Professional Documents
Culture Documents
Διάλεξη Για Το Mozart Effect
Διάλεξη Για Το Mozart Effect
Σ’ αυτή την αναζήτηση ο Mozart κατέχει τα πρωτεία. Η μουσική του πέρα από
αντικείμενο θεωρητικής ανάλυσης έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο ίσως από κάθε
άλλη προκειμένου να ανιχνευθούν οι σωματικές και νοητικές διεργασίες που
συνοδεύουν την ακρόασή της. Είτε μέσα από έγκυρα εργαστηριακά πειράματα είτε
από αυθαίρετες φημολογίες, ο Mozart, εμφανίζεται, ιδιαίτερα την τελευταία
δεκαετία, σε έναν νέο ρόλο. Εκτός από το παιδί θαύμα, τη μουσική μεγαλοφυΐα, την
εκκεντρική προσωπικότητα, γίνεται πλέον ο κατεξοχήν συνθέτης-θεραπευτής του
οποίου η μουσική μπορεί να βοηθήσει σε παθήσεις από την σχιζοφρένεια, την
επιληψία και το Alzheimer ως το στρες και την ακμή ή ακόμη και να κάνει τα παιδιά
εξυπνότερα.
1
Johnson, J. K., Cotman, C. W.Tasaki, C. 1998. Enhancement of spatial-temporal
reasoning after a Mozart listening condition in Alzheimer's disease: A case study.
Neurol Res, 20: 666–672.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του 6χρνου Lawrence. Ήταν ένα παιδί με αργή
ανάπτυξη, υπερκινητικότητα και συγκεκριμένες γλωσσικές δυσκολίες: όταν του
2
Hughes, J.R, Daaboul, Y, Fino, J.J, Shaw, GL. 1998.The “Mozart Effect” on
epileptiform activity. Clin Electroencephalogr 29(3): 109–119.
3
Savan, A. 1999. The effect of background music on learning. Psychology of music
27:138-146
Και αν τέτοιες αναφορές πιθανόν μας προκαλούν απορία και ίσως δυσπιστία θα μας
εκπλήξουν ακόμη περισσότερο περιστατικά όπως του οινοπαραγωγού Carlo
Cagnozzi από την Τοσκάνη ο οποίος εδώ και μερικά χρόνια παίζει Mozart στα
αμπέλια του ισχυριζόμενος ότι τα τα βοηθάει να ωριμάζουν γρηγορότερα και κρατά
μακριά τα πουλιά και τα παράσιτα. Ή ακόμη η πεποίθηση Βρετανών μοναχών πως
στα κοπάδια που έχουν στην κατοχή τους, οι αγελάδες που ακούνε Mozart παράγουν
περισσότερο γάλα. Θα μπορούσε κανείς να απαριθμήσει πολλούς τέτοιους
περίεργους ισχυρισμούς. Αλλά οι φυσιολογικές και ψυχολογικές επιδράσεις της
μουσικής παραμένουν τόσο μεγάλο μυστήριο ώστε ακόμη τέτοιες παραδοξότητες
γίνονται αντικείμενο πανεπιστημιακής έρευνας.
Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της πολυσχιδούς έρευνας για τη δύναμη της επιρροής της
μουσικής του Mozart θα επικεντρώσω τη σημερινή ομιλία στο περιβόητο Mozart
Effect, το πιο γνωστό, το περισσότερο μελετημένο αλλά και το εντονότερα
αμφισβητούμενο δείγμα αυτής της επιρροής. Αυτός είναι ο αγγλικός όρος για το
φαινόμενο –επιστημονικό εύρημα που πρωτοεμφανίστηκε στα 1993 και από τότε
βρίσκεται μόνιμα στο προσκήνιο του ερευνητικού ενδιαφέροντος και αποτελεί
σταθερό πόλο διαμάχης για επιστήμονες, μουσικούς , ή απλούς ακροατές.
Μετά τη δημοσίευση του άρθρου ο μεγάλος και μάλλον πρώιμος ενθουσιασμός για
τη σημασία των ευρημάτων καθώς και μια μακρά παραφιλολογία πάνω στο ζήτημα
είχε διάφορες παρενέργειες, όπως την κυκλοφορία πληθώρας cd που υπόσχονται να
αυξήσουν την ευφυΐα με τίτλους τύπου Mozart για μπαμπάδες και μαμάδες- ενισχύστε
την ευφυΐα του νεογέννητου μωρού σας, κ.λ.π. Το 1998 Ο κυβερνήτης της Georgia Zen
Miller ενέκρινε επιχορήγηση 105.000 δολαρίων ώστε να προμηθεύει κάθε νέα
μητέρα με CD μουσικής του Mozart και ανάλογα προγράμματα διεξήχθησαν στη
Florida, το Colorado και αλλού.
4
Rauscher, F., Shaw, G., Ky, K. 1993. Music and spatial task performance. Nature,
365:611
Παρ’ όλα αυτά οι ερευνητές επιμένουν πως αν και περιορισμένης εμβέλειας και
διάρκειας το φαινόμενο είναι παρόν και το επιβεβαιώνουν και με ένα δεύτερο
πείραμά τους το 19956, όπου 79 φοιτητές εξετάστηκαν για 5 διαδοχικές ημέρες,
αντιπαραβάλλοντας τον Mozart με διάφορα είδη μουσικής. Και σε αυτή την
περίπτωση η ομάδα του Mozart είχε υψηλότερα σκορ στα τεστ με το δίπλωμα και
κόψιμο χαρτιού.
Που βασίζoνται οι επιστήμονες και πως εξηγούν αυτό το φαινόμενο; Οι πρώτοι
εισηγητές του είχαν το εξής σκεπτικό:
Στην προσπάθειά τους να αναπτύξουν ένα μοντέλο για τη λειτουργία του εγκεφάλου
οι Ky και Shaw κατέληξαν στο «τριονικό μοντέλο του εγκεφαλικού φλοιού»7.
Σύμφωνα με αυτό οι νευρώνες ομαδοποιούνται σε στήλες των 6, και η
δραστηριοποίηση του καθενός λαμβάνει 3 τιμές: θετική, μηδενική και αρνητική.
Κάθε νευρώνας δεν ενεργοποιείται αυτόνομα, αλλά σε άμεση συνάρτηση με τους
γύρω του. Τα διάφορα σχήματα δραστηριοποίησης λοιπόν αντιστοιχούν σε
διαφορετικές νοητικές λειτουργίες. Το 1988 επιχείρησαν αντί απλά να εκτυπώσουν
σε σχέδια τις μαθηματικές εξισώσεις να τις αναγάγουν σε ήχους. Τα γεωμετρικά
σχήματα που συνεχώς μεταλλάσσονται στην οθόνη του υπολογιστή ηχούσαν ενίοτε
σαν Μπαρόκ ή Ανατολική μουσική και κατ’ άλλους θυμίζαν λιγάκι Mozart .
Επειδή αυτά τα σχέδια αλλάζουν στο χώρο στη διάρκεια του χρόνου ο Shaw έκανε το
διαισθητικό βήμα ότι η ακρόαση του Mozart μπορεί να διεγείρει τη χωροχρονική
αντίληψη του ανθρώπου –την εγκεφαλική λειτουργία πίσω από την ικανότητά μας να
περιστρέφουμε νοητά και να χειριζόμαστε τα αντικείμενα στο χώρο-γι’ αυτό και
επιστρατεύτηκε το συγκεκριμένο IQ τεστ.
5
Campbell, D. 1997. The Mozart Effect: Tapping the Power of Music to Heal the
Body, Strengthen the Mind and Unlock the Creative Spirit. Avon Books
6
Rauscher, F., Shaw, G., Ky, K. 1995. Listening to Mozart enhances spatial-temporal
reasoning: towards a neuropsychological basis. Neuroscience Letters, 185(1): 44-47
7
Xiaodan Leng, Gordon L. Shaw, Eric L. Wright. 1990. Coding of Musical Structure
and the Trion Model of Cortex. Music Perception: An Interdisciplinary Journal, 8(1) :
49-62
Γιατί ο Mozart ;
Γεννιέται εύλογα το ερώτημα γιατί στο αρχικό πείραμα, αλλά και στην πλειονότητα
αυτών που ακολούθησαν επιλέχθηκε ο Mozart, και μάλιστα στις περισσότερες
περιπτώσεις η επιλογή αυτή αφορούσε ένα συγκεκριμένο έργο;
Σύμφωνα με τους πρωτεργάτες αυτής της έρευνας, ο Mozart, το παιδί θαύμα που είχε
την ικανότητα να συνθέτει από την ηλικία των 4ων, θα ήταν αυτός που αν μη τι άλλο
θα μπορούσε να αντανακλά αρχέτυπες οργανωτικές δομές του ανθρώπου.
Οι ίδιοι αναφέρουν:
8
Parsons, L.M. 2001. Exploring the functional neuroanatomy of music performance,
perception and comprehension. AnnNY Acad. Sci, 930:211-31.
9
Hughes, J.R, Daaboul, Y, Fino, J.J, Shaw, GL. 1998.The “Mozart Effect” on
epileptiform activity. Clin Electroencephalogr 29(3): 109–119.
Πρέπει να αναφερθεί πως εκτός από τους αρχικούς ερευνητές του Mozart Effect
επιβεβαιώνουν και άλλα εργαστήρια. Το 1996, οι Rideout and Laubach11
συγκρίνοντας τον Mozart με κασσέτες χαλάρωσης βρήκαν καλύτερες επιδόσεις σε
δίπλωμα-κόψιμο χαρτιού και το 1997 οι Rideout and Taylor12 επανέλαβαν το
φαινόμενο. Παράλλα οι Rideout, Dougherty and Wernert13 παρατήρησαν το
φαινόμενο όχι μόνο με τη μουσική του Mozart αλλά και του σύγχρονου συνθέτη
Yanni. Η μουσική του επιλέχθηκε ως διαφορετική από του Mozart αλλά ταυτόχρονα
με ίδια χαρακτηριστικά ως προς την ταχύτητα, τη δομή τις μελωδικές και αρμονικές
διαδοχές και την προβλεψιμότητα.
10
Marsden, A. A. 1987. A Study of Cognitive Demands in Listening to Mozart’s
Quintet for Piano and Wind Instruments, K.452.Psychology of Music 15:30–57
11
Rideout, B.E. and Laubach, C.M. 1996. EEG Correlates of Enhanced Spatial
Performance Following Exposure to Music, Perceptual and Motor Skills 82: 427-432
Rideout, B.E. and Taylor, J. 1997. Enhanced Spatial Performance Following 10
12
Minutes Exposure to Music: A Replication , Perceptual and Motor Skills 85: 112-114
13
Rideout, B.E. , Dougherty, S. and Wernert, L. 1998. Effect of Music on Spatial
Performance: A Test of Generality , Perceptual and Motor Skills, 86: 512-514
14
Wilson, T.L. and Brown, T.L. 1997. Reexamination of the Effect of Mozart's Music
on Spatial-task Performance, The Journal of Psychology 131(4): 365-370
Οι σκεπτικιστές του φαινομένου αποδίδουν την καλύτερη επίδοση στα τεστ στην
παράμετρο της αυξημένης εγρήγορσης των συμμετεχόντων (Steele, 2000)17. Στους
Thompson, Schellenberg, & Husain, (2001)18 το Mozart Effect ενεργοποιήθηκε για
την ομάδα φοιτητών που άκουσαν την γνωστή σονάτα, η οποία θεωρείται ένα
ζωντανό και εύθυμο κομμάτι αλλά όχι και το Adagio Albinioni που συχνά
15
Nantais, K.M. and Schellenberg, E.G. 1999. The Mozart Effect: An Artifact of
Preference , Psychological Science 10(4): 370-373 .
16
Rauscher, F., Robinson, K,. Jens, J. 1998. Improved maze learning through early
music exposure in rats. Neurological Research, 20(5): 427-432
17
Steele, K.M. 2000. Arousal and mood factors in the "Mozart effect", Percept Mot
Skills,91(1): 188-90
18
Thompson, W.F., Schellenberg, E.G., Husain, G. 2001. Arousal, mood, and the
Mozart effect. Psychol Sci. 12(3):248-51
Έτσι δεν λείπουν και οι περιπτώσεις στις οποίες αδυνατεί να εντοπιστεί το «Mozart
Effect». Για παράδειγμα ο Kenneth Steele20, στο πανεπιστήμιο της Βόρειας
Καρολίνα επανέλαβε το πείραμα αλλά δεν βρήκε κανένα σημάδι για το ότι η μουσική
του Mozart βελτίωσε το σκορ των 125 συμμετεχόντων.
19
Husain, G., Thompson, W., Schellenberg, G. 2002. Effects of musical tempo and
mode on arousal, mood, and spatial abilities. Music Pserception, 20(2): 151-171
20
Steele, K., Bass, K., Crook, M. 1999. The mystery of the Mozart effect: failure to
replicate. Psychological Science, 10(4): 366-369
Παρ’ όλ’ αυτά, σε μια ακόμη πιο γενικευμένη μετά-ανάλυση, που περιλάμβανε 36
μελέτες με συνολικά 2.465 συμμετέχοντες η Hetland22 βρήκε ότι το γκρουπ
ακροατών του Mozart ξεπερνούσε τα υπόλοιπα γκρουπ σε ποσοστό περιπτώσεων που
πιθανολογικά δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως τυχαίο, παρά το γεγονός ότι το φαινόμενο
δεν παρουσιάστηκε τόσο ισχυρό όσο οι πρώτοι ερευνητές αναφέρουν. Όπως όμως
επιχειρηματολογεί και η Hetland : «Ακόμη και αυτά τα μικρά αποτελέσματα είναι
εντυπωσιακά, γιατί σε μια πρώιμη έρευνα σε ένα πεδίο είναι αναμενόμενο το
μετρούμενο φαινόμενο να είναι μικρό μέχρι να εντοπιστούν οι σωστές μέθοδοι για
να αποκαλυφθεί πλήρως». Για παράδειγμα ο Mozart μπορεί να ενισχύει περισσότερο
κάποιους ανθρώπους ανάλογα με το φύλο, τις μουσικές προτιμήσεις, τη μουσική
εκπαίδευση και άλλους δημογραφικούς παράγοντες.
Αξίζει τέλος να αναφερθεί και η οξύμωρη περίπτωση του σκεπτικιστή Eric Seigel23
ψυχολόγου στο Illinois ο οποίος προσπάθησε να αναιρέσει το φαινόμενο
χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό τεστ αντίληψης αλλά προς μεγάλη του έκπληξη
όσοι είχαν ακούσει προηγουμένως τη σονάτα του Mozart είχαν σημαντικά καλύτερες
επιδόσεις από τους υπόλοιπους.
Γενικές σκέψεις
Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι το Mozart Effect δεν είναι μια
αλάνθαστη μαγική συνταγή για να επαυξήσει την ευφυΐα μας, ούτε ένα ακλόνητο
δείγμα του τρόπου με τον οποίο η μουσική επιδρά στη νόηση και τον ψυχισμό του
ανθρώπου. Παρά τη συνεχή έρευνα, τα νέα ευρήματα αλληλο-αναιρούνται και είναι
ακόμη ασαφές κάτω από ποιες συνθήκες, με τι τρόπο και σε τι ποσοστό η ακρόαση
της μουσικής - συγκεκριμένα του Mozart δημιουργεί, ενεργοποιεί ή μεταλλάσσει τις
συνάψεις του εγκεφάλου όπου εδράζονται οι ψυχοσωματικές μας αντιδράσεις. Αν
θέλουμε όμως να αναζητήσουμε ένα μόνιμο και χειροπιαστό Mozart Effect τότε ίσως
θα πρέπει να στραφούμε στη μουσική εκπαίδευση. Γιατί έχει αποδειχτεί τόσο σε
εργαστηριακά πειράματα όσο και σε πραγματικές σχολικές συνθήκες πως η
εκμάθηση μουσικής και η συμμετοχή σε μουσικές δραστηριότητες από μικρή ηλικία
21
Chabris, C. 1999. Prelude or requiem for the Mozart effect? Nature, 400: 826-827
22
Hetland, L. 2000. Listening to music enhances spatial-temporal reasoning: evidence
for the “Mozart effect”. Journal of Aesthetic Education, 34(3/4): 105-153
23
Kliewer, G. 1999. “The Mozart Effect.” New Scientist. 6 November
Γιατί ο Mozart : ίσως γιατί περισσότερο από κάθε άλλο συνθέτη άγγιξε τις χορδές
της ανθρώπινης αλήθειας και έμελλε να μείνει στην αιωνιότητα.