You are on page 1of 9

k@w : AwTvI< (d`ivqIX Bw†w) Bwg-I : váquinàT pRÜn

(i) inMniliKq ivkØpo< my< sy shI ivkØp ko cunkr iliKE : 9.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-
smwnwQ~k (pXw~XvwcI) SÑd sy sMbiNDq pRÜn (k) CutIAW (K) Cut`tIXW (g) Cuit`tXW (G) Cut`itXW aËqr :(G) Cut`itXW
1.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'is<Du' SÑd kw pXw~X hY ? 10.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-
(k) sirqw (K) ndI (g) swgr (G) Dwrw aËqr : (g) swgr (k) zwnvrDk (K) zwnvD~k(g) ^XwnvrDk (G) zwnvd~k aËqr: (K) zwnvD~k
2.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'hwQ' SÑd kw pXw~X hY? 11.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-
(k) háq (K) pwd (g) nK (G) pd aËqr : (k) háq (k) kwXw~lX (K) kwrXwlX (g) kwXw~lw(G) kwX~lX aËqr :(k) kwXw~lX
3.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'ggn' SÑd kw pXw~X hY ? 12.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<-
(k) qiVq (K) Gn (g) bwdl (G) Awsmwn aËqr : (G) Awsmwn (k) Anurod (K) AnuroD (g) AnUrod (G) AnUroD aËqr : (K) AnuroD
4.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'puàp' SÑd kw pXw~X hY? (iii) s<zw,sv~nwm,kwrk,ivSy†x kI phcwn sy sMbiNDq pRÜn
(k) AMbr (K) PUl (g) bIj (G) gulwb aËqr :(K) PUl 1. inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-
5.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'Bwe~' SÑd kw pXw~X hY? (k) burw (K) cI<tI (g) Anyk (G) jb aËqr : (K) cI<tI
(k) Anuj (K) BRwqw (g) s<qwn (G) AgRj aËqr :(K) BRwqw 2.inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-
6.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'p@I' SÑd kw pXw~X nhI< hY? (k) cF¡nw(K) AsPl (g) hwQ(G) ivSwl aËqr : (g) hwQ
(k) Kg (K) p<CI (g) ivhg (G) qoqw aËqr : (G) qoqw 3.inMniliKq my< sy s<zw SÑd ko cunkr ilKy<-
7.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'rwq' SÑd kw pXw~X nhI< hY? (k) frkr (K) Swm (g) dwnw (G) nhI< aËqr : (g) dwnw
(k) inSw (K) s<ÍXw (g) rjnI (G) rwiZ aËqr :(K) s<ÍXw 4.'hm lwliklw dyKny jwXy<gy' my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-
8.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'crx' SÑd kw pXw~X nhI< hY? (k) hm (K) lwliklw (g) dyKny (G) jwXy<gy aËqr : (k) hm
(k) cwrx (K) kdm (g) pd (G) pwd aËqr : (k) cwrx 5. 'quMhy< pqw cl jwXygw' my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-
9.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'DrqI' SÑd kw pXw~X nhI< hY? (k) pqw (K) quMhy< (g) cl (G) jwXygw aËqr : (K) quMhy<
(k) BU (K) nB (g) BUim (G) p÷ÌvI aËqr :(K) nB 6. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-
10.inMniliKq my< sy kOn sw SÑd 'e~Üvr' SÑd kw pXw~X nhI< hY? (k) asny (K) khw (g) gwVI (G) smX aËqr : (k) asny
(k) Bgvwn (K) prmwËmw (g) pRBu (G) nIrj aËqr : (G) nIrj 7. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-
(ii) Sud`D-ASud`D sy sMbiNDq pRÜn : (k) gwVI (K) AwXw (g) ibTwkr (G) mY< aËqr : (G) mY<
1.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- 8. inMniliKq my< sy sv~nwm SÑd ko cunkr ilKy<-
(k) Si#qSwlI (K) Si#qSwil (g) si#qSwlI(G) SkqISwlI aËqr : (k) Si#qSwlI (k) kNhYXw (K) átySn (g) asy (G) sUcnw aËqr : (g) asy
GoSnw (K) GoSxw (g) goSxw (G) Go†xw aËqr : (G) Go†xw 9.'Awj hm mYtöo ryl ky d`vwrw jwXy<gy- vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI
3.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- phcwn krky ilKy<-
(k) bhUmUØX (K) bhumUØX (g) bhUmuØX (G) bhumuØX aËqr :(K) bhumUØX (k) kqw~ kwrk (K) km~ kwrk (g) krx kwrk (G) sMboDn kwrk
4.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- aËqr (g) krx kwrk
(k) puurskwr (K) pUrskwr (g) pUrákwr (G) purákwr aËqr : (G) purákwr 10.'hmny rwàtöIX Kylo< my< Bwg ilXw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky
5.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- ilKy<-
(k) mirqXu (K) m÷ËX u(g) m÷qXu(G) mrIqXu aËqr : (K) m÷ËXu (k) AiDkrx kwrk (K) km~ kwrk (g) kqw~ kwrk (G) Apwdwn
6.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- aËqr (k) AiDkrx kwrk
(k) sud÷F ¡(K) sudirF (g) sudrIF (G) sud÷V aËqr :(k) sud÷F¡ 11.'gu{ jI ny bÇco< ko bVy ÎXwr sy smJwXw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn
7.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- krky ilKy<-
(k) knUn (K) kwnun (g) kwnUn (G) knun aËqr : (g) kwnUn (k) sMpRdwn kwrk (K) km~ kwrk (g) kqw~ kwrk (G) Apwdwn kwrk
8.inMniliKq my< sy Sud`D SÑd ko cunkr ilKy<- aËqr : (g) kqw~ kwrk
(k) burwe~XW (K) bUrweXW (g) burweXW (G) bUrwe~XW aËqr :(g) burweXW
12.'Bwákr rylgwVI dyKny ky ilE ÎlytPwm~ ky iknwry pr jw phu>cw'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI 8 p@I jgq kI jwnkwrI rKny vwlw p@I ivSy†z/p@Iivd`
kwrk kI phcwn krky ilKy<- 9 s<gIq dyny vwlw s<gIqz
(k) sMbND kwrk(K) km~ kwrk(g) kqw~ kwrk (G) sMpRdwn kwrk 10 ijskw koe~ mol n ho Anmol/AmUØX
aËqr (G) sMpRdwn kwrk 11 kwno< ko ipRX lgny vwlw kx~ipRX
13.'pRiqBw iKVkI vwlI sIt pr bYT gXI'-vw#X my< ryKw<ikq pd my< shI kwrk kI phcwn krky 12 Awivàkwr krny vwlw Awivàkwrk
ilKy<- (iv) pu{†,kwl v vwÇX kI phcwn sy sMbiNDq pRÜn
(k) AiDkrx kwrk (K) Apwdwn kwrk (g) km~ kwrk (G) kqw~ kwrk 1 mY< pF¡qw hU> [ aËqm pu{†
aËqr (k) AiDkrx kwrk 2 koe~ jw rhw hY[ ANX pu{†
14.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 3 qU jwqw hY[ mÍXm pu{†
(k) bYTw (K) sMmwn (g) rwàtöIX (G) aNh<y aËqr :(g) rwàtöIX 4 Kf`g is<h es elwky kw pRisd`D fwkU Qw[ BUqkwl
15.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 5 Apwihj GoVy ko dOVwqw hY[ vq~mwn kwl
(k) suri@q (K) sur@w (g) idKwXw (G) AwXu aËqr: (k) suri@q 6 bwbw jI, Xh GoVw Awpky pws n rhny d>Ugw[ BivàXq kwl
16.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 7 GoVw ihnihnw rhw hY[ vq~mwn kwl
(k) prI@k (K) }p (g) gXy (G) inpux aËqr :(G) inpux 8 bwbw ny GoVy ko rokw[ BUqkwl
17.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 8 9 GoVw ihnihnwXygw [ BivàXq kwl
(k) swhs (K) ÛXi#q (g) AtUt (G) Qy [ aËqr : (g) AtUt 10 DIrw Dun gungunw rhw Qw[ kËq÷~vwÇX
18. inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 11DIrw sy rhw nhI< gXw[QI[ BwvvwÇX
(k) Ainl Smw~ (K) pRisd`D (g) pRiS@x (G) idKwXw aËqr : (K) pRisd`D 12 DIrw d`vwrw Dun gungunwXI jw rhI km~vwÇX
19.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 11(3) ir#q áQwno< kI pUiq~ kry< :
(k) pRQm (K) k@w (g) krvwnw (G) pVw aËqr: (k) pRQm (i) pwT`X-puáqk ky kiTn SÑdo< ky AQ~ sy sMbiNDq pRÜn
20.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- koàTk my< sy shI SÑd cunkr ir#q áQwno< kI pUiq~ kry< :
(k) pyV (K) ákUl (g) hwlq (G) r<g ibr<gy aËqr (G) r<g ibr<gy 1.'ihMmq' kw AQ~ hY-hOslw [ ( llkwr/hOslw)
21.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 2.'dUq' kw AQ~ hY-hrkwrw [ (hrkwrw/Ap<g)
(k) iciVXw (K) c<cl (g) PUl (G) pRym aËqr :(K) c<cl 3. 'aphwr' kw AQ~ hY-By<t [ ( AprwD/By<t )
22.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 4.'Gtw' kw AQ~ hY-jl sy Bry bwdlo< kw smUh (T<f,jl sy Bry bwdlo< kw smUh)
(k) hry-Bry (K) nnd (g) v÷@ (G) Go<slw aËqr :(k) hry-Bry 5.'nIV' kw AQ~ hY-Go<slw [ ( shwrw/Go<slw)
23.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 6.'mvySI' kw AQ~ hY-pSu [ ( shwrw/pSu)
(k) fwlI (K) ‚>cI (g) rásI (G) p<K aËqr :(K) ‚>cI 7.ih<folwkw AQ~ hY-JUlw [ (grIbI/JUlw)
24.inMniliKq my< shI ivSy†x SÑd kI phcwn krky ilKy<- 8. 'muáqYdI' kw AQ~ hY-qyj¡I [ (qyj¡I/mUiq~~)
(k) {e~ (K) socw (g) gol (G) pODw aËqr :(g) gol 9.'ANqir@ kw AQ~ hY-AwkwS[ (AwkwS/ sUX~ )
(iii) Anyk SÑdo< ky ilE Ek SÑd 10.'Bwl'kw AQ~ hY-máqk[ (máqk/ Bwlw)
1 sUX~ kw adX honw sUXo~dX 11. 'prcm' kw AQ~ hY-J<fw [ (ksm/J<fw)
2 ijskI jwnkwrI n ho Apiricq 12.'Acyq'kw AQ~ hY-bysuD[ (kuC n sUJnw/bysuD)
3 smX kw ABwv smXwBwv 13.'inhwrnw' kw AQ~ hY-ÎXwr sy dyKnw [ (byiPkR/ÎXwr sy dyKnw)
4 ijskI jwnkwrI ho cukI ho piricq 14.'prwmS~' kw AQ~ hY-slwh[ (Awzw/slwh)
5 dyKny vwlw dS~k (ii) pwT`X-puáqk sy sMbiNDq
6 ibnw plk JpkwE Aplk 1. koiSS krny vwlo< kI hwr nhI< hoqI[ ( hwr/jIq)
7 GuspYT krny vwlw GuspYiTXw
2.ijsny ip<jry my< sy Syr bwhr inkwlw,vh bwlk bVw hokr c<dRguÎq mOX~ ky nwm sy pRisd`D huAw[ Xojk sy sMbiNDq pRÜn
(mhwpd`m n<d/ c<dRgÎu q mOX~) 1. mohisn eqnw adwr nhI< hY lyikn Xh jwnkr BI vh asky pws jwqw hY[(lyikn/ #Xo<ik)
3.mytöo töyn gwVI vwqwnukUilq hY, esilE esky SISy áQwXI qOr pr b<d hoqy hY<[( Krwb/ 2. Agr vh icmtw ly jwkr dwdI ko dy dy qo vhikqnI pRsNn hogI[
vwqwnukUilq) (Agr.......qo / Xd`Xip.......qQwip)
4. Ainl Smw~ 7.11.1966 ko krqwrpur my< pYdw huE[ ( 7.11.1966/ 7.11.1993) 3. hwimd bVw cwlwk hY esilE asny Apny pYsy bcwkr rKy Qy[(esilE / #Xo<ik)
5.‰Ik÷àx kI bwl lIlw kw sUrdws ny jYsw vx~n ikXw,vYsw ANXZ imlnw dul~B hY[ (sUrdws/ 4.vy bwr-bwr ApnI jybo< sy Apnw Kj«wnw inkwlkr ignqy hY< AOr KuS hokr iPr rK lyqy
AàtwvkR) hY<[(Xw / AOr)
6.lue~ bRyl ny bRyl ilip kw Awivàkwr ikXw[ (lue~ bRyl/ sUrdws) 5.hwimd ny icmty ko es qrh kNDy pr rKw mwno b<dUk ho[ (qwik/ mwno)
7.sunny kI lgBg Si#q Ko cuky Qwms AØvw EfIsn Ek mhwn Awivàkwrk Qy[ (Qwms AØvw 6. AmInw hwimd kI Awvwj« sunqy hI dOVI AOr asy god my< aTwkr ÎXwr krny lgI[
EfIsn/ c<dRSyKr) (Xw/AOr)
8.c<dRSyKr poilXogRáq hony ky bwvjUd biF«Xw gy<dbwj« Qy, Aq: Bwrq srkwr ny aNhy< Aju~n purákwr 7.quMhwrI a>gilXW qvy sy jl jwqI QI<, esilE mY<ny esy ilXw[(esilE/ #Xo<ik)
pRdwn ikXw[(c<dRSyKr/ bwbw AwMty) 8.enky mu>h my< hwQ mq fwlnw nhI< qo duG~tnw ho skqI hY[( Xwin/nhI< qo)
9. rmjwn ky pUry qIs roj«o< ky bwd e~d AwXI[( qIs/bwrh) 9.XhW 3 fI my< Ek Kws qrh kw cÜmw phnkr So dyKw jwqw hY ijssy ik dUr
10.hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw KrIdw[ (icmtw/gulwb jwmun) ákRIn pr idKwE jw rhy icZ Awpky swmny lgqy hY<[ ( AOr/ ijssy ik)
11.swe<s istI p<jwb ky kpUrQlw Shr my< iáQq hY[ (kpUrQlw/luiDXwnw) 10.mY<ny vhW dyKw qo sb kuC Qw prNqu Xwd nhI< Aw rhw[( cwhy/prNquu)
12.vwGw bwf~r Am÷qsr sy krIb 33 iklomItr dUr iáQq hY[ (Am÷qsr /pitXwlw) sMbNDboDk sy sMbiNDq pRÜn
13. Aw~#sIjn gYs jIvn kw mUl AwDwr hY[ (kwb~n-fwe-Aw~#swef/ Aw~#sIjn) 1. ndI ky iknwry Ek gWv Qw[ (ky iknwry/ mÍX )
14 kØpnw cwvlw ko ANqir@ XwZI ky }p my< jwnw jwqw hY[ (kØpnw cwvlw/ s<ÈXoiq cwvlw) 2.fl JIl ky cwro< Aor dyvdwr ky pyV hY<[(‚pr/ ky cwro< Aor)
15.jX gopwl ky eSwry pr sw<fs~ goilXo< sy BUnw jwqw hY[ (jX gopwl/ rwjgu{) 3.myry swmny pRk÷iq ky Ad`Buq d÷ÜX Qy[(swQ / swmny)
5.‰Ik÷àx kI bwl lIlw kw sUrdws ny jYsw vx~n ikXw,vYsw ANXZ imlnw dul~B hY[ (sUrdws/ 4.Gro< ky swmny bWs ky Anignq v÷@ hY<[(qk/ ky swmny)
(iii)ikRXw /ikRXwivSy†x/ Xojk/ sMbNDboDk/ ivámXwidboDk sy sMbiNDq pRÜn 5.cwvI~ AOr myDwvI Apny mwqw-ipqw ky swQ Dm~Swlw GUmny gXI<[ (ky swQ/ ky cwro< Aor)
inMniliKq vw#Xo< my< shI ikRXw SÑd Bry< : ivámXwidboDk sy sMbiNDq pRÜn
1. hwimd hwQ PYlwqw hY[ - PYlwqw hY (hwQ/ PYlwqw hY) 1.Ary ! qum pF«ogy nhI<[(vwh/Ary)
2.AmInw ny CwqI pIt lI[ - pIt lI (pIt lI/AmInw) 2.hW ! qumny TIk phcwnw[(aP/hW)
3. vh rony lgI [ -rony lgI (rony lgI/vh) 3.aP !bVy du:K kI bwq hY[[(Ary/aP)
4. bwbw ny GoVy ko rokw[ -rokw (bwbw/rokw) 4.vwh !bhuq AÇCw ikXw[(Awh/vwh)
5.rwjw GoVy pr bYTkr asI Shr ko clw[ (clw/cl) 5.AÇCw !hm quMhwrw e<qj«wr kry<gy[(hwX/AÇCw)
6.rwjw ny nOkr Apny pws rK ilXw [ ( rK/ rK ilXw) 6.hW ! XhI TIk rhygw [(aP/hW)
7.dono< ko rwj drbwr my< ly jwXw gXw[ (gXw/ly jwXw gXw) 7.hY< !ivDwnsBw my< bm lykr jwXy< [(aP/hY<)
8.rwjw sun rhw Qw [ (sun/sun rhw Qw) 8.DNX !asny dyS kw nwm roSn kr idXw[(DNX/aP)
ikRXwivSy†x sy sMbiNDq pRÜn
1.Xy log #Xo< DIry-DIry cl rhy hY<? (kl/DIry-DIry)
2.eDr dukwno< kI kqwry< lgI hue~ hY<[ (prso</eDr)
3.Awj e~d Aw gXI[ (Awj/AÇCw)
4.vh j¡or sy icØlwXw] (aP/j¡or sy)
5.mY< kl Aw‚>gI[ (kl/ bhuq)
6.vh aDr bYTI hY[ ( Swm/ aDr)
(iv) muhwvry v lokoi#qXo< sy sMbiNDq pRÜn 6.‘AwlHxw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘Awgn’ glq
1.jb mY<ny gopwl sy ih<dI kI puáqk mWgI qo asny muJy A>gUTw idKw idXw[ 7.‘h~d’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘sImw’ shI
6.cwvI~ ny dsvI< kI prI@w my< 96.4 pRiqSq A<k lwkr Apny pirvwr ko cwr 8.‘buKwr’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘Èvr’ shI
cWd lgw idXy[ 9.‘hnyrw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘hnyrw’ glq
7.pwk synw ny kwrigl Xud`D my< BwrqIX synw ky Awgy Gutny tyk idXy[ 10.‘A~K' p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘AK’ glq
8.BwrqIX synw ky jvwn kBI BI duÜmn ky Awgy Apny dyS kw isr nhI< Jukny 11.‘au~nI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘aNnIs’ shI
dyqI[ 12.‘jmwq'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘k@w’ shI
9.nwlwXk suryS ky prI@w my< 80 pRiqSq A<k dyKkr sBI d<g rh gXy[ 13.‘smW'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘smW’ glq
10. puils ko dyKkr cor Qr-Qr kWpny lgw[ 14.‘suBwA'p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘ávBwv’ shI
11.asny jj bnny ky ilE idn rwq pF«we~ krnI Su} kr dI hY AOr vh AvÜX 15.‘ivSw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘iv†X’ shI
jj bnkr idKwEgw , #Xo<ik khw BI hY jhW cwh vhW rwh [ 16.‘hwimd’ qW motr dy hyTW AwauNdw AwauNdw bicAw’p<jwbI Bw†w ky vw#X ko
12.Ary! qum sdw ibnw socy smJy koe~ BI kwm krqy ho AOr bwd my< pCqwqy ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-hwimd qw< mOtr dy hyTW Aw<dw Aw<dw bicXw[ glq
ho,kBI qo sIK lo ik ibnw ivcwry jo kry so pwCy pCqwX[ 17.‘ausdw icmtw rusqmy ihMd hY' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my<
(4) shI/glq kQn sy sMbiNDq pRÜn : ilKw jwXygw-askw icmtw {áqmy ih<d hY[ shI
(i) 'r' ky iviBNn }po< sy sMbiNDq pRÜn 18.'qyrIAW auNglIAW qvy nwL sV jWdIAW sn 'p<jwbI Bw†w ky vw#X ko
inMniliKq my< shI kQn pr shI AOr glq kQn pr glq kw inSwn lgwweE ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw- qyrIXW a<glIXW qby sy sV jWdIAW sn[ glq
1.'Dm~' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ shI 19.'ieh ausdw mnpsMd ivSw sI' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-Xh
2.'rwàtö'' my< 't' ky swQ s<Xu#q }p my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ glq askw mnps<d iv†X Qw [ shI
3.'kRm' my< pUry 'r’ (pdyn) kw pRXog huAw hY[ shI 20.'auh Awpxy pirvwr iv~c sB qoN CotI sI'p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw
4.'dul~B' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ glq jwXygw-vh Apny pirvwr my< sb sy CotI QI [ shI
5.'pRoËswhn' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ shI 21.'k~lpnw cwvlw nMU sMgIq byhd psMd sI[p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my< ilKw
6.'dS~k' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ shI jwXygw-kØpnw cwvlw ko s<gIq bhuq ps<d Qw [ shI
7.'pX~tk' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ shI 22.'A~j vI auh swirAW dy idlW 'qy rwj krdI hY' p<jwbI Bw†w ky vw#X ko ih<dI Bw†w my<
8.'mYtöo'' my< pUry kw pRXog huAw hY[ shI ilKw jwXygw-Awj BI vh sBI ky idlo pr rwj krqI hY[ shI
9.'pRqI@w' my< pUry 'r' (pdyn) kw pRXog huAw hY[ shI (iii) ivprIqwQ~k SÑd
10.'ÎlytPwm~' my< AwDy 'r`' (ryP) kw pRXog huAw hY[ shI 1.'purwnw' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'nXw' shI
(ii) p<jwbI sy ih<dI my> Anuvwd sMbNDI pRÜn 2.'Anyk' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'Ek' shI
1.‘cuMJ’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘co<c’ shI 3.'kTor' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 's$q' glq
2.‘kIVI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘kIVI’ glq 4.'Amwvs' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'Am<gl' glq
3.‘iKfwrI’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘iKfwrI’ glq 5.'NXwX' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'ANXwX' shI
4.‘bu~Fw’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘buFw’ glq 6.'ivÜvws' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AivÜvws' shI
5‘PUl’p<jwbI Bw†w ky SÑd ko ih<dI Bw†w my< ilKw jwXygw-‘puàp’ shI 7.'shmiq' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'swkwr' glq
8.'shXog' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AshXog' shI
9.'ávIkwr' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'koiSS' glq
10.'ANDyrw' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'roSnI' shI
11.'sPl' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'AsPl' shI
12.'hwr' SÑd kw ivprIqwQ~k SÑd hogw - 'jIq' shI
iv) Bwvvwck s<zw SÑd inmw~x
1.'pUx~' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'pUx~qw' shI
2.'imZ' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'imZqw' shI
4.'pSu' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'pwSivk'' glq aËqr : gwVI kI pRqI@w krqy smX pIly r<g kI pt`tI sy Awgy nhI< jwnw cwihE[
5.'sÒX' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'sÒXqw' shI 4.'nIl ggn kw nIlU' pwT ky AwDwr pr nIlU kw pUrw nwm #Xw Qw?
6.'mnuàX' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI- 'mwnu†' glq aËqr : 'nIl ggn kw nIlU' pwT ky AwDwr pr nIlU kw pUrw nwm Ainl Smw~ Qw [
7. 'mwnv' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'mwnvqw' shI 5. ‘nvXuvko< ky pRiq’ kivqw ky AwDwr pr nvXuvko< ko s<Xm AOr As<Xm my< sy kOn sw mwg~
8. 'AwvÜXk' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'AwvÜXkqw' shI cunnw cwihE?
9. 'e~mwndwr' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'e~mwndwrI' shI aËqr : nvXuvko< ky pRiq kivqw ky AwDwr pr nvXuvko< ko s<Xm AOr As<Xm my< sy s<Xm kw
10. 'bÇcw' SÑd kI Bwvvwck s<zw hogI - 'bcpn' shI mwg~ cunnw cwihE[
(v) ivSy†x SÑd inmw~x 6.jIvn my< muiÜklo< sy pwr kOn log jw skqy hY< ?‘mn ky jIqy jIq’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[
1. 'rswXn' SÑd kw ivSy†x hogw - 'rswXink' glq aËqr : jo jIvn my< muiÜklo< kw swmnw krqy huE swhs ky swQ Awgy bF¡qy jwqy hY<,vhI log
2. 'pirvwr 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'pwirvwirk' shI jIvn my< muiÜklo< sy pwr jw skqy hY>[
3. 'sMbND 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'sMbNDIq' glq 7. nmwj¡ KËm hony pr log #Xw krqy hY>? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[
4. 'sur@w' SÑd kw ivSy†x hogw - 's<r@x' glq aËqr : nmwj¡ KËm hony pr log Ek dUsry sy gly imlqy hY> [
5. 'smwj 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'swmwijk' shI 8.hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw #Xo< KrIdw? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[
6. 'e<swn 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'e<swinXq' shI aËqr : hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw esilE KrIdw #Xo<ik rotI bnwqy smX askI dwdI
7. 'BUgol 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'BUgoilk' glq kI hwQ kI a>gilXW jl jwqI QI<[
8. 'bhwdurI 'SÑd kw ivSy†x hogw - 'bhwdur' shI 9.hwimd ih<foly my< #Xo< nhI< cF¡qw? ‘e~dgwh’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[
(vi) pwT`X-puáqk sy sMbiNDq pRÜn aËqr : #Xo<ik asky pws kul qIn hI pYsy Qy[ vh ankw Ek iqhwe~ Bwg bykwr my< hI nhI< Kc~
1.’ip<jry kw Syr’ khwnI my< mhwpd`m ny ip<jry my< sy Syr ko bwhr inkwlw Qw [ glq krnw cwhqw Qw[
2. ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT my< bÇco< ny luiDXwnw my< mYtöo ryl kw sPr ikXw[ glq 10.swe<s istI kw pUrw nwm #Xw hY? ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s istI’ pwT ky AwDwr pr
3. ‘nIl ggn kw nIlU’ pwT ky Anuswr Ainl Smw~ ko AswDwrx pRiqBw aËqr dIijE[
ky bl pr vwXuXwn cwlk prI@k inXu#q ikXw gXw Qw[ shI aËqr : swe<s istI kw pUrw nwm 'puàpw gujrwl swe<s istI' hY[
4. ‘mn ky jIqy jIq’ pwT ky Anuswr bwbw AwMty ko1986 my< pd`m BU†x imlw[ shI 11.'puàpw gujrwl swe<s istI' iksky nwm pr rKw gXw hY? ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s
5. ‘e~dgwh’ pwT ky Anuswr hwimd ny ApnI dwdI ky ilE icmtw KrIdw [ shI istI’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
6. ‘zwn AOr mnor<jn kw Gr : swe<s istI’ kw ad`Gwtn pUv~ pRDwnm<ZI Atl ibhwrI vwjpyXI ny aËqr : Bwrq ky pUv~ pRDwnm<ZI ‰I e<dRkumwr gujrwl jI kI mwqw ‰ImqI puàpw gujrwl jI ky nwm
ikXw [ glq pr rKw gXw hY[
7. ‘vwGw bwf~r’ pwT ky Anuswr vwGw bwf~r ko ‘cIn kI dIvwr khqy hY<[ glq 12.du:K AOr suK my< mW kI #Xw BUUimkw hoqI hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[
8. ‘vwGw bwf~r’ pwT ky Anuswr AtwrI my< mu$X sVk pr ShId rwm is<h AtwrI kI pRiqmw aËqr : mW du:K ko KuSI sy Apny ‚pr ly lyqI hY AOr Kud du:K shkr BI sbko suK dyqI hY[
sYlwinXo< ky Awk†~x kw kyNdR hY [ glq 13.kpoqrwj icZgRIv ny kbUqro< ko #Xw slwh dI ? ‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
9.‘kØpnw cwvlw’pwT ky Anuswr kØpnw cwvlw ákUl ky sBI AÍXwpko< kI chyqI QI’[shI aËqr : kpoqrwj icZgRIv ny kbUqro> ko slwh dI ik Agr hm imljulkr j¡or lgwXy<gy qo jwl
10. ‘srProSI kI qmNnw’ pwT ky Anuswr Bgq is<h ny khw Qw ik Bwrq ky Syr dhwVy<gy AOr ko lykr aV jwXy<gy[
A<gRyj« jwn bcwkr Bwgy<gy[ shI 14.hmy< Apny shpwiTXo< sy kYsw ÛXvhwr krnw cwihE[‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
(i) Ek Xw do vw#Xo< my< aËqr dIijE[ aËqr : hmy< Apny shpwiTXo< sy imljulkr rhnw cwihE AOr smX pVny pr ankI mdd krnI
1.nNhI< cI<tI kI #Xw ivSy†qw hY? ihMmq krny vwlo< kI hwr nhI< hoqI‟ pwT ky AwDwr pr ilKy< cwihE [
aËqr : nNhI< cI<tI dIvwr pr cF¡qy smX ke~ bwr igrqI hY [ vh qb qk Apnw pRXws jwrI 15.hmy< Apny pVoisXo< sy kYsw ÛXvhwr krnw cwihE[‘shXog’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
rKqI hY, jb qk vh sPl nhI< ho jwqI[ aËqr : hmy< Apny pVoisXo< sy imljulkr rhnw cwihE[ suK-du:K my< ankI mdd krnI cwihE[
2. Syr ko ip<jry sy bwhr inkwlny vwlw ikSor bVw hokr iks nwm sy pRisd`D huAw? ‘ip<jry kw 16.vwGw gWv ky bwry my< Awp #Xw jwnqy hY< ? ‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
Syr’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[ aËqr : Xh Bwrq qQw pwk do dySo< ko Awps my< joVqw hY[Xh Am÷qsr sy 33 iklomItr kI dUrI
aËqr : Syr ko ip<jry sy bwhr inkwlny vwlw ikSor bVw hokr c<dRguÎq mOX~ nwm sy pRisd`D huAw[ pr iáQq hY[
3. gwVI kI pRqI@w krqy smX kOn sy r<g kI pt`tI sy Awgy nhI< jwnw cwihE? ‘mYtöo ryl kw 17.vwGw bwf~r ky dono< Aor kOn-kOn sy pRisd`D ngr hY>?‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr
suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr ilKy<[ dIijE
aËqr : Am÷qsr qQw lwhOr vwGw bwf~r ky dono< Aor pRisd`D ngr hY>[
18.bI.Es.EP ky jvwn kOn-kOn sy nwry lgwqy hY< ? ‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr 3.Awqy ho Bwe~ ? pun: pUCqI h>U
dIijE[ iv†mqw ky bNDn kI hY lwj qumko
aËqr : vNdy mwqrm`,Bwrq mwqw kI jX AOr ihNduáqwn ij¡<dwbwd ky nwry lgwqy hY[ qo bNdI bno dyKo b<Dn hY kYsw
19.ibnw socy ivcwry kwm krny sy #Xw dSw hoqI hY? ‘igirDr kI ku>filXW’ kivqw ky AwDwr pr cunOqI Xh rwKI kI hY Awj qumko
aËqr dIijE[ srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr rwKI ky pwvn Avsr pr bhn dyS ky nOjvwno< ko dyS kI AwjæwdI
aËqr : kwm ibgV jwqw hY AOr jg my< h>sI hoqI hY AOr AwdmI ko pCqwnw pVqw hY[ ky ilE Awgy bF«ny ky ilE khqI hY [ vh nOjvwno< ko khqI hY ik BydBwv ky b<Dno< ko qoVkr
20.p÷ÌvI pr jIvn kw mUl AwDwr #Xw hY? ‘myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[ rwKI ky b<Dn my< b<Dkr dyS kI r@w ky ilE vcn lynw cwhqI hY[
aËqr : p÷ÌvI pr jIvn kw mUl AwDwr Aw~#sIjn hY[ pwT-7 nvXuvko< ky pRiq
21.vwXu pRdU†x sy kOn sy rog ho jwqy hY<?’myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[ 4. hy nvXuvwAo ! dyS Br kI d÷iàt qum pr hI lgI
aËqr : vwXu pRdU†x sy dmw,KWsI,PyPVo<,Ëvcw qQw sWs ky rog ho jwqy hY<[ hY mnuj jIvn kI quMhI< my< ÈXoiq sbsy jgmgI
22.kØpnw cwvlw kw jNm kb huAw? ‘ANqir@ prI: kØpnw cwvlw’ pwT ky AwDwr pr aËqr dogy nw qum qo kOn dygw Xog dySod`Dwr my<
dIijE[ dyKo,khW #Xw ho rhw hY Awjkl s<swr my<
aËqr : kØpnw cwvlw kw jNm 01.07.1961 ko huAw [ srlwQ~ : kiv nOjvwno< ko khqw hY ik Awj swrw dyS quMhwrI Aor dyK rhw hY[ sb quMhI< pr
23.kØpnw cwvlw kw jNm khW huAw? [‘ANqir@ prI: kØpnw cwvlw’ pwT ky AwDwr pr aËqr Aws lgwE bYTy hY<[qumsy hI mwnv jIvn kI ÈXoiq pRkwiSq hY[ Agr qum dyS ky ivkws my<Xogdwn
dIijE[ nhI< dogy qo kOn dygw? kiv Awgy khqw hY ik nOjvwno< ko Apny Aws-pws duinXw my< hony vwlI
aËqr : kØpnw cwvlw kw jNm krnwl Shr my< huAw [ sBI GtnwAo< kI Kbr honI cwihE[essy dyS ko ne~ idSw iml skqI hY[
24.Bgqis<h,rwjgu{ Ev< suKdyv ky ipRX nwry kOn sy Qy? ‘srP«roSI kI qmNnw’ pwT ky AwDwr pr pwT-13 mW
aËqr dIijE[ 5. jb hr ivpdw ko hrwqI mW
aËqr : Bwrq mwqw kI jX, eNklwb ij¡<dwbwd AOr swmRwÈXvwd kw nwS ho[ qb ihmwlX bn jwqI mW
pwT-1 ihMmq krny vwlo< kI kBI hwr nhI< hoqI swhs askw hiQXwr hY
1. AsPlqw Ek cunOqI hY,ávIkwr kro ‚jw~ asmy< Apwr hY[
#Xw kmI rh ge~,dyKo AOr suDwr kro srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr jb mW jIvn my< Awny vwlI musIbqo< ko hrw dyqI hY qo askw }p
jb qk nw sPl ho, nI<d cYn ko ËXwgo qum ihmwlX jYsw bn jwqw hY[ mW musIbqo< sy frqI nhI< #Xo<ik swhs askw hiQXwr hY AOr asmy<
s<G†~ kro mYdwn CoVkr mq Bwgo qum jIvn my< s<G†~ krny AOr musIbqo< kw swmnw krny kI Apwr Si#q hoqI hY[
kuC ikE ibnw hI jX-jXkwr nhI< hoqI 6. jb Awgy bF«ny kw gIq sunwqI mW
ihMmq krny vwlo< kI kBI hwr nhI< hoqI qb ndI bn jwqI mW
srlwQ~ : kiv ky Anuswr AsPlqw ko jIvn my< cunOqI kI qrh lynw cwihE[ sPlqw kI rwh my< mXw~idq rhnw askw ÛXvhwr hY
clqy huE jo kimXW rh jwXy< aNhy< phcwny< AOr suDwry<[sPlqw pwny qk nI<d AOr cYn 21 shnSIlqw askw aphwr hY[
CoV dyny cwihE[ s<G†~ kI rwh pr lgwqwr bFæqy rhnw cwihE[ ibnw kuC ikE ivjX nhI< imlqI, srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr jb mW ApnI s<qwn ko Awgy bF«ny kw s<dyS dyqI hY qo vh ndI ky
XS nhI< imlqw[ ihMmq krny vwlo< kI kBI BI hwr nhI< hoqI[ smwn lgqI hY[vh ndI ky smwn sdYv Awgy kI Aor bF«ny ky ilE pRyirq krqI hY[ mXw~dw asky
pwT-4 rwKI kI cunOqI ÛXvhwr my< idKwe~ dyqI hY AOr Bgvwn ny shnSIlqw asy aphwr ky }p my< dI hY[
2. muJy gv~ hY ikNqu rwKI hY sUnI, pwT-16 igirDr kI k>ufilXW
vh hoqw qo KuSI qo #Xw hoqI nw dUnI[ 7. swe~< sb s<swr my< ; mqlb kw ÛXvhwr
hm m<gl mnwvy<,vh qpqw hY DUnI jb lig pYsw gWT my< ; qb lig qwko Xwr[
hY GwXl μdX,dd~ aTqw hY KUnI qb lig qwko Xwr ;Xwr s<g hI s<g foly [
srlwQ~ : kviXZI ky Anuswr rwKI ky pwvn Avsr pr bhn Bwe~ ko rwKI bWDny kI kwmnw pYsw rhw n pws ; Xwr muK sy nih< boly
krqI hY lyikn rwKI b<Dvwny ky ilE askw Bwe~ asky pws nhI< hY[ pr asy Apny Bwe~ pr gv~ kh igirDr kivrwX ;jgq Xih lyKw Bwe~
hY,rwKI cwhy sUnI pVI hY[bhn khqI hY ik vh Agr myry pws hoqw qo myrI KuSI dogunI ho krq bygrj«I pRIiq ; Xwr ibrlw koe swe~<[ 23
jwqI[hm m<gl pv~ mnw rhy hY< AOr askw Bwe~ dyS kI AwjæwdI ky ilE jyl my< hY[Xh sockr srlwQ~ : kiv ky Anuswr es s<swr my< mqlb kw bolbwlw hY[ jb qk Apnw mqlb isd`D
du:K-dd~ sy askw mn vydnw sy Br rhw hY[ hoqw hY, log qb qk imZqw inBwqy hY<[pYsy vwlo< sy Anyk F<go< sy imZqw inBwe~ jwqI hY[jb pYsw
nhI< rhqw qo vy bolnw BI CoV dyqy hY<[igirDr jI Awgy khqy hY< ik jgq kw bs Eysw hI ÛXvhwr 8. Syr ko bwhr kOn inkwl skqw hY
hY[ibnw mqlb ky sÇcw pRym krny vwlw es duinXw my< koe~ ivrlw hI imlqw hY[ aËqr : Syr ko bwhr kOn inkwl skqw hY ?
pwT-19 ho<gy kwmXwb Bwg-III : 04 A<ko< vwly inb<DwËmk pRÜn
8.hogI Sw<iq cwro< Aor, hogI Sw<iq cwro< Aor (i) inMniliKq inb<DwËmk pRÜno< ky aËqr qIn Xw cwr vw#Xo< my< dy<[
hogI Sw<iq cwro< Aor Ek idn 1.'cF¡kr igrnw,igrkr cF¡nw n AKrqw hY' Xh kwÛX p<i#q ‘ihMmq krny vwlo< kI hwr nhI<
ho-ho mn my< hY ivÜvws, pUrw hY ivÜvws hoqI’ kivqw my< kiv ny iksky ilE khI gXI hY AOr #Xo< ?
hogI Sw<iq cwro< Aor Ek idn aËqr : Xh p<i#q kiv ny cI<tI ky ilE khI hY[ vh dIvwr pr cF¡qy huE AQw~q ApnI m<ij¡l kI
srlwQ~ : kiv AwSwvwdI hY AOr asky Anuswr Ek idn cwro< Aor Sw<iq hogI[ asy es bwq kw Aor bF¡qy huuE bwr-bwr igrqI hY[lyikn mn kw ivÜvws asky erwdo< ko ifgny nhI< dyqw[
pUrw ivÜvws hY ik es s<swr my< hr Aor Sw<iq j«}r hogI[ 2.tokn iksy khqy hY<? ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
9. nhI< fr iksI kw Awj aËqr : Xh itkt kI qrh Ek XwZw ky ilE pRiq XwZI ko idXw jwqw hY[ Xh pRvyS d`vwr ky swQ
nhI< fr iksI kw Awj lgI mSIn ky pws lwny pr asy Kolny kw kwm krqw hY[
nhI< fr iksI kw Awj ky idn 3.ámwt~ kwf~ iksy khqy hY<? ‘mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
ho-ho mn my< hY ivÜvws, aËqr : Xh pRiqidn XwZw krny vwly XwiZXo< ko idXw jwqw hY,ijssy vy roj¡ itkt Xw tokn
pUrw hY ivÜvws KrIdny sy bc jwqy hY< AOr XwZw ky Anuswr ikrwXw Awpky bY<k Kwqy sy kt jwqw hY[
pUrw hY ivÜvws 4.pX~tk kwf~ iksy khqy hY<? mYtöo ryl kw suhwnw sPr’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[
nhI< fr iksI kw Awj ky idn aËqr : Xh pX~tk kI suivDw ky ilE idXw jwny vwlw kwf~ hY[Xh Ek sy qIn qk ko mYtöo ryl
srlwQ~ : kiv ky Anuswr hmy< Awj iksI bwq kw fr nhI< hY[Awj hmy< infr hokr rhnw hY[asy kI XwZw ky ilE idXw jwqw hY[
es bwq kw pUrw ivÜvws hY ik Ab hmwry jIvn my< iksI bwq kw fr nhI< hY[ 5.'pRyrxw' pwT my< lyiKkw ny bÇco< ko pF¡we~ kw #Xw mhËv bqwXw?
10. hm cly<gy swQ-swQ, fwl hwQo< my< hwQ aËqr : lyiKkw ny bÇco< ko smJwXw ik Agr vy nhI< pFy<¡gy< qo ankw bcpn,jvwnI v buF¡wpw
hm cly<gy swQ-swQ Ek idn esI qrh kiTnweXo< sy Brw rhygw jbik pF¡we~ sy ankw jIvn srl ho jwXygw[
ho-ho mn my< hY ivÜvws, pUrw hY ivÜvws 6.ikn GtnwAo< sy pqw clqw hY ik Ainl Smw~ AswDwrx pRiqBw ky DnI Qy[ 'nIl ggn kw nIlU'
hm cly<gy swQ-swQ Ek idn 24 pwT ky AwDwr pr ilKy< [
srlwQ~ : kiv khqw hY ik hm sb Awps my< shXog kI Bwvnw ky swQ rhy<gy[Ek dUsry ky suK- aËqr : bwl hT ky kwrx kyvl cwr swl kI AwXu my< hI phlI k@w my< enkw dwiKlw
du:K ky swQI bny<gy[ hmwry mn my< es bwq kw pUrw Brosw hY ik Awps my< hm imljulkr rhy<gy krvwXw gXw[kyvl 14 v†~ kI AwXu my< ivSy† Anumiq d`vwrw dsvI< kI prI@w pws kI[
AOr Ekjut hokr rhy<gy[ 1987 my< sI.fI.Es.kI prI@w my< c<fIgF¡ sy Akyly sPl huE[
(iii) ivrwm ich`n inMniliKq vw#Xo< my< aicq ivrwm ich`n lgwXy< : 7.Qwms EfIsn ko Ívin sMbNDI Awivàkwro< sy log #Xo< hYrwn ho jwqy Qy? ‘mn ky jIqy
1. bÇco Awp sb kYsy ho jIq’pwT ky AwDwr pr ilKy< [
aËqr : bÇco ! Awp sb kYsy ho ? aËqr : Qwms EfIsn ky Ívin sMbNDI Awivàkwr jYsy- mwekRoP¡on,PonogRwP¡ Awid
2. #Xw Awpko eskw pUrw nwm pqw hY sy log hYrwn ho jwqy Qy ik jo ávX< pUrI qrh sun nhI< skqw,vh Ívin ky hr phlU ko bKUbI
aËqr : #Xw Awpko eskw pUrw nwm pqw hY ? kYsy smJ lyqw hY[
3. hW swvDwnI j«r{r rKnI hogI 8.jIvn my< pwnI kI #Xw AwvÜXkqw hY? ‘rÑbw mI<h dy pwnI dy’ kivqw ky AwDwr pr ilKy< [
aËqr : hW ! swvDwnI j«}r rKnI hogI[ aËqr : pwnI jIvn kw AwDwr hY[esI sy jIvn clqw hY[esI sy Anwj Ev< vnápiqXW pYdw hoqI
4. Ao SrwrqI vhW es qrh kI iP«Ømy< nhI< hoqI< hY<[ essy gmI~ AOr lU sy bcw jw skqw hY[ pwnI ky ibnw jIvn s<Bv nhI< hY[
aËqr : Ao SrwrqI ! vhW es qrh kI iP«Ømy< nhI< hoqI<[ 9.hwimd kw icmtw '{áqmy ih<d' kYsy hY? ‘e~dgwh’ khwnI ky AwDwr pr aËqr dIijE[
5. dIpiSKw pF«we~ ky swQ swQ s<gIq KylkUd zwn ivzwn my< sb sy Awgy rhqI QI aËqr : hwimd kw icmtw '{áqmy ih<d' esilE hY #Xo<ik vh bVw qyj¡ hY[ asky swiQXo< ky bny
aËqr : dIpiSKw pF«we~ ky swQ-swQ s<gIq, KylkUd, zwn-ivzwn my< sb sy Awgy rhqI QI [ imt`tI ky bny vkIl, iBÜqI AOr ispwhI icmty kI Ek cot sy tUt jwXy<[ vh roitXW sy<kny ky
6. hW XhI TIk rhygw ilE bwr-bwr Awg my< kUd skqw hY[
aËqr : hW ! XhI TIk rhygw [ 10.DrqI ky }p my< mW #Xw krqI hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[
7. ikSor ny isr Jukwkr khw Syr ip<jry sy bwhr Aw gXw hY aËqr : DrqI ky }p my< mW ibnw iksI lwlc ky syvw krqI hY[mW DrqI kI qrh sdw dyqI hI
aËqr : ikSor ny isr Jukwkr khw, “ Syr ip<jry sy bwhr Aw gXw hY[” rhqI hY[sb kw Blw krqI hY AOr asky bdly kuC nhI< cwhqI[
11.mW kI duAwAo< AOr pRoËswhn sy #Xw hoqw hY? ‘mW’ kivqw ky AwDwr pr aËqr dIijE[ prI@w Bvn ,
aËqr : mW kI duAwAo< sy cmËkwr qQw pRoËswhn sy hr @yZ my< jIq imlqI hY[askI duAwAo< sy ------Shr [
duinXw kI hr KuSI imlqI hY[ --------idnw<k
12.bwf~r pr J<fw aqwrny kI rám kYsy sMpNn hoqI hY[‘vwGw bwf~r’ pwT ky AwDwr pr aËqr AwdrxIX cwcw jI,
dIijE[ swdr pRxwm [
aËqr : bwf~r pr Swm ko swF¡y pWc bjy J<fw aqwrny kI rám Su} hoqI hY]dono< dySo< ky lohy ky kl Swm ko muJy Awpky d`vwrw aphwr ky }p my< ByjI ge~ GVI imlI[Xh bhuq hI apXogI hY[
gyt Koly jwqy hY<[ Apny Apny dyS kI jX ky nwry lgqy hY<[dono< dySo< ky sYink mwc~ pwát krqy sBI ny esy bhuq ps<d ikXw hY[ Xid Awp myry jNmidn pr Awqy qo muJy AOr BI AÇCw lgqw[
huE AOr gly imlqy huE J<fw aqwrny kI rám pUrI krqy hY< AOr gyt b<d kr dyqy hY<[ cwcI jI ko myrw pRxwm khnw[
13.j¡hrIlI gYso< ky sRoq kOn-kOn sy hY<? ‘myrw dm Gutqw hY’ pwT ky AwDwr pr aËqr dIijE[ Awpkw BqIjw
aËqr : bs,ákUtr AOr kwro< AOr kwrKwno< kI icminXo< sy inklny vwlw j¡hrIlw DuAW,iPRj AOr k.K.g.
E.sI sy inklny vwlI rwswXink gYsy< j¡hrIlI gYso< ky sRoq hY< [ 3. ApnI bhn ky ivvwh my< Swiml hony ky ilE imZ ko Awm<Zx pZ ilKy<[
14.kØpnw cwvlw ky jIvn sy Awpko #Xw pRyrxw imlqI hY?’ANqir@ prI : kØpnw cwvlw’ pwT prI@w Bvn
ky AwDwr pr aËqr dIijE[ ------Shr [
aËqr : kØpnw cwvlw ky jIvn sy hmy< Xh pRyrxw imlqI hY ik spny kyvl socny sy hI sc nhI< --------idnw<k
hoqy[aNhy< pUrw krny ky ilE mn my< p#kw erwdw qQw AwËmivÜvws honw cwihE qQw kiTn myhnq ipRX imZ,
krnI cwihE[ nmáqy[
15.kRw<iqkwirXo< ny swemn kmISn kw ivroD iks pRkwr ikXw? ‘srP«roSI kI qmNnw’ pwT ky quMhy< jwnkr bhuq KuSI hogI ik myrI bhn s<gIqw kw ivvwh idnw<k 24.05.2019 ko honw qX
AwDwr pr aËqr dIijE[ huAw hY[ mY< quMhy< es ivvwh my< Swiml hony ky ilE Awm<iZq krqw hU>[ quMhwrw koe~ BI bhwnw nhI<
aËqr : Bwrq Awny pr swemn kmISn kw ivroD Bgqis<h v asky swiQXo< ny lwlw lwjpqrwX clygw[ mY< quMhwrw e<qj«wr k}>gw[
ky nyq÷Ëv my< jlUs inkwlkr ikXw[aNho<ny kwlI J<ifXW hwQo< my< lykr 'swemn kmISn vwips pZ kw aËqr dynw[
jwAo' ky nwry lgwXy[ quMhwrw imZ
(ii) pZ lyKn k.K.g. 32
1. ákUl CoVny kw pRmwx pZ lyny ky ilE Apny ákUl ky mu$X AÍXwipkw ko pRwQ~nw pZ ilKy< : 4. imZ ky jNm idn pr asy bDwe~ pZ ilKy<[
syvw my< prI@w Bvn
mu$X AÍXwipkw ------Shr [
--------- ákUl --------idnw<k
----------Shr [ ipRX imZ,
-------------idnw<k nmáqy[
iv†X : ákUl CoVny kw pRmwx pZ lyny ky ilE pRwQ~nw pZ[ quMhwry jNm idn kI quMhy< bhuq-bhuq bDwe~ ho [ mY< cwhqw h>U ik qum hmySw KuS rho AOr KUb
‰Imwn jI, aNniq kro [ mY< quMhwry jNm idn pr j«}r Awqw ik<qu as idn mY< ákUl kI Aor sy kbf`fI
sivnX invydn hY ik myry ipqw jI kw qbwdlw c<fIgF¡ sy luiDXwnw ho gXw hY[esilE myrw es pRiqXoigqw my< jw rhw h>U [ muJy AwSw hY ik qum muJy mwP« krogy[[
ákUl my< Ab pF¡we~ jwrI rKnw kiTn hY[ Aq: muJy ákUl CoVny kw pRmwx pZ dyny kI k÷pw kry< pZ kw aËqr dynw [
qwik mY< luiDXwnw jwkr ApnI pF¡we~ jwrI rK skU>[ mY< Awpkw Aiq AwBwrI rh<>Ugw[ quMhwrw imZ
Awpkw AwzwkwrI iSàX k.K.g.
-------------k@w
-------------kRmw<k
2. Awpky jNm idn pr Awpky cwcw jI ny Awpko Ek aphwr Byjw hY [ as aphwr ky ilE aNhy<
DNXvwd pZ ilKy< :-
(i) il<g pirvq~n (ii) vcn pirvq~n
1 smRwt ikSorI 2 1 iKlOnw pYsy 4
2 ikSor smRwzI 1 2 icmtw b<dUky< 3
3 nOkr rwnI 4 3 b<dUk icmty 2
4 rwjw nOkrwnI 3 4 pYsw iKlOny 1
5 bUF¡w lVkI 6 5 p<i#q AwlocnwE> 8
6 DobI buiF¡Xw 7 6 tolI sIiF¡XW 7
7 ‚>t Doibn 8 7 Awlocnw toilXW 5
8 lVkw ‚>tnI 5 8 sIF¡I p<i#qXW 6
9 Syr mhwrwnI 12 9 ip<jrw mUiq~XW 10
10 mhwrwjw dwdI 9 10 mUiq~ ip<jry 9
11 dwdw sdáXw 10 11 bU>d sBwE> 12
12 sdáX SyrnI 11 12 sBw bU>dy< 11
13 AÍXwpk lyiKkw 15 13 áZI pu¡áqky< 16
14 nwXk gwiXkw 16 14 pu¡áqk lVky 13
15 gwXk AÍXwipkw 14 15 lVkw GoVy 14
16 lyKk nwiXkw 13 16 GoVw iáZXW 15

You might also like