6 BUDOWNICTWO WIEJSKIE
Mgr inż. arch. MARCIN PAWLIKOWSKI
Budownictwo z gliny na Korei
Nie ma chyba potrzeby rozpisywać się o zniszcze­
niach wojennych na dalekiej Korei. Wiemy o nich
wszyscy dokładnie z informacji radiowych, prasy
i filmu. Można dodać tylko, że kliedy samolot przela­
tując nad rzeką Jalu mija granicę chińsko-koreańską
i znajduje się już nad terytorium Korei, gęsto usia­
ne okrągłe leje od bomb wzdłuż krętych i znikają­
cych często w tunelach linii kolejowych, wzdłuż dróg,
w osiedlach i wśród uprawnych pól ryżowych przy­
pominają o przeszłej tam niedawno burzy wojennej.
Kraina koreańska należy do bogatych, zasobnych
w surowce zakątków ziemi, jednak obecnie eksploata­
cja ich jest jeszcze bardzo mała z powodu następstw
minionej wojny.
Podróżując po tym kraju łatwo stwierdzić, że wie­
le istniejących starych budynków to budowle z drew­
na. Bardzo duży procent budynków jest wykonany
w ten sposób, że ryglowy szkielet drewniany jest Obi­
jany cienkimi listewkami, tworzącymi kratę o oczkach
7 — 10 cm w świetle. W otwory kraty wciskane są
uformowane w rękach kule z plastycznej gliny.
Po wyschnięciu ich ściana z obu stron jest tynko­
wana i od środka przeważnie oklejona papierem. Gru­
bość takiej ściany wynosi około 15—20 cm. Naturalnie
z powodu katastrofalnego braku drewna na Korei
trzeba obecnie wyeliminować tego rodzaju budow­
nictwo.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu kraj był pokryty du­
żymi lasami. Obecnie lasy stanowią znikomy procent
powierzchni Korei i znajdują silę tylko w północ­
nych prowincjach. Korea cierpi też na brak węgla,
dlatego nie ma odpowiedniej ilości cegły, cementu
i innych materiałów budowlanych. Zresztą zapotrze­
bowanie na materiały budowlane jest ogromne, po­
nieważ cały kraj jest dziś terenem odbudowy i bu­
dowy.
Produkcja nie nadąża za potrzebami budownictwa.
W ogóle w kraju o słabo rozwiniętym przemyśle, zu­
pełnie zniszczonym — i to przy bardzo ambitnych
i na dużą skalę zakrojonych planach odbudowy i uprze­
mysłowienia nie jest łatwo wytworzyć i dostarczyć na
place budów ogromne ilości stali, cegły, cementu,
wapna, drewna itd. Dlatego też udzielana na szero­
ką skalę przez różne narody pomoc dla Korei nabie­
ra szczególnego znaczenia. Na pomoc tę składają się:
materiały budowlane, dokumentacja techniczna, ma­
szyny i urządzenia oraz delegowani specjaliści.
Mimo znacznej pomocy i wielkich wysiłków miej­
scowego przemysłu materiałów budowlanych poszcze­
gólne grupy techniczne szukają dróg wyjścia stosu­
jąc w miarę możliwości materiały pochodzenia miej­
scowego.
Nr 3
W północno-wschodniej części Korei, nad morzem
japońskim, znajduje się niegdyś chyba stutysięczne
miasto Hamhin. Hamhin jest ważnym ośrodkiem
przemysłowym i centrum dla znajdujących się w po­
bliżu innych przemysłowych ośrodków. Ponadto jest
to ośrodek kulturalny i siedziba kilku ważnych uczel­
ni. W czasie działań wojennych miasto to przestało
właściwie istnieć.
Pomoc przy odbudowie Hamhinu przypadła w udzia­
le fachowcom z Niemieckie] Republiki Demokratycz­
nej. Grupa ta opracowała szczegółowe plany urba­
nistyczne oraz dokumentację techniczną dla typowych
budynków mieszkalnych. Duży procent projektów sta­
nowią budynki wielorodzinne o jednej i dwóch kon­
dygnacjach. Dostarczenie ogromnych litości materia­
łów budowlanych stanowi bardzo poważny problem,
dlatego też dokładnie zbadano możliwości wprowa­
dzenia takich materiałów, które nie tylko umożliwią
uzyskanie odpowiedniej jakości budynków, ale rów­
nież okażą się najtańszymi. Wybór padł na glinę, po­
nieważ na terenie miasta znajdują się bogate jej
złoża.
Początkowe opory różnych czynników, że... nie wy­
pada i nie należy stosować gliny jako materiału pod­
stawowego do odbudowy dużego miasta, zostały prze­
łamane.
W tym miejscu chciałbym wspomnieć o dość istot­
nych różnicach klimatycznych między środkową Eu­
ropą a Koreą, co mogło mieć wpływ ujemny na pod­
jęcie decyzji budowania z gliny.
Okres wrzesień — maj to w omawianym rejonie
K o r e i północnej w zasadzie miesiące suche, na ogół
pozbawione opadów atmosferycznych. Jedynie w cią­
gu lutego — marca można zanotować kilka lub naj­
wyżej kilkanaście dni z opadami szybko topniejące­
go śniegu. Natomiast od połowy lub końca czerwca
do początku lub polowy sierpnia trwa pora deszczo­
wa. Olbrzymie opady deszczowe tego okresu nie da­
dzą się w żadnym wypadku porównać z naszymi środ-
kowo - europejskimi. Zarówno w porze deszczowej, jak
i kilka tygodni po jej minięciu, powietrze jest tam
tak silnie nasycone parą wodną, że mimo tempera­
tury dochodzącej do około 40° C wyprana tkanina
prawie nie wysycha. Taki stan rzeczy trwa wiele ty­
godni. Ponadto w ciągu zimy temperatura w przy­
bliżeniu spada do około —20° C (w nocy), wykazując
dobowe wahania około 30°C.
Tak więc stosunkowo szybko zostały opracowane
projekty typowe dla jedno i dwukondygnacyjnych
budynków mieszkalnych według normatywów obo­
wiązujących na terenie KRLD. Jako zasadę przyjęto,
Nr 3 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 7
ze ściany budynków będą wykonywane z gotowych
bloków, a nie z gliny ubijanej. Zadecydowały o tym
dwa ważne argumenty: brak drewna do wykonania
form oraz konieczność przedłużenia sezonu budowla­
nego do 8—9 miesięcy w roku ze względu na usta­
lone terminy zakończenia odbudowy, z czego wyni­
ka konieczność niemal ciągłej produkcji bloków.
Ponadto zorganizowano na miejscu zakłady prefa-
brykacji dostarczające belki stropowe, parapety, pu­
staki i inne potrzebne elementy żelbetowe i betono­
we. Należy dodać, że na Korei od setek lat wykonu­
je się w budynkach mieszkalnych tzw. ogrzewania po­
dłogowe polegające na tym., że rozpalone gazy „po
drodze" z paleniska kuchennego do komina, przecho­
dząc rozwidloną siecią kanałów, znajdujących się pod
podłogą pomieszczenia mieszkalnego, ogrzewają je.
Wreszcie prawie zupełnie ochłodzone wydostają się
na zewnątrz wolnostojącym, kominem, często wyko­
nanym z desek. W ten sposób energia cieplna jest
wykorzystana w około 78—80%-
Wspominam o tym dlatego, że przy odbudowie
Hamhinu ogrzewanie podłogowe również musiało być
wzięte pod uwagę i zastosowane w wielokondygna-
cyjnych budynkach, co poważnie skomplikowało za-
równo opracowanie dokumentacji technicznej jak
i wykonawstwo: mieszkania tego rodzaju mają dwa
poziomy, przy czym kuchnia znajduje się około 40
cm niżej od pomieszczeń mieszkalnych.
Prefabrykowane żelbetowe belki stropowe muszą park. Bezpośrednio na terenie kopalni gliny zorgani­
mieć przekrój umożliwiający wykorzystanie ich jako zowano zakład wytwarzający bloki. W pierwszym
kanałów dymowych. Jeżeli spojrzymy na przedstawio­ okresie budowy bloki wytwarzano ręcznie. Obecnie
ne schematy przekrojów mieszkania, to okaże się, że wyrób bloków jest zmechanizowany. Jednak glina
zarówno dwa poziomy, jak i konieczność wykonywa­ jest kopana ręcznie i składana warstwami na drew­
nia kanału rozprowadzającego i zbierającego spaliny nianym pomoście, na przemian w dwóch miejscach.
dla połączenia z kominem również tak komplikują Na tym samym pomoście znajdują się zapasy pospół-
wykonawstwo zwłaszcza większych budynków wielo- ki i pociętych materiałów włóknistych. Materiały te
kondygnacjowych, że może się nasunąć pytanie, czy dozuje sie objętościowo w stosunku do składanej
przy wymienionych trudnościach klimatycznych i tech­ warstwami gliny. Przy układaniu warstw gliny, po-
nicznych, przy posuniętej daleko prefabrykacji i me­ spółki i sieczki, w miarę potrzeby robotnicy nawil­
chanizacji robót warto "mieszać glinę"? Praktyka żają je wodą.
wykazała, że na pewno tak. Bo to tanio i dobrze.
Pierwszy budynek, wzniesiono w lecie 1955 roku. Przy pomoście znajdują się dwie prasy ślimako­
Dziś w nowych piętrowych budynkach z gliny miesz­ we, ze specjalnie przystosowanymi ustnikami do wy­
kają już tysiące rodzin i jasne jest, że budynki te robu bloków. Do obu pras dochodzą bezpośrednio
zdały już egzamin. tory kolejek, którymi odwozi się wychodzące z prasy
Jak zorganizowano wykonawstwo? gotowe bloki do miejsca suszenia i składowania. Wy­
Wspomniane pokłady gliny znajdują się ma tere­ miary bloków wynoszą 33 X 16 X 20 cm. Połowa wy­
nie jednej z centralnych dzielnic Hamhnniu i są częścią rabianych bloków ma wzdłuż dłuższego boku wręby,
sporej góry, na szczycie której znajduje się ładny które zwiększają przyczepność tynków.
8 BUDOWNICTWO WIEJSKIE
Warto zauważyć, że prasy do wyrobu bloków do­
stosowano do tego, żeby wykonane bloki nie były
zbyt sprasowane, a były jedynie uformowanym, pla­
stycznym elementem — o nie ścisłej strukturze*. Do­
świadczenia i praktyka na przemysłową skalę wy­
kazały, że bloki z gliny można produkować mecha­
nicznie przy zachowaniu odpowiedniej konsystencji
masy i słabszym stopniu sprasowania.
Grubość ścian zewnętrznych nośnych w budyn­
kach zarówno jednokondygnacyjnych jak i dwukon-
dygnacyjnych wynosi 33 cm. Grubość ścian działo­
wych 16 cm. Wytrzymałość bloków na ściskanie
w 2stanie powietrzno s u c h y m w granicach 50—60 kg/
cm . Jedna prasa ślimakowa produkuje na jedną zmia­
nę około 750 bloków. Niezależnie od produkcji blo­
ków konstrukcyjnych wykonuje się pewne ilości płyt
wypełniających z lekkiej gliny.
Rys. 5. Porównanie wytrzymałości zaprawy cemento­
wej normalnej oraz zaprawy glinocementowej przy
użyciu cementu koreańskiego portlandzkiego „200"
a) próbki przechowywane w wodzie nie zakwaszonej,
b) próbki przechowywane w wodzie zakwaszonej
Interesujące może się wydać, że produkowana
w Korei cegła palona jest w zasadzie bezgatunkowa,
o wytrzymałości często niższej niż podana wyżej wy­
trzymałość bloków.
Do chwili mego wyjazdu z Korei (lato 1956 r.) wy­
konalno w Hamhimie ponad 300 budynków mieszkal­
nych wielorodzinnych jedno i dwukondygnacyjnych.
Ściany z bloków murowane są na zaprawie wapien-
no-piaskowej bez dodatku cementu. Budynki otrzymu­
ją wyprawy wewnętrzne i zewnętrzne również z za­
prawy wapienno-piaskowej, bez żadnych domieszek
cementu, co wpływa korzystnie na zdrowotność
mieszkań.
Na podstawie własnych obserwacji stwierdziłem,
że budynki, które były wykonane w miesiącach let­
nich w roku 1955 — mimo nieotynkowania od zew­
nątrz — doskonale przetrwały porę deszczową nie
wykazując ani w czasie opadów (pora deszczowa w ro­
ku 1955 była bardzo ciężka), ani po minięciu pory de­
szczowej żadnych uszkodzeń.
Odbudowa Hamhinu idzie pełną parą i co najważ­
niejsze ku zadowoleniu wszystkich zainteresowanych.
Mam tu na myśli tych, dla których się buduje nowe
miasto, jak i tych, którzy pomagają przy jego odbudo­
wie. No i ku zadowoleniu... władz kierujących gospo­
darką, bo państwo oszczędziło już dziesiątki tysięcy
ton węgla, tysiące ton cementu, wapna, transportu
i setki m. sześć, drewna, a w najbliższych latach za­
oszczędzi o wiele więcej, bo do budowy zostało jesz­
cze bardzo wiele...
Około 100 km na południe od Hamhinu, mad zatoką
morza japońskiego leży inne miasto: Wonsan. W mieś­
cie tym postępuje naprzód odbudowa i przebudowa
pewnego zakładu przemysłowego.
W pobliżu terenów zakładów, u podnóża sporych
* E. Richter i E. Pollack w książce ,.Technik des Lehmba,-
u e s " twierdzą, że cegła lub bloki w y k o n a n e maszynowo,
o konsystencji i ścisłości jak surówka przeznaczona do w y ­
pału, na skutek pęcznienia przy wchłanianiu wilgoci łuszczą
się warstwami aż do zupełnego zniszczenia.
Nr 3
gór znajduje się niewielkie osiedle. Ze środka osie­
dla wyrasta w niebo wysoki maszt stalowy, la na je­
go szczycie powiewa widoczna z daleka biało-czerwo­
na flaga. To osiedle Polskiej Grupy Technicznej, któ­
ra pomaga przy odbudowie zakładów. Nie mam za­
miaru rozpisywać się na temat skomplikowanej od­
budowy zakładów przemysłowych, ale jeżeli poruszam
ten temat), to dlatego że i tutaj sprawa budowy na
niektórych odcinkach wiąże się nieco z... gliną.
Mianowicie przez kilka miesięcy w laboratorium
budowy prowadzane były prace badawcze nad two­
rzywami glinocementowymi. Chodziło o zastosowa­
nie zapraw glinocementowych do robót murowych
oraz o uzyskanie wypraw wodoszczelnych przy uży­
ciu koreańskich cementów.
W pierwszym przypadku można zaoszczędzić po­
kaźny procent cementu, którego brak na Korei, a jed­
nocześnie uzyskać lepszą zaprawę, lepiej rozkładającą
się na murze i nie wymagającą moczenia cegły,
w drugim natomiast przypadku można uzyskać duże
oszczędności takich patentowych środków wodoszczel­
nych jak silikon.
Właściwie cel został osiągnięty: wielu majstrów
i robotników przekonało się, że używanie zapraw
glinocementowych do robót murarskich i do wypraw
wodoszczelnych jest korzystne oraz że lepiej, łatwiej
i szybciej pracuje się przy ich użyciu. Zaprawy takie
z całym spokojem można zalecić jako bardzo dobre
nie tylko na budowach Korei, ale i w Polsce. Jedyną
trudność stanowi przygotowanie tzw. zawiesiny. Dla
łatwiejszego i szybszego jej przygotowania używano
mieszarki korytkowej 270 1 o napędzie elektrycznym.
Jeżeli chodzi o doświadczenia koreańskie, to glina
w jednej jeszcze dziedzinie znalazła zastosowanie. Cho­
dzi tu mianowicie o to, że wynikła konieczność wyko­
nania pewnej ilości lekkich płyt izolacyjnych, jako
ocieplenia dachów hal fabrycznych. Ponieważ na
Korei jest poważny brak materiałów organicznych,
nadających się do produkcji lekkich płyt ocieplają­
cych, powstała konieczność prefabrykowania płytek
pianobetonowych. Jak wiadomo, proces twardnienia
pianobetonów jest bardzo dług i trwa około 60 dni.
Zastosowanie naparzania radykalnie zmienia cykle
dojrzewania, przyspieszając je kilkadziesiąt razy.
W warunkach koreańskich trudno jest jednak myśleć
o naparzaniu, chociażby z powodu niedoboru węgla.
I znowu z pomocą przychodzi zawiesina z gliny: do­
mieszanie niewielkiej ilości zawiesiny przyspiesza doj­
rzewanie pianobetomu i wpływa dodatnio na jego wy­
trzymałość.
Chciałbym teraz wysunąć generalny wniosek, któ­
ry dotyczy nie tylko odległych spraw koreańskich, ale
i nas. Dzięki stawianiu zagadnień we właściwy spo­
sób naprawdę wielu ludzi na Korei przekonało się, że
te budynki, które wznosi się w Hamhinie, są dobre,
zdrowe, trwałe i tanie. I dlatego należy je dalej
wznosić. Efekty w Hamhinie zostały osiągnięte dzię­
ki postawieniu sprawy w zdecydowany sposób, dzię­
ki wprowadzeniu mechanizacji, dobrej i sprężystej
organizacji i poważnemu traktowaniu sprawy przez
kolegów z NRD.
W Polsce nie zdobyliśmy się na to, aby w pełni zro­
zumieć, że warto dołożyć dużo starań, dobrej woli
i uporu, aby w najbliższych i najcięższych latach za­
oszczędzić dla kraju:
ponad 130 000 ton węgla
11 000 ton transportu
327 000 000 szt. cegły
dziesiątki tysięcy ton wapna i cementu
około 720 000 litrów paliwa samochodowego
60 000 wagonów na trasie 250 km
62 000 000 roboczogodzin przeładunków
ale trzeba wybudować to, co jest przewidziane w pla­
nie 5-letnim na budownictwo z gliny, tj. 36 000 izb —
4 000 000 m. sześć.
Według informacji inż. H. Chyli, b. pełnomocnika do
spraw budownictwa z gliny, w roku 1955 plan bu­
downictwa z gliny wykonano w 80%, w roku 1956
zaś tylko w 40%. A jak będzie w roku 1957?
Uchwała Prezydium Rządu o budownictwie z gliny
nie straciła nic ze swej aktualności.