5.

EKONOMIČNOST
Ekonomičnost kao kompleks predstavlja odnos između ostvarenih
vrednosti i utrošenih vrednosti u proizvodnji, odnosno

V
E=
Tv
gde je:
E = ekonomičnost
V = ostvarena vrednost proizvodnje
Tv = utrošene vrednosti elemenata proizvodnje.
Pošto proizvođaču nije poznata vrednost proizvodnje i utrošene
vrednosti, nego tržišna cena i troškovi, ekonomičnost će imati sledeći
izraz:

Q · Cq C
E= =
T T
gde je:
E = stvarna ekonomičnost
Q = obim proizvodnje
Cq = tržišna cena po jedinici
T = stvarni troškovi
C = bruto prihod.

Z a d a t a k:
Tokom 2008. godine U fabrici "X" ostvarena je proizvodnja u
vrednosti od 10.000.000 dinara sa ukupnim troškovima od 8.000.000
dinara. U 2009. godini vrednost realizacije proizvodnje porasla je na
15.000.000 dinara sa ukupnim troškovima od 10.000.000 dinara.
Izračunati stepen ekonomičnosti i dinamiku ekonomičnosti za
fabriku "X" u posmatranom periodu.

I z r a d a:
QI ∙ Cq I 𝐶𝑞𝐼 100.000.000
EI = = = = 1,25
TI 𝑇𝐼 8.000.000

𝑄𝐼𝐼 ∙ 𝐶𝑞𝐼𝐼 𝐶𝑞𝐼𝐼 15.000.000

𝐸𝐼𝐼 = = = = 1,50
𝑇𝐼𝐼 𝑇𝐼𝐼 10.000.000

125
 Indeks ekonomičnosti (IE):

EII 1,50
IE = ∙ 100 = = 120
EI 1,25

Ekonomičnost u 2009. godini veća je od ekonomičnosti u 2008.

godini za 20 indeksnih poena.

5.1. Dinamička analiza ekonomičnosti

Dinamička analiza ekonomičnosti obuhvata analizu
ekonomičnosti u više, vremenskih perioda pod dejstvom određenih
organizaciono uslovljenih faktora.

5.1.1. Primer iz kvantiflciranja uticaja prodajnih cena na

dinamiku ekonomičnosti (Ec)

Z a d a t a k:
Tokom 2008. i 2009. godine u radnoj organizaciji "X" ostvarena je
proizvodnja od 5.000 komada proizvoda.
Prodajna cena porasla je od 25 dinara u 2008. godini na 30 dinara
u 2009. god. Ukupni troškovi u obe godine iznose 100.000 dinara.
Na bazi dinamičke analize ekonomičnosti kvantificirati uticaj
promene prodajnih cena na ekonomičnost u 2009. godini.

I z r a d a:

𝑄𝑜 ∙ 𝑐𝑞 5.000 ∙ 5
𝐸𝑐 = = = 0,251
𝑇𝐼 100.000

Porast prodajnih cena u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu

uslovio je porast ekonomičnosti za 0,25 poena.

1
cq= Cq1 – Cqo= 30 – 25 = 5

126
5.1.2. Primer kvantificiranja uticaja obima proizvodnje na
dinamiku eknomičnosti (Eq)
Z a d a t a k:
Za preduzeće "Rotor" daju se sledeći ekonomski podaci:

Tabela 29.

2008. 2009
a) Ostvareni obim proizvodnje (Q) 10.000 8.000
b) Prodajna cena (Cq) 300 400
c) Ukupni troškovi (T) 2.500.000 2.000.000
d) Fiksni troškovi (Tφ) 500.000 500.000
e) Relativno fiksni troškovi (Tρ) 200.000 200.000

Na bazi dinamičke analize ekonomičnosti izračunati uticaj

smanjenja stepena iskorišćenja kapaciteta na ekonomičnost u 2009. godini
u odnosu na 2008. godinu.

I z r a d a:
Stvarna ekonomičnost u 1989. godini iznosi 1,22, odnosno

𝑄𝐼 ∙ 𝐶𝑞𝑜 8.000 ∙ 300 2.400.000

𝐸𝐼 = = = = 1,20
𝑇𝐼 2.000.000 2.000.000

Uticaj smanjenja stepena iskorišćenja kapaciteta na ekonomičnost

1969. godine izračunava se sledećim izrazom:
(𝑄𝑜 − 𝑞) ∙ 𝐶𝑞𝑜
𝐸𝑞𝐼 =
𝑇𝐼 − ∆𝑡𝜑 − ∆𝑡𝜌
Qo = 10.000

q = Qo − QI = 10.000 − 8.000 = 2.000

Cq o = 300

∆tφ = kq ∙ Tφ = 0,2 ∙ 500.000 = 100.000

2
Zanemaruje se dejstvo tržišnih cena na ekonomičnost te se u izrazu Eq 1 uzima prodajna
cena iz 2008. godine.

127
 𝑄𝑜 ∙ 𝑄𝐼 10.000 − 8.000
𝑘𝑞 = = = 0,20
𝑄 10.000

∆tρ = kq ∙ TρI = 0,2 ∙ 200.000 = 40.000

𝑄𝑧𝑜 − 𝑄𝑧𝐼 10.000 − 8.000

𝑘𝑞𝑧 = = = 0,2
𝑄𝑧𝑜 10.000

Na osnovu izračunatih elemenata ekonomičnost koja se mogla

ostvariti u 2009. godini iznosi:

(10.000 − 2.000) ∙ 300 2.400.000

𝐸𝑞𝐼 = = = 1,29
2.000.000 − 100.000 − 40.000 860.000

Da nije bilo nepotpunog iskorišćenja, ekonomičnost bi iznosila

1,29. Stvarna ekonomičnost u 2009. godini iznosi 1,20. Zbog nepotpunog
iskorišćenja kapaciteta u 2009. godini u odnosu na kapacitet u 2008.
godini došlo je do smanjenja stvarne ekonomičnosti u 2009. godini u
odnosu na moguću ekonomičnost (EqI=l,29) za 0,09 poena.

5.1.3. Primer iz kvantificiranja uticaja troškova materijala

na dinamiku ekonomičnosti (Etm)
Za fabriku „X“ daju se sledeći ekonomski podaci:
Tabela 30.

2008. 2009
a) Ostvareni obim proizvodnje (Q) 5.000 8.000
b) Prodajna cena (Cq) 200 400
c) Ukupni troškovi (T) 800.000 2.000.000
d) Fiksni troškovi (Tm) 200.000 500.000

Kvantificirati uticaj povećanog trošenja materijala u 2009. godini

u odnosu na 2008. godinu na bazi obrasca za merenje dinamičke
ekonomičnosti.

I z r a d a:
Stvarna ekonomičnost u 2009. godini na koju ne deluju prodajne
cene iznosi 1,10, odnosno

128
 𝑄𝐼 ∙ 𝐶𝑞𝑜 5.500 ∙ 200
𝐸𝐼 = = = 1,10
𝑇𝐼 1.000.000

Ekonomičnost u 2009. godini koju bi ostvarili da nije bilo

promene trošenja materijala u odnosu na bazni period iznosila bi:

(𝑄𝑜 ± 𝑞) ∙ 𝐶𝑞𝑜 (5.000 + 500) ∙ 200 1.100.000

𝐸𝑡𝑚 = = = 1,20
𝑇𝐼 ± ∆𝑇𝑡𝑚 1.000.000 − 80.000 920.000

gde je:
𝑇𝑚𝑜 200.000
∆𝑡𝑚 = 𝑇𝑚I − ∙ 𝑄𝐼 = 300.000 − ∙ 5.500
𝑄𝑜 5.000

= 300.000 − 220.000 = 80.000

U izrazu Etm zanemaruje se uticaj prodajnih cena, jer se želi istaći

uticaj trošenja materijala u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu na
ekonomičnost. Ekonomičnost koja se mogla ostvariti u 2009. godini u
odnosu na 2008. iznosi 1,20.
Da su troškovi materijala u 2009. godini rasli srazmerno
povećanju obima proizvodnje u odnosu na 2008. godinu ekonomičnost bi
iznosila 1,20. Međutim, u 2009. godini su troškovi materijala povećani u
većem stepenu nego obim proizvodnje pa je to povećanje troškova
materijala prouzrokovalo smanjenje stvarne ekonomičnosti u 2009. godini
na 1,10. Razlika između moguće i stvarne ekonomičnosti u 2009. godini u
odnosu na 2008. godinu (1,20-1,10=0,10) predstavlja kvantificirani uticaj
povećanog trošenja materijala na ekonomičnost.

5.1.4. Primer iz kvantificiranja uticaja troškova rada na

dinamiku ekonomičnosti (Etr)
Z a d a t a k:
Za pogon "C" daju se sledeći ekonomski podaci:
Tabela 31.
2008. 2009
a) Ostvareni obim proizvodnje (Q) 1.000 1.200
b) Prodajna cena (Cq) 500 600
c) Ukupni troškovi (T) 400.000 500.000
d) Troškovi (Tr) 100.000 150.000

129
 Kvantificirati uticaj povećanih troškova rada u 2009. u odnosu na
1988. godinu na bazi obrasca za merenje dinamičke ekonomičnosti.

I z r a d a:
Stvarna ekonomičnost 2009. godine bez uticaja prodajnih cena
iznosi:
𝑄𝐼 ∙ 𝐶𝑞𝑜 1.200 ∙ 500 600.000
𝐸𝐼 = = = = 1,20
𝑇𝐼 500.000 500.000

Moguća ekonomičnost 2009. godine u odnosu na 2008. godinu

iznosila bi:

(𝑄𝑜 + 𝑞) ∙ 𝐶𝑞𝑜 (1.000 + 200) ∙ 500 600.000

𝐸𝑡𝑟 = = = = 1,28
𝑇𝐼 − ∆𝑡𝑟 500.000 − 30.000 470.000

odakle je
𝑇𝑟𝑜 100.000
∆𝑡𝑟 = 𝑇𝑟𝐼 − ∙ QI = 1.500.000 − ∙ 1.200
𝑄𝑜 1.000
= 150.000 − 120.000 = 30.000

Moguća ekonomičnost 2009. godine, odnosno da su troškovi rada

povećani srazmerno porastu obima proizvodnje u 2009. u odnosu na
2008. godinu ekonomičnost bi iznosila 1,28. Pošto su troškovi rada u
2009. godini porasli u većoj meri od povećanja obima proizvodnje stvarna
ekonomičnost u 2009. godini iznosi 1,20. Razlika između moguće i
stvarne ekonomičnosti u 2009. godini, odnosno 1,28-1,20=0,08,
predstavlja kvantificirani uticaj povećanih troškova rada na ekonomičnost
u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu.

5.2. Statička analiza ekonomičnosti

Statička analiza ekonomičnosti obuhvata upoređivanje stvarne u
odnosu na objektivno-uslovljenu ekonomičnost u jednom vremenskom
periodu. Razlika između objektivno uslovljene i stvarne ekonomičnosti
predstavlja kvantificirani uticaj svih ili pojedinih faktora na
ekonomičnost.
Objektivno uslovljena ekonomičnost je
T
E= =1
T

130
gde je:
T = objektivno uslovljeni troškovi.

Stvarna ekonomičnost, odnosno ekonomičnost na koju deluju

pored objektivnih i organizacioni faktori kvantificira se sledećim izrazom:

T 1 >
E= = 1
T ± t 1 ± tt <
odnosno
T 1 >
E= = 1
T + t ± tc ± tq 1 + ttu ± ttc + ttq <

Zadatak:
Za ostvarenu proizvodnju od 40.000 pari cipela ukupni troškovi
iznosili su 220.000.000 dinara. Pri tome su utvrđeni organizaciono
uslovljeni troškovi materijala u visini od 20.000.000 dinara.
a) Utvrditi objektivno uslovljenu cenu koštanja.
b) Izračunati komponentu "ttr" kao i smanjenje ekonomičnosti
zbog pojave ove organizaciono uslovljene komponente.

a) Objektivno uslovljena cena koštanja dobija se razlikom između

ukupnih (stvarnih) troškova i organizaciono uslovljenih troškova,
odnosno

T = T – tm = 220.000.000 – 20.000.000 = 200.000.000

b) ttm = organizaciono uslovljeni troškovi materijala po jedinici

objektivno uslovljene cene koštanja,

ttm = tm / T = 20.000.000 / 200.000.000 = 0,10.

Stvarna ekonomičnost na koju deluje organizaciono uslovljeni

trošak materijala izračunava se sledećim parcijalnim izrazom:

T 1 1
𝑒𝑡𝑚 = = = = 0,90
T + tm 1 + ttm 1 + 0,10

Zbog pojave organizaciono uslovljenih troškova materijala (tm)

došlo je do smanjenja stvarne ekonomičnosti (etm=0,9) u odnosu na
objektivnu ekonomičnost koja je ravna 1 (E = T / T = 1) .

131
 Z a d a t a k:
Za ostvarenu proizvodnju od 15.000 pari odela ukupni troškovi
iznose 18.000.000 dinara.
Utvrđeni su organizaciono uslovljeni troškovi rada od 3.000.000
dinara.
a) Utvrditi objektivno uslovljenu cenu koštanja.
b) Izračunati komponentu "ttr" kao i smanjenje ekonomičnosti
zbog pojave ove organizaciono uslovljene komponente.

I z r a d a:
a) Objektivno uslovljena cena koštanja dobija se kada se od
ukupnih (stvarnih) troškova oduzmu organizaciono uslovljeni troškovi,
odnosno
T = T – tr = 18.000.000 – 3.000.000 = 15.000.000

b) Komponenta "ttr" izračunava se na sledeći način:

ttr = tr / T = 3.000.000 / 15.000.000 = 0,20

ttr = organizaciono uslovljeni trošak rada po jedinici objektivno

uslovljene cene koštanja.

Objektivno uslovljena ekonomičnost je ravna 1, odnosno

E=T/T=1

Stvarna ekonomičnost će biti manja od 1 zbog pojave

organizaciono uslovljenih troškova rada, odnosno

T 1 1
𝑒𝑡𝑟 = = = = 0,83 < 1
T + tr 1 + ttr 1 + 0,20

Za 0,17 poena je stvarna ekonomičnost manja od objektivne zbog

pojave organizaciono uslovljenih troškova rada.

Z a d a t a k:
Kod ostvarene proizvodnje od 10.000 tona sa ukupnim troškovima
od 550.000 dinara evidentirani su organizaciono uslovljeni troškovi zbog
negativnog odstupanja nabavnih od prosečnih tržišnih cena sredstava za
proizvodnju u visini od 50.000 dinara.

132
 a) Utvrditi objektivno uslovljenu cenu koštanja.
b) Izračunati komponentu "ttc" kao i smanjenje ekonomičnosti
zbog pojave ove organizaciono uslovljene komponente.

I z r a d a:
a) Objektivno uslovljena cena koštanja dobija se kada se od
ukupnih (stvarnih) troškova oduzmu organizaciono uslovljeni troškovi,
odnosno
T = T – tc = 550.000 – 50.000 = 500.000 dinara.

b) Komponenta "ttc" predstavlja organizaciono uslovljeni trošak

po jedinici objektivno uslovljene cene koštanja nastao odstupanjem
konkretnih nabavnih od prosečnih tržišnih cena sredstava za proizvodnju,
a izračunava se na sledeći način:

ttc = tc / T = 50.000 / 500.000 = 0,10

Objektivno uslovljena ekonomičnost je ravna 1, odnosno

E=T/T=1

Stvarna ekonomičnost je manja od 1, odnosno

T 1 1
𝑒𝑡𝑐 = = = = 0,90 < 1
T + tc 1 + ttc 1 + 0,10

Za 0,10 poena je stvarna ekonomičnost manja od objektivne zbog

pojave organizaciono uslovljenih troškova nastalih negativnim
odstupanjem konkretnih nabavnih od prosečnih tržišnih cena sredstava za
proizvodnju.

Z a d a t a k:
Kapacitet fabrike "X" za godinu dana iznosi 400.000 t, a
proizvedeno je 280.000 sa ukupnim troškovima od 600.000.000 dinara.
Ukupni fiksni troškovi za taj period bili su 400.000 000 dinara.

I z r a č u n a t i:
a) Veličine objektivno i organizaciono uslovljenih fiksnih
troškova za ostvaren obim proizvodnje.

133
 b) Smanjenje ekonomičnosti zbog pojave organizaciono
uslovljenih fiksnih troškova.

I z r a d a:
a) Veličina organizaciono uslovljenih fiksnih troškova (tφ)
izračunava se sledećim izrazom:

rφ = kq · Tφ = 0,30 · 400.000.000 = 120.000.000 din.

Koeficijent neiskorišćenosti kapaciteta (kq) izračunava se
izrazom:

kq = (Q - Q) / Q = 1 – (Q / Q) = 1 – (280.000 / 400.000) = 0,30

gde je:
Q = mogući obim (kapacitet),
Q = stvarni obim.

Veličina objektivno- uslovljene cene koštanja dobija se kada se od

ukupnih oduzmu organizaciono uslovljeni troškovi, odnosno
T = T – tφ = 600.000.000 – 120.000.000 = 480.000.000 dinara.

b) Objektivno uslovljena ekonomičnost je ravna jedinici, odnosno

E=T/T=l
Stvarna ekonomičnost je manja od objektivno uslovljene zbog
pojave organizaciono uslovljenih fiksnih troškova, odnosno
T 1 1
𝑒𝑡𝜑 = = = = 0,80 < 1
T + tφ 1 + ttφ 1 + 0,25

ttφ = tφ / T = 120.000.000 / 480.000.000 = 0,25

Stvarna ekonomičnost je manja za 0,20 poena od objektivne
(moguće) zbog pojave organizaciono uslovljenih fiksnih troškova nastalih
nepotpunim iskorišćenjem kapaciteta.

Z a d a t a k:
U pogonu "C" planirana proizvodnja iznosila je 400.000 t dok je
ostvareno svega 360.000 tona.

134
 Ukupni relativno fiksni troškovi evidentirani su u iznosu od
6.000.000 dinara.
a) Kvantificirati organizaciono i objektivno uslovljene relativno
fiksne troškove za ostvareni obim proizvodnje.
b) Izračunati smanjenje ekonomičnosti zbog pojave
organizaciono uslovljenih relativno fiksnih troškova, ako
stvarni troškovi iznose 20.600.000.

I z r a d a:
a) Veličina organizaciono uslovljenih relativno fiksnih troškova
izračunava se sledećim izrazom:

tρ = kq · Tρ =

= 0,10 · 6.000.000 = 600.000 din.

kqz = (Qz – Qz) / Qz = 1 – (Qz / Qz) = 1 – (360.000 / 400.000) = 0,10

Veličina objektivno uslovljene cene koštanja dobija se

oduzimanjem od stvarnih - ukupnih troškova veličinu organizaciono
uslovljenih troškova, odnosno

T = T – tρ = 20.600.000 – 600.000 = 20.000.000 dinara.

b) Objektivno uslovljena ekonomičnost iznosi 1, odnosno

E=T/T=1

Stvarna ekonomičnost je manja od 1, odnosno

T 1 1
𝑒𝑡𝜌 = = = = 0,97
T + tρ 1 + ttρ 1 + 0,03

(ttρ = tρ / T = 600.000 / 20.000.000 = 0,03)

Za 0,03 poena je stvarna ekonomičnost manja od objektivne zbog

pojave organizaciono uslovljenih relativno fiksnih troškova nastalih
nepotpunim iskorišćenjem kapaciteta.

135
5.3. Ekonomičnost konkretnog i prosečnog
proizvođača
Razlika u stepenu tehničke opremljenosti konkretnog proizvođača
u odnosu na prosečnog uslovljava odstupanja objektivno uslovljene
ekonomičnosti konkretnog od prosečnog proizvođača.
Objektivno uslovljena ekonomičnost prosečnog proizvođača za
obim proizvodnje. konkretnog proizvođača izračunava se sledećim
izrazom:
Eo = To / To = l

odakle je
To=Q · Tqo

odnosno
ΣT
Tqo =
ΣQ

gde je:
To = objektivno uslovljena cena koštanja prosečnog proizvođača za
obim proizvodnje konkretnog proizvođača,
Q = obim proizvodnje konkretnog proizvođača,
Tqo = objektivno uslovljena cena koštanja po jedinici proizvoda
prosečnog proizvođača (ili u celoj dotičnoj grani),
ΣT = ukupna objektivno uslovljena cena koštanja dotične grane,
ΣQ = ukupan obim proizvodnje dotične grane.

Objektivno uslovljena ekonomičnost konkretnog proizvođača u

poređenju sa prosečnim proizvođačem meri se sledećim izrazom:

To To >
E= = =1
To + Tτ T <

gde je:
Tτ = objektivno uslovljeni troškovi nastali odstupanjem stepena
tehničke opremljenosti konkretnog od prosečnog proizvođača,
T = objektivno uslovljena cena koštanja konkretnog proizvođača.

Ovaj izraz će biti veći, jednak ili manji od 1 u zavisnosti od

stepena tehničke opremljenosti što uslovljava da je

136
 >
To = T
<

a razlika između To i T daje komponentu Tτ, odnosno

± Tτ = T – To

Ako je To > T, onda će biti

To
E= >1
To + Tτ

odnosno
E > Eo

Ekonomičnost konkretnog proizvođača je veća od ekonomičnosti

prosečnog proizvođača zbog višeg stepena tehničke opremljenosti
konkretnog proizvođača u odnosu na prosečnog.
Ako je To=T, onda će biti

E = To / To = 1

odnosno
E = Eo

U ovom slučaju je ekonomičnost konkretnog proizvođača ravna

ekonomičnosti prosečnog proizvođača, jer su oba proizvođača na istom
stepenu tehničke opremljenosti.
Ako je To < T, onda će biti

To To
E= = >1
T To + Tτ
odnosno

E ˂ Eo

Ekonomičnost konkretnog proizvođača je niža od prosečnog zbog

nižeg stepena tehničke opremljenosti konkretnog proizvođača u odnosu
na prosečnog.

137
 Z a d a t a k:
U zemlji je proizvedeno 20.000.000 tona uglja sa ukupnim
objektivno uslovljenim troškovima od 800.000.000 dinara.
Proizvođač "Dunav" proizveo je u istom vremenskom periodu
5.000.000 tona sa 220.000.000 dinara objektivno uslovljenih troškova.
a) Izračunati komponente "To" i " Tτ" za proizvođača "X".
b) Utvrditi za koliko je indeksnih poena ekonomifinost
proizvođača "Dunav" viša ili niža od proizvođača prosečne
tehničke opremljenosti.

I z r a d a:
a) Komponenta "To" izračunava se na sledeći način:

To = Q · Tqo = 5.000.000 · 40 = 200.000.000

odakle je
ΣT 800.000.000
Tqo = = = 40
ΣQ 20.000.000

gde je:
To = objektivno uslovljena cena koštanja prosečnog proizvođača za
obim proizvodnje konkretnog proizvođača,
Tqo = objektivno uslovljena cena koštanja po jedinici proizvoda
prosečnog proizvođača,
Q = obim proizvodnje konkretnog proizvođača,
ΣT = ukupna objektivno uslovljena cena koštanja dotične grane,
ΣQ = ukupan obim proizvodnje dotične grane.

Komponenta " Tτ" dobija se razlikom

± Tτ = T – To = 220.000.000 – 200.000.000

+ Tτ = 20.000.000

koja predstavlja objektivno uslovljene troškove nastale zbog odstupanja

stepena tehničke opremljenosti konkretnog u odnosu na prosečnog
proizvođača.
b) Ekonomičnost rudnika prosečne tehničke opremljenosti ravna
je l, odnosno:
Eo=To / To = l

138
 Ekonomičnost konkretnog rudnika izračunava se sledećim
izrazom:

To To 200.000.000 200.000.000
E= = = = = 0,91
To ± Tτ To + Tτ 200.000.000 + 20.000.000 220.000.000

odnosno
Eo = 1, E = 0,91

Eo ˃ E

Indeks ekonomičnosti

E 0,91
IE = ∙ 100 = = 91%
EO 1

pokazuje da je ekonomičnost konkretnog proizvođača za 9 indeksnih

poena niža od ekonomičnosti prosečnog proizvođača, zbog bolje tehničke
opremljenosti prosečnog proizvođača.

5.4. Mogućnost povećanja ekonomičnosti

Ekonomičnost kao parcijalni ekonomski princip, predstavljen
odnosom između proizvedene vrednosti i utrošenih vrednosti, spada među
najznačajnije pokazatelje ekonomske uspešnosti poslovanja.
Polazeći od toga, u interesu je svakoj firmi da razmotri mogućnost
povećanja ekonomičnosti. Postoje u osnovi dve mogućnosti da se to
postigne. Prva mogućnost za povećanje ekonomičnosti leži u zahtevu za
smanjenjem organizaciono uslovljenih troškova svih elemenata
proizvodnje. Ovo se postiže podizanjem nivoa organizacije rada
konkretne firme.
Druga mogućnost uslovljena je unošenjem novih tehničkih
faktora, to jest investiranjem. Međutim, svaka promena tehničkih faktora
mora biti i ekonomična, da bi se mogla smatrati i ekonomski opravdanom.
Uvođenje novih tehničkih faktora uslovljava promenu većine
troškova elemenata proizvodnje. Tako će jedni troškovi po pravilu rasti,
dok će drugi imati tendenciju opadanja. Ovo divergentno kretanje
troškova može imati sledeće relacije:

139
 1. + ΔTi = – (ΔTr + ΔTm)
2. + ΔTi ˂ – (ΔTr + ΔTm)
3. + ΔTi ˃ – (ΔTr + ΔTm)

U prvom slučaju porast troškova sredstava za rad jednak je

smanjenju troškova rada i materijala. Znači ulaganje novih tehničkih
faktora nije prouzrokovalo promenu postojeće ekonomičnosti ni u
pozitivnom ni u negativnom smislu.
U drugom slučaju porast troškova sredstava za rad je manji od
smanjenja troškova rada i materijala. U ovom slučaju imaćemo viši nivo
ekonomičnosti od nivoa ekonomičnosti pre investiranja, što ukazuje
pozitivno dejstvo unošenih novih tehničkih faktora.
To je ujedno i jedna alternativa gde je investiranje ekonomski
opravdano.
U trećem slučaju veći je porast troškova sredstava za rad od
smanjenja troškova rada i materijala, tako da je ekonomičnost posle
unošenja novih tehničkih faktora čak manja od prethodne.
Izraz koji omogućuje kvantificiranje promena ekonomičnosti pri
unošenju novih tehničkih faktora polazi od objektivno uslovljene
produktivnosti, kao odnosa između objektivno uslovljenih utrošaka radne
snage i u brojitelju i imenitelju. U ovako izraženu objektivno uslovljenu
produktivnost koja je ravna jedinici unose se promene utrošaka radne
snage kao i promene troškova izražene u ekvivalentima živog rada
uslovljene unošenjem novih tehničkih faktora, to jest

R >
Ptτ = 1
R ± Rτ ± Rtτ <

gde je:
ΔTmi
Rtτ =
Trr

pri čemu je:

R= objektivno uslovljeni utrošak radne snage
Rτ = promena objektivno uslovljenih utrošaka radne snage nastala
uvođenjem novih tehničkih faktora,
Rtτ = promena troškova sredstava za proizvodnju prouzrokovana
uvođenjem novih tehničkih faktora izražena u ekvivalentima živog
rada,

140
ΣTmi= promena troškova sredstava za proizvodnju nastala uvođenjem
novih tehničkih faktora,
Trr = prosečni troškovi rada po jedinici rada.

Opravdano je unošenje novih tehničkih faktora sa stanovišta

ekonomičnosti samo u slučaju kada je pomenuti izraz veći od 1.
Način kvantificiranja uticaja i utvrđivanja opravdanosti unošenja
novih tehničkih faktora u preduzeću možemo videti iz sledećih primera:

1. Z a d a t a k:
U fabrici "X" nakon unošenja novih tehničkih faktora smanjeni su
objektivno uslovljeni utrošci radne snage sa 750.000 h na 716.000 h. S
druge strane porasli su troškovi materijalne reprodukcije za 360.000
dinara.
Prosečni troškovi rada po jedinici rada iznose 8 dinara.
Utvrditi da li je unošenje novih tehničkih faktora sa stanovišta
ekonomičnosti opravdano.

R 750.000
Ptτ = =
R ± Rτ ± Rtτ 750.000 − 34.000 + 45.000

750.000 750.000
= = = 0,98 < 1
750.000 + 11.000 761.000
Rτ = 750.000 – 716.000 = 34.000

Rtτ =ΔTmi / Trr = 360.000 / 8 = 45.000

Izraz je manji od jedan što znači da ne postoji ekonomska

opravdanost unošenja novih tehničkih faktora, jer je sadašnji nivo
ekonomičnosti manji za 0,02 poena od ekonomičnosti pre investiranja.

2. Z a d a t a k:
Investiranjem u pogon "B" smanjeni su objektivno uslovljeni
utrošci radne snage za 18.000 h uz istovremeno povećanje troškova
materijalne reprodukcije u iznosu od 120.000 dinara.
Objektivno uslovljeni utrošci radne snage pre uvođenja novih
tehničkih faktora bili su 200.000 h.

141
 Ako su prosečni troškovi rada po jedinici rada u preduzeću iznosili
7,5 dinara utvrditi da li postoji ekonomska-opravdanost investiranja.

R 200.000
Ptτ = =
R ± Rτ ± Rtτ 200.000 − 18.000 + 16.000

200.000
= = 1,01 ˃ 1
198.000

Rtτ =ΔTmi / Trr = 120.000 / 7,5 = 16.000 h

Uvođenje novih tehničkih faktora ima svoju ekonomsku

opravdanost jer je izraz veći od 1. Znači da je smanjenje živog rada
intenzivnije od povećanja opredmećenog rada što je uslovilo da se
ekonomičnost posle investiranja poveća u pogonu "B" za 0,01 poen u
odnosu na stanje pre investiranja.

3. Zadatak:
U pogonu "X" uvođenjem novih tehničkih faktora povećali su se
troškovi materijalne reprodukcije za 59.950 dinara, dok su istovremeno
smanjeni objektivno uslovljeni utrošci radne snage sa 115.000 h na
104.100 h.
Ako su prosečni troškovi rada po jedinici rada 5,5 dinara, utvrditi
ekonomsku opravdanost investiranja.

R 115.000
Ptτ = = =1
R ± Rτ ± Rtτ 115.000 − 10.900 + 10.900

Rtτ =ΔTmi / Trr = 59.950 / 5,5 = 10.900

Kako je navedeni izraz ravan jedinici, to znači da uvođenje novih

tehničkih faktora nije uslovilo nikakvu promenu u ekonomiji i da je
samim tim nivo objektivno uslovljene ekonomičnosti izražene
produktivnošću ostao nepromenjen.

142