Temeljna konstrukcija

KONSTRUKCIJE, MATERIJALI I Temelji predstavljaju najniži deo građevinskog

GRAðENJE objekta – njegovu podstrukturu.
podstrukturu.
Izgrađeni su delimično ili u potpunosti ispod
površine zemlje.
zemlje.
XVII p r e d a v a nj e
Njihova osnovna funkcija je da podupru i učvrste
nadzemni deo objekta (nadstrukturu) i da
Prof.. dr Vlastimir RADONJANIN
Prof
bezbedno prenesu opterećenje sa nadstrukture na
Prof.. dr Mirjana MALEŠEV
Prof tlo
tlo..
Sigurnost, stabilnost, funkcionalnost i
ekonomičnost jednog objekta zavise od pravilnog
izbora načina temeljenja (fundiranja
(fundiranja..)
1 2

Temeljna konstrukcija Temeljna konstrukcija

Bitan preduslov za uspešno projektovanje
temeljne konstrukcije nekog objekta jeste dobro
poznavanje sastava i svojstava tla na mestu
građenja objekta.
objekta.
Ovi podaci se dobijaju GEOMEHANIČKIM
ISTRAŽNIM RADOVIMA koji se obavljaju na mestu
građenja objekta i u laboratorijama na uzorcima tla
i služe za izbor najpovoljnijeg načina fundiranja i
za određivanje dimenzija temelja.
temelja.
3 4
Minimalna dubina fundiranja nekog objekta se kreće
od 0.8 – 1.5m da bi se izbegla pomeranja tla usled
zamrzavanja i odmrzavanja vode koja se nalazi u tlu
tlu..
Osnovna opterećenja koja se prenose na temeljnu
konstrukciju su kombinacija stalnih i povremenih
gravitacionih opterećenja.
opterećenja.
Osim njih, temelj mora da obezbedi dovoljnu
stabilnost objekta na klizanje, preturanje i odizanje
koje je uzrokovano dejstvom horizontalnih sila
(vetar, aktivni pritisak tla, hidrostatički pritisak
podzemne vode, seizmičke sile itd
itd..)

Temeljna konstrukcija Temeljna konstrukcija

Zbog fizičko-
fizičko- mahaničkih karakteristika tla koje se bitno
razlikuju od istih karakteristika materijala od koji se
grade objekti (pa i temelji) javlja se veće ili manje
tonjenje objekta usled zbijanja – sleganja tla ispod
temeljne konstrukcije
konstrukcije..
Uloga temelja je da smanji sleganje i da obezbedi da
ono bude ravnomerno, bez pojave pukotina u objektu.
objektu.
Zbijanje tla se odvija postepeno i naziva se
KONSOLIDACIJA..
KONSOLIDACIJA
Ravnomerno sleganje ispod pojedinih delova objekta
koji su različito opterećeni postiže se pravilnim
dimenzionisanjem, tako da se veće opterećenje prenosi
preko veće površine temelja, a manje preko manje
površine, čime se postiže da jedinično opterećenje bude
5 približno isto.
isto. 6

1
Temeljna konstrukcija Temeljna konstrukcija

Ukoliko su razlike Različito sleganje -

u opterećenjima, pomeranje pojedinih
koja se prenose delova nadstrukture,
preko temelja, izazvano nejednakom
velike, izvode se konsolidacijom tla,
RAZDELNCE..
RAZDELNCE može izazvati pojavu
pukotina i u
nadzemnim i u
podzemnim delovima
objekta, pa čak i
narušavanje integriteta
konstrukcije objekta
objekta..

Ravnomerno sleganje tla i objekta 7 8

Temeljna konstrukcija Temeljna konstrukcija

Temelji se “proširuju” u odnosu na element
konstrukcije sa kojim su povezani radi “bezbolnijeg” Karakteristični
prenosa opterećenja na tlo
tlo.. U njima vlada složeno 1 izgledi temelja:
2
naponsko stanje:
stanje:
1.
1.Ispod
Ispod stuba
3 2.
2.Ispod
Ispod zida
3.
3.Ispod
Ispod niza
stubova
4.
4.Ispod
Ispod zidnog
nosača
smicanje
pritisak 4
zatezanje

9 10

Temeljna konstrukcija Temelji ...

Temelj je jedan od najvažnijih elemenata konstrukcije
objekta..
objekta

Preko temelja se opterećenje od objekta prenosi na

tlo, pri čemu se mora obezbediti stabilnost tla
tla,, a
deformacija temelja treba da bude u dozvoljenim
granicama u zavisnosti od naponskog stanja u
konstrukciji objekta i eksploatacionim potrebama
objekta..
objekta

Karakteristični izgledi temelja: Osnovna podela temelja je na

na::
Fundiranje na lošem tlu ili prenos velikih opterećenja.
plitke i

duboke temelje.
temelje.
11 12

2
 Temelji ... Temelji ...
Plitki temelji prenose opterećenje od objekta na tlo Duboki temelji prenose opterećenje objekta na tlo
preko kontaktne površine između temelja i tla
tla.. preko kontaktne površine između temelja i tla, kao i
preko bočnih strana temelja
temelja..
U ovu grupu temelja spadaju: Fundiranje na dubokim temeljima se primenjuje u
 trakasti temelji (nearmirani i armirani); sledećim slučajevima
slučajevima::
 temeljne kontra grede (postavljene u jednom ili  Kada tlo ima malu nosivost pa se fundiranje mora
dva ortogonalna pravca, kada formiraju temeljni izvršiti na nekom sloju u dubini, koji ima
roštilj); zadovoljavajuću nosivost.
nosivost.
 Kada se na tlo prenose velike horizontalne sile i
 temeljne kontra ploče; momenti, a relativno male vertikalne sile
sile..
 temelji samci.  Kada se radi o homogenom tlu relativno dobre
nosivosti, ali kada se ne može naći racionalno
rešenje za fundiranje na temeljnoj ploči.
ploči.
13 14

Temelji ... Plitki temelji Temelji samci

Kod ovih temelja odnos visine H prema širini temelja Temelji samci
B je jednak ili veći od četiri.
četiri.
Temelj samac (soliter) postavlja se ispod stuba i
prima sve statičke i dinamičke uticaje koji deluju na
stub..
stub
Koriste se kada nosivost podloge značajno
U ovu grupu temelja spadaju: prevazilazi opterećenje od konstrukcije, odnosno,
kada se radi o tlu sa dobrim geomehaničkim
 šipovi; karakteristikama i relativno malim koncentrisanim
 dijafragme; silama od stubova skeletnih i ramovskih
konstruktivnih sistema, stubova ispod lučnih ili
 bunari; grednih nosača i slično.
slično.
 kesoni. Danas se grade uglavnom od armiranog ili
nearmirang betona
betona..
15 16

Plitki temelji Temelji samci Plitki temelji Temelji samci

Temelji samci
Dimenzije temelja se određuju iz uslova nosivosti tla (širina
Prema načinu izvođenja temelji samci mogu biti:
biti: - B i dužina -A) i uslova prodora stuba kroz stopu temelja
(visina - H).
H).
 Monolitno izliveni u samoj građevinskoj jami, ili
 Montažni, u slučaju montažnih stubova, odnosno
montažnih konstruktivnih sistema.
sistema.
Oblici
monolitnih
temelja
samaca

Oblici
montažnih
temelja
samaca
17 18

3
Plitki temelji Temelji samci Plitki temelji Temelji samci

Uzimajući u obzir kako se vrši rasprostiranje pritisaka

Temelji samci se mogu izvesti sa kvadratnom, po dubini tla, za vertikalno dejstvo sila u temeljima je
pravougaonom, kružnom ili poligonalnom osnovom.
osnovom. optimalno da odnos stranica osnove temelja bude u
funkciji jednakog odstojanja između temelja.
temelja.
Najčešće se izvode sa kvadratnom ili
pravougaonom osnovom.
osnovom.

Oblik stope temelja zavisi od oblika preseka stuba,

kao i međusobnog položaja stubova i pravca
delovanja dominantnih sila koje opterećuju temelj.
temelj. A=B lx=ly Lx>ly A>B

19
Optimalan odnos strana temelja u funkciji raspona stubova 20

Plitki temelji Temelji samci Plitki temelji Temelji samci

U slučaju ekscentrično opterećenih temelja (kada se

U slučajevima kada u jednom ortogonalnom pravcu
na temelj iz stuba prenose vertikalna sila,
momenti ili horizontalne sile imaju dominantne
horizontalna sila i moment savijanja), temelji samci
vrednosti, neophodno je povećati stranicu u pravcu
se mogu izvesti kao
kao::
delovanja dominantnih uticaja.
uticaja. Time se povećava
otporni moment osnove temelja u pravcu delovanja Simetričan temelj Nesimetričan temelj
tih sila.
sila.

A>B
e

Odnos strana temelja u funkciji dominantnih uticaja na temelj21 22

Plitki temelji Temelji samci Plitki temelji Temelji samci

U cilju obezbeđenja sadejstva pojedinačnih temelja

samaca,, pogotovo u uslovima zemljotresa,
samaca
preporučuje se da temelji budu međusobno
povezani armiranobetonskim gredama
gredama..

Primer armiranja temelja samca

23 24

4
 Plitki temelji Trakasti temelji Plitki temelji Trakasti temelji

Trakasti temelji se postavljaju ispod nosećih zidova Poprečni presek trakastih temelja može biti
biti::
(zidanih opekom ili od armiranog betona)
betona).. Danas se
Pravougaoni (a),
izvode se od nearmiranog ili od armiranog betona, a
nekada su se gradili od kamena ili opeke.
opeke.
Trapezni (b) i

Stepenasti (c).
(c).

a) b) Zid c)
Zid Zid

25 26

Plitki temelji Trakasti temelji Plitki temelji Trakasti temelji

Trakasti temelj od nearmiranog betona Trakasti temelj od armiranog betona
Određivanje dimenzija temelja vrši se iz uslova Širina temelja određuje se istim postupkom kao i kod
nosivosti tla (širina temelja - B) i uslova nosivosti temelja od nearmiranog betona
betona..
betonskog preseka na savijanje (visina temelja - H).
H).
Visina stope određuje se
prema izrazima za visinu
preseka armiranobetonskih
preseka opterećenih
momentom savijanja u
c preseku c-c.

c
27 28

Plitki temelji Trakasti temelji Plitki temelji Trakasti temelji

Trakasti temelj od različitih materijala Trakasti temelj od armiranog betona sa gredom i bez
grede
Temelj od opeke Temelj od nabijenog betona Temelj od armiranog betona

h > h’ > h’’

Temelj od opeke ima visinu h

Temelj od nabijenog betona ima visinu h’
Temelj od armiranog betona ima visinu h’’ 29 30

5
Plitki temelji Temeljna kontra greda Plitki temelji Temeljna kontra greda
Temeljna kontra greda Temeljna kontra greda
Temeljne kontra grede postavljaju se ispod više U statičkom smislu prestavljaju kontinualne gredne
stubova u nizu.
nizu. nosače opterećene reaktivnim opterećenjem od tla
tla..
Kontra grede se primenjuju umesto temelja samaca u
slučaju velikog opterećenja i relativno male nosivosti
tla
tla..
Stub 1 Stub 2 Stub 3

U tim situacijama temelji

samci dobijaju znatne
dimenzije, pa se praktično
preklapaju u svojoj osnovi.
osnovi.
Temeljne kontra grede Statički sistem
izvode se uvek kao AB kontra grede
grede..
grede 31 32

Plitki temelji Temeljna kontra greda Plitki temelji Temeljna kontra greda

Dimenzije se određuju iz uslova nosivosti tla (širina

temelja - B i dužina temelja - L) i uslova nosivosti
betonskog preseka na savijanje i smicanje (visina Primer:
konzolne ploče - H, širina grede - b, i visina grede - D).
D).
“T”

“M”

Poprečni presek
kontra grede
33 Dijagram transverzalnih sila i momenata savijanja 34

Plitki temelji Temeljna kontra greda Plitki temelji Temeljna kontra greda

Kod skeletnih konstruktivnih sistema, uobičajeno je

da se, zbog delovanja momenata i horizontalnih sila
Primer: u dva ortogonalna pravca, izvode temeljne kontra
kontra--
grede u oba pravca, čime se formira tzv.
tzv.
“temeljni roštilj
roštilj”
”

Šema armiranja u poprečnom preseku 35 36

6
Plitki temelji Temeljna kontra greda Plitki temelji Temeljna kontra ploča
Temeljna kontra ploča
Temeljni roštilj, kao vrsta temeljne konstrukcije, ima
sledeće prednosti
prednosti:: Temeljna kontra ploča primenjuje se u sledećim
slučajevima::
slučajevima
 Ujednačeno sleganje objekta,

kada trakasti temelji, kontra grede ili temelji
 Velika vertikalna krutost i samci ne mogu, u granicama dozvoljenih
 Zadovoljavajuća stabilnost u seizmičkim napona u tlu, da prenesu opterećenje objekta na
uslovima..
uslovima tlo, odnosno kada su dimenzije tih temelja tolike
da obuhvataju veći deo osnove objekta;
objekta;

kada je jedna ili više etaža objekta ispod nivoa
podzemnih voda, pa je potrebno primiti
hidrostatički potisak vode i istovremeno
postaviti hidroizolaciju.
hidroizolaciju.
37 38

Plitki temelji Temeljna kontra ploča Plitki temelji Temeljna kontra ploča
Temeljna kontra ploča prima reaktivno opterećenje od U zavisnosti od odnosa raspona i položaja kontra greda,
tla prouzrokovano od vertikalnih sila u konstrukciji temeljne ploče se, u statičkom smislu, tretiraju kao
kao::
objekta..
objekta
 Ploče koje nose u jednom pravcu ili
 Ploče koje nose u dva pravca (krstato armirane)
armirane)..
U praksi se za ovu vrstu
temelja ravnopravno
Temeljne ploče mogu biti izvedene kao:
koristi i naziv temeljna
ploča..
ploča  Jedna ploča ili
 Kontinualne ploče,
U odnosu na izgled poprečnog preseka, temeljne ploče
se mogu izvesti:
 Kao ploča konstantne debljine,
 Sa kapitelima na mestu stubova (pečurkasta ploča) i
39  Kao ploča ojačana rebrima. 40

Plitki temelji Temeljna kontra ploča Plitki temelji Temeljna kontra ploča

Temeljna rebra mogu se postavljati sa gornje ili donje

Temeljna ploča
strane ploče
ploče..
konstantne debljine
Postavljanje temeljnih greda ispod ploče je ekonomski
isplatljivije jer ima manje radova iskopa tla, ali ovaj
način onemogućava postavljanj
postavljanje
e instalacija
Temeljna ploča –
kanalizacije..
kanalizacije
pečurkasta ploča

Zato, kada je potrebno izvesti instalacioni razvod u

nivou temeljne konstukcije, temeljne grede se
postavljaju iznad ploče,
ploče, pa se prostor između poda i
Temeljna ploča sa
gredama (rebrima)
ploče koristi za instalacioni razvod.
razvod.

Vrste temeljnih ploča 41 42

7
Plitki temelji Temeljna kontra ploča Plitki temelji Temeljna kontra ploča

Temeljna ploča
sa rebrima
Temeljna armiranobetonska ploča predstavlja jednu
iznad ploče od najboljih temeljnih konstrukcija u slučaju lošeg ili
heterogenog tla i u seizmičkim uslovima
uslovima..
Ploča mora da ima dovoljnu krutost da bi obezbedila
Temeljna ploča što ravnomernije prenošenje opterećenja od objekta
sa rebrima na tlo i ravnomerno sleganje objekta.
objekta. Iz navedenog
ispod ploče
razloga debljina ploče mora da bude min. min. 80 do
100cm
100 cm,, a ako se izvodi sa manjom debljinom, moraju
se izvesti i armiranobetonska rebra
rebra..
Temeljna ploča Ako u objektu postoji podrum (podzemna etaža), čiji
sa kapitelima
su zidovi izvedeni kao armiranobetonski
armiranobetonski,, predmetni
ispod ploče
zidovi se mogu usvojiti kao rebra iznad temeljne
43
ploče..
ploče 44

Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Šipovi Šipovi
Šip je konstruktivni element čija je Šipovi se primenjuju kada tlo ispod temelja, u velikoj
dužina znatno veća od dimenzija debljini ima malu nosivost (peščano rastresito tlo,
poprečnog preseka i na njemu glinovito i prašinasto tlo nepovoljne konzistencije,
razlikujemo "vrh"
vrh" koji se nalazi na nasuta tla i slično).
slično).
njegovom donjem kraju i "glavu
glavu"" OSLONJENI ŠIPOVI
koja se nalazi na njegovom
suprotnom kraju.
kraju. U zavisnosti od geotehničkog profila tla šipovi mogu da
Temeljni
jastuk
se spuštaju do nosećeg sloja i opterećenje da prenose
Trenje

Šipovi su takva vrsta dubokih
temelja, koji uticaje od objekta
prenose na tlo putem trenja
između šipa i tla, po njegovom
omotaču i pritiska na tlo na
njegovom vrhu.
vrhu.
preko oslanjanja na taj sloj (pritisak) i istovremeno
preko athezije između površine omotača šipa i tlatla..
LEBDEĆI ŠIPOVI
Pritisak U slučaju kada šip ne može da dostigne do sloja sa
dobrom nosivošću, kompletno opterećenje prenosi na
45 “loše” tlo samo preko athezije između šipa i tla
tla.. 46

Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Sila od konstrukcije objekta (zida ili stuba) prenosi

se na jedan ili više šipova putem armirano
betonskog veznog elementa koji se naziva "jastuk
jastuk"".
Osim prenosa sila U obliku pravougaonika, trougla,
kvadrata
sa objekta na šip,
jastuk ima ulogu U obliku ploče
U obliku trake
i da poveže
šipove, kako bi
solidarno primili
pripadajuću silu.
silu.
Rastojanje između šipova se određuje proračunom.
Uobičajeno je da iznosi:
Oblik jastuka zavisi
min. 3D za oslonjene šipove i
od broja i rasporeda
min. 5D za lebdeće šipove
šipova u osnovi.
Gde je D – prečnik šipa. 47 48

8
Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Materijali od kojih se mogu izvoditi šipovi su Drveni šipovi

raznovrsni:
raznovrsni:
Drveni šipovi najčešće se izvode od bora, smreke ili

drvo (a),
jele.
jele.

čelik (b), Dužine su do 20 metara.
metara.

nearmirani beton (d) i
Glava šipa se ojačava

armirani beton (c i e). prstenovima od čeličnih
traka iz razloga da se drvo
ne raspukne prilikom
pobijanja..
pobijanja
Vrh šipa se ojačava
"kapom" od čeličnog lima
radi lakšeg probijanja tla
tla..
49 50

Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Drveni šipovi Drveni šipovi

Ovi šipovi se pobijaju u tlo pomoću malja i makare. Drveni šipovi, obzirom na proces truljenja drveta u
vlažnom tlu, koriste se za privremene objekte
objekte..

Mogu da se primenjuju i za druge vrste objekata u tlu

sa konstantnim nivoom pozemne vode, ako je glava
šipa uvek ispod minimalnog nivoa podzemne vode.
vode.

51 52

Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Čelični šipovi Betonski i armiranobetonski šipovi

Čelični šipovi izvode se od profila raznih oblika Šipovi od nearmiranog i armiranog betona najčešće
poprečnog preseka.
preseka. Dužina su do 35 metara.
metara. su korišćeni u praksi.
praksi.
Vrh šipa se izvodi zakošen kao bi se
mogao lakše pobijati u tlo
tlo..
Prema načinu izvođenja dele se na
na::
Ovi šipovi se takođe pobijaju pomoću
Prefabrikovane i
makare i malja
malja..

Izvedene na samom terenu
terenu..
Primenjuju se kod privremenih objekata
gde su velike sile (do 900 kN), koje treba
preneti na tlo
tlo..
Nedostatak čeličnih šipova je njihova
podložnost koroziji i visoka cena u
odnosu na druge vrste šipova
šipova.. 53 54

9
 Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Betonski i armiranobetonski šipovi Betonski i armiranobetonski šipovi

Prefabrikovani šipovi se izvode kao armirano

armirano-- Šipovi izvedeni na samom terenu
betonski.. Dužina su do 20 metara.
betonski metara.
Mogu biti nearmirani i armirani.
Poprečni presek je kvadratan
kvadratan..
Vrh šipa ojačan je "papučom" od Po načinu izvođenja mogu biti:
čeličnog lima.
lima.
Izvedeni postupkom utiskivanja u tlo i
Ovi šipovi koriste se na
Bušenjem.
gradilištima gde se želi njihovo
brzo izvođenje, s tim da se pre
otpočinjanja radova šipovi
proizvedu u fabrici betona.
betona.

55 56

Duboki temelji Šipovi Duboki temelji Šipovi

Betonski i armiranobetonski šipovi Betonski i armiranobetonski šipovi
Šipovi izvedeni na samom terenu Šipovi izvedeni na samom terenu

Postupak utiskivanja u tlo izvodi se Postupak bušenja rupe za šip

pomoću makare i malja koji potiskuju izvodi se pomoću svrdla
u tlo čeličnu cev.
cev. prečnika koji odgovaraju
Ovim načinom stvara se kružni otvor prečniku šipa.
šipa.
projektovane dubine
dubine.. Po završetku
ovog postupka čelična cev se izvlači
izvlači.. Postupak armiranja i
U slučaju da je šip armiran, u otvor u betoniranja šipa je u svemu
tlu postavlja se armaturni koš, a zatim isti kao kod sistema
utiskivanja..
utiskivanja
se vrši betoniranje
betoniranje..
Ovaj sistem šipova u praksi je poznat
pod imenom "Franki šipovi"
šipovi"..
57 58

Duboki temelji Duboki temelji

Bunari Bunari
Fundiranje sa bunarima se primenjuje u slučajevima Bunari predstavljaju armiranobetonske cevi sa
kada je neophodno da se prođu slojevi loše nosivosti debljinom zida 15 do 20cm
20cm i visinom jednog segmenta
i velike dubine, sa ciljem da se dođe do nosivog sloja.
sloja. 80 do 100cm
100cm..
Na bunarima se fundiraju temelji stubova mostova i Kod objekata visokogradnje prečnik cevi je 80 do
temelji podzemnih objekata, kao što su rezervoari, 150cm,
150cm, a kod ostalih objekata prečnik cevi ima mnogo
pumpne stanice i slično.
slično. veće dimenzije
dimenzije..
U izuzetnim situacijama, ova vrsta fundiranja može se Spuštanje bunara se izvodi sukcesivnim kopanjem i
primeniti i za objekte visokogradnje, kada plitki spuštanjem bunarskih segmenata jedan za drugim
drugim..
temelji ili šipovi nisu racionalno rešenje.
rešenje.
Nakon završenog spuštanja poslednjeg bunarskog
Bunari mogu da se spuštaju i na dubinu od 70m,70m, a segmenta, bunar se puni betonom.
betonom.
ispod objekata visokogradnje na dubinu 6 - 8m.
59 60

10
Duboki temelji Duboki temelji
Bunari Bunari

Temelji – bunari ispod skeletne konstrukcije zgrade

Temelji – bunari ispod masivne konstrukcije zgrade 61 62

Duboki temelji
Dijafragme
Dijafragame su takve konstrukcije koje svojim
uklještenjem u tlo ispod kote iskopa formiraju sistem
konzole koja nosi horizontalne potiske tla i time
obezbeđuju temeljnu jamu.
jamu.

63

11