PRAVILNIK

O TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA OPTEREĆENJA

NOSEĆIH GRAĐEVINSKIH KONSTRUKCIJA
("Sl. list SFRJ", br. 26/88)
I OPŠTE ODREDBE

Član 1
Ovim pravilnikom propisuju se tehnički normativi koji moraju biti ispunjeni pri određivanju veličina delovanja na
koja moraju da se provere svi noseći delovi građevinskih konstrukcija u pogledu sigurnosti, trajnosti i
upotrebljivosti.

Član 2
Odredbe ovog pravilnika primenjuju se pri projektovanju, izgradnji i održavanju svih građevinskih konstrukcija, bez
obzira na vrstu materijala od koga su izgrađene i bez obzira na to da li su privremene, pomoćne ili stalne, kao i pri
adaptaciji, rekonstrukciji i sanaciji postojećih građevinskih konstrukcija i promeni namene korišćenja nosećih
delova tih konstrukcija.
Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na delovanja nastala usled zemljotresa, požara, eksplozija, promena
temperature i povećanja zapremine vode pri prelasku u led, kao ni na peći, reaktore i druge građevinske
konstrukcije kod kojih se razvijaju izrazito visoke temperature.

Član 3
Pod pojmom delovanja, u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se:
1) neposredna delovanja (koncentrisani ili raspodeljeni tereti, sile);
2) posredna delovanja (sistemske i prisilne deformacije).

Član 4
Pri izboru veličina delovanja merodavnih za proveravanje nosećih građevinskih konstrukcija moraju se analizirati
sva moguća stanja u kojima se može naći pojedini deo noseće konstrukcije ili konstrukcija u celini pri proizvodnji,
prenošenju, montaži i ispitivanju svih njenih delova.

Član 5
U proračun konstrukcija uzimaju se i pojedinačna delovanja koja smanjuju ukupan uticaj na konstrukciju, samo
ako su ta delovanja stalna.

Član 6
Ako se pri projektovanju ili pri izvođenju građevinske konstrukcije oceni da u određenom slučaju veličine
delovanja sa kojima je izvršena računska provera konstrukcije ne odgovaraju stvarnom stanju konstrukcije, tačne
vrednosti moraju se odrediti iz podataka dobijenih merenjem, a računska provera konstrukcije mora se ponoviti.
II NAČIN VREDNOVANJA DELOVANJA

Član 7
U proračun konstrukcija unose se propisana opterećenja čije vrednosti mogu da se razlikuju od stvarnih ili
reprezentativnih vrednosti pojedinih delovanja.

Član 8
Delovanja na noseće delove građevinske konstrukcije u celini moraju se kombinovati tako da ta kombinacija
odražava najnepovoljnije moguće stanje, s tim da delovanja koja su slučajna ne ulaze istovremeno u kombinaciju.
Odgovarajuće kombinacije propisanih opterećenja i njihovih uticaja određuju se zavisno od materijala od kog je
izgrađena konstrukcija, posebno za svaki deo konstrukcije i za građevinu u celini, i zavisno od stanja napona,
stanja ugroženih mesta, načina gubljenja stabilnosti i dostizanja loma, odnosno od oblika i veličine deformacija.

Član 9
Prilikom proveravanja građevinske konstrukcije i njenih nosećih delova na nekoliko različitih istovremenih
delovanja pravilo superpozicije delovanja primenjuje se samo kad to odgovara ponašanju konstrukcije koja se
proverava i njenom statičkom sistemu. Po pravilu, to je dozvoljeno kad je stanje napona i deformacija u
konstrukciji ispod granica dopuštenih napona materijala i dopuštenih deformacija u redovnoj upotrebi konstrukcije.
Ako se pri pojedinom opterećenju ili kombinaciji opterećenja znatno menjaju osnovne proporcije i dimenzije
statičkog sistema, ta pojava se mora uzeti u proračun za proveravanje. Kad stanje napona i deformacija
prekoračuje granice dopuštenih napona i deformacija, primena pravila superpozicije delovanja dozvoljena je
samo ako se dokaže da su ova delovanja stalna.

Član 10
U proveravanju nosećih delova konstrukcije i konstrukcije kao celine primenjuju se ograničenja definisana
pojmom granična stanja.

Član 11
Delovanja se klasifikuju zavisno od promena njihovih vrednosti u vremenu, odnosno prostoru i od načina
ponašanja konstrukcije na to delovanje.
Prema promeni u vremenu i prostoru, delovanja mogu biti:
1) stalna;
2) promenljiva (dugotrajna i kratkotrajna, pokretna i nepokretna);
3) udesna (trenutna);
Prema načinu ponašanja konstrukcije na delovanje, delovanja mogu biti:
1) statička;
2) dinamička.

Član 12
Stalna delovanja (G) su delovanja kod kojih je promena vrednosti u odnosu na srednju vrednost, zavisno od
vremena, zanemarljivo mala. U tu grupu delovanja spadaju:
1) sopstvena težina konstrukcije (osim u izuzetnim slučajevima kad je deo konstrukcije prisutan samo u toku
građenja);
2) težina nenosivih elemenata konstrukcije;
3) deformacije nastale kao posledica načina građenja;
4) pritisak tla;
5) uticaji nastali i od sleganja oslonca;
6) sile koje nastaju od prednaprezanja;
7) deformacije nastale usled zavarivanja;
8) skupljanje i tečenje betona.
Promenljiva delovanja su delovanja koja, po pravilu, ne traju sve vreme postojanja konstrukcije ili čije promene
vrednosti u vremenu znatno odstupaju od njihove srednje vrednosti. U tu grupu delovanja spadaju:
1) korisno opterećenje;
2) sopstvena težina delova konstrukcije prisutnih samo u toku građenja;
3) sile izazvane promenama temperature;
4) svi pokretni tereti i sporedna delovanja izazvana njihovim uticajem;
5) vetar;
6) sneg;
7) led;
8) udarci vodenih talasa.
Za konstrukcije izvedene od određenih materijala neophodno je utvrditi da li su u pitanju kratkotrajna ili dugotrajna
promenljiva delovanja.

Član 13
Prema karakteru pojedinih delovanja, utvrđuju se, po pravilu, tri grupe delovanja:
1) osnovna;
2) dopunska;
3) izuzetna.
Prema kombinacijama u kojima se ta delovanja javljaju, utvrđuju se tri karakteristične grupe delovanja:
1) osnovna;
2) osnovna i dopunska;
3) osnovna i izuzetna.
Pri izboru grupe kombinacija delovanja moraju se uzeti u obzir sve mogućnosti koje u određenom slučaju na
nekom mestu i delu noseće konstrukcije mogu da postoje, uključujući i delovanja koja se javljaju kao posledica
postupaka izvođenja i posebnih stanja pri građenju (npr. konzerviranje konstrukcije pri dužem prekidu građenja).

Član 14
Veličina, istovremenost i učestalost delovanja, kao i njihova kombinacija moraju se utvrditi prema datim uslovima,
a njihov izbor dokazati proračunom.
Pri utvrđivanju kombinacija delovanja mogu se koristiti koeficijenti uz pojedina delovanja.

Član 15
Za pojedine delove konstrukcije, da bi se utvrdila određena grupa delovanja, mora se utvrditi da li svako
pojedinačno delovanje u odnosu na pojedini deo čini osnovno, dopunsko ili izuzetno opterećenje, odnosno koje
su njihove merodavne kombinacije.
III NORMATIVNA OPTEREĆENJA

Član 16
Vrednost normativnog opterećenja je ona vrednost delovanja za koju postoji verovatnost da neće biti prekoračena
u nekom odgovarajućem vremenskom periodu ako je u pitanju karakter i vek konstrukcije i njenih nosećih
elemenata, kao i trajanje pojave usled koje nastaje delovanje.
Normativna opterećenja su ponekad data s dve vrednosti (donja i gornja granica). U proračun se uvodi ona
vrednost koja daje nepovoljnije rezultate. Unutar navedenih granica izbor se može izvršiti i prema drugim
kriterijumima ako za to postoji pouzdan dokaz.

1. Stalna delovanja

Član 17
Vrednost stalnog delovanja uslovljena je geometrijskim oblikom i dimenzijama delova konstrukcije, kao i
zapreminskom masom materijala od kog su određeni delovi konstrukcije izgrađeni.
Ako se tokom građenja ili rekonstrukcije pojedini delovi konstrukcije dodaju ili uklone, stanje konstrukcije mora se
proveriti i s tim delovima, odnosno bez njih.

Član 18
Veličine stalnog delovanja utvrđuju se u proračunu, zavisno od materijala od kog je konstrukcija izgrađena.

Član 19
Ako se kontrolnim merenjem utvrde tolike razlike između proračunskih i stvarnih veličina stalnog delovanja da su
granične vrednosti dopuštenih napona prekoračene za više od 3%, proračun se mora ponoviti.

Član 20
Ako opterećenje od stalnih delovanja nije izrazito koncentrisano, proračun se može izvršiti s ekvivalentnim
jednako podeljenim opterećenjem.

Član 21
Ako se u proračunima koriste vrednosti (npr. ugao unutrašnjeg trenja), a u eksploataciji konstrukcije se očekuju
dinamička delovanja, mora se uzeti u obzir mogućnost smanjenja tih vrednosti.

Član 22
U stalna delovanja mora se uvrstiti pritisak ili težina vode ako je u pitanju sasvim mirna voda.
Uticaji načina građenja

Član 23
Pri proveravanju nosećih konstrukcija moraju se ispitivati sva stanja kroz koja konstrukcija prolazi pri izgradnji i
mora se ustanoviti veličina zaostalih napona i deformacija koje ulaze u definitivno stanje dovršene građevine.
Prikaz postupka izvođenja i odgovarajući proračun konstrukcija mora se uraditi detaljno u svakom slučaju kad
takvi postupci utiču na konačno stanje, a ako takvih uticaja nema, to se mora navesti u proračunu.
 Član 24
Ako se u toku postupaka izvođenja konstrukcije pojave i opterećenja veća od onih koja su utvrđena propisima o
jugoslovenskim standardima za opterećenja, posebnim proračunom moraju se obuhvatiti i ta opterećenja, a
konstrukcija se mora proveriti.
Delovanje pritiska tla

Član 25
Delovanje pritiska tla na građevinske konstrukcije, kao i ostali odnosi tlo - građevina uzimaju se u obzir prema
propisima za projektovanje i izvođenje radova na temeljenju građevinskih objekata.
Pasivni otpor tla uzima se u proračun samo ako primenom posebnih postupaka taj otpor stalno deluje.

Član 26
Ako se ne primenjuju posebni postupci građenja, opterećenja od tla se uvode u proračun samo kao nepovoljna
delovanja.

2. Promenljiva delovanja
Pokretno korisno opterećenje

Član 27
Zavisno od karaktera objekta, u proračunima konstrukcija pokretna korisna opterećenja mogu se smatrati mirnim.
Kad je potrebno, veličine pokretnog korisnog opterećenja uvećavaju se dinamičkim faktorom, odnosno
konstrukcija se proverava prema principima dinamičke analize.
Kao pokretna opterećenja, u proračunima se moraju smatrati i svi tereti koji se javljaju naglo ili učestalo.

Član 28
Za koncentrisane terete dopušteno je računati s proširenjem površine opterećenja kroz nasipne slojeve,
konstrukcije podova i sl, pod uglom od 45o. Rasprostiranje opterećenja može se računati do sredine dela
konstrukcije koji se proverava.
Sa rasprostiranjem iz stava 1 ovog člana ne sme se računati kad je to za konstrukciju povoljno (npr. kroz slojeve
koji u eksploataciji mogu biti istrošeni ili uklonjeni).

Član 29
Bez obzira na ostala delovanja usled kojih se javljaju sile horizontalnog smera, zbog osiguranja uzdužne i
poprečne povezanosti noseće konstrukcije, u proračun mora da se uvede proveravanje konstrukcije na određene
horizontalne sile (npr. vučne sile i sile kočenja vozila u pokretu i impulsi kretanja veće grupe ljudi na tribinama).
U proračunima skela za izgradnju objekata i sličnih nosećih konstrukcija mora se računati s horizontalnom silom,
čija vrednost, ako se ne vrši tačnija analiza, iznosi 2% od ukupnog vertikalnog tereta.

Član 30
Delovi građevina u kojima se nalaze predmeti na koje deluje vetar moraju se proračunati na delovanje mirne
horizontalne sile jednake 2% ukupne težine tog predmeta s delovanjem u njegovom težištu.
Proračun iz stava 1 ovog člana ne treba vršiti kad se konstrukcija proračunava na uticaje od zemljotresa.

Član 31
U garažama i sličnim građevinama u kojima se kreću vozila velikih masa u odnosu na masu konstrukcionog
elementa koji se proračunava, mora se izvršiti proveravanje i na opterećenje od centrifugalne sile.
Promena temperature

Član 32
Delovanje promene temperature (uticaj klimatskih promena) zavisi od vrste materijala, statičkog sistema nosača,
zasićenosti i strukture konstrukcije pa se podaci o ovom delovanju utvrđuju propisima za konstrukcije od pojedinih
vrsta materijala.

Član 33
Delovanje promene temperature, koje može biti ujednačeno i neujednačeno u odnosu na posmatrani deo
konstrukcije, manifestuje se pojavom napona u konstrukciji kad je sprečena promena njene zapremine izazvana
promenom temperature.
Dovoljno je, po pravilu, istražiti stanje pri ekstremnim uslovima, a uticaj promena temperature uvesti u proračun
kao dopunsko opterećenje.

Član 34
Polazno stanje za proveravanje delovanja promene temperature po pravilu je temperatura u času zatvaranja
konstrukcije, tj. u času kada je onemogućena nesmetana dilatacija konstrukcije. Pri tom se početna temperatura
za proračun određuje iz očekivane prosečne dnevne temperature vazduha u času zatvaranja konstrukcije. Ako pri
konkretnom izvođenju konstrukcije taj podatak znatno odstupa od stvarne vrednosti, proračun se mora ponoviti.
Za konstrukcije naročito osetljive na promene temperature moraju se uvesti u proračun: izloženost konstrukcije
suncu, boja spoljašnih površina konstrukcije i naponi koji su se pojavili u konstrukciji pre konačnog zatvaranja
konstrukcije.
Vetar

Član 35
Proveravanje konstrukcije na delovanje vetra vrši se mirnom silom koja deluje upravno na posmatranu površinu.
Veličina sile vetra određuje se pomoću izraza:
pv = Pov·k1·k2·k3
gde je:
pv - veličina sile vetra;
Pov - osnovna vrednost delovanja vetra;
k1 - aerodinamički koeficijent koji zavisi od oblika i krutosti konstrukcije;
k2 - koeficijent kojim se u proračun uvode promene uticaja vetra, zavisno od visine konstrukcije iznad tla;
k3 - popravni koeficijent kojim se u proračun uvode uslovi kao što su:
- zaklonjenost posmatrane zgrade nekim drugim objektom, prirodnom preprekom i dr;
- mogućnost pojave vrtloga i otklonjenih smerova vetra uslovljenih konfiguracijom okolnog terena;
- podatak da li vetar istovremeno u punoj snazi zahvata čitavu građevinu ili samo neki njen deo.
Veličine koeficijenata k1, k2 i k3, određuju se prema propisu za opterećenje nosećih konstrukcija vetrom.

Član 36
Konstrukcija se mora ispitati i na delovanje vetra odozdo na konstrukciju, kao i na delovanje vetra paralelno s
posmatranom površinom. Izrazi za određivanje takvog uticaja su isti kao u članu 35 ovog pravilnika, uz primenu
odgovarajućih parametara k1,2,3.
Delovanje vetra iskosa na građevinsku konstrukciju rastavlja se na komponente u dva karakteristična pravca,
najčešće međusobno upravna, pa se tako unosi u proračun.

Član 37
Ako je za građevinsku konstrukciju nepovoljnije, u proračun se uvode uticaji vetra na raznim mestima
konstrukcije, tako da budu različiti.

Član 38
Za konstrukcije kod kojih je vetar dominantno opterećenje (npr. dalekovodi, visoki dimnjaci, antenski stubovi,
dizalice i izrazito visoke zgrade velike vitkosti) delovanje vetra se određuje iz rezultata istraživanja, lokalnih
meteoroloških podataka i statističkom obradom podataka.

Član 39
Osnovna vrednost delovanja vetra Pos uzima se zavisno od predela u kome će se nalaziti građevina, odnosno
zone jačine vetra.

Član 40
Pri određivanju veličine površina koje su izložene delovanju vetra sve pune površine računaju se bez ikakvih
odbitaka.
Ako su površine perforirane, odbijanje površine šupljina dozvoljava se samo ako je iza njih prazan prostor i ako je
strujanje vazduha kroz te šupljine moguće bez stvaranja vrtloga.
Mrežaste površine računaju se zavisno od gustoće mreže, s tim da faktor umanjenja ne može biti veći od 0,75.
Površine koje su pri delovanju vetra pokretne, na primer za proračun konstrukcija koje nose zastave, računaju se
zavisno od fleksibilnosti zastave, s tim da faktor umanjenja ne može biti veći od 0,75.

Član 41
Građevinske konstrukcije privremenog karaktera (npr. skele za izgradnju objekata) proračunavaju se za delovanje
vetra na način utvrđen u čl. 35 do 40 ovog pravilnika.
Izuzetno od odredbe stava 1 ovog člana, proračun za smanjeno delovanje dopušta se ako nije verovatno da će se
najjači vetar pojaviti dok postoji takva konstrukcija. U tom slučaju, koeficijent umanjenja ne može biti veći od 0,5.
U proračun takvih konstrukcija uvodi se i delovanje vetra na dodatne uređaje za montažu, dizalice i slično.
Sneg i led

Član 42
Noseće konstrukcije moraju se proveriti i na mogućnost pojave snega i leda, kao i na njihove uticaje. Delovanje
snegom i ledom je promenljivo pa proračun mora da obuhvati stanja bez tih delovanja i sa njima.

Član 43
Opterećenje snegom računa se u proračunima kao mirno jednoliko raspodeljeno opterećenje na posmatranoj
površini, čija veličina koja se uzima u proračun zavisi od geografskih i meteoroloških uslova. Osnovna
proračunska vrednost opterećenja snegom Pov uzima se kao da deluje na horizontalnu površinu.

Član 44
Za građevinske konstrukcije kod kojih se na osnovu statističkih podataka može očekivati izrazito visok snežni
pokrivač mora se odrediti verovatno opterećenje snegom.

Član 45
Proračunska vrednost opterećenja snegom određuje se pomoću izraza:
ps = pos·k1·k2
gde je:
ps - proračunska vrednost opterećenja snegom;
pos - osnovna vrednost opterećenja snegom;
k1 - koeficijent koji zavisi od nadmorske visine i mogućnosti nagomilavanja snega;
k2 - koeficijent koji zavisi od nagiba površine izložene uticaju tereta snega.
Ako postoji mogućnost klizanja snega s neke više površine na nižu, računa se s dodatnom težinom na donjim
površinama. Veličine koeficijenta k1 i k2 određuju se prema propisu za opterećenje zgrada.

Član 46
Ako je nagib površine prema horizontali veći od 60 ili je 60o i ako nema snegobrana ili nekih drugih prepreka
o

klizanju snega, proveravanje konstrukcije na opterećenje snegom može da se izostavi.

Član 47
Za lake krovne konstrukcije kod kojih je opterećenje snegom u ukupnom opterećenju merodavnom za proračun
pretežno, vrednosti iz člana 45 ovog pravilnika moraju se povećati, i to:
1) kad je nagib krovne površine manji ili jednak 20o;
2) kad je vrednost pos u odnosu na stalni teret značajna veličina.

Član 48
Kad se opravdano može pretpostaviti da u vreme jakih snežnih padavina duvaju snažni vetrovi, vrednost
opterećenja snegom iz člana 45 ovog pravilnika može se, prema prilikama, smanjiti najviše za 40%. Veće
smanjenje odnosi se na manje površine građevina i nezaštićene građevine na otvorenom prostoru, dok za velike
krovne površine slabo izložene vetru u gusto izgrađenim rejonima smanjivanje nije dozvoljeno.

Član 49
Ako je površina konstrukcije stalno toliko topla da se sneg na njoj topi, s opterećenjem snega se ne računa samo
ako se grejanje ni u kom slučaju ne može prekinuti ili odvodnjavanje sprečiti.

Član 50
Istovremeno delovanje vetra i snega uzima se u proračun samo ako postoji mogućnost nagomilavanja snega
zbog posebne konfiguracije krovne površine.

Član 51
Opterećenje naslagama leda posmatra se odvojeno od opterećenja snegom bez obzira na to što obe pojave
zavise od istih klimatskih uslova.
Sakupljanje leda posmatra se, po pravilu, na raznim površinama građevine, s tim što ono može nastati na bilo
kojoj i bilo kako nagnutoj izloženoj površini.
Za svaku konstrukciju koja je izuzetno osetljiva na opterećenje ledom moraju se uzeti u obzir sledeći klimatski
uslovi za formiranje leda: temperatura vazduha, relativna i apsolutna vlažnost vazduha, smer i jačina vetrova, kao
i razuđenost površine na kojoj se očekuje sakupljanje leda, svojstva materijala posmatranih površina i sl.
IV ZAVRŠNA ODREDBA

Član 52
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu SFRJ".