Τι είναι και δεν είναι Ελληνισμός

Μια εκτενής παρουσίαση του κοσμοαντιληπτικού οικοδομήματος του σύγχρονου

Ελληνισμού, όπως εξελίχθηκε μετά το τέλος της αρχαιότητας, προς αποσαφήνιση και
καλύτερο προσανατολισμό. Οι «λέξεις - κλειδιά» με μαύρα γράμματα διευκολύνουν την
ανάγνωση και κατανόηση του κειμένου. Ο συγγραφέας δεν επεδίωξε μια συνολική
καταγραφή των περιεχομένων του Ελληνισμού, αφού κάτι τέτοιο θα ξεπερνούσε κατά πολύ
το πλαίσιο του παρόντος κειμένου.

«Ονόμασε την θρησκευτική παράδοση ‹Ελληνισμός› επειδή δεν περιοριζόταν στη θεολογία,
αλλά περιλάμβανε ολόκληρη την παιδεία και τον πολιτισμό που διαμόρφωσαν οι Έλληνες,
καθώς και τις ηθικές και θεσμικοπολιτικές αντιλήψεις τους».
Marion Giebel: Kaiser Julian Apostata: Die Wiederkehr der alten Götter, σελ. 8,
Ντίσελντορφ: Patmos 2006.

« ... Ο όρος ελληνισμός ωστόσο, είναι αρχαίος. Στην αρχαιότητα χαρακτήριζε την γνώση
της ελληνικής γλώσσας, και επί πλέον την υιοθέτηση της ελληνικής κουλτούρας και
θρησκείας.»
Heinz Heinen: Geschichte des Hellenismus: Von Alexander bis Kleopatra, σελ. 9, Μόναχο:
Beck 2003.

«όμαιμόν τε και ομόγλωσσον, και θεών ιδρύματά τε κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα.»
Ηρόδοτος, 8.144

«Ο Ελληνισμός είναι ένας εθνισμός ... ένας τρόπος συμπεριφοράς στο ατομικό και
συλλογικό επίπεδο.»
Βλάσης Γ. Ρασσιάς

«Οι Έλληνες είναι ένα πολιτισμικό έθνος. Ο όρος ‹έθνος› προέρχεται από την λέξη έθος (=
χαρακτήρας, συμπεριφορά, έθιμο). Έλληνες είναι, συνεπώς, οι μετέχοντες του ελληνικού
έθους. Το έθος παράγει έθνη και εθνισμούς. Συμπεριλαμβάνει τον τρόπο ζωής, τα
νομιζόμενα, τη θρησκεία και τη γλώσσα του εκάστοτε έθνους. Ο εθνισμός είναι η
ιδιαιτερότητα του κάθε πολιτισμικού έθνους που το ορίζει, το ξεχωρίζει από άλλα έθνη και
επιτρέπει στα διάφορα μέλη του να αλληλοαναγνωρίζονται μεταξύ τους ως ανήκοντες στο
ίδιο έθνος. Ο εθνισμός των πολιτισμικών εθνών προέρχεται απ' τα ίδια τα έθνη και δεν
ταυτίζεται με κράτη ή υπηκοότητες. Η βίαια καταστροφή ή εξολόθρευση του τρόπου ζωής
και της εθνικής συνείδησης ενός έθνους χαρακτηρίζεται ως Εθνοκτονία. Η εθνοκτονία
συνοδεύεται συχνά από την γενοκτονία του έθνους, διαφέρει όμως από την γενοκτονία
επειδή αποσκοπεί στην εξολόθρευση της κουλτούρας, πάει να πεί του τρόπου ζωής ή,
ορθότερα, του έθους ενός έθνους. Το ίδιο το έθος όμως θρέφει το δυναμικό για την
αποκατάσταση ενός έθνους. Διότι όσο είναι ανιχνεύσιμο, καθιστά την αναβίωση του
εθνισμού και δια αυτού την ενδεχόμενη μελλοντική παλινόρθωση του έθνους εφικτή ...
Εμείς οι εθνικοί Έλληνες είμαστε Έλληνες ως προς το έθος. Ο εθνισμός μας είναι ο
Ελληνισμός, και λέγεται έτσι αφού συνιστά το συνολικό άθροισμα του πολιτισμού και
επιπλέον του φαντασιακού που δημιουργήθηκε και προέρχεται από το ίδιο το ελληνικό
έθνος.»
Στέλιος Κ. Αρίστων

«Σήμερα είναι πλέον όλα ‹Ελληνισμός› ... Νεωτερικές ιδεολογίες, το ελλαδικό κράτος, η
επινοημένη απ' το ίδιο ‹εθνική συνείδηση›, η Ρωμιοσύνη τυλιγμένη σε ελληνικό χιτώνα και
τα διάφορα παρακλάδια της. Όλα είναι Ελληνισμός. Για να διαφοροποιήσουμε λοιπόν τον
πραγματικό, πάει να πεί ιστορικό Ελληνισμό από τα ιδεολογικά τεχνάσματα των τελευταίων
δύο αιώνων, τοποθετούμε το επίθετο εθνικός μπροστά από τον όρο Ελληνισμός για να γίνει
σαφέστατα κατανοητό ότι αναφερόμαστε στον πολιτισμό, το έθος και το φαντασιακό που
προέρχεται από τους ίδιους τους Έλληνες. Απευθυνόμαστε στον ιστορικά υπαρκτό στον
χώρο και χρόνο Ελληνισμό. Συνεπώς, ό,τι δεν υπήρξε τμήμα του Ελληνισμού δεν είναι και
σήμερα τμήμα του. Ό,τι δεν ήταν Ελληνισμός, δεν είναι ούτε σήμερα. Και ως εκ τούτου δεν
μας αφορά. Ο ιστορικός Ελληνισμός απέχει έτη φωτός από τους διάφορους ‹Ελληνισμούς›
των δάφορων ιδεολογιών, τον ‹Ελληνισμό› της ‹βυζαντινής συνέχειας›, της ‹ορθόδοξης
εξέλιξης›, του νεορωμαίικου κράτους και του ό,τι-να-'ναι. Όσο συγκεκριμένος είναι ο
ελληνικός πολιτισμός, τόσο συγκεκριμένη είναι και η θρησκεία του, όπως η θρησκεία του
κάθε πολιτισμικού, δηλ. οργανικά και φυσιολογικά αναπτυγμένου έθνους. Όπως οι
υπόλοιπες εθνικές θρησκείες φοράει και η ελληνική το όνομα του έθνους στο οποίο ανήκει.
Το τι είναι και δεν είναι λοιπόν η ελληνική θρησκεία και ποιά τα περιεχόμενα της, μπορούμε
να διαβάσουμε σε πάρα πολλά βιβλία επιστημονικού χαρακτήρα όπως λ.χ. σε αυτά των W.
Burkert, J. Bremmer και W. F. Otto. Ό,τι αυτή δεν ήταν ‹τότε›, δεν είναι και ‹σήμερα›. Οι
μορφές αλλά και το περιεχόμενο της είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας κι όχι
‹χαβάς›. Υπήρξε κι αυτή ιστορικό φαινόμενο και άφησε τα ίχνη της, άρα είναι ανιχνεύσιμη.
Ό,τι δεν εμφανίζεται στα ιστορικά βιβλία, στις επιστημονικές εργασίες ή στην μακροχρόνια
εξάσκηση της σαν τμήμα της ίδιας, προφανώς δεν είναι και σήμερα. Έχει συγκεκριμένη
μορφή και τα χαρακτηριστικά της είναι γνωστά. Έτσι κι ο ελληνικός πολιτισμός. Τα
περιεχόμενα του Ελληνισμού είναι εν πολλοίς γνωστά. Όσοι τον θέλουν θολό, μάλλον τον
θέλουν έτσι για να χωρέσουν σ'αυτόν ό,τι επιθυμούν. Με την αφηρημένη έννοια ως ασπίδα
μπορεί ο καθένας να κρύβεται πίσω από κενά λόγια και να αποφεύγει την σαφήνεια. Καλώς
ή κακώς, ο ελληνισμός δεν είναι αφηρημένη έννοια. Ο Ελληνισμός επίσης δεν είναι
ιδεολογία, αλλά ούτε το μασκώτ της κάθε θρησκείας ή τυραννίας που τυγχάνει να επικρατεί
στην χώρα των Eλλήνων. Κοντολογίς: Ελληνισμός δεν σημαίνει χριστιανισμός, βυζάντιο,
ρωμιοσύνη, εθνικισμός, νεορωμαίικο κράτος, ‹ελληνοχριστιανισμός›, υπηκοότητα,
αρχαιολατρία, ελληνολατρία, ελληνοψυχία, αρχαιοκεντρισμός, ‹ελληνοκεντρισμός›,
‹δωδεκαθεϊσμός›, ‹νεοπαγανισμός› κ.π.λ. Ο ελληνισμός είναι ελληνισμός. Τίποτα άλλο.»
Στέλιος Κ. Αρίστων

Τα άνω είναι γνωστά στον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Η ελλάδα αποτελεί μία σκόπιμη
εξαίρεση. Κανείς δεν συνδέει λ.χ. τους όρους «ελληνισμός», «ελληνικόν» ή τον ελληνικό
πολιτισμό με την σύγχρονη ελλάδα ή τους ελληνόφωνους χριστιανούς. Ο ουσιαστικά
τεχνητός προβληματισμός που παράγεται από την ανύπαρκτη «συνέχεια» του ελληνισμού
στην ορθοδοξία ή την ταύτιση του ελληνικού πολιτισμού με τη ρωμιοσύνη δεν απασχολεί
τόσο, αφού οι «δυτικοί» επιστήμονες είχαν τη τύχη να μην περάσουν από το ρωμαίικο
παπαρρηγοζαμπέλικο εκπαιδευτικό σύστημα και για το λόγο αυτό η «ελληνορθόδοξη»
ιδεολογία δε στοιχειώνει την έρευνα και ταυτότητα τους. Γι'αυτό δε μπερδεύουν την
ελληνική με την νεορωμαίικη ιστορία, αν κι αυτό δεν ισχύει βέβαια για όλους. Ενώ η
σύγχρονη Ελλάδα εννοεί με τον όρο «ελληνική θρησκεία» την ορθοδοξία, ο υπόλοιπος
κόσμος και η επιστήμη εννοούν με ακριβώς τον ίδιο όρο την ελληνική θρησκεία. Ως εκ
τούτου δεν μας εκπλήσσουν οι τίτλοι των ακαδημαϊκών βιβλίων για την ελληνική θρησκεία
και παράδοση. Η παρακάτω βιβλιογραφία είναι παραδειγματική.

Farnell, The Higher Aspects of Greek Religion, 1912

Thomson, The Greek Tradition, 1915
Moore, The Religious Thought of the Greeks, 1916
Murray, Five Stages of Greek Religion, 1935
Nilsson, Greek Piety, 1948
Nilsson, A History of Greek Religion, 1949
Guthrie, Orpheus and Greek Religion, 1952
Guthrie, Greeks and Their Gods, 1971
Kerenyi, The Religion of the Greeks and Romans, 1973
Burkert, Greek Religion: Archaic and Classical, 1985
Easterling, Greek Religion and Society, 1985
Pulleyn, Prayer in Greek Religion, 1998
Lonsdale, Dance and Ritual Play in Greek Religion, 2000
Dietrich, Origins Of Greek Religion, 2004
Bremmer, Greek Religion, 2006
Ogden, A Companion to Greek Religion, 2007
Parker, On Greek Religion, 2011
Edmonds, Orphic Gold Tablets and Greek Religion, 2011
Otto, The Homeric Gods: The Spiritual Significance of Greek Religion, 2014
Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ...

Όμηρος, Ησίοδος, φιλοσοφία από τον Θαλή έως τον Πλήθωνα.[1] Ευσέβεια
(«θρησκεία»), κοσμοθεϊσμός, πολυθεϊσμός, αγνωστικισμός, τελετουργισμός, ορθοπραξία,
ηρωολατρεία, τα «μυστήρια», ορφισμός (εν μέρει), κοσμογονία και κοσμοθέαση του
ελληνικού έθνους, υλοζωισμός, πανψυχισμός, ανιμισμός ή πανδαιμονισμός, νεκρική
λατρεία. Αττικό ημερολόγιο. Συμβολισμός, μυθολογία, αρχιτεκτονική· πολιτική
(«ενασχόληση με τα κοινά»),[2] αριστοκρατία,[3] δημοκρατία,[4] κολεκτιβισμός,
«σοσιαλισμός»,[5] το κοινωνικό ζήτημα, στωϊκός κοσμοπολιτισμός. Έμφαση στο καθήκον,
«εξατομίκευση» (με την ψυχολογική έννοια του όρου και στα πλαίσια του ίδιου πολιτισμού).
Θέατρο, ποίηση, οι καλές τέχνες, γλώσσα, λογοτεχνία,[6] τα πάτρια.[7] Ιατρομαντεία,[8]
θεουργία (με την ευρύτερη έννοια του όρου),[9] μαντική·[10] ολισμός,[11] εθνισμός,
ιστορική αισιοδοξία, αντικειμενικότητα,[12] ηθική και το πατρώο σύστημα αξιών.[13]
Παιδεία και καλοκαγαθία, συμβολή στην επανιθαγενοποίηση και αναζωογόνηση της
εθνόσφαιρας. Διατροφή,[14] μουσική,[15] φυσιατρική ή φυσικοθεραπεία,[16] ελληνική
ιατρική,[17] επιστήμη,[18] αθλητισμός.[19] Χρονολόγηση,[20] «κατά φύσιν ζην»,[21]
πολυμορφία·[22] ανοχή, διαλεκτική διάθεση, ενσυναίσθηση («συμπόνια»), σεβασμός προς
τους απόρους και ικέτιδες («ασθενείς ελεείν»), φιλοξενία, κατανόηση των άλλων εθνικών
πολιτισμών και πολιτισμικών εθνών, ανοιχτότητα, φιλομάθεια, αφοβία, ανομοιογένεια ή
ανομοιότητα.[23] Εκλεκτικισμός,[24] αριστοκρατικό ήθος, Ελληνική αντίληψη του
σύμπαντος,[25] προθυμία αυτοθυσίασης για το κοινό καλό, την ελευθερία και την πατρίδα,
και για μάχη.[26] Η αποδοχή της πραγματικότητας,[27] το δικαίωμα στην αυτοκτονία,
ανθρωπισμός, κατάφαση της ζωής, εστίαση στην επίγεια ζωή. Αποδοχή του θανάτου,
παραδοσιακές ιδέες για το θάνατο και τη μετά θάνατον ζωή,[28] διατήρηση της
παράδοσης,[29] αποκατάσταση του έθνους μετά από μεγάλες ήττες και καταστροφές ή
διωγμούς και γενοκτονίες.[30]

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ...

Πίστη, ελληνιστική θρησκεία, μιθραϊσμός, ύστερος συγκρητισμός, Μέση Ανατολή,

γοητεία,[31] ερμητισμός, καμπαλά, γνωστικισμός, «Χαλδαϊκά λόγια»,[32] μυστικισμός,
σωτηριολογία, μεσσιανισμός, μοναχισμός, μονοθεϊσμός,[33] χριστιανικός «πλατωνισμός»,
φανατισμός, δεισιδαιμονία («πρόληψη»),[34] ύστερος ορφισμός,[35] ύστερος «κήπος»,[36]
μοιρολατρία, προσανατολισμός στη μετά θάνατον ζωή, ανατολικές επιδράσεις. Ασιατικές
παραδόσεις, κάρμα, γιόγκα. Ρωμιοσύνη,[37] βυζάντιο,[38] νεότερο «ελληνικό» ή ελλαδικό
κράτος,[39] σύγχρονη «Ελληνική» υπηκοότητα και πολιτισμική ταυτότητα.[40] Εσπερία ή
«δύση», ο πολιτικός χαρακτήρας,[41] τα θρησκευτικά κινήματα και οι νέες λατρείες της.[42]
Μοραλισμός ή ηθικολογία, ιδεολογία,[43] υποκειμενικότητα,[44] υλισμός.
Κοινοβουλευτισμός, φεουδαρχία, εκβιομηχάνιση, καπιταλισμός. Μιλιταρισμός,[45]
φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, νεοφιλελευθερισμός,[46] μαρξισμός, ιστορικός υλισμός,
εθνικισμός, διεθνισμός, λενινισμός, «φέικλορ», φεμινισμός, θεοκρατία, «ελέω Θεού»
μοναρχία, ολοκληρωτισμός,[47] νεωτερικά (τεχνητά) δίπολα.[48] Συναισθηματισμός,[49]
τεχνοφοβία, παραίτηση ή εγκατάλειψη, ταπεινότητα, αυτομαστίγωση, δυϊσμός,[50]
ατομικισμός.[51] Βιολογισμός,[52] ομοφοβία,[53] ρατσισμός,[54] αντισημιτισμός.[55]
«Οικουμενισμός», πολιτική με την σύγχρονη έννοια του όρου,[56] αντι-φυσική σκέψη.[57]
«Κυνισμός», υποκρισία,[58] απώθηση του θανάτου. «Δυτική» και ρωμαίικη εκδοχή ή
ερμηνεία της ιστορίας, μη-ελληνική και αντιεπιστημονική ερμηνεία του Ελληνισμού και
όλων των περιεχομένων του, ψευδοεπιστήμη, διανοουμενισμός·[59] ρομαντική
μεταμόρφωση και θεοποίηση ή εκμετάλλευση και καπηλεία της αρχαιότητας.[60]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Μέρος πρώτο
1. Ιωνική σχολή, Πυθαγόρειοι, Ελεατική σχολή, οι Ατομικοί, οι Σοφιστές, οι Σωκρατικοί και η
«Ακαδημία» ή Πλατωνισμός (πλήν των ανατολικών επιδράσεων), οι Κυνικοί, οι Κυρηναϊκοί,
οι Περιπατητικοί ή «Αριστοτελικοί», Κήπος ή οι Επικούρειοι, Στωικισμός, Πυρρωνισμός ή
«Σκεπτικισμός». Η φιλοσοφία νοείται ως «καθημερινή πράξη».
2. Που σημαίνει: με τη δημόσια ζωή και τα κοινά προβλήματα, την οικολογία και την
οικονομία, κι όχι με κόμματα, κοινοβούλια, ιδεολογίες κλπ.
3. «Κυριαρχία των αρίστων».
4. «Κυριαρχία του λαού». Η δημοκρατία είναι ένα μείγμα τα συστατικά του οποίου είναι η
αυτοδιοίκηση-αυτονομία, ισονομία, ισοτιμία, ισηγορία και ισοκρατία. Στη δημοκρατία ο
άνθρωπος είναι πολίτης.
5. Έμφαση στην κοινωνική πολιτική και όχι στον ιδιωτικό τομέα, δηλαδή: η κοινότητα ή
συλλογικότητα έχει το προβάδισμα έναντι των προσωπικών υποθέσεων και επιθυμιών.
6. Έπος, λυρική, ποίηση, κωμωδία, τραγωδία, ρητορική, ιστοριογραφία, αστρονομία,
γεωγραφία, ζωολογία, ορυκτολογία, φυτολογία, ιατρική κ.ά.
7. Τα πάτρια νομιζόμενα και ειωθότα.
8. Ιατρομαντεία ή ιατρομαντική. Ο ελληνικός «σαμανισμός» (Άβαρις, Επιμενίδης,
Εμπεδοκλής, κ.ά.). Εκ του όρου «ιατρομάντις»: «Ιατρός» (θεραπευτής, γιατρός) + «μάντις»
(μάντης). Έκστασις, μαντική, θεραπευτικά δρώμενα, ιεροπρακτική θεραπεία, καθαρτικές
και αποτρόπαιες τελετές.
9. Η θεουργία είναι ένα είδος τελετουργικής ιατρομαντείας· φιλοσοφική ιεροπρακτική που
αποσκοπεί στην άμεση επικοινωνία και προσωπική σχέση με τους θεούς, ο αντίθετος
πόλος της είναι η γοητεία, δηλαδή η «μαύρη μαγεία». Η θεουργία -αποσπώμενη από το
στενό νοηματικό πλαίσιο των χαλδαϊκών χρησμών και με έμφαση στο εννοιολογικό νόημα
της- φέρνει τον θνητό σε επαφή με τον κόσμο των θεών. Ο θεουργός λαμβάνει όνειρα και
σημάδια από τους θεους και καθοδηγείται από αυτούς. Ο σκοπός της θεουργίας είναι η
επαφή και ένωση με το θεό. Οι υπεραισθητικές ικανότητες και οι ψυχολογικές
μετασχηματιστικές εμπειρίες είναι δευτερέυουσας σημασίας. Προϋποθέσεις για την
θεουργία είναι η γενική αρετή, η ευσέβεια, μία αγνή ψυχή και καθαρή νοόσφαιρα.
10. Μαντική και ψυχολογική ερμηνεία των ονείρων (Αρτεμίδωρος), βιβλιομαντεία (Όμηρος,
Ησίοδος), εκκρεμές (Αμμ. Μαρκ. 29,1,25.), κρυσταλλομαντεία (Βήρυλλος),
αστραγαλομαντεία, Sortes Astrampsychi, ψηφομαντεία, μαντεία με ζάρια ή φασόλια,
αριθμολογία, λιβανομαντεία, δενδρομαντεία, αρχαία αστρολογία (Πτολεμαίος, Μανίλιος),
Κατά στοιχείον χρησμοί εκ ολύμπου.
11. Οργανική ενότητα ιατρομαντικής, ιατρικής, επιστήμης και φιλοσοφίας (Εμπεδοκλής,
Σωσιπάτρα, Ασκληπιόδοτος). Οργανική εθνική συνείδηση (κοσμοαντίληψη, γλώσσα,
έθιμα, πολιτική συνείδηση, θρησκεία).
12. Αξιολόγηση και εκτίμηση των φαινομένων ή γεγονότων σύμφωνα με την αντικειμενική
πραγματικότητα ή κατάλληλων κριτηρίων (λογική, εθνολογία, βιολογία, ιατρική, φυσική
επιστήμη). Σεβασμός για και αποδοχή της πραγματικότητας, στο μέτρο βέβαια που αυτή
μπορεί να γίνει κατανοητή. Ο «αρχαίος άνθρωπος», γράφει εύστοχα ο Egon Friedell, αν
και περιορίζεται στη χριστιανική αντίληψη των πραγμάτων, «εμψυχώνει τη φύση απολύτως
αντικειμενικά ... ο σύγχρονος άκρως υποκειμενικά ... Δεν ρωτάει: τί είναι τα [πράγματα] για
μένα, αλλά: τί σημαίνουν τα ίδια τα πράγματα;». Ο κόσμος του «[είναι] αιματωμένος με
πραγματικότητα», «η δική του έννοια της ‹πατρίδας› ... εντελώς μη-ρομαντική». «Η φύση
και γενικά η ‹πραγματικότητα› είναι αμοραλιστική» (Egon Friedell, Kulturgeschichte
Griechenlands, 11η έκδ., σελ. 49, 58, 69, 120. Μόναχο 2009).
13. Ηθική: τα δελφικά παραγγέλματα, οι εντολές του Σόλωνος, τα αποσπάσματα του
Δημόκριτου, τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη. Αξιακό σύστημα: οι Αρετές. Αυτές
περιλαμβάνουν τις τέσσερις βασικές αρετές της σοφίας, της σωφροσύνης, του θάρρους και
της δικαιοσύνης, καθώς και τις γενικές αρετές όπως την υπερηφάνεια, τον αυτοσεβασμό,
τη σύνεση, την καλοσύνη, την κοσμιότητα και κυρίως την ειλικρίνεια, χωρίς την οποία ένας
άνθρωπος δεν μπορεί να είναι περήφανος για τον εαυτό του. Γνωρίζουμε ότι «οι Έλληνες
κατείχαν μια ειλικρίνεια που κατά το πλείστον έχει χαθεί στην κοινωνία μας» (Egon Friedell,
Kulturgeschichte Griechenlands, 11η έκδ., σελ. 53, Μόναχο 2009).
14. Σύκα, τυρί, ελαιόλαδο, κρασί, ελιές, καρπούζια, ρεβίθια, ψάρια, αλλαντικά κ.λπ.
15. Λύρα, κιθάρα, άρπα, σύριγγα, αυλός, σάλπιγγα.
16. Ψυχο-θεραπεία, διαιτολογία, ερμηνεία των ονείρων, ύπνωση, εγκοίμησις, λουτρά,
φυτοθεραπεία, αρωματοθεραπεία, επίθεμα, ψυχοσωματική («νους υγιής εν σώματι υγιή»),
φιλοσοφία (Πνευματική σχολή), κατάκτηση εσωτερικής ισορροπίας, αρμονία. Θα
μπορούσε σήμερα να συμπεριλάβει τον παραδοσιακό διαλογισμό (χαλάρωση και μείωση
του άγχους), ενεργητική φαντασία (χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων στην ψυχοθεραπεία των
τραυμάτων ή ψυχοτραυματολογία) και τη σύγχρονη φυσιοπρακτική.
17. Χειρουργική επέμβαση, φαρμακολογία, φυσική θεραπεία, νάρκωση, εξέταση παλμού,
υγιεινή, υγιεινός τρόπος ζωής [γυμναστική, διατροφή], ιατρική έρευνα (Ασκληπιάδης),
συνδυασμός της επιστημονικής με την συμβατική ιατρική.
18. Εξερεύνηση της πραγματικότητας. Αστρονομία, κοσμολογία, βιολογία, εθνολογία,
ψυχολογία, θεωρία της εξέλιξης (Αναξίμανδρος). Επιπλέον σήμερα η μικροβιολογία, η
ψυχανάλυση (Freud, Jung, Fromm), νευροεπιστήμη, κβαντική μηχανική και άλλες
επιστήμες, οι οποίες, αν και ήδη υπήρχαν στην αρχαιότητα, εξελίχθηκαν έκτοτε όμως
σημαντικά, εν μέρει αναθεωρήθηκαν και επεκτάθηκαν σε σημαντικό βαθμό λόγω της
έρευνας και της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και νέων εφευρέσεων (από τον 17ο αιώνα
κυρίως και μετά). Πέρα από το υποχρεωτικό ενδιαφέρον για την επιστημονική
βιβλιογραφία για τον ελληνικό πολιτισμό σημειώνεται στον σύγχρονο ελληνισμό ένα
εξαιρετικό ενδιαφέρον για την οικολογία, την αστροφυσική και εθνολογία.
19. Στίβος, διαγωνισμοί, Ολυμπιακοί αγώνες, πολεμικές τέχνες, αρματοδρομίες.
20. Xρονολόγηση από την πρώτη Ολυμπιάδα το καλοκαίρι του 776 π.α.χ.χ. Ελληνικό
σεληνιακό ημερολόγιο με τα ελληνικά ονόματα των μηνών (= το Αττικό Ημερολόγιο, όπως
μας έχει παραδοθεί από τη Σχολή της Χαρράν και τον Πλήθωνα).
21. «ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ ΖΗΝ». Εξοικείωση με το ανθρώπινο σώμα και τη φύση. Αποδοχή του
γήρατος και του θανάτου. Να ζούμε στην εποχή μας, αλλά όχι κατ' ανάγκη σύμφωνα μ'
αυτήν. (Η έννοια του «εκσυγχρονισμού» είναι σχετική· «πρωτόγονες» χώρες θεωρούνται
ως εκσυγχρονισμένες, όταν προσαρμόζονται στη «δύση» και μετατρέπονται σε
«δυτικότροπες» κοινωνίες. Η σύγκριση με την επιστημονικά προηγμένη «δύση» ίσως να
αιτιολογεί αυτή την εκτίμηση, αλλά μόνο όταν εκλαμβάνεται η «δύση» ως το μέτρο
σύγκρισης με το οποίο θα πρέπει να αξιολογούνται όλοι οι άλλοι πολιτισμοί.)
22. Ποικιλία και πολυμορφία των πολιτισμών, των θρησκειών, των τρόπων ζωής,
αντιλήψεων και σεξουαλικών προσανατολισμών, όπως διδάσκεται από τη φύση απ᾽ αρχής
χρόνου.
23. Ετερότητα και πολυμορφία εντός και μεταξύ των εθνών ή «πολιτισμικών εθνών». Η
ανομοιογένεια είναι το πιο φανταχτερό χαρακτηριστικό των εθνών και τα διακρίνει
περισσότερο απ' ό,τι δήποτε άλλο από τα «κρατικά έθνη» του εθνικισμού. (Ως έθνη
αποκαλούνται οι οργανικοί πολιτισμικοί λαοί, πάει να πεί οι ομάδες ανθρώπων που
μοιράζονται ένα κοινό έθος, μία κοινή κουλτούρα.) Η πολλαπλότητα της εθνόσφαιρας
αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία και τον πλούτο της βιόσφαιρας. Ο πολυμορφισμός είναι
ο πιο προφανής νόμος της γαίας.
24. Μία μεταγενέστερη σχολή σκέψης της φιλοσοφίας.
25. Ο χρόνος κυλάει κυκλικά· το σύμπαν είναι οργανικό και έχει αναδυθεί αφ' εαυτού, οι
νόμοι του είναι: η συμπάθεια, η ανάγκη ή αδράστεια, το αντιπεπονθός και η φυσική
νομοτέλεια. Σύμφωνα με την «Ελληνική κοσμική ευσέβεια… το σύμπαν είναι έμψυχο,
ζωντανό και θεϊκό. Το ‹θεών έστί πλήρη πάντα› στο 10ο βιβλίο των Νόμων του Πλάτωνα
μας παρέχει ένα κλασικό παράδειγμα της επιβίωσης του προ-πλατωνικού πανψυχισμού
και υλοζωισμού, που βρήκαν σταδιακά τον δρόμο τους στον προκλικό πλατωνισμό και
στους Νόμους του Πλήθωνος» (Νικήτας Σινιόσογλου, Radical Platonism in Byzantium:
Illumination and Utopia in Gemistos Plethon, σελ. 257, Νέα Υόρκη: Cambridge University
Press 2011).
26. Έτσι όταν ο μακεδόνας βασιλιάς Αλέξανδρος Α', απεσταλμένος του Μαρδονίου, έφτασε
στην Αθήνα για να παραδώσει στους Αθηναίους την συμβιβαστική πρόταση του βασιλιά
Ξέρξη, ότι θα τους συγχωρούσε τα παλιά τους σφάλματα, θα χρηματοδοτούσε την
ανοικοδόμηση της πόλεως και των ιερών τους κ.ά., αρκεί αυτοί να καταθέσουν τα όπλα
τους και να πάνε με την μεριά του (Ηρόδοτος, 8.140), λέγοντας τους μάλιστα και από την
μεριά του «δε θα μπορέσετε μια ζωή ν᾽ αντιμετωπίζετε τη δύναμή του. Γιατί είδατε βέβαια το
μέγεθος του εκστρατευτικού σώματος του Ξέρξη» (Ηρόδοτος, 8.140), οι Αθηναίοι του
απάντησαν: «Το γνωρίζουμε καλά και εμείς οι ίδιοι ότι η δύναμη του Μήδου είναι κατά πολύ
ανωτέρα από τη δική μας και δεν είναι καθόλου ανάγκη να μας το επιρρίπτεις ως μομφή
αυτό τουλάχιστον. Αλλά επειδή λατρεύουμε την ελευθερία, θα αμυνθούμε όπως
μπορέσουμε. Να έλθουμε σε συμβιβασμό με τον βάρβαρο, μήτε εσύ να προσπαθείς να μας
πείσεις, ούτε και εμείς θα πεισθούμε.» (μτφ.: βλ. Κάτω) ... Του λένε λοιπόν να πεί στον
Μαρδόνιο ότι: «εμείς δεν πρόκειται να συνάψουμε ειρήνη με τον Ξέρξη, παρά επειδή
έχουμε πεποίθηση ότι θα μας βοηθήσουν οι θεοί και οι ήρωες, των οποίων εκείνος χωρίς
σεβασμό έκαψε τις κατοικίες και τα αγάλματα, θα ανταπεξέλθουμε και θα τον
αποκρούσουμε.» Στους απεσταλμένους της Σπάρτης, η οποία ανησυχούσε μήπως οι
Αθηναίοι έρχονταν σε συμφωνία με τον Ξέρξη, απάντησαν ότι κάτι τέτοιο τους ήταν
αδιανόητο: «Πρώτο και κύριο είναι τα αγάλματα και οι κατοικίες των θεών που είναι καμένα
και ερειπωμένα, για τα οποία εμείς έχουμε καθήκον επιτακτικό να πάρουμε εκδίκηση όσο
μπορέσουμε μεγαλύτερη, κι όχι να συμφιλιωθούμε με εκείνον που τα έπραξε αυτά. Και
ύστερα είναι το ελληνικό έθνος, που έχουμε το ίδιο αίμα, την ίδια γλώσσα, έχουμε κοινά
ιερά των θεών και θυσίες και ήθη παρόμοια. Όλων αυτών οι Αθηναίοι δεν καταδέχονται να
γίνουν προδότες. Βάλτε καλά στο νού σας ακόμη και αυτό, αν τυχόν δεν το ξέρατε από
πριν: όσο δηλαδή είναι ζωντανός και ένας μόνο Αθηναίος, εμείς δεν πρόκειται να
ειρηνεύσουμε με τον Ξέρξη.» (Ηρόδοτος, 8.143-8.144, μτφ.: Δ. Ν. Γαρουφαλής, Περσικοί
Πόλεμοι: 490-479 π.Χ., σ. 176-177, Αθήνα 2003). Απάντησαν έτσι επειδή είναι καλύτερο
να δώσει κανείς τη ζωή του για την ελευθερία από το να ζεί υπό καθεστώς δουλείας. Η
«ηχώ» αυτής της κρυστάλλινης, ασυμβίβαστης δήλωσης συνοδεύει τους Έλληνες στην
μάχη τους κατά της αφομοίωσης και διαστρέβλωσης της εθνικής ταυτότητας και του
κοσμοαντιληπτικού οικοδομήματος τους από τρίτα άτομα ή εχθρικές συλλογικότητες. Σε
αυτές συμπεριλαμβάνονται ο μονοθεϊσμός, ιδίως η ρωμιορθοδοξία, ο εθνικισμός και εν
μέρει ο «νεοπαγανισμός».
27. Η προσαρμογή των πεποιθήσεων στην πραγματικότητα. Αιτιολόγηση και επανεξέταση
των πεποιθήσεων (Κέλσος), δηλ. εάν βρίσκονται σε αρμνονική σχέση με την
πραγματικότητα.
28. Η οριστικότητα του θανάτου στον Αριστοτέλη και Επίκουρο. Η συνέχεια της
προσωπικής ψυχής και παλιγγενεσία (αναγέννηση) στην πυθαγορειοπλατωνική σχολή.
Ζωτική συνέχεια μιας απρόσωπης ψυχής ή ένωσή της ίδιας με το σύμπαν σύμφωνα με
τους Στωικούς.
29. Όπως μας το έδειξαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης κατά τον 7ο αιώνα μ.α.χ.χ.
Και οι Έλληνες της Λακωνίας τον 10ο αιώνα. Αργότερα ο Πλήθων-Γεμιστός, ο Ιουβενάλιος,
οι Έλληνες «στρατιότι» και ο Νικόλαος Πολίτης· οι Έλληνες Ιακωβίνοι στα πλαίσια της
σύντομης «Γαλλοκρατίας» στα Επτάνησα στα τέλη του 18ου αιώνος (1797-1799) ή η
λατρεία της («αγίας») Δήμητρας απ' τους κατοίκους της Ελευσίνας κοντά στην Αθήνα που
διήρκεσε μέχρι το 1801.
30. Τρέχουσα περίοδος: επερχόμενη αναγνώριση ελληνικών εθνικών συλλογικοτήτων ως
νομικά πρόσωπα θρησκευτικού δικαίου στην Ελλάδα, ακολουθεί: η οικοδόμηση ενός
ελληνικού σχολείου, του πρώτου σύγχρονου ελληνικού ναού και της πρώτης ελληνικής
πολυθεϊστικής βιβλιοθήκης στη σύγχρονη Αθήνα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Μέρος δεύτερο
31. Γοητεία («κακοτεχνία»). Κατάδεσμοι. Νεκρομαντεία (βεβήλωση τάφων).
32. Οι λεγόμενοι «Χαλδαϊκοί χρησμοί» άσκησαν σημαντική επιρροή στον Ελληνισμό (που
ήδη βρισκόταν υπό την έντονη επιρροή της ανατολής) κατά την Ύστερη Αρχαιότητα,
δυστυχώς βρήκαν το δρόμο τους και στη φιλοσοφία. Αρχικά σε ξένη γλώσσα
καταγραμμένοι, σώζεται σήμερα μόνον η ελληνική μετάφραση. Ως συγγραφέας των
χρησμών θεωρείται ο Ιουλιανός ο Θεουργός. Σύμφωνα με την παράδοση ήταν ο πρώτος
που έφερε τον τίτλο του θεουργού. Προφανώς ήταν ένας σύγχρονος του Μάρκου
Αυρηλίου. Οι Χαλδαϊκοί χρησμοί πιστευόταν ότι αποτελούν θείες αποκαλύψεις (The
Chaldaean Oracles: As set down by Julianus, σελ. vij, μτφ. από τους F. Patrizzi και Th.
Stanley). Πολύ πιο πιθανό είναι να αποτελούν τελικό αποτέλεσμα πνευματιστικών
δραστηριοτήτων. Για τον σύγχρονο Ελληνισμό δεν έχουν καμία σημασία.
33. Ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, ισλάμ και οι σέκτες τους.
34. Θεοφοβία, υπερβολικό ενδιαφέρον για τη «μαγεία», υπερβολική κλίση προς το
«παραφυσικό», πίστη στα θαύματα.
35. Ψευδο-Ορφικοί.
36. Ψευδο-Επικούρειοι.
37. α) Ο πολιτισμός και η ταυτότητα της ορθόδοξης χριστιανοσύνης της Βυζαντινής
ιεροτελεστίας. Οι ελληνóφωνοι χριστιανοί αρχικά ονομαζόντουσαν Ρωμηοί ή Ρωμιοί, αφού
οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους, «ήταν Ρωμαίοι που συνέβαινε
να μιλάνε Ελληνικά και όχι Έλληνες που συνέβαινε να αυτοαποκαλούνται Ρωμαίοι»
(Αντώνης Καλδέλλης: Hellenism in Byzantium, σελ. 113, Κέιμπριτζ: Cambridge University
Press, 2007), αλλά κατά τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας εμφανίστηκε
και επικράτησε σε ορισμένους κύκλους των διανοουμένων η τάση να αυτοπροσδιορίζονται
ως «Έλληνες», καθώς ολοένα και πιο πολύ πίστευαν πως είναι απόγονοι των αρχαίων
Ελλήνων. Ουκ ολίγες φορές δίνεται μια υπερβολική έμφαση στην τάση αυτή. Η εξέλιξη
αυτή δεν αφορούσε τους κοινούς ανθρώπους, οι οποιοί βεβαίως είχαν επίγνωση της
ρωμαίικης ταυτότητάς τους. «Αυτό άλλαξε τον 19ο αιώνα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής
επιρροής» (Alexander Demandt, Kleine Weltgeschichte, σελ. 107, Μόναχο 2004). Η
Ρωμιοσύνη παρουσιάζεται σήμερα στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη σαν συνέχεια του
Ελληνισμού, ενώ από την άλλη πλευρά θέλει να ταυτίζεται πλήρως με τον ελληνικό
πολιτισμό. Πολλοί λαϊκοί θρύλοι ενεργούν ως εγγυητές αυτής της θεωρίας. β) Νέα μισο-
θρησκευτικά κινήματα της Ρωμιοσύνης: Αρχαιοκεντρισμός ή Ελληνοκεντρισμός και
Εψιλονισμός («Ομάδα έψιλον», «Ανδρομέδιοι ΈΛ-ληνες», «Ελλάνιοι-Ολύμπιοι»)· ο
εψιλονισμός είναι ένας ρωμαίικος αστικός θρύλος που εξελίχθηκε σε ένα είδος
σωτηριολογικού τύπου ουφολατρείας με εσχατολογικό υπόβαθρο και αποτελεί μείγμα
χριστιανικών αντιλήψεων, φυλετικού μυστικισμού, ψευδοεπιστήμης, συνωμοσιολογίας,
ευημερισμού και αρχαίων φιλοσοφικών εννοιών. Ο λεγόμενος Αρχαιοκεντρισμός μπορεί
κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως η «Νέα εποχή» ή «Αριοσοφία» της Ρωμιοσύνης.
38. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι Βυζαντινοί δεν προσδιοριζόντουσαν ως
«Βυζαντινοί», αλλά ως Ρωμαίοι ή Ρωμιοί.
39. Το αναγνωρισμένο -με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830- «Ελληνικό Κράτος», το
οποίο εκτείνεται σε μεγάλο μέρος του ελλαδικού χώρου, αλλά περιλαμβάνει επίσης
τμήματα της Θράκης και Μακεδονίας. Οι υπήκοοι του μιλούν την ελληνική γλώσσα.
40. Το ελλαδικό κράτος θέλει να εκλαμβάνεται ως συνέχεια και τους υπήκοους του ως
κληρονόμους του ελληνικού πολιτισμού. Η γλώσσα, το κατοικημένο έδαφος, λαϊκοί θρύλοι
και η παρασκευασμένη από το νεοσύστατο κράτος εθνική συνείδηση χρησιμεύουν σαν
εγγύηση για την ορθότητα της θεωρίας αυτής. Παρουσιαζόμενη σαν δεδομένο στα σχολικά
βιβλία, υποδηλώνει μία ενότητα της ορθόδοξης πίστης και της ελληνικής ταυτότητας. Ήδη
από το 1830 άρχισαν να ενσωματώνουν τον ορθόδοξο χριστιανισμό σε αυτή τη νέα εθνική
ταυτότητα (Thomas W. Gallant, Modern Greece, σελ. 69, Λονδίνο 2001).
41. Εθνικισμός («κρατικό έθνος»· εξίσωση του έθνους με το εθνοκράτος), καπιταλισμός,
κοινοβουλευτισμός. Ενασχόληση με πολιτικά πρόσωπα ή κόμματα, και όχι με θεσμούς. Ο
εθνικισμός (και η βασιζόμενη στην υπηκοότητα αντίληψη του για το έθνος) είναι μια
πρόσφατη εφεύρεση της εσπερίας (Εγκυκλοπαίδεια Britannica, λήμμα: «Nationalism») και
σηματοδοτεί τη γέννηση των σύγχρονων εθνοκρατών· ο εθνικισμός «χαρακτηρίζει ένα
σύνολο πεποιθήσεων για το έθνος (Grosby, σελ. 5) ... Ο εθνικισμός καταργεί την ευγένεια
και τις διαφορές που γίνονται ανεκτές απ' αυτήν, με την πρόθεση να καταστρέψει όλες τις
διαφορετικές απόψεις και συμφέροντα για χάρη του ενός ιδανικού, αναφορικά με το πως
ήταν και πως θα έπρεπε να είναι το έθνος ... Ο εθνικισμός είναι μία σχετικά νέα ιδεολογία»
(Steven Grosby, Nationalism: A Very short Introduction, σ. 17, Νέα Υόρκη: Oxford
University Press 2005). Ο Gellner παρατηρεί: «Κηρύσσει και υπερασπίζεται την
πολιτισμική ποικιλία, όταν στην πραγματικότητα επιβάλλει την ομοιογένεια τόσο στο
εσωτερικό όσο και, σε μικρότερο βαθμό, μεταξύ πολιτικών οντοτήτων. Η εικόνα που έχει
για τον εαυτό του και η αληθινή του φύση είναι αντιστρόφως ανάλογες, με μια ειρωνική
σαφήνεια που δύσκολα συγκρίνεται ακόμη και με εκείνη άλλων επιτυχημένων ιδεολογιών»
(Ernest Gellner, Έθνη και εθνικισμός, σελ. 220, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1992).
42. Θεοσοφία, αποκρυφισμός («De occulta Philosophia»), σατανισμός, αριοσοφία,
ανθρωποσοφία, Κίνημα της νέας σκέψης (New Thought), Κίνημα της νέας εποχής (New
Age), «νεοπαγανισμός», εσωτερισμός, «νεοσαμανισμός», ουφολατρία, αγγελολατρία κ.τ.λ.
Αδελφότητες όπως εκείνη των Ροδόσταυρων και Τεκτόνων ή οργανώσεις σαν την «Church
of all worlds».
43. Παραμόρφωση της πραγματικότητας (του «είναι») μέσα από προκαταλήψεις και
δόγματα. Αντικατάσταση της φύσης από την ιδεολογία, για το πως είναι ή υποτίθεται
πρέπει να είναι η πρώτη.
44. Εξέταση ή αξιολόγηση των φαινομένων ή γεγονότων βάσει υποκειμενικών
συναισθημάτων ή παράλογων κριτηρίων (προσωπική πεποίθηση, πίστη, ιδεολογία,
δόγμα, συνωμοσιολογία, ψευδοεπιστήμη).
45. Η πολεμική τέχνη κατείχε κεντρική και σημαίνουσα θέση στους Λακεδαιμονίους και η
εκπαίδευση των νεαρών αγοριών σε πολεμιστές ξεκινούσε ήδη σε νεαρή ηλικία, αυτό είναι
γεγονός. Αλλά η Σπάρτη δεν αποτελούσε μια στρατιωτική χούντα ή ένα ιμπεριαλιστικό
στρατόπεδο, όπως λένε μερικοί. Τουναντίον. «Στην Ελλάδα ήθελαν να κατέχουν μόνο την
ηθική υπεροχή» (Egon Friedell, Kulturgeschichte Griechenlands, σελ. 112, 11η έκδ.,
Μόναχο 2009). Εκτός από το γεγονός ότι ο όρος «μιλιταρισμός» έχει υποτιμητική χροιά,
πρέπει μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και το Τρίτο Ράιχ να τον χρησιμοποιούμε με μεγάλη
προσοχή. Εάν ο όρος «μιλιταρισμός» χαρακτηρίζει μία κοινωνία, στο κέντρο της οποίας
βρίσκεται η εκπαίδευση του πολεμιστή και η πολεμική τέχνη, τότε σίγουρα θα ταίριαζε στην
Σπάρτη. Αν όμως χαρακτηρίζει μία κοινωνία στην οποία ο πόλεμος είναι γιορτή και οι
εχθρικές επιδρομές καθημερινότητα, τότε ο μιλιταρισμός ασφαλώς δεν ανταποκρίνεται στο
πνεύμα της Σπάρτης. Βασικά, ο ιμπεριαλισμός ήταν εκ φύσεως ξένος στους Έλληνες. Οι
Μακεδόνες, μία καθυστερημένη ελληνική εθνότητα, ήταν η εξαίρεση απ' τον κανόνα.
Εξάλλου, δεν ήταν άνευ λόγου που οι υπόλοιποι Έλληνες τους αποκαλούσαν «πεισματικά
βάρβαρους» (Friedell, σελ. 307). Αλλά και ο λεγόμενος «αθηναϊκός ιμπεριαλισμός» ήταν
ένα μεταγενέστερο φαινόμενο, γέννημα του πολέμου κατά των Περσών.
46. Η τάξη των απο- ή αυτορυθμιζόμενων αγορών· θεωρία κατά την οποία η αγορά μπορεί
να αυτορυθμίζεται και να αμείβει τους εργαζόμενους σύμφωνα με την απόδοση τους. Σε
συγκυρίες κρίσης οι κυβερνήσεις αποσκοπούν στην καθησύχαση των «αγορών», δηλ. των
επενδυτών, στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας ή στην εμπιστοσύνη της
αγοράς.
47. «White Power», φασισμός, ολοκληρωτικά καθεστώτα και θεοκρατίες.
48. Εθνικισμός-διεθνισμός, καπιταλισμός-λενινισμός κ.τ.λ.
49. Συναισθηματισμός· αποφάσεις βάσει του συναισθήματος, υπερβολική έμφαση στα
συναισθήματα και παραμέληση της διαλεκτικής.
50. Ιδέα ή δόγμα δύο αρχών που βρίσκονται σε μάχη ή σύγκρουση μεταξύ τους. Το
«καλό» εναντίον του «κακού», το «φως» εναντίον του «σκότους». Μία υποτιθέμενη
αιχμηρή ή ασυμφιλίωτη διάκριση μεταξύ της ύλης και του πνεύματος, της ψυχής και του
σώματος, της ενότητας και της πολλαπλότητας, του απολλωνίου και του διονυσιακού·
σκέψη-συναίσθημα, μαύρο-άσπρο, λεγεώνες του «φωτός»-του «σκότους» κ.π.λ.
Προερχόμενος από την Ανατολή, βρήκε ο δυϊσμός ή δυαδισμός υπό την μορφή ορφικών
και νέων δοξασιών τον δρόμο του στην Ελλάδα (ύλη-πνεύμα, σώμα-ψυχή), πιο
συγκεκριμένα στους κύκλους των στοχαστών και των πλουσίων, ήταν ιδίως στις ανώτερες
κοινωνικές τάξεις των γυναικών διαδεδομένος, χωρίς να επιδράσει σημαντικά στη σκέψη
των απλών Ελλήνων. Με την πάροδο των αιώνων «αυξήθηκε» και ύστερα «μειώθηκε»
πάλι η σημασία και θέση του στην ελληνική κοινωνία, αν και δεν είχε εξασθενήσει τελείως,
όμως άφησε το ιδιαίτερο στίγμα του πάνω στην πλατωνική σχολή. Ο δυϊσμός είναι στο
σύνολο του κατ' εξοχήν ξένος προς τον Ελληνισμό.
51. Η υπερβολική έμφαση στο άτομο σε βάρος του «συνόλου»· προτεραιότητα του ατόμου
απέναντι στην συλλογική οντότητα με έμφαση στην ιδιωτική ιδιοκτησία.
52. Χυδαία βιολογία. Επαγωγική γενίκευση διαπιστώσεων ή συμπερασμάτων της
βιολογίας.
53. Αποστροφή για τους ομοφυλόφιλους, ομοφοβία, εχθρότητα προς τους ομοφυλόφιλους.
Ηθικοποίηση και παθολογικοποίηση της ομοφυλοφιλίας βάσει υποκειμενικών κριτηρίων
(θρησκεία, ιδεολογία, χυδαιοβιολογία, μοραλισμός), ανεξάρτητα από τις επιστημονικές
διαπιστώσεις ή τις σχετικές γνώσεις από τα διάφορα σχετικά ερευνητικά πεδία της
ανθρωπολογίας, βιολογίας και ψυχολογίας.
54. Γενική αποστροφή για την ετερότητα ή μίσος και προκατάληψη ενάντια σε άλλους
ανθρώπους αποκλειστικά και μόνο λόγω της καταγωγής τους. Ξενοφοβία. Επιπλέον:
Φυλετική μανία ή παράκρουση με υψηλό κοινωνικοπαθολογικό δυναμικό.
55. Διάκριση σε βάρος των Ιουδαίων ή Εβραίων, μίσος κατά των Εβραίων, γενική
εχθρότητα ή απέχθεια προς τους Εβραίους αποκλειστικά και μόνο λόγω της θρησκευτικής
ταυτότητας ή της καταγωγής τους. Παγιδευμένοι σε δίπολα, δυϊσμούς και ιδεολογίες,
συνοδευόμενες συχνά από θεωρίες συνωμοσίας, αναζητούν πολλοί άνθρωποι -ιδίως
πολλοί νεαροί άνδρες με ακροδεξιά ή εθνικιστικά φρονήματα- τις «ρίζες» τους σε
συνδυασμό με την -όχι μόνο επιφανειακή, δηλ. αμελής (ή απερίσκεπτη)- απόρριψη της
ιουδαιοχριστιανικής κοσμοθέασης, αλλά και με ένα έντονο αίσθημα εχθρότητας ή ακόμη
και μίσους για τους Εβραίους. Επειδή αντιλαμβάνονται τον εθνισμό (ή τον κατ’ αυτούς
«παγανισμό») ως «πίστη» ή θρησκεία, αρκούνται με την (φαινομενική) αποστροφή από
την χριστιανική πίστη, όμως παραβλέπουν τις «δυτικές» ή ρωμαίικες νοητικές κατηγορίες,
δηλαδή τον «χριστιανισμό» στα κεφάλια τους. Δεν καταλαβαίνουν ή δεν γνωρίζουν ότι δεν
αρκεί να γυρίσουν την πλάτη τους στην «εκκλησία», αλλά πως πρέπει να την ξεριζώσουν
από μέσα τους. Δεν πρέπει να απομακρυνθούν εκείνοι από την «εκκλησία», αλλά να
αφαιρεθεί η «εκκλησία» από μέσα τους. Χωρίς να έχουν μία σαφής ιδέα για τον
«παγανισμό», τον φαντάζονται σαν μία «καθαρή», «εθνική» εναλλακτική απέναντι στον
«διεθνιστή» ιουδαιοχριστιανισμό. Δεδομένου ότι η «αναζήτηση» τους περιορίζεται στα
στενά πλαίσια της «Δύσης» ή Ρωμιοσύνης, αφού πραγματοποιείται με το ίδιο «μυαλό» και
τις ίδιες αγκυλώσεις, δεν φτάνουν ποτέ στον εθνισμό, αλλά καταλήγουν σε μια
πολιτικοποιημένη «νεοπαγανιστική» κοσμοαντίληψη, στην εθνικιστική «λατρεία του
αίματος», του κράτους, της φυλής κ.π.λ., παραμένοντας γαντζωμένοι στο σύστημα που
ήθελαν να υπερνικήσουν, στο οποίο ανήκει βεβαίως και ο ίδιος ο αντισημιτισμός. Το μίσος
τους στρέφεται ενάντια σε ανθρώπους, πρόσωπα ή ομάδες, όμως δεν αποτελεί σε καμία
περίπτωση μία κριτική ή διατυπωμένη εναλλακτική απέναντι σε ιδέες ή θεσμούς. Κατά τα
φαινόμενα, είναι πολύ περισσότερο εναντίον μιας κατάστασης παρά υπέρ μιάς άλλης.
(Αντιμέτωπος με τα πρώτα σημάδια της εκδηλωθείσας επανιθαγενοποίησης βρίσκει ο
λάθος «εθνισμός» της «αρχαιολατρίας» το κατάλληλο θρεπτικό υπόστρωμα για να
«διαμορφώσει», αλλά κυρίως για να παρακινήσει τον «ταξιδιώτη» να συνεχίσει την συνήθη
πορεία του υπό τον μανδύα της «εναλλακτικής».) Είναι προφανές ότι το πραγματικό
ενδιαφέρον τέτοιων ανθρώπων στρέφεται στην συνέχιση και διατήρηση της «γενετικής
καθαρότητας» της «λευκής φυλής» και όχι στην αναζωπύρωση των εθνισμών και στην
αναζωογόνηση της εθνόσφαιρας (επανιθαγενοποίηση). Ο αντισημιτισμός δεν πρέπει να
συγχέεται με την κριτική στον ιουδαϊσμό ή την απόρριψη της κοσμοθέασης ή του αξιακού
συστήματος του.
56. Κοινοβουλευτισμός, μεγάλη ιδιωτική ιδιοκτησία· ο υπήκοος, φορολογούμενος,
ψηφοφόρος και καταναλωτής ντυμένος με τον μανδύα του πολίτη.
57. Σκέψη και δράση ενάντια στη φύση (= την εκ φύσεως ποιημένη τάξη), όπως π.χ. ο
εθνικισμός ως θρεπτικό υπόστρωμα «λαϊκής» παράνοιας και η επιδίωξη του για
ομογενοποίηση και ισοπέδωση ή την ομοιοποίηση των λαών· ο μονοθεϊσμός και η δι’
αυτού αντικατάστασή της φυσικής πολλαπλότητας από το νοητικό κατασκεύασμα του
«ενός και μοναδικού θεού», όπως επίσης και των κοσμοθεάσεων από την «μόνη αληθινή
θρησκεία». Ενιαιοποίηση, ισοπέδωση, αφομοίωση, εξουθενισμός της ετερότητας. Πράξεις
ή διαθέσεις κατά της εθνικής ποικιλομορφίας, της φυσικής πολυμορφίας, της
πολλαπλότητας των ειδών (βιοποικιλότητα), πολιτισμών και των σεξουαλικών
προσανατολισμών, επιλογών και ταυτοτήτων. Άρνηση της φυσιολογικής ανομοιότητας
εντός και εκτός των εθνών και της ανομοιογένειας της βιόσφαιρας, της ποικιλίας των
οικοσυστημάτων ή βιοκοινωνιών. Πολιτιστικός ιμπεριαλισμός. Πάσαν συνωμοσιολογία,
αφού παραλογίζει τον άνθρωπο και ακυρώνει την πραγματικότητα. Χρήση της
οποιασδήποτε ιδεολογίας σαν μέτρο σύγκρισης για το τι είναι «σωστό» και «λάθος»,
«φυσικό» και «αφύσικο», «καλό» ή «κακό», ανεξάρτητα από ή αγνοώντας το εκ φύσεως
ποιημένο, πάει να πεί εκείνου που έχει διάρκεια στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Η
απουσία διάθεσης για την -όσο το δυνατόν- πλησιέστερη προσέγγιση της πραγματικότητα
και για την αναγνώριση εκείνου του επιχειρήματος που έχει την μεγαλύτερη πιθανότητα να
αντιστοιχεί στην πραγματικότητα (να ανταποκρίνεται στα γεγονότα). Η έλλειψη προθυμίας
για σεβασμό προς το «Είναι» και για τον προσανατολισμό της κοσμοαντίληψης στην
πραγματικότητα κι όχι το αντίστροφο. Η έλλειψη διάθεσης για σωστή, δηλ. υγιής σχέση με
την αντικειμενική πραγματικότητα.
58. Για παράδειγμα: να καταδικάζει κανείς λ.χ. την δουλεία στην αρχαιότητα, αλλά
ταυτόχρονα να καθιερώνει μία σύγχρονη εκδοχή της ίδιας. (Η δουλεία ονομάζεται σήμερα
και «προσωρινή κατά δανεισμό εργασία». Δεδομένου της αμοιβής του σκλάβου δεν
φαίνεται ο θεσμός αυτός με την πρώτη ματιά σαν δουλεία. Αν όμως αναλογιστεί κανείς ότι οι
δούλοι στην αρχαιότητα αμοίβονταν, αποδεικνύεται το συμπέρασμα αυτό ως αστήρικτο.
Μαζί με την αμοιβή αναλαμβάνει ο «μισθόσκλαβος» και το κόστος για τα τρόφιμα, την
ενδυμασία και τη στέγη του, χωρίς κανένας επόπτης να είναι υπεύθυνος γι’ αυτόν ή να
πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τον ίδιο. Το αφεντικό δεν τον βάζει να διανυχτερεύει κάτω
από την κορδέλα, ούτε υποχρεούται να φροντίζει για την ευημερία του. Απέναντι στον
κίνδυνο απώλειας της θέσης εργασίας του ο εργαζόμενος δεν τολμά να απαντήσει αρνητικά
στην «ερώτηση» του αφεντικού αν είναι πρόθυμος να κάνει υπερωρίες ή να εργάζεται και
τα σαββατοκύριακα. Εξαντλημένος από τις πολλές ώρες δουλειάς δεν είναι καν σε θέση να
ασχοληθεί με την πολιτική ή για να αναρωτηθεί ποια ζωή θέλει να έχει ή σε ποιά κοινωνία
θέλει να ζει, ιδιαίτερα όταν έχει να διατηρήσει μια σχέση ή να εκπαιδεύσει τα παιδιά του. Για
το λόγο αυτό τον πλησιάζουν οι λεγ. επαγγελματίες πολιτικοί, στους οποίους μπορεί να
παραδώσει το βάρος της ευθύνης για τη ζωή του και να μεταβιβάσει την «ψήφο» του.
Τώρα πλέον δεν είναι αναγκαίο να νοιάζεται ο ίδιος για τα κοινωνικά προβλήματα, μπορεί
πλέον να αφοσιωθεί στη δουλειά του, αφού από εδώ και πέρα θα κατευθύνουν και θα
χειρίζονται άλλοι αναπληρωματικά και αντιπροσωπευτικά γι’ αυτόν τη ζωή του.) Να λέει
κανείς «αυτό», αλλά να εννοεί «εκείνο». Είναι ένα καθημερινό φαινόμενο της πολιτικής και
δημόσιας συζήτησης, να μιλάνε οι κάθε λογής «αντιπρόσωποι», «εκπρόσωποι» και
«διευθηντές» για δημοκρατία, αλλά να εννοούν τον κοινοβουλευτισμό. Να μιλάνε για
φιλελευθερισμό, αλλά να εννοούν τον καπιταλισμό. Να μιλάνε για σοσιαλισμό, αλλά να
εννοούν την σοσιαλοδημοκρατία ή τον λενινισμό. Να μιλάνε για αναρχισμό, αλλά να
εννοούν την ανομία. Να λένε αριστοκρατία, αλλά να εννοούν την φεουδαρχία. Να μιλάνε
για εθνισμό, αλλά να εννοούν τον εθνικισμό. Να κηρύττουν την δικαιοκρατία και
ταυτόχρονα να πωλούν όπλα σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Επίσης: κάλυψη και ύψωση
της δειλίας σε ανώτερη τέχνη με πρόσχημα την διπλωματία. Η δειλία, αδιακρισία και
αδυσώπητη συμπεριφορά σκεπάζεται με τιμητικά βραβεία, τίτλους, κοινωνικές θέσεις,
απολυτήρια και νεφελώδεις λόγια. Με τον τρόπο αυτό χάνουν οι λέξεις το νόημα τους και
αλλάζει η σημασία τους.
59. Θεωρία χωρίς πράξη. Η φιλοσοφία ως νοητικό παιχνίδι, όχι ως πράξη ζωής.
Υποτίμηση και αδιαφορία για το παράλογο μερίδιο της ψυχής.
60. Από εθνοκράτη (Δημοκρατία της Μακεδονίας, Ελληνική Δημοκρατία, Τουρκία), πολιτικά
κόμματα (NSDAP, ΛΑ.Ο.Σ., Χρυσή Αυγή) και ιδεολόγους. Άντληση εξουσίας και
νομιμοποίησης από ένα υπερβολικοποιημένο παρελθόν ή μία σκόπιμα διαστρεβλωμένη
ιστορία. Πολιτική χειραγώγηση και διαχείριση των μύθων, συμβόλων και επών. Να
αιτιολογεί ή νομιμοποιεί κανείς τις προσωπικές του απόψεις με τον ισχυρισμό, ότι
ακολουθεί την ίδια γραμμή πλεύσεως με το σχεδόν αποθεωμένο αρχαίο παρελθόν ή
«έθνος». Προβολή των προσωπικών αγκυλώσεων ή κλίσεων στην αρχαιότητα.
Παραμόρφωση ή κατά βούληση διαμόρφωση της αρχαιότητας, προκειμένου να εξαχθούν
επιθυμητά συμπεράσματα από αυτήν.