmetik ortalama, standart sapma, varyans vb) yapılabilir.
• Standart testler, saat, takvim, deniz seviyesine göre yükseklik
örnektir.
• Termometre: Eşit arlıklıdır. Sıfır bağıldır çünkü yokluk anlamına
gelmez
 d) Eşit Oranlı Ölçek
• Eşit oranlı ölçeklerde birimler eşittir ancak sıfır mutlak
olmalıdır.

• Çarpma-bölme-toplama ve çıkarma, büyüklük-küçüklük,

sayma, yüzde işlemi, istatistiksel işlemler (korelasyon,
aritmetik ortalama, standart sapma, varyans vb)
yapılabilir.
• Cetvel, terazi, kronometre ile süre tutmak örnektir.
• Cetvel: birimleri eşittir, sıfır ise yokluğu gösterdiğinden
mutlaktır.
 FREKANS DAĞILIMLARI

• Araştırmacı tarafından gözlenerek ya da kaydedilerek elde edilen

işlenmemiş sayılar yığını ham veriler olarak adlandırılır.

• Ham veri düzenlenmemiş verilerdir. Toplanan bu verilerin

düzenlenmesinde kullanılan en basit yol frekans tablosu
oluşturmaktır.
Ham ve Sıralanmış Veriler
Frekans Tablosu
 Gruplandırılmış Veriler

• Toplanan verilerin fazla ve ranjının geniş olması

durumunda ham puana dayalı bir frekans tablosu
hazırlaması zordur. Bu durumda frekans tablosunda
veriler gruplandırılarak düzenlenir.

• Veriler gruplandırıldığında dağılımın özgünlüğü

bozulmakta ve veri kaybı olmaktadır. Ancak bilgisayar
yazılımlarının kullanılamadığı durumlarda kullanılması
pratik nedenlerle önemlidir.
• Veri puanlarını dağılımı 98-9 =89’dur. Tahmini grup sayısı 10 olarak
belirlenirse ranjı 10’a bölerek aralık katsayısını hesaplayabiliriz.
 MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ

• Aritmetik Ortalama

• Ortanca (Medyan)

• Mod (Tepe Değer)

 Mod (tepe değer)

Frekansı en büyük olan puana denir.

En çok tekrar edilen ölçme sonucuna denir
Örnek:
60,72,82,72,61,81,72
Mod: 72’dir.
 MOD (TEPE DEĞER)
Bir seride en çok tekrarlanan değere “Mod” denir.
Örnek: 10 öğrencinin ağırlıklarından oluşan seride mod;
72 80 58 60 65 75 51 59 60 60
Mod:60 kg'dır. 60 değeri en fazla tekrarlanandır.
Görüldüğü gibi 3 tane 60 vardır. Bu tür serilere tek modlu seri de nir.

Örnek: 3 8 15 20 12 15 12 9 17
Mo1  12
Mo 2  15
Görüldüğü gibi bu seride 2 tane 12 ve 2 tane de 15 değeri vardır.
Bunlardan birine birinci mod, diğerine ise ikinci mod değeri denir.
Bu tür serilere ise çok modlu seri denir.
 TEPE DEĞERİNİN ÖZELLİKLERİ

AVANTAJLARI

1. Hesaplanması ve anlaşılması kolaydır

2. Dağılımdaki aşırı değerlerden etkilenmez
SAKINCALARI
1 Bazı dağılışlarda tepe değeri bulunmayabilir,
bazılarında da birden fazla tepe değeri bulunabilir. İki
tepe değeri bulunan dağılışlara bimodal dağılış adı
verilir.

2 Tepe değeri aritmetik işlemler için elverişli değildir.

 ARİTMETİK ORTALAMA
Gözlenen değerlerin tümü toplanarak gözlem sayısına bölündüğünde
elde edilen değere aritmetik ortalama denir.

X
 X
n
 Aritmetik Ortalama
Puan toplamlarının veri sayısına bölümüdür.

X1  X2  X
X  3

n
Örnek: 95,88,73,67,59,46,35,26,23
Ortalama: 56.88
Tekrarlı Ölçümler için Aritmetik Ortalama

X
 fX
n
Gruplandırılmış Veriler için Aritmetik Ortalama

  ı
fX 0 fX
X X  T .O  ( )a
n n
 ARİTMETİK ORTALAMANIN ÖZELLİKLERİ

AVANTAJLAR
1. Hesaplanması ve anlaşılması kolaydır.
2. Her dağılımda bir tane aritmetik ortalama vardır.
3. Aritmetik işlemler için elverişlidir.
 SAKINCALARI
1. Dağılımdaki aşırı değerlerden ileri derecede etkilenir.
Dağılımdaki aşırı değerler aritmetik ortalamayı kendilerine
doğru kaydırırlar.
Bu etkilenme aşırı değerlerin aşırılık ölçüsü ile doğru,
dağılımdaki veri sayısıyla ters orantılıdır.
Ters yöndeki aşırı değerler birbirlerinin etkisini azaltır.
 ORTANCA
• Küçükten büyüğe doğru sıralanmış bir ölçüm
grubunun orta puanını gösterir.

• Ortanca verilerin dağılımının normalden uzak olması,

sağa ya da sola çarpık olması durumunda kullanılır.

• Çünkü böyle durumlarda ortalama uç değerlerden

etkilenirken, ortanca etkilenmez.
 Veriler büyüklük sırasına dizilir.
1. Veri sayısı tek ise, n+1/2 sıra numaralı değer ortanca
olarak alınır.
15 18 21 24 28
3. Veri sayısı çift ise n/2 sıra numaralı değer ile bir sonraki
değerin aritmetik ortalaması ortanca olarak kabul edilir.
15 18 21 24 28 32
(21+24) / 2 = 22.5
• Ortanca, gruplandırılmış ve gruplandırılmamış, ancak tekrarlı
ölçümleri içeren veriler için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır.

n 
  t fa 
Or tan ca  L   2 a
 fb 
 
 
 n 
  t fa 
Or tan ca  L   2 a
 fb 
 
 

• L: n/2 frekansın rast geldiği aralığın gerçek alt sınırı

• tfa: Bu aralığa kadar olan toplamalı frekans
• fb: Bu aralığa karşılık gelen frekans
Ortalama , Ortanca ve Mod’un karşılaştırılması
 Yüzdelik Hesaplama
• Yüzdelik ölçümlerin istenen bir yüzdesinin kendisinden aşağıda kaldığı
değeri gösterir.
• Yüzdelik ölçek üzerinde, altında ve üstünde belirli oranları
bulundurması istenilen noktanın değerine eşittir.
• Yüzdelik hesaplamasında aşağıdaki formül kullanılır;
 MERKEZİ DEĞİŞİM ÖLÇÜLERİ

• Bir dağılımda ölçümler arasında gözlenen farklılık ve

değişikliğe değişim, veriler arasındaki değişimden
kaynaklanan farklılıkların istatistiksel ölçülerine ise
değişim ölçüleri denir.
 Ranj
• Bir ölçümün ranjı, ölçümlerin en büyüğü ile en küçüğü
arasındaki farktır.
• Puanların sıralanmış olması gerekmez.
• Grubun homojen ya da heterojen bir dağılım gösterdiği
hakkında bilgi verir
Örnek: 78,89,56,36,48,92,59,60
Ranj: 92-36=56
 Standart Sapma
• Bir veri grubunda verilerin aritmetik ortalamadan ne kadar
uzaklaştığının ölçüsüdür.

• Puanların ortalamadan olan farklarının, kareleri toplamının

ortalamasının, kareköküne eşittir.

• Bir dağılımdaki ölçümlerin tümünü işleme kattığı için ileri

matematikse hesaplar için uygun, güvenilir bir değişim
ölçüsüdür.
Gruplandırılmamış Veriler için Standart Sapma

S
 ( X  X ) 2

n 1
SS : Standart sapma
Xi : i’nci ölçüm değeri
: n sayıda ölçümün ortalaması
n : Ölçüm sayısı
Gruplandırılmamış Ancak Tekrarlı Veriler için Standart
Sapma

n fX  ( fX ) 2 2

S
n(n  1)
Gruplandırılmış Veriler için Standart Sapma
 Çeyrek Sapma

• Merkezi eğilim ölçüsü olarak ortalama yerine ortancanın

kullanıldığı durumlarda değişkenlik ölçüsü olarak
kullanılır.
• Ortancadan sapmaya ilişkin bilgi verir.
• Standart sapam gibi aşırı uç değerlerden etkilenmez.
• Çeyrek sapma üçüncü yüzdelik ile birinci yüzdelik
arasındaki farkın yarısına eşittir.
 VARYASYON KATSAYISI
(DEĞİŞİM KATSAYISI)
Standart sapma dağılımın yaygınlığını gösteren bir ölçüdür.
• Ancak standart sapma ile dağılım hakkında çok fazla bir
şey söylemek olanaksızdır.
• Örneğin; bir dağılımın standart sapması 6 ise bu değer
büyük müdür, yoksa küçük müdür?
• Bir karar verebilmek için VARYASYON KATSAYISINI
hesaplamak gerekir.
• Varyasyon katsayısı; standart sapmanın ortalamaya göre
yüzde kaçlık bir değişim gösterdiğini belirtir.

S
V = --------- x 100
X
Örnek : Ortalaması 31.7 ve standart sapması 8.37 olan bir
dağılımın varyasyon katsayısı,

V = (8.37 / 31.7) x 100

= % 26.4
Bu dağılımdaki değerler ortalamaya göre %26.4’lük bir
değişim göstermektedir.
 Çarpıklık Katsayısı

• Bir dağılımda ortalama ve ortanca ayrı noktalarda ise

dağılım çarpıktır.

• Çarpıklık katsayısının sınırdan küçük olması çarpıklığın

sola (negatif) büyük olması ise sağa (pozitif) olduğunun
göstergesidir.
 3( X  Or tan ca)
Çarp 
S

Çarp 
 ( X  X ) / n
3
S
 Basıklık Katsayısı

• Dağılımın genişliğini yorumlamada kullanılır.

• Basıklık katsayısının sıfırdan küçük olması dağılımın

basık, büyük olması sivri sıfıra eşir olması ise
dağılımın standart normal dağılıma uygun olduğunu
gösterir.
Bas 
 ( X  X ) / 4
n
3
4
S
OLASILIK, STANDART NORMAL DAĞILIM VE STANDART
PUANLAR
 OLASILIK

• Olasılık bir deneme sonrasında ilgilenilen olayın tüm olaylar içinde

ortaya çıkma ya da gözlenme oranı olarak tanımlanabilir.
 Örneklem Uzayı
• Herhangi bir deneyin mümkün olan tüm sonuçlarının dağılımına ya da
oluşturduğu gruba örneklem uzayı denir. Örneklem uzayı “S” sembolü
ile gösterilir.

• S: (1,2,3,4,5,6)
 Bir Olayın Olasılığı
• Bir olayın olasılığı 0-1 arasında değişir. Bir olayın olması kesin ise,
olasılığı 1’dir. Bir olay asla gerçekleşmeyecek ise olasılığı 0’dır.

• k
p ( A) 
k: İlgilenilen olayın sonuçlarının sayısı
• h: Muhtemel sonuçların toplam sayısı

h
 Örnek

Bir çantada 4 beyaz 8 siyah top vardır. Bir siyah top çekilmesi
olasılığı nedir?
Topların sayısı 12 olduğuna göre P(B)=8/12=2/3’tür.

Bir deste kağıttan bir sinek çekme olasılığı nedir?

P(A)= 13/52=1/4 = %25
 Toplama Kuralı

Birbirini dışta tutan olaylardan birinin ya da diğerinin

gerçekleşme olasılığı olayların tek tek ortaya çıkma
olasılıklarının toplamına eşittir.

P(A veya B) = P(A)+P(B)

 Örnek
İki zarın bir kez atılışında toplamın 7 ya da 10 gelmesi olasılığı nedir?

Toplamın 7 olması olayı A, toplamın 10 olması olayı B olsun.

A için: (1,6), (2,5), (3,4), (4,3), (5,2), (6,1)
B için: (4,6), (5,5), (6,4) tür.
A ve B ayrık olaylar olduğundan,
6/36 + 3/36 = 1/4
 Çarpma Kuralı
Birbirini dışta tutan yani bağımsız olayların birlikte
ortaya çıkma olasılığı, olayların tek tek ortaya çıkış
olasılıkların çarpımına eşittir.

P(A ve B) = P(A) P(B)

 Örnek
• Her biri 5 seçenekli 3 çoktan seçmeli sorunun tümümün şans eseri
soru yanıtlanma olasılığı nedir.

• P(A): 1/5
• P(B): 1/5
• P(C): 1/5
(1/5)x(1/5)x(1/5) =0,008
Bir uçakta bir bomba bulunması ihtimali milyonda birse, iki bomba
birden bulunması ihtimali trilyonda birdir. O zaman en güvenlisi uçağa
hep bir bombayla binmektir.
 Olasılığı etkileyen Etmenler

OLAYLARIN
YERİNE KOYARAK
BAĞIMLI YA DA
VE KOYMADAN
BAĞIMISIZ
ÖRNEKLEME
OLMASI
Monty Hall Problemi
http://kisi.deu.edu.tr/gokce.baysal/Olasilik_or
nekler.pdf
STANDART NORMAL DAĞILIM
 Normal Dağılım Eğrisi

Evrende gözlenen değişkenlerin büyük çoğunluğunun çan eğrisine

benzer bir dağılım gösterdikleri kabul edilir.

Bu eğriye normal dağılım eğirişi denir.

Galton Kutusu
 Normal Dağılım Eğrisinin Özellikleri
• Eğri, dikey eksene göre simetriktir. Puanların yarısı eksenin sağ, diğer
yarısı da sol tarafındadır.

• Puanlar merkez etrafında kümelenme eğilimi gösterir.

• Mod ortanca ve ortalama birbirine eşittir.

• Dağılımın her iki ucu giderek yatay eksene yaklaşır, ancak hiçbir zaman
bu eksene değmez. Normal dağılım eğrisi atındaki alan sınırsınızdır.
 Standart Normal Dağılım

• Ortalama: 25
• Standart Sapma: 5

• Puanların % 68,26 20 ile 30 puan arasında

• Puanların % 95,4’ü 15 ile 35 puan arasındadır.

• Puanların 99,74’ü 10 ile 40 puan arasındadır

 Normallik Varsayımı Nasıl İncelenir?

GRAFİK İNCELEME HİPOTEZ TESTLERİ ÇARPIKLIK KATSAYISI

QQ PLOTS
 Saplı kutu grafiği
Kutu grafiği yüzdeliklere
dayanan tanımlayıcı
istatistikleri kullanır. Şeklin
uzunluğu çeyreklikler
arasındaki aralıktır. Kutu
dağılımın %50’sinin merkezi
eğilimi ve yaygınlığı ile ilgili
bilgi verir. Eğer ortanca çizgisi
merkezin altında ise dağılım
pozitif çarpık, üstünde ise
negatif çarpıktır. Tam ortada
yer alması dağılımın normal
olduğunu göstermektedir.
Sola çarpık (negatif)
dağılımı ifade etmektedir
 Çarpıklık Katsayısı

• Çarpıklık katsayısının kendi standart hatasına bölümü % 5 anlamlılık

düzeyinde +1,96 ve -1,96 değerleri arasında ise veriler normale
yakındır denilebilir. Bu değerin pozitif çıkması verilerin sağa çarpık,
negatif çıkması ise sola çarpık olduğunu gösterir.
 Kolmogrov Simirnov Testi
• Bu test sonucu anlamlı çıkmaz ise yani p değeri 0.05’ten büyük olur
ise mevcut grup dağılımı ve hipotetik normal dağılım arasında bir fark
olmadığı yanı dağılımın normal olduğu varsayılır.

• Eğer test sonucu anlamlı çıkar ise tam tersine mevcut grup dağılımı ile
hipotetik normal dağılım arasındaki farkın gerçek olduğu ve normal
dağılım varsayımının karşılanmadığı varsayılır.
 STANDART PUANLAR

TÜRKÇE DERSİ NOTU: MATEMATİK DERSİ

68 NOTU: 75

AYŞE HANGİ DERSTE DAHA B AŞARILIDIR?

 Z- Puanı

X X Hampuan  Ortalama
z z
s tan dartsapma
S
 T Puanı
• Z puanı negatif, 0, kesirli puanlar içerebildiğinden, bu sorunları aşmak
için başka standart puanlara da dönüştürülebilirler.
• T puanı ham puanlarda elde edilen z puanlarının ilk önce 10 ile
çarpılıp ve daha sonra 50 ile toplanması ile elde edilir.

X X
T  10( )  50
S
Normal Dağılım Alan İlişkileri
 İSTATİSTİK 1

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi

Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalı

Yrd. Doç. Dr. C. Deha DOĞAN

OLASILIK, STANDART NORMAL DAĞILIM VE STANDART
PUANLAR
 OLASILIK

• Olasılık bir deneme sonrasında ilgilenilen olayın tüm olaylar içinde

ortaya çıkma ya da gözlenme oranı olarak tanımlanabilir.
 Örneklem Uzayı
• Herhangi bir deneyin mümkün olan tüm sonuçlarının dağılımına ya da
oluşturduğu gruba örneklem uzayı denir. Örneklem uzayı “S” sembolü
ile gösterilir.

• S: (1,2,3,4,5,6)
 Bir Olayın Olasılığı
• Bir olayın olasılığı 0-1 arasında değişir. Bir olayın olması kesin ise,
olasılığı 1’dir. Bir olay asla gerçekleşmeyecek ise olasılığı 0’dır.

• k
p ( A) 
k: İlgilenilen olayın sonuçlarının sayısı
• h: Muhtemel sonuçların toplam sayısı

h
 Örnek

Bir çantada 4 beyaz 8 siyah top vardır. Bir siyah top çekilmesi
olasılığı nedir?
Topların sayısı 12 olduğuna göre P(B)=8/12=2/3’tür.

Bir deste kağıttan bir sinek çekme olasılığı nedir?

P(A)= 13/52=1/4 = %25
 Toplama Kuralı

Birbirini dışta tutan olaylardan birinin ya da diğerinin

gerçekleşme olasılığı olayların tek tek ortaya çıkma
olasılıklarının toplamına eşittir.

P(A veya B) = P(A)+P(B)

 Örnek
İki zarın bir kez atılışında toplamın 7 ya da 10 gelmesi olasılığı nedir?

Toplamın 7 olması olayı A, toplamın 10 olması olayı B olsun.

A için: (1,6), (2,5), (3,4), (4,3), (5,2), (6,1)
B için: (4,6), (5,5), (6,4) tür.
A ve B ayrık olaylar olduğundan,
6/36 + 3/36 = 1/4
 Çarpma Kuralı
Birbirini dışta tutan yani bağımsız olayların birlikte
ortaya çıkma olasılığı, olayların tek tek ortaya çıkış
olasılıkların çarpımına eşittir.

P(A ve B) = P(A) P(B)

 Örnek
• Her biri 5 seçenekli 3 çoktan seçmeli sorunun tümümün şans eseri
soru yanıtlanma olasılığı nedir.

• P(A): 1/5
• P(B): 1/5
• P(C): 1/5
(1/5)x(1/5)x(1/5) =0,008
Bir uçakta bir bomba bulunması ihtimali milyonda birse, iki bomba
birden bulunması ihtimali trilyonda birdir. O zaman en güvenlisi uçağa
hep bir bombayla binmektir.
 Olasılığı etkileyen Etmenler

OLAYLARIN
YERİNE KOYARAK
BAĞIMLI YA DA
VE KOYMADAN
BAĞIMISIZ
ÖRNEKLEME
OLMASI
Monty Hall Problemi
STANDART NORMAL DAĞILIM
 Normal Dağılım Eğrisi

Evrende gözlenen değişkenlerin büyük çoğunluğunun çan eğrisine

benzer bir dağılım gösterdikleri kabul edilir.

Bu eğriye normal dağılım eğirişi denir.

Galton Kutusu
 Normal Dağılım Eğrisinin Özellikleri
• Eğri, dikey eksene göre simetriktir. Puanların yarısı eksenin sağ, diğer
yarısı da sol tarafındadır.

• Puanlar merkez etrafında kümelenme eğilimi gösterir.

• Mod ortanca ve ortalama birbirine eşittir.

• Dağılımın her iki ucu giderek yatay eksene yaklaşır, ancak hiçbir zaman
bu eksene değmez. Normal dağılım eğrisi atındaki alan sınırsınızdır.
 Standart Normal Dağılım

• Ortalama: 25
• Standart Sapma: 5

• Puanların % 68,26 20 ile 30 puan arasında

• Puanların % 95,4’ü 15 ile 35 puan arasındadır.

• Puanların 99,74’ü 10 ile 40 puan arasındadır

 Normallik Varsayımı Nasıl İncelenir?

GRAFİK İNCELEME HİPOTEZ TESTLERİ ÇARPIKLIK KATSAYISI

QQ PLOTS
 Saplı kutu grafiği
Kutu grafiği yüzdeliklere
dayanan tanımlayıcı
istatistikleri kullanır. Şeklin
uzunluğu çeyreklikler
arasındaki aralıktır. Kutu
dağılımın %50’sinin merkezi
eğilimi ve yaygınlığı ile ilgili
bilgi verir. Eğer ortanca çizgisi
merkezin altında ise dağılım
pozitif çarpık, üstünde ise
negatif çarpıktır. Tam ortada
yer alması dağılımın normal
olduğunu göstermektedir.
Sola çarpık (negatif)
dağılımı ifade etmektedir
 Çarpıklık Katsayısı

• Çarpıklık katsayısının kendi standart hatasına bölümü % 5 anlamlılık

düzeyinde +1,96 ve -1,96 değerleri arasında ise veriler normale
yakındır denilebilir. Bu değerin pozitif çıkması verilerin sağa çarpık,
negatif çıkması ise sola çarpık olduğunu gösterir.
 Kolmogrov Simirnov Testi
• Bu test sonucu anlamlı çıkmaz ise yani p değeri 0.05’ten büyük olur
ise mevcut grup dağılımı ve hipotetik normal dağılım arasında bir fark
olmadığı yani dağılımın normal olduğu varsayılır.

• Eğer test sonucu anlamlı çıkar ise tam tersine mevcut grup dağılımı ile
hipotetik normal dağılım arasındaki farkın gerçek olduğu ve normal
dağılım varsayımının karşılanmadığı varsayılır.
 STANDART PUANLAR

TÜRKÇE DERSİ NOTU: MATEMATİK DERSİ

68 NOTU: 75

AYŞE HANGİ DERSTE DAHA B AŞARILIDIR?

 Z- Puanı

X X Hampuan  Ortalama
z z
s tan dartsapma
S
 T Puanı
• Z puanı negatif, 0, kesirli puanlar içerebildiğinden, bu sorunları aşmak
için başka standart puanlara da dönüştürülebilirler.
• T puanı ham puanlarda elde edilen z puanlarının ilk önce 10 ile
çarpılıp ve daha sonra 50 ile toplanması ile elde edilir.

X X
z  10( )  50
S
 Normal Dağılım Alan İlişkileri

• Standart normal dağılım eğrisi altında kalan alanlar kullanılarak belirli

z değerleri ile ortalama arasında kalan alanlar hesaplanabilmektedir.

• Bunun için “standart normal dağılım eğrisi altında kalan alanlar”

tablosu incelenir.
• Z= 1,42 değerinin sol tarafındaki alan nedir?
• P(z<1,42)=?
KORELASYON: İKİ DEĞİŞKEN ARASINDAKİ İLİŞKİ
 Saçılma Diyagramı
• Saçılma diyagramı, iki değişken arasındaki ilişkiyi görsel
olarak betimlemede kullanılan bir grafik türüdür.

• Saçılma diyagramı, X-Y puanlarının her bir çiftinin iki boyutlu

bir düzleme yerleştirilmesini gösterir.
İki değişken arasındaki ilişki

(a) Doğrusal
İki değişken arasındaki ilişki

(b) Doğrusal
İki değişken arasındaki ilişki

(c) Eğrisel
İki değişken arasındaki ilişki

(d) İlişki yok

 Mükemmel İlişkinin Özellikleri
1. X puanına sahip bir bireyin sadece bir Y değeri vardır. X değiştikçe Y
puanları yeni değer alır.
2. Her bir X ile ilişkilenen Y puanları arasında fark yoktur. Her bir X için
Y puanlarında değişkenlik yoktur.
3. X puanlarını bilmek, buna karşılık gelen Y puanlarının mükemmel
olarak yordanabileceğini gösterir.
4. Her bir X ‘deki Y’lerde dağılma yoktur. Saçılma diyagramı bir
regresyon doğrusu ile özetlenirse, veri noktalarının tümü regresyon
doğrusu üzerindedir.
 Pearson Momentler Çarpım Korelasyon
Katsayısı
Peason r’si eşit aralık ya da oran ölçeğinde ölçülen iki sürekli
değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklamak amacıyla
kullanılır.

n XY   X  Y
r
n X  ( X ) n Y  ( Y ) 
2 2 2 2
 SPEARMAN BROWN SIRA FARKLARI
KORELASYON KATSAYISI
• Spearman rho sıra puanları kullanılarak ölçülen iki değişken arasındaki
doğrusal ilişkiyi açıklar.

6 d 2

rs  1 
n( n  1)
2
 3 Durumda Kullanılır
• Nesne ya da bireye ilişkin yargılar sıra değerleri ile gösterilmiş
ise
• Değişkenlerden biri sıralı diğeri eşit aralıklı ya da oranlı ölçek
düzeyinde ise
• En az eşit aralık düzeyinde olan ancak normallik varsayımının
karşılanmadığı değişkenler var ise Spearman Brown Sıra
Farkları Korelasyon Katsayısı Kullanılır.
 Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı
• En az eşit aralık ölçek düzeyinde olan ve sadece iki kategorisi olan
gerçek süreksiz değişken puanları arasındaki ilişkiyi incelemek için
kullanılır.

• Başka bir ifade ile nokta çift serili korelasyon katsayısı biri sürekli
diğeri iki kategorili olan gerçek bir süreksiz değişken arsındaki
doğrusal ilişkiyi açıklama olanağı verir.
 Çift Serili Korelasyon Katsayısı
• Çift serili korelasyon katsayısı, sürekli bir değişken ile gerçekte sürekli
ancak yapay olarak süreksiz hale getirilen iki kategorili bir değişken
arasındaki ilişki miktarını hesaplamada kullanılır.

• Eğitimde başarı testlerinin geliştirilmesi sürecinde madde ayırt

ediciliğinin belirlenmesinde sıkça kullanılan bir tekniktir.
p= süresiz değişkenin birinci kategorisindeki ölçüm sayısının toplam içindeki
oranı
q= süresiz değişkenin ikinci kategorisindeki ölçüm sayısının toplam içindeki
oranı normal dağılım eğrisi altında kalan alanda p ve q’yu

ayıran ordinat yüksekliğidir.

ve yapay süreksiz değişkenlerin sürekli değişkene ait

ortalamaları sürekli değişkenlere ait tüm ortalamaların

standart sapmasını belirtir.
 Dörtlü (Phi) Korelasyon Katsayısı

• Dörtlü korelasyon katsayısı, sınıflama ölçeğinde

ölçülmüş iki kategorili süreksiz iki değişken arasındaki
ilişkinin incelenmesinde kullanılır.

• Başka bir ifade ile 2x2’lik bir veri matrisi olduğunda

kullanılan bir tekniktir.
 Kısmi Korelasyon
Bir ya da daha çok değişkenin yol açtığı varyansların kontrol edilmesiyle
iki değişken arasındaki doğrusal ilişkiye denir. Kısmi korelasyonun iki
temel varsayımı bulunmaktadır.

a. Aralarındaki ilişki araştırılan değişkenlerin ve bu değişkenlerinin

varyanslarının sabitleneceği kontrol değişkeni süreklidir.
b. Analize dahil edilen tüm değişkenlerin ormal dağılım göstermesi
gerekmektedir.
 Çoklu Korelasyon
• Çoklu korelasyon k tane bağımsız değişkenin doğrusal bir
kombinasyonu ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkinin
incelenmesinde kullanılan bir tekniktir. «R» sembolü ile gösterilir.