‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻫﺪان و راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن‬

‫ﻋﻠﻢ ﺖ ؟ ﻓ ﻪ ﺖ؟‬
‫د ﺮ ﺒﺪا ﻟ ﻢ ﺮوش‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺣﻜﻤﺖ‪1357 ،‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻣﻼﻳﻲ ﻧﺴﺨﻪي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺼﺎدف ﺷﺪ ﺑﺎ وﻓﺎت ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺠﺎع و ﻣﺒﺎرز‪،‬‬

‫آﻳﺖاﷲاﻟﻌﻈﻤﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‬

‫روﺣﺶ ﺷﺎد و ﻳﺎدش ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﺎد‬

‫‪http://www.seapurse.ir‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪3‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪي ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻓﺸﺮدهايﺳﺖ درﺑﺎرهي ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ( و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪرﻳﺲ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻟﺤـﺎظ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ ﻣﻌﻠﻢ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻢ درﺑﺎرهي ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻢ درﺑﺎرهي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ و ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻨﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻓﺮاواﻧـﻲ را ﻛـﻪ درﺑـﺎرهي‬
‫آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﮔﺰﻳﻨﺶ در اﻳﻦﺟﺎ ﻫﻢ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮرد داﺷـﺘﻪاﻳـﻢ‪ ،‬و ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎري آن ﺳﺆاﻻت وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻳﻢ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﻈـﻮر ﻓـﻮق ﺿـﺮورت‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎوردهاﻳﻢ‪ .‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را در ﺟﻬﺎت ﻣﻮرد ﻟﺰوم‪ ،‬ﺑﺴﻂ و ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺶﺗﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد و از آن‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬اﺑﻬﺎمزداﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪4‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻣﺮوزه در زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪي »ﻋﻠﻢ« ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻏﻔﻠﺖ از اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد‪ ،‬اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ ﻣﻐﺎﻟﻄـﺎﺗﻲ ﻋﻈـﻴﻢ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪي داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻧـﻮع آنﻫـﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ و ﻋـﺎﻟﻢ ﻛـﺴﻲ را‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻫﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬و ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ رﺷﺘﻪ‬
‫از آنﻫﺎ را ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﻣﺮي‪ ،‬ﺟﺎﻫﻞ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي او‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺘـﻮاي ﻗـﺮآن‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ آنﻫﺎ را ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻓﻘﻬﺎ ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺧﺪا و ﺻﻔﺎت و اﻓﻌـﺎل‬
‫او آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﻋﺎﻟﻢ اﺳـﺖ‪ .‬دﻳـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟﻬـﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻛﻠﻤـﻪي ‪ Knowledge‬در اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ و‬
‫‪ Connaissance‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻠﻤﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻛﻠﻤﻪي ﻋﻠﻢ در ﻣﻌﻨﺎي دوم‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﺴﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ در اﻳﻦﺟﺎ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﻞ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪي داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از آزﻣﻮن ﺣﺴﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬اﺧﻼق )داﻧﺶ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ و ﺑـﺪيﻫـﺎ(‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )داﻧﺶ اﺣﻜﺎم و ﻋﻮارض ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ(‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن )ﺗﺠﺎرب دروﻧﻲ و ﺷﺨﺼﻲ(‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ )اﺑﺰار ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﻜﺮ(‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬و‪ ،...‬ﻫﻤﻪ ﺑﻴـﺮون از‬
‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دوم آن‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪي ‪ Science‬در اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻠﻤﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي او‪‬ل را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﻮاع داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎي ﺑـﺴﻴﺎري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫رﺷﺪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دوم‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً از آﻏﺎز دورهي رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﻄﻠـﻖ آﮔـﺎﻫﻲ )ﻣﻌﻨـﺎي او‪‬ل(‪ ،‬ﺗﻮﻟـﺪش ﺑـﺎ ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻫﻢآﻏﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﺷﻌﺎر زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي ﻛﻠﻤﻪي ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺳﻴﻊ آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ داﻧﺴﺘﻨﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻏﻴﺮﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻳـــﺎ ﻧﺠـــﻮم و ﻋﻠـــﻢ ﻃـــﺐ و ﻓﻠـــﺴﻔﻪ‬ ‫ﺧـــﺮدهﻛـــﺎريﻫـــﺎي ﻋﻠـــﻢ ﻫﻨﺪﺳـــﻪ‬

‫ره ﺑـــﻪ ﻫﻔـــﺘﻢ آﺳـــﻤﺎن ﺑﺮﻧﻴـــﺴﺘﺶ‬ ‫ﻛــﻪ ﺗﻌﻠــﻖ ﺑــﺎ ﻫﻤــﻴﻦ دﻧﻴــﻲﺳــﺘﺶ‬
‫ﻛــﻪ ﻋﻤــﺎد ﺑــﻮد ﮔــﺎو و اﺷــﺘﺮ اﺳــﺖ‬ ‫اﻳــﻦ ﻫﻤــﻪ ﻋﻠــﻢ ﺑﻨــﺎي آﺧــﻮر اﺳــﺖ‬
‫ﻧــﺎم آن ﻛﺮدﻧــﺪ اﻳــﻦ ﮔﻴﺠــﺎن رﻣــﻮز‬ ‫ﺑﻬـــﺮ اﺳـــﺘﺒﻘﺎي ﺣﻴـــﻮان ﭼﻨـــﺪ روز‬
‫ﺻـــﺎﺣﺐ دل داﻧـــﺪ آن را ﺑـــﺎ دﻟـــﺶ‬ ‫ﻋﻠــــﻢ راه ﺣــــﻖ و ﻋﻠــــﻢ ﻣﻨــــﺰﻟﺶ‬
‫ﻫﻤﻪي ﻣﺪح و ﺗﺤﺴﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ درﺑﺎرهي ﻋﻠﻢ و ﻋﺎﻟﻢ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪي ذم و ﻣﻼﻣﺘﻲ ﻛـﻪ از ﻋﺎﻟﻤـﺎن ﺑـﺪون ﻋﻤـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫اﺻﻮﻻً ﻫﺮ ﭼﻪ درﺑﺎرهي ﻋﻠﻢ و ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻌﻨﺎ و ﺻﻔﺎت و ﺧﻮاص و ﻓﻀﺎﻳﻞ و رذاﻳﻞ آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬـﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪.‬‬

‫ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﻗﺮن ﻏﺮور ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺮوزي ﻋﻠﻢ در اﻳﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻜﺸﻮف ﺑﻮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﺎرﺳـﺎﻳﻲﻫـﺎي آن ﻫﻨـﻮز ﺑـﺮاي ﻫﻤـﻪ ﻣـﺸﻬﻮد ﻧﺒـﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺤﺮك و ﻫﺪف ﻛﺎوشﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﺸﻢﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ و ﺛﻤﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭘﺮده از راز ﻫﻤﻪي ﻣﻌﻤﺎﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﻪي ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﻪ ﺳﻮﻫﺎن ﻋﻠـﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺮاش ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻠﻮر ﺷﻔﺎف و ﭘﺮﺗﻮﺧﻴﺰ داﻧﺶ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻪي ﺑﻮاﻟﻔﻀﻮﻻن را ﺧﻴﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ ﻣـﺴﺄﻟﻪي ﻣﻜﺎﻧﻴـﻚ ﺳـﺎده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻓﻴﺰﻳﻚ آﻳﻨﺪه‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﻓﺮﺑﻪﺗﺮ از ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي زﻣﺎنﻫﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬دﻛـﺎرت ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫اﻣﺘﺪاد و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﻣﻲﺳﺎزم‪ .‬ﻣﺎخ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻂﻛﺶ و ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮم‪ .‬و ﻻﭘﻼس ﻣـﻲﮔﻔـﺖ ﺣﺮﻛـﺖ اﻣـﺮوز‬
‫ذرات ﺟﻬﺎن را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﻪي آﻳﻨﺪهي ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ در داﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮﻧﻲ و در ﻗﻠﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻣﺎدر و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺟﺰ ﺑﻪ داﻧﺶ ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪،‬‬
‫راه ﺑﻪ داﻧﺶ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد‪ .‬و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺳﺨﻦﮔﻮي اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ از ﭼﻴﺰي آﮔـﺎﻫﻲ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﻧﺘـﻮان داﺷـﺖ‪ ،‬از آن‬
‫ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي او‪‬ل را ﻣﻌﺎدل ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دوم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﻣﺴﺎوي ﻫﻤـﻪي آن داﻧـﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻤﻲﮔﻨﻴﺪ‪ ،‬در زﻣﺮهي ﻣﺠﻬﻮﻻت و ﻣﺒﻬﻤﺎت درآوردﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﻘﺐ ﭘﺮﺣﺮﻣﺖ و ﻛﻮﺑﻨـﺪهي »ﻋﻠﻤـﻲ«‪ ،‬ﺗﻮﻟـﺪ ﻳﺎﻓـﺖ‪.‬‬
‫»ﻋﻠﻤﻲ«‪ ،‬از اﻳﻦ ﭘﺲ‪» ،‬ﻣﻌﺎدل« درﺳﺖ و ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ .‬و »ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ«‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻨﻴﻨﻲ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻴﻚ ﻣﻔﻬﻮم »ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺧﺮاﻓﻲ« را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪» .‬ﻋﻠـﻢ«‬
‫ﻫﻴﺒﺘﻲ ﺳﺎﺣﺮاﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﻟﻘﺐ »ﻋﻠﻤﻲ«‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎزوﺑﻨﺪي ﺟﺎوداﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻘﺪ و اﻋﺘﺮاض ﻣﺼﻮن ﻣﻲﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻢ اﻳﻨـﻚ ﺷـﺮك‬
‫ﺑﺰرگ روزﮔﺎر ﻣﺎﺳﺖ و ﻋﻠﻢﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ دورانﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪهي ﻣﺘﺎع ﭘﻮزﻳﺘﻮﻳﺴﺖﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ و ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ در ذﻫﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪي »ﻋﻠﻤﻲ = درﺳﺖ« را اذﻋﺎن ﻧﻜﻨﻴﻢ و ﻋﻠﻢ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﻞ را ﻣﻌﺎدل ﻋﻠﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬داﻳﺮهي درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻲ ﮔﺸﺎدهﺗﺮ از داﻳﺮهي ﻋﻠﻤﻲ و ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻟﺰوﻣﺎً ﻋﻠﻤﻲ )ﺗﺠﺮﺑﻲ( اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎً ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎ از ﺳﺨﺎوتﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻴﻚاﻧﺪ و ﻣﻜﺘﺐ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﺣﺘﻤﺎً درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻜﺎﺗﺐ دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻓﻜﺎري ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﻲاﺳﺎﺳﻨﺪ و ﭼﻪ اﻧﺪوهﺑﺎر و رﻧـﺞآور‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﻠﺪاﻧﻪ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﺎع از »ﻋﻠﻤﻲ« ﺑﻮدن اﺳﻼم و اﻳﻤﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ و در ﻏﺎﻳﺖ ﺧﺎﻣﻲ و ﺳـﺎدهﻟـﻮﺣﻲ‪ ،‬ﺗـﻦ ﺑـﻪ اﻓـﺴﻮن رﻗﻴـﺐ‬
‫دادهاﻧﺪ و از ﺳﺮ ﺣﻘﺎرت و ﺿﻌﻒ‪ ،‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺣﺮﻳﻒ را در ﻣﻮﺿﻊ ﻗﻮت دﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ از آن ﻧﻤﺪ ﻛﻼﻫـﻲ ﻫـﻢ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺰ ﻛﻼﻫﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻼه ﻓﺮﻳﺒﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺻﺪ ﺧﻄﺎي ﻧﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪﺟﺎ اﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﺴﻤ‪‬ﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺮﻗـ ـﻪﭘﻮﺷـــﻲ ﻣـــﻦ از ﻏﺎﻳـــﺖ دﻳـــﻦداري ﻧﻴـــﺴﺖ‬

‫ﺟﺎﻣــﻪاي ﺑــﺮ ﺳــﺮ ﺻــﺪ ﻋﻴــﺐ ﻧﻬــﺎن ﻣــﻲﭘﻮﺷــﻢ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻛﻪ »ﻓﻘﻂ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ و از ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬از‬
‫ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﺎي ﻓﻮق درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ او‪‬ﻻً ﺳﺆال ﻳﺎد ﺷـﺪه و‬
‫ﺟﻮاب آن‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﺳـﺆال و ﻛـﺎوش اﺳـﺖ و ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ درﺳﺘﻲ ﺧﻮدش ﻣﻮرد ﺳﺆال اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت درﺳﺘﻲ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰ اﺗﺨﺎذ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻮد؟‬

‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد درﺳﺘﻲ و واﻗﻊﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﻳﻚ اﻣﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌـﺎدل‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻏﻴﺮ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻋﻠﻤﻲ )ﺗﺠﺮﺑﻲ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻗﻄﻌـﺎً ﻧﺎدرﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻﻳﻚ ﺑﺮاي ﺑﻲﻣﻘﺪار ﻛﺮدن ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد آن و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺮزﻫﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻣﻲآورﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ روش ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺷﺨﺼﻲ و دروﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖرس ﻫﻤﻪﻛـﺲ ﺑﺎﺷـﺪ؛ و ﻧـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪاي ﺧـﺎم و‬
‫ﺑﻲﺟﺎن‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن‪.‬‬

‫ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻻﻣﺎل از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي دروﻧﻲ ﻋﺎرﻓﺎن اﺳﺖ؛ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺟﺰ ﺷﺨﺺ ﻋـﺎرف‪ ،‬در آن ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬زﺑـﺎﻧﻲ ﻫـﻢ ﺑـﺮاي ﺑﻴـﺎن و‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺣﺘّﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬راﻫـﻲ‬
‫ﺑﺮاي »ﻓﻬﻤﻴﺪن« آنﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺰ ﭼﺸﻴﺪن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و از آنﺟﺎ ﻛﻪ »ﻓﻬﻢ ﻛﺮدن« ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﺳـﺎﺧﺘﻦ از آن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺠـﺎرب ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ اﺳﺎﺳـﺎً‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ادراك آنﻫﺎ از راه ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﻧﻪ ﺣـﺼﻮل ﻣﻔﻬـﻮم و ﺻـﻮرت‪ .‬ﺗﻮﺻـﻴﻒﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﺑـﻮدن و‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪6‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﺎوراي ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ ﺑﻮدن درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي اﺑﺮآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﺪاي ﻫﻤﻪي ﻋﺎرﻓﺎن راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪي آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻚﺻﺪا‪ ،‬از ﺗﻨﮕﻲ زﺑﺎن و ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻲﻧﺎﻟﻴﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺧﺮد ﻗﺎﻟﺐﺳﺎز زﺑﺎنﭘﺮداز را ﻣﻼﻣﺖ و ﻣﺬﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫دﺳـــــﺖ در دﻳـــــﻮاﻧﮕﻲ ﺑﺎﻳـــــﺪ زدن‬ ‫زﻳــﻦ ﺧــﺮد ﺟﺎﻫــﻞ ﻫﻤــﻲ ﺑﺎﻳــﺪ ﺷــﺪن‬
‫ﺑﻌــﺪ از اﻳــﻦ دﻳﻮاﻧــﻪ ﺳــﺎزم ﺧــﻮﻳﺶ را‬ ‫آزﻣــــ ـﻮدم ﻋﻘــــــﻞ دوراﻧــــــﺪﻳﺶ را‬
‫و درﺑﺎرهي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻛﺎوش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در آزﻣـﻮن آن‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﻮري ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻳﺎ اﻣـﻮري ﻛـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪي آنﻫـﺎ‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺎوشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ‪ Objectivity‬در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪» .‬ﻋﻴﻨﻲ«‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺟﺰ »ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ« ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﺎوﺷﻲ ﻋﻴﻨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن‬
‫ﻛﺎوش را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺣﺎﺻﻠﻪ از آن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻟﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن راه ﻛﺎوش در آنﻫﺎ و اﻟﻬﺎمﭘﺬﻳﺮي ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺮ‬
‫روي دﻳﮕﺮان ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪي ﻋﻠﻢ اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻪ ﻫﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ و درﻳﺎﻓﺘﻲ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺣﺴﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ ﭘﺎﻳـﻪي ﻋﻠـﻢ اﺳـﺖ؛ ﻧـﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ دروﻧﻲ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺎﺳﺎً‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻜﺮارﻧﺎﭘﺬﻳﺮ را ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻧﺎم دﻫﻴﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ‪ Experiment‬ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳـﻦ دو اﺻـﻄﻼح‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ از ﺗﻜﺮار ﭘﺪﻳﺪهاي ﻣﺤﺮوﻣﻴﻤﻲ و ﻓﻘﻂ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﺪن و ﭼﺸﻴﺪن آن را دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻓﻘﻂ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ وﻗﺘـﻲ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺪﻳـﺪهاي را‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﺣﺬف و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ را در اﻳﺠﺎد آن ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آنﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﻮر اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ از ﺳﻴﻤﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖدار‪ ،‬و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﺮارت در آن‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻜـﺮار اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه و ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﺷﺪت ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻴﻢ و زﻣﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺗﻚﺗﻚ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﻣﺰدﺷﺪه را ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺣﺬف ﻛﺮد و ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻤﻴﺖ داد ﺗﺎ ﻫﻢ ﺳﻬﻢ آن و ﻫﻢ ﻣﻴﺰان ﺳـﻬﻢ آن در اﻳﺠـﺎد ﺣـﺮارت ﻣﻌﻠـﻮم ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺬف و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ در آنﻫﺎ ﻣﻘﺪور ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮان ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﻪ دﺳﺘﺒﺮد ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روز‪ ،‬ﺑﺎز از ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻛﻮﺳﻤﻮﮔﻮﻧﻲ ‪ ،Cosmogony‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ در آن ﭼﻪﮔﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺤﺚ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦﻗـﺪر‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ و ﺑﻲﻣﻬﺮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﺣﺘّﻲ در »ﻋﻠﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪن آن‪ ،‬ﻫﻢداﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اوﺿـﺎع‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از ﭘﻴـﺪاﻳﺶ‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﺠﻬﻮل و دور از دﺳﺖرس ﻇﻦ اﺳﺖ و ﺣﺬف و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ در آن ﻓﻀﺎي ﺗﺎرﻳﻚ و وﻫﻢاﻧﮕﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻧﺎﻣﻘﺪور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻋﻠﻤﻲ در آن راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﺪس و ﺗﺨﻤﻴﻦ‪ ،‬در آنﺟﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ روﺷﻨﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎوراي ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان از راه ﻛﺎوشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﻔـﻲ و اﺛﺒـﺎت ﻧﻤـﻮد‪ .‬و ﭼـﻪﻗـﺪر ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚدان ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﻗﺮاﺋﻨﻲ ﺑﺮاي وﺟﻮد روح ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺧﺒﺮ از ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎورﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت آن ﺑـﻲﺧﺒـﺮان ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻪﻗﺪر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺮوم و ﺑﻲﻧﺼﻴﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻴﺎنﺗﻬﻲ را ﺑﺎ ﻗﺪرداﻧﻲ ﺗﻤﺎم ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﺬف و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬روح ﻳﺎ ﺧﺪا ﻳﺎ ﻣﻼﺋﻜﻪ را ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻏﻴﺮ ﻣﺎدياﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗـﻮان ﺑـﺎ ﺣﻔـﻆ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺑـﺪن ﻳـﺎ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺣﺬف و ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ آﺛﺎر ﻣﺎدي آنﻫﺎ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﺳﺮّ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺧﺪا ﻳﺎ روح‪ ،‬ﻛﺎوش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻮر ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان رﻓﺖ‪ .‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺧﺪا را از ﺟﻬﺎن ﺣﺬف ﻛﺮد ﺗﺎ اﺛـﺮ ﺣـﺬف ﺧـﺪا را ﺑﺘـﻮان دﻳـﺪ؟ ﭼـﻪﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪن‪ ،‬ﻓﻘﻂ روح را از ﺑﺪن ﺑﻴﺮون ﻛﺮد ﺗﺎ اﺛﺮ ﻧﺒﻮدن روح ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد؟‬

‫‪ 2‬ـ ﻛﺎوش ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺮﺿﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ذﻫﻦ دارد‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ راه ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻞﻛـﻪ ﻫﻤﻴـﺸﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻳﺎ آنﻃﻮر ﻛﻪ او ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻫﺮ ﻛﺲ از زاوﻳﻪاي ﻣﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬و وﻗـﺖ ﺧﻮاﻧـﺪن آن‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺲ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻓﻜﺮي و ﻣﺤﺘﻮاي ذﻫﻨﻲ او‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ دور از ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ذﻫﻦ ﺗﻬﻲ و ﻟﻮح ﻧﺎﻧﺒﺸﺘﻪي ﺿﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺰم ﺣﻞ‬
‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪7‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ داﻧﺶﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺧﺎص را اﻧﺘﺨـﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪي‬
‫ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻫﺰاران ﺗﺠﺮﺑﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﻜﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻴﭻ داﻧﺶﻣﻨﺪي آنﻫﺎ را ﺗﺎ ﻛﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ؟ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﻜﺎري ﻛﻪ آن ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ را در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ذﻫﻦ آن داﻧﺶﻣﻨﺪان ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن آزﻣﻮنﻫﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﭘﺎﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﺑﻠﻮرﻫﺎي اﺳﻴﺪ راﺳﻤﻴﻚ ﭘﺮداﺧﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻫﻮس ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻋﻤﻴـﻖ و ﭘـﻴﺶ آﻣـﺪن ﻣـﺴﺄﻟﻪاي‬
‫ﺧﺎص و ﻓﺸﺎرﻧﺪه او را ﺑﺪﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ وادار ﻛﺮد؟ ﭼﺮا ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺌﻮري ﺟﺎذﺑﻪي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ؟ آﻳﺎ اﻓﺘﺎدن ﺳﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺪﻣﻪاي‪ ،‬ﺑـﺮاي آﻓﺮﻳـﺪن آن‬
‫ﺗﺌﻮري و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد؟ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻛﺎوشﻫﺎي ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻛﭙﻠﺮ در ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ و ﻧﺠﻮم‪ ،‬و ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﮔﻴﻠﺒـﺮت‬
‫درﺑﺎرهي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ و ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮيﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻴﻮﺗﻦ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي اﺳﺘﻘﺮاءﻫﺎ و ﺗﻌﻤﻴﻢﻫﺎي ﻛﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ و اﺳﺘﻘﺮاءﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ﺗﺌﻮريﻫﺎي ذﻫﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ذﻫﻦ ﺧـﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد ﻛﺞ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺷﺪن دارد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻣﻌﻨﺎي آن‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ »ﻋﻠﻢ« ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫـﺮ ﻛـﺲ دﻧﻴـﺎ را ﻃـﻮري‬
‫ﻣﻲﻓﻬﻤﺪ و ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻣﺤﺼﻮل ﻓﻬﻢﻫﺎي ﺑﻮﻟﻬﻮﺳﺎﻧﻪ و ﺑﻲﺣﺴﺎب اذﻫﺎن اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠـﻢ »ﮔﺰﻳﻨـﺸﻲ«ﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﻓﻬﻤﻴﺪن ﻛﻞ ﺟﻬﺎن اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﮔﺰﻳﺪه و ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﮔﺰﻳﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑـﻪ ﺣـﻞ و ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ آن ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ و ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﺄﻟﻪﻫﺎ و ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ آنﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷـﺪه و‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻛﺎوش ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﮔﺰﻳﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ در دﻧﻴﺎ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎري ﻋﺒﺚ و ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺎوش ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ذﻫﻦ دارﻳﻢ رﺟﻮع ﻛﻨﻴﻢ و از آنﻫﺎ آﮔـﺎه ﺑﺎﺷـﻴﻢ‪.‬‬
‫آنﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻚﺗﻚ ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ در ﻋﻠﻮم‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺎرش را روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﮔـﺸﺖ و ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎ را در ﭼـﻪ‬
‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻳﺨﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻇﻨّﻲ و ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاﻓﺘـﺎدن آنﻫـﺎ را داﺷـﺖ‪ .‬ﻓﺮﺿـﻴﻪﻫـﺎ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺮ زﻣﺎن را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎوشﮔﺮان زاوﻳﻪي دﻳﺪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎوشﻫـﺎي آﻧـﺎن را رﻫﺒـﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻲزﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪي »ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن ﺗﺄﺛﻴﺮ در اﺟﺴﺎم دور« و ﻳﺎ »اﻣﻜﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻘﻂ از راه ﺗﻤﺎس«‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﺶﻣﻨﺪان ﻣﻲﮔﻔـﺖ ﺑـﺎور ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺟـﺴﻤﻲ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪاي از او ﻗﺮار دارد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل اﺛﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از راه ﺗﻤﺎس ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬اﮔﺮ ﻇـﺎﻫﺮاً دﻳﺪﻳـﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺴﻤﻲ در ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮي از راه دور اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺴﻢ ﺛﺎﻟﺜﻲ ﺑﮕﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺌﻮري ﺑﻮد ﻛـﻪ داﻧـﺶﻣﻨـﺪان را‬
‫وادار ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل واﺳﻄﻪﻫﺎي ﻣﺎدي و ﮔﺮﺑﺎدﻫﺎي دﻛﺎرﺗﻲ و ﺳﻴﺎﻟﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ و اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ ﺑﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ‪ ،‬ﺟـﺴﺖوﺟـﻮ از‬
‫ﭼﻨﺎن واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎدي را ﻋﺒﺚ و ﺑﻲﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و اﻣﻜﺎن اﺛﺮ در ﻓﺎﺻﻠﻪي دور را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎس ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ داﻧﺴﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕـﺮ ﺗﺠﺮﺑـﻪاي‬
‫ﺑﺮاي واﺳﻄﻪﻳﺎﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺟﻨﺒﺸﻲ ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭼﮕﺎﻟﻲ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن روز‪ ،‬ﻛﺴﻲ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ ﻓﻜﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﻛـﻪ راﺑﻄـﻪي‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ را ﻛﻤ‪‬ﺎً و ﻛﻴﻔﺎً ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺶﻣﻨﺪان را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد اﻳﻦ راﺑﻄﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﺟﺴﻢ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮاق‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮﻧﺶ ﺑﻴﺮون ﻣـﻲرود و ﺧﺎﻛـﺴﺘﺮ ﺑـﺮ ﺟـﺎي ﻣـﻲﻧﻬـﺪ و ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺟـﺴﻲ‬
‫ﭘﺮﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮنﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮزﻧﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آب ﻧﻤﻲﺳﻮزد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻲﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﻨﺒﻪ ﺧﻮب ﻣﻲﺳﻮزد‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺮﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮﻳﺴﺘﻠﻲ اﻛﺴﻴﮋن را از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺮارت دادن اﻛﺴﻴﺪ ﺟﻴﻮه ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و وﻗﺘﻲ اﺟﺴﺎم دﻳﮕﺮ را در اﻳﻦ ﮔﺎز ﻣﻲﺳـﻮزاﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘـﺮاق ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻲﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎوﻧﺪﻳﺶ ﻫﻴﺪروژن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻴﻞ ﻛﻠـﺮ را‬
‫ﻛﺸﻒ ﻛﺮد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺳﻴﺪ ﻛﻠﺮﻳﺪرﻳﻚ ﺑﻲﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺌﻮري ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﭼﻪﮔﻮﻧـﻪ ﺟﻬـﺎنﺑﻴﻨـﻲ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪8‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد دﻧﻴﺎ را ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ؛ ﭘﺮﺳﻴﺎﻟﻪ؟ ﭘﺮﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن؟ ﻫﺪفدار؟ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪...‬؟ و ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺪان ﻛـﺎوش را روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎوشﮔﺮان ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪاك ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ آﻓﺮﻳﻨﻲ ﺗﺌﻮريﻫﺎ ﺗﺎ آنﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘّﻲ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪهي واﻗﻌﻴﺎت ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دو ﻛﺲ ﺑﺎ دو ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨـﻲ‪ ،‬ﻳـﻚ واﻗﻌﻴـﺖ واﺣـﺪ را‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺎدﺛﻪي ﻋﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪﻛﺲ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻴﺎﻃﻲ دروﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﺑـﺮ اﻧـﺪام‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺟﺎﻣﻪاي از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و آنﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاي ذﻫﻦ وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﭼﻬﺎ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ ﺑﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣـﻲﻧﮕﺮﻳـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣـﻴﻦ ﻫﻤـﺎن‬
‫زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﻣﺎس ﻛﻮﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻮرخ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺣﺘّﻲ ﭘﺎ را از اﻳﻦ ﻫﻢ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ واژهي »زﻣﻴﻦ«‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻏﻴـﺮ از آن دارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ ﻛﺮه‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻋﺼﺮ ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻮ از آن ﻛﺮهاي ﺳﺮد و دو‪‬ار را اراده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺼﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻃﻮافﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺮات ﺳﻴﺎر دﻳﮕﺮ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن زﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و از آن‪ ،‬ﻛﺮهاي ـ و ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻜﻌﺒﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ـ را اراده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳـﺴﺘﺎده‬
‫ﺑﻮد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎرات ﺑﻪ دور آن ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮي ﻛﻮﺗﺎه در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ داﺷﺖ و ﻣﺮﻛﺰ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن در ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﭼﻴﺰيﺳﺖ و در ﭼﺸﻢ ﺷﻴﻤﻲداﻧﺎن ﭘﻴﺶ از ﻻوازﻳﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن ﺧﻮد ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻴﺪروژن را ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن را دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻫﻴﺪروژن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺧﺎﻟﻲ از ﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ را دو ﻛﺲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دو ﭼﻴﺰ ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ آن را ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺳﻠﻄﺎن‪ ،‬در رﻓﺎه و ﺗﻨﻌﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و دﻳﮕـﺮي‬
‫آن را ﺣﻠﻘﻪاي از ﺣﻠﻘﺎت ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ آن را در اوج ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و دﻳﮕﺮي‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪي زواﻟﺶ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬
‫در آن درﺟﻪ رﺷﺪ اﺑﺰار ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و دﻳﮕﺮي ﻣﻴﺰان ﭘﺎﺳﺦ آن را ﺑﻪ ﻫﺠﻮم ﺗﻤﺪن ﻣﻬﺎﺟﻢ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﭼﻴﺰ‬
‫دﻳﮕﺮي در آن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺖ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪:‬‬

‫او ﻧﺪﻳــــﺪه ﻫــــﻴﭻ ﺟــــﺰ اﻓــــﺴﻮنﮔــــﺮي‬ ‫اي ﺑـــﺴﺎ ﻛـــﺲ رﻓﺘـــﻪ ﺗـــﺎ روم و ﻫـــﺮي‬
‫او ﻧﺪﻳــــﺪه ﻫــــﻴﭻ ﻏﻴــــﺮ از ﻣﻜــــﺮ و ﻛــــﻴﻦ‬ ‫اي ﺑـــﺴﺎ ﻛـــﺲ رﻓﺘـــﻪ ﺗﺮﻛـــﺴﺘﺎن و ﭼـــﻴﻦ‬
‫ﺟــﺰ ﻫﻤــﺎن ﭼﻴــﺰي ﻛــﻪ ﻣــﻲﺟﻮﻳــﺪ ﻧﺪﻳــﺪ‬ ‫ﻃﺎﻟــــﺐ ﻫــــﺮ ﭼﻴــــﺰ اي ﻳــــﺎر رﺷــــﻴﺪ‬
‫ﻋﻠﻢ از ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و در راه ﺑﻲﻋﻠﻢ ﻣﺎﻧﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ 3‬ـ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺳﺎﻳﻪي ﺗﺌﻮريﻫﺎ و ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗـﻮان از ﭘﺪﻳـﺪهاي ﺗﻔـﺴﻴﺮ داد‪.‬‬
‫ﺗﺌﻮريﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺟﻬﺎن و ﻳﺎ ﻗﻄﻌﻪاي از آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪهي ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن آن ﭘﺪﻳﺪه در آن ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه واﻗﻌﻪاي ﺧﺎص را ﻣﺼﺪاﻗﻲ از ﻧﻈﻤﻲ ﻋﺎم ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬از آن واﻗﻌﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ دادهاﻳﻢ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺮﻣﺎ از ﺟﺴﻢ ﮔﺮم ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺳﺮد رﻳﺰش ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻋﺎم ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻛﺮدهاﻳﻢ و اﮔﺮ ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ در اﻳـﻦﺟـﺎ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﺳﺮد ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺮﻣﺎ از ﺟﺴﻤﻲ ﮔﺮم‪ ،‬ﮔﺮمﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﭼﻮن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻤﺎس دو ﺟـﺴﻢ‬
‫ﮔﺮم و ﺳﺮد ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﮔﺮمﺗﺮ ﺷﺪن ﺟﺴﻢ ﺳﺮد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦﺟﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﺳﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺮﻣﺎ از ﺟﺴﻢ ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﮔﺮمﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺮﻫﻮن ﺗﺌﻮريﻫﺎ و ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ و ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ و ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﺮارﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪاي ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻣﻜـﺮر را در ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻳـﻚ ﺑـﺎر اﺗﻔـﺎق ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان داد و از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﻋﻠﻢ ﺑﺪون ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺑﺎر اﺗﻔﺎق ﻧﻴﺎﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي‪ ،‬واﻗﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ دو‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻲﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان داد‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪9‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات و ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً ﺑﻲﻧﻈﻴﺮﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻲﺗﻘﺼﻴﺮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ـ اﮔﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ـ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4‬ـ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬از ﺳﻪ ﺻﻔﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻮدن ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬آن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن را از ﻋﻠﻤـﻲ ﺑـﻮدن ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻈﻤﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﭘﺎﻳﺪار را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ را دارد ﻛﻪ ﺑﺎ »ﻫﻴﭻ«‪» ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ«‪» ،‬ﻫﺮ«‪ ،‬ﻳﺎ »ﻫﻤﻪ« آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻧﻮري ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪاي ﺻﻴﻘﻠﻲ ﺑﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زاوﻳﻪي ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎ‪ :‬ﻫﺮ ﮔﺎز اﻳﺪهآﻟﻲ در درﺟﻪي ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻓﺸﺎرش در ﺣﺠﻤﺶ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻳﺎ‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺮم ﻳﻚ ﺗﻮدهي رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻲ )ﻧﻴﻤﻪي ﻋﻤﺮ( ﻧﺼﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎ‪ :‬ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﺟﺴﻢ‪ ،‬راﺑﻄﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺟﺮم آن دو دارد‪.‬‬

‫ﻳﺎ‪ :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺮارت‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎ‪ :‬ﻫﻤﻮاره ﭘﻨﻲﺳﻴﻠﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻘﺎومﻧﺸﺪه را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬و ﻳﺎ‪...‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘّﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻣﺎري ﻧﻴﺰ ﻛﻠﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ واﻛـﺴﻦ وﺑـﺎ در‬
‫‪ 75%‬ﻣﻮارد ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ واﻛﺴﻦ وﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ 75% ،‬ﻣﺮدم را ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻘﺎوم ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ اﮔـﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ واﻛﺴﻦ وﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ اﺛﺮ دارد و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺣﺘّﻲ ﻣﻴﺰان و درﺻﺪ اﺛﺮش را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‪ ،‬ﺳـﺨﻦ ﻣـﺎ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻨﻮز ﻛﺎوش و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ آﺛﺎر واﻛﺴﻦ و ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻠﻤﻲ در ﺧﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﺸﺮوط دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آﻳﻨﺪهي ﺣﺎدﺛﻪ را ﻣﻌﻠﻮم ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻣﺎ از رﻓﺘﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻓـﻀﺎ و از‬
‫ﮔﺮدش اﻗﻤﺎر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ آﮔﺎﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻣﺎ در ﻋﻤﺮﻣﺎن ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻴﻤﺎري دارو ﺧﻮردهاﻳﻢ و ﻫﻤﻪي ﻣـﺎ ﻣﺎﺷـﻴﻦﻫـﺎ و آﻻت ﻣـﺼﻨﻮع زﻳـﺎدي را‬
‫دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻬﺮه ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺧﻮردن دارو‪ ،‬و ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻃﻤﻴﻨـﺎﻧﻲﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ دارﻳﻢ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎﺑﻲ وﻳﮋه و ﺑﺎ زاوﻳﻪاي وﻳﮋه و در ارﺗﻔﺎﻋﻲ وﻳﮋه ﭘﺮﺗﺎب ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺴﻴﺮي را ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻴﻤﻮد‪ ،‬در آن‬
‫ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﻗﻤﺮ ﭘﺮﺗﺎبﺷﺪه را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺴﺎوي زواﻳﺎي ﺗﺎﺑﺶ و ﺑﺎزﺗﺎب‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻮري ﺑﺎ زاوﻳﻪي ‪ 50‬درﺟﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪاي ﺑﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ زاوﻳـﻪي ‪ 50‬درﺟـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫و ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﻧﻴﻤﻪﻋﻤﺮ رادﻳﻮم‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 1600‬ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻮدهي ‪ 100‬ﮔﺮﻣﻲ رادﻳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 50‬ﮔﺮم ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫و ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻬﻴﻪي آب‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ دو اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن و ﻳﻚ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آب اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎري‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻗﺪرت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ذرهاي ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﻋﻘﺮب در اﺛﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﺪن ﻛﺮهي ﻣﺎه ﺑﻪ ﻛﻮرهي ﻣﺸﺘﺮي ﻣﺎﻳﻪي ﺧﻮشﺑﺨﺘـﻲ ﺑﻌـﻀﻲ اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن رﻃﻮﺑﺖ ﻋﻘﺮب زاده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﻣـﺸﺘﺮي‬
‫و ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت را ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺴﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از درﺳﺘﻲ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ از ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن و ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ »ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داروي ﻫﻤﻪي اﻧـﻮاع‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﻃﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد«‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ در ﻣﻮرد آﻳﻨﺪهي ﻫـﻴﭻ ﺑﻴﻤـﺎر‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑـﻪي ﺑـﺎﻟﻴﻨﻲ و آزﻣـﺎﻳﺶﮔـﺎﻫﻲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮد آن ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﻗﻌﺎً درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و روزي ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪10‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎً ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﺮ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﻳﺮهي درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻋﻠﻤـﻲ و ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻷﺧﺮه‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ »ﺑﻴﻤﺎري ﺳﺮﻃﺎن ﺣﺘﻤﺎً دﻟﻴﻠﻲ و ﻋﻠﺘﻲ دارد«‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﺎً درﺳﺖ اﺳﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﺎ‬
‫آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺮد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬ﭼﻪ وﻳﺮوس ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻣﻴﻜﺮوب‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﻤﻮم ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻪ اﺧﺘﻼﻻت ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺎرﺳـﺎﻳﻲﻫـﺎي‬
‫آﻧﺰﻳﻤﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻌﺎدلﻫﺎي رواﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺪ ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ دلﺳﻮﺧﺘﮕﺎن‪ ،‬و ﭼﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬و ﭼﻪ‪ ...‬ﻫﻤﻪي آنﻫﺎ ﺑﺮ وﻓﻖ ﺳـﺨﻦ ﻓـﻮق‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺪام ﺑﮕﺮدﻳﻢ و ﻳﺎ ﺑﺮاي درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬در ﭘﻲ رﻓﻊ و ﺑـﻪﺳـﺎﻣﺎن ﻛـﺮدن ﻛـﺪام ﺑـﺮآﻳﻴﻢ‪ .‬ﺣﺘّـﻲ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﺘﻲ در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 3‬ـ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬وﻗﻮع ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻣﻨﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻴﺶﺗـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺪوث ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ رﺧﺼﺖ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﻧﻮر و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻬﺘﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺣﻮادث ﺣﺴﺎﺳﻨﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬آنﻫﺎ را زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺴﺎوي زواﻳﺎي ﺗﺎﺑﺶ و ﺑﺎزﺗﺎب اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ زاوﻳﻪي ده درﺟﻪ ﺗﺎﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ زاوﻳﻪي ‪ 25‬درﺟـﻪ ﻣـﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻳﻚ راه ﺧﺎص در ﭘﻴﺶ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﺮ راﻫﻲ و ﻣﺴﻴﺮي‪ .‬و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﺎ زاوﻳﻪاي ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻳﺎ ﻛـﻢﺗـﺮ از ‪ 10‬درﺟـﻪ‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺘﺎدن ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺣﺠﻢ را ﭼﻨﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﺸﺎن ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺣﺎﺻﻞﺿـﺮب ﭘﻴـﺸﻴﻦ آنﻫـﺎ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺸﺎري ﺧﺎص‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺠﻤﻲ ﺑﺮاي ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ را ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻘﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت وﻗﻮع آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن از ﺻﺤﺖ ﻣﻲاﻓﺘـﺪ و اﺑﻄـﺎل‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﺑﻌﻀﻲ ﺣﻮادث‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴـﺰ و ﻫﻤـﻪي اوﺿـﺎع ﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺣﺎدث ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﻬﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﻧﺒﻮدن آنﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آنﻫﺎ را اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ ‪ Refutable‬ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎزش ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ‪ .‬و ﻗﺎﻧﻮن اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺑﺘﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛـﻪ در ﺻـﻮرت وﻗـﻮع‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺪﻋﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ در ﭼﻪ ﺻﻮرت دﺳﺖ از ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺴﺎوي زواﻳﺎي ﺗﺎﺑﺶ و اﻧﻌﻜﺎس‪ ،‬اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻮري ﺑﺎ زاوﻳﻪي ‪ 10‬درﺟﻪ ﺑﺘﺎﺑﺪ و ﺑـﺎ‬
‫زاوﻳﻪي ‪ 20‬درﺟﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﻮد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﺑﺴﺎزد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎر ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛـﺎر ﻛﻨـﺪ‬
‫)ﻫﻤﺎن ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ را ﻣﺤﺎل اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ ،‬در آن ﺻﻮرت آن ﻗﺎﻧﻮن از ﺻﺤﺖ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮﻟﺪ ﻧـﻮر اﺳـﺖ و ﻳـﺎ اﮔـﺮ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺟﺮﻣﺶ در ﻫﻤﻪي ﻣﻮاد ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻓﺮض وﻗﻮع ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻮادث‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺸﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻓﻘﻂ در ﻗﻤـﺮو ﺧﺎﺻـﻲ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً روزي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﺤﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻫـﻢ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﻫـﻢ‬
‫اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻓﺮض‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪاي را ﻛﻪ ﻧﺎﻗﺾ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي ﻣﻌﺎدل ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻠﻤـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ و وﻗﺘﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و وﻗﺘﻲ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻛﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ «.‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺘّﻲ در ﻋـﺎﻟﻢ ﺧﻴـﺎل‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪاي ﺗـﺸﻜﻴﻞ داد ﻛـﻪ وﻗـﻮﻋﺶ‬
‫ﻣﺎﻳﻪي اﺑﻄﺎل اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﺮدد؟ از دو ﺣﺎل ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺨﺺ اﻟﻒ ﻳﺎ ﻣﺮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻓﻮق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺣﺘﻤﺎً وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪11‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮده‪ .‬و اﮔﺮ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﺮده‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻓﻮق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪه‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣـﻮادث‪ ،‬ﺑـﻲﺗﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺮدن و ﻧﻤﺮدن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و در ﻫﺮ دو ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺶﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت وﻗﻮع‬
‫دو ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﻄﺎل ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ از ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ رﺳﻴﺪه و ﻫﻨﻮز ﻧﻤﺮده‪ ،‬و ﻳﺎ وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪه‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﺮده؟ وﻗﺘﻲ ﻣﻘﻴﺎس ﻣـﺴﺘﻘﻠﻲ ﺑـﺮاي‬
‫داﻧﺴﺘﻦ وﻗﺖ ﻣﺮگ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻮق ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺪاده اﺳﺖ(‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﺮدن را از روي ﺧﻮد ﻣﺮدن ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺴﺖ ﺗـﺎ ﺷﺨـﺼﻲ‬
‫ﺑﻤﻴﺮد و آنﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎزه از وﻗﺖ ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ آنﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ و اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﻫـﻢ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺳﺨﻨﻲ اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻫﻢ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮگ و ﺣﻴﺎت ﻛﺴﻲ را‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫـﻴﭻ ﺣﺎدﺛـﻪي‬
‫دﻳﮕﺮي را‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي و ﻗﺪرت ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻢﻣﻌﻨﺎﻳﻨﺪ و ﻫﺮ ﺟﺎ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻛﻪ‪» :‬رﻧﮓ اﺷﻴﺎء در اﺛﺮ ﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ آنﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ «.‬و ﻳﺎ‪» :‬ﻣﺰهي اﺷﻴﺎء در اﺛﺮ زﺑﺎن زدن ﻣﺎ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪهي اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎي رﻧﮕﻴﻦ و ﻣﺰهدار )ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪي اﺷﻴﺎي ﺟﻬﺎن را‪ ،‬ﭼﻮن در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰي ﺑـﻲﻣـﺰه و ﺑـﻲرﻧـﮓ در ﺟﻬـﺎن‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ(‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺻﺪق ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ از رﻧﮕﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺶ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه ﻛـﺮدﻳﻢ‬
‫و رﻧﮕﺶ را دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺳﺨﻦ ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻮد ﻛﻪ رﻧﮓ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺰهﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺒﺎتﭘﺬﻳﺮي ﺗﺠﺮﺑﻲ را ﻣﻼك ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻤـﻲﺗـﺮ از اﻳـﻦﻫـﺎ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻮار و ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺪﻳﺪهاي ﻫﻢ از ﻗﻠﻤﺮو ﺣﺎﻛﻤﻲ ﺗﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﺮا اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮﻳﺐ و ﺧﻠﻞ در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻫﺴﺖ؟ ﭼﺮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ را اﻗﻨﺎع ﻛﻨﻨﺪ؟ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ؟‬

‫ﺗﻔﺎوت در اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤـﻲ اﮔـﺮ ﻧﺎدرﺳـﺖ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳـﺘﻲﺷـﺎن را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻛﺮد )ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻖ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي(‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺧﻮد را از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧـﺪ و ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪاي را ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻄﻼن آنﻫﺎ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺴﺖ ﺟﺴﻤﻲ )ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮر( رﻧﮕﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن ﺑﺮ آن؟ اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن آن ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻏﻴـﺮ از‬
‫ﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﺟﺴﺎم رﻧﮕﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬و وﻗﺘﻲ راه ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ رﻧﮓ اﺷﻴﺎء‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ راﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺻﺤﺖ و ﺧﻄﺎي ﺳﺨﻦ ﻓﻮق در دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻧﻘﺪﭘﺬﻳﺮيﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ و ارزﻳﺎﺑﻲ آنﻫﺎ ﻫﻢ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‪ ،‬اﻣﻜـﺎنﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ آنﻫﺎ را آﺳﻴﺐﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﺳﻴﺐﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﭼﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻋﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺪن ﺳﺨﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺿﻤﻦ‪ ،‬دو ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‪ ،‬ﺣﺎوي ﻧﻜﺘﻪي ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آن اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ )و ﻏﻴـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ( ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻮه و ﻗﺮﻳﻨﻪي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺎﻧﻮن در دﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘـﺎً ﻳـﺎ ﻋﻤـﻼً‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﻣﺘﻜـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺜﺎل او‪‬ل‪ ،‬وﻗﺖ ﻣﺮدن را ﻓﻘﻂ از روي ﻣﺮدن ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺴﺖ؛ ﻧﻪ از راﻫﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ .‬و در ﻣﺜﺎل دوم‪ ،‬رﻧﮓ را ﻧﮕﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﮕﺎه رﻧـﮓ را‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ رﻧﮓ را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از راه ﺗﻮﻟﻴﺪ آن )ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎي ﻗﺎﻧﻮن( ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻲ را اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺣﺎوي ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻮدن‪) .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﻛﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﺮوي ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺗﻮﺗﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻮدن‪) .‬ﺗﻜﺮاري ﺑﻮدن ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬داروﻫﺎي ﺧﻮابآور داروﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﻣﻲآورﻧﺪ‪(.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﺼﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدن‪) .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮدا ﻳﺎ ﺑﺎراﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎراﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫از ﺑﻮدن ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎﺻﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪) .‬ﻛﻴﻤﻴﺎ وﺟﺪ دارد‪ .‬داروي ﺳﺮﻃﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻧﻮر ﭘﻨﺞﺳﺮي وﺟﻮد دارد‪(...‬‬ ‫‪.4‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪12‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫در ﻣﻮرد آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﻧﻈﺮ دادن‪) .‬ﺟﻬﺎن ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً رو ﺑﻪ ﺑﻪﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻲرود‪ .‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪(.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫ﻛﻴﻔﻲ )ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻲ( و ﺑﺎ اﺑﻬﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ )دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻣﻮﺟﺐ ﻃﻐﻴﺎن ﺗﻮدهﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻗﺪرت ﻓﺴﺎد ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﺮﺣﺮﻓﻲ دﻟﻴﻞ ﻛﻢﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪ 5‬ـ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻮدن روش ﻋﻠﻢ‪:‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬از ﺻﻔﺎت ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬و ﻏﻔﻠﺖ از اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻲ ﺟﺰ ﻓﺪا ﻛـﺮدن ﻋﻠـﻢ‪ ،‬و ﻏﻮﻃـﻪور ﺷـﺪن در‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ و آﺷﻔﺘﻪﮔﻮﻳﻲﻫﺎي ﻋﻠﻢﻧﻤﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪» ،‬ﻛﻞﮔﺮاﻳﻲ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻮس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻫﻤﻪي ﺟﻮاﻧﺐ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬در ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﺮ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒـﻪاي و ﺟـﺎﻧﺒﻲ از ﺟﻮاﻧـﺐ‬
‫ﺑﻲﺷﻤﺎر ﭘﺪﻳﺪهاي را ﻛﺎوش و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ ﻫﻤﻪي ﻋﻠﻮم ﺑﺮ روي ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﺟﻮاﻧﺐ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻜﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن »ﻛﻞﮔﺮاﻳﻲ«‪ ،‬از ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺮده ﺑﺮ ﻣﻲدارد و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﺎ دﻟﻮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﭼﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻗﻄﺮه آب را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺮاوان دارد؛ ﺣﺮارت‪ ،‬وزن‪ ،‬ﺟﺮم‪ ،‬ﺣﻼﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪي ﺟﻮش‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪي اﻧﺠﻤﺎد‪ ،‬ﺧﻮاص ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـﺴﻲ‪ ،‬ﻓـﺸﺎر‬
‫اﺳﻤﺰي‪ ،‬ﻋﺎﻳﻖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺪر ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻮدن‪ ،‬و‪ ....‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي اﻓﺰود‪ .‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﭼﻬـﺮهﻫـﺎي‬
‫آب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﭘﻴﺶرﻓﺖ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺑﺮاي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻛـﺸﻒ ﻣـﻲﺷـﻮد و اﮔـﺮ ﺳـﻴﺮ ﻋﻠـﻢ را‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ و ﺑﻲﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪه را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲﺷﻤﺎر ﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ رواﺑﻂ ﻛﻤ‪‬ﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻴﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻳﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن آب ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ درﺟﻪي ﺣﺮارت‪ ،‬ﻳﻚ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫در ﺷﻴﻤﻲ ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن ﻧﻘﻄﻪي اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻧﻤﻚﻫﺎ در آب‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻧﻤﻚ در آب‪ ،‬ﻳـﺎ ﻛﺎﺳـﺘﻪ ﺷـﺪن از‬
‫ﻋﺎﻳﻖ ﺑﻮدن آب ﺑﺎ ازدﻳﺎد درﺟﻪي ﺣﺮارت‪ ،‬و ﻳﺎ ﺗﻔﺎوت ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص آن ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﺣﺮارت‪ ،‬و ﻳﺎ ﻛﻢ و زﻳﺎد ﺷﺪن وزن آن ﺑـﺎ دور و ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺪﻧﺶ ﺑـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آب را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﻫﻤﻪي ﭼﻬﺮهﻫﺎي آب و ﻧﻪ ﻫﻤﻪي رواﺑﻂ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻛﺸﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او‪‬ﻻً وﻗﺘﻲ در ﻋﻠﻤﻲ ﺳﺨﻦ از آب ﻣﻲرود‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﭼﻬﺮهي ﮔﺰﻳﺪهاي از آب‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻋﻠﻢ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﻞ آب‪ .‬آب‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻤﻴﻊ ﭼﻬﺮهﻫﺎي آن‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﻜﺸﻮف ﻫﻴﭻ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ آب را و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺪﻳﺪهي دﻳﮕﺮ را ﻛﺸﻒﺷﺪه ﻧﻤﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬و ﺗﻼشﻫﺎ و ﻛﺎوشﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫـﻢ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮاي ﻛـﺸﻒ و ﻛـﺴﺐ‬
‫ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ راﺑﻄﻪي ﻫﻤﻪي ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﺎ ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ راﺑﻄﻪايﺳﺖ ﺑـﻴﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ ﭼﻬﺮهي ﮔﺰﻳﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑﻄﻪي ﺑﻴﻦ ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي‪ ،‬ﻳﺎ وزن و ﺟﺮم‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺘﺎب و ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﻼﻟﻴﺖ و ﺣﺮارت‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺸﺎر و ﺣﺠﻢ‪ ،‬و ﻳﺎ‪...‬‬

‫راﺑﻌﺎً )و اﻳﻦ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روش ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﻚﺟﺎ و ﻳﻚدﻓﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻞ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ آن را داﻧﺴﺖ و ﺳﺮاﭘﺎي آن را‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺎوش در ﭼﻬﺮهي ﮔﺰﻳﺪه ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از ﭼﻬﺮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮدن آنﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺣﺮارت ﻣﻘﺪاري آب را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ راه‪ ،‬ﻓﺮو ﺑﺮدن ﻳﻚ ﺣﺮارتﺳﻨﺞ در آب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ روش‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺣﺮارت آب را )ﭼﻬﺮهي ﺣﺮارﺗﻲ آن را( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎي آب ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺮو ﺑﺮدن ﺣﺮارتﺳﻨﺞ در آب و ﺣﻞ ﺷـﺪن‬
‫ﻗﺪري از دﻳﻮارهي ﺷﻴﺸﻪاي آن در آب‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻧﻤﻚ ﻣﺤﻠﻮل در آب ﻧﻴﺎﻓﺰودهاﻳﺪ؟ و آﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻣﻴـﺰان ﻧﻤـﻚ ﻣﺤﻠـﻮل‪ ،‬ﻓـﺸﺎر اﺳـﻤﺰي آن را اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺪادهاﻳﺪ؟ و آﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻧﻤﻚ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪي اﻧﺠﻤﺎد و ﺗﺒﺨﻴﺮ آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادهاﻳﺪ؟ و آﻳﺎ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻧﻤﻚ در آن و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻌﺎدل آن‪ ،‬ﺣﺘّﻲ ﺧـﻮد ﺣـﺮارت‬
‫آن را ﻫﻢ ﻋﻮض ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ )ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻮﺷﺎﺗﻠﻴﻪ(؟ و آﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮدن ﺟﺮم ﺣﺮارتﺳﻨﺞ ﺑﻪ آن‪ ،‬وزن آب را ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادهاﻳﺪ؟ و آﻳﺎ‪...‬‬

‫آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭼﻬﺮهاي از آب ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﻬﺮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﺳﺖﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؟ ﺗﻜﺮار ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬ﻫـﺮ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻛﺎوش درﺑﺎرهي ﭼﻬﺮهايﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از ﺳﺎﻳﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺣﺘّﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮدن آنﻫﺎ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﺮد و ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺎﻧـﺪوﺧﺖ‪ ،‬و ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻦ در داد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﻲﮔﺰﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻛﺸﻒ ﻫﻤﻪي ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز از ﻣﺎدر زاده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪13‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﮔﻔﺘﻪي آرﺗﻮر ادﻳﻨﮕﺘﻮن ‪ ،A. S. Eddington‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬در ﺟﻨﮕﻞ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﺸﺎنﻛﺮده ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﺎ رﻓـﺘﻦ ﺧـﻮد در اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻨﮕﻞ‪ ،‬ﻛﻮرهراه را ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪي ﺳﻄﺢ ﺟﻨﮕﻞ را ﻫﻢ ﻳﻜﺒﺎره ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻌﻤﺎﻫﺎي ﺣﻞﺷﺪه و آﺳﺎنﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲاﻧﺪازه ﮔﺮانﺑﻬﺎ و ارجﻣﻨﺪﻧﺪ و ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻋﺎﻟﻢ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻴﻜﻲ و ﻛﻔﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت وﻗﻮف ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻬﺮه از ﭘﺪﻳﺪهاي را ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻛـﻞ آن ﭘﺪﻳـﺪه ﻣـﻲﭘﻨﺪارﻧـﺪ و ﺣﻜـﻢ‬
‫درﺑﺎرهي آن ﭼﻬﺮه را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺣﻜﻢ درﺑﺎرهي ﻫﻤﻪي ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺟﻬﺎن را ﺟﺮم ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﻫﻤﻪي ﺟﻬﺎن را‬
‫اﻧﺮژي ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺠﺴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ آب را ﻓﻘﻂ ‪ H2O‬ﻣﻲاﻧﮕﺎرﻧﺪ؟ ﻫﻤﻪي اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻄﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻬـﺮهاي از‬
‫ﺷﻲء را ﺑﺎ ﻫﻤﻪي آن ﺷﻲء ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻳﻜﻲ را ﺑﻪ ﻋﻮض دﻳﮕﺮي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺮم ـ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ آن ـ ﭼﻬﺮهايﺳﺖ از ﻣﻴﺎن ﻫـﺰاران ﭼﻬـﺮهي‬
‫ﻣﺎدهي ﺧﺎرﺟﻲ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺮه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺮو ﺑﺮ ﺷﺘﺎب آن را ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺎدهي ﺧﺎرﺟﻲ ﺟﺮم‪ ،‬ﻣﺠﺴﻢ و ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﺮم ﻳﻜﻲ از اﺑﻌﺎد آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ آن‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﻧﺮژي‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎده‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﺘﺮاﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺎده‪ ،‬ﺟﺰ اﻧﺮژي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ »ﻣﻴﻤﻮن ﺑﺮﻫﻨﻪ« ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻮﻟﻴـﺎن ﻫﺎﻛـﺴﻠﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻐﺎﻟﻌﻪ را ﻣﻐﺎﻟﻌﻪي »ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮريﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﭼﻬﺮه‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻞ و ﻳﺎ »وﺟﻪ« ﺑﺎ »ﻛﻨﻪ«‬
‫ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﻔﺮد ﻧﻮرث واﻳﺖﻫﺪ ‪ ،A. N. Whitehead‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و رﻳﺎﺿﻲدان اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬آن را ﻣﻐﺎﻟﻄﻪي واﻗﻌﻴﺖ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪه اﺻﻄﻼح ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن او‪ ،‬داﻧﺶﻣﻨﺪان ﻗﺮون ﺗﻨﻮﻳﺮ و ﺟﺪﻳﺪ در اروﭘﺎ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﻨﻪ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺷﻲء را ﺑﺎ وﺟﻬﻲ و ﭼﻬﺮهاي از آن ﺷﻲء‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ و‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻧﺸﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻲء ﺧﺎرﺟﻲ را ﭼﻪ ﺟﺮم ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ اﻧﺮژي ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻮج ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪي ﺗﻨﻬـﺎ‪ ،‬و ﭼـﻪ‪...‬‬
‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬آن را در ﻣﻮﺿﻊ واﻗﻌﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪي ﺧﻮد ﻧﻨﺸﺎﻧﺪهاﻳﻢ و ﻫﻮﻳﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲاش را در ﺑﻌﺪي از اﺑﻌﺎدش ﻣﺤﺒﻮس ﻛﺮدهاﻳـﻢ‪ .‬واﻗﻌﻴـﺖ ﺧـﺎرﺟﻲ‬
‫ﻫﻤﻪي اﻳﻦﻫﺎ ﻫﺴﺖ و ﻫﻴﭻﻛﺪام اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻐﺎﻟﻄﻪي ﻛﻨﻪ و وﺟﻪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ وﻗﺘـﻲ ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﻳـﺎ ﭘﺪﻳـﺪهاي را در ﭘﺮﺗـﻮ ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ و‬
‫ﭼﻬﺮهاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻴﺎﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﺗﺠﺴﻢ آن ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻗﻄﺮهي آﺑﻲ ﻛـﻪ در‬
‫اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ وﺿﻌﻲ دارد‪ .‬ﻳﺎ رو ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﻬﺘﻲ دارد؟ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد از ﻛﺪام وﺿﻊ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺮارﺗﺶ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺿﺎً در ﻛﻢ ﺷﺪن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺮﻣﺶ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ‪ ...‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه واﺧﺪ ﺧﺎرﺟﻲ از ﻧﻈﺮﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬـﺖﻫـﺎ و ﻣـﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت دارد‪ .‬از‬
‫»ﺟﻬﺖ« ﻣﻄﻠﻖ و واﺣﺪ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﭘﺮﺳﻴﺪن‪ ،‬اﻓﺘﺎدن در دام ﻣﻐﺎﻟﻄﻪي ﻛﻨﻪ و وﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن رﺳﻮاي اﻳﻦ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن روزﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭼﻬﺮهاي از ﺗﺎرﻳﺦ )ﻣﺜﻼً اﻗﺘﺼﺎد( را ﺑﺮﻣـﻲﮔﺰﻳﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮادث را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آنﮔﺎه ﺧﻴﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﺣﻖ ﺗﺎرﻳﺦ را ادا ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻫﻤﻪي ﺗﺎرﻳﺦ را ﻋﺮﻳﺎن و آﺷـﻜﺎر‪ ،‬آنﭼﻨـﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و در زﻳﺮ ذرهﺑﻴﻦ ﻋﻠﻢ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮاﻧﻪ و ﻣﺪرن‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺰ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻨﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻐﺎﻟﻄﻪي »ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﺠﺐﺗﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﺑﮕﻤﺎن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي را در ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺟﻬﺖ »ﺗﺎرﻳﺦ« را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺧﻄﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﻛﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ از راه ﻋﻠﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻄﺮهي آب ﺣﺮارﺗﺶ رو ﺑﻪ اﻓﺰودﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ آب ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻠﻢ ﻓﻘـﻂ ﻣـﻲﺗـﻮان از ﺟﻬـﺖ‬
‫ﭼﻬﺮهاي از ﭘﺪﻳﺪهاي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ؛ ﻧﻪ از ﺟﻬﺖ »ﻛﻞ« آن ﭘﺪﻳﺪه‪.‬‬

‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﺑﻴﺶﺗﺮ و ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺎﭼﺎر از ﺳﻴﺮ اﻧﺘﺨـﺎﺑﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛـﻞﮔﺮاﻳـﻲ در‬
‫ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻛﺎري اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ و ﺗﻨﺎﻗﺾآﻣﻴﺰ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪14‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬از اﻗﺴﺎم ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺳﻴﻊ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮﻋﻲ آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲاي ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺲ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ دوم )آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫از زﻣﺎنﻫﺎي ﻛﻬﻦ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻮن و ﻛﭙﻠﺮ و ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻛﺎوشﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻗﻠﻤـﺮو »ﻓﻠـﺴﻔﻪي ﻃﺒﻴﻌـﻲ«‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوزه ﻋﻠﻮم ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ در ﺑﻌﻀﻲ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن »ﺑﺨﺶ ﺗﺪرﻳﺲ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻃﺒﻴﻌﻲ«‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﺰد ارﺳﻄﻮﻳﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دو ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻈﺮي‪.‬‬

‫ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻈﺮي ﺧﻮد ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ داﺷﺖ‪ 1 :‬ـ ﺣﻜﻤﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ‪ 2‬ـ ﺣﻜﻤﺖ رﻳﺎﺿﻲ؛ ‪ 3‬ـ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ‪.‬‬

‫و ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ داﺷﺖ‪ 1 :‬ـ اﺧﻼق؛ ‪ 2‬ـ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻨﺰل؛ ‪ 3‬ـ ﻛﺸﻮرداري )ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪن(‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎم ﻛﻠﻤﻪي ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻓﻠـﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺤﺚ اﺧﻴـﺮ ﺑـﻮد ﻛـﻪ رﺷـﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺖ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻠﻤﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﺪون ﻗﻴﺪ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻮدن و ﺣﻜﻴﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻳﺎﺿﻲدان ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻓﻴﺰﻳﻚدان ﺑﻮدن ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﮔﺎﻫﻲ او ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖ‬
‫اﻟﻬﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺠﺎً از ﻓﻠﺴﻔﻪ آزاد ﺷﺪهاﻧﺪ و اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺎﻣﺤﻪآﻣﻴﺰ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﻠﺴﻔﻪ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺟﺰء ﻓﻠﺴﻔﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﺑﺸﺮ‪ ،‬و ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص آن اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ(‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺟﺰء آن ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ و اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر داﻧﺶ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي وﺳـﻴﻊ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺮادﻓﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ داﻧﺶدوﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﻦ ﻣﺒﻌﺪ دﻟﻔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ ﻛﺲ ﻛﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ داده ﺑﻮد‪ :‬ﺳﻘﺮاط‪ .‬ﺳـﻘﺮاط ﻣـﻲﮔﻔـﺖ ﻣـﻦ از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻧﺎدانﺗﺮم‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮا داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﻮد داﻧﺎﻳﻢ‪ .‬و از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪي ﻓﻴﻠﺴﻮف را ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫واژهي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﻣﺮوزه در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﻳﮋه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺧﻼق‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪي زﺑﺎن‪ ،‬و‪ ،...‬ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫و رﺷﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ واژه در ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻣﻮارد‪» ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﻠﻢ« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺎده و اﻧﺮژي و رواﺑـﻂ ﺟـﺮم‪ ،‬ﻧﻴـﺮو‪ ،‬ﺳـﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺷـﺘﺎب‪،‬‬
‫ﻓﺸﺎر‪ ،‬اﻧﺮژي‪ ،‬ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺷﺪت )اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‪ (...‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴـﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﺧـﺎرﺟﻲ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫داﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﭼﻬﺮهي ﺧﺎﺻﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺎرﺟﻲ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪ و داﻧـﺶ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮد اﻳﻦ داﻧﺶ )ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻴﺰﻳﻚ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻛﺎوش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﭼﻪﮔﻮﻧﮕﻲ ﺗﺤﻮل‬
‫و رﺷﺪ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از اﺑﺰار و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از ﻧﻮع ﺗﺌﻮريﻫﺎي آن‪ ،‬از واﻗﻊﻧﻤﺎﻳﻲ آن‪ ،‬از ﺗﺤﻮﻻت آن‪ ،‬از رواﺑﻂ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي آن‪ ،‬از ﺣﻮزهي ﻋﻤـﻞ‬
‫آن‪ ،‬و‪ ...‬ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﻠـﺴﻔﻪي‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬دو داﻧﺶ رﻗﻴﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ـ ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪي‬
‫ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻫﻢاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻋﺮض ﻫﻢ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠـﻢ ﺗـﺎرﻳﺦ‪ .‬ﻋﻠـﻢ ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺣـﻮادث‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﻘﺪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬از ﭼﻪﮔﻮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‪ ،‬و ﻣﺮزﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪15‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ‪ :‬اﻧﻘﻼب ﻛﺒﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؟ دﻻﻳﻠﺶ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷـﺪ؟‬
‫اﺛﺮات آن ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﺑﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ در ﻛﺸﻮري دﻳﮕﺮ داﺷﺖ؟ و‪ ....‬اﻣ‪‬ﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻓﻠـﺴﻔﻪي ﻋﻠـﻢ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻄـﺮح‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد؟ آﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪهﻫـﺎي‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﺘﺪ ﻛﺎوش در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺘﺪي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ داﺷﺖ؟ آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﻫﻨﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ؟ و‪ ....‬ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬
‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮع ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد او‪‬ل‪ ،‬ﺳﺆاﻻت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺧﺎرﺟﻲاﻧﺪ )ﺧﻮد ﺗﺎرﻳﺦ(‪ ،‬در دوﻣﻲ ﺳـﺆاﻻت ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ‬
‫داﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﻳﺦ‪. 1‬‬

‫در ﻛﺎرﺑﺮد اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ اﺳﺖ از ﻣﻨﻄﻖ و روشﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ‪ ،‬و ﻳـﺎ ﻓﻠـﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي وﺳـﻴﻊ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬رﺑﻄﻲ ﻧﺪارد و اﻳﻦ دو را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫آنﭼﻪ را ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ« ﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ اﺳﺖ از ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ و‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ )ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص( ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫»ﻣﺘﺎ«‪ ،‬ﻳﻌﺪي ﺑﻌﺪ؛ و »ﻓﻴﺰﻳﻚ« ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪» .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن از اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎص ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﺧـﺎص از ﻣﻮﺟـﻮدات و ﻳـﺎ دﺳـﺘﻪاي‬
‫ﺧﺎص از آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻛﺎوش ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد »ﺑﻮدن« و اﺣﻜﺎم و ﻋﻮارض آن ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬و ﻧـﻪ‪ ....‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ ﻧﮕﺮﺷـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻫﻨﻮز در ﻗﺎﻟﺒﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎندار‪ .‬ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺑﻴـﺮون از ﺟـﺎنداران‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻢ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺪام از اﻳﻦ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫»ﺑﻮدن« ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﺎ »ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺧﺎص و ﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ« ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ »وﺟﻮد«‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪي »ﮔﻴﺎه« ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎس ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓـﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺟﺎﻣﻪي »ﺑﻠﻮر« ﺑﺮ ﺗﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮرﺷﻨﺎس ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و وﻗﺘﻲ ﺷﻜﻞ و اﻧﺪام »ﻋﺪد« ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻲدان از آن ﺳﺨﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔـﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻫﻨﻮز ﻫﺴﺘﻲ ﺟﺎﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﻦ ﻧﺪارد و ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﻲرﻧﮓ‪ ،‬آزاد از ﻫﺮ ﻗﺎﻟﺐ و ﺗﻌﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ و ﺗﺠﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از آن ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓـﺖ و ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ از آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ؟ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ .‬ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎس از ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ رﺷـﺪ و رﻓﺘـﺎر آنﻫـﺎ‬
‫ﻛﺎوش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬رﻳﺎﺿﻲدان از اﻋﺪاد و ﻣﻌﺎدﻻت و اﺷﻜﺎل ﻫﻨﺪﺳﻲ و رواﺑﻂ ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن و ﭘﻴﭽﺎﭘﻴﭻ اﺷﻜﺎل و ارﻗﺎم ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎس ﻧﻴـﺰ در‬
‫اﺣﻜﺎم و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻏﻮر و ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﺗﺒﻴﻴﻦ آنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻴﻤﻲ »ﻋﻨﺎﺻﺮ« اﺳﺖ و ﻣﻮﺿـﻮع زﻳـﺴﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ »ﻣﻮﺟـﻮد ﺟـﺎندار«‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻓﻮق‪ ،‬دو ﻧﻜﺘﻪي ﺑﺴﻴﺎر ارجﻣﻨﺪ و ﮔﺮانﺑﻬﺎ را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻬﺎن‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از واژهي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮﺗﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻳﺎ ﻣـﺎوراء ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﻧﻴـﺴﺖ‪) .‬ﻧﻤـﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬

‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ داﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﻈﺮي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺴﺘﻲ را ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﻧﻈﺎره‪ ،‬ﭘﺴﺘﻲﻫﺎ و ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ و ﻗﻠـﻪ و‬
‫داﻣﻨﻪي ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬و رواﺑﻂ و اﺣﻜﺎم آنﻫﺎ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دم از ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮادﺷﺎن ﺧﻮد ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠـﻢ ﺗـﺎرﻳﺦ؟ و ﻳـﺎ ﺷـﻴﺮي ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﻫـﻢ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟!‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪16‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ب ـ داﻧﺶ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺤﺴﻮس و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻌﻠـﻖ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدات ﻧﺎﻣﺤـﺴﻮس و ﻣـﺎوراء ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً داﻧﺶ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ از آن ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻫـﺴﺘﻲ ﺗﻌﻠـﻖ دارد و اﺣﻜـﺎم وﺟـﻮد را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﭘﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎز ﺷﻮد و وﺟﻮد ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻛﻨﺪ )ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻳﺎ ﻣﻌﻠـﻮل‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺎوراء ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺣﺎدث ﻳﺎ ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺟﻤﺎد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﻴﻮان‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﻂ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ (...‬ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را در آنﺟﺎ ﺳﺨﻨﻲ‬
‫و ﺣﻜﻤﻲ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﺑﻮﻋﻠﻲﺳﻴﻨﺎ در ﺷﻔﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦﮔﺮ اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻢ داﻧﺶ ﻣﺎﻗﺒﻞاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ و ﻫـﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻗﺒﻞاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ آزاد از ﻗﻴﺪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻣـﺎوراء ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫داﻧﺶآﻣﻮز‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﺑﺘﺪا از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭘﺲ از آﻣﺎدﮔﻲ ذﻫﻨﻲ و آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻫـﺴﺘﻲ ﻋﺮﻳـﺎن‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﺎﻗﺒﻞاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ذات و ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﺮﺗﺒﻪ )ﻗﺒﻞ در اﻳﻦﺟﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻘـﺪم زﻣـﺎﻧﻲ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﺑـﻞﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺗﻘـﺪم ﻣﺮﺗﺒـﻪاي اﺳـﺖ( و‬
‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ آﻣﻮزشﻫﺎ و ﻓﺮاﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺎ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮس و ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬و درﺑﺎرهي ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪهي ﻣﺎدي‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮان داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬و دﻳﮕﺮي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﭘﺪﻳﺪه در داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﺎص آن ﭘﺪﻳﺪه ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻤﺎن ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺟﺎيﮔﺎه آن در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در آن ﭘﺪﻳـﺪه ﺧـﺎص ﺑـﺮ »وﺟـﻮد« ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﭘﻼﻧﻚ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻲﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﻪﺧﺎﻛﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و اﺑﻌﺎد و ﺣﺪود ﻫﻨﺪﺳﻲ آن و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ آن را ﺑﺮﺳـﻲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﺎك را‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را در ﻧﻈﺮ آورﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﭙﻪﻫﺎ و داﻣﻨﻪﻫﺎ؛ و اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﺎك را در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آﮔـﺎﻫﻲ ﺑﻠﻨـﺪ ﻧﻈـﺎره ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬ﺗـﺼﻮﻳﺮي دﻳﮕـﺮ از آن ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ دوﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻓﻘﻂ از آن دﻧﻴﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﻣـﺎل ﻫﻤـﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳـﺖ )و اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫دﻧﻴﺎﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮض وﺟﻮد(‪.‬‬

‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻬﺎن‪ .‬و آن ﻫﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪي دﻧﻴﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﻣﺎدي‪ .‬ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﻳﻨﻚ آﺷـﻜﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دو ﻣﻌﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﻗﻴﺐ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ در ﻃﻮل ﻫﻢاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺿﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻳﺎور ﻋﻠﻢ اﺳـﺖ و ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺿـﺪ‬
‫ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ و ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫از دو ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻃﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ در ﺷﻜﻢ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻲ در ﺷﻜﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬درﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟـﻮژي و ﺑﻴﻮﺷـﻴﻤﻲ‪.‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي رﻓﺘﺎر ﺑﺪن را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن رﻓﺘﺎر ﺑﺪن را ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در ﻓﻴﺰﻳﻮﻟـﻮژي از اﻧﻘﺒـﺎض و اﻧﺒـﺴﺎط‬
‫ﻋﻀﻼت ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از ﺗﺮﺷﺤﺎت ﻏﺪد درونرﻳﺰ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از زﻳﺎد ﺷﺪن ﻗﻨﺪ ﺧﻮن‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن‪ ،‬ازدﻳﺎد ﺗﺸﻨﮕﻲ‪ ،‬ازدﻳﺎد ادرار‪ ،‬و ﭘﺮﺧﻮري ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را از ﭼﺸﻢ ﻳﻚ ﺷﻴﻤﻴﺴﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻗﻨﺪ ﺧﻮن و ﻧﻔﻮذ ﻫﻨﺪ از ﺻـﺎﻓﻲﻫـﺎي‬
‫ﻛﻠﻴﻪ‪ ،‬ورود ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي ﮔﻠﻮﻛﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آب ﺑﻪ ادرار‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲاش ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي آﻛﺘﻴﻦ و ﻣﻴﻮزﻳﻦ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫اﻧﺮژي ﺑﺪن )‪ (ATP‬اﻧﺮژي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﻘﺒﺎض و اﻧﺒﺴﺎط را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪...‬‬

‫ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رود‪ ،‬ﻧﻪ رﻗﻴﺐ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺷﻜﻢ آن و ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺟﺰﺋﻲ از آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي اﺳﺖ؛ ﻧﻪ در ﻋﺮض آن‪.‬‬

‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻫﻢ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﺻﺪدرﺻﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪي‬
‫واﻗﻌﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﺎدﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را دﺷﻤﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ اﺗﺒﺎع و ﻣﻘﻠﺪان ﺑﻲﺧﺒﺮ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﻛـﺮدن ﺳـﺨﻨﻲ‪ ،‬ﺑـﺪان ﻟﻘـﺐ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاغ آن را ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺒﻠﻴﻐﺎتﭼﻴﺎن دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي زر و زور ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺘﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻳﺎر ﺣﻘﺎﻳﻖ ارﺟﻲ و وﻗﻌﻲ ﺑـﺪان‬
‫ﻧﻤﻲﻧﻬﻨﺪ‪.‬‬
‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪17‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‬

‫ﺣﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﭼﻪ در اﻧﺒﺎن دارد و از ﭼﻪ راﻫﻲ و ﺑﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎن را ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖﻫـﺎي‬
‫ﺑﺸﺮي را از ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ از ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎ‪ ،‬و ذﻛﺮ رواﺑﻄﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣـﻮاد‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺎده و ﻣﺮﻛﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺮﻛﺐﻫﺎ ﻫﻢ ﺧﻮد از ﺳﺎدهﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎدهﻫﺎ )ﻋﻨﺎﺻﺮ( ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﺪ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﻛﺐﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺧﻮاﺻﺸﺎن‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن دارﻧﺪ‪ :‬اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎز‪ ،‬ﻧﻤﻚ‪ ،‬اﻟﻜﻞ‪ ،‬آﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺘﻮن‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮﻳﻞ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻮي‪ ،‬زﻧﺠﻴﺮي‪ ...‬ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ ﺗﻘـﺴﻴﻤﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪،‬‬
‫رواﺑﻄﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺎﺑﻴﻦ اﺳﻴﺪ و ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده‪ ،‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺰودن آنﻫﺎ ﺑﺮ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪي ﭘﻴﺪاﻳﺶ آب و ﻧﻤﻚ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺷـﻨﺎﺧﺘﻦ اﻧـﻮاع‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺷﻴﻤﻲ ﻫﺴﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت )ﻗﻮاﻧﻴﻦ( ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻲ را ﻣﻲآﻣﻮزاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي اﻳﻦ ﻋﻠﻢ )و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن ﻗﻮاﻧﻴﻨﺶ(‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺗـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻗـﺮن ﻗﺒـﻞ‪ ،‬ﺷـﻴﻤﻲدانﻫـﺎ ﻣـﻮاد را ﺑـﻪ ﭘﺮﻓﻠﻮژﻳـﺴﺘﻮن‪،‬‬
‫ﻛﻢﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن‪ ،‬و ﺑﻲﻓﻠﻮژﻳﺴﺘﻮن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪياي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬از آنﻃﺮف ﺗـﺎ ﻳـﻚ ﻗـﺮن ﻗﺒـﻞ‪ ،‬ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻣـﻮاد ﺑـﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴـﺖ‬
‫)ﺗﺠﺰﻳﻪﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻳﻮنﻫﺎ در آب‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻚﻫﺎ( و ﻏﻴﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻟﻴﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻮﻛﺰ‪ ،‬ﺑﻨﺰن‪ (...‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭘﺲ از ﺗﺌﻮري آرﻧﻴﻮس‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي در ﺷﻴﻤﻲ‬
‫راه ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻮﻳﻲ از ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي دﻳﮕـﺮي‪ ،‬ﻋـﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻛﻬﻦ‪ ،‬ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪي ﻫﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻮدهي آﺷﻔﺘﻪاي از واﻗﻌﻴﺎت و ﺣﻮادث و ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬روﺑﻪرو ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨـﺪيﻫـﺎﻳﻲ اﺟـﺰا و‬
‫اﻋﻀﺎي ﻣﺘﻔﺎوت آنﻫﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﻨﻴﻢ و ﺣﻜﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﺑﺪ در ﺣﻴﺮت و ﻇﻠﻤﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي )ﻛﻼﺳﻴﻔﻴﻜﺎﺳـﻴﻮن(‪،‬‬
‫آﻏﺎز ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺐ ﻋﻠﻢ‪ ،‬و ﻫﺪف ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‪ ،‬از ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪياي ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و دﺳﺖآﺧﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي دﺳﺖ ﻣﻲﻳـﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪياي ﻧﻮﻳﻦ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬از رﺷﺪ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪي آن از ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺎ ﻋﻠـﻢ )ﺗﺠﺮﺑـﻲ(‬
‫در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ در ﻣﺠﻤﻮع هﺴﺘﯽ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي ﻣـﻲزﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬در ﺣـﻮزهي ﻣﺤـﺴﻮﺳﺎت‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﻲﻗﻴﺪ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل‪ ،‬واﺟﺐ و ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮ و ﻋﺮض‪ ،‬واﺣـﺪ و ﻛﺜﻴـﺮ‪ ،‬ﻋـﻴﻦ و ذﻫـﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﻣﺎدي و ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺎدي را ﺑﻪ ﻣﻮج و ذره‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺟﺮم و اﻧﺮژي‪ ،‬اﺳﻴﺪ و ﺑﺎز‪ ،‬ﮔـﺎز‬
‫و ﻣﺎﻳﻊ و ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺎده و ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬اﺗﻢ و ﻣﻮﻟﻜﻮل‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﻛﻤﻲ ﻳﺎ ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪي اﺳـﻴﺪ و ﺑـﺎز و ﺣﺎﺻـﻞ ﺗﻔﺎﻋـﻞ آن دو‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫راﺑﻄﻪي ﺟﺮم و اﻧﺮژي و ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ را ذره ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻲ ﺧﺎص‪ ...‬ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﻢ رواﺑﻄﻲ ﻛﻴﻔﻲ )ﻧﻪ ﻛﻤﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد در دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻗـﻮاﻧﻴﻦ زﻳـﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻤﻮاره ﺣﻀﻮر ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻌﻠﻮل را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻣﻌﻠﻮل‪ ،‬ﻫﻤﻮاره و در ﻫﻤﻪي اوﻗﺎت وﺟﻮدش‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻴﭻ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫از ﻳﻚ ﺷﻲء ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬دو ﻧﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﻌﺪوم‪ ،‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل اﻋﺮاض ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل زﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪18‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ در درﺟﻪي ﺧﺎﺻﻲ از ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزﻣﻪي آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ درﺟﻪي ﻫﺴﺘﻲﺷـﺎن ﺑﺮﺗـﺮ از اوﺳـﺖ‪،‬‬
‫وﺟﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪...‬‬

‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ )ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ(‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺮﻓﺘﻲﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو آنﻫﺎ و در روش ﻛﺎر آنﻫﺎ و در ﻫﺪف آنﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻗﻠﻤﺮ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺴﺘﻲﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻫﺴﺘﻲ را ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﻲآﻣﻴﺨﺘﮕﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ روش ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬روش ﺗﻌﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ .‬راﻫﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﺴﻴﻦ )ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ( ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬
‫ﺗﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﺎص آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﻛﻨﺪ و رﻳﺸﻪي ﻫﻤﻪي ﻧﻤﻮدﻫﺎ را در اﺻﻞ ﺑﻮدن ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺎر ﻓﻴﻠـﺴﻮف اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﻋﻠﻤﻲ و ﺣﺴﻲ را ﭘﺎره ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮاخﺗﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از آنﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮم ﺷﺪن آب‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهايﺳﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺳﻴﺐ ﻛﺎل ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪهايﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ‪ .‬ﭘﺮواز ﭘﻴﻜﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳـﺪهايﺳـﺖ ﻣـﺸﺘﻤﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ در ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻳﻲ ﺧﺎص دارﻧﺪ‪ .‬او‪‬ﻟﻲ را در ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻛﻴﻢ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬دوﻣـﻲ را در ﺷـﻴﻤﻲ و ﺑﻴﻮﺷـﻴﻤﻲ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻮﻣﻲ را در ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﺑﺰﻧﻴﻢ و ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺗﻐﻴﻴﺮ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و آنﮔﺎه از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳـﻴﻢ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اﮔﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺷﻮد ﭼﻪ ﺣﻜﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و آﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎوش ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻌﻠﻖ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺑﻪ آب‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻴﺐ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﺮواز ﭘﻴﻜﺎن‪ ،‬اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪهي ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ـ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻟﺒﺎس ﺳـﻴﺐ ﻳـﺎ آب‬
‫ﻳﺎ ﺟﺴﻢ ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺮ ﺗﻦ ﺑﭙﻮﺷﺪ ـ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺶ‪ ،‬ﺷﺄن و ﻓﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬از ﻫﺮ اﻣﺮي ﺗﺎ آنﺟﺎ رﻳﺸﻪﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻋﺮﻳﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮد و ﺣﻜﻤﺶ را در اﻳﻦ ﭘﻬﻨﻪي ﻓﺮاخ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻴﺪﮔﻲ‪ ،‬و ﺣﺮﻛﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻜﻮن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻘـﺴﻴﻢﺑﻨـﺪي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪي ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻓﻮق‪ ،‬ﻓﺮاخﺗﺮ و ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺴﺘﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮم اﺳﺖ ﻳﺎ ﺳﺮد‪ ،‬ﻛﺎل اﺳﺖ ﻳﺎ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﺤﺮك )در ﻣﻜﺎن(‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻘـﺴﻴﻢﺑﻨـﺪيﻫـﺎ و اﺣﻜـﺎم‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻮزهي ﻋﻠﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻀﺤﻚ ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ام ﺑﺎ رﻳﺸﻪﻳﺎﺑﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺪاوم ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺷﻬﺮكﻫـﺎي‬
‫ﺗﻨﮓ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ دﺷﺖﻫﺎي ﻓﺮاخ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺳﺆال ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرهي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﺴﺘﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﻐﻴـﺮ؟ و‬
‫از اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﺮد و ﮔﺮم‪ ،‬و ﻳﺎ ﻛﺎل و رﺳﻴﺪه‪ ،‬دو ﺗﻘﺴﻴﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬و آن ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪاي از آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳـﺮ د وﮔـﺮم‪ ،‬از‬
‫ﺟﻨﺒﻪي ﺣﺮارت ﻣﻄﺮﺣﻨﺪ )ﻧﻪ از ﺟﻨﺒﻪي ﺟﺮم‪ ،‬اﻧﺮژي‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ‪ (...‬و ﻛﺎل و رﺳﻴﺪه ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ از ﺟﻨﺒـﻪي ﻧﺮﻣـﻲ و ﺳـﺨﺘﻲ ﺑﺎﻓـﺖ‪ ،‬و ﺗﺤـﻮل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي درون ﺳﻴﺐ )ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺮم‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ‪.(...‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﺛﺒﺎت و ﺗﻐﻴﺮ‪ ،‬دو ﺻﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﻐﻴﺮ )ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻤـﻲ ﻓﻠـﺴﻔﻲ(‪ ،‬ﺳـﺮاﭘﺎ ﻣﺘﻐﻴـﺮ اﺳـﺖ و ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺛﺎﺑﺖ )ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ( ﺳﺮاﭘﺎ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺒﺎت و ﺗﻐﻴﺮ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺘﻲ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻔﺎت ﭘﺪﻳـﺪه‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪهي ﻫﻤﻪي ﻫﻮﻳﺖ ﺷﻴﺌﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦروﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻲ ﺗﻌﻘﻠﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻓﺮاﺧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻪاي از ﺷﻲء‪ ،‬از آنﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬و در ﻳﻚ ﻛﻼم‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲاﻧﺪ )ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻠﻢ(‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺪام اوﺻﺎف‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻛﺪام اوﺻﺎف از آن ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﻣﺮزدار و ﻣﻘﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺗﻤﻴﻴﺰ اﻳﻦ دو‪ ،‬از اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻫﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﺮش ﻳﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﮔﺮم ﻳﺎ ﺳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻤﻪي ﻣﺎ روﺷﻦاﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪهاﻧـﺪ؛ وﮔﺮﻧـﻪ اﮔـﺮ آن ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت را‬
‫ﺑﺮدرﻳﻢ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺮش و ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﻴﺎه و ﺳﭙﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﺖ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اوﺻﺎف و اﺣﻜﺎﻣﻲ در ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺎري ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻت ﺳﺎده و ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻞ آنﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﻳـﻚ ﻛﻮﺷـﺶ ﺻﺪدرﺻـﺪ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻜﻴﻤﺎن ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﺷﺄن وﺟﻮد ﻧﻤﻲداﻧـﺴﺘﻨﺪ و آن را از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي اﺟـﺴﺎم ﻣـﻲﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺴﺎب وﺻﻒ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬از ﻛﺎوشﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬روش ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﺻﺎف ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺎص را در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮد و ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻳﺎ آنﻫـﺎ از وﻳﮋﮔـﻲ ﭘﺪﻳـﺪه ﺑﺮﻣـﻲﺧﻴﺰﻧـﺪ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﺷﻲ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ( و ﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻬﺮهاي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 3‬ـ ﻫﺪف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬دادن ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﻴﺮ از ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪ .‬دادن ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎ‬
‫را در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪ‪ .‬و دادن رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ در ﻋﻤﻞ ﻳﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻳﻚ اﺑﺰار ﺗﺠﺮﺑﻲ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ و از آن اﻧﺘﻈﺎر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ در ﻋﻤـﻞ )از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻞ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻳﺎ درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري( ﻧﻤﻲﺗﻮان داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺳﺨﻨﺎن ﻓﻮق‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻠﻢ‪ ،‬دو ﻣﻌﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دو روش و دو ﻋﺰم‪.‬‬

‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺎﻫﻞ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻋﻠـﻢ ﻧﻴـﺴﺖ و ﻋﻠـﻢ دوران ﺑﻠـﻮغ اﻳـﻦ ﻛـﻮدك ﻧﻴـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻇﻠﻤﺖﻫﺎ و ﺣﻴﺮتﻫﺎ و ﻧﻤﻲداﻧﻢﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞﻛﻨﻨﺪهي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﻌﺮﻓﺖ از ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻠﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو را ﻣﺮﺗﺒﻪي ﻧﺎزﻟﻪي دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻛﻴﻤﻴﺎ دوران ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﻲ ﺷﻴﻤﻲ ﺑﻮده‪ ،‬و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‬
‫ارﺳﻄﻮﻳﻲ ﭘﻴﺶدرآﻣﺪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻲ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً‪ ،‬ﭘﻴﺶدراﻣﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﻮده و ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻌﺪاً ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻬﻮﻻت و ﻣﺒﻬﻤﺎت در ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻠﻮم و روﺷﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وارد ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨـﺎن‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را در ﻋﺮض ﻫﻢ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﺪف ﻫﺮ دو را ﻳﻜﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺸﻲﺳﺖ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ آن‪ ،‬آﮔﻮﺳـﺖ ﻛﻨـﺖ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮيﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻠﻢ دوران ﺑﻠﻮغ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫﺪف اﻳﻦ دو ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻳﻜﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻇﻠﻤﺎت اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﺗﺠﻠﻲﮔﺎه اﻧـﻮار‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺪازه‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت در ﻫﺪف و در روش و در اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪي آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﻛﺎرﻳﻜﺎﺗﻮر دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫دو ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‬
‫و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ؛ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺑﻮد؟‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ را از ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ در ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ و داوريﻫﺎﻳﺶ ﮔﺮﻳﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺆال را ﻛﻪ از ﺑـﻲﻧﻴـﺎزي از‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻲﻧﻴﺎزي ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟ ﻧﻴﺎز ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﺠﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ و ﻛﺠﺎ آن را ﺑﻲﻧﻴـﺎز ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ؟‬
‫اﻧﻮاع ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎ ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ آﻳﺎ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﺷﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺑﻴﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﻳﺎ اﻧﻮاع رواﺑﻂ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ؟ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ )آﻳـﺎ ﺑـﻲﻧﻴـﺎزي از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ( ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺆاﻻت دﻳﮕﺮ راﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﻢ و روﺷﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻴﺎز ﭼﻴـﺴﺖ و ﭼـﻪﮔﻮﻧـﻪ راﺑﻄـﻪايﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‪ ،‬ﺧـﻮدش ﻳـﻚ اﻣـﺮ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻛﺎوﺷﻲ اﺳﺖ درﺑﺎرهي راﺑﻄﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آن رواﺑﻂ ﻫﻢ ﺷـﻜﻞ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻲﻧﻴﺎزي از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آن را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ دل ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﺮد‪ «.‬ﻳﻌﻨﻲ رد ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻣﻜﺎن دارد؛ ﻻﻏﻴﺮ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داوري ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣـﺎ در دل ﺗﻘـﺴﻴﻢﺑﻨـﺪيﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮاخ و ﺑﺰرگ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ آنﻫﺎ و ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدن اﺣﻜﺎم آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻘﺶ‪ ،‬از وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳـﺪ آﻳـﺎ راﺳـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺪي اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪20‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﺑــﺮ و ﺑــﺎد و ﻣــﻪ و ﺧﻮرﺷــﻴﺪ و ﻓﻠــﻚ در ﻛﺎرﻧــﺪ‬

‫ﺗــﺎ ﺗــﻮ ﻧــﺎﻧﻲ ﺑــﻪ ﻛــﻒ آري و ﺑــﻪ ﻏﻔﻠــﺖ ﻧﺨــﻮري‬
‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎً از راﺳﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻨﻈﻮري را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از او ﺑﭙﺮﺳﻲ »راﺳﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟ ﻻﺟﺮم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻨﻈـﻮرم‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺳﻌﺪي واﻗﻌﺎً اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮب‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ؟ ﺷﻤﺎ در ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺗﺎن واﻗﻌﻴﺖ را ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ آﻳﺎ در ﺧﺎرج از ذﻫﻦ ﻫﻢ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﺷـﺪ؟ آﻳـﺎ ﺟـﻨﺲ واﻗﻌﻴـﺖ ﺧـﺎرﺟﻲ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎدي ﻳﺎ روﺣﻲ؟‪ ...‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺎﻋﻞ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻼﻛﺶ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺳﻌﺪي ﻛـﺮده اﺳـﺖ و‬
‫ﻛﺠﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او ﭼﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﮔﺮ ﻛﺎري از ﺳﺮ اراده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آنوﻗﺖ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﻧﺴﺒﺖ داد؟ ﺣﺎﻻ اراده ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺮاﭘﺎ‬
‫ﻣﺎدي ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪي رﻓﺘﺎرش ﺑﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﻣﺎدي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اراده ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟ اﮔﺮ آري‪ ،‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ؟ و اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ؟‬

‫ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺳﺆال از ﺣﻘﻴﻘﺖ )ادراك ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ واﻗﻊ( و ﺧﻮد واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و اﻳﻦ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻮدن ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ‪ ،‬و ﺳـﺆال از اراده‬
‫و اﺧﺘﻴﺎر و ﺻﺤﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ‪ ،‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺷﻌﺮ ﺳﻌﺪي ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤـﻪي اﻳـﻦ ﺳـﺆاﻻت را‪،‬‬
‫آنﻃﻮر ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺣﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎً‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣـﺒﻬﻢ )و در ﻣـﻮاردي ﺑـﺴﻴﺎر ﺧـﺎم و‬
‫ﻧﺎرﺳﺎ( ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻮد داده اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از واژهي »واﻗﻌﺎً« ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ در ذﻫـﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ از واﻗﻌﻴﺖ اﻧﺘﺴﺎب آن ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪي ﺳﺆال ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﺆال ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را از ﺧﻮد ﺑﻜﻨﻴﺪ و آنﮔﺎه ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴـﺪ ﻣﻌﻨـﺎي آن را واﻗﻌـﺎً )!(‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد روﺷﻦ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را اﺑﺘﺪا ﺣﻮاب ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ ﻫـﻴﭻﻛـﺲ ﺑـﻲﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻧﻜﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻲﻣﺬﻫﺐ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻷﺧﺮه ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن آﮔﺎه‪ ،‬از وﻗﺘﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﺶ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ و ﻣﺬﻫﺒﺶ ﻛﺪام اﺳﺖ )ﺗﻘﺎرن ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺎم ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورد ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻤـﺎن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳـﻚ اﺳـﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻢ ﻣﺮدود اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻳﻚ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻢ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬

‫اﻧﻜﺎر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪي ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﻲ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺑﻠﻮغ آن‬

‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻛﺎوشﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺑﺼﻴﺮي‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ در ﺗـﺄﻣﻼت ﺧـﻮد‪ ،‬در ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬و در داوريﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ژرفﺗﺮ و ﻧﻴﻚﺗﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻴﺶﺗﺮ و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺳﺮﮔﺮم ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ اﻧﮕﻴـﺰهاي ﺟـﺰ اﻧﺪﻳـﺸﻪي‬
‫دﻗﻴﻖ و ﮔﺮﻳﺰ از ﺧﺎﻣﻲ و ﺳﺎدهﻟﻮﺣﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ اوﻗﺎت ﺑﻲﻛﺎري و ﺧﻴﺎلﭘﺮدازي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﻨـﺎي رﻓﻴﻌـﻲﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣﻜﻴﻤـﺎن‪ ،‬در‬
‫ﻟﺤﻈﺎت ارجﻣﻨﺪ ﻫﻮﺷﻴﺎري‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﺎوش در ﻏﺎﻣﺾﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬آن را ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺗﻮان داﺷـﺖ و ﻧـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻣﻌﺮﻓـﺖ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ .‬و آن ﻣﺎدر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان را ﻣﻲزاﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻲﺑﺼﻴﺮﺗﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﻜﻤﺖ ﻗﺪﻣﻲ راﺳﺦ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ ﺧﻔﺎشوار از اﻧﻮار ﺣﻜﻤﺖ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ارجﻣﻨﺪ و اﺳﺘﻮار‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪي ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﺑﻮدن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺴﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻔﻲ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؟‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎران‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻲﺧﺒﺮ از ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪاﻧﺪ و ﻫﻢ آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺖ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪:‬‬

‫ﻛـــــﺮدهاي ﺗﺄوﻳـــــﻞ ﺣـــــﺮف ﺑﻜـــــﺮ را‬

‫ﺧـــﻮﻳﺶ را ﺗﺄوﻳـــﻞ ﻛـــﻦ ﻧـــﻲ ذﻛـــﺮ را‬
‫و إذ ﻟﻢ ﻳﻬﺘﺪوا ﺑﻪ ﻓﺴﻴﻘﻮﻟﻮن ﻫﺬا اﻓﻚ ﻗﺪﻳﻢ‪ :‬ﭼﻮن راه ﺑﺪان ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﻛﻬﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪق اﷲ اﻟﻌﻈﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ را ﻫﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﺴﻴﻦﻫـﺎ ﺷـﻬﺮت دادهاﻧـﺪ و ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ دو ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻔﻜـﺮ دارﻳـﻢ؛ دﻳـﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ .‬در ﺗﻔﻜﺮ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ رواﺑﻂ اﺷﻴﺎء و ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﺄﺛﺮ آنﻫﺎ در ﻫﻢ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ در ﺗﻔﻜـﺮ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎ را ﺳـﺎﻛﻦ و ﺟﺎﻣـﺪ و‬
‫ﺑﻲارﺗﺒﺎط و ﺑﺮﻳﺪه از ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫او‪‬ﻻً اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺘﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪﺗﺮ از آن ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎت ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺑﻄﻼن اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪21‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻄﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺴﺴﺘﻪ از ﻫﻢ‪ ،‬و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻳﺎ ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﺻﻮﻻً ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻖ ارﺗﺒـﺎط دو‬
‫ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﻘﻄﺎع آن دو از ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ دادﻳﻢ(‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﻫـﻢ )ﺑـﻪ ﻓـﺮض‬
‫وﺟﻮد( در ﺿﻤﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻴﺮون از آن و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪.‬‬

‫اﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ وﻗﺘﻲ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي وﻳﮋهي ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و رﻳﺸﻪﺻﻔﺘﻲ را در ﻫﺴﺘﻲ زﻻل و ﻋﺮﻳﺎن ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺎوش ﻓﻠﺴﻔﻲ )ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ(‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ؟ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮگﻫﺎ زرد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮانﻫﺎ ﭘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮبﻫﺎ ﻣﻲﺳﻮزﻧﺪ و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ﺗﺤﻮل(‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺑﻲآﺗﺶ آب را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﺮم ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻲﻏﺬا زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻲﻧﻴﺮو در را ﺑﺎز ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺮد‪) .‬اﺗﻜﺎء(‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺮﻳﺪن ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﭼﻮب‪ ،‬دو ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺎم‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﻠﻪ را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﻢ‪) .‬ﺗﻌﺪد(‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﻫﻢ ﺳﻨﮓ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮب‪ .‬ﻫﻢ ﻃﻼ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺲ‪ .‬ﻫﻢ اﻟﻜﻞ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻢ اﻟﺪﺋﻴﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﻧﺴﺎن دارﻳﻢ و ﻫﻢ ﺣﻴﻮان‪) .‬ﺗﻨﻮع(‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺳﻨﮓ وﺟﻮد دارد‪ .‬آب وﺟﻮد دارد‪ .‬زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬آﺳﻤﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪) .‬وﺟﻮد(‬

‫ﺳﻜﻮي ﭘﺮش ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از آنﻫﺎ ﻣﻲرود و اوج ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از ﺳﻨﮓ و ﭼﻮب و ﻃـﻼ و ﻣـﺲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ وﻗﺘﻲ از ﺗﺤﻮل ﻳﺎ ﺗﻨﻮع‪ ،‬از آن ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨﮓ و ﭼﻮب ﻫﻢ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻮع دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺗﻜﺎي ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهاي دﻳﮕﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟـﻮد واﻗﻌﻴـﺖ درك ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫دﻳﺪن اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺆال ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬وﺟﻮد ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﭘﺬﻳﺮاي ﺗﺤﻮل ﺷﻮد؟ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﻋﺎرض وﺟـﻮد‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد؟ رﻳﺸﻪي ﺗﻨﻮع و ﺗﻌﺪد ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي را در ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺗﻨﻮع و ﺗﻌﺪد ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ اﺗﻜﺎي دو ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﭼـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫دارد؟ ﻋﻠﻴﺖ آﻳﺎ در ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﺟﺎريﺳﺖ؟ وﺟﻮد ﻣﻌﻠﻮل ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ وﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻋﻠﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻋﻠـﺖ وﺟـﻮد ﺑﻴﺎﺑـﺪ؟‬
‫اﺳﺎﺳﺎً وﺟﻮد‪ ،‬ﺧﻮدش ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ؟ ﭼﺮا ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ ﻇﻬﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ ﻣﻨﺸﺄ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ و ﻇﻬﻮر ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻨﺸﺄ ﻫﺴﺘﻲ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﺒﺪأ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫آﻳﺎ ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻤﻴﺖﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؟ و ﻳﺎ ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص دﺳﺘﻪاي از ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﺳﺖ؟ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﻳـﻦ دﺳـﺘﻪي ﺧـﺎص‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫آﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ »وﺟﻮد« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﭼﻪ ﻧﻮﻋﻲ؟ ﺗﻔﺎوﺗﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻳﻚ »ﻣﻮﺟﻮد« از ﺟﻨﺲ آﮔـﺎﻫﻲ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ »آﮔﺎﻫﻲ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎً در ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺧﺎرج از ذﻫﻦ ﻫﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان ﭼﻨـﺎن ﻣﻮﺟـﻮداﺗﻲ را‬
‫ﻳﺎﻓﺖ؟ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺟﺎﻣﻪي ﻣﺎده ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮﺟﻮدي ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؟‬

‫ﺳﺆاﻻت ﻓﻮق‪ ،‬و دهﻫﺎ ﺳﺆال از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻮع ﺳﺆاﻻت ﻓﻠﺴﻔﻲ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ ﺳـﺆاﻻت‪ ،‬ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ اﺣﻜـﺎم و‬
‫ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آنﻫﺎ ﻗﻀﺎوت ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺮده از راز ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮدارﻧﺪ ﻛـﻪ آﻳـﺎ ﻫـﺴﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻓﻮران ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻓﻮارهاي دارد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺻﻔﺖ اﺻﻠﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﻪ آن ﭘﺮﺳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺳـﺆال ﻣﻬـﻢ ﻣـﺎدي‬
‫ﺑﻮدن ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲ )ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺰم( و ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن آن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ ﮔﺮدد ﻛﻪ آﻳﺎ اﻗﺘﻀﺎي »ﺑﺪون« ﻣﺎدي ﺑﻮدن اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﻫـﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ در ﻣﺮﺗﺒـﻪاي از‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻮد ﺟﺎﻣﻪي ﻣﺎدﻳﺖ ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺣﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﻛﺸﻒ ﺟﻮاب اﻳﻦﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ را اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪس زد ﻛﺪاﻣﻨﺪ‪:‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪22‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﻨﺸﺄ ﻫﺴﺘﻲ )ﺧﺪاوﻧﺪ(‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻏﺎﻳﺖ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫‪.2‬‬

‫ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ )ﻣﺎده ـ ﺑﻴﺮون از ﻣﺎده(‬ ‫‪.3‬‬

‫رﻳﺸﻪي ﺗﺤﻮلﭘﺬﻳﺮي )ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻮﻫﺮي(‬ ‫‪.4‬‬

‫رﻳﺸﻪي ﺗﻨﻮع )ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻚ در ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮ و ﻋﺮض‪ ،‬وﺣﺪت و ﻛﺜﺮت(‬ ‫‪.5‬‬

‫ﻋﻠﻴﺖ )ﻋﻠﻴﺖ و ﻣﻌﻠﻮل‪ ،‬واﺟﺐ و ﻣﻤﻜﻦ(‬ ‫‪.6‬‬

‫وﺟﻮد )اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮد‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬وﻫﻢاﻧﮕﺎري‪ ،‬واﻗﻊاﻧﮕﺎري(‬ ‫‪.7‬‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ )درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ادراك‪ ،‬وﺟﻮد ذﻫﻨﻲ(‬ ‫‪.8‬‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎده و ﺟﺴﻢ )ﻗﻮه‪ ،‬ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻣﺎدةاﻟﻤﻮاد‪ ،‬ﻣﻘﺪار(‬ ‫‪.9‬‬

‫‪ .10‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻲ )روح و ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺧﺪا و ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﺷﺮف‪ ،‬وﺣﻲ‪ ،‬اﻟﻬﺎم‪ ،‬اراده و ﻓﻌﻞ‪(...‬‬

‫راﺑﻄﻪي ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‬

‫درﻳﻎ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦﺟﺎ‪ ،‬اﺷﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻬﻢ راﺑﻄﻪي ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬راﺑﻄﻪي ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻋﻠﻢ را ﻗﺒﻼً دﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي دارد؟‬

‫‪ 1‬ـ او‪‬ﻟﻴﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻃﻮﻟﻲ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﻋﺮﺿﻲ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻓﺮاخﺗﺮ از ﻋﻠﻢ اﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘـﻪي ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣـﺎً در داﺧـﻞ ﻣﻨﻄﻘـﻪي‬
‫ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻓﺮاخ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻋﻠﻢ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻧـﻪ ﺑـﺎﻟﻌﻜﺲ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﻜﺎم ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲاﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﻓﺮاخ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫را ﻧﻤﻲﺗﻮان از اﺣﻜﺎم ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺿﻠﻌﻲﻫﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮاص ﺷـﺎﻣﻞ ﻫﻤـﻪﮔﻮﻧـﻪ ﭼﻬﺎرﺿـﻠﻌﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺑﻊ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺧﻮاص وﻳﮋهي ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬از ﺧﻮاص ﻛﻠﻲ ﭼﻬﺎرﺿﻠﻌﻲﻫﺎ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻧﻤـﻲآﻳـﺪ‪ .‬در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﺧـﻮاص ﻣﺮﺑـﻊ در ﻃـﻮل ﺧـﻮاص‬
‫ﭼﻬﺎرﺿﻠﻌﻲﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻋﺮض آنﻫﺎ‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و در دل آنﻫﺎ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ (.‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺧـﻮاص اﺷـﻜﺎل ﻫﻨﺪﺳـﻲ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ )ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﻲ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﻮدن(‪ ،‬ﺧﻮاص ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻢ ﺻﺎدق ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔـﺮ ﻫـﺮ ﻣﻮﺟـﻮدي را »ﺷـﻜﻞ« ﺧﺎﺻـﻲ در‬
‫»ﺳﻄﺢ« ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﻳﻦ ﺳﻄﺢ و ﺧﻮاص آن را ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ در ﻣﺤﺪودهي آن ﺷﻜﻞ ﻛﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻧﻜﺘﻪي دوم اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ‬
‫در ﺟﻬﺎن ﺗﺤﻮﻟﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ )ﭼﻮبﻫﺎ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮانﻫﺎ ﭘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ (...‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻣﻲﺷـﻮد در دﺳـﺖ ﻳـﻚ ﻓﻴﻠـﺴﻮف‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻘﺪﻣـﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤـﻲ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪي دوم از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺑﻲﻋﻠﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪي ﺳﻮم را ﻫﻢ ﺑﺎز ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺟـﺴﻢ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻋﻠﺖ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ( واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺘﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺟﻬﺎن ﻣـﺎده در ﺗـﺴﺨﻴﺮ اوﺳـﺖ و ﻫﻤـﻪي‬
‫ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺎﺿﻪي او‪ ،‬و از ﻃﺮﻳﻖ اﺟﺴﺎم )ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﺑﺰار( ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﻮأم ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﺘﻴﺠـﻪاي ﻓﻠـﺴﻔﻲ ﺑﺪﻫـﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻄﻠﺐ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻼً ﻫﻴﭻ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺎز ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻜﺲ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﺎص ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﺷﻜﻞ و ﺳﻄﺢ در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴـﺪ‪ (.‬و ﺑـﺎ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻳﻚ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﺎ آن را ﺣﻞ ﻛﺮد‪) .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ راﺑﻄﻪي ﺧﻮاص ﻣﺮﺑﻊ و ﺧﻮاص ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪(.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﻳﻦﻫﺎ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺗﻔﻜﺮﻧﺪ و ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺎﻳﻪي ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺮآﻣﻴﺨﺘﻦ اﺣﻜـﺎم ﻋﻠـﻢ و ﻓﻠـﺴﻔﻪ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﺑـﺰار ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎوشﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﻳﺎ آب اﺑﺰار ﻓﻠﺴﻔﻲ در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﭼﻪ آﺳﻴﺐﻫﺎ و ﺿﻼﻟﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 3‬ـ ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﺣﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ را آﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪآﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺸﻒ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻛـﺸﻒ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﮕﻴﺰهي ﻳﻚ ﻛﺸﻒ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻴﻠﺴﻮف را رهﻧﻤﻮن ﺷﻮد ﻛﻪ درﺑﺎرهي آن ﻛـﺸﻒ ﻧـﻮﻳﻦ ﺗﺄﻣـﻞ ﻛﻨـﺪ و رﻳـﺸﻪي‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ را در »وﺟﻮد« ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﻨﺎ و ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻜﻴﻤﺎن از روي دﻗﺖ در ﻣﺴﺄﻟﻪي ادراك ﻗﺎدر ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ و ﻋﻮاﻟﻤﻲ ﻏﻴﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣـﺴﺄﻟﻪي ﻏﺮﻳـﺰه‪ ،‬ﻫﻨـﻮز از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺳﺮّي ﻧﺎﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺶﺗﺮ آن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺣﻜﻴﻢ را رهﻧﻤﻮن ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫دﻳﮕﺮي در ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺒﺮد و آن را ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺻﻌﻮد ﺑﺮ ﺑﺎمﻫﺎي ﻛﺸﻒﻧﺎﺷﺪهاي ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫‪ 4‬ـ ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺸﻒﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﻌﻀﻲ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺸﻒ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺮاي ﺳﺨﻦ ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻮﻋﻠﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺻﺮار ﻣـﻲورزد‬
‫ﻛﻪ ﺟﺴﻢ‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺮﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪي ﻣﻤﺘﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ درﺳـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﺴﻢ‪ ،‬واﻗﻌـﺎً‬
‫ذواﻣﺘﺪاد اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﺟﺰاي ﺑﻲﺑﻌﺪ و ﺑﻲاﻣﺘﺪاد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﻌﺪي ﺑﻮﻋﻠﻲ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤـﻴﻦ اﺟـﺴﺎم ﻣﺤـﺴﻮس‪،‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺣﺲ ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻫﻢ ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري اﺗﻤﻲ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ اﺟـﺴﺎم ﻣﺤـﺴﻮس‪ ،‬واﻗﻌـﺎً ـ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪي ﺑـﻮﻋﻠﻲ ـ‬
‫ذوﻣﻔﺎﺻﻠﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮﻳﺪهﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬آن ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺼﺪاق ﺳﺨﻦ ﺑﻮﻋﻠﻲﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮونﻫﺎ و ﭘﺮوﺗﻮنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳـﻦ درﺳـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﺴﻢ‬
‫ﺑﺎﻷﺧﺮه اﻣﺘﺪاددار اﺳﺖ و در آن‪ ،‬ذاﺗﺎً ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺣﻜﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺟﺴﺎم ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ اﻳـﻦﻫـﺎ ﺧـﻮد ﻣﺮﻛـﺐ از آن اﺟـﺰاي ذوﺑﻌـﺪ‬
‫ﺑﻲﺑﺮﻳﺪﮔﻲاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪايﺳﺖ از ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﺠﺎز ﻓﻠﺴﻔﻪ را در ﻋﻠﻢ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻮشﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻼوهي ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎرﻧﺪ و ﻣﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ازدواج ﻣﻴﻤـﻮن دو ﻧﻬـﺎل ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﭼﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪي ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ دﻗﺖ و ﺗﺪﺑﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ )ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻣﺮوزه( ﻛﻤ‪‬ﻲاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان از راه ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺑﻄﺎل ﻛﺮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬از راه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺑﻄﺎﻟﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮض اﺑﻄﺎل آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪) .‬ﺣﺴﺎس ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺣﻮادث ﻣﺎدي(‬

‫‪ 3‬ـ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺮهاي از ﺣﻮادث و ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻞ آنﻫﺎ و ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ آنﻫﺎ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻛﻞ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 4‬ـ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺎدﺛﻪاي ﺧﺎص را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 5‬ـ ﻧﻔﻲ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻳﻚ ﻣﺤﺎل ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻔﻲ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺤﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان از راه ﺑﺮﻫﺎنﺧﻠﻒ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﺪﻳﻬﻲ‪ ،‬و ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻤﻲ را ﺑـﻪ ﺛﺒـﻮت رﺳـﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ ﻳـﻚ ﻗـﺎﻧﻮن ﻓﻠـﺴﻔﻲ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان‪ (.‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻮن ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ و از آن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺘّﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ در رد‪ ‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎم ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي‬
‫اﻧﺮژي را ﻣﺜﺎل آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را اﻳﻨﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻛﻤ‪‬ﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺎﺳﺎً درﺑﺎرهي ﺑﻘﺎي ﻛﻤﻴﺖ اﻧﺮژيﺳﺖ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪24‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ب ـ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺑﻄﺎل ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪاي را در ﻧﻈﺮ آورد ﻛﻪ اﮔﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧـﺮژي ﺑﺎﻃـﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻓﻲﺳﺖ در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﺰوﻟﻪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻗﺪري اﻧﺮژي ﺻﺮف ﺷﻮد و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺎدﻟﺶ اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﺑﻄﻼن اﻳﻦ اﺻﻞ )!( ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ج ـ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﻧﺎم دارد‪ .‬درﺑﺎرهي ﻫﻤﻪي اﺑﻌﺎد ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ وﻗﺘﻲ اﻧﺮژي ﺣﻔﻆ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻪﭼﻴـﺰ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺣﻔﻆ اﻧﺮژي ﻛﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻼزﻣﻪاي ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﺘﺎب‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ رﻧﮓ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺣﺠﻢ‪ ،‬و ﻏﻴـﺮهي آن ﺳﻴـﺴﺘﻢ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫د ـ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺣﻮادث ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺪاري ﻳﺦ را ﺳﺎﻳﻴﺪ و از روي اﻧﺮژي ﻣﺼﺮفﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻪﻗﺪر آب ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫـ ـ ﻋﺪم ﺑﻘﺎي ﻛﻤﻴﺖ اﻧﺮژي‪ ،‬اﻣﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻼً ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﻛﻪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺪوم ﺷﺪن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؛ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﻛﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺧﺎص‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻋﺪهي ﻋﻘﻠﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻧﺪارد‪ .‬اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻳﺎ اﺻﻞ ﺑﻘﺎي ﺷﺘﺎب ﻫﻢ در ﺟﻬـﺎن ﻧـﺪارﻳﻢ‪ .‬و‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺤﺎﻟﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از آنﻃﺮف‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻠﺴﻔﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﺿﺮورﺗﺎً ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ ـ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ب ـ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و ﻣﻌﻠﻮل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛ ﻣﻲﮔـﻮﻳﻴﻢ ﻋﻠـﺖ ﻫﻨـﻮز ﺗـﺎم ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬و اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و ﻋﻠﺖ را ﻧﻴﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻋﻠﺖ ﺣﺘﻤﺎً ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج ـ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺻﻔﺘﻲ از ﻣﻌﻠﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮل ﭼﻴﺰي ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ﺳﺮاﭘﺎي ﺷـﻲء ﻣﻌﻠـﻮل را‬
‫در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺒﻪاي از آن را‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺪ ﻫﻤﻪي وﺟﻮه و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎ و ﻫﻤﻪي ﺻﻔﺎت و آﺛﺎر ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﺪ ﺑﻌﻀﻲ از وﺟـﻮه آن‪) .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دﻗﻴﻖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻋﻠﻴﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪(.‬‬

‫د ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﮔﺮ آب را ﺑﺮ ﺳﺮ آﺗﺶ ﻧﻬﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ آﺗﺶ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪي ﮔﺮم ﺷﺪن آب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آب ﮔﺮم ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ‪. 1‬‬

‫ﻫـ ـ ﺗﺨﻠﻒ از اﻳﻦ ﻗﺎون ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻣﻮﺟﻮدي وﺟﻮداً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪون اﻳﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد واﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﻋﻴﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺧﻼف ﻓﺮض اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي آزﻣﻮن ﺑﻬﺮه ﭼﺴﺖ و در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻮدن ﻳـﻚ ﺳـﺨﻦ ﻳـﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬از آنﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ در اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻮارد ﺗﻔﺎوت دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻳﻢ‬

‫‪ 6‬ـ راه ﺣﺼﻮل ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ راه ﻛﺸﻒ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 7‬ـ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ از آن ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺮﻳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬از آن ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪي ﻣﺎدﻳﺖ ﺑﺮ ﺗﻦ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 8‬ـ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻛﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻠﻤـﻲاﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد در ﺷـﻜﻢ ﺗﻘـﺴﻴﻤﺎت‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻨﺠﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 9‬ـ ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺳﺶ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 10‬ـ ﻧﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً و ﻣﺴﺘﻘﻼً ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻌﻘﻞ و ﻛﺎوش ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻋﻠﻢآﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 11‬ـ ﻋﻠﻢ از ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻜﺮي‪ ،‬و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻲآﻣﻮزد و ﺑﺮاي آن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬دﻗﻴﻖﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﮔﺮ آﺗﺶ )ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد(‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪي ﮔﺮم ﺷﺪن آب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آب ﮔﺮم ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‪.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺨﻨﺎن ﻓﻮق‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻦ و ﻣﻤﺎرﺳﺖ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﻔﻜﻴﻚ اﺣﻜﺎم ﻋﻠﻢ از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮدﻳـﺪ و ذﻫـﻦ را از آﺳـﻴﺐ‬
‫ﺧﻄﺎي ﺑﺮآﻣﻴﺨﺘﻦ اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﺼﻮن داﺷﺖ؛ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﺧﻠﻂ و ﺧﻄﺎ ﻛﻢ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راهﺣﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺖ؟‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﺎ در ﭘﻲ دادن ﻳﻚ روش ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺎم ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻓﺮا ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﭼﻨـﺎن روش ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺧﺎص ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﭘﻲ دادن روﺷﻲ ]ﻫﺴﺘﻴﻢ[ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن روش ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ راهﺣـﻞ ﻣـﺴﺄﻟﻪاي را ﭘﻴـﺪا ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬ﺳـﺨﻦ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪﻫﺎي ﻓﻜﺮي اﺳﺖ و ﻳﺎﻓﺘﻦ راهﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آنﻫﺎ؛ ﻧﻪ ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪه و ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪاي‪.‬‬

‫ﺗﻤﻴﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬او‪‬ﻟﻴﻦ ﻗﺪم و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻗﺪم در راه ﺣﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن روﺑﻪرو ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺼﺎر ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ روزﻧﻪاي ﺑﺮاي داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﺪان‪ ،‬ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﻳﻮارﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻫﻴﭻ ﻛﻤﻨﺪي ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻨـﺎن ﻟﻐﺰﻧـﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﭘـﺎي و دﺳـﺖ ﻟﺤﻈـﻪاي ﺑـﺮ آن ﻗـﺮار‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻣﺤﻜﻤﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺘﻲ و ﻳﺎ ﻛﻠﻨﮕﻲ ﺧﺮابﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ را از ﻛﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﻏﺎز ﻛﺮد؟‬

‫ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ از ﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﮔﻞ؟ از ﺳﻨﮓ؟ از ﺳﻴﻤﺎن؟‪ ...‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦﻫﺎ اﺑﺰاري در ﺧﻮر ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﺳـﺖ آن ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻨﺲ ﻣﺴﺄﻟﻪ را وارﺳﻲ ﻛﺮد‪ .‬و وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪ ،‬راهﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ و از آن‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻘﻴﻪي راه را ﺑﺮود و ﺑﻪ ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﺗﻮﻓﻴـﻖ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ذﻫـﻦ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻣـﺎ‪ ،‬آﻛﻨـﺪه از ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﺳـﺖ؛‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻮع و ﺟﻨﺲ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روي‪ ،‬در ﺣﻞ آنﻫﺎ‪ ،‬اﺣﻴﺎﻧﺎً ﻣﺘﺤﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﻗﺮآن ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺧﺪا وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ روش ﻋﻠﻤـﻲ در ﺣـﻞ ﻫﻤـﻪي ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﻓـﻖ اﺳـﺖ؟ آﻳـﺎ ﺗﺌـﻮري ﻃﺒﻘـﺎت‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ آﻳﻨﺪهي ﺑﻲﺗﻜﺎﻣﻠﻲ دارد؟ آﻳﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻬﻀﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ روش ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑـﺮاي ﺣـﻞ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج وﺟﻮد دارد؟ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺗﻀﺎد در ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺟﻬﺎن ﻫﺪف دارد؟ آﻳﺎ ﺑﺸﻘﺎبﭘﺮﻧﺪه راﺳـﺖ اﺳـﺖ؟‬
‫ﻫﻨﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ زن و ﻣﺮد ﭼﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ دارﻧﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻮق آﻧﺎن ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻟﻐﻮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪﺗﺮ اﺳﺖ ﻳـﺎ ﺣﻔـﻆ آن؟ آﻳـﺎ وﺣـﻲ ﺣﻘﻴﻘـﺖ دارد؟‬
‫ﻧﻬﻀﺖﻫﺎ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟ روش ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﺠﺎ و ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺲ و ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد؟ ادراك ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑـﻮد؟‬
‫رﻫﺒﺮي ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺻﻔﺎت ﻳﻚ راﻫﺒﺮ واﻗﻌﻲ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻳﻪي ﭘﻴﺶرﻓﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻧﺤﻄﺎط؟ ﻧﻘﺶ اﺳﻼم در رﻓﺘﺎر و در ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﺮدم ﭼﻪ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺨﺘﺎر؟ آﻳﺎ ﭘﻴﺶرﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ درد ﻣﻲﺧﻮرد؟‪...‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦﻫﺎ و ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺆال از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﺎﻳﻲ ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آنﺟﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت‬
‫را ﺑﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ روﺷﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاب آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛـﺮد و‬
‫از ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺪم‪ ،‬وﺿﻮح ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺆال اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺆاﻻت‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﺷﻮار ﺑﻮدﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻮدﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘﺎﺳـﺨﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و اﻳﺠﺎد ﺣﻴﺮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺆال ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺟﻮاﺑﻲ ﻣﺒﻬﻢ در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪن در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘﺮﺳـﺶ را ﺗـﺎ ﺣـﺪ ﻣﻤﻜـﻦ‪،‬‬
‫واﺿﺢ و ﺑﻲاﺑﻬﺎم ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﭼﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﺴﻦاﻟﺴﺆال ﻧﺼﻒاﻟﻌﻠﻢ )ﺧﻮب ﺳﺆال ﻛﺮدن‪ ،‬ﻧﻴﻤـﻲ از ﻋﻠـﻢ‬
‫اﺳﺖ(‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺻﺪق و ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮب ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻲ از ﺟﻮاب را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً اﻳﻦ ﻛﻪ »آﻳﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ؟«‪ ،‬ﺳﺆاﻟﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮب ادا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺆال را ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﺻـﺪﻫﺎ ﭼﻴـﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در آن اﻧﻮاع آﻣﻮزشﻫﺎ و ارزشﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪي واﺣﺪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﺆال ﻛﺮده و ﻳﻚ‬
‫ﺟﻮاب آري ﻳﺎ ﻧﻪ ﻫﻢ ﻻزم دارد‪» .‬آﻳﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ؟« در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺆال اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ داد‪ .‬ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ آﻳﺎ ﻗﺮآن ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ؟ ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺰاران آﻳﻪ دارد و ﻫﺮ آﻳﻪاش ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣـﺴﺄﻟﻪاي ﻋﻠﻤـﻲ ﻳـﺎ ﻏﻴـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫)ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪» ،‬آﻳﺎ ﻗﺮآن ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ« ﻧﻘﺎط اﺑﻬﺎم دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارد‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻗﺮآن اﺳﺖ؟ ﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮر روش ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن‬
‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪26‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮاﺳﺖ؟ )وﺣﻲ؟( آﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺳﻴﻊ؟ ﺑﺎ روﺷﻦ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻘﺎط‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ راه ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮاي آن‪ ،‬ﭼﻪﻗﺪر روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬راهﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل آﻳـﺎﺗﻲ ﺑﮕـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن آنﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ آﻳﺎﺗﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ آﻳﺎﺗﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻳـﺎ ﻧـﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرهي داﺳﺘﺎن ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد و ﺻﺤﺖ آنﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ ﻗﺪم دوم‪ ،‬ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﺮز ارزشﻫﺎ و واﻗﻌﻴﺖﻫﺎﺳﺖ‪ .‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺣﻜﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮق ﻧﻬﺎدن ﻣﻴﺎن اﻋﺘﺒﺎرات و ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ و ﻓﻠـﺴﻔﻪ‪ ،‬از ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و درﺑﺎرهي ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد و ﭼﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺎﻛﺘﻨﺪ‪ .‬آنﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ‪ ،‬ﺣﻖ‪ ،‬ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳـﺪ‪ ،‬ارزش‪ ،‬و‪ ...‬ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻫﻤـﻪ در‬
‫ﺣﻮزهي اﺧﻼق ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﻧﻪ در ﻋﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺮز ﺗﻜﻠﻴﻒ و ﺗﻮﺻﻴﻒ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﮔﺮه اﺧﻼﻗﻲ و ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ را ﻧﻤﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺸﻮد‪ .‬راهﺣﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﺄﻟﻪي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬راه ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻇﻠﻢ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻮد؟ آﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ رو ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ؟ اﻧﺴﺎن اﻳﺪهآل ﻛﺪام اﺳﺖ؟ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ از آن ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮد‬
‫ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ؟ آﻳﺎ ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﻳﻦﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﺰار ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﻧﻤـﻲآﻳﻨـﺪ‪ .‬ارزش‪،‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از داﻧﺶ دارد‪ .‬و ﺗﻜﻠﻴﻒ از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و از راه ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﻼق ﻧﻤﻲﺗﻮان رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ )ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم(‪ ،‬اﺑﺘﺪا ارزشﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪل و اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻣﻌﻨـﻲ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﺎل و ﻧﻘﺺ را ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻒ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺪﺗﺮ‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻣﻮﺷـﻜﺎﻓﻲﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮدن ﺧﻮب اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﺶ در دﺳﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺎ دﻟـﻮ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬از‬
‫ﭼﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان آب ارزش ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ ]‪..‬؟‪ [..‬و ﺗﺸﺒﻴﻪ و اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ از اﻣﻮر ﻗﺮاردادي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻞ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮاً در ﺣﻮزهي ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻣﺘﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬در ﺣﻞ آنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان و ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ 3‬ـ ﭘﺲ از ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬و ﭘﺲ از وﺿﻮح ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻣﺴﺎﺋﻞ ارزﺷﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ و ﺗﻜﻠﻴﻔـﻲ و ﻗـﺮاردادي‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬دو دﺳـﺘﻪ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ در اﻳﻦ ﻣﻮرد آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﮔﻤﺎن ﺑـﺰﻧﻴﻢ و‬
‫ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺸﻴﻦ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﻨﺲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدن ﺟﻨﺲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان راهﺣﻞ آن را ﻫﻢ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻞ آن از ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ و اﮔـﺮ ﻓﻠـﺴﻔﻲﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺑﺎ ﻛﺎوشﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻞ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺣﻮزهي ﻋﻤﻞ ﻛﺠﺎﺳﺖ و از ﭼﻪ اﺑﺰاري ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ :‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻳﻦ ﺳﺆال ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي وﺿﻮح ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ را از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ب ـ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬آنﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﻮاﻣﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬

‫ج ـ اﺻﻮﻻً دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ؟ ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ؟ ﻳﻚ ارزش اﺳﺖ؟ ﺧﻮب اﺳـﺖ؟ ﻗﺎﺑـﻞ دﻓـﺎع اﺳـﺖ؟ ﻣﻌﻨـﺎي واﻗﻌـﻲ آن ﭼﻴـﺴﺖ؟‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ اﺳﺖ؟ ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ؟‬

‫ﺳﺆال اﻟﻒ و ب‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺳﺆالﻫﺎﻳﻲ ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ آراء و اﻗﻮال ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن و ﺳﻴﺎﺳـﺘﻤﺪاران ﻛـﻪ‬
‫درﺑﺎرهي دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ آن ﺳﺆال ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬راه ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه(‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﺳﺆال ج‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي رﻳﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺆاﻟﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪيﺳﺖ‪ .‬از ﺧﻮب ﺑﻮدن و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﺑﻮدن آن اﮔـﺮ ﻣـﻲﭘﺮﺳـﻴﻢ‪ ،‬ﻳـﻚ ﺳـﺆال‬
‫ارزﺷﻲ و ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي )ﻣﺒﺎﻧﻲ ارزﺷﻲ( ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪.‬‬

‫ﺳﺆال از اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻳﻚ ارزش اﺳﺖ‪ ،‬دو ﭘﺎﺳﺦ دارد‪ :‬ﺑﻠﻲ و ﻧﻪ‪ .‬ﭼﻪﮔﻮﻧﮕﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و روش اﺟﺮاي آن‪ ،‬اﻣﺮي ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲﺳـﺖ و ﻋﻠﻤـﻲ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ آن و ﺑﺪ ﻳﺎ ﺧﻮب داﻧﺴﺘﻦ آن‪ ،‬اﻣﺮي ارزﺷﻲﺳﺖ‪ .‬ﺳﺆال از اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻪﺟـﺎ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪27‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﺳﺆال ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﻗﺒﻼً ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆاﻻت ﻳﺎدﺷـﺪه را ﺑﺎﻳـﺪ از ﺗﺠﺮﺑـﻪ و ﻣـﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ؛ ﻧﻪ از ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻧﻪ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪.‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﺳﺆال از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺳﺆال ﺗﻬﻲﺳﺖ!‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺳﺆال ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻌﻤﻮﻻً دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﺎﻓﻲﺳﺖ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ را‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎ ﻛﺮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺪود آزادي ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬و در ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﺪام آزادي را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺪا ﻛﺮد ﺗﺎ آزاديﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ اﻣﺮ ارزﺷﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل دوم‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻛﺪام ﻃﺮف ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬

‫اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺆاﻟﻲ ارزﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺆال ﺗﻮﺻﻴﻔﻲﺳﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ آن ﺑﺎﻳﺪ از ﻋﻠﻢ ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﺪا ﺳﺆال را واﺿﺢﺗﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻨﻈﻮر از ﻃﺮف ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي رﻓﺘﺎر اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮف‪ :‬ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﺆال ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ :‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬رواﺑﻂ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻫـﻢ )و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ( ﭼﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬

‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺳﺆال از رواﺑﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺆال ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻮزهي ﺧﺎص اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬و در ﻣﺤﺪودهي ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺆال درﺑﺎرهي ﺧﺼﻠﺘﻲ از ﺧﺼﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﭼﻬﺮهي ﻳﻚ ﺳﺆال ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ از رواﺑﻂ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗـﻮان‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﺜﻼً رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي )ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ و ﺗﻌﻠﻤﻲ( اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦﺟﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪) .‬ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاي آن ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ (.‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺤﺘﻤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﺳـﺆال ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ :‬در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻜﻞ رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺼﺮف( اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻟﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎل از روي اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ‪،‬‬
‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ در ﻣﻮرد آن ﺳﺆال ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺮي ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬اﻳﻨﻚ راه ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻘﻴﻪي راه را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ در ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺘﻮان آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد؟ )ﮔﻤﺎن ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬از آن ﻧﻈﺮ ﻛﻪ اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻤﻲﺳﺖ و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻃﺮح ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺆاﻟﻲ ﻧﺎﺑـﻪﺟﺎﺳـﺖ و ﭘﺎﺳـﺨﻲ ﺑـﺮاي آن ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪(.‬‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬
‫‪28‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻴﺴﺖ‬

‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪي ﻣﺠﺎزي ﮔﺮداب ـ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪1385‬‬

‫ﺧﻄﺎﻳﺎﺑﻲ اﻣﻼﻳﻲ‪ :‬دي ﻣﺎه ‪1388‬‬

‫» ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺎﻳﺖ ﮔﺮداب «‬

‫‪http://www.seapurse.net‬‬