UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSJEK ZA HISTORIJU

Starohrvatska prosvjeta
(Esejski rad)

Mentor:doc.dr.Emir Filipović Student:Faruk Ramčić

Sarajevo,decembar 2019.
Starohrvatska prosvjeta je jedan od poznatijih naučno-stručnih glasnika u Republici Hrvatskoj
i datira od kraja 19-og stoljeća tačnije od 1895-e godine časopis je bio formiran od strane
Hrvatskog starinarskog društva.Osnovan je od strane fra.Luje Maruna koji nosi naziv otac
hrvatske ranosrednjovjekovne arheologije i izlazio je pod uredništvom Frane
Radića.Štampanje glasnika odvijalo se u Zagrebu a zadnji broj je izašao 1904-e godine a dalje
izdavanje časopisa je prekinuto zbog početka Prvog svjetskog rata.Nakon završetka rata i
formiranja SHS kraljevine 1927-me godine izlazi drugo izdanje glasnika zahvaljujući
Mihovilu Abramiću,Ferdi Šišiću te Ćirilu Metodu Ivekoviću.Nažalost 1928-me godine zbog
političkih previranja u SHS kraljevini dolazi do zastoja u radu glasnika tokom Šetojanuarske
diktature.Preustrojem Muzeja hrvatskih arheoloških spomenika nakon Drugog svjetskog rata
počelo je i sa obnavljanjem rada Prosvjete 1949-e godine kao glasnik za arheologiju JAZU do
1969-e godine pod uredništvom Stjepana Gunjače.Sredinom 70-tih godina rad je bio
obustavljen zbog tadašnjih problema zbog Hrvatskog proljeća i hrvatske šutnje.1 981-e
godine je Muzej hrvatskih arheoloških spomenika opet pokreće Prosvjetu za vrijeme mračnog
doba komunizma u Hrvatskoj i nakon njegovog pada.Raspadom FNRJ i uspostavom
Hrvatske države Prosvjeta radi kontinuirano bez preskakanja iako je godinama unatrag bilo
preskakanja.Do 1995-e.godine glavni i odgovorni urednik bio je Dušan Jelovina a kasnije je
rukovodeći postao Ante Milošević koji se zadržava do 2004-e godine da bi jedno vrijeme
Tomislav Šeparović bio na ovoj funkciji te se Ante Milošević ponovo vratio na funkciju
glavnog i odgovornog urednika. Prosvjeta se bavila najviše srednjim vijekom i tematikom
srednjeg vijeka na prostoru Hrvatske.Časopis je sadržavao članke,rasprave
kritike,revizije,preglede i sinteze historičara starog vijeka i historičara ranog srednjeg
vijeka.Orijentiranost časopisa koji je izlazio jednom godišnje je bila u gore navedenom dijelu
srednji vijek.Za Starohrvatsku prosvjetu je sa ponosom prodefilovao veliki broj
historičara,arheologa i historičara umjetnosti koji su svojim naučnim člancima,sintezama te
sličnim djelima dali svoj pečat u radu časopisa Starohrvatska prosvjeta glasnika Hrvatskog
Starinarskog Društva iz Knina.Poznati dopisničari i suradnici na časopisu bili su:fra.Lujo
Marun,Frano Radić,Ćiril Iveković,Ferdo Šišić,Mihovil,Abramić,Petar Skok i Ljubo
Karaman,Svaki broj godišnjaka sadrži izvorni članak,stručni rad,naučni rad,sintezu,recenziju i
članak za naučnu diskusiju.Samim tim časopis je svojim godišnjim izdavanjem i postojanjem
proširio vidike na područjima historije,arheologije i historije umjetnosti kako u kontekstu
naučnog domena te u kontekstu historijskog i kulturnog naslijeđa Hrvatske.Dakako važnost
ovog časopisa je bilo da u svom sadržaju pomno pažljivo i kritički obrađuju teme
medievalističke prirode kako kroz pitanja društvenog i političkog okvira tako i arheološkog
domena te historije umjetnosti.Dakle Starohrvatska prosvjeta kroz svoja izdanja daje jasnu
sliku hrvatske rane srednjovjekovne istorije i naravno navodimo kritičko obrađivanje tako i
čitavu pozadinu ovog časopisa sa naglaskom na rani srednji vijek a kasnije na razvijeni
srednji vijek.Časopis je sam po sebi naučni mada je kroz godine bio na marginama ili potpuno
zanemaren zbog političkih peripetija i previranja i nametnutih režimskih vladavina koje su za
posljedicu imale potpuno potiskivanje i moguće opstruiranje i ukidanje društva samim time i
njegovog glasila.Časopis bez obzira na izmjene i podčinjavanje drugim institucijama kao što
je to jedno vrijeme bila JAZU u periodu od 1949-e do 1968/69 i potpunim zastojem do 1981-e
godine zbog burnih sedamdesetih u Hrvatskoj zbog prefiksa hrvatski u časopisu po nekom
mišljenju bio nacionalistčki orijentisan a ne u svrhe proučavanja ranog srednjeg vijeka.Na
kraju važno je izvesti zaključak da je godišnjak ili godišnji časopis Starohrvatska prosvijeta
kroz sve burne periode bio ni više ni manje nego stručni i naučni časopis koji je za cilj imao
proučavanje i pregled ranosrednjovjekovne i kasnije srednjovijekovne Hrvatske dajući puni
opis u čitavom kontekstu ovog časopisa .