‫به نام خدا‬

‫چکیده ‪:‬‬

‫امواج الکتراسونیک به طور گسترده در بهبود فرایند های ساخت مانند‬

‫ماشینکاری‪،‬شکل دهی فلزات‪،‬استفاده می شود‪.‬‬

‫این امواج مکانیکی با فرکانس باال بر روی خواص مواد و نیروی‬

‫اصطکاک آنها در تماس با سطوح دیگر تاثیر می گذارد‪.‬‬

‫کاهش تنش ماده تحت امواج فراصوت را ‪ acoustic softning‬مینامند‪.‬‬

‫را تحت امواج با‬ ‫برای بررسی تاثیر این امواج قطعه کار ‪Ti-6Al-4V‬‬
‫قدرت متفاومت قرار میدهیم ‪.‬‬

‫همچنین هر چه قدرت امواج فراصوت بیشتر باشد مقدار ‪acoustic softning‬‬

‫گویند‬

‫خصوصیات آلیاژ ‪:Ti-6Al-4V‬‬

‫این آلیاژ از پرکاربرد ترین آلیاژ های تیتانیوم است که در زمینه‬

‫های هوافضا‪،‬صنایع شیمیایی پروتز های پزشکی ‪،‬‬
‫خودرو‪،‬صنایع‬

‫دریایی و جواهر سازی استفاده می شود همچنین برخی خواص دارای صرفه‬
‫مانند استحکام باال در برابر وزن خود مقاومت‬

‫باال در برابر خوردگی و مقاومت در برابر دما تا ‪ 400‬درجه سلسیوس و‬

‫همچنین آسانی تهیه و دسترسی به این ماده است ‪.‬‬
 ‫‪ .1‬معرفی‬

‫در سال ‪ 1955‬بالها و لنگنکر استفاده از امواج فراصوت را برای‬

‫شکل دهی فلزات ابداع کردند‪ .‬آنها تاثیر این امواج را بر روی‬
‫فلز روی تحقیق کردند ‪.‬‬

‫تحقیقاتی که پس از آن انجام شد نیز نشان دهنده ی تاثیر امواج‬

‫فراصوت بروی فرایند های سنگ زنی ‪،‬ریخته گری‪،‬ماشینکاری و‪ ...‬شد‬
‫که نتابج آن ها تاثیر این امواج را بر روی کاهش نیروی شکل دهی‬
‫‪ ،‬کاهش تنش ‪ ،‬کاهش ضریب اصطکاک ماده ‪،‬بهبود کیفیت سطح را نشان‬
‫میدهد‪.‬‬

‫بر خالف ‪ acoustic softning‬در ‪ acoustic hardening‬برای افزایش تنش نسبت به‬
‫حالت طبیعی ماده استفاده میشود ‪.‬که البته هر دوی این فرایند ها‬
‫به پارامتر های اولترا سونیک مانند جریان‪ ،‬ولتاژ ‪ ،‬دامنه‬
‫ارتعاش و خواص ماده ی تحت آزمایش وابسته هستند ‪.‬‬
 ‫چرایی لزوم بررسی نتایج این ماده تحت تاثیر امواج فرا صوت بر‬
‫روی این آلیاژ ‪:‬‬

‫این ماده بخاطر استحکام باال و شکل پذیری پایین در دمای محیط‬
‫عموما برای شکل دهی تا ‪ 540‬درجه گرم میشود اما این فرایند باعث‬
‫تغییرات در ساختار میکروسکوپی ماده و خواص مکانیکی آن میشود‬
‫همچنین برای این کار تجهیزان گران قیمت مورد نیاز هستند ‪.‬‬

‫توضیح دستگاه و قرار گیری قطعه کار ‪:‬دستگاه از یک مبدل با‬

‫فرکانس طبیعی ‪ 24960‬هرتز که از ‪ 6‬قطعه ‪ pzt‬که نوعی ماده پیزو‬
‫الکتریک است ساخته شده ویک استوانه فلزی در پشت و مخروطی شکل‬
‫تیتانیومی ساخته شده است‬

‫امواج فراصوت توسط فرستنده به نمونه که دو طرف انتهایی آن با‬

‫چنگک هایی نگهداشته شده فرستاده می شود ‪.‬‬

‫قطعه کار دارای قطر ‪ 6mm‬و طول ‪ 31mm‬است همچنین ‪ 4‬ابزار افقی‬
‫برای وارد کردن نیروی کششی به قطعه کار طراحی شده است‬

‫تست کشش توسط دستگاه اونیورسال ‪ DTU-900MHA‬انجام می شود که‬

‫نیروی کششی را به طور عمودی به قطعه کار وارد میکند یک ‪LOAD‬‬
‫‪ CELL‬برای اندازه گیریه نیروی کششی روی فک باالیی دستگاه نصب‬
‫میشود‪.‬‬

‫کرنش نیز توسط دستگاه ‪ EXTENSOMETER‬که برروی شیار خاصی رو‬

‫قطعه کار نصب می شود اندازه گرفته می شود ‪.‬‬
 ‫ترتیب‬ ‫به همین‬
‫روی‬ ‫تحقیقی را بر‬
‫قطعه ای از جنس ‪ Al7075-T6‬نیر انجام داده ایم که نتایج آن در شکل‬
‫زیر مشخص شده است ‪.‬‬

‫تنش‪-‬‬ ‫نمودار‬
‫‪6Al-4V‬‬ ‫کرنش ‪Ti-‬‬
‫های‬ ‫تحت قدرت‬
‫متفاومت دستگاه اولتراسونیک ‪:‬‬

‫شکل زیر نمودار تنش – کرنش را برای آلیاژ ‪ Ti-6Al-4V‬تحت کشش‬

‫استاتیکی تحت تاثیر سه سطح امواج التراسونیک نشان میدهد ‪،‬امواج‬
‫التراسونیک را زمانی که تنش در قطعه به ‪ Mpa 50‬برسد به قطعه‬
‫وارد می کنیم وتا لحظه ی شکست ادامه می دهیم رفتار نمودار تنش –‬
‫کرنش برای این ماده در دمای اتاق یک شکست نرم را نشان میدهد‪.‬‬

‫گزارشات متناقضی از تاثیر التراسونیک بر روی ناحیه االستیک گزارش‬

‫شده است و برای ماده ی مورد استفاده ی ما همانطور که در شکل نشان‬
‫داده شده است ناحیه االستیک تحت امواج التراسونیک تقزیبا ثابت‬
‫بوده است که نشان میدهد امواج التراسونیک بروی ناحیه االستیک این‬
‫ماده تاثیر ندارند‪.‬‬

‫همانطور که در شکل مشاهده می شود تنش در ناحیه پالستیک تحت امواج‬

‫التراسونیک کاهش می یابد و این کاهش با افزایش قدرت این امواج‬
‫بیشتر نیز می شود برای مثال تنش تسلیم کششی بدون قرار گرفتن قطعه‬
‫تحت امواج التراسونیک ‪ Mpa 882‬و با قرار گرفتن تحت امواج‬
‫التراسونیک ‪ 100‬و ‪ 340‬وات به ترتیب به ‪ 828‬و ‪ mpa 798‬کاهش یافته‬
‫است همچنین برای تنش کششی نهایی که بدون قرار گرفتن تحت امواج‬
‫التراسونیک ‪ mpa 944‬است با قرار گرفتن تحت امواج با قدرت ‪ 100‬و‬
‫‪ 340‬وات به ترتیب به ‪ 925‬و ‪ mpa 901‬کاهش می یابد البته همانطور که‬
‫مشاهده می شود مقدار کاهش تنش کششی تسلیم و تنش کششی نهایی یکسان‬
‫نیست ‪.‬‬

‫یکی از شاخص های شکل پذیری مواد طول عمر آنهاست‪ .‬سطوح شکسته شده‬
‫همه ی مواد نمونه ها نشان می دهند که شکست ابتدا با مخروطی و سپس‬
‫گلویی شدن ناحیه شکسته شده اتفاق می افتد همانطور که در شکل مشخص‬
‫شده است افزایش قدرت امواج الکترو مغناطیس موجب کرنش سختی بیشتری‬
‫میشود به این معنی که تغییر شکل این ماده در ناحیه پالستیک تحت‬
‫امواج التراسونیک نرم تر و یکنواخت تر است ‪.‬‬

‫طول عمر این نمونه برای تست کشش بدون قرار گرفتن تحت امواج‬
‫التراسونیک ‪ % 10.5‬و تحت امواج 𝑤 ‪100‬و 𝑤 ‪340‬‬

‫به ‪ %10.7‬و ‪ %13‬می رسد پس می توان نتیجه گرفت که با افزایش قدرت‬

‫امواج طول عمر و خاصیت االستیسیته ماده نیز افزایش می یابد ‪.‬‬

‫هرچند گزارشاتی در باره اینکه امواج التراسونیک با قدرت باال باعث‬

‫کاهش طول عمر آلیاژ ‪ AZ21‬می شوند انجام شده است که به این معنی‬
‫است که مواد مختلف تحت امواج التراسونیک رفتار های متفاوتی‬
‫دارند‪.‬‬
‫مکانیسم تغییر شکل مواد فعال در آلیاژ ‪ Ti-6Al-4V‬لغزش است زیرا تجمع‬
‫زیاد اتم های حل شده در فاز ‪ α‬تحت فشار قرار گرفته می شوند‪.‬‬
‫بنابراین افزایش طول عمر می تواند متناسب با روش های لغزش اتم ها‬
‫باشد از آنجاییکه لغزش از حرکت جابه جایی ها ناشی می شودافزایش‬
‫تعداد جابه جایی ها و همچنین کاهش تنش برشی بحرانی برای حرکت های‬
‫جابه جایی تحت امواج التراسونیک ممکن است باعث افزایش طول‬
‫عمرشود‪.‬‬

‫در ازمایش دیگری در شکل زیر امواج التراسونیک درناحیه پالستیک‬

‫وتحت قدرت 𝑤 ‪ 200‬به قطعه وارد شدند و تنش به شدت کاهش پیدا کرد‬
‫وبه ‪ mpa 10‬رسید با خاموش کردن دستگاه التراسونیک تنش به ‪mpa 7.2‬‬
‫افزایش پیدا کرد و همانطور ه مشخص است پدیده ی ‪ acoustic hardening‬برای‬
‫آلیاژ ‪ Ti-6Al-4V‬مشهاده نمی شود اما مثال برای آلیاژ های آلومینیوم‬
‫قابل مشاهده است‬
‫‪.‬‬

‫سختی نمونه تحت امواج التراسونیک ‪:‬‬

‫نتیجه ی تست سختی راکول برای نمونه در شکل زیر نمایش داده شده‬
‫است که برای قطعه بدون قرار گرفتن تحت امواج التراسونیک سختی‬
‫𝑐𝑅 ‪ 48.5‬و تحت این امواج برای قدرت 𝑤 ‪ 340 𝑤 , 100‬به ترتیب‬
‫𝑐𝑅 ‪ 52.25‬و𝑐𝑅 ‪ 53‬می باشد‪ .‬همچنین سختی نمونه تحت امواج منقطع‬
‫التراسونیک نسبت به حالت اولیه بدون تغییر و برابر 𝑐𝑅 ‪ 48.5‬است‬

‫نتیجه این آزمایش نشان می دهد که سختی نمونه مورد آزمایش تحت‬
‫امواج التراسونیک افزایش می یابد که به این معنی است که استحکام‬
‫مواد با قرار گرفتن طوالنی تحت امواج التراسونیک افزایش می یابد ‪.‬‬
 ‫با مقایسه این نتایج با نتایج آزمایش پیشین و شکل آن ممکن است‬
‫بتوان نتیجه گرفت که سختی ایجاد شده تحت امواج التراسونیک ممکن‬
‫است ناشی از تغییر شکل پالستیک ماده‬
‫باشد ‪.‬‬

‫مشاهدات مختلفی درباره ی مقدار دمای در حین اعمالتغییر شکل‬

‫امواج التراسونیک گزارش شده است ‪.‬اما همانطور که در شکل زیر نشان‬
‫داده شده است هیچگونه نشانه ای از افزایش دما مشاهده نگردیده است‬
‫ونقاط مربوط به دمای باال نیز مربوط به تماس سطوح قطعه بین فک‬
‫دستگاه و نمونه است ‪.‬‬

‫نمونه هایی از ) ‪ (SEM Fractography‬در شکل های زیر نشان داده شده است‬
‫‪ ،‬گودی های و ناهمواری هایی بر روی همه ی سطوحی که دچار شکست شده‬
‫اند وجود دارد و نشانه ای از سطوح نرم هستند همچنین شکل های‬
‫هموار تحت میکروویید ها مشاهده می شوند ‪ .‬افزایش قدرت امواج‬
‫التراسونیک باعث افزایش اندازه گودی ها بر روی سطوح شکسته می شود‬
‫‪.‬‬

‫)𝑓 ‪𝑓𝑜𝑟 0 𝑤𝑎𝑡𝑡 (𝑎, 𝑑) , 𝑓𝑜𝑟 100 𝑤𝑎𝑡𝑡 (𝑏, 𝑒) , 𝑓𝑜𝑟 340 𝑤𝑎𝑡𝑡 (𝑐,‬‬
 ‫نتیجه گیری ‪:‬‬

‫کاهش ‪flow‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪ stress‬و افزایش طول عمر به بهبود خاصیت پالستیک آلیاژ ‪Ti-6Al-4V‬‬
‫تحت امواج التراسونیک بستگی دارند‪.‬‬
‫در تست کشش و با اعمال امواج التراسونیک تنش تسلیم کششی تا‬ ‫‪-2‬‬
‫‪ % 9.52‬و تنش نهایی کششی تا ‪ % 4.55‬کاهش می یابد وطول عمر تا‬
‫‪ 13%‬افزایش پیدا میکند‪.‬‬
‫تفاوت در مقدار کاهش تنش تسلیم و تنش نهایی نشان میدهد که‬ ‫‪-3‬‬
‫اصل برهم نهی به تنهایی قادر به توصیف ‪ flow stress‬نیست‬
‫قرار گرفتن نمونه تحت امواج التراسونیک در مدت طوالنی تر‬ ‫‪-4‬‬
‫باعث افزایش سختی نمونه می شود در حالیکه به نظر می رسد‬
‫استفاده ی منقطع از امواج الترا سونیک تاثیری بر روی سختی‬
‫نمونه ندارد‬
‫مقدار دمای نمونه تحت امواج التراسونیک افزایش قابل توجهی‬ ‫‪-5‬‬
‫ندارد ‪.‬‬