इॊ टयनेट भूरबूत

कधी कधी इॊ टयनेटरा पक्त "नेट"अवे हश वॊफोधरे जाते जी एक अळी वॊगणक नेटलकक प्रणारी आशे ज्मात
जगबयातीर वॊगणक नेटलकक, इतय नेटलकक आणण लैमक्तक्तक वॊगणक अथला कोणीशी ज्माॊना ऩयलानगी आशे
ते, इतय कोणत्माशी वॊगणकालरून भाहशती मभऱलू ळकतात. इॊ टयनेटलय कनेक्ळन आणण वॊबाऴण वुरू
कयण्मावाठी TCP / IP प्रोटोकॉरचा लाऩय शोतो.
इॊ टयनेटलय ताॊक्तिक वभन्लम वाधण्माच कामक Internet Corporation for Assigned Names And
Numbers(ICANN) हश वॊस्था ऩाशते जी अभेरयकेच्मा कोभवक क्तलबागाचीच एक ळाखा आशे . नेटलकक
वोल्मुळन्व अजूनशी वलक डोभेनवची नाले ल IP ऩत्त्माॊची भास्टय डे टाफेव याखते.

ऩॎकेट

वाभान्मत् वॊगणक भाहशती ऩाठक्तलण्मावाठी आणण घेण्मावाठी त्माचे क्तलबाजन छोट्मा बागाॊभध्मे कयतो
ज्माव आऩण ऩॎकेट म्शणतो.

वलक ऩॎकेटव भध्मे काशी क्तलमळष्ट भाहशती अवते ती अळी;

 ऩाठक्तलणामाकचा स्त्रोत ऩत्ता

 घेणामाकचा ऩत्ता

 लास्तक्तलक प्रवारयत शोणाया डे टा.

मा डे टाचे तीन लेगऱे क्तलबाग आशे त.

 भथऱा(HEADER): भानक ळीऴकरेख ऩाठक्तलणामाकचा स्रोत आणण घेणामाकचा ऩत्ता, प्रवाय वभक्रमभत
कयण्मावाठी clocking भाहशती, आणण डे टा प्रवारयत केरा जात आशे शे वूमचत कयण्मावाठी मवग्नर
वभाक्तलष्टीत अवतात.

 डे टा: लास्तक्तलक ऩाठलरा जाणाया डे टा. मा डे टाचा आकाय त्मावाठी लाऩयरे जात अवरेल्मा प्रोटोकॉर लय
अलरॊफून अवतो जो 48 फाइट ऩावून 4K अवा कुठे शी फदरू ळकतो.

 ट्रे रय: माभध्मे CRC(Cyclic Redundancy Check), हकॊला चक्रीम रयडॊ डॊमव तऩावाचा वभालेळ
अवतो. CRC ऩॎकेटभध्मे िुटी वुधायणा भाहशती वभाक्तलष्टीत अवते ज्माचा लाऩय ऩॎकेट खयाफ झारे नवेर
शे मनधाकरयत कयण्माव भदत कयते. काशी प्रोटोकॉर क्तलस्तृत िुटी मनमॊिण भाहशती लाऩयतात तय काशी
प्रोटोकॉर माचा लाऩय ळक्मतो टाऱतात.

प्रोटोकॉर भाहशतीची दे लाण घेलाण कयण्मावाठी जे काशी मनमभ हकॊला वूचनाचा वॊच आशे त्माव
प्रोटोकॉर अवे म्शणतात. वॊलाद वाधण्मावाठी काशी भूरबूत ऩालरे ऩुढीर क्रभाने आशे त;

 डे टा ऩॎकेट भध्मे क्तलबागने

 ज्मा वॊगणकावाठी भाहशती ऩाठलामची आशे त्माचा ऩत्ता भाहशती फयोफय जोडणे.

 डे टा NIC कडे क्तलतरयत कयने, जो तो डे टा नेटलककलय प्रवारयत कयतो.

 डे टा प्राप्त कयणायमा वॊगणकाने त्मानॊतय खारीर हक्रमा कयणे आलश्मक आशे ;

 NIC लरून डे टा कॉम््मूटयलय स्थानाॊतय कयने

 शस्ताॊतयीत वॊगणक द्वाये वभाक्तलष्ट केरेरी वलक ऩत्ते,भाहशती काढू न टाकणे

 भूऱ वॊदेळ ऩॎकेट पॉभकभध्मे ऩयत एकि ठे लने.

1. TCP / IP: ट्रान्वमभळन मनमॊिण प्रोटोकॉर –

शा एक प्राथमभक इॊ टयनेट प्रोटोकॉर आशे . शा अभेरयकेच्मा वॊयषण क्तलबागाने क्तलकमवत केरेल्मा प्रगत
वॊळोधन प्रकल्ऩ एजन्वीचा (ARPA) एक बाग आशे .TCP/IP भूरत् 1960 च्मा दळकात रष्कयी
वॊघटना, नेटलहकंग भध्मे दल
ु ा वाधण्मावाठी वलाकमधक प्रभाणात लाऩयरा गेरेरा प्रोटोकॉर आशे(शे
नेटलकक भूरत् ARPANet म्शणून वॊदमबकत आशे आणण ज्माव आऩण आज इॊ टयनेट म्शणून
ओऱखतो). TCP / IP नेटलककचा प्रचॊड पामदा शोईर म्शणून अनेक ळैषणणक वॊस्थानी एकभेकाॊचा
वशाय्माने बयऩूय पामदा करून घेतरा. अवे म्शॊ टरे जाते हक जंव्शा 1990 वारी ऩहशल्माॊदा ई भेर
ऩाठलण्मात आरा तंव्शा इॊ टयनेटचा खया जन्भ झारा.

टीऩ: -TCP / IP शा भूरत् unix-आधारयत वॊगणक प्रणारीवाठी हडझाइन केरा शोता.

2. HTTP प्रोटोकॉर
शामऩयटे क्स्ट ट्रान्वपय प्रोटोकॉर (http) शा TCP / IP प्रोटोकॉरचा एक बाग आशे आणण लल्डक लाईड
लेफ लय पामरीची (भजकूय, ग्राहपक प्रमतभा, ध्लनी, णव्शहडओ आणण इतय भणल्टमभडीमा पामरी)
दे लाणघेलाण कयण्मावाठी तो मनमभाॊचा एक वॊच आशे .शा प्रोटोकॉर क्तलनॊत्माॊची आणण प्रमतवादाॊची
शस्ताॊतयण आणण ऩत्ता मनमॊिण कयण्माचे कामक कयतो. माची वुधारयत आलृत्ती म्शणजेच HTTP 1.1हश
एकामधक लेफवाइटवना एकाच IP ऩत्ता द्वाये शोस्ट कयण्माची ऩयलानगी दे ते .

3. पाइर ट्रान्वपय प्रोटोकॉर

पाइर ट्रान्वपय प्रोटोकॉर (FTP) इॊ टयनेटलय पाइल्व शस्ताॊतयण कयण्माची प्राथमभक ऩद्धत
आशे . लाऩयकताक म्शणून FTPवाठी, आऩण एक वाधी आदे ळ ऩॊक्ती इॊ टयपेव(command line interface
(उदाशयणाथक, Windows MS-DOS) हकॊला WS_FTP लाऩरु ळकतो.

FTP वाठी दोन शस्ताॊतयण ऩद्धती लाऩयरी जातात.आस्की आणण फामनयी. आस्की भोड वाधा भजकूय
अवणाये पाइर शस्ताॊतरयत कयण्मावाठी लाऩयरे जातेतय फामनयी भोड वलक प्रकायच्मा(जवे ध्लनी,
णव्शहडओ, एक्जीक्मूटेफर, प्रमतभा इ म्शणून)पामरी शस्ताॊतरयत कयण्मावाठी लाऩयता.मोग्म स्लरूऩातजय
 आऩण पामरी अऩरोड कयण्मात अमळस्ली झारो तय त्मा पामरी मोग्म यीतीने हकॊला प्रदमळकत शोऊ
ळकत नाशीत.

4. टे रनेट
टे रनेट आऩणाव इॊ टयनेटलय दयू स्थ(remote) वॊगणकाळी कनेक्ट कयण्माची ऩयलानगी
दे तो. दयू स्थ(remote) वॊगणकालय एक टे रनेट वव्शक य अवतो जो आऩणाव क्राएॊटळी कनेक्ळन स्थाऩन
कयण्माव भदत कयतो. एकदा जय आऩण कनेक्ट झारो हक क्राएॊट भळीनचीआबावी टमभकनर फनते
जे आऩल्मारा आऩल्मा वॊगणकालरून मजभान वॊगणकळी वश वॊलादवाधण्मा कयीता ऩयलानगी
दे ते. फशुताॊळ घटनाॊभध्मे, दयू स्थ प्रणारीलय(remote system)रॉग इन कयण्माव क्तलचायरे जाते . मावाठी
वशवा मजभान भळीनलय खाते अवणे आलश्मक आशे . कधी कधी आऩण खाते नवताना शी एक
अमतथी लाऩयकताक हकॊला वालकजमनक लाऩयकताक म्शणून प्रलेळ करू ळकता.

केफर प्रकाय

Twisted पामदे - काशी इभायती भध्मे UTP लामडक त्माॊच्मा पोन प्रणारी भध्मे ऩूली ऩावून कामकयत
pair
अवतात. लगक 5 UTP लाऩयण्मावाठी वलाकत वोऩा केफर प्रकाय आशे .

भमाकदा - UTP crosstalk आणण interference च्मा अधीन आशे .

Coax पामदे - प्रत्मेक स्टे ळनवाठी Thinnet चा खचक वलाकत कभी आशे .

भमाकदा - Coax फव टोऩोरॉजी लाऩयते, आणण म्शणून त्माच्मा लाऩया भध्मे काशी भमाकदा
आशे त. माव 10MHz फॉडक्तलड्थचे मनफंध आशे . Thicknet कारफाह्य आशे .

Fiber पामदे - लेगलान cabling स्लरूऩात उऩरब्ध, 1Gbps डे टा वशज शस्ताॊतरयत करू ळकते. शे
Optic
एटीएभ वायख्मा णस्लच नेटलककवाठी लाऩयरे जाते.

भमाकदा - केफर प्रमतष्ठाऩीत(install) आणण प्रळामवत(administer) कयण्माव अलघड आशे , आणण

काशी वयाल आलश्मक आशे . वलाकत भशाग.

Radio पामदे - जेथे केफर लाऩयल्मा जाऊ ळकत नाशी अळा हठकाणी लाऩयरे जाऊ ळकते.

भमाकदा - भशाग, आणण फॉडक्तलड्थ भमाकदा 2Mbps आणण 6Mbps दयम्मान आशे त.

Infra red पामदे – स्लस्त, 1km ऩमंत 20Mbps लेग मभऱु ळकतो.
 भमाकदा - एका ये ऴेत अवणे आलश्मक आशे .

ई भेर वेला

नेटलककचा वलाकत भोठा लाऩय ई भेर वेलेवाठी शोतो. ई भेर शा groupware वेलेचा एक प्रकाय आशे ज्माचा
लाऩय लाऩयकत्मांना वॊप्रेऴण (communication)कयण्माव भदत कयते.

ई भेर वव्शक य ऩोस्ट ऑहपव वायखे कामक कयते. ज्मा भुख्म प्रोटोकॉरचा लाऩय क्राएॊट ऩावून भाहशती ई भेर
वव्शक यरा आणण वॊऩूणक नेटलककरा ऩाठलण्मावाठी केरा जातो त्माव ऩोस्ट ऑहपव प्रोटोकॉर अवे म्शणतात.

ईभेरचे ऩत्ते ऩुढीर ऩद्धतीने आढऱू न मेतात: लाऩयकताक @ डोभेन नेभ. जंव्शा आऩण एखादा ईभेर ऩाठक्तलतो
तंव्शा तो वव्शक यलय तोऩमंत याशतो जो ऩमंत तो क्राएॊट द्वाये डाऊनरोड केरा जात नाशी. ई भेर हडमरव्शयी
शाताऱण्मावाठी खारीर प्रभाणे 2 प्रोटोकॉर उऩमोगात आणते:

 एक SMTP -SMTP शा भेर ऩाठलून दे ण्माव जफाफदाय आशे .

 POP3 - वध्मा POP3 आऊटरुक हकॊला मुडोया म्शणून ईभेर क्रामॊटळी एक POP3 वव्शक य ऩावून
ईभेर डाउनरोड कयण्मावाठी जफाफदाय आशे .

Unwanted ईभेर स्ऩॎभ म्शणून ओऱखरे जातात.

ईभेर घटक: -

एक ईभेर ऩत्ता शा"@" मा मचन्शाणे दोन बागात क्तलबागरेरा आशे .

1) लाऩयकताक नाल:'@' च्मा डाव्मा फाजूरा लाऩयकताकनाल अवते.लाऩयकताकनाल कधीशी रयक्त अवू ळकत नाशी

2) शोस्ट वव्शक यवाठी डोभेन नाल: @ च्मा उजलीकडीर बाग वव्शक य हकॊला मजभान नाल हकॊला नेटलकक वेला
म्शणून ओऱखते जाते.कधी कधी माव ईभेर वव्शक य दे खीर म्शणतात.

उदाशयण;act@rediffmail.com

जेथे act शे लाऩयकताकनाल आणण rediffmail.com शोस्ट वव्शक य वाठी डोभेन नाल आशे

वॊदेळ ऩाठलणे

खारी ईभेर ऩाठलण्मावाठी काशी भागकदळकक तत्त्ले आशे त.

 तमाय / नलीन भेर फटणालय णक्रक कया.

 To पील्ड भध्मे प्राप्तकत्माकचा ऩत्ता टाइऩ कया.

  काफकन प्रत (वीवी) चा लाऩय अमतरयक्त प्राप्तकताक वभाक्तलष्ट कयण्माव कयाला ज्माचे आभच्माक्तलऴमी
प्रमतवाद स्लागताशक आशे त ऩण गयजेचे नाशीत.

 Bcc णक्रक कया:- माचा लाऩय प्राप्तकताकचे ऩत्ते आणण नाले एकभेकाॊनाऩावून रऩलण्मावाठी शोतो .

 'क्तलऴम' भध्मे आऩल्मा वॊदेळावाठी क्तलऴम प्रक्तलष्ट कया.

 आऩरा वॊदेळ मरशा! पक्त खारीर भोठ्मा षेिात णक्रक कया आणण टाइऩ कया.

 ई भेर मरशून ऩूणक झाल्मानॊतय ऩाठला फटणालय णक्रक कया.

ई भेर प्रोटोकॉर:-

प्रोटोकॉर लणकन

POP ऩोस्ट ऑहपव प्रोटोकॉर आणण मवम्ऩर भेर ट्राॊस्पय प्रोटोकॉर – POP
आणणSMTP प्रोटोकॉर क्राएॊट आ्रीकेऴण ई भेर वव्शक य ई भेर त्माॊच्मा
लाऩयकत्माकरा कवे शस्ताॊतरयत कयतात शे फघतात, तय SMTP ई भेर
मोग्म त्मा लाऩयकत्माकरा तो कवा मभऱे र शे फघण्माचे कामक कयतात. शे
प्राथमभक इॊ टयनेट ई भेर भानदॊ ड आशे त.

MIME MIME माचा अथक आशे भल्टीऩऩकज इॊ टयनेट भेर क्तलस्ताय.SMTP

प्रोटोकॉरची यचना पक्त आस्की भजकूय शाताऱण्मावाठी केमर
शोती. तय MIME ईभेरद्वाये प्रमतभाॊवायखी फामनयी पाइर ऩाठलण्माचे
ऩयलानगी दे तो. लेफ ब्राउझय क्तफगय-HTML डे टा ब्राउझय लय प्रदमळकत
कयण्माव MIME लाऩयतात. वव्शक य कुठल्माशी भाहशतीच्मा लेफ प्रवायच्मा
वुरूलातीव MIME ळीऴकरेख लाऩयतात.

 चाट आणण इन्स्टॊ ट भेवेणजॊग फद्दर

एखाद्यारा ईभेर ऩाठलून आणण जलऱजलऱ झटऩट प्रमतवाद मभऱलणे ळक्म आशे का? माचे उत्तय आशे शोम.! आणण
माच वॊकल्ऩनेरा आऩण चाट आणण इन्स्टॊ ट भेवेणजॊग (आमएभ) म्शणून वॊफोधतो:रयअर टाइभ भध्मे आऩण रशान
वॊदेळ ऩाठलू आणण लाचू ळकतो, ऑनराइन अवताना आऩण वशज एक हकॊला अमधक रोकाॊळी वॊबाऴण करु ळकतो.

चाट हकॊला IM लाऩरून आऩण आऩल्मा कुटु ॊ फीमाॊवश हदलवबय हकॊला तुभचा प्रकल्ऩ वशकायी काभगायाॊना झटऩट
हटऩा ऩाठलु ळकता.
 चाट आणण IM वेला ळोधणे

माशू भेवंजय
इॊ टयनेत लय अवॊख्म चाट आणण IM कामकक्रभ आशे त जी आऩण डाउनरोड करून व्शॉइवआणण णव्शहडओ चॎट करू ळकता
माभध्मे माशू भेवंजय, Windows Live Messenger, आणण स्काईऩ माॊचा वभालेळ आशे . माव्ममतरयक्त, अनेक ब्राउझय
आधारयत अळा वेला आशे त जीथे डाउनरोडची आलश्मकता नाशी. उदाशयणाथक, पेवफुक एक अॊगबूत चाट लैमळष्ट्म
आशे , तवेच जय आऩण आऩल्मा जीभेर खात्मात रॉग इन अवार तय तुम्शारा तुभचे contacts लाऩरून जीभेर
तुम्शारा ग्ऩा भायण्माची म्शणजेच chatting ची ऩयलानगी दे तो.

आऩण जय एक स्भाटक पोन हकॊला इतय भोफाइर उऩकयण उऩबोक्ता अवार आणण जय आऩण आऩल्मा वॊगणकाऩावून
दयू अवार तयी चाट(ग्ऩा) हकॊला IM लाऩय कयणे ळक्म आशे . रोकक्तप्रम भोफाइर वेलाभध्मे Google Talk, Meebo,
आणण eBuddy माॊचा वभालेळ शोतो.

 टे मरपोन कॊऩनी द्वाये इॊ टयनेत वेला

पोन कॊऩनी

वॊगणकाॊदयम्मान भोठ्मा अॊतयालय वॊबाऴण कयण्मावाठी, आऩण कनेक्ळन ऩद्धतीचा लाऩय कयणे आलश्मक
आशे . अॊतयालय अलरॊफून, आऩण 5 पोन कॊऩन्माॊळी नेशभी मनगडीत अवतो माभध्मे; तुभच्मा स्थामनक लाशक,
एक घयगुती राॊफ अॊतयाच्मा कॊऩनी, एक बायताफाशे यीर लाशक, गॊतव्म दे ळातीर दे ळाॊतगकत पोन लाशक, आणण
गॊतव्म दे ळातीर स्थामनक कॊऩनी. त्माभुऱे मा जहटर नातेवॊफॊध याखणॊ कयण्मावाठी लाऩयण्मात मेणाये
तॊिसान जाणून घेणे अत्मॊत भशत्त्लाचे आशे .

जंव्शा आऩण रयभोट वव्शक यळी कनेक्ट कयण्मावाठी पोन कॊऩनी लाऩयता तेव्शा, आऩण एक लॎन कनेक्ळन
तमाय कयीत अवतो.

टे मरपोन कॊऩनी दोन प्रकाच्माक राइन्व उऩरब्ध करून दे ते त्मा भध्मे , वालकजमनक डामर नेटलकक राईन्व
(PDNL) आणण Leased राईन्व (LL) आशे त. PDNL आधीच आऩरे घय आणण मनममभत पोन वेलेवाठी
लाऩयल्मा जातात. Leased राईन्व वॊगणकालरुन एखाद्या नेटलककळी वभक्तऩकत आशे त.

Leased राईन्व भध्मे डामर कयण्माची गयज नवते त्माऐलजी तेथे कनेक्ळन नेशभी उऩणस्थत अवते.
प्रॉक्वी म्शणजे काम?
प्रथभ,प्रॉक्वी वव्शक य आणण पामयलॉर दयम्मान पयक काम आशे शे फघूमा. प्रॉक्वी शा अॊतगकत आणण फाह्य
नेटलकक माॊच्मा दयम्मान वॊलाद वाधण्मावाठी लाऩयरा जातो. दव
ु माक अथी प्रॉक्वी शा "दव
ु माकच्मा लतीने
कायलाई कयण्मावाठी अमधकृ त उऩकयण आशे .

प्रॉक्वी वव्शक य अॊतगकत नेटलककवाठी वुयषा उऩरब्ध करून दे ते. प्रॉक्वी वाभान्मत् नेटलकक ऩत्ता बाऴाॊतय (NAT)
लाऩयते आणण वलक अॊतगकत वॊगणकाॊवाठी पक्त एकच वालकजमनक IP ऩत्ता (प्रॉक्वी वव्शक य स्लत्) लाऩरून
इॊ टयनेटळी कनेक्ट कयण्माची ऩयलानगी दे ते. इतय वॊगणकाॊचा अॊतगकत IP ऩत्ते इॊ टयनेटलय दाखलरे जात नाशीत;
आणण प्रॉक्वी वव्शक य शे एकच भळीन आशे अवे outsiders ना बावलरे जाते
पामयलॉर म्शणजे काम?
प्रॉक्वी वव्शक य प्रभाणे, पामयलॉर शा अॊतगकत आणण फाह्य नेटलकक दयम्मान"भध्मस्थ" आशे . तथाक्तऩ, प्रॉक्वी ऩेषा
रॎन च्मा आत काम मेते आणण फाशे य काम जाते मालय पामयलॉर मनमॊिण ठे लतो. एखादा प्रोड्क्ट प्रॉक्वी
आणण पामयलॉर दोन्शी अवू ळकते; माचे Microsoft चे इवा(ISA) वव्शक य शे चाॊगरे उदाशयण आशे .

एका पामयलॉरचा लाऩय नेटलककभध्मे हपल्टरयॊ गचे काभ कयण्मावाठी म्शणजेच फाशे य ऩाठलरा जाणाया
अनमधकृ त डे टा टाऱण्मावाठी आणण नेटलककभध्मे प्रक्तलष्ट शोणामाक डे टारा प्रमतफॊमधत कयण्मावाठी शोतो.

लल्डक लाईड लेफ

जवे इॊ टयनेट शा एक interconnected नेटलकक आणण वॊगणक माॊचा एक वॊग्रश आशे , तवेच लल्डक लाईड लेफ शा
एक इॊ टयनेटचा बाग आशे णजथे अवॊख्म पामरी आणण वॊवाधनाॊचा बव्म वॊग्रश वभाक्तलष्ट आशे ज्मा लेफ ब्राउझय
द्वाये प्रवारयत केल्मा जाऊ ळकतात. क्रामॊट वॊगणक खारी दळकक्तलल्माप्रभाणे ग्राशकाॊची क्तलनॊती एक लेफ ब्राउझय
आणण HTTP प्रोटोकोर लाऩरून वव्शक यलय ऩाठलतो आणण तो वव्शक यलय क्तलनॊती केरेरी पाइर लेफ ब्राउझय द्वाये
क्रामॊट वॊगणकलय ऩाठलून दे तो.

लेफ वॊचाय आणण HTML भानक माॊच्मालय रष ठे लण्माचे काभ लल्ड लाईड लेफ Consortium (W3C) कयते.

डोभेन
वव्शक यची नाले हश tiers भध्मे क्तलतरयत केरेरी आशे त ज्मारा आऩण डोभेन म्शणतो. खारी हदरेरी मादी रेलर
क्तलक्तलध डोभेन दळकलतात :
  रूट रेव्शर डोभेन

 टॉऩ रेव्शर डोभेन - मा क्तलक्तलध बागाॊत क्तलबागरी जातात. काशी प्रकाय खारी दळकक्तलरे आशे त:

o. Com - व्मालवाममक वॊस्था आणण कॊऩन्मा (उदा. yahoo.com)

o. EDU - ळैषणणक वॊस्था (उदा. harvard.edu)

o. गव्शनकन्व - वयकायी भारकीचे वॊस्थाॊना (उदा. whitehouse.gov)

o. MIL - वैन्मदरातीर डोभेन (उदा. navy.mil)

o. net - गेटले ल इतय नेटलकक (उदा. internic.net)

o. org - खावगी वॊस्थाॊना (उदा. eff.org)

o दे ळाचे कोड - आॊतययाष्डीम डोभेन (उदा. CA = कॎनडा.)

 Host - Host शे श्रेणीफॊधातीर अॊमतभ स्तय आशे त जे लैमक्तक्तक वॊगणकाॊनी व्माऩरेरे आशे .

 मुमनफ़ोभक यीवोवक रोकेटय

ऩहशरा बाग'वेला हडणस्क्र्टय'वाठी लाऩयरे जात जे प्रोटोकॉर ओऱखते (लयीर आकृ ती HTTP). '/ /' रूट
हडये क्ट्रीचा भागक दळकलते ज्माचाऩुढे डोभेन नाल अवते. उलकरयत ऩत्ता पाइरप्राप्त कयण्मावाठी वेलकालयीर हडये क्ट्री
भागक चे हठकाण मनदे ळीत कयते. प्रळावक जय एखादी लेफ वाइट वाभान्म ऩावून अदृष्म ठे ऊ इणच्छत अवेर
तय ती ऍक्वेव केमर जात अवरेल्मा ऩोटक फदरून शे केरे जाऊ ळकते. TCP ऩोटक अळा ऩद्धतीने
http://search.harvard.edu:4847 URL भध्मे मनहदक ष्ट कयता मेतीर. TCP ऩोटक 0 ते 6553 6 श्रेणीत हकतीशी
अवू ळकते. वाभान्मऩणेHTTP ऩोटक चा ID 80 अवतो.
फॉडक्तलड्थ आणण थ्रूऩूट
टभक फॉडक्तलड्थ शी डे टा carriesकयणामाक "ऩाईऩ"चीवाईज अवते . थ्रूऩूट म्शणजे क्तलमळष्ट कारालधीत काशी
प्रहक्रमा करून हदरेल्मा कारालधीत "ऩाइऩ" द्वाये ऩाव शोणामाक डे टाची वॊख्मा. अडचणीचे िुटीमनलायण कयतेलेऱी
मा 2 वॊकल्ऩना भशत्लाच्मा आशे त जवे डाउनरोड दीघक लेऱ न शोणे हकॊला लेफ ऩृष्ठे भॊद गतीने प्रदमळकत शोणे
. रषात ठे ला लेफ ऩृष्ठे भॊद गतीने रोड शोत अवतीर तय अन्म घटक कायणीबूत आशे त जवे वव्शक यलय फये च
प्रहक्रमा आशे त हकॊला शाडक लेअय जुने आशे तय. खारीर तक्ता क्तलक्तलध कनेक्ळन प्रकाय आणण त्माॊची गती
दळकक्तलते.
गती फद्दर चचाक कयत अवताना वाभान्म कामक म्शणजे डाउनरोडवाठी रागणाया लेऱ
भोजणे. कनेक्ळन गती प्रमत वेकॊद फीटव ् भध्मे भोजरी जाते (Bps) आणण पाइर आकाय फाइट भध्मे
भोजरी जाते. डाउनरोड लेऱ भोजामचे वूि खारीरप्रभाणे आशे .
डाउनरोड लेऱ = पाइर आकाय / कनेक्ळन गती:

इॊ टयनेट ग्राशक
इॊ टयनेट क्रामॊट प्रकाय क्तलस्तृत आणण लाढत आशे आणण मात क्तलक्तलधता आशे . क्रामॊट क्तलक्तलध प्रकायची
अवू ळकतात जवे शाडक लेअय दृष्टीने,डे स्कटॉऩ वॊगणक, ऩोटे फर हडणजटर वशाय्मक (PDAs), ई भेर
भळीन, वेर पोन्व WebTV, इत्मादी इॊ टयनेट लय उऩरब्ध क्तलक्तलध वॉफ्टलेअय नॊतय मा वाधनाॊलय रोड
केरी जातात ज्माचा लाऩय इॊ टयनेट लय उऩरब्ध वॊवाधने आणण वेलाॊभध्मे प्रलेळ कयण्मावाठी केरा
जातो.

ब्राउझय
ब्राउझय एक वॉफ्टलेअय ऍण्रकेळन आशे जे क्रामॊटरा GUI वॊलादभधीर इॊ टयपेव प्रदान कयते ल
लल्डक लाईड लेफ लय पामरी फघण्माव हकॊला मभऱलण्माव भदत कयते. वलाकमधक रोकक्तप्रम ब्राउझय
भामक्रोवॉफ्ट इॊ टयनेट एक्व्रोयय आणण नेटस्केऩ नॎणव्शगेटय आशे त. ब्राउझय लेफ वव्शक यवश वॊप्रेऴण
कयण्मावाठी HTTP प्रोटोकॉर लाऩयते. ग्राशक इॊ टयनेट लरून वाभग्री प्राप्त कयण्मावाठी क्तलक्तलध ऩद्धती
उऩमोग करू ळकतो. ऩुळ तॊिसान स्लमॊचमरतऩणे क्तलनॊती न कयता एका क्रामॊटळी भाहशती क्तलतयीत
केमर जाते आणण, एक क्रामॊट जंव्शा वव्शक यकडू न भाहशती भागलतो तेव्शा ऩूर तॊिसान लाऩयरे जाते.
ब्राउझय स्थानीम शाडक ड्राइव्शलय लेफलय बेट हदरेल्मा वाइटलरून पाइल्व वेव्श करू ळकतात - हश
प्रहक्रमा ब्राउझय कॎळीॊग हकॊला क्राएॊट कॎळीॊग म्शणून ओऱखरी जाते. काराॊतयाने, हडस्कलय जागा
भोकऱी ठे लण्मावाठी ब्राउझय कॎळे वाप कयणे आलश्मक अवू ळकते उदा;.-IE (इॊ टयनेट एक्व्रोयय,
नेटस्केऩ नॎणव्शगेटय, वपायी, भोझीरा पामयपॉक्व, ऑऩेया इत्मादी
कुकीज
कुकीज हश एक Unencrypted पाइल्व अवते जी क्रामॊट वॊगणकालय लाऩयकताक फद्दर वॊग्रहशत
भाहशती वाठलतात णजचा लाऩय लेफ वाइट लय लाऩयण्मावाठी शोतो.फशुतेक ब्राउझय डीपॉल्ट कुकीज
स्लीकायतात, तथाक्तऩ, वुयषा वेहटॊ ग्ज त्माॊना नकायण्मावाठी फदरल्मा जाऊ ळकतात. कुकी वाठी एक
वभाप्ती तायीख वेट केरे जाऊ ळकते. वभाप्ती वेट केरी नाशी तय ब्राउझय फॊद अवेर तेव्शा, कुकी
कारफाह्य शोईर. एकर डोभेनचे केलऱ 20 कुकीज वेट कयण्माऩावून प्रमतफॊमधत आशे आणण प्रत्मेक
कुकीज क्रामॊट भळीनची शाडक ड्राइव्श जागा जास्तीत जास्त 4KB ऩमंत अवू ळकते.
 वभाचायगट
एक लृत्तवभूश भध्मलती इॊ टयनेट वाइटलय मरणखत आणण मूजनेट, फातम्मा चचाक गटाॊची जगबयातीर
नेटलकक द्वाये redistributed हटऩा शोणायी एक क्तलमळष्ट क्तलऴम फद्दर चचाक आशे . नेटलकक फातम्मा ट्राॊस्पय
प्रोटोकॉर (NNTP) टीऩ ये मूजनेट वभाचायगट ऩोस्ट व्मलस्थाक्तऩत कयण्मावाठी वॊगणक क्रामॊट
आणण वव्शक यद्वाये लाऩयरे प्रोटोकॉर आशे .
इॊ टयनेट प्रवायण ग्ऩा
इॊ टयनेट प्रवायण चाट (IRC वॊबाऴण) शी एक चाट प्रणारी आशे ज्माभध्मे चाटीॊगळी वॊफॊधीत मनमभ
आणण मनमभालरी आणण ग्राशक / वव्शक य वॉफ्टलेअय वॊच वभाक्तलष्ट आशे . लेफलय, वव्शक य क्तलमळष्ट वाइट
ऩुयलतो आणण आऩण आऩल्मा वॊगणकालय एक IRC वॊबाऴण क्रामॊट डाऊनरोड करून घेऊ ळकतो
उदा: -. Yahoo messanger.
इॊ टयनेट लय लाऩयल्मा जाणामाक क्तलक्तलध बाऴा

 ASP – Active Server Pages (ASP) शे एक HTML ऩृष्ठ आशे ज्मात एक हकॊला अमधक णस्क्र्ट
वभाक्तलष्टीत अवतात आणण जे ऩृष्ठ लाऩयकताक ऩाठक्तलरा जाण्माऩूली Microsoft लेफ वव्शक य (वव्शक य फाजूव)
लय प्रहक्रमा केरेरे अवते.. शे तॊिसान Microsoft च्मा लेफ वव्शक य एक लैमळष्ट्म आशे जे इॊ टयनेट भाहशती
वव्शक य (IIS) म्शणून ओऱखरे जाते. ASP लाऩयकताक क्तलमळष्ट लातालयणातच आणण ऩयस्ऩय लेफ ऩृष्ठे
मनभाकण कयण्मावाठी ऩयलानगी दे ते.

 HTML म्शणजे शामऩय टे क्स्ट भायकअऩ राॊग्लेज जी लेफ ऩृष्ठे तमाय कयण्मावाठी लाऩयमर
जाते. HTML लेफ ब्राउझयरा लेफ ऩृष्ठालय अवणाय भजकूय आणण ग्राहपक्व प्रदमळकत कवे कयामचे शे कोन
कॊव दयम्मान ठे लरेल्मा म्शणजेच टॎ गचा लाऩय करून वाॊगते - <>.एक HTML पाईर तमाय कयण्मावाठी
html,head, TITLE आणण body अवे 4 टॎ ग आलश्मक आशे त. काशी टॎ ग्ज 'कॊटे नय' आशे त आणण ते वुरू
तवेच फॊद हश शोतात. उदाशयणाथक, <HTML> वुरू टॎ ग आशे आणण </HTML> फॊद टॎ ग आशे .

 DHTML - डामनॎमभक एचटीएभएर शे क्राएॊट वाइड लेफ तॊिसान आशे लेफ ऩृष्ठच्मा आत अवरेरे
घटक वषभ कयते. DHTML णस्क्र्ट मरहशण्मावाठी वलाकमधक रोकक्तप्रम बाऴा Javascript आणण
VBscript मा आशे त.

 जाला - शी वन भामक्रोमवणस्टम्व ने क्तलकमवत केरी आशे . जाला शी एक ऑब्जेक्ट

ओरयएण्टे ड प्रोग्राभीॊग बाऴा आशे जी C++ मा बाऴेऩावून प्रेरयत आशे . लेफलय आढऱरे जाणाये जाला
आ्रीकेळनव ऍऩरेट म्शणून ओऱखरे जातात.

INTERNATE लय उऩरब्ध वुयषा लैमळष्ट्मे

1. ENCRYPTION
ENCRYPTION डे टा अलाचनीम पॉभक भध्मे फदरते जेणेकरून तो त्मा डे टा डीकोड कयण्मावाठी
 आलश्मक कऱा अवल्मामळलाम ते ऩाशू ळकत नाशी. वलाकमधक एनहक्र्ळन डे टा encrypt कयण्मावाठी
एक गणणती वूि लाऩरून केरे जाते माव अल्गोरयदभ म्शणतात.

ATTACKS
वलक ATTACKS फशुताॊळ अॊतगकत नेटलकक भुऱे शोतात. अवॊतुष्ट कभकचायी, कॉऩोये ट spies, आणण चुका शे
attacks चे वॊबाव्म स्रोत आशे त.वलाकत जास्त लेफ वव्शक व ्क तवेच 3rd aprty वॉफ्टलेअय भध्मे तमाय वाधनाॊचा
लाऩय करून आधी आणण नॊतय घडू ळकणामाक attacks चा भागोला घेत मेतो. अळा हक्रमा ऑहडटीॊग वव्शक यचे
रॉग पाइल्व, चौकळी आणण एकामधक रॉगऑन अऩमळ आणण अनमधकृ त प्रलेळ प्रमत्नाॊची वूचना वॊयचीत
आणण नेटलकक भॉमनटरयॊ ग वॉफ्टलेअय लाऩय वभाक्तलष्ट करू ळकता. शल्माचे क्तलक्तलध प्रकाय ऩुढीरप्रभाणे:

 virus- वलाकत वाभान्म वॊगणक प्रादब

ु ाकल, व्शामयव जवे ईभेर क्राएॊट इतय कामकक्रभ अलरॊफून
प्रमतकृ मत फनक्तलतात. वॊगणकाॊलय व्शामयवचा ळोध आणण दयू कयण्मावाठी लाऩयरे जाणाये एॊटीव्शामयव
वॉफ्टलेअयचे क्तलक्तलध ब्रॉड आशे त. अॉटी व्शामयव वॉफ्टलेअय व्शामयवपाइर ळोधते आणण आढऱरे तय त्माचे
मनयाकयण कयते. नल नलीन व्शामयव नेटलय प्रकाळीत केरे जात अवल्माने अॉटी व्शामयवपामरी update
ठे लणे खूऩ भशत्लाचे आशे .

 लम्वक - लम्वक तो ऩवयलण्मावाठी लाऩयकतेलय अलरॊफून जे व्शामयव वायख्मा प्रमतकृ मत

फनक्तलतात. व्शामयव आणण लम्वक टाऱन्माकयता वव्शक व,क क्रामॊट, पामयलॉर आणण इतय वाधनालय अॉटी
व्शामयव वॉफ्टलेअय प्रमतष्ठाऩीत कयता मेते.

व्मलवाम वॊकल्ऩना

1. ई कॉभवक
एक ग्राशक ऑनराइन स्टोअय भध्मे खये दी कयतो तेव्शा, ळॉक्तऩॊग काटक वॉफ्टलेअय ग्राशक
व्मलशाय 1 भध्मे खये दी कयण्माव कॎटरॉगभधून एकामधक आमटभ नीलडण्मावाठी ऩयलानगी
दे तो.व्मलशाय प्रोवेमवॊग वॉफ्टलेअय recieves आणण validates क्रेहडट काडक भाहशती ल मोग्म
आमथकक वॊस्थाॊकडू न ते जभा करून घेते.

2. इरेक्ट्रॉमनक डे टा अदराफदर (EDI) शे वालकजमनक भानक लाऩरून व्मलवामाची भाहशती

वॊगणकाकडू न ते वॊगणकव एक्स्चंज केरी जाते. तो व्मलवाम भाहशती इरेक्ट्रॉमनक, लेगलान
स्लस्त आणण अमधक अचूकऩणे दे लाणघेलाण कयण्माची ऩयलानगी दे तो. ज्मा कॊऩन्मा EDI द्वाया
दे लाणघेलाण कयतात त्माॊना ट्रे हडॊ ग ऩाटक नय म्शटरे जाते.
 वयकाय(government)

ई वयकाय माचा अथक इरेक्ट्रॉमनक ळावन, e-gov हकॊला हडणजटर वयकाय म्शणून दे खीर ओऱखरे जाते जे
वयकाय आणण त्माचे नागरयक, व्मलवाम आणण वयकाय स्लत् दयम्मानचे हडणजटर वॊलाद भाध्मभ आशे ,.

ई वयकायच्मा भॉडे र, खारीर प्रभाणे

 G2C (वयकाय ते नागरयकाॊना)

 G2B (वयकाय ते व्मलवामावाठी)

 G2E (वयकाय ते कभकचायी)

 G2G (वयकाय ते वयकाय)

 C2G (नागरयक ते वयकाय)

मा हडणजटर वॊलादाभध्मे प्रळावन , भाहशती ल वॊप्रेऴण तॊिसान (आमवीटी), क्तफझनेव प्रोवेव यी

इॊ णजनीअरयॊ ग (BPR), आणण ई नागरयक वयकायच्मा वलक स्तयाॊलय (ळशय, याज्म / provence, याष्डीम आणण
आॊतययाष्डीम) वभालेळ शोतो .

ई वयकाय वयकायी कामकऩध्दतीलय आणण वयकाय भाहशती आणण वेला लाटऩ वुक्तलधा उऩरब्ध तॊिसानाचा
लाऩयाचे लणकन कयतो.

कॉऩीयाइट (copyright)
कॉऩीयाइट भारक क्तलक्री शे तूने त्माॊचे कामक ऩुनमनकमभकत करु ळकतो आणण त्माॊची वाभग्री कॉऩी हकॊला
इतयाॊकडू न ऩुन्शा मनकमभकत शोणाय नाशीत माची काऱजी घेऊ ळकतो. कॉऩीयाइट ती कल्ऩना हकॊला भाहशतीचा
लाऩय कयण्माव इतयाॊना प्रमतफॊमधत करू ळतक नाशी. कॉऩीयाइट भुऱे प्रहक्रमाॊक्तलऴमी, प्रहक्रमा, प्रणारी, ऑऩये ळन
ऩध्दती, वॊकल्ऩना, मवद्धाॊत हकॊला अन्लेऴणे वॊयषण मभऱत नाशी.

व्माऩायमचन्श (trademark)
ट्रे डभाकक शा भार उत्ऩादक ओऱखण्मावाठी आणण इतय कॊऩन्मा ऩावून तो भार लेगऱे कयण्मावाठी कोभवक
भध्मे लाऩयरा जाणाया ळब्द आशे , लाक्प्रचाय, हकॊला रोगो आशे . वेला भाकक एक वभान पॊक्ळन प्रदान कयते
ऩयॊ तु ते क्तलक्तलध वेलाॊलय रागू शोते.