Ustiprača PDF

UNIVERZITET U SARAJEVU
GRAĐEVINSKI FAKULTET
MASTER STUDIJ
ODSJEK ZA HIDROTEHNIKU I OKOLIŠNO INŢENJERSTVO
PREDMET: HIDROENERGETIKA
AK.GOD.: 2017/2018.
ZAVRŠNI RAD
Idejni projekat brane sa vodozahvatom za MHE Ustipraĉa
Mentor: Kandidat:
Prof.dr.Zoran Milašinović Rošić Sulvana
Sarajevo; oktobar 2018

PREDGOVOR
Hidroelektrane su postrojenja u kojima se potencijalna energija vode prvo pretvara u

mehaniĉku energiju (preko turbina), a potom u elektriĉnu energiju u generatoru. Znaĉajke
hidroelektrana ovise o vodotoku na kojem su napravljene, tj. o njegovom protoku i koliĉini
raspoloţive vode, njenoj raspodjeli tijekom godine i o padu.
U ovom radu je autor prikazao teoretske osnove jednog od ovakvih postrojenja i faze
izgradnje istog. Uz teoretske osnove uraĊen je i hidrauliĉki proraĉun za evakuaciju vode u
vrijeme izgadnje i eksploatacije te zaštitu nizvodnog dijela korita na konkretnom primjeru HE
Ustipraĉa.
Za primjer HE Ustipraĉa postoji već uraĊen i revidiran Glavni projekat koji je posluţio kao
podloga za izradu ovog rada, te su neki dijelovi, ukljuĉujući i teoretske osnove, hidrauliĉki
proraĉun i crteţe, u potpunosti preuzeti iz Glavnog projekta.
Na autoru ovog rada je bilo da odradi tj.modifikuje one dijelove za koje je revident smatrao
nepotpunim i neprihvatljivim, koji su detaljnije opisani u ovom radu.
Zahvaljujem mentoru, prof.dr.Zoranu Milašinoviću i asistentu dipl.ing.Harisu

Kalajdţisalihoviću, na pomoći i sugestijama tijekom izrade ovog završnog rada, kao i ostalim
profesorima i asistentima GraĊevinskog fakulteta Univerziteta Sarajevo, posebno ispred
smjera Hidrotehnika i okolišno inţenjerstvo.
Zahvalu takoĊer upućujem prijeteljima, kolegama i ostalim ĉlanovima porodice na pruţenoj

podršci, znanju i razumjevanju.
I konaĉno najveća zahvala pripada mojim roditeljima kao najvećim osloncima, bez kojih ovaj
studij ne bi bio moguć.
Sarajevo, oktobar 2018.god. Rošić Sulvana

UNIVERZITET U SARAJEVU
GRAĐEVINSKI FAKULTET
ODSJEK: HIDROTEHNIKA I OKOLIŠNO INŢENJERSTVO
PREDMET: Hidroenergetika
AK.GOD.: 2017/2018.
KANDIDAT: Rošić Sulvana
BRANA SA VODOZAHVATOM USTIPRAČA

OBRAZLOŢENJE TEME:
Hidroenergetsko korišćenje rijeke Praĉe na potezu od ušća Rakitnice do uliva u Drinu,
projektovano je sa dvije energetske stepenice.
Hidroelektrana Ustipraĉa je nizvodno energetsko postrojenje. Sastoji se od sljedećih objekata:
brane sa vodozahvatom, ĉeliĉnog dovodnog cijevnog voda i mašinske zgrade.
Brana je locirana na oko 1,00 km nizvodno od mašinske zgrade HE Dub odnosno oko 40m
nizvodno od mosta Praĉe na magistralnom putu Rogatica-Višegrad. Brana je betonska
gravitaciona sa dva prelivna polja opremljena ustavama tipa klapna. Kota normalnog uspora
je 396,00 m.n.m. Preliv je dimenzionisan na proticaj stogodišnje velike vode od 732 m 3/s.
Zahvat je lociran na lijevoj obali Praĉe i sastoji se od zahvatnog dijela sa boĉnim doticajem i
taloţnice. Na taloţnicu se nastavlja ulazna graĊevina dovodnog cijevnog voda. Ulazna
graĊevina je opremljena sa rešetkom i tablastim zatvaraĉem. Pristup brani je omogućen
izgradnjom pristupnog puta od magistralnog puta Rogatica-Višegrad do platoa na kruni brane.
ZADATAK:
Zadatak kandidata je da na osnovu dostavljenih podloga izradi Idejni projekat brane sa
vodozahvatom što ukljuĉuje:
 Brana sa vodozahvatom
o Geološki uslovi- prikaz geoloških uslova na profile brane
o Hidrološke podloge
 I faza izgradnje
o Izgradnja zagata kojim će biti zaštićen prostor oba prelivna polja na desnom boku
o Pobijanje ĉeliĉnih larsen talpi
o Injekciona zavjesa i kontaktno-vezno injektiranje izmeĊu objekta brane i stijene
 II faza izgradnje
o Izgradnja ispusta za ispiranje akumulacije i vodozahvatne graĊevine
o Montiranje opreme
 Injektiranje
o Opis rješenja injekcionih radova
o Tehnologija, metode i kontrola izvoĊenja injekcionih radova
 Hidrauliĉki proraĉun
o Evakuacija vode za vrijeme izgradnje
o Evakuacija vode za vrijeme eksploatacije
o Slapište
 Predmjer i predraĉun radova
Sarajevo: 29.01.2018. god Predmetni nastavnik:
Prof.dr. Zoran Milašinović

SAŽETAK
Zadatak ovog rada je izrada Idejnog rješenja brane sa vodozahvatom „Ustipraĉa“. Prilikom
izrade rješenja korištene su sljedeće podloge:
 geodetske
 rezultati inţenjersko-geoloških, hidrogeloških, geotehniĉkih, geomehaniĉkih i
hidroloških istraţnih radova.
Koncesiju za izgradnju malih elektrana na rijeci Praĉi „Ustipraĉa“ i „Dub“ Vlada

Republike Srpske „Hidroinvestu“ d.o.o. Rogatica dala je još 2006. godine. „Ustipraĉa“
zahvata dijelove opština Rogatica i Novo Goraţde, dok je „Dub“ samo na podruĉju opštine
Rogatica.
Idejno rješenje ukljuĉuje:
 I i II faza izgradnje što ukljuĉuje igradnju zagata, injekcione radove, izgradnju ispusta
za akumulaciju i vodozahvatne graĊevine,
 Hidrauliĉki proraĉun što ukljuĉuje evakuaciju vode za vrijeme evakuacije i
eksploatacije te slapište,
 Predmjer i predraĉun
Ključne riječi: brana „Ustipraĉa“, korištene podloge, faze izgradnje brane, hidrauliĉki
proraĉun.
ABSTRACT
The task of this work is to elaborate the Preliminary Design of the dam with the water catcher
"Ustipraĉa". During the development of the solution, the following plans were used:
 geodetic
 results of engineering-geological, hydrological, geotechnical, geomechanical and
hydrological investigations.
Concession for the construction of small power plants on the Praĉa River "Ustipraĉa" and
"Dub" Government of the Republic of Srpska "Hidroinvest" d.o.o. Rogatica gave it back in
2006. "Ustipraĉa" covers parts of the municipalities of Rogatica and Novo Goraţde, while
"Dub" is only in the area of Rogatica municipality.
The conceptual solution includes:
 I and II phase of construction, which involves conduction of congestion, injection
works, construction of drains for accumulation and water-supply structures,
 Hydraulic calculation, which includes evacuation of water during evacuation and
exploitation and waterfall,
 Premise and pre-calculation
Key words: Ustipraĉ dam, plans, dam construction stages, hydraulic budget.
Idejni projekat brane sa vodozahvatom za MHE Ustiprača 2018
SADRŽAJ
POPIS SLIKA ............................................................................................................................ 7
POPIS TABELA ........................................................................................................................ 8
UVOD ........................................................................................................................................ 9
1. TEORETSKE OSNOVE MALIH BRANA I NJIHOVA PRIMJENA ........................... 11
2. TEHNIĈKE KARAKTERISTIKE BRANE I VODOZAHVATA ................................. 16
HE USTIPRAĈA ..................................................................................................................... 16
2.1. Vodozahvatna graĊevina ........................................................................................... 18
2.2. Geodetska osmatranja ............................................................................................... 18
2.3. Geološki sastav.......................................................................................................... 19
2.3.1. Vodopropusnost ................................................................................................. 23
2.4. Hidrološke podloge ................................................................................................... 24
3. FAZE IZGRADNJE......................................................................................................... 27
3.1. I faza projektovanja MHE Ustipraĉa ......................................................................... 28
3.1.1. Izgradnja zagata kojim će biti zaštićen prostor oba prelivna polja na desnom
boku 28
3.1.2. Pobijanje ĉeliĉnih talpi ....................................................................................... 29
3.1.3. Injekciona zavjesa i kontaktno-vezno injektiranje izmeĊu objekta brane i stijene

30
3.1.3.1. Materijali za injektiranje i injekcione mase ................................................ 31
3.1.3.2. Pritisci injektiranja ...................................................................................... 32
3.1.3.3. Projektni kriterijumi za izvoĊenje zavjese i konsolidacionog injektiranja . 32
3.2. II faza izgradnje ......................................................................................................... 32
4. INJEKTIRANJE .............................................................................................................. 34
4.1. Opis rješenja injekcionih radova ............................................................................... 34
4.2. Tehnologija, metode i kontrola izvoĊenja injekcionih radova .................................. 36
5. HIDRAULIĈKI PRORAĈUN......................................................................................... 38
5.1. Brana sa vodozahvatom ............................................................................................ 38
5.2. Evakuacija vode za vrijeme izgradnje ....................................................................... 39
5.2.1. Teoretske osnove software-skog paketa MIKE 11 ............................................ 45
5.3. Evakuacija vode za vrijeme eksploatacije ................................................................. 49
5.4. Umirivaĉ energije-slapište......................................................................................... 53
5.5. Slapište na hidroelektrani „Ustipraĉa“ ...................................................................... 56
5.5.1. Proraĉun slapišta ................................................................................................ 57
5.5.1.1. Slapište tipa USBR III ................................................................................ 60
5.6. Zaštita korita nizvodno od slapišta ............................................................................ 65
6. APROKSIMATIVNI PREDMJER I PREDRAĈUN ...................................................... 68
6.1. Rekapitulacija radova na izgradnji brane Ustipraĉa .................................................. 77
ZAKLJUĈAK .......................................................................................................................... 79
LITERATURA ........................................................................................................................ 81
PRILOZI .................................................................................................................................. 82
Situacija MHE Ustipraĉa sa evakuacionim organima MJ 1:1000. ..................................... 82
Popreĉni presjek brane Ustipraĉa sa evakuacionim organima MJ 1:150. .......................... 82

POPIS SLIKA
Slika 1.1 Šema hidroelektrane (2) .................................................................................................................. 14

Slika 2. 1 Prikaz sliva rijeke Prače (3) ............................................................................................................. 16
Slika 2. 2 Litološki sastav BiH (4) .................................................................................................................... 19
Slika 2. 3 Geološke epohe kroz koje su nastale stijene(tlo) BiH (5) ................................................................. 19
Slika 2. 4 Uzdužni profil rijeke Prače sa tipizacijom planinskog riječnog toka (3) ........................................... 23
Slika 2. 5 Hidrografska mreža sliva rijeke Prače (3) ........................................................................................ 24
Slika 2. 6 Kriva zavisnosti maksimalnih protoka povratnog perioda 100godina (Q100) i površina slivova F VS u
slivu rijeke Drine (9) .............................................................................................................................. 26
Slika 3.1 I faza projektovanja (1) .................................................................................................................. 27
Slika 3.2 II faza pregrađivanja rijeke (1) ......................................................................................................... 28
Slika 3.3 Izgradnja brane Ustiprača ............................................................................................................... 33
Slika 5.1 Situacija brane sa vodozahvatom Ustiprača .................................................................................... 38
Slika 5.2 Promjena nivoa vode u zavisnosti od protoka .................................................................................. 39
Slika 5.3 Proračun linije nivoa između dva presjeka (1) .................................................................................. 39
Slika 5.4 Poprečni profili duž razmatranog toka kao ulazni podaci za Mike 11 ............................................... 41
Slika 5.5 Podužni presjek nivoa vode dobiven preko Mike11 ......................................................................... 42
Slika 5.6 Presjek tri poprečna profila iz softvera Mike 11 ............................................................................... 42
Slika 5.6 Presjek tri poprečna profila iz softvera Mike 11 ............................................................................... 43
Slika 5.7 Linija nivoa duž zagata (1) ............................................................................................................... 43
Slika 5.8 Promena nivoa vode u zavisnosti od protoka ................................................................................... 45
Slika 5.9 Postavljanje jednačine kontinuiteta prema 6-tačaka Abbot šemi .................................................... 47
Slika 5.10 Preliv sa stubovima (1)................................................................................................................... 50
Slika 5.11 Određivanje konture prelivne ivice (1) ........................................................................................... 51
Slika 5.12 Isticanje ispod ustave sa horizontalnim dnom (1) .......................................................................... 51
Slika 5.13 Slika brane sa slapištem (1) ........................................................................................................... 54
Slika 5.14 Hidraulička šema proračuna umirujudeg bazena ........................................................................... 55
Slika 5.15 Preliv sa salpištem (1) .................................................................................................................... 56
Slika 5.16 USBR slapište tipa III (11) ............................................................................................................... 60
Slika 5.17 Karekteristike umirujudeg bazena za Frudov broj vedi od 4,5 i ulaznu brzinu mlaza v< 20 m/s (11) 62
Slika 5.18 USBR slapište tipa III (1) ................................................................................................................. 62
Slika 5.19 Koeficijent sile za ravnu vertikalnu ploču, cilindar, elipsu i strujoliko tijelo, u funkciji Reynoldsovog
broja ..................................................................................................................................................... 64
Slika 5.20 Sile u bazenu sa središnjim zubom (1) ............................................................................................ 64
Slika 5.21 Klasična zaštita korita krupnim kamenom „rip-rap“ (1) ................................................................. 66
7
POPIS TABELA
Tabela 5-1 Kriva proticaja preko preliva ........................................................................................................ 44
Tabela 5-2 Koordinate prelivne ivice .............................................................................................................. 51
8
UVOD
Hidroenergija, hidrauliĉka energija ili energija vode, je snaga dobivena iz sile ili energije
tekuće vodene mase, koja se moţe upotrijebiti u ĉovjeku korisne svrhe. Prije nego što je
komercijalna elektriĉna energija postala široko dostupna, energija vode se koristila za
navodnjavanje i pogon raznih strojeva, poput vodenica, strojeva u tekstilnoj industriji, pilana,
luĉkih dizalica ili dizala. Od poĉetka 20. stoljeća, termin se koristi većinom u spoju s
modernim razvojem hidroelektriĉne energije, što je omogućilo korištenje udaljenih izvora
energije.
Hidroenergija je obnovljivi izvor energije. Trenutno je u upotrebi ili razvoju više oblika
korištenja energije vode. Neki oblici su iskljuĉivo mehaniĉki, no većina je okrenuta pretvorbi
energije vode u elektriĉnu energiju. MeĊu širim podruĉjima su:
 Vodenice, koje se koriste već stoljećima za pogon mlinova i ostalih strojeva;

 Elektriĉna energija dobivena iz vode; što se uobiĉajeno odnosi na vodene brane ili
postave uz rijeke (npr. vodenice ĉiji se pogon temelji na hidraulici);
 Energija vodenih tokova, koja se dobiva iz energije gibanja (kinetiĉke energije) rijeka,
potoka i oceana;
 Vrtloţna energija, koja se dobiva iz vrtloga;
 Energija plime i oseke;
 Energija dobivena iz protoka uzrokovanih plimnim mijenama;
 Energija valova;
 Osmotska energija, odnosno energija gradijenta saliniteta, pomoću koje se energija
dobiva iz razlike u koncentraciji soli izmeĊu morske i rijeĉne vode;
 Energija morskih struja;
 Energija dobivena iz razlike temperature oceana na razliĉitim dubinama.
Energija vodenih tokova (hidroenergija) je danas izvor 715 000 MW, odnosno 19%
elektriĉne energije proizvedene u svijetu. Velike brane se još uvijek projektiraju. Trenutno
najveća hidroelektrana na svijetu, Hidroelektrana Tri klanca, izgraĊena je u Kini, na najduljoj
svjetskoj rijeci, rijeci Yangtze. Osim u nekolicini zemalja koje imaju energije vode dovoljno
za pokrivanje većine potreba za elektriĉnom energijom, hidroelektrane uobiĉajeno pokrivaju
vršne potrebe za elektriĉnom energijom zahvaljujući mogućnosti brzog upuštanja u pogon.
9
TakoĊer, hidropotencijal se moţe koristiti kao veliki spremnik jeftine energije ukoliko se pri
suvišnoj proizvodnji hidrogenerator koristi kao pumpa (reverzibilne hidroelektrane).
Bosna i Hercegovina kao drţava bogata rijeĉnim tokovima tj. hidropotencijalom i velikim
rezervama uglja, svoje energetske potrebe zadovoljava upravo elektriĉnom energijom
dobivenom iz hidro i termoelektrana. Osim toga, izvoz elektriĉne energije predstavlja
znaĉajnu stavku u vanjskotrgovinskom bilansu Bosne i Hercegovine.
10
1. TEORETSKE OSNOVE MALIH BRANA I NJIHOVA PRIMJENA
Brana je hidrotehniĉka graĊevina izgraĊena preko rijeĉne doline ili korita radi iskorištavanja
vodene mase; rijeĊe se naziva pregrada. Branom se stvara umjetno (akumulacijsko jezero) ili
retencija (privremeno zadrţavanje vode), kojemu je namjena upravljanje (regulacija) vodnog
toka radi uĉinkovitije obrane od poplava i korištenja vode za vodoopskrbu, natapanje,
proizvodnju elektriĉne energije (hidroelektrana), plovidbu i rekreaciju.
Osnovni su dijelovi brane: tijelo, preljev, ispusti i slapišta. Tijelo brane preuzima pritisak
vode i druge sile koje djeluju na branu i prenosi ih preko temeljne površine na dno i bokove
rijeĉne doline ili korita. Gornji dio tijela završava krunom brane, a to je najviša površina
brane, obiĉno posluţna cesta ili pješaĉka staza. Donji i boĉni dijelovi tijela uĉvršćeni su u dno
i bokove rijeĉne doline ili korita, a završavaju temeljnom površinom, što je najniţa površina
brane. Preljevi su smješteni na najvišoj visini umjetnog jezera i sluţe za odvod (evakuaciju)
poplavnih voda iz jezera u rijeĉno korito. Tako se kruna brane štiti od prelijevanja. Voda se
preko preljeva moţe prelijevati slobodno ili je prelijevanje kontrolirano zapornicama. Preljevi
s otvorenim odvodnim koritom smještaju se na tijelo brane ili bok umjetnog jezera, a preljevi
s uspravnim preljevnim oknom i vodoravnim odvodnim tunelom smještaju se unutar
umjetnog jezera. Ispusti sluţe za praţnjenje umjetnog jezera, za iskorištavanje vode iz jezera,
a kroz njih se moţe iz jezera ispirati i nataloţeni nanos. Za kontrolu ispuštanja vode kroz
ispuste sluţe zapornice. Ispusti prolaze kroz tijelo brane ili boĉni dio pregradnoga mjesta
brane. Slapišta sluţe za rasipanje energije vodenoga mlaza koji prelazi preko preljeva ili kroz
ispust, ĉime se sprjeĉava razaranje rijeĉnoga korita i potkopavanje temelja brane. To su
bazeni kojima su odvodna korita preljeva i ispusta spojena s prirodnim koritom rijeke. Po
potrebi se uz brane grade i korita za propuštanje drva, riblje staze, brodske prevodnice i druge
graĊevine, kojima je svrha da omoguće one korisne djelatnosti rijeke što ih je brana
presijecanjem vodenog toka onemogućila. Radi praćenja stanja brane i poduzimanja mogućih
mjera kako bi se sprijeĉila oštećenja ili rušenje brane, stalno se promatraju sva zbivanja u
vezi s branom i njezinim okolišem (pomaci i naprezanja brane i temeljnog tla, meteorološke i
hidrološke prilike, seizmološka djelovanja, mjerenje deformacija).
Prema veliĉini i sloţenosti gradnje, brane se dijele na velike i ostale. Velike brane jesu one
koje su više od 15 metara (mjereno od najniţe taĉke temeljne površine do krune) i brane
visine izmeĊu 10 i 15 metara, koje zadovoljavaju barem jedan od sljedećih uvjeta: kruna
11
dulja od 500 metara, obujam umjetnog jezera dobivenog gradnjom brane veći od 1 milijun
m³, najveća poplavna voda koja se propušta preko preljeva brane veća od 2 000 m³/s,
posebno sloţeni uvjeti temeljenja brane, brana netipiĉnog rješenja.
Ovisno o svrhi klasifikacije, brane se svrstavaju u veliki broj razliĉitih kateorija. Kao
osnovne, mogu se izdvojiti ĉetiri šire klasifikacije:
 prema naĉinu prenošenja opterećenja,

 prema naĉinu njihovog korištenja
 prema hidrauliĉkom dizajnu, odnosno evakuaciji vode i
 prema materijalu od kojeg su napravljene.
Prema načinu prenošenja opterećenja brane mogu biti: (1)
 gravitacione – suprotstavljaju se opterećenju sopstvenom teţinom koju zajedno sa

opterećenjem prenose na tlo
 luĉne – suprotstavljaju se opterećenju svojim luĉnim djelovanjem uz prenose sila u
bokove i dno,
 kontraforne – suprostavljaju se opterećenju grednim djelovanjem sa prenošenjem
opterećenja na zidove tj.kontrafore koji ga prenose u temelje
 kombinovane – mogu biti olakšane i luĉno-gravitacione.
Prema načinu korištenja brane se svrstavaju na osnovnu funkciju koju obavljaju, kao što su
uskladištenje vode, skretanje ili zadrţavanje. Preciziranje ovih klasifikacija zavisi od funkcije
koju brana obavlja, pa se u skladu s tim razlikuju:
 akumulacijske (jednonamjenske, višenamjenske)

 retencijske (povremeno zadrţavaju vodu)
 akumulacije za zahvat vode (vodosnabdijevanje, navodnjavanje,...),
 akumulacije za kanaliziranje rijeke u svrhu poboljšanja plovnih puteva,...
Prema načinu evakuacije vode brane se klasificiraju kao prelivne i neprelivne. Prelivne brane
su dimenzionirane tako da na vrhu svoje konstrukcije imaju razno konstruisane prelive preko
kojih se voda ispušta u umirujuće bazene, odnosno slapišta, a zatim u nizvodno korito rijeke.
Beton je najĉešći materijal koji se koristi za ovu vrstu brane.
12
Neprelivne brane nemaju ugraĊene prelive i slapišta u svojoj konstrukciji i kao takve najĉešće
se izvode od kamenog, zemljanog i kao nasute brane.
Danas se ĉesto izvode brane koje su u kombinaciji ove dvije prethodno navedene i nazivaju
se prelivno-neprelivne, pa tako npr. Postoji mnogo sluĉajeva izvoĊenja betonske gravitacione
brane sa zemljanim nasipima.
Na osnovu materijala od kojih se grade i od kojeg ujedno ovisi i njihov dizajn, brane se dijele
na : (1)
 betonske brane,
 nasute zemljane brane,
 nasute kamene brane,
 zidane, od kamena vezanog cementnim malterom,
 drvene,
 metalne.
Neovisno od tipa i veliĉine, svaka brana mora osigurati osnovnu namjenu i omogućiti siguran
prolaz vode kroz pregradni profil radi ĉega mora sadrţavati sljedeće osnovne dijelove:
 tijelo brane,
 evakuacijski organ, koji predstavlja objekat za kontrolisanu evakuaciju velikih voda
(preliv),
 umirivač energije, kao sastavni dio evakuacionog organa koji sluţi za disipaciju
energije prelivne vode u svrhu sprjeĉavanja i potkopavanja brane,
 temeljni ispust, objekat za praţnjenje akumulacije i ispiranje nanosa,
 zahvat, omogućava kontrolisano zahvatanje vode iz akumulacije,
 temelj, predstavlja sredinu (tlo ili stijenu) ispod objekta, koja je usljed geotehniĉkih
radova i prisustva vode promijenila svoje naponsko i fiziĉko stanje,
 kruna brane, horizontalna „traka“ na vrhu brane duţ koje je omogućen saobraćaj
(npr.most),
 drenaţni sistem, izvodi se ukoliko je potrebno smanjiti uzgon u brani i temelju i
sastoji se od drenaţnih bušotina, galerija, slojeva tucanika zaštićenim filtrom,...
13
 injekciona zavjesa, izvodi se u vodopropusnm zonama u cilju spreĉavanja ili

produţivanja puta u prvirnoj vodi, radi smanjenja uzgona i provirnog proticaja kroz
branu i temelj.
Sve prethodno navedene osnovne dijelove brane neophodno je dimenzionirati tako da se

mogu oduprijeti svim opterećenjima koja na njih djeluju. S toga, prvi zadatak prilikom
dimenzioniranja jeste analiza svih opterećenja koja djeluju jer samo na takav naĉin je moguće
zaštititi branu od rušenja.
Slika 1.1 Šema hidroelektrane (2)
Najvaţnija opterećenja kod brana su:
1. sopstvena teţina,
2. hidrostatiĉki pritisak na uzvodno i nizvodno lice brane,
3. uzgon-porni pritisak vode,
4. pritisak leda i nanosa,
5. dinamiĉki pritisak vode usljed vjetra i talasa,
6. sile od zemljotresa,...
14
Stabilnost brane se provjerava na sva opterećenja odjednom. Obiĉno se opterećenja

klasificiraju u grupe.
Za hidrotehniĉke konstrukcije Petrović (1992) daje podjelu opterećenja na: (1)
 osnovna – gdje spadaju sva prethodno navedena opterećenja u normalnim uslovima

eksploatacije izuzev zemljotresa,
 dopunska – u koje spadaju uticaji od temperaturnih promjena, bubrenja i skupljanja
betona, deformacija temelja i sl.,
 izuzetna – opterećenja koja spadaju u osnovna ali izuzetne jaĉine zajedno sa
sizmiĉkim opterećenjem-zemljotresom
 opterćenja u toku građenja i
 opterećenja u toku remonta i popravki
Kod gravitacione betonske brane se ne javljaju dodatna opterećenja za vrijeme graĊenja i

remonta pa ostaju samo osnovna, dopunska i izuzetna. (1)
15
2. TEHNIČKE KARAKTERISTIKE BRANE I VODOZAHVATA

HE USTIPRAČA
Rijeka Praĉa izvire na sjevernim padinama planine Jahorine (vrelo Praĉe) na koti 1460 mnm.
Ulijeva se u rijeku Drinu (njena lijeva pritoka) u mjestu Ustipraĉa (opština Novo Goraţde –
RS) na koti 329 mnm. Ukupna duţina toka je 56.9 km. Potez rijeke Praĉe nizvodno od mjesta
Potkoran, duţine cca 18 km pripada Bosansko-podrinjskom kantonu Goraţde, a uzvodni i
nizvodni potez pripada RS. Sliv rijeke Praĉa do lokaliteta Renovica spada u hidrološki
neizuĉena slivna podruĉja, obzirom da nisu vršena sistematska hidrološka mjerenja protoka i
registriranje vodostaja.
Slika 2.1 Prikaz sliva rijeke Prače (3)
Energetsko korišćenje rijeke Praĉe, na potezu od ušća Rakitnice do uliva u Drinu,

projektovano je sa dvije energetske stepenice. Hidroelektrana Ustipraĉa je nizvodno
energetsko postrojenje. Sastoji se od sljedećih objekata: brane sa vodozahvatom, ĉeliĉnog
dovodnog cjevovoda i mašinske zgrade. Brana je locirana na oko 1,00 km nizvodno od
mašinske zgrade HE Dub, odnosno oko 40 m nizvodno od mosta preko Praĉe na
magistralnom putu Rogatica – Višegrad. Brana je betonska gravitaciona sa dva prelivna polja
opremljena ustavama tipa klapna. Kota normalnog uspora je 396,00 mnm. Preliv je
16
dimenzionisan na proticaj stogodišnje velike vode od 732 m3/s. Zahvat je lociran na lijevoj
obali Praĉe i sastoji se od zahvatnog dijela sa boĉnim doticajem i taloţnice. Na taloţnicu se
nastavlja ulazna graĊevina dovodnog cjevovoda. Ulazna graĊevina je opremljena sa rešetkom
i tablastim zatvaraĉem. Dovodnim ĉeliĉnim cjevovodom duţine 3 507,08 m, preĉnika 2,60 m
voda se odvodi do mašinske zgrade HE Ustripraĉa. Dovodni cjevovod je poloţen po trasi
napuštene pruge uskog kolosjeka. Ispred mašinske zgrade cjevovod se raĉva u dva odcjepka
za svaki agregat. Mašinska zgrada HE Ustripraĉa locirana je na lijevoj obali Praĉe na kraju
uspora akumulacije Višegrad, u zoni naselja Ustripraĉa. U mašinskoj zgradi su smještena dva
proizvodna agragata istih karakteristika. Instalisana snaga HE Ustripaĉa je 2 X 3,97 MW.
Odvodna voda se izliva u Praĉu sa kotom donje vode od 388,96 mnm za stogodišnje velike
vode.
Brana na pregradnom profilu Ustipraĉa je betonska, gravitaciona sa dva prelivna polja i

ispustom za ispiranje akumulacije. Kruna brane je na koti 397,50 m. Brana se sastoji od ĉetiri
bloka i to: gravitacioni dio na desnom boku sa desnim prelivnim poljem, lijevo prelivno
polje, ispust za ispiranje akumulacije i vodozahvat i ĉetvrti blok ĉini gravitacioni dio brane na
lijevom boku.
IzmeĊu blokova projektovane su radne spojnice. IzmeĊu prelivnih polja nalazi se srednji stub
širine 2,5 m, a izmeĊu ispusta za ispiranje i lijevog prelivnog polja stub širine 2,25 m.
Stubovi su u pravcu toka, široki po 17,00 (u kruni brane). Lijevi i desni gravitacioni dio biće
izgraĊen sa nagibima uzvodne strane 4:1 dok je nagib nizvodne strane 1,5:1. Širina u kruni
gravitacionog dijela je 3,00 m. Gornji dio gravitacionog dijela brane visine 2,00 m je sa
vertikalnim stranama. Preko brane je projektovan betonski most širine 4,50 m. Prelivna polja
na brani su širine po 13,0 m svako. Svako od prelivnih polja je snabdjeveno ustavom tipa
klapna. Za pogon ustave predviĊen je servomotor (za svaku ustavu po jedan) sa leţištem na
kruni brane. Kota krune preliva je 391,50 mnm. Visina klapne je 4,50 m, pa je vrh klapne na
koti 396,00 mnm. Prelivni prag je oblikovan po Krigeru. Visina prelivnog praga je 7,00 m.
Ispust za ispiranje akumulacije je projektovan na lijevom boku brane. Dimenzije ispusta su:
širina 3,00 m, visina 7,00 m. Ispust je snabdijeven tablastim zatvaraĉem sa klapnom. Pogon
zatvaraĉa je servomotorom. Dno ispusta je na koti 389,48 mnm. Namjena ispusta je da, u
period velikih voda, ispušta vuĉeni i suspendovani nanos koji se taloţi ispred vodozahvatne
graĊevine. Spuštanjem klapne na tablastom zatvaraĉu moguća je evakuacija plivajućeg
nanosa, u zoni vodozahvatne graĊevine, dok se podizanjem tablastog zatvaraĉa omogućava
17
odnošenje vuĉenog i suspendovanog nanosa. Brana je projektovana da omogući evakuaciju

proticaja velikih voda od 732 m3/s, što odgovara vjerovatnoći pojave jednom u sto godina.
Evakuacija stogodišnjih velikih voda vršiće se pri koti makimalnog uspora od 397,00 mnm, i
zajedniĉkom radu oba prelivna polja, ispusta za ispiranje akumulacije i ispusta za ispiranje
taloţnice. Ispuštanje garantovanog ekološkog proticaja od 0,70 m3/s(700l/s) vršiće se
djelimiĉnim spuštanjem klapne na ispustu za ispiranje akumulacionog prostora. Dno rijeke,
ispred i iza brane, biće zaštićeno od erozije oblogom od krupnog kamena.
2.1. Vodozahvatna graĎevina
Vodozahvatna graĊevina je locirana na lijevom boku brane. To je graĊevina izgraĊena od

armiranog betona. Radi smanjenja radova zahvatna graĊevina Ustipraĉa je projektovana kao
objekat u krivini. Sastoji se od vodozahvatnog dijela duţine 27,00 m. Vodozahvatni dio je
pravougaonog oblika promjenljive širine. Širina dna u uzvodnom presjeku je 5,00 m, a širina
dna u nizvodnom dijelu vodozahvatnog presjeka je 7,00 m. Vodozahvatni dio je snabdijeven
grubom ĉeliĉnom rešetkom duţine 24,0 m, visine 2,10 m. Ĉišćenje rešetke je mehaniĉkom
ĉistilicom. Skretnim uglom od 30o vodozahvatni dio prelazi u taloţnicu. Na vodozahvatni dio
se nastavlja taloţnica kojim se zahvaćena voda odvodi do ulazne graĊevine dovodnog
cjevovoda. Duţina taloţnice je 27,0 m. Širina dna taloţnice je konstantna cijelom duţinom i
iznosi 7,00 m. Vodozahvatna graĊevina je projektovana sa konstantnim padom dna koji
iznosi 1,8%. Dimenzije vodozahvata su odreĊene sa namjerom da se smanji brzina vode, koja
se zahvata za hidroelektranu, i na taj naĉin omogući istaloţavanje ĉestica nanosa. U našem
sluĉaju brzina vode u vodozahvatnoj graĊevini je 0,40 m/s, pa će to omogućiti istaloţavanje
ĉestica nanosa krupnijih od 0,5 mm. Na nizvodnom dijelu vodozahvatne graĊevine na
boĉnom zidu prema rijeci projektovan je ispust za ispiranje taloţnice. Ispust je dimenzija 1,0
x 1,50 m i snabdijeven je tablastim zatvaranjem. Zahvatna graĊevina se nastavlja u pravcu
osovine taloţnice. Završni dio taloţnice je hidrauliĉki oblikovan. Ulazna graĊevina je
opremljena finom rešetkom i tablastim zatvaraĉem.
2.2. Geodetska osmatranja
Geodetskim mjerenjima su obuhvaćena pomjeranja repera ĉija je ugradnja predviĊena na

kruni brane i nizvodnom licu prelivnih zidova. Na kruni brane je predviĊeno postavljanje
geodetskih repera za mjerenje pomjeranja u horizontalnoj ravni (radijalnih i tangencijalnih).
Biće postavljena po dva repera po lameli i to po jedan uz svaku dilataciju. Taĉnije, reperi će
biti postavljeni na krunu razdjelnih zidova bliţe nizvodnom licu brane. Pored geodetskih
18
repera za mjerenje horizontalnih pomjeranja, neophodno je postaviti i repere preciznog

nivelmana kojima će se osmatrati slijeganja brane. Mjesta postavljanja repera za osmatranje
vertikalnih pomjeranja odgovaraju mjestima repera za horizontalna pomjeranja, odnosno,
postavljaju se dva repera po lameli, po jedan uz svaku dilataciju.
2.3. Geološki sastav
Slika 2.2 Litološki sastav BiH (4)
Slika 2.3 Geološke epohe kroz koje su nastale stijene(tlo) BiH (5)
19
Pod geološkom sredinom se podrazumijeva ma koja stijenska masa ili tlo iz sastava gornjeg
dijela litosfere, obuhvaćeno ĉovjekovom inţenjerskom djelatnošću – uzroĉnikom promjene
prirodnih geoloških uslova i nastanka novih antropogenih procesa kojima se mijenjaju
inţenjerskogeološki uslovi interesantne teritorije. Cilj inţenjerskogeoloških istraţivanja je da
se kompleksno prouĉe inţenjerskogeološki uslovi konkretnog terena, tako da se moţe dati
kvantitativna ocjena stijenskih masa kao radne sredine, kao osnove objekta i kao
graĊevinskog materijala, da se utvrde fiziĉke i raĉunske karakteristike tla, neophodne za
utvrĊivanje optimalnih graĊevinskih mjera u datim geološkim uslovima. (6)
GraĊevinski radovi se odvijaju na zemljinoj površini ili u podzemlju. Za graĊevinske radove

relevantna su svojstva stijena i tala, kao što je njihova ĉvrstoća; ali i geološki procesi
(endgogeni i egzogeni procesi) jer oni kontinuirano mijenjaju ta svojstva. Zajedniĉki naziv za
endogene i egzogene procese je geodinamiĉki procesi.
Geotehniĉka istraţivanja su istraţivanja geoloških znaĉajki koja se provode u graĊevinske

svrhe. Ona ukljuĉuju interpretaciju prirodnih(inţenjersko-geoloških) uvjeta, trodimenzionalne
slike podzemlja i identifikaciju podruĉja s posebno zahtjevnim geotehniĉkim uvjetima ili
potencijalne geohazarde. NepredviĊeni geotehniĉki uvjeti mogu se dogoditi zbog toga što
podzemlje moţe biti jako heterogeno, ali najĉešće su posljedica neodgovarajućih istraţivanja.
Geotehniĉko projektiranje moţe se prilagoditi gotovo svim uvjetima u podzemlju, koji su
ispravno prognozirani i interpretiran.
Većina stijena nastala je prije 200-300 milijuna godina, kada se to podruĉje nalazilo blizu
ekvatora u okolišu moĉvare u delti, nakon ĉega je tektonskim pokretima dospjelo u
plitkomorski okoliš. Površina zemlje oblikovana je erozijom tijekom posljednjih nekoliko
milijuna godina, kada su aluvij i padinski nanosi djelomiĉno ispunili rijekom usjeĉenu dolinu.
Sloţenosti geoloških uvjeta doprinijele su naslage poplavne ravnice, meki sedimenti, duboko
poloţena osnovna stijena, nestabilne padine, stari rudnik i zatrpani površinski kop.
U daljem tekstu dat je pregled geotehničkih uslova u zoni brane „Ustiprača“
Podruĉje tokova rijeka Drine i Praĉe karakterišu vrlo sloţene inţinjersko-geološke

karakteristike terena. To proistiĉe iz vrlo sloţene litofacijalne i strukturno tektonske graĊe
terena geomorfoloških, hidrogeoloških, hidroloških i klimatskih karakteristika terena.
Litološka graĊa terena je vrlo heterogenog sastava kojeg karakterišu ĉeste litološke promjene
u vertikalnom i horizontalnom pravcu izrazita anizotropija fiziĉko-mehaniĉkih svojstava i
20
otpornosti na procese površinskog raspadanja pa su formirani pokrivaĉi razliĉite debljine

geomehaniĉkih svojstava i stepena stabilnosti. Strukturno-tektonski odnosi u terenu su
takoĊer vrlo sloţeni. U graĊi terena uĉestvuje više strukturno-facijalnih jedinica sa izraţenim
oblicima rupturne i naborane tektonike. Reljef karakteriše sloţena geomorfološka graĊa
stvorena uticajem endogenih i egzogenih faktora na litološku graĊu. Osnovne karakteristike
reljefa su sloţeni morfološki oblici, razuĊenost, diseciranost i nagibi padina.
NajmlaĊi odjeljak geološkog razvoja kenozoik takoĊer je prisutan u geološkoj graĊi rogatiĉke
općine. Pored marinskih kreĉnjaĉkih i klastiĉnih naslaga, iz mlaĊeg tercijara su prisutne i
slatkovodne ugljonosne naslage. Najstarije naslage na podruĉju općine Rogatica datiraju iz
paleozojske ere P3 ali su zastupljene samo u uţem juţnom dijelu planine Gosine, na
graniĉnom dijelu sa općinom Goraţde sa karakteristiĉnim dolomitiĉnim kreĉnjacima,
pješĉarima, konglomeratima i breĉama. Najzastupljenije naslage datiraju iz mezozojske ere i
predstavljene su trijaskim i jurskim sedimentima. Donji trijas T1 je zastupljen u podgorini
planine Šaran i zapadnim obroncima planine Sjemaĉ. Predstavljen je uglavnom sa kvarcom,
liskunovitim pješĉarima, alverolitima i glincima. Andezitne naslage a iz ovog perioda pruţaju
se u jugoistoĉnom dijelu općine Rogatica u naseljima Kopljevići, Orahovo, Pokrivenik,
Trnovo i Dub. Srednji gornji trijas sa masivnim i breĉastim kreĉnjacima izgraĊuje najveći
prostor planina Sjemaĉ i Gosina te izmeĊu naselja Dobrašina i Rakitnica. Iz ovog perioda
T22 postoje i naslage kreĉnjaka, roţnaca, tufova i glinaca u Dobromerovićima jugoistoĉno od
Rogatice i na jugu u podruĉju planine Tviĉijak. Masivni sprudni kreĉnjaci srednjeg trijasa
T23 izgraĊuju najveći dio sjeveroistoĉnog, srednjeg i jugozapadnog dijela Rogatiĉke općine.
Na sjeveroistoku to su Zlovrh te od Mislova preko Bokšanice, Klanca, Starogorske stijene pa
na jug poluluĉno do Debelog brda i dalje prema zapadu preko Đedovića, Pešurića, Šatorovića
do Ziliĉine. U jugozapadnom dijelu općine tvore šire podruĉje naselja Ozerkovići, Planje,
Budaci, Vrlazje, Kovaĉica, Rusanovići, Rudine, Jarovići, Golubovići i Sudići. Gornji trijas
T3 zahvata široko prostranstvo planine Mednik te okoline Milinkovića, Brankovića, Beheća,
Radovića i Toĉionika u središnjem dijelu općine kao i Mareviće, Kramer Selo i širi pojas
planine Rudine i Crnog vrhana na zapadu.Poznate tvorevine megalodonskog kreĉnjaka iz
ovog perioda zastupljene su i u širem pojasu Laza, Ljubomišlja i Borovca, na
sjeveroistoĉnom dijelu općine Rogatica.Iz ovog perioda u dva odvojena lokaliteta
najugoistoku općine Rogatica, zastupljeni su ploĉasti i slojeviti kreĉnjaci sa roţnacima TJ i to
na podruĉju Ćubrića i Kulinove kose. Jurske naslage roţnaci, glinci i pješĉari J na podruĉju
općine Rogatica rasprostranjene su u sjevernom i sjeveroistoĉnom pojasu od Toĉionika i
21
RaĊevića do naselja Štavanj u nekoliko lokaliteta odvojenih megalodonskim kreĉnjacima te

na lokalitetu od Rogatice do Kosova i manjim dijelom na jugoistoku u okolini naselja slivno.
Naslage iz Kenozojske ere predstavljene su miocenskim i kvartarnim sedimentima. Miocen
1M23 je zastupljen konglomeratima, pješĉarima i laporima debljine 200 m u središnjem
dijelu općine od Plješevice do Vratsalića, te oko Rogatice u Kovanju, Pašića Kuli. Na
pojedinim lokacijama npr. u širem podruĉju Seljana nalaze se naslage mrkog uglja. Naslage
kreĉnjaka, lapora, laporovitog kreĉnjaka i pješĉara sa mrkim ugljem iz miocena 2M23
zastupljene su u mjestima Kukavice, Kujundţijevići, Ţivaljevini i juţno od Seljana kod
Rogatice. Kvartarne naslage na podruĉju Rogatice zauzimaju ograniĉeno prostranstvo a
predstavljaju ih deluvijalno-proluvijalni zastori na zapadu u Dobraĉama i Brezju te u
Okruglom i Strmcu u središnjem dijelu te u Ţepi, Ĉavĉićima, Vrelu i Slapu na sjeveroistoku
općine kao i toku rijeke Drine na granici sa općinom Višegrad, a iskljuĉivo deluvijalne
naslage u Pripeĉku, toku rijeke Praĉe na jugu i toku rijeke Rakitnice u podruĉju naselja
Kosovo. Proluvijalne naslage pruţaju se u naseljima Godomilje, Babljak i Borike. (7)
Prostor kojim će biti angaţovan izgradnjom brane i pribranskih objekata grade tvorevine
srednjeg trijasa. Srednji trijas (isto tako poznat kao Muschelkalk) je druga od tri epohe
trijaskog perioda. Pokriva vrijeme izmeĊu 245 ± 1,5 Ma i 228 ± 2 Ma (miliona godina).
Srednji trijas se dijeli u faunalne faze anisija i ladinija.
Tlo ispod aluvijona i bokovi pregradnog mjesta izgraĊeni su od bankovitih i masivnih

kreĉnjaka. Masivni i slojeviti trijaski kreĉnjaci u principu predstavljaju stabilne stjenske
mase. Preteţno grade stabilne terene u kojima vrše funkciju hidrogeoloških kolektora
sprovodnika ili rezervoara pukotinsko-kaverozne poroznosti. Predstavljaju stijene koje se
odlikuju veoma visokom vodopropusnošću i koje su po svom sastavu i prostornom poloţaju
glavni nosioci podzemnih voda. (7)
Na lokaciji pregradnog profila teren izgraĊuju kreĉnjaci dobrog kvaliteta. Lijevi bok se
oslanja na kompaktne, anizijske kreĉnjake. To je juţna padina masiva u kojima je formiran
kamenolom Dub. Desni bok se oslanja na morfološki izdvojen blok anizijskih kreĉnjaka, koji
je tektonski odvojen od mase kreĉnjaka na lijevom boku. (7)
Kreĉnjaci pregradnog mjesta su ĉvrsti, kompaktni, preteţno masivni svjetlo sive boje. Dosta
su ispucali u oba boka brane. Drobinski pokrivaĉ preko kreĉnjaka je tanak a na većem dijelu
22
površine ne postoji. U koritu rijeke preko kreĉnjaka nalazi se aluvijalni materijal debljine do
6,00 m. (7)
Objekti koji se nalaze na pregradnom mjestu se fundiraju na osnovnoj stijeni – kreĉnjaku.

Fiziĉko mehaniĉke karakteristike ovog materijala su sljedeće:
Zapreminska teţina γ = 26,0kN / m3

Ugao unutrašnjeg trenja ϕ = 30°
Modul elastičnosti E= 4500Mpa
Slika 2.4 Uzduţni profil rijeke Prače sa tipizacijom planinskog riječnog toka (3)
2.3.1. Vodopropusnost
Na bazi izvedenih istraţivanja dobijeni su podaci o vodopropusnosti stjenskih masa u zoni

pregradnog profila. Kako bi se postigao odreĊeni koeficijent sigurnosti proraĉuna (s obzirom
da za odreĊene zone u modelu nisu postojali podaci dobijeni terenskim ispitivanjima već su
se se iste definisale pretpostavljenim vrijednostima) podaci su inkorporirani u predmetni
model sa nešto višim vrijednostima VDP-a. Prilikom obrade rezultata ispitivanja
23
vodopropusnosti za sekcije u kojima nije bilo moguće postizanje adekvatnog pritiska u

bušotini do usvojenih vrijednosti se došlo primjenom direktne proporcije na pritisak od 10
bara. Na bazi rezultata terenskih opita moţe se zakljuĉiti da se teren pregradnog mjesta
Ustipraĉa odlikuje veoma visokom vodopropusnošću. Ovo je posljedica, prije svega, jakih
tektonskih poremećaja koji su za sobom ostavili jasno definisane razlomne strukture duţ
kojih dolazi do cirkulacije podzemnih voda u pravcu sjeverozapad – jugoistok. Najveće
vrijednosti koeficijenata filtracije su registrovane u bokovima brane. Ovo odgovara i
registrovanim nivoima podzemne vode koji su u nivou rijeĉnog toka te ukazuju na izuzetno
vodopropusan karakter stijenske mase.
2.4. Hidrološke podloge
Jednu od niza neophodnih podloga za projektovanje hidroelektrana predstavljaju hidrološke

podloge, odnosno koliĉine voda i njihov vremenski raspored na predviĊenoj lokaciji
hidroelektrane. Ono što vrlo ĉesto predstavlja problem, je to što je većina ovih hidroelektrana
locirana na hidrološki neizuĉenim lokalitetima, što uvjetuje da tzv. Hidrološko projektovanje
ovakvih objekata mora onda biti bazirano na informacijama prostorno transformisanim sa
drugih hidrološki izuĉenih lokaliteta. (8)
Slika 2.5 Hidrografska mreţa sliva rijeke Prače (3)
24
Od hidroloških karakteristika, definisanih krivom trajanja proticaja i veliĉinom izgradnje

(instalisanom snagom hidroelektrane) ovisi koliĉina vode koja se moţe energetski preraditi.
Uz pomoć krive trajanja proticaja, pada, koeficijenta korisnog dejstva i instalisane snage
odreĊuje se prosjeĉna godišnja proizvodnja elektriĉne energije. Vremenski raspored proticaja
odreĊujemo putem hidrograma, dok kriva trajanja osim informacija potrebnih za procjenu
hidropotencijala, pruţa baznu informaciju i o potrebi gradnje akumulacije na razmatranom
lokalitetu. Iz tih razloga je kriva trajanja koristan i nezaobilazan alat u preliminarnim
studijama o hidroenergetskom potencijalu razmatranih vodnih tokova.
Velika voda je ekstremna pojava definirana vodostajem, sekundarnim proticajem ili

volumenom u odreĊenom vremenskom razdoblju opaţanja ili je utvrĊena kao vjerovatnoća
pojava u odreĊenim vremenskim razdobljima.
Za odreĊivanje velikih voda, zavisno od veliĉine i tipa objekata, raspoloţivih podataka te

tehniĉkih i financijskih potencijala, koristi se veoma širok spektar razliĉitih metoda i
postupaka koje se mogu svrstati u sljedeće ĉetiri kategorije: (8)
1) Probabilistiĉke(statistiĉke) metode,
2) Deterministiĉke(parametarske) metode,
3) Metode regionalnih analiza,
4) Kombinovane metode.
Na osnovu raspoloţive ocjene velikih voda na nizu lokaliteta na nekom hidrološki

homogenom regionu, moţe izvršiti ocjena velikih voda na vodoprivredno potencijalnom
lokalitetu na kome takva ocjena nije moguća zbog potpunog izostanka relevantnih podataka,
odnosno odgovarajućih hidroloških osmatranja i mjerenja.
Za potrebe ovog rada korišteni su podaci sa sliva rijeke Drine, tj. 14 vodomjernih stanica, na
osnovu kojih su putem metode regionalne analize dobiveni podaci o proticajima rijeke Praĉe.
Zbog svoje jednostavnosti najĉešće upotrebljivan tip u analizi regionalne zavisnosti za

upotrebu u hidrološkoj praksi se koristi QT=f(F). Poznato je da se ova zavisnost moţe izraziti
kao QT= a*Fb , gdje je:
QT-maksimalni protok odreĊenog povratnog perioda javljanja,

F-površina sliva
a,b-regresioni koeficijenti,odnosno regionalni parametri.
25
U tom cilju raspoloţivi podaci o maksimalnim proticajima odreĊenih povratnih perioda

javljanja QT i površina sliva se nanose na dijagram i dobiva polje taĉaka (QT,F),slika 2.5.
Slika 2.6 Kriva zavisnosti maksimalnih protoka povratnog perioda 100godina (Q100) i
površina slivova F VS u slivu rijeke Drine (9)
Površina sliva rijeke Praĉe iznosi 1100 km2, dok su vrijednosti regionalnih parametara
regresionih krivih oblika QT=a*Fb za povratni period od 100 za sliv rijeke Drine godina
iznose a= 7,3399 i b=0,65755.
Na osnovu ovih podataka dolazi se do podatka da proticaj na rijeci Praĉi za povratni period
100 god iznosi Q100god.= 732 l/s.
26
3. FAZE IZGRADNJE
S obzirom da se brane, kao i mnogi drugi hidrotehniĉki objekti, grade u rijeĉnom koritu,
neophodno je u toku graĊenja vodu nekontrolisano skrenuti i sprovesti van korita u kome će
se graditi. Da bi se obezbijedila suha temeljna jama najĉešće se koriste dva postupka za
evakuaciju vode i to : (1)
 skretanje rijeke kroz optoĉni tunel,

 parcijalno (višefazno), pregraĊivanje rijeke zagatima.
Izgradnja objekata MHE Ustipraĉa vrši se skretanjem rijeke u dvije faze pri ĉemu se u prvoj
fazi izvodi desno prelivno polje, a u drugoj ostatak objekata koji pripadaju pregradi.
Skretanje rijeke i zaštita temeljne jame se vrši pobijanjem Larsen talpi u aluvijalni nanos
rijeke, sve do osnovne stijene.
Zagat je vitka vertikalna graĊevinska konstrukcija zabijena u tlo ili je u njemu izraĊena.
Ovakva stijena preuzima pritisak tla i osigurava stabilnost vertikalne konstrukcije, a nekada
sluţi i za zaštitu od podzemnih voda. IzraĊuje se od raznih materijala, a moţe biti od drveta,
ĉelika, betona ili armirana. UgraĊuje se kao konzola zabijena u tlo, bez zatege ili sa njom, a
moţe biti i sa više zatega. (10)
U prvoj fazi se zagatom pregradi jedan dio rijeĉnog korita (slika 3.1 ), pri ĉemu se temeljna
jama drenira od provirne vode crpljenjem. Prvi dio brane (zaštićen zagatom prve faze) radi
se samo do nivoa koji obezbjeĊuje stabilnost objekta i omogućava propuštanje rijeĉnog toka
u drugoj fazi gradnje. (1)
Slika 3.1 I faza projektovanja (1)

27
U drugoj fazi se prvo uklanja cijeli zagat ( ili samo dio) prve faze i gradi se uzvodni dio
zagata druge faze, sa ciljem da se rijeka potpuno pregradi. Kritiĉni trenutak nastupa pred
samo zatvaranje pregrade. S obzirom da je proticajni presjek znaĉajno smanjen, nivo vode
ispred zagata raste, a brzina kroz otvor se povećava, a time i vuĉna sila toka. Kada se otvor
zatvori i voda ispred zagata dostigne nivo preliva u tijelu prve faze brane, rijeka je skrenuta.
Zatim se radi nizvodni dio zagata, tako da se ( uz crpljenje i dreniranje) obezbijedi suha
temeljna jama za radove u drugoj fazi. Ovakvo pregraĊivanje se mora obaviti u periodu malih
voda. Po završetku drugog dijela brane, uklanja se zagat druge faze i voda se propušta kroz
drugi dio. (1)
Slika 3.2 II faza pregrađivanja rijeke (1)
3.1. I faza projektovanja MHE Ustiprača
3.1.1. Izgradnja zagata kojim će biti zaštićen prostor oba prelivna polja na desnom
boku
U prvoj fazi izgradnje objekta izvršiće se pobijanje ĉeliĉnih Larsen talpi i na taj naĉin
formirati zagat na desnom boku brane. Zagatom će biti zaštićen prostor oba prelivna polja i
gravitacioni dio brane na desnom boku. Rijeka će biti skrenuta u optoĉni kanal koji će biti
formiran na lijevom boku u zoni vodozahvatne graĊevine. Kanal je dimenzija: dubina 3,5m,
širina u dnu 4,3m, širina u kruni 6,10m. Zagat od ĉeliĉnih talpi ima krunu na koti 388,50
mnm i dimenzionisan je na proticaj (u optoĉnom kanalu) od 80,00 m3/s.
28
3.1.2. Pobijanje čeličnih talpi
Talpe se pobijaju na rastojanju od 8m od projektovane ivice iskopa. Unutar zaštićene zone

vrši se konsolidaciono injektiranje aluviona i izvodi iskop za objekte na pregradnom mjestu
uz crpljenje vode koja se eventualno pojavi u temeljnoj jami. Laboratorijska ispitivanja na
materijalu aluviona nisu vršena. Za potrebe statiĉkog proraĉuna zaštitnih talpi usvojene su
njegove fiziĉko mehaniĉke karakteristike materijala kako slijedi:
Zapreminska teţina Y gpr = 20,0kN / m3
Ugao unutrašnjeg trenja ϕ gpr = 30,0°
Modul stišljivosti M v = 7000kN /m2
Poasonov koeficijent ν = 0,33;
dok su za fiziĉko-mehaniĉke karakteristike injektiranog aluviona:

Zapreminska teţina γ = 24,0kN /m3
Modul elastičnosti E0= 10Gpa
Slika 3.3 Poprečni presjek kroz čeličnu talpu
Ĉeliĉne talpe se pobijaju kroz aluvijalni nanos do ĉvrste stijene. Zatim se vrši konsolidaciono
injektiranje aluviona izmeĊu talpi na mjestu buduće graĊevinske jame. Nakon injektiranja
29
radi se iskop injektiranog aluviona, tako da visina tog injektiranog aluviona bude 3,5m.
Injektirani aluvion, kao i sam aluvion se modelira pomoću zamjenjujućih horizontalnih
fiktivnih štapova. Štapovi u kojima se javi zatezanje se sukcesivno ukidaju.
3.1.3. Injekciona zavjesa i kontaktno-vezno injektiranje izmeĎu objekta brane i stijene
Da bi se obezbijedila vodoodrţivost fundamenta pregrade MHE „Ustipraĉa“ potrebno je

izvesti injekcionu zavjesu kojom bi se dio oštećene stjenske mase ispod i u bokovima brane
sanirao i time smanjila potencijalna proviranja. PredviĊeno je da se izvede injekciona zavjesa,
kao i konsolidaciono injektiranje na dijelu pregrade i kontaktno-vezno injektiranje na mjestu
vodozahvata.
Pod zaštitom zagata od talpi na izravnatoj površini aluvijona biće izgraĊena betonska ploĉa
od slabo armiranog betona. Sa površine betonske ploĉe vrši se bušenje za injekcionu zavjesu i
kontaktno-vezno injektiranje izmeĊu objekta brane i stijene.
Injekciona zavjesa je locirana na rastojanju od 4,50 m uzvodno od ose brane. Injekciona masa
kojom se vrši injektiranje bušotina injekcione zavjese i kontaktno-veznih bušotina tokom
postupka injektiranja će vezati i aluvijalni materijal ispod ploĉe. Nakon toga u ovako
konsolidovanom materijalu izvršiće se iskop temeljne spojnice objekata brane.
Injekcioni radovi na mjestu pregrade i vodozahvata podrazumevaju izvoĊenje

konsolidacionog injektiranja na mjestu pregrade, kontaktno-veznog injektiranja ispod
vodozahvata i injekcione zavjese ispod pregrade. Za glavni projekat nisu raĊena probna
injektiranja niti su vršena ispitivanja materijala i smjese za injektiranje, pa su injekcioni
radovi projektovani iskljuĉivo na osnovu rezultata inţenjerskogeoloških istraţivanja. Kao što
je konstatovano u prethodnom poglavlju istraţni radovi ukazuju da je vodopropustljivost
osnovne stijene u kompaktnim i tektonski neoštećenim zonama mala, dok se u tektonski
raspadnutim zonama mogu oĉekivati zone velike vodopropustljivosti duţ koje bi nakon
punjenja akumulacije moglo doći do koncentrisane filtracije i znaĉajnih gubitaka vode.
Dubina zavjese usvojena je ne samo iz uslova da vodopropustljivost stijene na dnu zavjese
bude prihvatljiva, već i iz uslova da injektiranjem bude obuhvaćena zona u kojoj se prema
preliminarnim procjenama, pomenuti lokaliteti sa izraţenim procesima raspadnutosti mogu
oĉekivati u većem obimu. Neophodnost da se injektiranjem obuhvate pojedinaĉni lokaliteti
velike vodopropustljivosti kao potencijalni privilegovani putevi koncentrisane filtracije
30
uslovili su da će injektiranjem, vjerovatno, biti obuhvaćene i zone u kojima je

vodopropustljivost mala i u prihvatljivim granicama.
Obzirom na nepravilnu raspodjelu vodopropustljivosti osnovne stijene u prostoru i ĉinjenicu
da su injekcioni radovi projektovani samo na osnovu relativno ograniĉenog broja ispitivanja
VDP-a (bez rezultata probnog injektiranja), napominje se da su utrošci materijala za
injektiranje procjenjeni na osnovu iskustava za injektiranje kreĉnjaka sliĉnih fiziĉko-
mehaniĉkih karakteristika. Oĉigledno je da će na pojedinim lokalitetima utrošci injekcione
smjese biti znatno veći od procijenjene prosjeĉne vrijednosti od 70 kg/m’ a, sa druge strane,
na pojedinim lokalitetima injektiranje vjerovatno neće biti potrebno zbog veoma male
vodopropusnosti stijene. U tom smislu, napominje se da će u fazi izvoĊenja projektovani
obim injekcionih radova sigurno biti korigovan u skladu sa rezultatima VDP-a ali se ne
oĉekuje da će se potrebni obim injektiranja znaĉajnije razlikovati od obima injektiranja datog
u ovom projektu.
3.1.3.1. Materijali za injektiranje i injekcione mase

Osnovna injekciona masa za zavjesu je dvokomponentna i sastojaće se od 95-98 % cementa
koji mora ispunjavati uslove predviĊene standardima JUS-a i 2-5% bentonita uz dodatak ĉiste
vode. Po potrebi dodavaće se i aditivi za povećanje fluidnosti i penetrabilnosti injekcione
mase (plastifikatori u koliĉini od 1-2 % u odnosu na teţinu cementa) i ubrzivaĉi vezivanja (u
sluĉaju velikih protoka filtracione vode kroz sredinu u kojoj se vrši injektiranje).
Konsolidaciono i konsolidaciono-vezno injektiranje izvršiće se sa cementno-bentonitnom
injekcionom masom sastava 95 % cement : 5 % bentonit i sa razreĊenjem (odnos suha
masa:voda) od 1:3 do 1:1. U sluĉaju većih primanja injekcione mase prelazi se na cementno-
bentonitske mase sa dodatkom pijeska u razmjeri (suhi materijal : voda) od 1:2 do 1:0.7, pri
ĉemu odnos cementa i pijeska iznosi od 1:1 do 1:2. Prije poĉetka injekcionih radova izvršiće
se laboratorijska ispitivanja materijala (cement, bentonit i pijesak) i injekcionih masa na
osnovu kojih će se preciznije odrediti sastav i odnos materijala u injekcionoj masi.
Kontrola i eventualna korekcija injekcione mase usvojene na osnovu laboratorijskih
ispitivanja vršiće se u toku izvoĊenja radova u skladu sa efektima injektiranja. Injekcionoj
masi mogu se dodavati razliĉiti aditivi u cilju brţeg vezivanja, stabilizacije ili plastifikacije
injekcione mase uz obavezu izvoĊaĉa radova da dokaţe opravdanost primjene aditiva.
Najpovoljnija poĉetna gustina injekcione mase odrediće se u toku izvoĊenja radova pri ĉemu
se ne predviĊa upotreba mase rijeĊe od SM:V=1:4 (suha materija prema vodi). Prosjeĉan
utrošak suhe materije procijenjen je na 70 kg/m' injektiranja.
31
3.1.3.2. Pritisci injektiranja

Pritisci injektiranja variraće izmeĊu 400 i 2000 kPa a zavisit će od svojstava stijene, poloţaja
etaţe koja se injektira po dubini i od poloţaja bušotine po duţini zavjese. U prvim etaţama
zavjese predviĊaju se završni pritisci od 400-500 kPa pri ĉemu se donja granica generalno
odnosi na bokove brane. Povećanje pritiska injektiranja po dubini vršiće se postepeno u
orjentacionim iznosima od 50 kPa/m'. Injektiranje konsolidacionih bušotina izvršiće se pod
pritiskom od 300-500 kPa. Pritisak po etaţama konsolidacionog injektiranja postepeno raste
za oko 0.3 bara. Optimalni pritisci injektiranja odrediće se u toku izvoĊenja radova u skladu
sa konkretnim uslovima u podlozi brane.
3.1.3.3. Projektni kriterijumi za izvođenje zavjese i konsolidacionog injektiranja

Injekciona zavjesa izvodiće se prema sljedećim kriterijumima:
 Reperne bušotine zavjese izvodiće se do dubina predviĊenih ovim projektom ili veće,
sve dok rezultati ispitivanja vdp-a po lugeon-u u poslednje 2 etaţe duţine 5 m, ne
budu manje od 3lu; Etaţa se smatra zainjektiranom kada utrošak injekcione mase,
gustine sa kojom je poĉelo zasićenje etaţe, nije veći od 0,01 x p u (lit/m') (1% od
završnog pritiska injektiranja p u (kn/m2)) i istovremeno nije veći od 15 l/m'
nezavisno od završnog pritiska injektiranja za period od 20 min.
 Prosjeĉna vrijednost rezultata ispitivanja vdp-a u kontrolnim bušotinama mora biti
maksimalno 3 lu pri ĉemu vdp svake pojedinaĉne etaţe mora biti manji od 5 lu. Pri
proseĉnim utrošcima manjim od 25 kg/m' suhe materije u susjednim bušotinama,
nepotrebno je dalje progušćavanje bušotina pri ĉemu razmak izmeĊu susjednih
bušotina ne smije biti veći od 3,0 m. To znaĉi da će se primarne i sekundarne bušotine
izvoditi do projektovanih dubina nezavisno od rezultata vdp-a i utrošaka injekcione
mase dok će izvoĊenje tercijalnih bušotina zavisiti od navedenog kriterijuma.
 Injektiranje konsolidacionih i konsolidaciono-veznih bušotina smatra se završenim
ako primanje injekcione mase bude manje od 10 l/min u vremenu od 10 minuta, a pod
završnim pritiskom. Ovaj kriterijum se moţe izmeniti u toku rada da bi se prilagodio
stvarnim uslovima na terenu.
3.2. II faza izgradnje
U drugoj fazi izradnje zagatom od ĉeliĉnih talpi zaštiti će se lijevi bok brane, a rijeĉni tok će
se usmjeriti preko prelivnih polja. U drugoj fazi izgradnje izvršiće se radovi na izgradnji
ispusta za ispiranje akumulacije i vodozahvatne graĊevine. Nakon završetka svih radova, u
32
drugoj fazi izgradnje brane, pristupiće se montiranju opreme. Ustave na prelivnim poljima
biće montirane pod zaštitom pomoćnih zatvaraĉa (dambalkena) koji će biti spušteni u
pripremljene niše.
U II fazi predviĊa se izvoĊenje preostalih objekata, a voda bi se propuštala preko izvedenog

prelivnog polja.
Kriva protoka preko preliva odreĊuje se preko sljedeće jednaĉine: (1)
Q= CQ * Bef * √
Gdje je:
Bef – efektivna širina preliva, detaljno objašnjeno u poglavlju V,
CQ – koeficijent prelivanja, detaljno objašnjeno u poglavlju V,
g – gravitaciona konstanta,
Hp – visina preliva (m)
Pristup brani je omogućen izgradnjom pristupnog puta od magistralnog puta Rogatica

Višegrad do platoa na kruni brane. Za pristup selima, koja se nalaze u brdu na lijevoj rijeĉnoj
padini projektovan je betonski most preko brane.
Slika 3.3 Izgradnja brane Ustiprača

33
4. INJEKTIRANJE
Projektom je predviĊeno da se pregrada na profilu Ustipraĉa fundira na aluvijalnom

materijalu u maksimalnoj debljini od 3 m. Aluvijalni materijal predstavlja bujiĉni nanos sa
plavinskim lepezama manjih bujiĉnih tokova, a sastavljen je od loše sortiranog i nesloţenog
materijala razliĉitog sastava. Ovakav materijal sklon je pojavama obrušavanja i stalnog
pokretanja novih koliĉina sa padine, duţ korita bujiĉnih tokova u glavne tokove a time i u
akumulaciju. U pripovršinskom dijelu aluvijalne naslage rijeke Praĉe izgraĊene su od
krupnog šljunka dok je donji dio dominantno pjeskovito-šljunkoviti sediment.
Vodopropusnost ovih sedimenata je veoma visoka, a procjena je da se kreće oko 10 -3 m/s.
Debljina aluvijalnog nanosa po osi korita Praĉe dostiţe maksimalno 5-5.5 m. Da bi se izveli
iskopi, naroĉito na lijevom boku pregrade gdje je evidentirano veće prisustvo ovog
materijala, projektom je predviĊeno da se najprije izvrši konsolidaciono injektiranje
aluvijalnog materijala pre iskopa, a da se potom u tako injektiranom aluvijonu vrši iskop za
fundament pregrade.
Prema ispitivanjima vodopropusnosti, vrijednosti koeficijenta filtracije koji karakterišu ovaj

sloj su reda veliĉine 10-7 m/s (pribliţno 1 Lu) u zonama koje su kompaktne i tektonski
neoštećne u većoj meri, do 10-4 m/s u izuzetno tektonizovanim zonama. Prosjeĉna vrijednost
Kf=10-5 m/s je karakteristiĉna za bokove rijeĉnog korita, dok ispod samog rjeĉnog korita
Praĉe vodopropusnost stijene je 10-30 Lu. U rasjednoj zoni kreĉnjaka ispod buduće pregrade
izmjerena je vodopropusnost 2x10-5 m/s.
Generalno, sa aspekta vododrţivosti, pregradni profil se uslovno moţe podijeliti na dvije

cjeline. Prvu cjelinu ĉine bokovi brane , posmatrano u vertikalnom preseku, od betonskih
ivica pregrade do vertikalnih kontakata sa vodonepropusnim slojevima. Ovaj kontakt je na
lijevom boku na oko 25 m od betonske ivice vodozahvata, a na desnom boku na oko 35-40 m
od desne ivice tijela brane. Drugu cjelinu ĉini centralni dio stjenske mase ispod samog
objekta (tijela brane).
4.1. Opis rješenja injekcionih radova
Ispod tijela brane predviĊena je jednoredna injekciona zavjesa. Na bokovima brane

predviĊena je izrada kosih bušotina koje će se izvoditi sa betonske ploĉe i sa terena. Prema
34
poloţaju u odnosu na branu i uslovima za izvoĊenje, injekciona zavjesa podjeljena je na tri

zone:
I zona obuhvata deo zavjese koji će se izvoditi sa betonske ploĉe od stacionaţe 0+020.95
zavese (bušotina CZ-1) do stacionaţe zavjese 0+095.97 (bušotina CZ-51). Na ovoj dionici
zavjese predviĊeno je izvoĊenje 51 vertikalne injekcione bušotine na razmaku od po 1.50 m.
Dubina zavjese na ovoj dionici varira od 17.9 m do 49.5 m. Svaka 8 bušotina zavjese je
reperna, odnosno ona se jezgruje, u njoj se ispituje VDP, a zatim se injektira. Ukupna duţina
jalovog bušenja u ovoj zoni zavjese je 101 m, bušenja za injektiranje 1282,5 m, a ukupna
duţina bušenja je 1383,5 m.
II zona obuhvata lijevu boĉnu zavjesu koja će se izvoditi sa betonske ploĉe (beton pregrade)
na rastojanju 1,0 m po horizontali, a pod uglom od 1° do 19° u odnosu na vertikalu. U ovoj
zoni je predviĊeno izvoĊenje 20 injekcionih bušotina, ukupne duţine od 5,3 m do 30,5 m.
Svaka osma bušotina je reperna. Duţina lijeve boĉne zavjese iznosi 17,7 m, a dubina od 17,5
m do 26,0 m. Ukupna duţina bušenja za lijevu boĉnu zavjesu iznosi 401,8 m, a bušenja za
injektiranje je 392,50 m.
III zona obuhvata desnu boĉnu zavjesu koja će se izvoditi pod uglovima od 1° do 14° u
odnosu na vertikalu. U ovoj zoni predviĊeno je izvoĊenje 14 bušotina, ukupne duţine od 12,7
m do 37,6 m. Svaka osma bušotina je reperna. Rastojanje vrha bušotina je 1,0 m. Bušotine će
se izvoditi sa betona pregrade nakon betoniranja 0,5 m betona i sa privremene betonske ploĉe
0,5 koja će se formirati na površini terena. Dubina zavjese u ovoj zoni je 32 m (ne raĉunajući
jalovo bušenje). Ukupna duţina bušenja za desnu injekcionu zavjesu iznosi 479,3 m, a od
toga je duţina bušenja za injektiranje 432,4 m. Iskop za pregradu treba obaviti kroz aluvion.
Da bi se obezbijedila stabilnost iskopa projektom je predviĊeno da se najprije sa privremene
betonske ploĉe debljine 0,5 m (kota 385,00 mnm) izvrši konsolidaciono injektiranje, a potom
pristupi iskopu za fundament pregrade. Konsolidaciono injektiranje na mjestu pregrade se
sastoji od bušotina i injektiranja ukupno 189 injekcionih bušotina koje su rasporeĊene u 20
redova. Rastojanje izmeĊu redova je 2,0 m, a rastojanje izmeĊu bušotina u istom redu 3,0 m.
Dubina konsolidacionih bušotina odreĊena je tako da 3 m zalazi u stijenu. U cilju
popunjavanja eventualnih šupljina na kontaktu vodozahvata i stijene i poboljšanja
deformacijskih svojstava i kompaktnosti osnovne stijene kao i uspostavljanja što tjesnije veze
izmeĊu betona vodozahvata i stijene neposredno ispod vodozahvata predviĊeno je
konsolidaciono-vezno injektiranje. Vezno-konsolidaciono injektiranje na mjestu vodozahvata
35
se sastoji od bušotina i injektiranja ukupno 74 injekcionih bušotina koje su rasporeĊene u 3

reda. Rastojanje izmeĊu redova je 2.0 m, a rastojanje izmeĊu bušotina u istom redu 3.0 m.
Dubina konsolidaciono-veznih bušotina je 3.0 m.
4.2. Tehnologija, metode i kontrola izvoĎenja injekcionih radova
Imajući u vidu litološki sklop osnovnog stjenskog kompleksa gdje su na oba boka
pretpostavljeni rasjedi dok je u koritu rijeke stijena kompaktnija prilikom odreĊivanja
probnog polja pošlo se od dvije pretpostavke i to:
 Istraţnim radovima je utvrĊeno postojanje rasjeda na lijevom boku dok su rasjedi na

desnom boku pretpostavljeni;
 Pregrada će se u koritu potoka djelimiĉno oslanjati na aluvione koji će se prethodno
konsolidaciono injektirati.
Imajući u vidu prethodne pretpostavke predviĊeno je da se na lijevom boku brane i u koritu

izvedu 2 probna polja i to na lijevom boku izmeĊu repernih bušotina LB-9R i LB-1R, a u
koritu rijeke izmeĊu repernih bušotina CZ-8R i CZ-16R. Oba probna polja izvodiće se sa
površine terena u poĉetnoj fazi izvoĊenja injekcionih radova. U zavisnosti od dobijenih
rezultata bušenja i ispitivanja VDP-a definisaće se optimalna tehnologija i metoda izvoĊenja
radova (silazno ili uzlazno) kao i injekcione mase. U centralnom dijelu zavjese injektiranje će
se vršiti uglavnom u kompaktnim kreĉnjacima i injektirani aluvion, pa se generalno predviĊa
uzlazna metoda injektiranja uz eventualnu neophodnost da se samo pojedini lokaliteti
injektiraju u fazi bušenja. Obzirom na ograniĉen raspoloţiv fond podataka o vodopropusnosti
osnovne stijene, predviĊeno je da svaka osma bušotina bude reperna odnosno istovremeno
injekciona i istraţna. Reperne bušotine će biti duţe za po 5 m u odnosu na ostale. Ove
bušotine izvodiće se kao prve. Reperne bušotine će se jezgrovati, u bušotinama će se ispitivati
vodopropustljivost metodom Lugeon-a i mjeriće se inklinacija bušotine. Na osnovu podataka
o svojstvima stijene dobijenim iz repernih bušotina korigovaće se projektovani elementi
zavjese, utvrdiće se dopunski kriterijumi za izvoĊenje i definisaće se injekcione mase.
Preostale bušotine zavjese, izvodiće se u sljedećim fazama:
 Na polovini rastojanja izmeĊu repernih bušotina izvodiće se primarne bušotine (I

faze);
 Na polovini rastojanja izmeĊu primarnih i repernih bušotina izvodiće se sekundarne
bušotine (II faze);
36
 Na polovini rastojanja izmeĊu sekundarnih i repernih odnosno primarnih bušotina

izvodiće se tercijalne bušotine (III faze) ĉime će biti kompletirana projektovana
zavjesa sa bušotinama na meĊusobnom rastojanju od 1,50 m.
Ukoliko projektni kriterijum izvoĊenja radova definisan preko koliĉine primanja injekcione
mase ne bude zadovoljen u tercijalnim bušotinama (III faze) i/ili opisano fazno injektiranje ne
utiĉe na znaĉajnije smanjenje primanja injekcione mase po fazama od I do III, izvodiće se
dopunske bušotine IV faze na polovini razmaka izvedenih bušotina. Prema rezultatima
inţenjerskogeoloških istraţivanja mala je vjerovatnoća da će dopunske bušotine biti potrebne.
Kontrolne bušotine za ocjenu efekata injektiranja predviĊene su u obimu od 10-15% duţine
injekcionih bušotina zavjese. Ove bušotine izvodiće se u ravni zavjese pod uglom od 15°-45°
u odnosu na vertikalu. Sve bušotine zavjese kao i kontrolne bušotine izvodiće se rotacionim
naĉinom bušenja uz primjenu isplake i jednostruke srţne cijevi a po potrebi, u bušotinama
koje će se jezgrovati koristiće se dvostruka srţna cijev. Minimalni preĉnik bušotina za
injekcionu zavjesu je min Ø 56 mm, a za bušotine koje se jezgruju min Ø 76 mm. PredviĊena
duţina etaţe za injektiranje zavjese je 5 m. Ispitivanje VDP-a po Lugeon-u vršiće se u svim
istraţnim bušotinama, svim bušotinama probnih polja i svim kontrolnim bušotinama.
Mjerenje inklinacije vršiće se na repernim, kontrolnim i na 10 % injekcionih bušotina.
Bušenje za konsolidaciono i konsolidaciono-vezno injektiranje je udarno ili rotaciono.
Preĉnik bušotina je min. 36 mm, izuzev bušotina koje se jezgruju i u kojima se ispituje VDP
(kontrolne bušotine), ĉiji je preĉnik min. 56 mm. Ukupna duţina kontrolnih bušotina je oko
10 % duţine konsolidacionih.
37
5. HIDRAULIČKI PRORAČUN
5.1. Brana sa vodozahvatom
Na rijeci Praĉi nizvodno od kamenoloma firme „Romanija Putevi“ i mosta magistralnog puta
Rogatica – Ustipraĉa predviĊena je izgradnja betonske pregrade (brane) „Ustipraĉa“ sa
krunom na koti 397,50 mnm. Njenom izgradnjom se formira akumulacija sa kotom
normalnog uspora 396 mnm. Kota maksimalnog uspora iznosi 397 mnm na osnovu
urbanistiĉko tehniĉkih uslova da ne smije da se ugrozi most na magistralnom putu. Brana se
sastoji od betonskog bloka na desnoj obali, prelivnog dijela, zahvata i betonskog bloka na
lijevoj obali. Prelivni dio se sastoji od 2 prelivna polja širine 26 m (svako polje je širine 13
m) i ispusta širine 3 m. IzmeĊu preliva nalazi se stub širine 2,50 m, a izmeĊu prelivnog polja i
ispusta je stub širine 2,25 m. Preko brane postoji most širine 4,20 m i duţine 28 m koji
povezuje lijevu i desnu obale rijeke Praĉe.
Slika 5.1 Situacija brane sa vodozahvatom Ustiprača
38
5.2. Evakuacija vode za vrijeme izgradnje
Prilikom izgradnje brane „Ustipraĉa“ predviĊeno je dvofazno pregraĊivanje rijeke Praĉe

Larssen talpama. U I fazi izvodi se prelivno polje na desnoj obali. Zbog karakteristika terena,
da bi moglo da se vrši iskop u aluvionu pravi se pojas oko prelivnog polja u kojem se mogu
izvoditi radovi. Rijeka se u toj fazi usmjerava u optoĉni kanal koji je izgraĊen na lokaciji
vodozahvata. Na slici 5.2 je data funkcija promjene nivoa vode u zavisnosti od protoka u
suţenju koje nastaje pregraĊivanjem.
U hidrauliĉkom smislu teĉenje kroz suţenje se tretira kao teĉenje kroz kratki objekat i te je za
proraĉun zagata prve faze korišten softverski paket MIKE 11, ĉiji će naĉin rada biti objašnjen
u daljem radu.
Slika 5.2 Promjena nivoa vode u zavisnosti od protoka
Visina zagata se dobija na osnovu linije nivoa vode, koja se moţe odrediti primjenom
Bernulijeve jednaĉine ĉija je hidrauliĉka šema prikazana na sliki 5.3.
Slika 5.3 Proračun linije nivoa između dva presjeka (1)
39
Na osnovu prethodne slike, energija u uzvodnom presjeku 2 (E2) jednaka je energiji u

nizvodnom presjeku 1 (E1), uvećanoj za gubitke na dionici izmeĊu ova dva presjeka ∆E1-2
Pri ĉemu se moţe napisati: (1)
E2 = E1 + ∆E1-2, odnosno
zd,2 + h2 + = zd,1 + h1 + + ( )
gdje je:
E1 – energija u presjeku 1,
E2 – energija u presjeku 2,
∆E1-2 – dio specifiĉne energije utrošen na savladavanje otpora izmeĊu posmatrana dva
presjeka,
zd,2 – kota dna u presjeku 2 (m),
h2 – dubina vode u presjeku 2, mjerena od dna do slobodne površine (m),
– brzinska visina u presjeku 2 (m),
zd,1 – kota dna u presjeku 1 (m),
h1 - dubina vode u presjeku 1, mjerena od dna do slobodne površine (m),
brzinska visina u presjeku 1 (m),
rastojanje izmeĊu presjeka 1-2,
Q – proticaj (m3/s),
n – konstanta, Manningov koeficijent hrapavosti,
A1 – površina popreĉnog profila 1 (m2),
A2 – površina popreĉnog profila 2 (m2),
40
R1 – hidrauliĉki radijus presjeka 1, koji je jednak koliĉniku posmatrane površine popreĉnih

presjeka i okvašenog obima istog, tj. R1 = A1/χ1 (m),
R2 - hidrauliĉki radijus presjeka 2, koji je jednak koliĉniku posmatrane površine popreĉnoh

presjeka i okvašenog obima istog, tj. R2 = A2/χ2 (m).
Prvi ulazni parametar za software-ski paket je proticaj od Q= 80 m3/s. Posmatrano je sedam

profila, prvih 6 profila se nalazi na dionici predviĊenoj za izgradnju brane u rastojanju od oko
340 m, dok je sedmim profilom modul trebao biti fiktivno produţen za 1km radi taĉnosti
proraĉuna. No na sonovu dostavljenih podloga to nije bilo moguće, pa se autor odluĉio
usvojiti vrijednosti visine talpe iz Glavnog projekta MHE Ustiprača, a naĉin rada softvera i
podatke dobivene iz softvera prikazati radi boljeg shvatanja rada samog softvera i postupka
dimenzioniranja evakuacionog dijela brane.
Popreĉni profili, oĉitani s dostupnih podloga, su postavljeni, tako da se izmeĊu trećeg i

ĉetvrtog profila nalazi predviĊena pregrada profila brane. Da bi se dobio nivo vode prilikom
postavljanja zagata, u osovini rijeke na mjestu predviĊenom za zagat, u software-u, je
postavljena prepreka i na taj naĉin je suţeno korito u tom dijelu rijeke.
Slika 5.4 Poprečni profili duţ razmatranog toka kao ulazni podaci za Mike 11
41
Slika 5.5 Poduţni presjek nivoa vode dobiven preko Mike11
Slika 5.6 Presjek tri poprečna profila iz softvera Mike 11
42
Slika 5.7 Presjek tri poprečna profila iz softvera Mike 11
Visina zagata (I i II faze) se odreĊuje preko linije nivoa u koritu za odgovarajući raĉunski
proticaj. Obiĉno se kruna zagata podiţe za zazor od f = 1,0 1,5 iznad proraĉunate linije
nivoa vode.
Slika 5.8 Linija nivoa duţ zagata (1)
Za I fazu na osnovu analize usvojeno je da gornja ivica talpe bude na visini 388,50 mnm.
II FAZA
U II fazi predviĊeno je izvoĊenje preostalih objekata, a voda se propušta preko izvedenog

prelivnog polja. Kriva protoka preko preliva odreĊuje se preko sljedeće jednaĉine:
Q= CQ * Bef * √
Gdje je:
43
Bef = 24,79 m – efektivna širina preliva,
CQ = 0,462 m – koeficijent prelivanja,
g= 9,81 m/s2 – gravitaciona konstanta,
Hp – visina preliva (m)
Zavisnost proticaja od vsine preliva

Hp
6
5
4
Hp(m)
3
2
1 Series1
0
Q(m3/s)
Slika 5.6 Promjene nivoa vode u zavisnosti od proticaja
Hp (m) 0 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5

Q (m3/s) 0 50,73 93,2 143,4 200,53 263,60 332,18 405,84 484,27 567,18 654,35
Tabela 5-1 Kriva proticaja preko preliva
44
Na slici 5.5 je data kriva protoka preko preliva.
Slika 5.9 Promena nivoa vode u zavisnosti od protoka
Za II fazu na osnovu analize usvojeno je da gornja ivica talpe bude na visini 393,80 mnm.
5.2.1. Teoretske osnove software-skog paketa MIKE 11
MIKE 11 je kompjuterski program koji simulira proticaj i nivo vode, kvalitetu i transport
nanosa u rijekama, kanale za navodnjavanje, rezervoare i druge hidrotehniĉke objekte. Ovo je
jednodimenzionalni rijeĉni model.
Neustaljeno „talasno“ kretanje vode karakteriše promjenjivost hidrauliĉkih veliĉina(protoka,

kota nivoa, brzina itd.) u prostoru i vremenu. Ako je brzina promjene velika, radi se o naglo
promjenjivim neustaljenim tokovima. S druge strane, poplavne talase velikih aluvijalnih
rijeka karakterišu relativno spore promjene, pa je rijeĉ o blago promjenjivim neustaljenim
vodotocima.
Prirodne vodotoke karakterišu turbulentno, prostorno trodimenzionalno, a vremenski

promjenjivo.nestacionarno teĉenje. U cilju lakše analize, ovi tokovi se osrednjavanjem po
dubini, svode na ravanske( u horizontalnoj ravni dvodimenzionalne) tokove, a ovi daljim
osrednjavanjem po širini korita, svode na linijske (prostorno jednodimenzionalne) tokove.
45
Kako je duţina rijeĉnog korita dominantna u odnosu na njegovu dubinu i širinu, pretpostavka
o linijskom karakteru teĉenja je opravdana u većini problema rijeĉnog ureĊenja, što znaĉi da
se hidrauliĉki proraĉuni mogu zasnivati na brzinama toka koje su osrednje po popreĉnom
presjeku.
Jednaĉine linijskog neustaljenog teĉenja poznate kao „Saint Venantove“ jednaĉine, opisuju
zakone odrţanja mase i koliĉine kretanja pod sljedeći pretpostavkama:
1) Fluid je nestišljiv, homogene gustine, linearna je veze smiĉućih napona i brzine

klizanja,
2) Teĉenje je linijsko, blago promjenjivo u vidu „dugih talasa“,
3) Zanemarena su vertikalna ubrzanja fluidnih djelića u odnosu na gravitaciono
ubrzanje, odnosno raspored pritisaka po dubini hidrostatiĉki, a nivo vode u
popreĉnom presjeku horizontalan,
4) Otpori trenja se mogu definisati empirijskim izrazima izvedenim za ustaljeno
jednoliko teĉenje,
5) Uzduţni nagib dna je mali, a korito nije podloţno deformaciji,
6) Zanemareni su uticaji sekundarnih strujanja, kao na primjer vrtloţna strujanja.
Jednaĉina linijskog neustaljenog teĉenja, poznate kao Saint Venantove jednaĉine, opisuju
zakone odraţanja mase i koliĉine (pod uslovom navedenim pod 2.)
Jednaĉina odrţanja mase glasi:
Gdje je:
A – površina posmatranog presjeka (m2),

t – vrijeme ( s ),
x- jednodimenzionalni prostor (prostor diskretizacije) (m),
q – doticaj sa strane (izvor) ukoliko postoji (m3/s/m);
Jednaĉina odrţanja koliĉine kretanja glasi:
( )
46
Gdje je:
t- vrijeme (s),
x – jednodimenzionalni prostor (prostor diskretizacije posmatranje) (m),
A - Površina posmatranog presjeka (m2),
g – gravitaciona konstanta (m/s2),
Ie – nagib linije energije (
Nagib linije energije obiĉno se definiše Maningovom formulom:
| |
Gdje je:
n – Maninngov koeficijent hrapavosti ( trenje vode i korita otvorenog toka) koji zavisi od
površinske hrapavosti, vegetacije, nepravilnosti kanala, grananja vodotoka, visine vode,
suspendovanog materijala...
Q – proticaj ( m3/s),
A – površina posmatranog presjeka ( m2),
R1 – hidrauliĉki radijus posmatranog presjeka, koji je jednak koliĉniku posmatrane površine
popreĉnog presjeka i okvašenog obima istog, tj. R=A/ (m);
Prethodne jednaĉine rješene su implicitnom metodom konaĉnih razlika na sljedeći naĉin i
prema sljedećim šemama (sa duplim prostornim korakom):
Slika 5.10 Postavljanje jednačine kontinuiteta prema 6-tačaka Abbot šemi
47
Dato rješenje jednaĉine kontinuiteta prema ovoj šemi glasi:
Gdje je:
x – jednodimenzionalni prostor (m),
h – dubina vode (m),
t – vrijeme (s).
Indeksacija promjenjivih u jednaĉini je data sa :
j – oznaĉava sadašnji prostorni trenutak u kojem je j+1 naredni trenutak u smjeru toka a j-1
prethodni trenutak u odnosu na smjer toka koji se posmatra,
n – oznaĉava sadašnji vremenski trenutak gdje je n+1 budući vremenski trenutak koji se traţi.
Za rješavanje prethodno navedenih Saint Venantovih jednaĉina linijskih tokova neophodno je

zadati konturne uslove, koji se sastoje od poĉetnih graniĉnih uslova.
Poĉetnim uslovima se definišu vrijednosti promjenjljivih duţ toka u poĉetnom trenutku (t0),
odnosno zadaju se vrijednosti funkcija Q(x,t0) i Z(x, t0), u raĉunskim profilima na unaprijed
zadatim odstojanjima x duţ toka.
Spoljašnji graniĉni uslovi se definišu u profilima na uzvodnom i nizvodnom kraju raĉunske

oblasti. Na uzvodnom kraju (x=x1) se kao graniĉni uslov moţe zadati hidrogram : Q(x1,t) =
Q1(t), ili nivogram: Z(x1,t) = Z1(t), a na nizvodnom kraju (x=xn) hidrogram : Q(xn,t)=Qn(t),
nivogram Z(xn,t)= Z(t) ili kriva protoka Z(xn,Q) = Zn(Q).
Unutrašnji graniĉni uslovi se zadaju u profilima gdje postoji neki „prekid“ toka (ušće, branam
boĉni preliv itd.) Definišu se pomoću jednaĉine odrţanja mase i jednaĉine odrţanja energije
ustaljenog teĉenja.
48
5.3. Evakuacija vode za vrijeme eksploatacije
Kao što je već opisano, prelivni dio brane se sastoji od 2 polja ukupne širine 26 m (svako
polje po 13 m) i ispusta širine 3 m. Za odreĊivanje propusne moći prelivnih polja korišten je
izraz: (1)
Q= √
Gdje su :
Cp – koeficijent prelivanja,
Bef – efektivna širina preliva,
H – prelivni mlaz
Koeficijent prelivanja:
Koeficijent prelivanja odreĊuje se preko sljedećih izraza: (1)
= 0,777
Gdje su:
Cpo – koeficijent prelivanja za neometano prelivanje (Cpo=0,496),
p – visina praga (p=5,10 m),
Hp – visina prelivnog mlaza prema kome je oblikovana kontura (Hp=5,50 m –odgovara koti
maksimalnog uspora od 397 mnm)
Na osnovu navedenog izraza dobija se relativni koeficijent prelivanja Cp=0,486
Efektivna širina prelivanja:
Stubovi omogućavaju saobraćaj preko preliva. Uz to, stubovi mogu povoljno uticati na
ravnomjeran raspored proticaja duţ preliva. S druge strane, stubovi smanjuju širinu prelivanja
(duţinu prelivne ivice). Prvo i oĉigledno, stub oduzima dio širine preko koje bi voda
prelivala. Drugo, usljed postojanja stuba, kao prepreke teĉenju, javlja se suţenje (kontrakcija)
po širini prelivnog mlaza. Uticaj stubova prikazan je na slici 5.7.
49
Slika 5.11 Preliv sa stubovima (1)
Efektivna širina preliva Bef, (tj. širina prelivnog mlaza) se raĉuna preko sljedećeg izraza: (1)
=B
Gdje su:
B – stvarna širina preliva (B=26 m),
H – prelivni mlaz (H=5,50 m),
n – broj stubova (n=1),
ks – koeficijent suţenja od stuba (ks=0,01),
kb – koeficijent suţenja od boĉnog oslonca (kb=0,1).
Efektivna širina preliva Bef preko pomenutog izraza iznosi 24,79 m (24,79). Na osnovu
svega gore navedenog odreĊuje se propusna moć preliva:
Cp = 0,486
Bef = 24,79 m Q = 688,34
H = 5,5 m
Određivanje konture prelivne ivice:
Kao što je već napomenuto preliv je oblikovan za prelivni mlaz od 5,50 m. Naĉin na koji je
dobijena kontura preliva prikazan je na slici 5.8, a tabelarno u tabeli 5-2.
50
Slika 5.12 Određivanje konture prelivne ivice (1)
X/H 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,60 0,80 1,00

Koordinate
Y/H 0,13 0,04 0,01 0,00 0,01 0,06 0,15 0,27
Tabela 5-2 Koordinate prelivne ivice
Sada će se odrediti kapacitet ispusta koji se nalazi sa lijeve strane prelivnih polja. On se
sastoji od vertikalnih boĉnih zidova i opremljen je tablastim zatvaraĉem ispod koga se
propušta voda i na njega se odnose drugaĉiji uslovi teĉenja.
Na slici 5.9 prikazan je detalj isticanja ispod tablastog zatvaraĉa
Slika 5.13 Isticanje ispod ustave sa horizontalnim dnom (1)
51
Protok Q se odreĊuje preko sljedećeg izraza: (1)
Q=B √
Gdje su:
B – širina ispusta (B=3 m),
a – otvorenost ustave (a=4 m),
Cq – koeficijent proticaja,
H1 –visina vode ispred zatvaraĉa
Visina H1 se odreĊuje na osnovu sljedeće relacije:
H1 = KMU = 397,00 – 389,48 = 7,52 m
Koeficijent proticaja:
Koeficijent proticaja se odreĊuje na osnovu sljedećeg izraza: (1)
Cq = Ca √
Gdje su:
Ca – koeficijent kontrakcije (Ca=0,61),
Cv – koeficijent brzine (Cv=1), iz ovog slijedi:
Ca = 0,61
Cv = 1 Cq = 0,53 tako da protok Q iznosi 77.25 m3/s
H1 = 7,52 m
a=4m
Dakle propusna moć preliva iznosi:
Q = Qpr + Qisp = 688,84 + 77,25 =766,09
52
5.4. Umirivač energije-slapište
Slapište je dio hidrotehniĉke graĊevine u kojem se obavlja disipacija energije pri prelasku
gornje vode u donju. Promjena oblika slobodne vodene površine pri prelasku iz silovitog u
mirni tok naziva se vodni skok (hidrauliĉki skok). Slapište ili umirujući bazen je najĉešći
umirivaĉ energije pri padovima do 50 m i obiĉno se izvodi kao prizmatiĉni, horizontalni i
pravougaoni kanal sa ili bez dodatnih elemenata za razbijanje, usmjeravanje i stabilizovanje
mlaza (blokovi, izlazni prag, zubci...).
Poznato je da se klasiĉan hidrauliĉki skok neće formirati u prostoru bućnice ako je dubina
donje vode (hdv) manja od druge spregnute dubine ( h2“ ). Kako je, pak, odnos hdv < h2“
veoma ĉesta pojava u praksi, postoji veliki rizik da fundament bućnice sa klasiĉnim
hidrauliĉkim skokom bude potkopan i objekat porušen, ukoliko se ne predvide obimne i
skupe mjere zaštite dna rjeĉnog korita od erozije. MeĊutim, hidrauliĉki skok će se zadrţati u
projektovanom prostoru u što većem intervalu projmene protoka ukoliko se izmjeni
geometrijski oblik dna bućnice sa klasiĉnim hidrauliĉkim skokom.
Efikasno i prosto rješenje je bućnica sa horizontalnim dnom, spuštenim ispod dna rjeĉnog
korita ili bućnica sa kontinualnim pragom na horizontalnom dnu. Moguća je i kombinacija
ova dva tipa.
Što se tiĉe umirivaĉa energije on se projektuje za maksimalni dozvoljeni protok, tako da je

protok za dimenzionisanje koristeći sve pomenuto unaprijed:
Q = 732
Kod slapišta (umirujućeg bazena) treba odrediti:
 Širinu slapišta B
 Duljinu slapišta LS
 Kotu dna
 Visinu boĉnih zidova d
 Dimenzije i raspored dodatnih elemenata za umirenje (disipaciju) energije.
53
Slika 5.14 Slika brane sa slapištem (1)
Kod definiranja oblika i dimenzija slapišta treba uzeti u obzir sljedeće uvjete:
1. Širinu rijeĉne doline

2. Topografiju terena i dispoziciju objekta
3. Oblik protoĉne krivulje donje vode
4. Geološki sastav temeljnog tla slapišta (zbog erozije nizvodnog korita i nosivosti
temeljnog tla).
U slapištu se mogu pojaviti dinamiĉka opterećenja:
 Dinamiĉki uzgon
 Kavitacija
 Vibracije
Zaštita korita nizvodno od slapišta
Ekonomski je neisplativo umiriti svu energiju u slapištu pa dio neuništene energije djeluje
nizvodno od slapišta, stoga se dno mora zaštititi na duljini od (2-5) h2 (na slici h1’’).
Zaštita se izvodi korištenjem:
 Kamenih obloga, rip-rap

 Gabiona i sl
Hidrauliĉki proraĉun umirujućeg bazena (slapišta) se koristi pri hidrauliĉkom

dimenzionisanju bazena.Proraĉun omogućava da se za pretpostavljenu vrednost širine i,/,ili
54
kote dna bazena, izraĉunaju spregnute dubine i brzine vode, a na osnovu njih ostale dimenzije
bazena. Hidrauliĉka šema prikazana je na slici 15.
Slika 5.15 Hidraulička šema proračuna umirujućeg bazena
Za proraĉun se koristi sistem jednaĉina. Energetska jednaĉina izmeĊu KGV (kote gornje
vode) i presjeka 1 glasi: (1)
V1 = √ * ( )+
Gdje su:
EGV – energetska kota gornje vode ,
EGV – gubitak energije,
ZB – kota dna umirujućeg bazena
Pretpostavlja se da je nivo vode na kraju bazena pribliţno jednak nivou u nizvodnom koritu,
pa se jednaĉina energije izmeĊu preseka 2 i DV (donje vode) moţe napisati kao:
ZB = ZDV
Gdje je:
σ – koeficijent potopljenosti (σ=1,05 ÷ 1,25),
h1“ – spregnuta dubina koja se odreĊuje preko izraza:
55
h1“ = (√ );
Fr = Gdje je Fr – Frudov broj
Sistem nelinearnih jednaĉina se rješava postepenim pribliţavanjem (iterativnim postupkom).

Kod dimenzionisanja umirujućeg bazena moţe se zanemariti gubitak energije, ĉime se
dobijaju nepovoljniji uslovi za formiranje skoka, što je na strani sigurnosti. U prvoj iteraciji
će se pretpostaviti da je kota dna slapišta jednaka koti dna nizvodnog korita:
(1) ZB = ZD,DV
V1 = √
5.5. Slapište na hidroelektrani „Ustiprača“
Slapište u podnoţju prelivnih polja je dimenzinirano na maksimalni proticaj od 732 m3/s,

slapište se dimenzionira iz razloga što je moguće oĉekivati kotu vode iza hidrauliĉkog skoka
u podnoţju preliva, za maksimalni proticaj, u iznosu od 392,2 m.nm, što je kota koja potapa
krunu preliva 391,5 m.nm. Spajanje prelivnog mlaza, sa donjom vodom( ako je teĉenje u
koritu nizvodno u mirnom reţimu) obavit će se preko hidrauliĉkog skoka. Hidrauliĉki skok se
mora obavezno zadrţati što bliţe prelivu u objektu bućnice. Bućnica mora biti betonski
objekat.Kod Ustipraĉe je predviĊeno polaganje kamena min preĉnika 0,80 m. Kota dna nakon
polaganja kamena iznosi 384,50 mnm.
Slika 5.16 Preliv sa salpištem (1)
56
Oznake:
KMU – kota maksimalnog uspora
∆E – dio specifiĉne energije utrošen na savladavanje otpora izmeĊu posmatrana dva presjeka,
KDV – kota donje vode,
HDV – visina donje vode (nizvodna normalna dubina vode),
K.R. – komparativna ravan
K.R., - komparativna ravan sa uzetom dubinom slapišta (a) u obzir
5.5.1. Proračun slapišta
Najprije su izraĉunate spregnute dubine za protok koji dolazi sa preliva da bi se vidjelo da li

uopšte postoji potreba za slapištem. Bernulijeva jednaĉina za presjek 1 i 2 : (1)
h1 =h2
Gdje je:
h1=KMU – Kdna,uzvodno= 397,00-386,4 = 10,6 m
h2- dubina vode prije skoka, poznata još kao i prva spregnuta dubina (m),
⁄
v1= 2,79 ⁄ pa je,
= 0,39 m
, = – 1,
10,6 + 1,9 + 0,39 = h2 + + *( ) +
12,89 = h2 + + -
57
12,89 = h2 +
12,89 = h2 +
12,89 = h2 + iz ovog slijedi da je h2 = 2,1 m
I pretpostavka:
h = h2 = 2,1 m => prva spregnuta dubina
hkr = √ =√ = 4,46 m, pa je druga spregnuta dubina:
h''= √ ( )
h''= √ ( ) = 8,2 m > Hdv= 4,46 m => potrebno je izvesti slapište
Bernulijeva jednaĉina za presjek 1 i 2 uzimajući u obzir i slapište:
a + h1 = h2 analogno slijedi:
a + 12,89 = h2 +
Dubina slapišta se dobija iz sljedećih uslova:
1 ) a = 1,25*(h'' - hdv ) = 4,68 m
2 ) a = 1,1*h'' - hdv = 4,56 m, usvaja se veća vrijednost za slapište a= 4,7 m
4,7 + 12,91 = h2 +
17,61 = h2 + => h2 = 1,7 m
58
II pretpostavka:
h'' = √ ( )
h''= √ ( ) = 9,40 m > a+hdv = 9,16 m => odbaĉen skok
II pretpostavka nije valjana jer se javlja odbaĉen skok a uslov koji se mora ispuniti je da skok
uvijek bude potopljen, iz ĉega slijedi da je potrebno postaviti novu pretpostavku.
III pretpostavka:
Pretpostavlja se da je dubina bućnice a = 5,0m, pa slijedi:
5,0 + 12,89 = h2 +
17,89 = h2 + => h2 = 1,7 m =
h'' = √ ( )
h''= √ ( ) = 9,58 m < a+hdv = 5,0+4,46 = 9,46 m => potopljen skok
Duţina slapišta bi trebala biti jednaka duţini hidrauliĉkog skoka i prema preporukama iznosi
Ls= 5 , usvajajući vrijednost od 5,0*h'', duţina slapišta je 52,7 m, pa je usvojena
duţina 53m.
MeĊutim, praksa je pokazala da se na igraĊenim objektima moţe usvojiti manja duţina

slapišta od klasiĉne duţine hidrauliĉkog skoka Ls što će biti i uraĊeno u ovom radu, u takvim
sluĉajevima je takoĊer potrebno koristiti elemente koji će razbiti energiju mlaza, odnosno za
uspješno širenje mlaza i stabilizovanje poloţaja koriste se zubci, pragovi ili blokovi, a na
samom izlazu iz bazena potrebno je dopustiti povećanu turbulenciju.
Postoji više tipova bazena sa elementima za umirenje energije, koji su oblikovani za

odgovarajuće uslove teĉenja, u praksi se najviše koriste bazeni tipa USBR II ili USBR III.
Ovi bazeni su u mogućnosti da skrate duţinu slapišta na 2,5 4 spregnute dubine, što ovisi
od tipa bazena i Fruodovog broja.
59
5.5.1.1. Slapište tipa USBR III
USBR bazeni se već dugo vremena primjenju kao standard pri projektovanju tj.izgradnji
umirujućih bazena, jer su se pokazali efikasni kako pri laboratorijskim uslovima tako i fazi
njihove eksploatacije. Koristi se pri vrijednosti Frudovog broja većeg od 4,5 i za mlazove ĉija
je ulazna brzina ne viša od 20 m/s. (1)
Slapište tipa USBR III se sastoji od uzvodnih zubaca, središnjih blokova i glatkog praga
pomoću kojih savladava energiju mlaza i na taj naĉin skraćuje samu duţinu slapišta.
Uzvodni zubci se nalaze na samom ulazu u bazena te se time mlaz razbija na više manjih koji
struje izmeĊu i preko zubaca. Zubci stvaraju sile otpora što pospješuje stabilizaciju mlaza i
smanjuje spregnutu dubinu.
Nizvodni glatki prag usmjerava mlaz najviše pri izlazu iz bazena. Na osnovu iskustva
steĉenog na objektima i modelima, optimalan nagib kosine koja spaja dno slapišta sa
nizvodnim glatkim pragom(a moţe biti i nazubljen) je 1:2 3.
Središnji zubci(blokovi) imaju najvaţniju ulogu u ovom tipu umirujućeg bazena jer
stabilizuju skok u bazenu neovisno od fluktuacije brzina i pritisaka i omogućavaju znatno
kraću duţinu bazena nego što su duţine kod ostalih tipova.
Dimenzioniranje slapišta MHE Ustipraĉa je raĊeno na dva naĉina za proticaj koji odgovara
stogodišnjoj velikoj vodi 732 m3/s
a) Na osnovu dijagrama koji vaţe za Frudov broj veći od 4,5 i vrijednost ulazne brane
mlaza do v = 20 m/s
Slika 5.17 USBR slapište tipa III (11)
60
Za vrijednosti:
h = 1,7 m Fr = = = = = 18,1
q = 29,53 m3/s/m
Iz dijagrama, sa slike 5.13 na osnovu ove vrijednosti su oĉitane sljedeće dimenzije zubaca:
= 0,22 - visina i širina uzvodnog zubca
=> h3 = 3,51* 0,22 = 0,76
=> h4 = 2,0* 0,22 = 0,44
Duţina skoka za Fr = 18,1 iznosi :
2,8 => L = 2,8* , pri ĉemu je
= * (√ )
5,5
Pa je duţina skoka L = 2,8*5,5 = 15,5 m.
61
Slika 5.18 Karekteristike umirujućeg bazena za Frudov broj veći od 4,5 i ulaznu brzinu mlaza
v< 20 m/s (11)
b) Na osnovu preporuka dobivenih na modelima i u praksi, a koje se mogu vidjeti sa

slike
Slika 5.19 USBR slapište tipa III (1)
62
- Visina srednjeg zuba h3
(√ )
h3 = [ (√ )]
h3 = 2,3 m
- Visina uzvodnog zuba
h1 = h' =1,7 m
- Visina glatkog praga
h4 = 1 1,5 h1
h4 = 1*1,7= 1,7 m
- Duţina slapišta
L= 2,7 *h'' = 2,7 * 9,58 m= 25,59 m
Usvojene vrijednosti zubaca kao i dimenzije slapišta predstavljene prilogom 2 a to su:
- Visina uzvodnog zubca 1,7 m

- Visina središnjeg zubca 2,3 m
- Visina glatkog praga 1,7 m
- Duţina slapišta 26 m
U odnosu na ostale bazene u slapištu tipa USBR III se javlja konturna sila (sila otpora oblika)
koja omogućava skok sa manjom spregnutom dubinom i koja glasi:
Gdje je:
Cs = 1,9 – koeficijent sile oĉitan sa slike za vrijednosti vertikalne ploĉe,
– širina zuba,
63
– dubina mlaza ispred zuba ( h' = 1,7m),
– brzina mlaza na dubini h'
Slika 5.20 Koeficijent sile za ravnu vertikalnu ploču, cilindar, elipsu i strujoliko tijelo, u
funkciji Reynoldsovog broja
Ukoliko se razmatraju samo središnji blokovi koji daju oko 70% ukupne sile otpora oblika,
jednaĉina odrţanja koliĉine kretanja:
Slika 5.21 Sile u bazenu sa središnjim zubom (1)
P1 - P2 – n*Fs = r*Q*(v2-v1)
64
Gdje je:
n – broj zubaca,
v1 =
v2 =
bz = 0,75*2,3 = 1,73m širina zuba,
Pa je
24,79*9,81* = 732*5,79 + 24,79*9,81*
351,41 + 12707,5 – 495,3n = 4238,28 + 3162,7
n = 7,4
USVOJEN BROJ ZUBA n = 8 bz = 1,75m
5.6. Zaštita korita nizvodno od slapišta
Ekonomski je neisplativo umiriti svu energiju u slapištu prije ispuštanja u nizvodno korito, a i
sam taj proces bi zahtijevao predugaĉak bazen za umirivanje. Zbog toga je dozvoljeno da
voda pri izlasku iz bazena i dalje raspolaţe izvjesnom energijom koja moţe da u manjoj mjeri
erodira korito.
Ono što je još prisutno u ovom sluĉaju jeste neravnomjeran raspored brzina po vertikali, pri
ĉemu su one na dnu najveće i imaju veću erozionu moć korita. Da bi se sprijeĉila erozija
korita koju pravi voda iza slapišta izvodi se kamena zaštita.
65
Nizvodna kamena zaštita smanjuje mogućnosti havarije uslijed potkopavanja slapišta.

Prilikom njenog definisanja neophodno je odrediti preĉnik mjerodavnog-karakteristiĉnog
zrna dc, oblik i granulometrijski sastav kamene zaštite, debljinu zaštitnog sloja t kao i duţinu
zaštite L.
Nizvodno od slapišta, MHE Ustipraĉa, je odabrana klasiĉna zaštita korita krupnim kamenom
(slika 5.17 ).
Slika 5.22 Klasična zaštita korita krupnim kamenom „rip-rap“ (1)
Uz pretpostavku da je kamenje pribliţno sferiĉno i da je specifiĉna teţina kamena gk= 27

kN/m3, predloţeno je (Petrarka 1958) da se za preĉnik karakteristiĉnog zrna zaštite uzme:
Pri ĉemu je:
dc = d50 – preĉnik karakteristiĉnog zrna ( u metrima) od koga je lakše ( po teţini manje) 50 %

zrna u jedinici zapremine zaštite,
v – brzina vode koja djeluje na kamen,
C – koeficijent koji zavisi od oblika, specifiĉne teţine i granulometrijskog sastava kamene

zaštite, oblika i intenziteta turbulencije,...
S obzirom da se koristi srednja brzina na izlazu iz bazena, dozvoljeno je ( Smith 1995) da se

koristi niţi koeficijent C ( u ovom sluĉaju C=0,02), pa je:
( )
66
Kada se ovako nizak koeficijent C primjenjuje za vaţnije objekte potrebno je biti na oprezu.
Da bi se bilo na strani sigurnosti, za nizvodnu kamenu zaštitu se usvaja veliĉina
karakteristiĉnog zrna dc = d50 = 80 cm.
Debljina kamene zaštite t, prema Peterki iznosi:
Duţina obloge L, se raĉuna u zavisnosti od druge spregnute dubine u bazenu i kao

orijentaciona vrijednost moţe se uzeti:
USVOJENA DUŢINA KAMENE NIZVODNE ZAŠTITE L = 24 m.
67
6. APROKSIMATIVNI PREDMJER I PREDRAČUN
Ukupna
R.B. Opis radova J.M. Količina Jedinična cijena
cijena(KM) (KM)
A. I FAZA IZGRADNJE BRANE
A.1. Pripremni radovi na desnoj obali za izgradnju desnog boka brane.
Raščišdavanje terena u zoni bududeg objekta na
desnoj obali rijeke Prače (uklanjanje divlje
A.1.1.
deponije, rastinja, panjeva i nestabilnih djelova
2
površinske stjenske mase. m 2900,00 1,50 4350,00
Izrada pristupnog pilot puta sa postojede putne
saobradajnice do mjesta desnog boka brane na
A.1.2.
koti 397.50 i pristupnog gradilišnog puta do korita
3
rijeke do kote 384.50. u materijalu IV kategorije. m 3149,00 11,00 34639,00
Ukupni pripremni radovi na desnoj obali za izgradnju desnog boka brane: 38989,00
A.2. Izrada zagata I faze
Ravnanje rječnog korita mašinskim trimovanjem u
A.2.1. zoni budude građevinske jame I faze izgradnje
3
brane-desni bok. m 1223,00 6,00 7338,00
Izrada pilot nasipa od homogenog zemljanog
materijala (gline) uzvodno i nizvodno od ose brane
A.2.2.
a u zoni veze zagata od "Larsen" talpi sa stjenskom
3
formacijom desne obale rijeke Prače. m 292,00 6,00 1752,00
Nabavka, transport i mašinska ugradnja čeličnih
profila-talpi tipa "Larsen" prema projektu i prema
A.2.3.
za tu poziciju predviđenim tehničkim uslovima
2
izvodjenja. m 727,00 220,00 159940,00
Izrada radne blago armirane betonske ploče
d=50cm. Iznad zone budude građevinske jame a
A.2.4.
preko formacije rječnog aluviona u unutrašnjoj
3
zoni čeličnih "Larsen" talpi. m 285,00 120,00 34200,00
Radovi kompaktiranja aluvijalnog djela rječnog
A.2.5.
korita metodom konsolidacionog injektiranja:
Perkusiono ili rotaciono bušenje

A.2.5.1 prečnika Ø36mm za konsolidacione
bušotine, kroz A.B. (jalovo bušenje). m' 94,00 30,00 2820,00
Perkusiono ili rotaciono bušenje
prečnika Ø36mm za konsolidacione
A.2.5.2.
bušotine, kroz aluvijalni materijal i
stijenu (za bušenje).
m' 963,00 30,00 28890,00
Injektiranje konsolidacionih bušotina

cementno-bentoniranom suspenzijom
A.2.5.3. odnosa 95% cement : 5% bentonit
(predpostavljeni utrošak od 50 kg/m'
suhe mase).
m' 963,00 30,00 28890,00
A.2.5.4. Utrošak suhe injekcione mase:
68
Ukupna
cijena(KM) (KM)
4600,00
cement (95%).
t 46,00 100,00
720,00
bentonit (5%).
t 2,40 300,00
Zapunjavanje konsolidacionih bušotina
A.2.5.5.
cementnim malterom (4kg/m'). m' 94,00 10,00 940,00
Rotaciono bušenje prečnika Ø56mm za kontrolne
A.2.5.6.
bušotine (10% od konsolidacionih):
Kroz A.B. (jalovo bušenje). m' 9,00 40,00 360,00
Kroz aluvijalni materijal i stijenu m' 96,00 40,00 3840,00
Ispitivanje VDP-a kontrolnim bušotinama, pod 3
A.2.5.7. različita pritiska u rastudem i opadajudem nizu, u
ukupnom trajanju od 60min. opit 19,00 100,00 1900,00
Injektiranje kontrolnih bušotina cementno-
bentonitnom suspenzijom odnosa 95% cement :
A.2.5.8.
5% bentonit
(predpostavljeni utrošak od 20kg/m' suhe mase). m' 96,00 30,00 2880,00
A.2.5.9. Utrošak suhe injekcione mase:
cement (95%). t 1,85 100,00 185,00
bentonit (5%). t 0,10 300,00 30,00
Zapunjavanje kontrolnih bušotina
A.2.5.10.
cementnim malterom (4kg/m'). 9,50 10,00 95,00
Uklanjanje (mašinskim razbijanjem)
A.2.6. 3
radne betonske ploče. m 285,00 90,00 25650,00
Izrada kanala za skretanje rijeke u I fazi izgradnje
brane u zoni postojdeg riječnog korita između
kamenom obložene (postojeda obaloutvrda) lijeve
obale rijeke Prače i podužne zone fronta čeličnih
A.2.7. talpi sa krunom istih 388.50. Kanal je dimenzija:
dubina 3.5m, širina u dnu 4.3m, širina u kruni
6.10m, čiji proticajni profil može da propusti
80m³/sec. Iskop u :
3
- Mekanom materijalu m 95,00 5,00 475,00
Izrada zagata I faze ukupno: 301665,00
A.3. Građevinski radovi izrade prelivnog djela desnog boka brane.
A.3.1. Zemljani radovi:
a) Površinski otvoreni iskopi u mekanom
materijalu normirani su po kategorijama i to:
III kat.- zaglinjene drobine, pjeskovite gline, čiste
drobine, šiparski pokrivači,postojedi stabilizovan
nasip i aluvion (mješavina šljunka, pijeska i
nanosa).
IV kat.- jako raspadnute stijene mjestimično
zaglinjene.
b: Površinski otvoreni iskopi u tvrdom materijalu
(stijeni) normirani su po kategorijama i to:
V kat.- ispucala stjenska masa glinaca, škriljaca,
pješčara, laporovitih krečnjaka i konglomerata.
VI kat.- kompaktna stjenska masa krečnjaka,
pješčara i glinaca.
69
Ukupna
cijena(KM) (KM)
Iskop temeljne spojnice za prelivni prag brane u
A.3.1.1.
konsolidavnom rječnom aluvionu m
3
1700,00 9,00 15300,00
Iskop temeljne spojnice za slapište brane
A.3.1.2. 3
u konsolidavnom rječnom aluvionu m 1700,00 9,00 15300,00
Iskop temeljne spojnice za prelivni prag
A.3.1.3.
i desni bok brane u:
Mekanom materijalu m
3
510,00 5,00 2550,00
Stijeni m
3
2890,00 11,00 31790,00
Ukupni zemljani radovi: 64940,00
A.3.2. Betonski radovi:
Betoniranje vodonepropusnim hidrotehničkim
betonom spoljnih armirano betonskih
konstrukcija brane. Betoniranje se vrši unutar
ravne ili složene oplate sa remenatama i
podupiračima, razupiračima i radnom skelom
gdje je to potrebno. A.B. MB30, M-100 prema
cl.9 tehničkih uslova
Izrada masivnog dijela prelivnog praga od A.B. po
A.3.2.1. cjeloj širini desne kampade
3
m 1078,88 140,00 151043,20
Izrada masivnog dijela slapišta od A.B. po cijeloj
A.3.2.2. 3
širini desne kampade m 1625,00 140,00 227500,00
Izrada desnog boka brane od A.B. počev od kote
A.3.2.3. 384.50 I 386.40 a do krune brane 397.50 (desnog
hidraulički oblikovanog zida preliva). 3
m 1613,40 140,00 225876,00
Izrada pripadajudeg djela hidraulički oblikovanog
A.3.2.4. srednjeg zida preliva. 3
m 208,10 160,00 33296,00
Ukupni betonski radovi: 637715,20
A.3.3. Armirački radovi
Armiranje masivnog dijela prelivnog praga
A.3.3.1. od A.B. po cijeloj širini desne kampade
T 27,00
Armiranje masivnog dijela slapišta
A.3.3.2.
od A.B. po cijeloj širini desne kampade T 33,00
Armiranje desnog boka brane od A.B. počev od
A.3.3.3. kote 384.50 I 386.40 a do krune brane 397.50
(desnog hidrauliČki oblikovanog zida preliva). T 113,00
Izrada pripadajudeg djela hidraulički oblikovanog
A.3.3.4. srednjeg zida preliva.
T 17,70
Nabavka, doprema, priprema,rezanje, savijanje,
A.3.3.5.
prenos, ugradnja i povezivanje armature T 190,70 1000,00 190700,00
Ukupni armirački radovi 190700,00
70
Ukupna
Jedinična
R.B. Opis radova J.M Količina cijena
cijena(KM)
(KM)
B. II FAZA IZGRADNJE BRANE
Pripremni radovi na lijevoj obali za izgradnju lijevog
prelivnog dijela brane sa ispustom, vodozahvatne
B.1. građevine, ulazne građ. na dovodu za "MHE", lijevog
gravit.masivnog bloka brane, uzvodnog i nizvodnog
mašinskog A.B. zida lijeve obaloutvrde.
Raščišdavanje terena u zoni bududeg objekta na lijevoj
obali rijeke Prače (uklanjanje rastinja i panjeva). 2
m 3100,0 1,50 4650,00
Pripremni radovi ukupno: 4650,00
B.2. Izrada zagata II faze
Uklanjanje čeličnih talpi tipa "Larsen" faze I
B.2.1. 2
mašinskim putem. m 727 20,00 14540,0
Prilagođavanje uzvodnog dijela dna rječnog korita koje je
služilo kao dio skretnog-optočnog kanala mašinskim
trimovanjem i oblikovanjem za novi skretno-optočni kanal
B.2.2. koji de biti pripojen uzvodnom dijelu izrađenog desnog
preliva brane u:
- Mekanom materijalu 3
m 765,00 6,00 4590,00
Ravnanje rječnog korita u dijelu skretnooptočnog kanala
naspram i ispod izrađenog dijela brane mašinskim
B.2.3. trimovanjem dna i podešavanjem istog za novi evakucioni
skretni kanal u produžetku izvedenog desnog prelivnog
2
dijela brane. m 1100,0 6,00 6600,00
Izrada od nearmiranog betona zida visine 2,1m, širine
B.2.4. 1,25m, na uzvodnom dijelu izvedenog zida desnog
3
prelivnog polja. m 6,50 140,00 910,00
Nabavka transport i mašinska ugradnja čeličnih talpi tipa
"Larsen" sa vezom istih na uzvodni i nizvodni dio srednjeg
B.2.5. izvedenog zida desnog prelivnog polja a prema projektu i
prema za tu poziciju predviđenim tehničkim uslovima
2
izvođenja. m 865,50 220,00 190410
Izrada blago armirane betonske ploče d=50cm iznad zone
B.2.6. budude građevinske jame lijevog prelivnog dijela brane. 3
m 115,00 120,00 13800,0
Radovi kompaktiranja aluvijalnog preostalog dijela
B.2.7. riječnog korita u zoni budude brane metodom
konsolidacionog injektiranja:
Perkusiono ili rotaciono busenje prečnika Ø36mm za
B.2.7.1. konsolidacione bušotine, kroz A.B. (jalovo bušenje).
m' 116,00 30,00 3480,00
Perkusiono ili rotaciono bušenje prečnika Ø36mm za kons.
B.2.7.2. bušotine, kroz aluvijalni materijal i stijenu (za busenje).
m' 1177,0 30,00 35310,00
Injektiranje konsolidacionih bušotina cementno-
B.2.7.3. bentoniranom suspenzijom odnosa 95% cement : 5%
bentonit (predpostavljeni utrosak od 50 kg/m' suhe mase).
m' 1177,0 30,00 35310,00
Utrošak suhe injekcione mase:
B.2.7.4. cement (95%). t 56,00 100,00 5600,00
bentonit (5%). t 2,95 300,00 885,00
71
Ukupna
Jedinična
cijena(KM)
(KM)
B.2.7.5. Zapunjavanje kons. bušotina cem.malterom (4kg/m'). m' 116,00 10,00 1160,00
Rotaciono bušenje prečnika Ø56mm za kontrolne bušotine
B.2.7.6.
(10% od konsolidacionih):
Kroz A.B. (jalovo bušenje). t 12,00 40,00 480,00
Kroz aluvijalni materijal i stijenu. t 118,00 40,00 4720,00
Ispitivanje VDP-a kontr. busotinama, pod 3 različita
B.2.7.6. pritiska u rastudem i opadajudem nizu, u ukupnom trajanju
od 60min. opit 23,00 100,00 2300,00
Injektiranje kontr.bušotina cementno-bentonitnom
B.2.7.7. suspenzijom odnosa 95% cement : 5% bentonit (pretp.
utrošak od 20kg/m' suhe mase).
m' 118,00 30,00 3540,00
B.2.7.8. Utrošak suhe injekcione mase:
cement (95%) t 0,25 100,00 25,00
bentonit (5%). t 0,11 300,00 33,00
Zapunjavanje kontrolnih bušotina cementnim malterom
B.2.7.9.
(4kg/m'). m' 11,50 10,00 115,00
B.2.7.10 Uklanjanje (mašinskim razbijanjem) radne betonske ploče. m
3
115,00 9,00 1035,00
Izrada zagata II faze ukupno: 320123,0
B.3. Građevinski radovi izrade prelivnog djela desnog boka brane.
B.3.1. Zemljani radovi:
a) Površinski otvoreni iskopi u mekanom materijalu

normirani su po kategorijama i to:
drobine, šiparski pokrivači,postojedi stabilizovan nasip i
aluvion (mješavina šljunka, pijeska i nanosa).
IV kat.- jako raspadnute stijene mjestimično zaglinjene.
b: Površinski otvoreni iskopi u tvrdom materijalu (stijeni)
V kat.- ispucala stjenska masa glinaca, škriljaca, peščara,
laporovitih krečnjaka i konglomerata.
VI kat.- kompaktna stjenska masa krečnjaka, peščara i
glinaca.
Uklanjanje, rušenje postojedeg zida od kamena (lijeva

obaloutvrda rijeke Prače) uz kosinu nasipa stare pruge 3
B.3.1.1. m
uskog kolosijeka (sa odvozom na privremenu deponiju-
plato na lijevoj obali ispred portala tunela stare pruge).
247,00 9,00 2223,00
Iskop temeljne spojnice za lijevi prelivnoevakuacioni prag 3
B.3.1.2. brane u konsolidavnom riječnom aluvionu. m
2030,0 9,00 18270,0
Iskop temeljne spojnice za temeljnu stopu vodozahvatne
B.3.1.3. građ. (kanala) u:
3
Mekanom materijalu m
5963,4 5,00 29817,0
3
Stijeni m 3100,4 11.00 34104,73
72
Ukupna
Količin Jedinična
R.B. Opis radova J.M cijena
a cijena(KM)
(KM)
Iskop temeljne spojnice za masivan betonski gravitacioni
B.3.1.4. lijevi blok brane u:
3
Mekanom materijalu m 1500,1 5,00 7500,50
3
Stijeni m 501,50 11,00 5516,50
Iskop temeljne spojnice za konstrukciju ulazne građevine
B.3.1.5. na dovodu "MHU" u:
3
3
Stijeni m 65,00 11,00 715,00
B.3.1.6. Iskop temeljne spojnice nizvodnog zida:
3
3
Stijeni m 19,00 11,00 209,00
Iskop temeljne spojnice uzvodnog zida:
B.3.1.7.
zida:
3
3
Stijeni m 64,00 11,00 704,00
B.3.2. Betonski radovi:
Betoniranje vodonepropusnim hidrotehničkim betonom
spoljnih armirano betonskih konstrukcija brane.
Betoniranje se vrši unutar ravne ili složene oplate sa
remenatama i podupiračima, razupiračima i radnom
skelom gdje je to potrebno. A.B. MB30, M-100 prema
cl.9 tehničkih uslova
Izrada masivnog dijela prelivnog praga lijevog prelivnog
dijela brane i masivnog temeljnog dijela i masivnog
B.3.2.1.
temeljnog dijela vodozahvatne građevine u ukupnoj
3
duzini l=28.75m. m 3843,2 140,00 538050,8
Izrada pripadajudeg dijela hidraulički oblikovanih zidova na
B.3.2.2. prelivu i ispustu za nanos. 3
m 676,82 140,00 94754,80
B.3.2.3. Izrada elemenata konstrukcije kanalskog vodozahvata i to:
3
Temeljna ploča. m 985,59 140,00 137982,6
3
Bočni puni zidovi. m 1031,7 140,00 144449,2
3
Ploča na koti 397.50. m 253,65 160,00 40584,00
3
Hidraulički oblikovani stubovi. m 6,68 160,00 1068,80
Hidraulički oblikovan zid na aktivnom dijelu vodozahvata. 3
m 242,23 160,00 38756,80
Izrada elemenata konstrukcije ulazne građevine na
B.3.2.4. dovodu za "MHE" i to: 3
m
73
Ukupna
Jedinična
cijena(KM)
(KM)
Izrada temeljnog bloka ulazne građevine počev od
B.3.2.4. temeljne spojnice u stijeni pa do kote 389.80/390.30 od
1. masivnog nearmiranog betona (zamjena materijala). 3
m 302,00 140,00 42280,00
Temeljna stopa ulazne građevine od A.B. počev od
B.3.2.4. temeljne spojnice u stijeni pa do kote 389.80/390.30 (veza
2. sa novim A.B. lijeve obaloutvrde rijeke Prače). 3
m 161,00 140,00 22540,00
Izrada tijela ulazne građevine od A.B. Sa ulazno prelaznim
B.3.2.4. proticajnim traktom dužine 10.90 a počev od kote
3. 386.60/389.80/390.30 pa do kote 398.70. 3
m 187,00 160,00 29920,00
Izrada konstrukcije ulazne građevine od A.B. (kosi i
B.3.2.4. vertikalni zidovi, ploča, konzolna ploča, podvlake i grede)
4. počev od kote 382.40 pa do kote 398.70. 3
m 96,50 160,00 15440,00
B.3.2.4. Izrada konstrukcije elektromašinske kudice na koti 398.70
5. (stubovi, serklazi i krovna ploča) od A.B. m
3
7,30 160,00 1168,00
B.3.2.4. Ispuna spoljnih zidova giter blokovima
3
6. 19x19x25cm. m 20,00 30,00 600,00
Izrada gravitacionog betonskog bloka lijevog boka brane
B.3.2.5. 3
od A.B. m 1175,00 120,00 141000,0
Izrada uzvodnog masivnog A.B. Zida
B.3.2.6. 3
lijeve obaloutvrde. m 187,00 120,00 22440,00
Izrada nizvodnog mas.hidraulički oblikovanog A.B. zida-
B.3.2.7. veza sa postojedom lijevom obaloutvrdom od kamena.
3
Armirani beton konstrukcije zida. m 127,00 120,00 15240,00
Mršavi beton MB15 kao ispuna prostora između zida i

3
temeljnog bloka ulazne građevine. m 95,00 100,00 9500,00
Prefabrikovane, montažne, olakšane A.B. mostne grede
B.3.2.8. (1.40x0.75x14)x6kom. 3
m 67,20 160,00 10752,00
B.3.2.9. 3
A.B. kolovozna ploča mosta d=20cm m 26,32 160,00 4211,20
Betonski radovi ukupno: 1310738
B.3.3. Armirački radovi
B.3.3.1. B.3.2.1. t 96.00
B.3.3.2. B.3.2.2. t 57,50
B.3.3.3. B.3.2.3. t 267,57
B.3.3.4. B.3.2.4. t 39,07
B.3.3.5. B.3.2.5. t 23,50
B.3.3.6. B.3.2.6. t 12,15
B.3.3.7. B.3.2.7. t 14,00
B.3.3.8. B.3.2.8. t 13,44
B.3.3.9. B.3.2.9. t 1,84
Nabavka, doprema, priprema,rezanje, savijanje, prenos,
B.3.3.10 ugradnja i povezivanje armature. t 525,07 1000,00 525070
Ukupni armirački radovi 525070
74
Ukupna
cijena(KM) (KM)
C. Dopunski građevinski radovi na izmještanju toka brdskog potoka i njegovog propusta u rijeku Praču
C.1. Zemljani radovi:

III kat.- zaglinjene drobine, pjeskovite gline, čiste drobine,
šiparski pokrivači,postojedi stabilizovan nasip i aluvion
(mješavina šljunka, pijeska i nanosa).
b: Površinski otvoreni iskopi u tvrdom materijalu (stijeni)
V kat.- ispucala stenska masa glinaca, škriljaca, peščara,
glinaca.
Uklanjanje sitnog i krupnog rastinja i starih panjeva u zoni

C.1.1. 2
izmještenog korita potoka. m 320,00 1,00 320,00
Uklanjanje obloge od kamena u postojedem koritu brdskog potoka
C.1.2. sa deponovanjem na koti 392.50 na lijevoj obali. 3
m 134,00 6,00 804,00
Iskop novog korita brdskog potoka (materijal deponovati kao
C.1.3. izravnjavajudi sloj platoa lijeve obale rijeke Prače u zoni ulazne
građevine i starog korita potoka) u:
Mekanom materijalu 3
m 205,00 5,00 1025,00
Stijeni 3
m 45,00 11,00 495,00
C.1.4. Iskop kanala za postavljanje A.B. Cijevi propusta Ø1200mm u:
Mekanom materijalu 3
m 277,00 5,00 1385,00
Stijeni 3
m 13,00 9,00 117,00
Raščišdavanje mjesta izliva propusta na lijevoj obali rijeke Prače, sa
iskopom za A.B. konstrukciju izlivne građevine i
C.1.5. djelimičnim rušenjem obloge od kamena lijeve obaloutvrde.
3
m 15,00 11,00 165,00

C.2. Betonski radovi:
Betoniranje vodonepropusnim hidrotehničkim betonom spoljnih
armirano betonskih konstrukcija brane. Betoniranje se vrši unutar
ravne ili složene oplate sa remenatama i podupiračima,
razupiračima i radnom skelom gdje je to potrebno. A.B. MB30, M-
100 prema cl.9 tehničkih uslova
Oblaganje uzvodne zone izmještenog korita potoka a sve do spoja

sa starim koritom, kamenom sa deponije u cementnom malteru
C.2.1.
preko pješčane podloge.
3
m 10,20 140,00 1428,00
Oblaganje nizvodne zone izmještenog korita potoka sa A.B.
C.2.2. d=15cm. 3
m 12,90 140,00 1806,00
C.2.3. Izrada sabirnog šahta propusta od A.B m
3 52,00 140,00 7280
Postavljanje A.B. cevi pojedinačne dužine od 1mØ1200mm ukupne

,
dužine 17m, obračun po m' A.B. propusta. m 17,00 70,00 1190,00
75
Ukupna
cijena(KM) (KM)
Podloga od nearmiranog betona d=30 preko koje se montira A.B.

3
propust m 21,00 100,00 2100,00
Izrada izlivne građevine propusta od
3
A.B. m 14,50 120,00 1740,00
Rekonstrukcija lijeve obaloutvrde na mjestu izliva (kosi zid od
C.2.4. kamena) 3
m 8,00 140,00 1120,00
Betonski radovi ukupno: 16664,00
C.3. Armirački radovi
C.3.1. C.2.1. t 0,65 2,00
C.3.2. C.2.2. t 0,84 3,00
C.3.3. C.2.3. t 3,64 4,00
C.3.4. C.2.4. t 1,30 6,00
Nabavka, doprema, priprema,rezanje, savijanje, prenos, ugradnja i
C.3.5. povezivanje armature.
t 6,34 1000,00 6340,00
Ukupni armirački radovi 6340,00
R.B. Opis radova J.M. Količina Jedinična Ukupna

cijena(KM) cijena (KM)
D. Radovi na regulaciji korita rijeke Prače uzvodno od brane i prokopavanje korita sa svim osiguranjima
nizvodno od brane
D.1. Zemljani radovi:
Jedinična cijena pored koštanja datog u okviru opisa

pozicije uključuje i sljedede:
- Čišdenje obala (van prokopanog profila od pojasa od
10m)
- Privremeni pristup, utovar, transport i istovar
materijala na deponiju udaljen približno 500m.
drobine, šiparski pokrivači,postojedi stabilizovan nasip i
aluvion (mješavina šljunka, pijeska i nanosa).
b: Površinski otvoreni iskopi u tvrdom materijalu
(stijeni) normirani su po kategorijama i to:
V kat.- ispucala stjenska masa glinaca, škriljaca, peščara,
glinaca.
Iskop-izravnjavanje korita rijeke Prače do kote 385.90 uzvodno
D.1.1. od brane a do profila prelaza saobradajnog mosta na
magistralnom putu. 3
m 850,00 6,00 5100,00
Trimovanje sa iskopom desne obale rijeke Prače između oporca
mosta na magistralnom putu i desnog zida preliva
D.1.2.
na brani.
3
m 552,00 8,00 4416,00
76
R.B. Opis radova J.M. Količina Jedinična Ukupna

cijena(KM) cijena (KM)
Formiranje proticajnog profila nizvodno od brane u koritu rijeke
D.1.3. Prače i to:
Iskop-izravnjavanje korita rijeke Prače nizvodno od brane do

kote 383.80 u dužini 80m. 3
m 2720,00 6,00 16320,00
Trimovanje sa iskopom desne obale rijeke Prače počev od
desnog zida preliva pa do kraja prokopavanja. 3
m 770,00 8,00 6160,00
Čišdenje od nanosa bankine na lijevoj obali rijeke Prače
(temeljna stopa postojede obaloutvrde - zid od kamena 3
m 210,00 6,00 1260,00
Radovi osiguranja dna i kosina korita rijeke
D.2.
Prače.
Oblaganje dijela dna korita uzvodno od brane (približne dužine

D.2.1.
25m, približne širine 15m) sa lomljenim kamenom dz=70cm.
Oblaganje dijela dna korita nizvodno od brane (približne dužine

80m, približne širine 15m) sa lomljenim kamenom
D.2.2.
dz=100cm. 3
m 382,50 140,00 53550,00
Osiguranje kosina, iskopom profilisane desne obale rijeke Prače
D.2.3. uzvodno I nizvodno od brane sa: 3
m 1357,50 140,00 190050,00
Pasivnim stijenskim ankerima Ø22, CO551-RA 400/500-2 i
D.2.4. dužine 3.5m m3
298,00 32,00 9536,00
Čeličnom duplo armiranom mrežom 2Q188 Ø6mm (15x15cm)
D.2.5.
m2 254,00 5,00 1270,00
Torkretom MB30 u tri sloja približne
debljine 10cm. m3 12,7 280,00 3556,00
Radovi osiguranja dna i kosina korita rijeke Prače ukupno: 248426,00
6.1. Rekapitulacija radova na izgradnji brane Ustiprača
A. I FAZA IZGRADNJE BRANE- REKAPITULACIJA

A.1. Pripremni radovi na desnoj obali za izgradnju desnog bloka brane: 38989,00
A.2. Izrada zagata I faze: 305505,00
A.3. Građevinski radovi izrade prelivnog dijela desnog boka brane:
A.3.1. Zemljani radovi 64940,00
A.3.2. Betonski radovi 637715,20
A.3.3. Armirački radovi 190700,00
UKUPNO A(KM): 1237849,20
77
REKAPITULACIJA B. II FAZA IZGRADNJE

B.1. Pripremni radovi na lijevoj obali za izgradnju lijevog prelivnog
dijela sa ispustom, vodozahvatne građevine, ulazne građ. na dovodu
za "MHE", lijevog gravit.masivnog bloka brane, uzvodnog i nizvodnog
mašinskog A.B. zida lijeve obaloutvrde. 4650
B.2. Izrada zagata II faze: 320123,00
B.3. Građevinski radovi izrade prelivnog dijela lijevog boka brane:
B.3.1. Zemljani radovi 105914,78
B.3.2. Betonski radovi 1310738,20
B.3.3. Armirački radovi 525070,00
UKUPNO B: 2266495,98
C. Dopunski građevinski radovi na izmještanju toka brdskog potoka i njegovog propusta u rijeku
Praču
REKAPITULACIJA
C.1. Zemljan radovi 4311,00
C.2. Betonski radovi 16664,00
C.3. Armirački radovi 6340,00
UKUPNO C: 27315,00
D. Radovi na regulaciji korita rijeke Prače uzvodno od brane i prokopavanje korita sa svim
osiguranjima nizvodno od brane
REKAPITULACIJA
D.1. Zemljani radovi 33256,00
D.2. Radovi osiguranja dna i kosina korita rijeke
Prače. 248426,00
UKUPNO D: 281682,00
REKAPITULACIJA SVIH RADOVA NA IZGRADNJI MHE USTIPRAČA

A. 1237849,00
B. 2266495,00
C. 27315,00
D. 281682,00
UKUPNO (KM) 3813341,00
78
ZAKLJUČAK
Još 5000 godina prije naše ere ljudi su pokušali da ukrote vodu kako bi je iskoristili za svoje
svrhe, tako da pojam zadrţavanja(akumuliranja) vode datira jos od davnih vremena.
Napretkom civilizacija sve do današnjeg doba kad je tehnološki napredak dosegao svoj
vrhunac mijenjali su se naĉini gazdovanja vodama.
Suština jednog „gazdovanja“ vodama nije u tome da se iskoristi njen potencijal tako što će se
narušiti prirodna ravnoteţa. Ono što treba biti na umu svakog ĉovjeka u bilo kojoj sferi, je
suţivot sa prirodom u ovom sluĉaju suţivot sa vodom.
Zadatak ovog rada je bio Idejni projekat MHE Ustipraĉa na rijeci Praĉi. O samom projektu
neće biti mnogo govora u zakljuĉku jer su sve bitne stavke detaljno obraĊene kroz rad. Autor
će se osvrnuti na sami znaĉaj malih elektrana kao što je i sama HE Ustipraĉa.
Već se duţe vrijeme govori o hidropotencijalu Bosne i Hercegovine i svaki novi projekat
iskorištavanja ovog potencijala izaziva veliku paţnju, kako onih za izgradnju tako i onih
protiv izgradnje. Posebno su interesantne male hidroelektrane. Ove elektrane su se pokazale
ekološki opravdanim i ekonomski isplativim.
Šta nauka kaţe za male hidroelektrane? Struĉnjaci navode da su prednosti malih hidroelektrana
brojne, jer uz snabdijevanje stanovništva strujom ureĊuju vodotok, stvaraju mogućnost za
navodnjavanje, sportski i privredni ribolov.
Za male hidroelektrane se smatra da nemaju nikakav ili imaju minimalan negativan utjecaj na
okoliš, za razliku od velikih hidroelektrana. Sva voda koja je potrebna za proizvodnju struje vraća
se u vodotok bez gubitka i straha od eventualnog zagaĊenja.
Kod ovih elektrana nema izgradnje velikih brana, utjecaja na tlo, poplava, iseljavanja
stanovništva i sl. Jedna od najznaĉajnijih karakteristika kod izgradnje malih hidroelektrana jeste
da one imaju znaĉajan doprinos razvoju privredne djelatnosti u udaljenim i nerazvijenim
podruĉjima te njihova izgradnja traje mnogo kraće.
U BiH je odavno prepoznat potencijal rijeka i isplativost malih hidroelektrana. Ulagaĉi u BiH
u ovoj oblasti do sada su bili Njemci, Hrvati, Slovenci jer poznaju vaţnost ulaganja u
hidroelektrane i imaju iskustvo u trgovini energijom. S obzirom na to da hidrocentrale koriste
obnovljivi izvor energije, protivljenje njihovoj izgradnji je minimalno.
79
Obnovljivi izvori energije predstavljaju budućnost elektroenergetskog sektora u cijelom

svijetu, a BiH je prihvatajući direktive EU preuzela obavezu da poveća udio proizvodnje iz
obnovljivih izvora u proizvodnji elektriĉne energije. BiH ima znaĉajan neiskorišten
hidropotencijal, pogotovo u oblasti malih hidroelektrana, što otvara mogućnost za ulaganje.
80
LITERATURA
1. Savić, Ljubodrag M. Uvod u hidrotehničke građevine. Beograd : GraĊevinski fakultet,

2003.
2.Šema hidroelektrane. [Citirano: 19. 6 2018.] https://hr.wikipedia.org/wiki/Hidroelektrana.
3. Žunć, Lejla. Fiziĉko-geografke i hidrografske karakteristike sliva rijeke Praĉe. Rogatica-

BiH. 26.3.2018. [Citirano: 20. 6 2018.] https://rogatica-bih.blogspot.com/2018/03/fizicko-
geografske-i-hidrografske.html.
4.Litološki sastav tla BIH [Citirano: 20. 6 .2018.]

http://www.poljinstrs.org/sadrzaj/slike/zavod_agrohemija/galerija_odjeljenje_gis/gis10.jpg.
5. Visitmycountry. Geologija Bosne i Hercegovine. [Citirano: 20.6.2018.]

https://www.visitmycountry.net/bosnia_herzegovina/bh/index.php/geografija/27-
vmc/geografija/225-geologija-bosne-i-hercegovine.
6. Snježana, Mihalić. Osnove inţenjerske geologije. Zagreb : Rudarsko-naftni fakultet, 2007.
7. Dževad, Džafić. Geografski prikaz općine Rogatica. 20. 6.2011. [Citirano: 20. 6 2018.]
http://rogatica-bih.blogspot.com/2011/06/geografski-prikaz-opcine-rogatica.html.
8. Husno, Hrelja. Vodoprivreda. Sarajevo : GraĊevinski fakultet, 2005.
9. d.d.Sarajevo, Zavod za privredu. Kantonalni operativni plan odbrane od poplava BPK

Goraţde. [http://www.bpkg.gov.ba/mp/media/uploads_mp/2013/05/KOP-Knjiga-2-PDF.pdf]
Goraţde : Ministarstvo za privredu BPK Goraţde, 2013.
10. E.Nonveiller. Mehanika tla i temeljenje građevina. Zagreb : Školska knjiga, 1979.
11. United States Department of the interior. Design of small dams. s.l. : A Water
Resources Tehnical Publication, 1987.
12. Stojić, Petar. Hidrotehničke građevine I i II. Split : GraĊevinski fakultet, 1997/1998.
13. Glavni projekat HE Ustiprača. Beograd : Hidroinvest d.o.o, 2011.
81
PRILOZI
82
LEGENDA OBJEKATA BRANE USTIPRAČA
PRELIVNI DIO BRANE SA
1
KLAPNAMA-ZAPORCIMA
LIJEVI BOK BRANE (GRAVITACIONI
2 BET.BLOK)
3 DESNI BOK BRANE MASIVNI ZID
4 SAOBRAĆAJNI MOST PREKO BRANE
5 ISPUST ZA PLIVAJUĆI I
SUSPENDOVANI NANOS
VODOZAHVATNA GRAĐEVINA NA
6
DERIVACIONOM DOVODU ZA MHE
ULAZNA GRAĐEVINA NA DER.
7 DOVODU ZA MHE
8 ANKERNI BLOK BR.1. NA ČELIČNOM
CJEVOVODU
9 UZVODNI MASIVNI ARM.BET.ZID LIJEVE
OBALOUTVRDE
10 NIZVODNI MASIVNI ARM.BET. ZID LIJEVE
1.75
OBALOUTVRDE
11 ZAGAT PRVE FAZE OD ČELIČNIH TALPI
1.75 1.75
2.5 0.66
TIPA "LARSEN"
13 13
22 12 OSA INEKCIONE ZASTAVE
ČELIČNI CJEVOVOD 2600mm NA

13
DERIVAC.DOVODU ZA MHE
PRISTUPNI PUT I PLATO NA DESNOM BOKU
14
BRANE
RADNO-REMONTNI PLATO NA LIJEVOM
15
BOKU BRANE
MONTAŽNO-RADNI PLATO NQ LIJEVOJ
16
OBALI RIJEKE PRAČE
17 POSTOJEĆA OBQLOUTVRDA R.PRAČE UZ
TRASU STARE PRUGE
18 PUTNA PRISTUPNA RAMPA
19 POSTOJEĆI MAGISTRALNI PUT

USTIPRAČA-SARAJEVO
POSTOJEĆI ČELIČNI MOST NA MAGISTRALNOM
20
PUTU
21 IZMJEŠTENO REGULISANO KORITO
VODOTOKA-ARM.BET.OBLOGA I PROPUST 1200mm
0.8 28 25
22 SLAPIŠTE
NAZIV GRAĐEVINSKI FAKULTET U

FAKULTETA SARAJEVU
NAZIV IDEJNO RJEŠENJE BRANE
PROJEKTA
USTIPRAČA
PRILOG SITUACIJA MHE USTPRAČA SA
BR.1. EVAKUACIONIM ORGANIMA
MJERILO 1:1000
AK.GOD. 2017/2018.
TIPSKI PRESJEK PRELIVNOG
PRAAGA I SLAPIŠTA
7.1
0.4
0.7
2.3
1.7
1.7
15.85 7.6 2.3 16.2
26
POPREČNI PRESJEK KORITA PRAČE PO NIZVODOJ IVICI BRANE I

DESNA OBALA KONSTRUKCIJI ULAZNE GRAĐEVINE NA DOVODU ZA MHE SA
POGLEDOM NA NIZVODNO LICE BRANE
LIJEVA OBALA
7.1
PODUŽNI PRESJEK SA
POGLEDOM NA UZVODNO
LICE BRANE
LIJEVA OBALA
DESNA OBALA
NAZIV GRAĐEVINSKI FAKULTET U

FAKULTETA SARAJEVU
NAZIV IDEJNO RJEŠENJE BRANE
PROJEKTA
USTIPRAČA
PRILOG BRANA USTPRAČA SA
BR.2. EVAKUACIONIM ORGANIMA
MJERILO 1:150
AK.GOD. 2017/2018.

Ustiprača PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ustiprača PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U SARAJEVU

Prof.dr.Zoran Milašinović Rošić Sulvana

Sarajevo; oktobar 2018

Hidroelektrane su postrojenja u kojima se potencijalna energija vode prvo pretvara u

Zahvaljujem mentoru, prof.dr.Zoranu Milašinoviću i asistentu dipl.ing.Harisu

Zahvalu takoĊer upućujem prijeteljima, kolegama i ostalim ĉlanovima porodice na pruţenoj

Sarajevo, oktobar 2018.god. Rošić Sulvana

BRANA SA VODOZAHVATOM USTIPRAČA

Sarajevo: 29.01.2018. god Predmetni nastavnik:

Prof.dr. Zoran Milašinović

Koncesiju za izgradnju malih elektrana na rijeci Praĉi „Ustipraĉa“ i „Dub“ Vlada

POPIS SLIKA ............................................................................................................................ 7

POPIS TABELA ........................................................................................................................ 8

1. TEORETSKE OSNOVE MALIH BRANA I NJIHOVA PRIMJENA ........................... 11

2. TEHNIĈKE KARAKTERISTIKE BRANE I VODOZAHVATA ................................. 16

2.1. Vodozahvatna graĊevina ........................................................................................... 18

2.2. Geodetska osmatranja ............................................................................................... 18

2.3. Geološki sastav.......................................................................................................... 19

2.3.1. Vodopropusnost ................................................................................................. 23

2.4. Hidrološke podloge ................................................................................................... 24

3.1. I faza projektovanja MHE Ustipraĉa ......................................................................... 28

3.1.2. Pobijanje ĉeliĉnih talpi ....................................................................................... 29

3.1.3. Injekciona zavjesa i kontaktno-vezno injektiranje izmeĊu objekta brane i stijene

3.1.3.1. Materijali za injektiranje i injekcione mase ................................................ 31

3.1.3.2. Pritisci injektiranja ...................................................................................... 32

3.1.3.3. Projektni kriterijumi za izvoĊenje zavjese i konsolidacionog injektiranja . 32

3.2. II faza izgradnje ......................................................................................................... 32

4.1. Opis rješenja injekcionih radova ............................................................................... 34

4.2. Tehnologija, metode i kontrola izvoĊenja injekcionih radova .................................. 36

5.1. Brana sa vodozahvatom ............................................................................................ 38

5.2. Evakuacija vode za vrijeme izgradnje ....................................................................... 39

5.2.1. Teoretske osnove software-skog paketa MIKE 11 ............................................ 45

5.3. Evakuacija vode za vrijeme eksploatacije ................................................................. 49

5.4. Umirivaĉ energije-slapište......................................................................................... 53

5.5. Slapište na hidroelektrani „Ustipraĉa“ ...................................................................... 56

5.5.1. Proraĉun slapišta ................................................................................................ 57

5.5.1.1. Slapište tipa USBR III ................................................................................ 60

5.6. Zaštita korita nizvodno od slapišta ............................................................................ 65

6. APROKSIMATIVNI PREDMJER I PREDRAĈUN ...................................................... 68

6.1. Rekapitulacija radova na izgradnji brane Ustipraĉa .................................................. 77

Situacija MHE Ustipraĉa sa evakuacionim organima MJ 1:1000. ..................................... 82

Popreĉni presjek brane Ustipraĉa sa evakuacionim organima MJ 1:150. .......................... 82

Slika 1.1 Šema hidroelektrane (2) .................................................................................................................. 14

 Vodenice, koje se koriste već stoljećima za pogon mlinova i ostalih strojeva;

1. TEORETSKE OSNOVE MALIH BRANA I NJIHOVA PRIMJENA

 prema naĉinu prenošenja opterećenja,

Prema načinu prenošenja opterećenja brane mogu biti: (1)

 gravitacione – suprotstavljaju se opterećenju sopstvenom teţinom koju zajedno sa

 akumulacijske (jednonamjenske, višenamjenske)

 injekciona zavjesa, izvodi se u vodopropusnm zonama u cilju spreĉavanja ili

Sve prethodno navedene osnovne dijelove brane neophodno je dimenzionirati tako da se

Slika 1.1 Šema hidroelektrane (2)

Najvaţnija opterećenja kod brana su:

Stabilnost brane se provjerava na sva opterećenja odjednom. Obiĉno se opterećenja

Za hidrotehniĉke konstrukcije Petrović (1992) daje podjelu opterećenja na: (1)

 osnovna – gdje spadaju sva prethodno navedena opterećenja u normalnim uslovima

Kod gravitacione betonske brane se ne javljaju dodatna opterećenja za vrijeme graĊenja i

2. TEHNIČKE KARAKTERISTIKE BRANE I VODOZAHVATA

Slika 2.1 Prikaz sliva rijeke Prače (3)

Energetsko korišćenje rijeke Praĉe, na potezu od ušća Rakitnice do uliva u Drinu,

Brana na pregradnom profilu Ustipraĉa je betonska, gravitaciona sa dva prelivna polja i

odnošenje vuĉenog i suspendovanog nanosa. Brana je projektovana da omogući evakuaciju

2.1. Vodozahvatna graĎevina