ie as oo’ = ea - a PORK We ; Pe See ea a Tt | tut i x 4 A , Es a y a) fs : i } wi IC ea) eC PR CUE RTH ITILE VAN QUANG LICH SU. QUAN HE QUOC TE TU 1917 DEN 1945 nd KUT BAN GIAO DYCLOI NOI Daa van ng quéc 18 (International Relations) voi tu cach ta mt khoa hoc 0a duge nghién citu va gidng day t lau trén thé gidi. Tir nhang nam 56 trd Iai day, nhiéu céng trinh nghién cau o6 gid tr trong linh vc quan hé qué t6 da duge cong bé @ trong va ngoai nudc. Tuy nhién & Vigt Nam, cho d8n nay cdc céng trinh Hién quan t0i lich sO quan he quéc 16 hign dai thai ki 1917 - 1945 cdn rt. Ching ta hdu nhu chua od nhitng chuyén khdo ddng kB vé quan hé quéc 18 thai KI nay. Trong b6i cénh dé, cugn sdch “Lich sit quan hé quéc té hign dal ti 1917 d6n 1945” ra di nh’m gop phdn phyc wi cho viée ging day, nghién cilu, hoc tap va tham khdo cia gido vién, sinh vién va hoc sinh, cong tat cd nhing ai quan tam d6n vn a8 nay. Trong t&t cd sy phic tap, dan xen, chéng chéo cia cac sy kidn lich si d& didn ra, ching 16i hi vong ban doc od thé tim thay nhing ki6n thic co ban va od hé thOng vé lich sit quan hé quéc 16 ty 1917 Bn 1945, Do o6 géng “gdi" gon lich sf quan hé quéc 16 cia c& mot thei ki fich sii ian. (1917 - 1945) trong mt céng trinh a8 gidp ban doc 06 dugc mot nhan thic hé thdng t6ng quan vé quan hé quéc t& thai ki nay, nén sdch chi tap trung chd yéu vao nhing vn dé va sy kign duc coi la oo ban, quan trong vdi sy trinh bay suc tich, ngdn gon va cO dong nhdt ma thoi. Nhiéu van dé, sy kién vé quan hé quéc t6 thai KI nay con chua duge a6 cap 16i, hode da dugc 48 cap nhung chua that ddy dd, cy thé va chi ti6t héa, ching t6i xin dugc tiép tue trong cdc cong trinh tip theo. Sach duge viét tn co sd cdc nguén tai ligu, cdc bO st co uy tin va gid tf khoa hoc, 44 duge khdng dinh 8 trong va ngoai nude, Mac di v6 co ban céng trinh mang tinh chat “thong si” ngdn gon, ahung 8 nhang chd cén thiét, cing nhu trong cach lap luan, ching 10i van o6 géng néu ¥ kin hodc nhgn xét danh gié riéng cia minh d& ban doc tham khdo thém. Ching t6i cho rang, nhing kin gidi, ddnh gid v6 lich si? n6i chung phai dya trén co s8 phuong phap ludn cila chil nghia Marx — Lenin va tu tudng H6 Chi Minh cing ty duy méi cla Bang va Nha nudc ta hién nay. Cy thé, trong tinh hinh hign nay, vie cap nhat hoa va danh gid cae van dé va sy kign nhay cém trong quan hé quéc 18 thdi k} 1917 - 1945 c4n phai hudng 101 phyc vy cho chinh s4ch d6i ngogi md cila, da dang héa, 6a phuong héa quan hé cila Dang va Nha nuéc ta theo phuong cham “vigt Nam myén la ban cia t&t cd cdc nude trong cong déng thé gidi, phén du vi hda binh doc lap va phat tnén".Nhan day, cho phép ching t6i dugc bay t6 ldng bit on chan thanh d6i véi Nha xudt ban Gido duc dé tao diéu kign thudn igi gidp 48 ching 161 hoan thanh va xudt ban cu6n sach nay. Chung t6i cdng xin bay td lng cam ta d6i vdi ‘6ng Lé Vinh Quéc, T.S Ngd Minh Oanh va T.S Lé Phung Hoang /a nhdng nguéi d4 dec ban thdo va cho nhitng nh4n xét quy bau gilp ching tdi cd thé hoan thi6n va nang cao thém cht Iugng ngi dung cia sdch. Cun sdch nay chdc chan van cén nhiéu han ché va thidu sot, rt mong duge sy chi bao, déng gép cia cdc déng nghigp, céc nha chuyén mén va dong dao ban doc. TAc GIACHUONG MOT QUAN Hi QU6C Ti GIAI DOAN 1917- 1929 1. QUAN HE QUéC TE CUA LIEN XO SAU CACH MANG THANG MUGI- 1917 1. Cuéc can thiép cia céc nude 46 quéc vao nude Nga (1918 - 1920) ‘Truéc Céch mang théng Muti Nga 1917, trong quan hé quéc té, quan hé gida céc quée gia, din t6c cha yéu dya trén co 8 cia sy théng tri, chinh phuc, bao lye, bat binh dang, béc lét, “cd 1én nuét c& bé”. Ngoai giao khi d6 thudng duge xem nhv 1a mét phuong tién, mot cong cy dé dp dat ¥ chi cia ké manh lén ké yéu — nhu chinh sdch “ngogi giao phdo ham” ” chdng han. Bao lyc va chién tranh luén duge sit dung nhu mét phuong thie chd yéu dé gidi quyét nhimg mau thudn, tranh chip, bat ding trong quan hé quéc té. Chién tranh thé gidi thi nhat (1914 - 1918) la mot vi dy dién hinh gan gii nhat khi d6. Nhung véi thdng gi cia cuge Cach mang thing Mudi Nga ndm 1917 thiét lap nén nha nuéc xa hi chi nghfa (KHCN) du tién trén thé gidi va mé ra mot ki nguyén mdi trong lich sit lodi nguvi — ki nguyén qué 46 tif chd nghia tu ban Jén chi nghia x6 h6i trén pham vi toan thé gigi, thi dn du tién trong quan hé quéc té, nhing nguyén tée mdi — nguyén tée mécxit do K.Marx, F.Engels dé xuéng va V.Lenin ti€p tye phat trién, da duge trién khai va hign thyc hod. Ching ta déu bi&t luan diém néi tiéng cia Marx ring, mOt dan toc di dp bite cdc dan tdc khéc thi dan tc dy cing khéng c6 ty do, ring dan téc dy, cing da ty rn lun xiéng xich tr6i bude minh. Trude Céch mang théng Mudi Nga - 1917, trong thdi dai thong tri cda chi nghia tu ban, thyc dan, chi nhing quéc gia “Van minh” - tue ce quéc gia tu ban chi nghfa (TBCN) méi duye céng nhan 1a chi thé cia luét quéc 16. Nhung su ra ddi cia nuéc Nga Xéviét sau Caéch mang thing Muti - 1917 da hoan toan chim dut thai ki trén thé gidi chi tin tai cdc nha nude, quéc gia cia céc giai cifp béc lot. Ké tiv day, t&t ed c&c quéc gia trén thé gidi khong phan biét ché 49 chinh tri — x4 hoi va trinh dé phét trién déu cing tén tai va tham gia vao ddi séng quan hé quéc té. Chi thé cia luat quée té hién dai (tit sau Cach mang thang Muti Nga - 1917) ©) Cdn goi la ngoal giao phdo thuyén. Ging voi sy phat tridn eda chi ngbla tu ban Id sy banh trudng xAm chiém th) trudng, thudc dia cia chi nghia thye dan, tu ban phuong Tay. Trong céc thé ki XVI, XVUI, XIX, ede nude thye d&n, tu ban phuong Tay nhu Anh, Phép, Mi, Tay Ban Nha, 86 Bao Nha, Ha Lan thudng ding suc manh quan sy, trudc hét la cdc “phdo thuyn", “phdo ham” gay dp Ive, hoac tn cong cdc nude khéc, bude cde nude nay phi ki céc higp ude bal binh d&ng. Trong quan hd quéc t6, thuat ng “ngoai giao phéo ham” dugc ding 48 chi vic det d&n myc dich va két qua ngoai giao bing 4p Ive hoae ‘anh dong quan sy tryc tisp.c6 sy thay déi quan trong : cing v6i cdc quéc gia déc lap, c6 chi quyén 1a chu thé chit yéu; cée dan thc bj 4p bite béi ch nghfa thyc dan dang déu tranh gianh doc lap cing la mét chi thé dac biét; va cdc té chic quéc té lién chinh phu cing duge xem 1a chi thé han ché cita ludt quéc té hign dai. Trong diéu kién sy déi lap gitta hai hé théng chinh tri - x4 hi : XHCN (khi dé méi chi cé mt minh Lién X6) va TBCN — sau C4ch mang théng Mudi Nga - 1917 da tré thanh thyc té, Lenin da xéc lap nhing nguyén t&c co ban trong quan hg quéc té cia nha nuéc Xéviét la : hoa binh; binh dang; ton trong déc l4p, chi quyén va toan ven lanh thé cia nhau; khéng can thigp vao cong viée noi bé cia nhau; tén trong quyén tu quyét cla cdc dan téc (ké ca cdc d&n toc thudc dia va phu thudc); cing tén tai hda binh gita cdc quéc gia, dan toc c6 ché 46 chinh tri - x4 hoi khéc nhau. Nhdng nguyén t&c dy do Lenin dé ra cé ¥ nghia cyc ki to 16n trong déi séng quan hé quéc té néi chung, va quan hé quéc té cia nha nuéc Xéviét n6i riéng sau Céch mang thang Mudi - 1917. Tuy nhién, cdn hét ste chu y rang, theo Lenin, ciing tén tai hoa binh khong cé nghia 1a hoa binh giai cfip va thod hiép giai céip (gitta cdc giai cp c6 mau thudn déi khang); khéng cé nghia 1a cdc dan toc bi Ap bic, béc lét khong c6 quyén dau tranh dé ty gidi phong (ké ca déu tranh vi trang). Hon thé nia, cing tén tai hoa binh lun luén ham chia cu6c dau tranh giai cp trén trudng quéc té vé cdc linh vuc chinh tri, kinh té, van hod - tu tuéng v.v.., phan dnh hai mat cia mét van dé trong quan hé quéc té la : vita hgp tac via dau tranh. Cung tén tai hoa binh do dé khong phai la mét chinh séch cé tinh s4ch luge tam thdi cia Lién X6 nhu ngudi ta timg xuyén tac, ma 18 mét nguyén t&c quan trong truéc sau nhu mét trong chinh séch déi ngoai cia Lenin va chinh quyén Xoviét. * * Nhu da biét, sau khi Cach mang thang Mudi Nga thanh cong ngay 25-10-1917", thi ngay ngay hom sau — 26-10-1917, s&c Ignh dau tién ma chinh quyén Xéviét thong qua la “Sac Jénh vé hoa binh” do Lenin soan thdo. Lén ddu tién trong lich st, sic lenh nay’ vang Jén lai én dn chién tranh x4m luge 4& quée chi nghia la ti 4c én nhat chéng lai con ngudi va nhan loai. Sd lénh kéu goi va dé nghi tat cd cdc nude dang tham gia Chién tranh thé gidi thi nhat (1914 - 1918) hay chdm dit chién tranh bang mét nén hoa binh dan chi, tién hanh dam phan dé di dén ki két mot hoa usc cong bing khéng c6 thén tinh dat dai va béi thugng chién tranh. Nha nuéc Xéviét néu rd ¥ dinh khong tién hanh chinh séch ddi ngoai theo kiéu bi mat truée day cia Nga hoang, ma sn sang cong bé céc hiép uéc bi mat ma Nga hoang va Chinh phi Lam thai tu san Nga da ki két voi nuéc ngoai truée 46. «) Theo lich Nga cd, tue ngay 7-11-1917 theo duong lich hién nay. Phai tu 1-2-1918 trd di nudc Nga Xovigt mdi khéng ding lich cia nude Nga ci nda, ma ding dudng lich nhu hign nay. Trong sach nay, nhang su kién lién quan dén lich sU Nga xay ra trudc ngay 1-2-1918 la theo lich Nga ci; sau ngay 1-2-1918 la theo duang lich hign nay. 6Nhung cde nude trong phe Hiép ude (Entente) ding déu la Anh, Phap, Mi da bac bé nhing 48 nghj trén day cia chinh quyén Xéviét. Trong béi canh 46, Lenin va chinh quyén Xoviét 44 quyét dinh dam phén véi phe Trung tam do Bite cdm dau, kién quyét rat ra khdi cuge chién tranh dé quéc chi nghia (1914 - 1918). Phia Dic do chién sy ngay cang nguy ngap, dé c6 thé ranh tay 46i ph6 v6i phe Hiép uéc d mat tran phia Tay, 44 chap nhén dé nghi dam phdn cia chinh quyén Xoviét. Két qua la ngay 2-12-1917 tai Brest — Litovsk gitta nude Nga Xéviét va cde nude trong phe Bite 4a kf két Hiép dinh dinh chién c6 gid tri trong vong 28 ngay. Déng thai, hai bén thoa thugn sé tién hanh céc cue dam phan tiép theo dé di dén ki két mGt hoa ube. Ngay 9-12-1917 tai Brest - Litovsk d& bat ddu cugc dam phan gitta nuée Nga Xdviét va cae nuée trong phe Trung tam gdm Diic, Ao — Hung, Bulgaria va Thé Nhi Ki. Phia Nga yeu cdu phai rat toan b6 quén ddi nude ngoai ra khdi cdc lanh thé bi chiém dong cia Ba Lan, Litva, va nhiéu khu vye khéc cia Nga, dé cho nhan dan 6 day ty quyét dinh ly s6 phn cia minh. Nhung phfa Buc chdng nhimg bac bd nhing dé nghj trén, ma con dua ra yéu séch ddi Nga phai chuyén giao cho minh nhing phan lanh thé cia Ba Lan, Litva, Latvia, Estonia, Ukraine va Belarus vi téng dién tich lén téi 150.000 km’. Da vay, dé tranh thi hoa binh, rit ra khdi cude chién tranh dé quéc chi nghia, Lenin da chi truong chp nhn yéu séch cia Dite dé 06 hoa ude. Tuy nhién, nhiéu dy vin Trung wong Dang Bolshevik (Dang Cong nhén xa héi dan chi Nga) lai khong thay duge van dé cdn thiét phai nhugng bd dé c6 hoa udc. Ho da khong tan thanh ché truong cia Lenin. Trotsky — Trudng phéi doan dam ph4n cia Nga tai Brest — Litovsk cing 6 trong s6 46. Ong ta dé nghi tuyén bo cham dit chién tranh, gidi ngi quan di trén toan mat tran, nhung khong ki két hoa binh. Do 6, cupe dam phan 6 Brest — Litovsk bi tan v8. Ngay 18-2-1918, lién quan Dic ~ Ao da khdi phuc lai cdc hoat dong quan sy va chuyén sang tn cong trén tét cd cdc mat tran, dic biét nhim vao huéng Petrograd, dat nude Nga Xbviét trong tinh thé eye ki nguy hiém. D6 la cai gid ma nude Nga Xoviét 7 Hinh 1. “Sc lgnh v6 hoa binh” cia chinh quyén Xoviét ding trén bdo “Tin tuic” ngay 27-10-1917.4a phai trd cho hanh dong cla Trotsky di nguge lai dung Iéi cla Lenin. Trude tinh hinh Té quéc lam nguy, ngay trong ngay 18-2-1918, Ban Chap hanh Trung vong Dang Bolshevik 44 quyét dinh trao cho Lenin toan quyén gidi quyét vén dé chién tranh va hoa binh cia d&t nuée. Ngay 19-2-1918, Lenin da gii dién cho chinh phi Die théng b4o phia Nga “sin sang ki hoa uc chinh thitc theo nhiing diéu kién do chinh phi Dic dé ra 6 Brest — Litovsk” , Nhung phia Dic 44 kh6ng tra 1di, vA quan Dic tiép tuc t&n cong. Trong tinh hinh d6, chinh quyén X6viét di ban hanh Lénh Téng dong vién dé bdo vé nuée Céng hoa non tré, va duge déng déo quén ching nhén dan, dgc biét la thanh nién huéng tng. Ngay 23-2-1918 da tré thanh Ngdy Héng quén vé Héi quén cia Quin doi Lién X6. Sau nhing trén danh dim méu, quan doi Xéviét da chin duge quan Die truéc thanh Petrograd, dap tan ¥ dé cua Due dinh tiéu diét chinh quyén Xéviét. Va chi dén khi d6, Dic méi tra lai din cia Lenin déng ¥ khéi phyc cugc dam phan hoa binh véi nude Nga Xéviét. Trong dam phn, lgi dung nhdng khé khan to lén cua nude Nga sau Céch mang, Dic da dua ra nhing yéu sdch nang né hon rat nhiéu so véi nh@ng yéu sch truéc 46. Nhung y thite duge vén dé phai gid ving va bdo vé bing moi gid chinh quyén Xéviét non tré dang ding truée hang tram khé khan va thit thdch hiém nghéo, Lenin van quyét dinh chép nhén nhdng ddi héi méi ca Bite dé c6 hoa uéc. Ngay 3-3-1918, tai Brest ~ Litovsk, Hoa uéc Bite - Nga da duge ki két, theo 46 Bite di chiém doat duge Ba Lan, Latvia, Litva, Estonia va bién Ukraine thanh nuéc phy thuge vao minh; quan d6i Nga phdi rit khdi Ukraine va Phén Lan; Nga phai béi thudng cho Dic m6t khodn tién 1én la 6 ti mac vang. Cang theo Hoa uéc Brest ~ Litovsk, Thé Nhi Ki duge nhén ving Batumi, Kars va Adana. Tinh chung, phia Nga phdi cét nhugng m6t b§ phan lanh thé réng 750.000km? véi hon 50 trigu dan; trén d6 cé khodng 1/3 chiéu dai dudng sat, hon 70% san lugng sdt, 90% san lugng than cia cd nude. Dé la nhitng tén that ma nuéc Nga Xéviét phai chju 48 e6 duge Hoa ude Brest - Litovsk quy dinh chém dit tinh trang chién tranh véi Dic, Ao ~ Hung, Bulgaria va Thé Nhi Ki. Nhung viéc ki Hoa ude déi vdi nuée Nga la hoan toan ding d4n. Né khéng chi thé hién thién cbf hoa binh ca chinh quyén Xéviét, ma cdn tranh thi diéu kign hoa binh, git gin va cing cé’ Nha nuéc XHCN non tré dé duong ddu véi nhitng thit thach dc liét hon. Ngay 15-3-1918, Dai h6i cdc X6viét toan Nga lan thi IV da phé chudn Hoa uéc Brest - Litovsk. Mac du vay, Lenin cho rang, Hoa uéec nay khé cé thé tén tai lau dai, béi céch mang sé né ra d nuéc Difc. Qué nhién, thang 11-1918 céch mang da bing né é Dic, chinh quyén cia Hoang dé Wilhelm II sup dé. Nude Nga XSviét da x04 bé Hoa ude Brest — Litovsk. Khéc voi Ditc va ede nuéc trong phe Duc (Ao ~ Hung, Bulgaria, Thé Nhi Ki), cde nude trong phe Higp uéc (ding @4u 1a Anh, Phdp, Mi) chang nhang khéng ki c4c hiép uéc hoa binh vdi nuée Nga Xéviét, ma cdn theo duéi mét cudc can thiép va trang truc tiép vao nuée Nga nhim bop chét chinh quyén cach mang non tré. Neay ti thang 12-1917, quan déi Rumania véi sy hé trg cia Phép da chiém Bessarabia; trong thang 3 va 4-1918 quan di Anh, Ph4p, Mi dé bé lén cang 8Murmansk ¢ phia bde; thang 8-1918 quén Mi va Nhat dé bd vao Vladivostok é phia déng; thang 12-1918 quén Phap da xudt hién 4 Odessa, v.v.. Tinh chung, trong thdi ki néi chién (1918 - 1920) da c6 téi 14 nuée dé quéc, ditng dau la Anh, Php, Mi, Nhat, tién hanh cuéc can thiép vd trang truc tiép vao nuéc Nga nhim bép chét chinh quyén Xéviét. Cha thich Petrograd = = » fash oti phia Dic dt die xéc inh trong tha ian dam phan, thing 1-1918 Pann gt an Bic tn cong v dt F taedecn sain Ranh git theo Hoa ube Brest-Ltovsk J—=+— Ram git nin thd quin Ove chiéin 46mg cho da 11-1918 Moskva HUNGARY 4 jostov trén .00 % Hinh 2. Ban d5 minh hoa Hoa ude Brest — Litovsk (3-3-1918) Cung véi viéc dua quan can thiép via trang truc tiép, cdc nude dé quéc trong phe Higp ude cdn dac biét tich cuc dng hé cdc lye lugng Bach vé phan céch mang ¢ nude ‘Nga, nhv Ive lugng cia Dé déc Kolchak, ciia tuéng Denikin, Yudenich, Wrangel v.v..; nham lat dé chinh quyén c4ch mang. Thém chi, B6 chi huy téi cao ce nude Hiép ude con sit dung 60.000 binh linh cia Quan doan Tiép Khdc “ (gdm céc cyu ti binh cia quan di Ao - Hung bi bit trong chién tranh va bi giam gilt 6 Siberia) vao cc ké hoach 9chéng chinh quyén Xéviét. Ngay 25-5-1918, Quan doan Tiép Khde da néi loan phéi hgp véi cdc cugc t&n cong can thiép cia ec nude dé quéc trong phe Hieép ude va bon Bach vé phan d6ng dui loai 6 Nga. Phe Xa hoi céch mang canh td con tién hanh cdc hoat déng khiéu khich déi ngoai bang viéc gay ra vy 4m sat Dai sd Duc tai Nga. Hinh 3. Phin hop khai mac Hoa hoi Versailles (18-1-1919) Cue noi chién & Nga dic biét trd nén Ac ligt trong nam 1919, khi Chién tranh thé gidi th nhat da két thc (11-11-1918) véi su that bai hodn toan cla phe Due, va cdc nude thing tran thudc phe Hiép uée c6 diéu kién rdnh tay hon trong cdc hoat dong phéi hop can thiép vd trang vao nude Nga. Ngay 18-1-1919, Hoa hoi Versailles khai mac véi 27 nuéc th4ng tran tham gia, nhung khong c6 mot dai biéu nao cia nuée Nga Xdviét duye mdi tham dy. Ching nhing thé, d6i vi cdi goi la “Van dé Nga” (1) Thuge quan 601 cla d& quéc Ao - Hung. Trong Chién tranh thé gidi this nhét (1914 - 1918), mot bo phan binh sf Tip Kh&c khOng chiu phuc tung sy cht huy cla cdc si quan Ao da bd sang hang ngo quan Nga hap cling ding déo 1 binh Ti¢p bj bal hinh thanh lén “Quan doan Ti¢p Khdc” & Nga ngay tu rude Gach mang XHCN thdng Mudi - 1917. Gal la “Quan doan Tigp Kh” nhung trong s6 60.000 bin si cia quan doan nay, chi c6 khodng gn 20.000 to binh ngual Tip Khac (vao maa hé nam 1938). Sau khi chinh quyén XOviét duge thanh lap, cée nude 18n trong phe Hig ude da nhgn tréch nhigm dai tho binh doan nay 68 dua sang Phép tidp tye cuge chién ddu chéng Buc, nhung cing a6 déng thdi ching nude Nga Xéviét. Chi tich Hi déng quéc gia Tip Khdc la T.Masaryk 48 tuyén bé ; Quan doan nay mot BO phan cila quan di Phap, va dal dign cia pho Higp udc d& néu van dé di chuyén Quan doan vé Phap. Chinh quyén Koviét 43 déng y v8 nguyén t&e vai dé nghi nay voi éiéu kign “Quan doan Tigp Khdc” phal nop vi khi va loai bé bon si quan phan dong 1A ngudi Nga (theo Higp nghi ngay 26-32-1918 gitta chink quyén XOvi6t va Quan doan Tip Khéc). Nhung 86 chi huy phn céch mang cla Quan doan da lat long, vi pham Higp nghi da ki vé vi8e giao ndp vi khi, Duge sy Ung ho ca cdc cuéng quéc trong phe Higp ude. tude nét la Anh, Phap, MI, 1r6n dudng di chuyén ra khdl nude Nya theo hudng Viadivostok. Quan doan Tigp Khdc 4 n6i joan phi hap vai bon Bach vé phan dong du logi 6 Nga chéng chinh quyén XOviét. 10c&e cuding quéc trong Hoi nghi 44 thdng nhét véi nhau vé cdc bign php hanh dong chdng lai nuée Nga X6viét va ngin chin anh hudng cia cuge Céch mang XHCN thang Mudi. Ré rang, thdi ki 1918 - 1920, gida ba “céng thc” : thuong luong vdi nhing ngudi Bolshevik; ddu tranh vii trang va ting hg bon Bach vg; chink sdch bao vay vad “vanh dai an todn”®, céc eudng quéc trong phe Higp ude dA sit dung “céng thie” thit hai : ddu tranh vii trang vd ung h6 bon Bach vé dé tiéu digt nuée Nga Xéviét. Didu nay da cdt nghia tai sao, theo ¥ kién cia chinh c4c nha sit hoc phuong ‘Tay, “trong khi nhitng nguai Bolshevik néu nhiéu dé nghj vd md nhitng cube hoa dam (ngay 23 thang 12 ndm 1918; ngay 12 vd 17 thang giéng 1919)” ® thi Anh, Phap, Mi va déng minh cia hg lai theo duéi nhing vén dé hoan toan ngwyc lai, khéng dép tng thign chi hoa binh ciia chinh quyén Xéviét. Tham chi, ngay 14-3- 1919, sau nhiéu l4n dam phan, gidta Lenin va Dai sit Mi W Bullitt (duge Téng théng Wilson eit sang Moskva) da di dén mot “dy 4n hoa binh”, theo dé tat cd cdc “chinh phi” 6 Nga sé gid lai phdn lanh thé cia minh, va quan hé thuang mai véi nuée Nga Xéviét 88 duge Khoi phyc; quan ddi phe Hiép uéc sé rit khdi nuéc Nga, va lénh An xd sé duge ban bé v.v.. Nhung khi Bullitt vé dén Paris thi k& hoach cia 6ng da khéng duge chap nhan “, Toan b6 tinh hinh trén day cho thay, khong chi bon Bach vé phan déng di loai & trong nudc, ma ca cdc thé luc d& quée quéc té trong phe Hiép uéc ding ddu la Anh, Phé4p, Mi, Nhat cing phai chiu tréch nhiém vé cude ndi chién dc ligt didn ra ¢ nuée Nga sau CAch mang thing Muti - 1917 cing nhu sau khi Chign tranh thé gidi thit nh&t da hoan toan chdm ditt (11-11-1918). That la tuong phan khi é Versailles dang dién ra H@i nghj hoa binh 4é s&p xép lai trat ty thé gidi sau mOt cude chién tranh J6n (1914-1918), thi cing chinh nhing ngudi chi tri, déng vai trd lanh dao trong Hoa hoi Sy Iai tién hanh chién tranh va ding h6 mét cuge chign tranh phi nghia cia lye lugng phan dong chéng lai nuéc Nga Xéviét - mot quéc gia truéc thang Mudi nam 1917 ting vita 1a thd pham, vita 1a nan nh4n cia chién tranh dé quéc chi nghia. Trong hoan canh dé, chinh quyén, quén adi va ngudi dan Xéviét khéng c6 céch nao khac 1a phai cém sing dig lén chién au dé bao vo minh. Va néu Lenin di phai thi hanh “chinh sch cong s4n thi chién”, thi d6 cing chi 1 m6t chinh séch tam thdi, mot gidi php tinh thé khong thé khéc khi d6 nhim huy déng téi da toan bé6 stic ngudi, sic cha cho sy thdng Igi cua cugc du tranh chéng thi trong, gidc ngoai tit 1918 dén 1920. Véi sy lanh dao kién quyét, ding ddn, sang tao cba Lenin, cia Dang Cong san Nga (B) va chinh quyén Xéviét; v6i “chinh sdéch cong sin thdi chién” va sy dng hé cia déng ddo quan ching nhén dan trong ché d6 xa hoi méi, v6i tinh than chién dau ngoan cudng cua Héng quén (tif khodng 0,5 triéu ngudi truée mia he 1918, da nhanh chéng tang lén 3,5 trigu ngudi vao thang 9-1919, va hon 5 triéu nguvi vao cudi 1920)..., nude Nga Xoviét da ldn lugt dap tan luc lugng cia bon Bach vé phan dong tit Kolchak, Denikin, Yudenich dn Wrangel, cing lye lugng ©) Thang 3-1919, Bang Bolshevik tin hanh Bai hoi Idn thy Vil, da quyét dinh d8i tén Bang ti “Dang Céng nhan x4 hdi dan chi Nga (Bolshevik)" thanh “Bang Cong san Nga (Bolshevik)” 1can thiép cia 14 nuéc dé quéc do Anh, Phap, Mi, Nhét cdm ddu; bdo vé thing Igi nha nuéc XHCN dau tién trén thé gidi. Vé co ban, dén nam 1920 nude Nga da sach bong quan thi, va da c6 thé bude vao thdi ki hoa binh xy dyng chi nghia xa hoi. = Bae:Bang-Dutong: Falling Vint ening! Riga ‘ SANG NGA Gsk® ‘BELORUSSIA LIEN BANG NGi ‘qloskva Thai-Bink: eve UKRAINE Duong: MOLDAVIA —@Gorky LIEN XO NPY, Donetsk Sverdlovsk uybyshen? © Chelyabinsk ad SEO ‘@ Novosibirsk ? KAZAKHSTA Viadivostok’ JURKMENIA Bal W2BEKISTAN ARMENI Tighe ae nena Ashkhabad) nee KIRGHIZIA TADZHIKISTAN ‘shi joshanbe Hin 4, Ban 6 Lion XO Digu dang cha y 1a, trén binh dién quan hé qué té, trong qué trinh di dén két thac thang lgi cud ndi chién céch mang (1918 - 1920), nude Nga Xéviét 4a ki két mét loat nhing hiép uée vi cdc nude hitu quan. Nhing hiép uéc nay cé vai trd quan trong trong viéc xéc dinh dia vi cing nhu céc vn dé bién gidi lanh thé va dan cu cia nude Nga Xoviét. Truée hét, trong thang 6-1919 cée nuée Cong hoa Xéviét Nga, Ukraine, Belarus, Litva, Latvia va Estonia “da ki két lién minh quan sy, thanh 14p BO chi huy thong nhat " Sau Céch mang thang Muti, trén Kinh thé cia dé ché Nga 48 hinh thanh nén nhiéu nude cong hoa va Cong hoa Xéviét, trong 66 Cong hoa XHCN Lién bang Nga déng vai 9 quan trong nhét. Ngay 30-12-1922, bén nuéc : Cong hoa XHCN Lién bang Nga, Ukraine, Belarus, Ngoai Caucasia da ki Higp ude Moskva thanh lap Lién bang Céng hoa XHON Xéviét (Lién X6), TU ndm 1922 dén 1936 c6 thm 7 nude tham gia va t nam 1939 én 1940 vai sy gia nh&p cia 3 nude ving Ballic va Mondavia da nang tng s6 Jon 15 nude. 12trong cugc d&u tranh chéng thi trong gidc ngoai. Sau khi gianh duge th4ng Igi co ban trong cudc n6i chién cdch mang, chinh quyén Xéviét Nga da ldn lugt ki két céc hiép uéc hoa binh v6i Estonia (tai Yurev — tite Tartu, 2-2-1920); Litva (tai Moskva, 12-7-1920) va Latvia (tai Riga, 11-8-1920). Trung thanh v6i ban “Tuyén ngon vé quyén cita céc dan the nuée Nga” (2-11-1917), chinh quyén Xéviét Nga da thifa nhén nén déc lap cia Phdn Lan (tuyén bé doc lap ngay 5-12-1917) va Ba Lan (Nga cOng nh4n nén dgc lap cia Ba Lan ngay 29-8-1918). Nam 1920, trong béi cdnh ndi chién d Nga dang két thac, ngay 14-10 tai Yurev Hoa uée Nga - Phén Lan da duge ki két. Theo dé, Phdn Lan nhan duge phan Ién ving Karelia, Pechenga; nhimg mét phan phia dng cia Karelia vin thudc vé Nga, va ngudi Nga van c6 quyén qua lai ty do ving Karelia. V6i Ba Lan, tinh hinh 6 phic tap hon. Trong qué trinh déu tranh véi eéc thé lye phan dong cua Ba Lan, nuéc Nga X6viét luén cd gng gidi quyét van dé bing mét gidi ph4p chinh tri. Ngay 22-12-1919, nude Nga Xoviét da dé nghj ki hi¢p ude hoa binh trén co sd ton trong déc l4p hoan toan cia Ba Lan trong mét dudng bién gidi 88 duge hai bén xéc dinh, Trong khi d6, tai Hoa hoi Versailles ngay 8-12-1919 ‘Dia. Trung: Hai. 25 26 4 Anh, 2: ay, 3: Thuy Din, 4: Ban Mach, §: Ha Lan, 68,786 O40 Nha, 8. Ty Ban Nha. 9. Pp, 10. Di, 11: Thuy S12: ¥,13:DE qui ho- Hung, 14: Nga, 15: Motonagrn, 16: Abana, 17: Serbia. 18: Rumania 19 Bulga, 20 Hi Lap 21. Xi Bo Wd the Ty Ban Nha, 22: Wovorco, 23 < Ageia, 24. Tania, 25: Lys, 25: AiGdp, 27° OF ue ntoman Hinh 5. Ban 46 chau Au truéc Chién tranh thé gidi thu nhat 1329) 30 ‘Dia:Trung-Hai: 31 32 35 34 1A 2: Nay. 3. Thyy Oia, 4: Dan Mach, 5: Phin Lan, 6 Estonia, 7: Lata, 8 Liv, 9: dng Ph6, 10: Ba Lan, 11° Big, 12: HB Lan, 13: 16: Php, 15: B6 Dao Wha, 16: Tay Ban Wha, 17: Thuy Si. 18: 19; Ao, 20: Canch 24: Hungary, 22..Nam Tu, 23: Albania, 24: HiLap, 25 Blgaia, 26: Rumania, 27 Lida X0,28 : To6 NATH, 28. Syria, 30: rag, 31: Transprdan, 22- Arabia, 33: Palestine, 2¢:AiCSp, 35. Libya, 36: Tunisia, 37: Aleve, 38 Morocco, 39: ireland, 40 Xa nthe Ty Ban Nha Hinh 6, Ban 46 chau Au sau Chién tranh thé gidi thd nhat ‘Thi tuéng Phép G.Clemenceau 44 48 nghi xc lap duong bién gidi ca Ba Lan sé chay qua Grodno, Volovka, Nemurov, Brest - Litovsk va phia dong cia Przemysl. Song, chinh Ba Lan da bac bé cd dé nghj cia nude Nga Xéviét va Clemenceau, va ti€p tuc cudc chién tranh chéng chinh quyén X6viét trong nim 1920. Chién sy dién ra 4c ligt, va trong béi cdnh Ba Lan bj thdt bai nang né, ngay 12-7-1920 Ngoai trugng Anh - Huan tuéc Curzon da dé nghi hai bén dinh chién bang viéc quan ddi Nga sé dig lai cach 50 km vé phia dong dudng bién gidi da duge Clemenceau dé nghi nim 1919”. Huan tuée Curzon cing dé nghi trigu tap tai London mét hoi nghi gém cfc dai dién cia nuéc Nga Xéviét, Ba Lan va cdc nude ven bién Baltic. Nhung phia Nga da bac bd nhing dé nghi nay cing vai trd trung gian cia Anh, va yéu cdu Ba Lan phi dam phén truc tiép véi chfnh quyén Xoviét. Tuy nhién, sau nhing that bai quan sy (do sai lAm dé Héng quan ti€n qué sdu va qué nhanh vao Varsava) trong thang 8-1920, phia Nga da déng y tién hanh céc cuse dam phan hoa binh vdi Ba Lan. Ngay 12-10-1920, hai bén da ki két Higp dinh so b@, theo 46 bién gidi cia Ba Lan (9 ThuAL ngd “Dudng bien gidi Curzon” trong vin dé Ba Lan cing ra 6d W 46. 14duge xéc dinh nam céch “Dudng Curzon” 150 km vé phia dong. Ngay 12-3-1921, Nga va Ba Lan da kf Hiép udc hoa binh chinh thic tai Riga. Truéc dé, trong thing 1-1921 Ba Lan cing da ki véi Phap mot higp uc lién minh quan sy. 2. Quan hé cia Lién X6 védi cic nuée phiiong Déng Viée nuéc Nga Xéviét ditng ving duge trong thi thdch cila cuge n6i chién (1918 - 1920) da cho phép chinh quyén Xéviét trién khai nhing hoat dong 46i ngoai % phuong Déng va gianh duge nhitng thdng lgi én. Diéu nay c6 ¥ nghia r&t quan trong, béi sing trong vong vay cia chi nghia tu ban thé gidi 1A mét trong nhitng dae diém quan trong nhdt cia Lién Xé trong thai ki 1917 - 1945; truée nam 1924 chua c6 m6t cudng quéc tu ban chié nghia phuong Tay nao chiu cong nhan va thiét l@p quan hé ngoai giao chinh thic v6i Lién Xd. Khéng phi dgi dén khi néi chién két thac, ma chi khodng mot tudn ngay sau khi Cach mang thang Mudi Nga thdng lgi, ngay 2-11-1917 chinh quyén X6viét da ra “Tuyén ngén vé quyén ciia céc dan tic nuée Nga”, trong dé khong chi tuyén bé xod bd t&t cd cc dc quyén hodc han ché vé dan téc va tén gido 6 Nga, ma cdn dic biét néu cao nguyén tdc tén trong su binh ddng va chi quyén cua cdc dan téc, ké cd quyén tu quyét tach ra thanh lap cée quéc gia ddc lap. Tuyén ngon nay da cé tiéng vang rat lén trong céc dan toe phuong Dong khi 46. Vé phia minh, chinh la trén co ad cia “Tuyén ngén vé quyén cia cdc dan toc nuée Nga” ma sau Cach mang théng Muti - 1917 chinh quyén Xéviét Nga da ton trong quyén tach ra cua Ukraine, cing nhu céng nhan nén dgc l4p cia Ba Lan, Phdn Lan v.v... Mit khde, cing chinh trén co sé ty nguyén, binh ding va quyén dan téc ty quyét ma ngay 30-12-1922 tai Moskva da dién ra Dai héi lan tha I cdc Xéviét toan Lién bang véi sy tham dy cia dai biéu cdc nuéc Cong hoa XHCN Lién bang Nga (1.727 dai biéu), Ukraine (364 dai biéu), Belarus (33 dai biéu) va Ngoai Caucasia (gém Gruzia, Azerbaijan va Armenia, - 91 dai biéu) quyét dinh thanh lép Lién bang Cong hoa xa h@i chii nghia Xéviét (goi tit la Lién X96)”. Nuéc Nga Xéviét da kf cdc hoa udc véi Phan Lan, Ba Lan va cdc hiép uée vdi cdc nude ven bién Baltic (Estonia, Latvia, Litva). Cing trén co sd dé ma chinh quyén Xéviét tién hanh ede quan hé déi ngoai véi 4c nude lang giéng cia minh & chau A - phuong Ding. Truéc hét, 6 khu v¥c Nam A, sau khi Amanullah lén ném quyén 6 Afghanistan nam 1919 trong cugc déu tranh chéng thyc dan Anh, nude Nga X6viét la mt trong nhang quéc gia dau tién cong nhdn nén ddc lap cia Afghanistan. Ngay 7-4-1919, Amanullah da giti thu cho chinh pha X6viét Nga dé nghj thiét lap quan hé hdu nghj lau dai gitta hai nude, va ngay 27-5-1919 phia Nga da dap ting dé nghi 46. Nhang dong thai trén da 06 anh hung tich eye dén viée ki két Higp dinh dinh chién gida (1 Tidu 8 phén | trong sch nay : “Quan hé quéc 16 cua Lién Xd sau Céch mang théng Muti - 1917" cia chiing tdi mang ¥ nghia réng, bao quét, Con vé mat lich sil, phai dén nm 1922 Lién bang Cong hoa XHCN XSvidl mdi thyc sy ra dai, va t6n tai én nam 1991 15‘Anh va Afghanistan ngay 8-8-1919, theo 46 London cam két sé thita nhan nén doc 1p cia Afghanistan. Nuée Afghanistan doc l@p da nhan duge sy dng ho tich eve cia chinh quyén Xéviét Nga. Hai bén da tién hanh nhiéu cuge dam phan 6 Kabul va sau 6 1a & Moskva, va ngay 28-2-1921 hai bén da ki két Hi@p uéc hoa binh, hiu nghi- Hiép uéc da duge phé chudn va cé higu lye tir mua thu 1921, Dén lugt minh, chinh pha Anh cing cong nhén nén déc lap cia Afghanistan va thiét lap quan hé ngoai giao véi Kabul. Con & Iran, trong Chién tranh thé gidi thi nhat (1914 ~ 1918) Iran da chinh thitc tuyén bé 1a nuéc trung 4p. Nhung trén thyc té, lanh thé Iran van bj bién thanh chién truong cia quan dgi Dic - Thé va Anh ~ Nga. Khi nudge Nga Xoviét rit ra khéi chién tranh, thi ngudi Anh da dua quén chiém déng anh. thé Iran, déng thoi ing ho luc lugng Bach vé phan d6ng Nga chay sang day chéng chinh quyén X6viét. Ké hoach cia Anh khong chi nham téi viée nO dich Iran, ma cdn dinh bién Iran thanh mot ban dap chién luge bao vay va tin céng nuéc Nga Xoviét tir phfa nam. Chinh vi vay, chinh quyén X6viét Nga rét quan tam téi van dé Iran sau Céch mang thang Mudi. Trong nam 1918, nhitng cue dam phdm vdi Iran da duge tién hanh Petrograd nhim di dén mét hiép ude hoa binh, hgp téc va hau nghj Nga - Iran. Nhung chinh quyén London da tim moi céch pha hogi quan hé Nga ~ Iran, bude chinh quyén Teheran phdi ngung ede cuje dam phén véi chinh quyén Xoviét Nga. Tham chi, nha duong cyc Anh cdn bit gil cdc thanh vién ciia phéi dodn ngoai giao Xoviét duge ci dén Teheran ndm 1918 va dua ho vé An BO. Chi c6 trudng phai dodn Ja Kolomiitsev 1a chay thodt vé duge dén Nga. Miia hé nam sau, 1919, 6ng lai duge phéi sang Iran dé tiép tuc sit ménh cia minh = Ong mang theo Cong ham cia chinh quyén Xoviét Nga giti chinh pha Iran trong 46 néu ré, nuée Nga X6viét tuyén b6 tir bé nhing khodn ng nén ma Iran ng nudc Nga truéc cdch mang; tit bé cfc té gidi va dac quyén phi Ii da e6 truée dé, cing nhu hiy bé Hiép ude Anh — Nga 1907 vé viée phan chia pham vi anh huéng é Iran v.v... Nhung si m@nh hoa binh day thién chi caa Kolomiitsev da két thie bing mét tham kich déi véi ban than ong : bon Bach vé phan dong duéi sy bao trg cia nha dueng eye Anh va Iran 44 bat Kolomiitsev vA dem ra xit bén. Trong khi 6, ngudi Anh vin tiép tuc ké hoach tién téi bién Iran thanh mét nuée thuge dia cia minh. Ngay 9-8-1919, Anh da dat duge viée ki Higp uéc véi Iran, theo d6 Anh cé “trach nhiém” té chic quan d@i va tai chinh cho Iran. Anh cing nhan duge nhiéu dic quyén trong viéc xay dying hé théng dung giao thong, truéc hét la duong s&t cia Iran. Phia Iran sé nhan duge mot khoan vay tin dung cda Anh la 2 trigu bang Anh dé xay dung dudng s&t. Nhan xét vé Higp ude nay, ngay cde nha sit hoe phuong Tay cho ring : “Dé 1a mt ché dé bdo ho thuc su ma ngai Curzon (BO truding Ngoai giao Anh — L.V.Q) fim edch xdy dung” (5). Tinh chat nd dich, bat binh dang rd rang cla Hiép uéc Anh ~ Iran ngay 9-8-1919 da khién Quéc hoi Iran (Majlis) khong phé chudn n6. Chinh la trong béi canh a6 ma mia thu ndm 1920 chinh phd Iran da gi dai dign cia minh dén Moskva dé khdi phuc lai cae cude dam phan nham ki két hiép uée 16hoa binh va hiu nghj vai nuge Nga Xoviét. Vao ddu ndm 1921, hai bén da dat duge thod thuan vé chuyén di cia dai dién toan quyén chinh quyén Xoviét dén Teheran, va sau dé Hiép uéc Nga — Iran cling 44 duge chudn bj sn sang dé ki két. Nhumg ngay 21-2-1921 thyc din Anh da dng hO mt cugc ddo chinh cia phéi tr san — dja chi déi l@p, Jat 46 chinh phi hién hanh khi d6 oda Iran, va dua Seyyid Ziya-ed-Din, mt nha bdo, nha ngogi giao, mot chinh khéch tré (trude a6 ting hét atte nggi ca Higp uéc Anh — Iran nim 1919) lén lam Thi tuéng; cdn Riza Khan (ngudi chi huy eu doan Céd4e) lam BO truéng Quéc phdng. Ngudi Anh hi vong r&ng, Seyyid Ziya-ed-Din sé dan 4p phong trao gidi phéng dan tdc é Iran, edt ditt quan hé véi nuée Nga X6viét, va hién thyc hos Higp uéc Anh — Iran nam 1919. Tuy nhién, ngudi ta da kh6ng tinh dén cha nghia dan tc cua phai tu san dfn téc chiém da 86 trong chfinh quy&n méi cia Seyyid Ziya-ed-Din. Ban thén 6ng ta da khong thé phd vo hose tri hon viée ki hiép uée véi nuéc Nga Xéviét von 4a duge chudn bi sfn sang va hon nda, vigc kf két nay mang lai rt nhiéu quyén loi cho Iran. Ngay 26-2-1921, Hiép ude Nga — Iran da duge kf két voi noi dung chi yéu 1a : — Nga va Iran chp nhén dudng bién gidi giva hai nude nhu da xde dinh ti nam 1881. - Phia Nga tuyén bé thi tiéu toan bd cdc higp uéc bat binh ding trudc day Iran a ki v6i chinh quyén Nga hoang. Ngoai ra, chinh quyén Xéviét con trao tra cho Iran nhiing tai sdn sd hu trong cdc nha bang truéc 46. Toan bé sé tai sdn trao trd lén téi 600 trigu rap vang. ~ Hai bén tén trong déc lap, chi quyén cia nhau véi quan hé bat tong x4m. Hai bén khOng duge cho mt nuéec thi dich thi ba bién lénh thé cia minh thanh ban dap tan céng nude kia. Trong trudng hgp mt nuéc thi ba nao dé thi dich vi nuéc Nga Xéviét, bing con dudng can thiép vi trang bién Iran thanh cn ctf chéng chinh quyén Xéviét va de doa an ninh cta nuéc Nga X6viét; va néu chinh phi Iran sau nhing lai cdnh béo cia phia Nga ma vin khéng di kha nang chéng lai nguy co 46, thi chinh quyén Xoviét duge quyén dua quan di vao lanh thé Iran dé ty bdo vé minh. Sau khi thd tigu nhang nguy co de doa an ninh céa nude Nga Xoviét xudt phat ti lanh thé Iran, quan doi Xéviét sé rit khéi Iran (Diéu 6). - Higp uée cing ghi nhan hai bén cam két hgp téc phét trién cée quan hé thuong mai, dign tin, ngoai giao v.v... Vide kf két Hiép ude Nga - Iran ngay 26-2-1921 c6 ¥ nghia r&t quan trong. Lan du tién trong lich sit hién dai, Iran dat duge nhiing quan hé binh dang v6i mot nuée 1én nhy nuée Nga X6viét. N6 1a mOt biéu hign sinh dong cha mot kiéu quan hé quéc t€ mdi do Lenin va cup Cach mang XHCN thang Muti Nga 1917 mé ra - quan hé dya trén céc nguyén tdc ton trong déc lap, ché: quyén va toan ven lanh thé cia nhau; kh6ng can thiép vao cong vige ni bd cia nhau; binh dang, hdu nghi va hgp tac cing 6 lgi; cong tén tai hoa binh gida cdc quéc gia ¢6 ché d6 chinh tri - x4 h6i khéc nhau. V6i Iran, Hiép uéc ki véi nuéc Nga X6viét ngay 26-2-1921 con gidn tifp tranh cho nhfn dan Iran nguy od phai Ié thudc vao Anh theo Higp ude Anh — Iran ngay 9-8-1919. 17Con véi chinh quyén Xaviét, Hiep wdc ki véi Iran da cho phép nuéc Nga bao vé duge phan bién gidi phia nam cia minh, loai trit nhitng nguy co de doa an ninh cia Nga xudt phat tir khu vye phia nam cia dat nude. Tiép sau Iran, ngay trong nim 1921 nude Nga Xéviét cing di dén ki m6t hiép ude c6 ndi dung tuong ty nhu trén véi Thé Nht Ki. Nhu da biét, vi viée ki két Higp dinh dinh chién Mudros ngay 30-10-1918, sé phan cia dé quéc Ottoman da duge dinh doat. Trong khuén khé cia Hé théng Hoa uéc Versailles, ngay 10-8-1920 Thé Nhi Ki 48 phdi ki Higp uéc Sevres". Mau thudn gidta cae nuée dé quéc Anh, Php, Mi, Y, Hi Lap v.v... trong viée phan chia pham vi anh hung trén sy tan ra cia dé quéc Otto- man rat gay git va lam cho tinh hinh 6 khu vue nay ciia thé giéi sau Chién tranh thé gidi thu nhat rat phic tap. Trong khi d6, duéi anh hudng cila cugc Cach mang XHCN thang Mudi Nga, phong trao céch mang 6 Thé Nhi Ki ngay cang lén cao véi trung tam 1a ving Anatolia duéi sy lanh dao cia tuéng Mustafa Kemal. Dé dan 4p phong trao céch mang 4 day, trong nam 1920, lién quan Anh — Hi Lap da tién han cudc can thi¢p va trang truc tiép chéng Thé Nhi Ki, dic biét 1a 6 Anatolia. ‘Trong béi canh 46, chinh quyén Ankara hiéu rang, chi c6 huéng én nuée Nga Xoviét ho méi mong nh@n duge su ding hé va gitp dd cdn thiét. Ngay 26-4-1920, Mustafa Kemal da gifi thu cho Lenin dé nghi thiét ap quan hé ngoai giao, déng théi yeu cdu nude Nga Xéviét git do cdch mang Thé Nhi Ki. Chinh quyén Xéviét Nga va Lenin da dap tng tich cue nhing dé nghi va yéu cdu 46 cia Mustafa Kemal. Ngay sau 46, mét phéi doan cia Thé Nhi Ki d& dén Moskva dé tigén hanh dam phan vé viéc kf két Hiép ude hitu nghi va than thién Nga - Thé. Tuy nhién, qua trinh binh thuting héa quan hé gidta nuée Nga Xéviét va Thé Nhi Ki khi 46 gap kho- g it kho khan. Khong chi phdi déi lap voi Mustafa Kemal 6 Anatolia, ma cd Anh va déng minh cia ho eding tim céch ngin can va pha hoai qué trinh nay. Anh va ding minh cia ho hi vong ring, tinh hinh phic tap 6 Caucasia sé budc Mustafa Kemal phai chdm ditt cudc ddu tranh giai phéng cua minh va c6 nhin, xung dot véi nude Nga Xéviét. Nhim mue dich dé, maa thu ndm 1920, cae nudge quéc da khuyén khich cac thé lye phan dong @ Armenia tén cong vao ngui Thé, réi sau 6 bd mac ho cho sé phan. Quan hé git nuée Nga Xéviét va Thé Nhi Ki dac biet tré nén cang thang vao cuéi nam 1920 - ddu 1921, khi quan Thé dudi quyén chi huy cia tudng Kiazim Kara Bekir, sau khi danh bai nhdng don vj caa lién minh tu san dan toe chi nghia Armenia, da tran vao chiém mot sé tinh cla Armenia, va sau dé chiém ca m6t sé khu vue thude Gruzia. Tuy nhién, chinh quyén Xéviét vin bay té thién chi cia minh khi gidp do khong hoan lai cho nhan dan Thé Nhi Ki hon 10 trigu rap vang va rét nhiéu vi khi dan duge cho cugc a&u tranh vi déc lap ciia ho. Mat khée, chinh quyén Xéviét da cd nhing hanh dong kién quyét 6 Armenia va Gruzia, dap tan ké hoach khitu khich cia cde nude dé quéc phuong Tay 6 ving Transcaucasia. Déng thdi, véi sy gitp dé cia "Chi tét hon v& Hiép ude nay, xem cdc phén tiép theo cua sch 18nuéc Nga Xoviét, luc lugng cia Mustafa Kemal da gidng tra c6 higu qua lye lugng can thiép cia quén doi Anh - Hi Lap. Ngay 16-3-1921 tai Moskva, Hiép dinh hiu nghi va than thién gida nuéc Nga Xéviét va Thé Nhi Ki da duge ki két. Sau d6 khong léu, ngay 13-10-1921 Thé Nhi Ki cing dat duge vige ki cde hiép uéc tuong ty véi eée nuée cong hda Xéviét ¢ Transcaucasia 1a Azerbaijan, Armenia va Gruzia. Hiép udc Nga — Thé ngay 16-3-1921 c6 ¥ nghia rt quan trong déi véi cd hai bén. ‘Theo Hiép uéc nay, chinh quyén Xéviét da nhugng cho chinh quyén cia Mustafa Kemal ving Kars va Ardahan cia Armenia ; déng thdi céng nhan chi quyén cia Thd Nhi Ki & khu we eo bién yét hdu ©; nhung phia Thé phai dim bdo quyén ty do thuong mai 6 day. Hai bén cam két khéng thifa nhén bat ki mét hiép uéc quéc t& nado duge ki két dudi sy de doa cia sc manh bao lye. Nga va Thé cing cam két khong 46 cho lanh thé cia minh bign thanh ban dap chong lai nhau va chéng lai mot nutic thit ba. He qua ciia tinh hinh la ngay 11-10-1922 cée eudng quéc phe Hiép uée cling da ki v6i Thé Nhi Ki Hiép u6c dinh chién, va cudi cing, ngay 24-7-1923 tai Lausanne, Hiép uéc hoa binh véi Thé Nhi Ki da duge ki két. Quan $i cia phe Hiép ude rat ra kchéi Istanbul, ving eo bién Dardanelles va Bosporus. Thé Nhi Ki da dat duge sy thita nhn quéc té d6i véi nén déc lap ca minh ; cdn nuéc Nga Xoviét cing c6 them diéu kién dam bdo an ninh cho ving bién gidi phia nam cla dat nuéc. Cing v6i viée ki két ec higp uéc véi Afghanistan, Iran va Thé Nhi Ki, vige gidi quyét thdng lgi vin dé Mong C6 c6 vai trd, ¥ nghia cyc ki quan trong trong quan hé 48i ngoai é phuong Déng cia nude Nga Xéviét sau Céch mang thang Mudi. Tir cui thé ki XVII, Mong Cé bi phy thugc vao nha Thanh é Trung Quéc. Chi sau céch mang Tan Hgi (1911), ngusi Mong Cé méi 6 thém digu kign dau tranh cho nén doc lap cla minh. Giéi tang 1d va giai cp dja chi 6 day da thanh lép nén mt quéc gia phong kién thén quyén cia Mong Cé ma sau d6 duge Hiép ude Nga — Trung - Mong kf ngay 7-6-1915 xdc dinh 1a “Nén ty tri Ngoai Méng”. Hiép uéc nay cing x4c nhan vé li thuyét Ngoai Mong nAm trong pham vi anh hudng cia Trung Quéc. Nhung trén thuc +é, dén truéc nim 1917, Méng Cé mdi nim trong 4ch phu thude mang tinh thug dia cia cd Trung Quéc va Nga hoang. Céch mang thang Mudi Nga - 1917 da c6 anh hudng to lén téi tinh hinh Méng Cé. Dau nam 1918, khi chinh quyén Xoviét duge mé rong dén ving Transbaikal thi chinh quyén phong kién thdn quyén d Méng Cé da véi va cho déng cita bién gidi Nga — Mong cham ditt quan h@ thuong mai véi nuéc Nga Xéviét va cém cdc cong dan X6viét khéng duge téi Méng Cé. Giai cp phong kién than quyén Méng Cé da nhanh chong ditng vé phia cdc thé Iyc dé quéc va phan déng quéc té chdng lai chinh quyén Xéviét trong thai ki n6i chién (1918 - 1920) : Ive lugng quan phiét Trung Quée va Nhat Ban tham chi duge vao cd Urga. Ngudi Nhat con dua ra ké hoach thanh lap mOt nuéc “Dai Mong Cé” bao gém cd Ngoai Mong va Noi Mong. (Tuc eo bién Dardaneties. Eo bién nay dati khoang 60 km, néi lién bin Egée voi bién Marmara va gan cach hal phn tanh thé cha Th Nhi Ki é chau Au va chau A. Trude do chin quyén Nga hong 4a muén chiém eo bin yét hdu nay 48 c6 dudng théng thucng tu bién Ben ra Dia Trung Hai 19Tuy nhién, cing sau C4ch mang théng Mudi Nga, phong trao céch mang 6 Mong C6 ngay cang lén cao. Tai Urga da hinh thanh nhang nhém cach mang bi mat ddu tién cla Méng C6 do Sukhe Bator dig ddu, Trung thanh v6i tu tudng hda binh, ton trong déc lap, ch quyén quéc gia va binh dang trong quan hé quéc t& cia minh, chinh quyén X6viét Nga trong thang 8-1919 da giti dén chinh phd va nh4n dan Méng Cé mot Cong ham, trong 46 chinh quyén XOviét tuyén bo huy bé t&t ed cdc higp ube bf mat, b&t binh ddng ma Méng Cé bude phdi ki truéc day véi chinh quyén Nga hoang, va néu ro: “Mong Cé la mét ddt nude ty do. Toan b6 quyén luc ¢ Mong CO phdi thuéc vé nhan dan Méng C6. Khéng m6t ngudi nude ngodi ndo cé quyén can thiép vdo céng vige ngi b6 cla Méng Cé” . Tuy nhién, ciinh quyén phong kién than quyén cia Mong Cé khi d6 da cé tinh che gifu thong diép nay cia chinh quyén X6viét. Chi cé nhing ngudi cach mang dimg dau la Sukhe Bator 1a tuyén truyén thong diép 46 trong qudn chung nh4n d&n. Trong béi canh Méng Cé hét bi tap doan. quan phiét Sou Chou Tseng cia Trung Quée, réi lye Iugng Bach vé cia Nam tuéc Ungern Sternberg (duge su ting hé cia Nhét) lGng doan va théng tri, nhing ngudti céch mang Mong Cé khi 46 thay ring, chi cé dya vao nuéc Nga X6viét méi c6 thé giai phéng duge dét nuéc. Trong ndm 1920, TS chide chinh tri théng nhét nhang ngudi céch mang Mong Cé 4a ra avi do Sukhe Bator va Choibalrang ding déu. Sau d6, Té chic nay da phét trién thanh Dang Nh4n d&n Méng Cé. Diéu dac biét c6 ¥ nghia 1a, cing trong nim 1920 céc chién thing cia Héng quan Xéviét d6i véi bon Bach vé da khai thong con dutng ty do tit Mong Cé vao nuéc Nga Xéviét. Digu nay 44 cho phép doan dai biéu céch mang Méng C6 dén duye Irkutsk ; va tit day ho da c6 thé dén duge Moskva. Tai day, nhing ngudi céch mang Mong Cé da nhén duge sy cam két cla chinh quyén Xéviét Nga ting h6 sy nghiép d&u tranh gidi phéng dan tc cua ho. Ngay 1-3-1921, Dai hoi ldn thi nh&t Dang Nhén dan Méng Cé da duoc trigu tap. Dai hdi dé ra nhigm vu gidi phong dat utc khéi ach théng tri ngogi bang, gianh chinh quyén vé tay nh4n dn, va bé nhigm Sukhe Bator lam Téng chi huy Quén d0i nhan dan c4ch mang. Sau 46, Chfnh phi Nhén dan Lam thai Mong Cé cing duge thanh lp. Ngay 10-4-1921, Chinh phd Nhan d4n Lam théi Mong C6 da giti 181 yéu cdu chinh thie dén chinh quyén Xéviét Nga dé nghj gidp 40 vé quan sy trong cugc dau tranh chéng lai bon Bach vé Ungern Sternberg. Nuéc Nga Xéviét da dap ng dé nghi nay khong chi dé gidp do céch mang va nh&n dan Méng C6, ma cdn nhim thd tiéu nhiing nguy co de doa an ninh cia minh xudt phat tit Mong Cé. Negay 6 va 7 thang 7-1921, Héng quan X6viét cing véi Quan d6i nhan dan cach mang Méng Cé da gidi phong duge Urga. Ngay 8-7-1921, Chinh phd Nhan dan Lam thoi Méng Cé 46 hign dién 4 thi d6 cia d&t nuéc ; va ngay 11-7-1921 Chinh phi Nh&n dan céch mang Mong C6 chinh thitc duge thanh lap. Cach mang Mong C6 véi sy gidp 4¢ cia nudc Nga X6viét 44 gianh duge thdng lgi. Trong thang 9 nam 46, Nam tuéc Ungern Sternberg cing bj bat va bj xu bdn theo quyét dinh cia Toa én quan sy Xéviét. Maa thu nam 1921, doan dai biéu chinh phi Mong C6 do Sukhe Bator din ddu 48 t6i tham Moskva. Trong c4c cugc hoi dam véi Lenin, phia nhing ngudi cach mang 20Mong C6 dat vén dé, Dang Nhan dan céch mang Méng Cé “ cé cdn thiét phdi tré thanh m6t Dang Cong san ? Lenin da tra 1di phii dinh vé van dé nay va nhén manh ring, khéng thé “bién” (nguyén van “ty bién”) mot dang nay thanh mot dang khéc ; ring chi khi nao giai c&p v6 sdn Mong Cé thuc ay hinh thanh thi khi dé mdi c6 thé tign hanh cdi t6 Dang Nhén dan c4ch mang thanh Dang C$ng san. Do 46, néu chi 46i ten dang mOt céch gidn don thi chi c6 hai, thém chi nguy hiém. Ti 46, Lenin vach ra truée doan dgi biéu chinh phi Mong Cé con dudng phat trién phi tu ban chi nghia va lién minh chit ché v6i nuéc Nga Xoviét. Ngudi ni : “Con dudng duy nhat ding d6i véi nhan dén lao d6ng cia cde déng chi la déu tranh cho nén d6c lap chinh tri va kinh té ca Méng Cé trong su lien minh véi giai cp céng nhdn va néng dan Xéviét” ®. Méi quan hé gitta nuée Nga Xoviét va Mong Cé doc l4p ngay cang duge cing c6 ving chéc khi ngay 5-11-1921 hai bén da chinh thie kf két Hiép ude hitu nghi va hgp téc, theo 46 hai bén céng nh4n va cam két tén trong déc lap, cha quyén eda nhau. Chinh quyén Xéviét Nga khang dinh ay tit bé t&t cd cdc dc quyén cé tinh chat b&t binh ddng trong c4c hiép uéc truéc day Méng Cé ki véi chinh quyén Nga hoang. Theo yéu cdu cia phia Mong C4, quan doi Nga van tam théi 6 lai Mong Cé dé phéi hgp déu tranh tiép tue chOng lai tan quan cla luc lugng Bach vé va cdc luc lugng phan déng kh4c. Dén 1924, Mong Cé chinh thie tuyén bé 1a aude Cong hoa ahan dan, va di lén chi nghia xa hoi trong quan hé lién minh chat ché v6i Lién X6. Cang véi Méng Cé, nuéc lang giéng chau A - phuong Dong cé vj tri dac biét quan trong déi véi nuée Nga Xoviét sau Céch mang thang Muti la Trung Quéc. Cong nhu Afghanistan, Iran, Thé Nhi Ki va Mong C6, triée nam 1917 Trung Quée da phai kf nhiéu higp uéc b&t binh dang véi chinh quyén Nga hoang. Cig vdi céc cusng quéc phuong Tay khée nhu Anh, Php, Mt, Dac, Tay Ban Nha, B6 Dao Nha v.v.. ngay ti cu6i thé kj XIX dé quéc Nga da tham gia vio viée xu x6 Trung Quéc va dan 4p phong trao gidi phéng dan téc 3 day. Nuc Nga Sa hoang ¢6 duge nhiéu quyén Igi 3 ving Dong Béc Trung Quée. Céch mang théng Muti Nga da mé ra m6t trang sti mdi trong quan hé gida Trung Quéc va nuéc Nga Xéviét (sau dé, tir 1922 la Lién X6). Trong béi cénh cdc nuéc thdng tran khong quan tém gi dén cdc yéu sdch cia Trung Quéc tai H6i nghi hoa binh Versailles 1919, thi cing trong nim nay, ngay 25-7 Thi trudng BO Ngoai giao “” Karakhan thay mat cho chinh quyén Xoviét Nga da giti cho céc chinh quyén Nam, Bac va nhan dan Trung Quéc mét ban tuyén bé c6 ¥ nghia lich sit. Trong tuyén b@ nay, chinh quyén Xoviét 48 cOng khai huy bé t&t cd céc higp uéc bat binh ding ma Trung Quéc phdi kf véi chinh quyén Nga hoang truéc Cach mang thang Musi - 1917. Ban tuyén b6 néu ro : “Chink phil X6viét huy bd tdt ed ede dac quyén, tdt cd cde thuong diém cua thuong nhan Nga trén dét Trung Quéc. Khéng mét vién chic 7 Sau Bal hgi Hén thd nhét (1-3-1921), Bang Nhdn din Mong Cé d6i tén la Bang Nhan din cach mang Mong C8. wn © day ching t6i 44 dung theo thugt ng@ hién dai dé ban doc tién theo ddi. Con & nude Nga XOvi8t khi dé duge goi la Pnd Uy vién nhan dan phy trach Ngoal giao. Chinh phi Xéviét Nga dude gol la Hoi déng Uy vidn nhan dan, 21quan Igi, linh muc, gido st ngudi Nga néo cé thé can thigp vao cdc cong viée cla Trung Quéc ; va néu nhu ho pham ti, thi ho phdi bj xét x2 theo su cng bang cla toa dn 8d tai Trung Quéc. O Trung Quéc khéng thé cé mot chinh quyén, mét toa dn ndo khée ngodi chink quyén vd tod dn cla nhdn dén Trung Quoc” ®. Ban tuyén bé viét tiép : “Néu nhu nhén dan Trung Quéc mudn tré thanh tu do giéng nhu nhan dén Nga dé duge tu do, va muén duge thodt khdi nhing gi ma céc nude dé quéic & Versailles dang cé ¥ dinh budc ho trd thanh mét Triéu Tién thi hai va mét An Dé thit hai, thi hay dé cho nhén dén Trung Quéc hiéu rang, nguai déng minh duy nhdt, nguai anh em duy nhét cila he trong cupe du tranh vi ty do nuy le giai cp cong nhan, néng dan Nga vé Héng quén cita nude Nga” ®. C6 18 khéng can phai binh ludn gi thém vé nhing Idi tuyén bé day tinh hiu nghj ech mang, sy binh dang va ton trong chi quyén trong quan hé quéc té nh nude Nga Xéviét déi voi Trung Quéc khi 46. Chi cn nh&n manh ring, trong lich sit cia Trung Quéc tif khi phai ki Hi¢p uée b&t binh ding Nam Kinh v6i Anh 1842 dén luc nay, ngudi ta chua timg biét dén mot trusng hgp nao céc cudng quéc nuéc ngoai Jai hoan toan ty nguyén tif bé nhimg dac quyén cia minh nhy vay. Ban tuyén bé nay 48 duge béo chf Trung Quéc dang tdi rong rai trong thang 3-1920 va c6 duge tiéng vang lén. Tap chi Bac Kinh “Thanh nién m6i” khi d6 48 viét : “Binh minh dé xudt hign ti nude Nga. Nhing ban tay hitu nghj da chia ra vdi ching ta, vd ching ta ciing 88 chia ban tay cia minh v6i nude Nga ma khong hé do dy”. Chinh 1a duéi 4p lye cha qudn ching ma thang 5-1920 chinh phi Trung Quéc 6 Bée Kinh da phai cif mot phdi do&n ngoai giao sang Moskva dé dam phén vé vige thigt lap quan hé ngoai giao va nhiing vin dé lién quan dén Tan Cuong. Sau 46, trong théng 8-1920 mét phdi doan cia nuéc Cong hoa Xéviét Vién Dong © do Yurin dn dau cing 44 t6i Béc Kinh. Tuy nhién, lic nay Trung Quéc dang trong tinh trang hdn chién, cét it r&t phitc tap gitta cfc thé lyc quan phiét khéc nhau duge céc thé lye 8 quéc quéc t& khéc nhau dng hd. Ching dé tim céch ph4 hogi tién trinh dam phan gida Trung Quéc va nude Nga Xoviét. Cac cuge thuong lugng gida hai bén da phai tam ngung vao nam 1921. Trong nia ddu thap nién 20, quan hé X6 — Trung c6 mét tinh hinh déng chu ¥ 1a, Lién Xo da déng thdi quan hé cd véi chinh quyén 4 Nam va Bde Trung Quéc. Nhu 4a bist, ¢ mién Nam tit 1917 dén 1923, Ton Trung Son da ba l4n thanh lap chinh phi ¢ Quang Chau (1917, 1920 va 1923), va nhiéu lén tién hanh cdc dy dinh lien lac, hop téc véi nuéc Nga Xoviét. Trong ndm 1920, Tén Trung Son dé tiép xtc voi Voitinsky 1a mot ngudi Nga da ting gidp 43 Trén Doc Td “” trong vige thanh lap ( Buge thanh lap ngay 6-4-1920. V6 hinh thie, day 14 mOt nha nude dan chi ty sn, ra ddl sau Gach mang thang Mudi, khi HOng quan chua gidl phéng duge ving Vién Dong, qudc gia nay duge xem 1é vung d@m gida nudc Nga Xéviét v8 Nh@t Ban. Sau khi dann bei Bach v6 va can thigp Nhat, nude Cong hoa Vin Bong gia nhap vao Cong hoa XHCN Lién bang Nga ngay 15-11-1922. (9 Téng BI thy Bang Cong sén Trung Quée giai dogn sau khi Dang thanh lap 1-7-1921 22Doan Thanh nién xA hoi chi nghia. Ngay 23-12-1921, Ton Trung Son lai tip xic v6i dai biéu cia Quée té cng sin ” 1A Maring. Maring da dé nghi Ton Trung Son cai té Quéc dan Dang theo huéng lién minh v6i Dang Cong san Trung Quéc va nuéc Nga Xoviét. Ban than Tén Trung Son 4a ¥ thie rit r6 vai trd cia nude Nga Xoviét 46i v6i chinh phd va lye lung ca ong. Ong da viét cho Chicherin — BO truéng Ngoai giao cia nude Nga Xéviét khi d6 nhu sau : “Toi ddc bi¢t quan tam tdi cong vite cila cde ngai, déc biét la vé vdn dé t6 chic ca cdc X6viét, quan d6i va gido duc v.v.. Cing giéng nhu Moskva, toi mudn dat nhitng co 86 cla Trung Hoa dan quéc trong ¥ cht cua thé hé tré — nhitng con ngudi lao dong cia tuong lai” “”. Chinh la trén co 96 6 ma ngay 26-1-1923, sau khi hoi dam véi Joffé ~ Truéng doan dai biéu cia chinh quyén Xéviét Nga, Ton Trung Son da ki véi Joffé mot hiep 4inh véi n6i dung oo ban nu sau : — Hai bén cho rang, trong diéu kién cy thé Iie nay & Trung Quéc chua chin mudi mét cuge céch mang XHCN, Nhigm vu truéc mét ciia Trung Quée khi d6 1a dau tranh cho nén déc lép va théng nhét hoan toan dat nude. Chinh quyén Xéviét Nga cam két ng hd cudc dau tranh nay. ~ Phia Nga khang dinh lai lap trudng 44 duge cong bé cia minh truée day vé viée sn sang tién hanh céc cudc dam phan thiét lap quan hé ngoai giao chinh thitc v6i Trung Quée, va xod bé tat cd cdc higp ude bit binh ding ma Trung Quéc da bude phai ki véi chinh quyén Nga hoang truéc day. — Hai bén Trung - Nga sé cing ban bac, thuong lugng dé gidi quyét van dé dutng st ¢ Dong Bac Trung Quéc. — Phia Nga kbdng dinh ring, chinh quyén Xéviét khong khi nao theo dudi mot chinh sdch dé quéc chi nghia 6 ving Ngoai Méng. Cdn vé phan minh, Tén Dat Tién cing yéu clu Héng quén Xéviét chua nén rut khdi Ngoai Méng vi & day van con ton tai nhimg nguy co de doa cia Iyc lugng Bach vé va quan phiét Trung Quéc. Higp uée Joffé - Ton Trung Son 26-1-1923 da dat co sé quan trong cho viéc tiép tye phat trién quan hé gitfa Lién X6 va chinh quyén cia Ton Trung Son 4 phia nam ‘Trung Quéc. Mua he n&ém 1923, Ton Trung Son da gti mt doan dai biéu cia chinh pha Quang Chau (trong dé c6 cd nhing dai biéu cla Dang Cong san) sang lam viéc 3 Moskva. Day cing chinh 1a thdi ki Ton Trung Son kién giai lai va phat trién them chi nghia Tam dan cda minh véi ba chinh sach Idn la : lién Nga (tae hgp téc, lién minh véi Lién X6), lién Céng (tic hgp tée, lién minh véi Dang Cong sén Trung Quée) va phi tro cong — néng. C6 thé noi nam 1923 d4nh déu mot bude phat trién rat quan trong trong quan hé cia Lién X6 véi chinh phi Ton Trung Son 6 Quang Chau. Theo dé nghj cia Chinh pha Tén Trung Son, théing 10-1923 chinh quyén Xoviét 44 ci phdi doan cO van cao eép do Michel Borodin ding ddu sang Quang Chéu (1 Te Quéc 18 IM uge thanh lap & Moskva ném 1919, 23dé gidp d¢ nha nuéc Trung Hoa dan quéc mdi. Borodin va c4c thanh vién cia doan cf van d& bat tay ngay vao viéc gidp d¢ Ton Trung Son cai t6 Quéc dan Dang theo huéng Quéc - Cong hgp téc va Quéc din Dang cé thé tré thanh trung tam t4p hgp lyc lugng c4ch mang c6 ki luét chat ché. Céc chuyén gia quan sy cia Lién Xé6 trong doan ef vén do Nguyén sodi Vaxili Blyukher ding d4u dé tién hanh nhiéu hoat dong c6 higu qué gidp Tén Trung Son cai té qu&in déi cla minh dé c6 thé duong ddu duge vi céc thé lye quén phiét khi 46 4 Trung Quéc. Biéu hién sinh dong nhat v8 phuong dign nay la thang 5-1924 Trudng quan sy HoAng Phd da dugc thanh lap 4 Quang Chau. Day 1a mé6t trudng vd bi chinh quy duge t6 chute véi sy gitip dé (ké cd vé kinh phi) eda Lién X6 nhAm dao tao nhiing cén bp quén sy va chinh tri ndng eft cho quan 49i céch mang Trung Quéc “. Ngay 16-6-1924, Trudng quan sy Hoang Phd 44 khai gidng khod déu tién. Cac chuyén gia Lién X6 trong doan c& van cia Borodin Blyukher da tryc tiép tham gia gidng day va lam vigc tai Trudng. Cac hoc vién tai day duge té chic, hudn luyén, hoc tép theo kiéu Héng quan Lién X86. Nhiéu ngudi trong 86 ho sau nay da trudéng thanh va c6 vai trd quan trong trong quan déi cach mang Trung Quéc. Trong nia ddu thdp nién 20 cia thé kj XX, Lién X6 khong chi phat trién céc quan hé hgp téc, hdu nghi v6i chinh phd Ton Trung Son ¢ pha nam (Quang Chaw), ma con déng thdi duy tri cdc quan h@ vdi cdc chinh quyén Trung Quée 4 phia bée (Bae Kinh). Day 1 mt tinh hinh rt ding chi J. Trong nhiing nim 20 cia thé ky XX, tinh hinh é Trung Quéc cyc ki phiic tap, c6 hai chinh quyén cing tén tai : mét @ Quang Chau cda Tén Trung Son, va mét 6 B&c Kinh cia cée thé lye quan phigt khéc nhau duge cée cuding quéc phuong Tay va Nhat Ban dng h6 va cong nhan. Néu nhu tir 1917 cho dén khi qua dvi (1925), Tén Trung Son da {t nh&t ba ldn thanh lap chinh phi ¢ Quang Chau, thi 6 Béc Kinh 6 chinh quyén thay thé nhau qua c4c cugc ddo chinh lat dé cdn nhiéu hon nia. Trén thyc té, ca hai chinh quyén 6 Qudng Chau va Bae Kinh chi c6 duge quyén lye trong mot so tinh nh&t dinh. Cdn é nhiéu tinh va Ikhu vye khée thi do cdc thé Ive quén phiét 4 loai thay nhau khOng ché, cét cit. Vao thang 2-1923 khi Tén Trung Son vé lai Quang Chau va sau d6 thanh iép ra chfnh phi Quang Chau ldn thit ba cia Quéc dan Dang, thi tai Bdc Kinh cing dién ra cdi goi 1a cuge béu ett Téng théng duta Tao Con (thudc qu4n phiét Truc Lé) lén ndm chinh quyén. Neay 2-9-1923 dai dién ca Lién X6 1A Karakhan da t6i Bde Kinh dé tién hanh cfc cupe dam phén véi chinh quyén 4 day vé viée chinh thic thiét lap quan hé ngoai giao gifla Lién X6 va Trung Quéc. Két qua, ngay 14-3-1924, hai bén da di dén mot thod thugn ea b6 vé viéc thiét l@p quan hé ngogi giao. Tuy nhién, Phap va M1 44 géy 4p lye véi B&e Kinh nh&m phé hoai quan hé Xé - Trung. Chinh pha B&c Kinh ©) Trudng do Tudng Gidi Thach tam Gidm é6e, va Chu An Lai (dang vién cong san, sau nay tré thanh This tuéng nude CHND Trung Hoa) phy tréich cong tc chinh trl - tu tudng. Khdng chi cé cae can 0, st quan Trung Quéc ma nhiéu hgc vién cle Vigt Nam cing da ting theo hoc tai Truong quan sy Hoang Phs. 24da c&t dit cuge dam phén di d&n kf két hiép uéc chinh thie. Chi truéc sy phan d6i manh mé cia nhén din Trung Quéc, chinh phi Bde Kinh méi chiu n6i lei cue dam phén nay. Ngay 31-5-1924, gifta Karakhan ~ dai dién cho chinh phi Litn Xb va Ngoai truéng Wellington Woo - dai dién cho chinh phi B&c Kinh d& chinh thie ki két Hiep ude X6 - Trung, theo dé Trung Quéc chinh thie céng nhan va thiét 14p quan hé ngogi giao véi Lién X6 (Diéu 1). Dai sit Lian X0 4 Trung Quéc da duge of lam Trung oan Ngoai giao 4 Bdc Kinh. Vé phfa minh, Lién X6 cam két tit bé t&t cd nhing dc quyén mang tinh b&t binh ding trong céc hiép uc truéc day Trung Quéc budc phdi Ki v6i chinh quyén Nga hoang, nhu : Ty bé ngoai tri phép quyén va quyén lanh sy tai phén ; x6a bé céc khodn béi thudng ma nuéc Nga cé duge do tham gia vao viée dan Gp cudc khéi nghia Nghia hoa doan nam 1901 (phia Lién X@ chi bay td mong mudn 14 chinh phi Béc Kinh sé sit dung khodn tién nay vao cing cud gido duc, khai sing cho nhan dan Trung Quéc). Con cdc dung sft d Déng - Bac Trung Quéc duge x4y dyng bing tién cia ngui Nga truéc day - nhing doan dudng nam trén lanh thé Trung Quéc sé nim duéi sy quan If va khai thae chung cia cd Trung Quéc va Lién ‘X6. Can chi y la, vao thoi diém nay, tuy€n dudng sft 6 Dong - Bdc Trung Quée cdn dang nim trong tay bon Bach vé Nga cing cdc thé lyc quan phiét va cudng quéc tu ban nuée ngoai. Viéc chuyén tuyén dutng sdt nay thanh sd hau hén hgp Trung — X6 86 gép phdn ngan can ké hoach cila céc nude dé quéc va bon phan dong 4m muu chiém doat con dudng nay. Mat khdc, Trung Quéc vin c6é thé mua lai hoan toan tuyén dutng sdt nay (trén co sé thod thugn véi phia Lién X6), ma khong m6t nuéc ther ba nao c6 thé can thiép ngan can. Hiép uéc X6 — Trung 1924 cing quy dinh v&n dé thug hai quan gida hai bén sé duge thod thudn trén co 8d binh ddng va c6 di o6 lai. Didu dac biét quan trong la Higp uée quy dinh hai bén cam két khong dé lanh thé cia minh bién thanh ban dap ca b&t cit mét Ive lugng ndo nhAm ch6ng lai bén kia. Nhu vay, c6 thé n6i Higp ude X6 - Trung 1924 la mot méc Idn trong quan hé hau nghi X6 - Trung sau Céch mang thang Mudi Nga - 1917, va cong 1a mot dién hinh cho mét quan hé quéc té song phudng dya trén co sé tén trong déc l4p,.chi quyén cia nhau, binh dang va cing cé lgi, khong can thigp vao cOng viéc ni bO cda nhau. Diéu nay cang c6 ¥ nghia néu ching ta nhé rdng tai Hoa hdi Versailles (1919) va Hdi nghi Washington (cui 1921 - déu 1922), cde cubng quée phuong Tay va Nhat Ban da dem “Van dé Trung Quéc” ra lam mén hang mac cd, trao déi nhu thé nao. Cho nén, kh6ng phai ngdu nhién ma nba sit hoc néi tiéng cia Php J.B. Duroselle khi dinh gid vé Higp ude XO — Trung 1924, da viét ring : “Déy la Hiép usc du tién ma Trung Quoc kt udi mét cudng quéc trén co sd binh dang, c6 higu luc ngay tit khi ki, va duge du lun Trung Quéc néng nhiét hoan nghénh”*. Tuy nhién, tinh hinh Trung Quée sau khi kf Higp uéc véi Lign XO ngay 31-5-1924 rat phic tap. Thang 11 ndm dé, hfe lugng quan phiét cda tuéng Phing Ngoc Tutng da tién hanh déo chinh lat dé Téng théng Tao Con, duéi “Hoang dé” Phé Nghi ra khéi Tu Céim Thanh, va lién két voi lyc lung quan phiét cia Truong Téc Lam va 25Doan Ky Thuy dé thanh lap chinh phi méi, Sau d6, Phing Ngoc Tudng da mdi ‘Ton Trung Son lén Béc Kinh dé ban ké hogch hoa binh théng nhat dat nuéc. Quan hé hitu nghi, hgp tac day thién chi cla Lién X6 khi 46 c6 ¥ nghia rat to lén di vai sy nghiép céch mang Trung Quéc va cugc dai hoat dong c4ch mang cia Ton ‘Trung Son néi riéng. V8 phia minh, cho dén tan cudi ddi, nha cach mang yéu nude vi dai Tén Trung Son vin biéu thi mét thai 46 tran trong va tin tudng vao cdc quan hé hau nghj, hgp téc X6 - Trung. Ngay 11-3-1925, tite 14 mot ngay truéc khi qua doi, trudc sy cé mat ca céc nha lanh dao Quéc din Dang, Tén Trung Son da kf hai ban tuyén bé : mét ban giti Quéc dan Dang, va m6t ban giti chinh phi Lién X0. Trong ban tuyén bé gui chinh phd Lién Xé cia Ton Trung Son da vang lén nhimg léi cm dong, thiét tha, tin tuéng va tran day hi vong sau day : "Cae déng chi than mén ! Vao thai gian nay, t6i dang nam 6 day trong 6m dau bénh tt... Nhung tu tuéng cla t6i vdn hudng vé cde déng chi vd hung vé 86 phn cia dat nude toi. Céc déng chi dang lanh dao mét Lién bang cdc nude cong hod tu do — mét di sén bat dit ma Lenin dé dé lai cho nhan dan lao dong toan thé gidi. Voi su gitip dé cla Lién bang nay, nhing ngudi vén la vat hi sinh cla chi nghia dé quéc tdt yéu sé dat duge vige gidi phong khéi mbt ché dé quéc té cé ngudn géc lau dai trong ché dé chiém hitu né 1é, trong chién tranh va sit bat cong. Ti dé Iqi sau minh mét chinh Dang mé t6i hi vong rang, Dang dé sé cé quan hé véi ede déng cht trong su nghiép lich sit gidi phéng Trung Quéc va cdc dan thc bj boc lot ra khéi ach dp bite dé quéc quéc té. T6i tin tudng mét cdch sdu sdc vdo su ung hé va giip da ma cho dén nay céc déng chi dang danh cho dat nude ching toi. Vinh bigt cde dng chi than mén, t6i mudn bay t6 hi vong rang, ngay ma Lien X6 sé chao ming ngudi ban, nguai déng chi ciia minh tren dat nude Trung Hoa gidi phong va hing manh ~ ngay dy dang dén gn ; ti mudn bay to hi vong rang, trong cuge déu tranh ut dai dé gidi phong cdc dan t6c bi dp bic trén thé gidi, ching ta la hai nguoi ban déng minh sé cing ndm tay nhau di dén thdng Igi”°. Ngay hom sau, 12-3-1925, Ton Trung Son qua ddi. D6 khong chi 1a t6n that to lén cia nh4n dan Trung Quéc, ma cdn 1a tén that to 1én déi v6i quan hé hau nghi, hgp tae Xé — Trung dang phat trién tdt dep. Sau khi Tén Trung Son qua dvi, quan hé nay d@ di vao mot khuc quanh rat dang tiéc. Negay sau khi Ton Trung Son qua ddi, phdi hdu dung dau la Tuéng Gidi Thach dan d4n n4m duge wu thé trong Quéc dan Dang da chuyén sang i4p trudng phan béi chéng lai cha truong Quéc - Cong hap téc, va nga theo Anh, Phép, Mi, Nhat trong cude ddu tranh chéng Lién X6. Cuéi nam 1925, trong Quéc dan Dang da hinh thanh phai “Tay Son hdi nghi" “' cha truong chong cOng va chéng Lién X0. Tinh hinh da xdu di "1 Bao gm nhiing phn ti phai hu trong Quéc dan Bang. Tai cude hop & chia Tay San Bich Van, ho fa chi truong di nguge Iai véi Ba chinh sach idn (lin Nga, lién Cong, phu trg cong - ndng) cia Ton Trung Son. 26rat nhanh khi ngay 12-4-1927, duge su dng ho cia cdc thé lye dé quée bén ngoai, Tuéng Gidi Thach da tién hanh cudc dao chfnh phan céch mang 4 Thugng Hai mo ddu cho cuge tén céng cong khai vao Dang Cong san Trung Quéc. Thi ki Quéc - Cong hgp téc lan thi nhét chém ditt, dé chuyén sang n@i chién Quéc — Cong. Ngay 18-4-1927, Tudng Gisi Thach da thiét lap duge chinh quyén cia minh é Nam Kinh, nhung chua théng nhat duge quyén hanh trong ca nude. Trong béi cénh dé, quan hé gidta Lién X6 véi chinh quyén Trung Quéc 6 phia nam (tie Quéng Chau) nhanh chéng tan vd, truée 6, ngay 20-3-1926 Tudng Gidi Thach da truc xu&t phéi doan cf vain Lién X6 do M.Borodin din dau ra khéi Quang Chu. Phéi doan nay da phai theo cdc thanh vién cia chinh phi Quing Chau chay vé Hén Khéu. Nhung réi chinh quyén 6 Hén Khéu cdng sup 46, va phai doan Borodin da phai rdi Trung Quéc. Trong khi d6, 6 phia b4c Trung Quéc, ddu thang 4-1927 tuéng Truong Tac Lam 4 té chic m6t cudc tén cong vao Sif quan Lién X6 6 Bac Kinh. Sau su kién nay, ehinh phi Lién Xd bude long phai rit eée nhAn vién sit quén cia minh ra khéi Trung Quéc. Quan hé Trung ~ X6 x4u han di. Trong thai gian Tudng Giéi Thach dan dp dé man Céng x4 Quang Chau th4ng 12-1927, bon quan phiét phan dong mot lan nda lai tén edng vao Lanh sy quan Lién X6 4 day, giét chét 5 nhan vién Lanh sy quan, trong d6 cé Phé téng Lanh sy Hasit. Cac co quan thuong mai Lién X6 bi déng cla & Trung Quéc. Ngay 14-12-1927 Lién X6 da cat ditt quan hé ngoai giao véi Trung Quéc. Sau su kign nay, quan hé X6 — Trung cang thém cang thang khi ngay 10-7-1929 ‘Tudng Gidi Thach ra lénh truc xudt khdi Cép Ni Tan vién giém déc nguoi Nga phu trach tuyén dudng sit Dong — Bac Trung Quéc, va thay thé vao dé la vién gidm déc ngudi Trung Quéc. Buge sy khuyén khich cia Anh, Mi vA Nh@t Ban, lye lugng quan phiét Trung Quéc da t&n céng chiém déng tuy€n dudng xe lita Dong — Bdc Trung Quéc, vi pham trang tron cdc diéu khodn cia Hiép uéc X6 — Trung (31-5-1924). Hon 200 cong dan X6viét lam viéc trén tuyén dudng nay da bi bat. Sau dé, quan 490i Quéc dan Dang va lye lugng Bach vé con tan cong khiéu khich vao nhiéu vj tri cia Lién X6 ¢ cde khu we bién gidi va nhiéu noi khée. Trong béi canh 46, chinh phi Lién X6 da bude phai 4p dung nhitng bién php cdng rdn cén thiét dé bdo vé quyén lgi cia minh, dac biét lA bao vé dudng bién gidi phia déng. Ngay trong thang 8-1929, lye lugng Héng quan dac biét ving Vién Dong a duge thanh lap duéi quyén chi huy cia chinh Nguyén sodi Blyukher “'. Trong thang 10 va 11-1929, Héng quan da gidng cho lyc lugng Bach vé va quan phigt Trung Quéc nhing don nang né 6 khu vye Hac Long Giang (tie sng Amur), bude phia Trung Quéc phdi ngéi vao ban dam phaén. Ngay 22-12-1929, tai thanh pho Khabarovsk cia Lién X6, hai bén da ki két Higp dinh dinh chién X6 - Trung, theo 46 quan d@i hai bén sé rdt khdi b’c Man Chau. Viéc quan li, khai thae tuyén duting sit 6 Déng - Bac Trung Quéc sé duge dam phan, gidi quyét theo tinh than cua '*) Nguai tung 18 CB vn quan sy cao cfip trong phai doan ¢6 van ola Lién X6 do Borodin dung ddu bén canh chinh phd Quang Chau cUa Ton Trung Son trudc dd. 27Hiép u6e Xd — Trung (1924). Tuy nhién, phai d@n thang 12-1932 Lién X6 méi khdi phuc lai quan hé ngoai giao chinh thttc v6i Trung Hoa dan quéc. Nhu vay, trong thap nién 20 cia thé ki XX, v6i cdc Higp ude hiu nghi, hgp tdc, tuong trg kf vi Iran (26-2-1921), Afghanistan (28-2-1921), Thé Nhi Ki (16-3-1921), Méng Cé (5-11-1921) va Trung Quée (31-5-1924) 6 chau A — phuong Déng, cing nh céc hiép uéc ki voi Estonia (2-2-1920), Litva (12-7-1920), Latvia (11-8-1920), Phan Lan (14-10-1920) va Ba Lan (12-3-1921) 6 chau Au - phuong Tay trudc d6, Lien X6 4a xde lap duge cée quan hé quée té song phuong rt quan trong di véi céc nude Jang giéng. Diéu dé cho th&y anh huéng cia chinh quyén Xéviét sau Cach mang thang Mudi Nga - 1917 ngay cAng tang lén. Hon thé nia nhéng hiép wdc da duge ki két va cc quan hé da duge x4c lp nhu trén cdn la sy dng ho khong nhé cia Lién X6 d6i véi cudc dau tranh cia nhan dan céc nudc nay vi nén déc lap, ty do cia chinh ho. Nhimg quan hé Ay cing gép phan tao thém co sé cho Lién X6 tién hanh cugc d&u tranh di dén binh thuéng hod quan hé ngoai giao véi cde eutmg quéc tu ban phuong Tay, Nhat Ban va nhiéu nuéc khdc trong thap nién 20 cia thé ki XX. 3. Qué trinh binh thuéng hod quan hé ngoai giao gitta Lian X6 véi cdc nuée tu ban phuong Tay va Nhat Ban (nhiing nam 20 cia thé ki XX) Thang Igi cda chinh séch ngoai giao céa chinh quyén Xéviét 6 phuong Dong, va dac bigt 14 thang Igi cia nude Nga trong cuge ndi chién (1918 - 1920) da khién cho nuéc Nga Xéviét (va sau 46 1a Lién X6) c6 thé buéc vao thdi ki hoa binh xAy dung CNXH 6 trong nuéc, va dan dan di téi binh thudng hod quan hé véi cde cudng quéc tu ban phuong Tay, véi Nhat Ban va nhiéu nuéc khéc, khéng ngimg nang cao vai trd va vi tr{ cla Lién X6 trén trudng quéc té. N6i vé tinh hinh va vi tri quéc té cla nuée Nga Xé6viét vao thang 6-1921, Lenin da chi ra ring, nude Nga da c6 duge mot vi thé cn bing nao d6, di 1a hét ste b&p bénh trong vong vay cia chii nghia tu ban thé gidi, va diéu nay da tao ra mot cuc dién hét ste dang chi ¥ trong nén chinh tri toan cdu. ‘Trung thanh v6i nguyén t&e cing tén tai hoa binh cia minh, ngay 28-11-1921, chinh quyén X6viét Nga da gifi tdi cdc chinh phd Anh, Phép, Mi, Y va Nhat Ban Céng ham, trong dé nuéc Nga Xoviét da dua ra hang loat nhig dé nghi hét site quan trong vé quan hé cla nuéc Nga véi cée cudng quéc phusng Tay cing Nh&t Ban va nhiéu vin dé khac cia quan hé quéc té n6i chung. Cong ham nhén manh rang, “hgp téc kinh té vdi cdc cusng quéc khdc” la mot trong nhiing muc tiéu co ban nhat trong chinh s4ch cia nuéc Nga X6viét. Nhung van dé kinh té luén luén gén lién v6i van dé chinh tri nén “ngudi ta khéng thé thiét lap mét nén hod binh déy du néu thi€u nuéc Nga”. Do 46, Cong ham néu 13, “udn dé quan hé gitta nude Nga ve thé gidi con Iai - la vn dé quan trong nhdt - sé khong thé duge gidi quyét néu khong cb su déng ¥ thod thudn cila chinh quyén Xoviét". Vi vay, § thife rhng c&c khodn ng cia nuéc Nga thdi Nga hoang déi voi phuong Tay o6 lién quan téi hang trigu nhong ngudi sé hiu cho vay nhé, nude Nga Xéviét thifa nhan nhéng khodn ng fy va sin sang c6 nhitng nhugng b6 cdn thiét vé van dé nay trong cdc cudc thuong lugng. Nhung sy nhugng b6 d6 phai di déi véi viée cde cusng quéc phuong Tay va Nh&t Ban phai di dén ki két mOt hiép uéc hoa binh, thita nhén va dt quan hé ngoai giao véi 28nuéc Nga Xéviét. Cong ham cia chinh quyén Xéviét cing 48 nghi sém trigu tap mot hoi nghj quéc t6 46 thao ludn vA dam ph4n gidi quyét tat c& moi vin a8 duge dat ra. Dé nghi cia chinh quyén X6viét duge dua ra trong béi cdnh tai cfc cudng quéc tu ban chi nghia khi 46 c6 hai khuynh huéng chi y&u trong viée gidi quy&t cdi goi la “V&n dé Nga”. Khuynh huéng thi nh&t bao gém cdc phan ti cy hitu vin bdo vé quan diém khong thita nhén chinh quyén X6viét, va tigp tyc chfnh s4ch can thiép vao nue Nga. Con khuynh huéng thit hai gém céc phdn tit c6 phan “On hoa” hon sau cdc thét bai cia cude can thiép (1918 - 1920), thi chi truong c&n thiét phai kh6i phuc lai c4c quan hé thuong mai véi nuée Nga va bing cdc phuong titn kinh té va ngoai giao ma khOng ché, khuét phuc né, Khuynh huéng thi hai e6 phan théng thé. Viée trigu tap mt hoi nghj quéc té véi sy tham gia cua nude Nga X6viét da duge quyét dinh bdi Hoi déng T6i cao phe Higp uéc tai Hoi nghj Cannes khai mac ngay 6-1-1922. Ngudi ta di dén thing nhét vé viéc sé tin hanh trong thang 2 hodc théng 3-1922 mét hoi nghi vé kinh t& - tai chinh eda t&t cA cée nuée chu Au tai Genova (¥). Va ngay 7-1-1922, chinh phi ¥ (nuéc chd nha noi dién ra H6i nghj Genova) da gui dén chinh quyén Xoviét 19i mdi chinh thie tham gia Hdi nghi nay ; thm chf cdn bay té mong mudn Ang dich thn Lenin sé din ddu va lénh dao doan dai biéu cba nude Nga Xoviét tai H@i nghi. Ngay 8-1-1922, chinh phi Xoviét da gui Cong ham nhén lai moi cba HGi déng T%i cao phe Hiép uéc tham dy H6i nghj Genova, nhumg théng bdo ring, do cé qué nhiéu cong viée cdn gidi quyét céip bach va quan trong @ trong nude nén ca nhan Lenin khéng thé rdi nude Nga tham dy H6i nghj duge. Thye ra, vi lo ngai cho sy an toan cia Lenin, va mat khéc stic khoé cia Lenin cing khong duge tét, nén Lenin d& khéng di ¥ duge”. Dan ddu phai doan cia nude Nga Xoviét dén dy Hoi nghi quéc t& Genova sé 1a BO trudng Ngoai giao Chicherin. Lenin da d&t cho phéi doan dam phan X6viét hai nhiém vy chinh : Mét 14, du tranh cho mt nén hoa binh va hgp t4c kinh té cila tht cd cdc dfn tc; Hai la, thiét lap cho duyc quan hé ngoai giao, thuong mai gida nuée Nga va c4c nuéc tf ban chil nghia khéc. . Ngay 27-3-1922, phéi doan dam phéin Xéviét do Ngoai truéng Chicherin din du 4a ri Moskva. Ngay 29-3-1922, Doan dé ding lai 4 Riga va c6 cdc cugc hoi dam tu van v6i phia Latvia, Estonia va Ba Lan vé viée ph6i hgp hanh dong tai Hoi nghi Genova. Sau 46, ngay 1-4-1922 doan dai biéu Nga da téi Berlin va c6 cde cude gap go v6i Thi tuéng Due Wirth va Ngogi truéng Duc Rathenau. Nhtng cude gap gd Nga - Diic 4 Berlin sé c6 ¥ nghia rét quan trong d6i vdi cA hai bén trong qué trinh dién ra HOi nghj Genova sau dé. Hoi nghj quéc té Genova dign ra tit ngay 10-4 dén 19-5-1922 véi sy tham dy cia dai biéu 29 nuéc trén thé gidi, nhung Mi lai khéng chinh thic tham gia ma chi cit dén d&y quan sat vién cia minh “”. C6 thé coi day 1a m$t trong nhimg hdi nghi quéc t& ©) Ngay 30-8-1918, Lenin 48 bj bon phan dong trong nude dm sat bn trong thucng. TU dé, vét thuong cing tinh trang (am vidc qué t8i d& Anh hudng rt lon dén suc khod cia Lenin. Ngudl qua d8i vo ‘nam 1924, chI tho c6 84 tudi (1870 - 1924). (on Nang t&l lu khée ghi HO! nghi nay ¢6 34 nudc tham dy Ia tinh cA cfc nude thanh vidn cia Lién Higp Ann. 29lén nhat ké tif sau Chién tranh thé gidi thir nhét (1914 - 1918) cho dén Ide bay gid. Nhung diéu dae biét dang chi y 1a, day 1a mOt h6i nghi quéc té 1én c6 sy tham dy cada cdc nude ¢6 ché d6 chinh tri - xa h6i khdc nhau, trong d6 nuée Nga Xéviét 1a nuée XHCN lén ddu tién sau Céch mang théng Mudi duge chinh thie mdi tham dy . Vi vay, nha cém quyén ¥ da dac biét tang cu’ng vigc dam bdo an ninh cho Hi nghi. Riéng lye lugng cdnh st chim tang cudng thém cho thanh phd Genova da lén t6i 500 ngudi. Tuy nhién, két qua cudi cing cia Hi nghi lai hdu nhu khéng tvong xtmg véi quy mé té chic cua n6. Trong cdi goi la “Vain dé Nga”, cdc nude tu ban bude nuée Nga Xéviét phai tra cc khoan ng cia chinh quyén Nga hoang va Chinh pha Lam thoi tu sin Nga truse 46 v6i téng sé tién lén t6i 18 ti rap vang “” ; tir bd déc quyén cia Nha nude vé ngogi thuong v.v.. Ho da thanh lap ra mét “Uy ban vé ng cia nuéc Nga” nhAm théng qua 46 can thiép vao cong viée n6i bd cla nudc Nga Xéviét. Doan dai biéu Xéviét dua ra mot chuong trinh rong lén hon nhiéu vi hoa binh, an ninh va hgp téc quéc té, ké cd van dé gidi trir quan bj va sifa d6i cdc diéu 16 cia Hi Quée Lién (League of Nations) “udi muc dich bién t6 chitc nay thanh mét lien minh thuc su cla ede dan thc, trong dé khong cé su théng tri cila dén thc nay d6i vdi cde dan tée khdc”. Nude Nga Xéviét sin sang binh thudng hod quan hé véi tt ed cae nuéc tu ban trén co sd binh dang, ton trong déc l4p, chi quyén va toan ven lanh thé cia nhau, hgp téc cing c6 Igi, va cing tén tai hod binh. Riéng vé “vin dé ng” cia nuée Nga, doan dai biéu Xéviét tuyén bd, chinh quyén Xéviét hoan toan bac bé cdc khoan ng quén sy — chién tranh ma chinh quyén Nga hoang va Chinh phi Lam thoi tut sn truée day da vay, cling nhu bac bé viée tré lai céc tai sdn cia tr ban nude ngoai é Nga bi quéc hiu hod. Chinh quyén Xéviét déng ¥ thanh todn mét phan ng truéc chién tranh (tite truée nam 1914) cia chinh quyén Nga hoang, nhung céc nude && quéc thude phe Hiép uéc (Entente) cing phai béi thudng nhing thigt hai vé vat chat gay ra cho nuée Nga Xéviét bdi su can thiép cia ho thai ki 1918-1920 vi téng 86 tién 1a 39 ti 45 trigu rap vang “. Sau nhimg cugc tranh cai kéo dai, Tha tuéng Anh Lloyd George da tuyén bd, cde cutng quéc phuong Tay bac bd yéu cdu béi thudng cha nude Nga Xoviét, Két qua, do lap trudng ciia cdc bén cdn qué céch bigt nhau, nén H6i nghj Genova 1922 hau nhu khong dat duge két qua dang ké nao. Trong khi d6, bén ngoai Hoi nghi Genova, phia nuéc Nga ‘Xéviét lai thu duge nhing thang Igi ngoai giao quan trong trong quan hé song phuong véi nuée Bite. (Tal Hoa hoi Versailles (1919 - 1920) va H6i nghi Washington (cui 1921 - déu 1922) nude Nga Xévi6t du khéng duge mai tham dy. con Gn luu ¥ 1a, ngay 10-2-1918 chinh quyén X6viét Nga 44 thong qua sc lgnh huy bé toan bo céc khodn ng cia Nha nude, trong 46 66 toan bd s6 ng nude ngoai. Sée lenh nay da tung gay Ken mot “con sot” & Anh, Phap, Mi va cdc nudc ty ban khéc khi 46. 1+) Bay khdng phai ld con s6 mang tinh chat manh khoé ngoai giao, ma la két qua cla hon hai nam ghién cUu, xéc dinh tinh toan eft cfm thn eta UY ban d&c biét chinh phd XOviét Nga v6 nhUng thigt hai ca nudc Nga do cue can thiép vi trang cUa cac nude tu ban gay ra khi do. 30Nhu trén da néi, ede cuéc dam ph4n dé di dén binh thuéng hod quan hé Nga — Dite da duge bat ddu ngay truée khi dién ra H6i nghi Genova. Nhiing méu thudn gidta nuéc Bite bai tran trong Chién tranh thé giéi thit nh&t (1914-1918) véi cdc nude thdng trén trong phe Hiép u6c, vé khach quan, da g6p phén thc ddy Dic xich lai gan Nga sau chién tranh. VA ching, trong khi eée nuéc a& quéc trong phe Hiép uéc cy tuyét nhimng dé nghi do chinh quyén Xéviét dua ra trong “Sdc l@nh vé Hoa binh” (26-10-1917), thi chinh Dac va déng minh cia Ditc da ki két Hiép u6c Brest-Litovsk ngay 3-3-1918, theo dé nuéc Nga X6viét da c6 thé rit ra khdi cuge chin tranh dé quéc chi nghia. Tai Hoi nghi Genova, doan dai biéu Buc do Thi tung Wirth dan dau hau nhu khong c6 hi vong gi vao viée cde cuding quéc thang tran trong phe Hiép ude sé gidm nhe cée khodn bi thudng cia Dic duge quy dinh tai Hoa ude Versailles (28-6-1919 ", nén da tiép nhan nhing dé nghi ca doan dai biéu Xéviét v8 viée ki mét higp u6e song phuong giila hai bén. Vi vay, chi khoang mt tudn sau khi Hoi nghi Genova khai mac, ngay 16-4-1922 tai thanh phé nghi mét nhé Rapallo (gan Genova), Ngoai truéng Dic Rathenau va Ngoai truéng Nga Chicherin 4a ki két Hip u6e Nga — Bic, sau nay thudng duge goi la Hiép uéc Rapallo véi nhiing néi dung chi yéu nhu sau: — Bite va Nga hoan toan khéi phuc lai cdc quan hé ngoai giao va lanh sy gia hai nuée. ~ Ca hai phia Duc va Nga déu cam két tir bé ede khodn ng chién tranh cing nhiing khoan béi thudng thiét hai do chién tranh hoac khéng do chién tranh gida hai nuéc. Phia Bite thita nhan viée quéc hiu hod ede tai sin sé hou cia Nha nude hose tu nhan Due d nude Nga Xéviét; cdn chinh quyén X6viét cing 86 tit bé nhing khodn béi thudng ma Due sé phi tra cho nuéc Nga X6viét theo diéu 116 cia Hoa uéc Versailles. — ite va Nga sé 4p dyng chinh séch tdi hué quéc cho céc quan hé kinh té, thuong mai gitta hai nuée. Hiép ude Rapallo nhu mét qua bom né tung bén canh Hi nghj Genova dang dién ra khi d6, va la mot thang lgi ngoai giao cuc ki quan trong cia nuée Nga Xéviét. N6 44 lam that bai 4m muu cia cdc cuting quéc thang tran trong phe Hiép uéc dinh duy tri mét trat tu thé giéi moi trén co sd 6 lap, bao vay chong nuéc Nga Xéviét, va trén sy thiét hai cia cdc nude bai tran trong Chién tranh thé gidi thi nhat. Theo J.B.Duroselle, “dé la sy xod bd vinh vitn hod uéc Brest — Litousk; chdm dut viéc c6 lap Lién X6 vé phuong dién kinh té va chinh tri. Ditc la nuée phuong Tay déu tien thiét lap quan hé ngoai giao vdi Lien X6” (14). Cdn ngudi duong thoi khi a6 14 Chail - 43 — quan sét vién cia Mi tai H6i nghj Genova dé dénh gi Hiép uéc Rapallo Nga - Bite (16-4-1922) “da lam rung chuyén todn thé gidi vd gidng mot don chi mang vao H6i nghi Genova” “|. Qua that, ding nhut Duroselle 4a viét : “Higp uée Rapallo lam cdc déng minh hét hodng” "*. Ngay 18-4-1922, ho giti cho phia Buic mot Cong ham Xem phi tif theo : "H@ théng Versailles - Washington” trong sdch nay, 31bude ti Duc ring, vige kf két Hip uéc Rapallo véi Nga da phé vo Cong uéc Cannes. Dic bj khai trif ra khdi Tiéu ban chinh tri eda Hoi nghi Genova, tham chi ngudi ta cdn dinh c&im kh6ng cho Bite tiép tuc tham gia Hoi nghi. Céc cudng quée phuong Tay da khaing khang khong thifa nh4n Higp ude Rapallo. Vé phia minh, doan dai biéu Dic trong Céng ham tr4 ldi cdc cudng quée phe Higp uée 4 khang dinh ring, nuéc Dic c6 toan quyén ki Higp uéc Rapallo, va ring, Higp ude nay khong hé dong cham gi téi cdc quan hé ciia cfc cudng quéc thit ba d6i voi nuée Nga. Ké hoach cia mt 86 cudmg quéc, trudc hét 1a Phép, dinh bién Hip uéc Rapallo thanh céi c6 dé logi doan dai biéu Dic va Nga ra khdi H6i nghi Genova da bi that bai. Nhung, nhu dé biét, Héi nghj Genova cu6i cing cing khéng di dén mOt két qua dang ké nao, dac biét la trong “Vn 48 Nga”. Dé vét vat lai, ngudi ta quyét djnh trigu tap trong thang 6-1922, mt h6i nghi quéc t€ khac ¢ La Haye (Ha Lan) dé tigp tuc thdo lun vé c4c mén ng cia nuéc Nga, cing nhu gidi quyét nhig van dé cdn bd dé tai HOi nghi Genova. Nuée Bite da khong duge mdi tham dy Hoi nghj La Haye (din ra tix 15-6 d€n 20-7-1922), Nhung do bét déng séu sde gidta cdc bén tham dy ma H6i nghi La Haye trén thye té cing khéng di d&n m6t két qud nao déng ké. Sy tén tai eda nuée Nga Xoviét (a Lien Xo tir 1922) nh mot chi thé doc lép kkhéng thé pha nhan dugc trong quan hé quéc té, cing nhu th4ng lgi to 1én vé ngoai giao cia Nga trong viéc ki Higp uéc Rapallo binh thung hod quan hé véi Die 44 c6 t&c dong rt 16n, budc cdc cutng quée phuong Tay, truée hét 1a 6 chau Au, phai c6 sy thay déi lap trudng va hanh dong trong quan hé v6i Lién X6. Co thé thay rat ro diéu 46 qua trudng hgp dién hinh eda nuéc Anh. Céc nha tu ban Anh ré rang té ra “st ruét” khi thay rang, sau khi kf két Hiép ude Rapallo, dén khodng cuéi nim 1922 xudt khau cla Duc sang nuéc Nga Xéviét tAng lén hon 2 ldn, cdn nhp khdu tang téi hon -14 lan. Vi vay, sau nhing cube tiép xdc gida dai biéu chinh thic cia Anh véi B¢ Ngoai giao Nga théng 8-1922, truéc lap trutng cia chinh phi: Anh vin khong chju cong nhan nuéc Nga X6viét, nha dai tai phiét Anh Letxly Unkvacto khi tré lsi phéng van cia bdo chi dutong thi da cong khai tuyén bO ring : “Chuing t6i la nhitng nha kink doanh. Ching t6i coi trong thuc ti8n, thuc t& hon la nhing biéu tugng cla niém tin. Téi cdn phdi hop téc vdi chinh phil nao dang ndm quyén thuc té d nude Nga. Hién nay chinh phil dé ~ duy nhdt la Chink phi X6viét” (17). Ngay sau 46, Unkvacto da ki vdi dai dién chinh quyén X6viét ¢ Berlin m6t hop déng vé to nhugng “. Tuy nhién, mac di 44 ki véi nuée Nga Xoviét Higp dinh thuong mai tir nim 1921, 46n luc nay, chfnh quyén cla Dang Bao thi cia Bonar Law do Huan tude G.N. Curzon lam BO trudng Ngogi giao vin gid mot lap trudng thd dich v6i nude Nga Xeviét, Loi dung vide Toa sn Xéviét két dn tit hinh hai giéo sf Kitd gido hoat dong (© Tu 1921, Lidn X6 chuyén sang thyc hign “Chinn sch Kinh 16 mdi" (NEP), khuyén khich ty ban nude ngoal d&u ty vao Lién XO, ké cA vide thud mot 86 xi nghidp dud! hinn thc hgp é6ng t® nhugng. 32