‫گرماي نهان ذوب و گرماي ويژه آب‬

‫ليانكزي ما و فنگ‌لي‬
‫ترجمه‪ :‬حسـين محمدي‬
‫‪1‬‬
‫دبير فيزيك استان مركزي‪ ،‬شهرستان ساوه‬

‫باالت��ري دارد‪ .‬چ��ون دماي مش��ابهي دارند‪ ،‬مولكول‌هايش��ان‬ ‫چكيده‬

‫نيز بايد داراي انرژي جنبش��ي مشابه باش��ند‪ .‬بنابراين به نظر‬
‫مي‌رس��د كه ما باي��د انرژي‌هاي پتانس��يل بي��ن مولكول‌ها را‬
‫مقايسه كنيم‪ .‬براي پرس��ش مطرح شده‪ ،‬دو پاسخ وجود دارد‪:‬‬
‫‪ )1‬آب داراي انرژي دروني بيشتري است؛ زيرا گرماي نهان ذوب آن‬
‫‪ LF =33/5×104 J/kg‬اس��ت [‪ .]2‬يعن��ي ب��راي تبدي��ل ي��ك‬
‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬
‫كيلوگ��رم ي��خ ‪ 0 C‬به آب ‪ 0 C‬ب��ه ‪ 33/5×104‬ژول گرما نياز‬
‫داري��م (مي‌تواني��م كار انجام ش��ده هنگام انبس��اط حجم كه‬
‫تقريباً ‪ 9J‬اس��ت را در نظر نگيريم)‪ )2 .‬يخ داراي انرژي دروني‬
‫بيش��تري است؛ چون چگالي آن كمتر اس��ت‪ ،‬بنابراين‪ ،‬فاصله‬
‫بين مولكول‌ها بيشتر است كه نتيجه‌اش انرژي پتانسيل بيشتر‬
‫اس��ت‪ .‬البته جواب دوم با عقل سليم سازگار نيست اما چگونه‬
‫مي‌توان اين تناقض را توضيح داد؟‬
‫درجة آزادي حركت مولكول‌ها‬
‫مي‌داني��م ك��ه مهم‌ترين تف��اوت انرژي درون��ي آب و يخ‬
‫‪o‬‬
‫‪ 0 C‬ناش��ي از تغيير درجة آزادي مولكول‌هاست‪ .‬اجازه بدهيد‬
‫ت��ا گرماي نهان ذوب آب را ب��ا توجه به قضية همپاري‪ 2‬برآورد‬
‫كني��م‪ .‬مولكول يخ فقط مي‌تواند ارتعاش كند؛ بنابراين‪ ،‬تنها ‪3‬‬
‫درجه آزادي دارد‪ .‬در حالي‌كه مولكول آب عالوه بر اين مي‌تواند‬
‫در فض��ا حركت كند (حركت انتقالي) و بچرخد؛ پس‪ 6 ،‬درجه‬
‫انرژي‌هاي دروني آب و يخ صفر درجة سلسيوس با توجه‬
‫ب�ه درجة آزادي مولكول‌ها بررس�ي و گرماي نه�ان ذوب آب‬
‫محاسبه شده است كه سازگاري خوبي با مقدار واقعي دارد‪ .‬با‬
‫همين روش‪ ،‬گرماي نهان ذوب آمونياك و متانول نيز محاسبه‬
‫ش�ده‌اند‪ .‬نتايج س�ازگاري قابل قبولي با مقادير واقعي دارند‪.‬‬
‫اين راه‌حل س�اده مي‌تواند گرم�اي ويژة آب‪ ،‬محلول آمونياك‬
‫و متانول را در اختيار بگذارد‪ .‬اين نتايج نيز سازگاري خوبي با‬
‫داده‌هاي شناخته شده دارند‪.‬‬
‫كليدواژه‌ها‪ :‬درجه آزادي‪ ،‬گرماي نهان‪ ،‬گرماي ويژه‪ ،‬آب‪،‬‬
‫يخ‬
‫مقدمه‬
‫آب پانزده نوع جامد بلوري ش��ناخته ش��ده دارد كه همة‬
‫آن‌ه��ا يخ ناميده مي‌ش��وند اما در اين مقال��ه منظورمان از يخ‪،‬‬
‫‪o‬‬
‫حالتي اس��ت كه آب در فش��ار يك اتمس��فر تا زير دماي ‪0 C‬‬
‫‪o‬‬
‫س��رد ش��ده و به يخ تبديل شده اس��ت‪ .‬در دماي ‪ 0 C‬و فشار‬
‫يك اتمس��فر چگال��ي آب ‪ 0/9998 g/cm3‬و چگالي يخ برابر‬
‫‪ 0/9162 g/cm3‬اس��ت[‪ .]1‬در اينج��ا اي��ن پرس��ش مط��رح‬
‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬
‫مي‌ش��ود ك��ه كدام‌ي��ك از آب ‪ 0 C‬و يخ ‪ 0 C‬ان��رژي دروني‬
‫ه‬ ‫دورة بیست و‬
‫شت‬
‫م ‪ ،‬شمارة‪، 3‬بهار‬

‫‪26‬‬
‫‪92‬‬
 ‫پي‌نوشت‬
‫‪ .1‬دبي��ر فيزي��ك اداره كل‬
‫آموزش‌وپرورش اس��ــــتان‬
‫مركزي‪ ،‬شهرس��تان س��اوه‪،‬‬
‫منطقة نوبران ـ فارغ‌التحصيل‬
‫كارشناسي ارشد فيزيك اتمي‬
‫و مولكولي از دانش��گاه علم و‬
‫صنعت ايران‬
‫‪2. equipartition‬‬
‫‪theorem‬‬

‫منبع‬
‫‪Lat. Am. J. Phys.‬‬
‫‪Educ. Vol. 2, No. 3,‬‬ ‫شكل ‪ .1‬مولكول‌هاي آب ـ خط‌چين‌هاي متصل به مولكول مركز شكل‪ ،‬پيوندهاي‬
‫‪Sept. 2008‬‬
‫هيدروژني را نشان مي‌دهند‪.‬‬
‫‪http://www.journal.‬‬
‫‪lapen.org.mx‬‬

‫مراجع‬ ‫مي‌توانيم همين روش را براي محلول آمونياك و متانول كه‬ ‫‪o‬‬
‫آزادي بيش��تر دارد‪ .‬بنابراين‪ ،‬يك م��ول آب ‪ 0 C‬بايد ‪3RT‬‬
‫‪1. http://‬‬
‫‪en.wikipedia.‬‬
‫ساختار مولكولي مشابه آب دارند به‌كار ببريم‪ .‬براي آمونياك‪،‬‬ ‫‪o‬‬
‫انرژي بيش��تر از يك مول يخ ‪ 0 C‬داش��ته باش��د‪ .‬براي يك‬
‫‪org/wiki/Ice,‬‬ ‫گرماي نه��ان ذوب واقعي براب��ر ‪ LF =5/643×103 J/mol‬و‬ ‫كيلوگرم آب اين اختالف انرژي برابر است با‪:‬‬
‫‪Characteristics,‬‬
‫‪looked up on‬‬ ‫نقطة ذوب آن ‪ 195K‬است [‪ .]3‬بنابراين‪ ،‬گرماي نهان ذوبش‬ ‫‪1‬‬
‫‪( 3 × 8 / 31× 273 ) = 37 / 8 × 104 J / kg‬‬
‫‪6/07/08.‬‬ ‫براب��ر اس��ت ب��ا ‪.3‌RT=3×8/31×195 =4/87×103 J/mol‬‬ ‫‪18 × 10‬‬ ‫‪−3‬‬
‫‪2. Walker, J.,‬‬
‫‪Physics, 3rd edition,‬‬ ‫خطاي اين عدد در مقايس��ه ب��ا مقدار واقع��ي آن تقريباً ‪15‬‬ ‫كه س��ازگاري خوب��ي با مقدار گرماي نه��ان ذوب واقعي‬
‫‪Chap. 17, (Benjamin-‬‬ ‫درصد اس��ت‪ .‬اگر براي محاسبه گرماي ويژه محلول آمونياك‬ ‫‪ =LF 33/5×104 J/kg‬دارد‪ .‬اخت�لاف ‪ 4/3×104 J/kg‬را‬
‫‪Cummings‬‬
‫‪Publishing Company,‬‬ ‫رابطة ‪ 9R‬را كه برابر با ‪ 74/79 J/mol.K‬اس��ت به‌كار ببريم‪،‬‬ ‫مي‌توان ناشي از تغيير انرژي پتانسيل ميان مولكول‌ها دانست‪.‬‬
‫‪USA, 2007).‬‬
‫‪3. http://www.‬‬
‫س��ازگاري خوبي با مقدار واقعي ‪ 76/84 J/mol.K‬به‌دس��ت‬ ‫در واق��ع وقت��ي آب به ي��خ تبديل مي‌ش��ود‪ ،‬پيوندهاي‬
‫‪engineeringtoolbox.‬‬ ‫مي‌آيد‪.‬‬ ‫هيدروژن��ي مي��ان مولكول‌ه��اي آب تش��كيل مي‌ش��وند كه‬
‫‪com/ammoniad_971.‬‬
‫‪html; looked up on‬‬ ‫ب��راي متان��ول‪ ،‬گرم��اي نه��ان ذوب واقع��ي در دم��اي‬ ‫مولكول‌ه��اي آب را ب��ا تأثير كمت��ر و فض��اي بزرگ‌تر ميان‬
‫‪6/07/08 and private‬‬ ‫‪ 176K‬براب��ر ‪ LF =3/215×103 J/mol‬اس��ت و بنابراي��ن‪،‬‬ ‫مولكول��ي مرت��ب مي‌كنند‪ .‬در ش��كل ‪ 1‬مولكول‌ه��اي آب و‬
‫‪communication‬‬
‫‪with Dr. P. T.‬‬ ‫گرم��اي نه��ان ذوب��ش ب��ا توج��ه ب��ه رابط��ه برابر اس��ت با‬ ‫پيوندهاي هيدروژني بين آن‌ها نشان داده شده است‪ .‬از اين‌رو‬
‫‪Eubank, Department‬‬ ‫‪ 3‌RT=4/388×103 J/mol‬كه در مقايسه با مقدار واقعي‌اش‬ ‫ممكن اس��ت گفته شود كه برهم‌كنش ميان مولكول‌هاي آب‬
‫‪of Chemical‬‬
‫‪Engineering, Texas‬‬ ‫ح��دود ‪ 31‬درصد خطا دارد‪ .‬با مقايس��ة ‪ 9R‬ب��ا گرماي ويژه‬ ‫از جاذبه‌ الكتروس��تاتيكي ميان مولكول��ي كاتوره‌اي به جاذبة‬
‫‪A&M university,‬‬
‫‪College Station, TX‬‬
‫واقع��ي متانول مايع ك��ه برابر ‪ 81/08 J/mol.K‬اس��ت [‪،]4‬‬ ‫دوقطبي ـ دوقطبي وان در والس ثابت كه خيلي قوي‌تر است‪،‬‬
‫‪77843-3122.‬‬ ‫متوجه مي‌ش��ويم كه مق��دار ‪ 74/79 J/mol.K‬تقريباً برابر با‬ ‫تغيير كرده است‪.‬‬
‫‪4. http://www.‬‬
‫‪biodiesel.org/‬‬
‫آن است‪.‬‬ ‫بر اين اس��اس‪ ،‬گرماي ويژه آب بايد ‪ 9R‬باشد كه ‪ 3R‬سهم‬
‫_‪pdf_files/Methanol‬‬ ‫ارتعاش اتم‌ها در مولكول آب‪ 3R ،‬سهم ارتعاش مولكول‌ها و ‪3R‬‬
‫‪Handling_Guide.‬‬
‫‪pdf; looked up on‬‬ ‫نتيجه‌گيري‬ ‫س��هم چرخش و انتقال اس��ت كه برابر ‪9‌R =74/79 J/mol.K‬‬
‫‪6/07/08. Also, private‬‬ ‫فك��ر مي‌كنيم تغيير درج��ة آزادي نقش مهمي در تغيير‬ ‫مي‌ش��ود كه به مقدار واقعي ‪ 75/35 J/mol.K‬نزديك اس��ت‬
‫‪Communication with‬‬
‫‪Dr. P. T. Eubank.‬‬ ‫حالت دارد و بيشتر گرماي الزم براي ذوب‪ ،‬صرف برانگيختن‬ ‫(‪.)2‬‬
‫‪92‬‬
‫‪ ،‬شمارة‪،3‬بهار‬ ‫درجه‌هاي آزادي بيشتر مي‌شود‪.‬‬
‫م‬
‫شت‬

‫‪27‬‬
‫ه‬
‫دورة بیست و‬