1Н/мм2=145.

0326323psi=10бар=1000Мпа=9,8 атм(физическая)-axıcılıq həddi

1q/sm3=0.119826ppg
1ppg=8.345q/sm3

Təlimatların hansı növləri var?

İşə girən fəhlə qulluqçularla ,onların ümumi təhlükəsizlik qaydaları,əmək qanunvericiliyinin

əsas müddüaları,daxili əmək intizamı qaydaları,müəssisə ərazisində və sexlərdə,davranış
qaydaları,gəmidə və helekopterdə özlərini necə aparmaq qaydaları,işlərin təhlükəsiz görülməsi
üzrə təlimat keçirilir.
1. Giriş təlimatı.-Müəssisədə işə girən bütün fəhlə və qulluqçular ilə,onların
təhsilindən,ixtisasından peşə və vəzifə üzrə iş stajından asılı olmayaraq giriş təlimatı
keçirilməlidir.Giriş təlimatı işçilər tibbi müayinədən keçdikdən sonra ƏMTTŞ-də və 2saatdan az
olmayaraq keçirilməlidir.
2. İş yerində təlimat-Təhsilindən,ixtisas dərəcəsindən asılı olmayaraq iş yerində işləməklə əlaqədar
qulluqçulara iş yerində təlimat keçirilir.Bu təlimatın keçirilməsində məqsəd hər bir
fəhləni,qulluqçunu təhlükəsiz iş üsullarının əsas qaydaları ilə tanış etmək,işlərin təhlükəsiz yerinə
yetirilməsi üçün fəhlələrin biliklərini artırmaq,təzələmək və möhkəmlətməkdir.
3. İlkin təlimat-Fəhlələrlə bilavasitə iş yerində ilkin təlimatı onlar sərbəst işləməyə
buraxılmamışdan qabaq,bir işdən digər işə,ya da ayrı xassəli iş sahəsinə keçiriləndən sonra
aparılır.
4. Vaxtaşırı təlimat(təkrar)-Bütün fəhlələrlə və bəzi qulluqçularla onların təhsilindən,ixtisas
dərəcəsindən,bu və ya digər peşədə iş stajından və tutduqları vəzifədən asılı olmayaraq
vaxtaşırı,hər üç aydan bir,işlərin təhlükəsiz aparılması üzrə təlimat keçirilməlidir.Vaxtaşırı
təlimatın keçirilməsində məqsəd fəhlələrin əsas və daha tez-tez yerinə yetirdikləri
işlər,əməliyyatlar zamanı təhlükəsizliyin tələblərinə aid biliklərini təkrar etmək,dərinləşdirmək və
möhkəmləndirməkdir.
5. Növbədənkənar təlimat-İstehsalat zəruriliyindən irəli gələn xüsusi hallarda fəhlələrlə işlərin
təhlükəsiz görülməsinə dair növbədənkənar təlimat keçirilməlidir.Aşağıdakı hallarda keçirilir:
5.1 İstehsal prosesi dəyişdikdə,avadanlıq və alətlər yenisi ilə əvəz olunduqda
5.2 Yüksək dərəcədə təhlükəsizlik tələbləri olan işdə

Yer qabığı. Litosfer. Mantiya və nüvə.

Plan:
1. Yer qabığının əmələ gəlməsi haqqında fərziyələr.
2. Yer qabığı. Mantiya və nüvə.
3. Materik və okean tipli yer qabığı.
4. Qarışıq əmələgəlmə mərhələləri.
5. Geosinklinarlar və platformalar.
 Alimlərin gəldiyi nəticəyə görə Yer bir planet kimi təqribən 6-7 mld. il bundan
əvvəl yaranmışdır.
Yer qabığı mantiyanın ona yaxın olan nisbətən bərk yuxarı hissəsi ilə birlikdə
litosferi (“litos”-yunanca “daş” deməkdir) əmələ gətirir.Yer qabığı əsasən üç süxur
laydan –çökmə (süxurlardan – gil,qum,əhəng daşı və s.), çox bərk olan qranit və
bazaltdan təşkil olunmuşdur.Yerin üst təbəqəsi Yer qabığı,onun altındakı çox qalın qat
mantiya,mərkəzi qat nüvə adlanır.Yer qabığının qalınlığı materiklərdə 35-90 km,
okeanlarda isə 5-10 km-dir.Yer qabığı altında dabanı 2900 km-ə çatan dərinlikdə
yerləşən mantiya ,ondan Yerin mərkəzinə qədər 3500 km-ə çatan nüvə yerləşir.Mantiya
qatı 2 təbəqəyə- yuxarı mantiyaya və aşağı mantiyaya ayrılır.Nüvə özü də xarici nüvə
və daxili nüvə (2900-5000km) daxili nüvə (5000-6372km) adlanan 2 təbəqəyə
ayrılır.Mantiya Mg,Fe,O2-SiO2-dən ibarətdir,həmçinin su,xlor,ftor və başqa uçucu
maddələr vardır.Nüvə dəmirdən (85-90%) və nikeldən ibarətdir.Ən dərin fokuslu
zəlzələlərin və bütün vulkanların ocaqları, tektonik qırılmalar yuxa-rı mantiyada baş
verir.Yer qabığında temperatur 600-1000°olduğu halda, nüvədə 5500°C-ə çatması
güman edilir.Yer daxilində temperaturun artması radioaktiv maddələrin parçalanma-
sı,sıxlıq və təzyiqin artmasıdır.Yer qabığının quruluşuna gəldikdə materik və okean yer
qabığı başa düşülür.Qabığın ən qalın yeri Mərkəzi Asiyada Hindiquş
dağındadır.Respublikamızda Yer qabığının qalınlığı 45-55 km-dir.Materik tipli yer qabığı
3 qatdan (çökmə,qranit,bazaltdan) ibarətdir.Materik tipli yer qabığının ümumi qalınlığı
platformalarda 30-35 km, yüksək dağlıq quşaqlıqlarda 60-90 km-ə çatır.Materik tipli yer
qabığı yalnız materiklər və bir sıra böyük adalar (Qrenlandiya,Madaqaskar və s.) üçün
səciyyəvidir.Materik yer qabığı üç qatdan (mərtəbədən) ibarətdir.Üst qat çökmə
süxurları əhatə edir.Bundan aşağıda qranit,onun altında isə bazalt qatı yerləşir.
Üst qat dəniz və quru mənşəli çökmə süxurlardan ibarətdir.
Yerin səthinə çıxan maqmatik süxurlar,müxtəlif tərkibli lavalar,vulkan külləri və iri
qırıntılı məhsullar da bu qata aid edilir.
Qranit qatın qalınlığı cavan platforma düzənliklərində 10-15 km,hündürlüyü çox
olan böyük dağlıq qurşaqlarda isə 20-30 km-ə qədərdir.Ondan altda yerləşən bazalt
qatın qalınlığı materiklərin platforma düzənliklərində 12 km,dağlıq qurşaqlarda isə 25-40
km-ə çatır.

Materiktipli yer qabığının ümumi qalınlığı platforma düzənliklərində 30-

35km,yüksək dağlıq qurşaqlarında isə 60-90 km-ə çatır. Yer qabığı ilə üst mantiya
arasındakı sərhəd onu kəşf edən alimin adı ilə Moxoroviçoc ( qısa- Moxo) sərhədi
adlanır.
Okean tipli yer qabığı çökmə süxur və bazaltdan ibarətdir.Okeanda yer qabığının
qa-lınlığı 15 km-dir.Okean dibində yumşaq çöküntü qatının qalınlığı 1-3 km-ə, bazalt
qatın qalınlığı isə 5-10 km-ə çatır.
Litosfer tavaları- Litosfer bütöv olmayıb dərinlik çatlar vasitəsilə materik və okean
litosfer tavalarına bölünmüşdür.Böyük litosfer tavalarına Sakit okean, Avrasiya, Hind-
Avstraliya, Afrika, Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Antarktida.
Tədqiqatlar nəticəsində litosfer tavalarının qarşılıqlı əlaqəsinin iki tipi müəyyən
edilmişdir: onların bir-birindən aralanması və toqquşmaları.
Okean tipli litosfer tavalarının bir-birindən aralandıqları zona müasir orta okean
dağ silsilələrinin mərkəzi hissəsinə uyğun gəlir.Bu dağlar okeanların ortası ilə təqribən
70 min km məsafədə uzanır.
Əgər Yer kürəsinin bir hissəsində litosfer tavalarının aralanması (divirgent
sərhədlər) üstünlük təşkil edirsə,digər hissəsində əksinə onların toqquşması
(konvergent sərhədlər) müşahidə edilir.Mənşələrinə görə belə toqquşma zonaları da iki
tipə bölünür.Bəzi hallarda materik və okean tipli litosfer tavaları toqquşur.Litosfer
tavalarının toqquşma zonasında yer qabığının ən çox hərəkətdə olan,yüksək seysmikliyi
və vulkanizmi ilə fərqlənən hissələri əmələ gəlir ki,onlara da geosinklinal
deyilir.Məsələn,Alp-Himalay,Sakit Okean və s.Yerin geoloji inkişaf mərhələsinin müxtəlif
dövrlərində əmələ gəlmiş geosinklinallar çox mürəkkəb inkişaf yolu keçmiş,nəhayət
platformaya çevrilmişlər.Bu prosesin təqribən 150-200 mln ilə başa çatması güman
olunur.
Litosferin nisbətən sabit,qalın,bərk və hamarlanmış hissələri platforma
adlanır.Onlar qədim fəal geosinklinalların yerində əmələ əmələ gəlirlər. Platformalar
geoloji yaşına görə qədim –Şərqi Avropa,Afrika, Antarktida, Avstraliya və s.Cavan-
Turan, Qərbi Sibir, Braziliya və s. platformalara ayrılır.Platformaların səthi heç də hamar
deyil.
Baykal qarışıq əmələgəlməsi mərhələsində Şərqi Avropa, Orta Sibir, Çin-
Koreya,Hindistan, Afrika, Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Avstraliya, Antarktida və s.
platformalar əmələ gəlmişdir.Kaledon qırışıqlıq mərhələsində Tyan-Şan, Altay- Sayan,
Şimali Appalac və Baykalətrafı, dağ sistemləri və s. əmələ gəlmişdir.Hertsin
qırışıqlığında Ural dağları, Böyük Suayrıcı dağları, Appalac dağları, Tyan-Şan, Sayan,
Altay dağları, Böyük Xinqan dağları əmələ gəlmişdir.Mezozoy və Kimmeri
dağəmələgəlmə prosesində Kordilyer, Verxoyansk, Çerski, Sixote-Alin,Tibet, Kunlun
relyef formaları əmələ gəlmişdir. Alp qırışıqlığında And dağları, Sahil sıra dağları, Alp-
Himalay dağlıq qurşağı, Qafqaz dağları yaranmışdır. Litosferdə çatların, qırışıqların
əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunan şaquli və üfüqi hərəkətlər tektonik hərəkətlər
adlanır.Yerin daxilində baş verən proseslər səthdə tədrici, çox əsrlik, qalxma və
enmələrə səbəb olur.Alimlər müəyyən etmişlər ki, müxtəlif dövrdə Qafqaz dağları ildə 8-
10 mm qalxır.Tektonik çatlarla parçalanmış litosfer tavaları üst mantiyanın səthi ilə ildə
2-3 sm sürətlə “sürüşərək” hərəkət edir.Bu tavalar toqquşduqda qırışıqlar- sıra dağlar,
yaylalar əmələ gəlir. Yer qabığının bu nəhəng parçaları bir-birindən aralandıqda quruda
və okeanlarda çökəkliklər yaranır.Yer qabığında qırılmalar boyu enmələr – qrabenlər və
qalxmalar – horstlar formalaşır.Məs: Sibirdəki Baykal, Cənubi Azərbaycandakı Urmiya
və Türkiyədəki Van gölləri belə qrabenlərdən yaranmışdır.

MİNERALLAR VƏ DAĞ SÜXURLARI.

Plan:
1. Yer qabığını təşkil edən süxurlar.
2. Minerallar.
3. Maqmatik süxurlar.
4. Çökmə süxurlar.
5. Metamorfik süxurlar
5. Okeanın mineral ehtiyatları.

Müəyyən edilmişdir ki,Yer qabığı müxtəlif minerallardan əmələ gələn süxurlardan

ibarət dir.Mineral-dedikdə fiziki və kimyəvi cəhətdən kifayət qədər eyni tərkibə malik
olan təbii birləşmə nəzərdə tutulur.Minerallar–yer qabığının tərkibinə daxil olan müxtəlif
kimyəvi tərkibə təbii cisimdir.Yer qabığında 3000-ə qədər mineral vardır.Bunların 50-dən
çoxu süxur əmələ gətirən minerallara aid edilir.Süxurlar-bir və ya bir neçə mineralın
birləşməsindən əmələ gəlir.Yer qatını əmələ gətirən müxtəlif bərklikdə və qalınlıqda
kütlələrə dağ süxurları deyilir.Minerallar və süxurlar müxtəlif əlamətlərinə-bərkliyinə,
xüsusi çəkisinə,kimyəvi tərkibi-nə,rənginə,ərimə temperaturuna,əmələ gəlməsinə və
başqa göstəricilərinə görə bir-birindən fərqlənirlər.Fiziki xassələrinə görə onlar
bərk,maye və qaz halında olurlar.İstifadələrindən asılı olaraq yanar faydalı qazıntılar və
ya minerallar, yanacaq (daş kömür,neft,qaz,yanar cisimlər,qeyri-faydalı qazıntılara
qranit,mərmər,qiymətli daşlar və s.,metal filizlərinə dəmir, mis,alüminium və başqaları
ayrılırlar.Mineral xammalların dünya ehtiyatları nəhəngdir,mil-yon,milyard və hətta
trilyon tonlarla hesablanırlar.Ancaq onlar sonsuz deyillər və intensiv istifadə nəticəsində
tükənirlər.Bu, bəşəriyyət qarşısında mineral ehtiyatları qorumaq məsələlərini
qoyur.Keçmiş İttifaq daş kömür ehtiyatına və çıxarılması miqyasına görə dünyada 1-ci
yeri tutur.Məs: Kansk-Açinsk (Krasnoyarsk ölkəsi) aid edilir.Okean suyunu
minerallaşmış adlandırırlar.Belə ki, o, çoxlu müxtəlif duzlara malikdir; onda 80-ə yaxın
qatılığı müxtəlif olan element aşkar edilmişdir.Hal-hazırda dəniz suyundan natrium, xlor,
maqnezium, brom, xörək duzu əldə edirlər.
Okean dibinin dünya fosforit ehtiyatları nəhəngdir (təxminən 3·1011 ton). Dəniz
suyu altında bir çox yerlərdə böyük neft ehtiyatları tapılmışdır.Kontinental şelfin neftlə
əlaqədar rayonları ABŞ-ın, Venesuelanın, İran körfəzi dövlətlərinin,Cənub-Şərqi Asiya
ölkələrinin, Avstraliyanın,Şimal dənizinin sahillərində yerləşmişdir.Son illərdə Xəzərin
Azərbaycan bölgəsində neft və qaz yataqlarında istehsal artmışdır.Mineral ehtiyatların
qənaəti üçün metal qırıntılarının toplanması və təkrar istifadə edilməsi böyük əhmiyyətə
malikdir.
Süxurlar mənşələrinə və ya əmələ gəlməsinə görə 3 qrupa bölünürlər: maqmatik
süxurlar, çökmə süxurlar, metamorfik süxurlar.
1. Maqmatik süxurlar maqmanın çatlar vasitəsilə Yer qabığına daxil olması və ya
vulkan püskürmələri zamanı Yer səthinə çıxan maqmanın donub kristallaşması
nəticəsində əmələ gəlir.Dərinlikdə əmələ gələn və kristallik quruluşa malik olan
maqmatik süxurlara dərinlik süxurları deyilir (qranit).Püskürülmüş süxurlar (vulkan
şüşələri,pemza və s.).
Maqmatik süxurlar - bunlar iki cür yaranır:
a) İntruziv süxurlar-bunlara dərinlik süxurları da deyilir.Bu süxurlar Yer qabığının
daxilində yüksək təzyiq altında tədricən soyuyaraq formalaşır.
b) Effuziv süxurlar-Yer səthinə yaxın qatda və ya səthdə soyuyan maqmadan
yaranır.Burada təzyiq az olduğu üçün maqma sürətlə soyuyur,qazlar onun tərkibindən
tez çıxır.
2. Çökmə süxurlar – süxurların (maqmatik,metamorfik, çökmə) parçalanması və
çök-məsi nəticəsində əmələ gəlir.Bundan başqa müxtəlif orqanizm qalıqlarının çökməsi
nəticəsində əmələ gəlirlər.Çökmə süxurlar mənşələrinə görə 2 yerə bölünürlər: qeyri-
üzvi çökmə və üzvi çökmə.
Qeyri-üzvi süxurlar quruda gedən müxtəlif kimyəvi proseslər nəticəsində əmələ
gəlir.Məs: kalium duzları, xörək duzu, gips,kimyəvi yolla əmələ gəlmiş əhəng
daşları,təbaşir, merqel,dolamitlər aiddir.
Qeyri-üzvi süxurlar da öz növbəsində iki yerə qırıntı və kimyəvi süxurlar.
a) qırıntı süxurlar-digər süxurların parçalanmasından yaranır.Bu süxurlara
gil,qum,gillicə,çaydaşı və s. misal ola bilər.
b) kimyəvi süxurlar- qeyri-üzvi süxurların bir hissəsi su hövzələrində və ya quruda
gedən müxtəlif kimyəvi proseslər nəticəsində əmələ gəlir.Bu qrup süxurlara
kalium,xörək duzları,dolomit,kimyəvi yolla əmələ gəlmiş dəmir filizi,boksit əhəngli
birləşmələr aiddir.
Üzvi süxurlar ən geniş yayılmış çökmə süxurlardır.Üzvi süxurlar dənizlərin,
okeanların, göllərin dibindəbitki və heyvan qalıqlarının toplanmasından əmələ gəlir. Üzvi
çökmə süxurlara daş kömür,qonur kömür, yanar şistlər,antrasit, neft,həmçinin üzvi
mənşəli əhəng daşları, təbaşir,dolomitlər və fosforitlər daxildir.
3. Metamorfik süxurlar –bu süxurlar öz xarici görünüşünə və xassələrinə görə əvvəl
qeyd edilənlərdən fərqlənir. Metamorfik süxurlar (yunanca-çevrilmə) yüksək temperatur
və təzyiq şəraitində maqmatik və çökmə süxurlardan əmələ gəlirlər.Bu zaman əhəng
daşı mərmərə,qumdaşı kvarsitə,qran qneysə,nazik şistlər filitlərə çevrilir.Bu proses
nəticəsində qiymətli daşlar və odadavamlı materiallaryaranır.Metamorfik yolla əmələ
gələn faydalı qazıntılara dəmir filizini,misi,uranı,qızılı və bir çox qiymətli daşları misal
göstərmək olar.
İndi yerin dərin qatlarındakı süxurları öyrənmək üçün quyular qazılır.Kola
yarımadasında və respublikamızın Saatlı rayonu ərazisində ən dərin (15 km) quyu
qazılmaqdadır
Qazma qurğusu
Qurğu JJ450/45-K maçtının istismar təlimatı:
Texniki spesifikasiyalarıa 6
Qarmağa düşən maksimal yük 4500kN(6x7 kanat sistemi,küləksiz)
Marka-“K”formalı
Maksimal hündürlük – 54.9m
İşçi hündürlük – 45.72m(maçtanın döşəmə səthindən hərəkət edən
kranın balkasının müstəvisinə qədər)
Tərkibindəki qazma qurğusu - ZJ70D
Rotor
İki tərəfli açıq dəliyin diametri – 952.5mm
Maksimum statik güc – 5850 kN
Maksimum fırlanma momenti – 32362N.m
Dövrlərin maksimal sürəti – 300q/dəq
Çəkisi – 8026kq
TC 450-10kranbloku
Qarmağn maksimal yüklənməsi – 4500kN
Şkiflərin sayı – 7
Şkifin xarici diametri – 1524mm
Polad trosun xarici diametri – 38mm
Təzyiq-səthin vahid sahəsinə perpendikulyar istiqamətdə təsir edən
qüvvəyə deyilir

P=F/S

S-səthin sahəsi
F-səthə təsir edən qüvvə
Vahidi – Pa,atm.psi(paund /in2 )
Pressure
lb/in2. (psi) - 6.895 kiloPascal (kPa)
kiloPascal (kPa) - 0.145 lb/in2. (psi)
lb/in2. (psi) - 0.06895 bar (bar)
lb/in2. (psi) - 0.0703 kg/cm2
bar (bar) - 100 kiloPascal (kPa)
Lay təzyiqi.
  Maye və qazın yerləşdiyi mühitə göstərdiyi təsirə lay təzyiqi
deyilir.
P(atm)=0.1ρH
 Hidrostatik təzyiq-maye və qazın qabin dibinə və divarına
göstərdiyi təzyiqə deyilir.
P(psi)=ρ(ppg)×0.052×Hşaq(ft)

Təzyiqin qradiyenti
P(psi/fut)=ρ(ppg)×0.052

Qazma məhlulunun xüsusi çəkisi.

Vahid həcmin çəkisinə xüsusi çəki deyilir.
ρ(ppg)=Hidrostatik təzyiq(psi)/Hşaq(ft)×0.052

FİT testi
FİT testi -1500 m-ə qədər xüsusi çəki 1.30 idi Başmaqdan sonra –sonraki
intervalda xüsusi çəki max. 1.45 olacaq.FİT testi zamanı 1.45-dən 1.30 –u çıxıb
1500m-ə vururuq. Alınan təzyiqi –preventoru bağlayıb hidravliki yarılmaya
yoxlayırıq.
13 3/8 kəmərinin hermetikliyə yoxlayarkən Plaşkalı preventorun ,aşağı
plaşkasını bağlayıb kəmər ilə bir yerdə 130 atm yoxlanıldı.Sonra aşağı və yuxarı
plaşkaları bağlayıb hermetikliyə yoxlayırıq.Eyni zamanda çıxış xətlərini(vıkidləri)
sınaqdan keçiririk.Bu yoxlama zamanı 130 atm.-ə sınanıldı.Axırıncı mərhələdə
aşağı plaşka bağlı,yuxarı plaşka açıq PUQ-u da bağlayırıq.Bunu isə 110
atm.yoxlanıldı.

Qazma məhlulunun funksiyası

1)Şlamln quyudan çıxarılması və yer səthinə qaldırılması

2)Quyuda təzyiqin tənzimlənməsi
3)Şlamın asılı vəziyyətdə saxlanılması
4)Gil qabığının yaradılması
5)Quyu lüləsinin stabilliyinin saxlanılması
6)Kəmərin keyfiyyətli sementlənməsi
7)Baltanın yağlanması və soyudulması ,kəmərin çəkisinin azaldılması
8)Hidravliki gücün baltaya ötürülmə
9)Kəsiliş haqqında geofizik informasiyanın təmin edilməsi
10)Korroziyanın xəbərdarlığı
11)Məhsuldar kollektorların minimal çirklənməsi
12)Ekoloqiya və sağlamlığın qorunması
Qazlar.
1. Bütün qazlar təbii qazlara aid edilir. Yer qabığında qazlar ya sərbəst yığım halında
,ya da yeraltı sularda və neftlərdə həll olmuş halda rast gəlinir.Təbii qazlar
mənşəyinə görə biokimyəvi,vulkanik,hava və radioaktiv qruplara bölünür.
2. Təbiətdə məlum olan qazlar tapıntı formalarına görə aşağıdakı qruplara ayrılırlar.
3. Sərbəst qazlar(və ya atmosfer qazlar)
4. Süxurların məsamələrində yerləşən qazlar .
5. Yer qabığından sızaraq çıxan qazlar:vulkan ,tektonik və səth qazları.
6. Su hövzələrindən buxarlanaraq atmosferə qalxan qaz buxarları.
7. Qazların maye məhsulları ,yəni okeanların ,dənizlərin göllərin və s. sularında həll
olmuş qazlar.
8. Qazların bərk məhsulları ,yəni süxurlar və minerallar tərəfindən udulmuş qazlar.
Neft və qaz yataqlarının qazları təbii yanar qazlara aid edilir.Onların əsas tərkibi
karbohidrogenlərdən ibarətdir.Bu karbohidrogenlər içərisində metan və onun
homoloqları üstünlük təşkil edir.Bundan əlavə ,yanar qazların tərkibində
azot,hidrogen – sulfid,təsirsiz qazlar(arqon,neon),karbon qazı və s. təsadüf olunur.
Metan-rəngsiz qaz olub,zəif sarımsaq iyi verir.Havadan xeyli yüngüldür.1 m3
metanın 15 C temperaturda və normal təzyiqdə ağırlığı 0.677kg-dır.Metanın
istilikötürmə qabiliyyəti daş kömürdən 2.5 dəfə artıqdır.Metana təbiətdə çox
təsadüf edilir.Bəzən metan ,bataqlıq qazı şəklində sərbəst yığımlar əmələ
gətirir.Metan ,bir qayda olaraq həmişə neft yataqları qazlarının tərkibində iştirak
edir.
Qazın xüsusiyyəti onun tərkibindəki komponentlərin miqdarından
asılıdır.Tərkibində metanın miqdarı 90%-dən çox olan qazlara quru qazlar, 90%-
dən az olan qazlara yağlı qazlar deyilir.Yağlı qazların tərkibində metandan əlavə
ağır karbohidrogenlər də (etan,propan,butan,pentan və s.)iştirak edir.Bataqlıq
qazları ,kömür yataqlarının bəzi qazları və xalis qaz yataqlarının qazları quru
qazlara misal ola bilər.
Neft yataqları qazlarında karbon qazının miqdarı orta hesabla 7-8 % təşkil
edir.Nadir halda onun miqdarı 18-20 % -ə çata bilər.Abşeron yataqlarının
qazlarında karbon qazının miqdarı nisbətən yüksək olub 7-20% arasında
dəyişir.Hidrogen-sulfid isə karbohidrogen qazlarının tərkibində nadir hallarda rast
gəlinir.Onun miqdarı 2.5-7 % arasında dəyişir.Hidrogen ,karbohidrogen qazlarının
tərkibində həmişə iştirak etməsinə baxmayaraq,onun miqdarı o qədər də yüksək
olmur.Lakin palçıq vulkanları qazlarının tərkibində hidrogenin miqqdarı həmişə
yüksək olub.8-15% -ə çatıb.
Neftin kimyəvi xassəsi
Neft,müxtəlif tərkibli karbohidrogen birləşmələrinin qarışığından ibarətdir.Əsasən
2 elementdən-karbon(C) və hidrogen(H) təşkil olunmuşdur.Neftlərin tərkibində
karbonun miqdarı 82-86%,hidrogenin miqdarı isə 12-14% təşkil edir.Karbonun
hidrogenə nisbəti (C:H) 5.7-8.5 –dir.
Karbon və hidrogenin nisbi miqdarından asılı olaraq neftin sıxlığı dəyişir.Neftdə
hidrogenin miqdarı artdıqca onun sıxlığı azalır.Aydındır ki,karbon və hidrogen
neftin tərkibində sərbəst halda deyil,karbohidrogen birləşmələri
şəklindədir.Neftdəki karbohidrogenlərin asas qrupları aşağıdakılardır.
1. Metan sıralı karbohidrogenlər.
2. Naften sıralı karbohidrogenlər
3. Aromatik sıralı karbohidrogenlər
Litoloji tərlibinə görə Məhsuldar qat gilli-qumlu süxurların qeyri müntəzəm
növbələşməsindən ibarətdir.Bu qatın kəsilişini nəzərdən keçirək.Təsvir
yuxarıdan aşağıya doğru verilir.Üst şöbə Suraxanı,Sabunçu və Balaxanı lay
dəstələrinə bölünür.Suraxanı lay dəstəsinin qalınlığı 100-380m,Sabunçu lay
dəstəsinin qalınlığı 275m,Balaxanı lay dəstəsinin qalınlığı isə 390-420m
arasında dəyişir.Suraxanı və sabunçu lay dəstləri əsasən qumlardan təşkil
olunub.
Abşeron yarımadasında olan lay dəstələri.
Balaxanı lay dəstəsi-qalınlığı – 100m-ə olan ümumi təbəqə ilə tamamlanır.
Qırməküstü gilli lay dəstəsi(QÜG) ,qalınlığı 36-140m-ə dir.Əsasən,qalın gil
təbəqələriilə xırda və narındənəli qum və qumdaşı laylarının
növbələşməsindən təşkil olunub.
Qırməküstü qumlu lay dəstəsi (QÜQ) .Qalınlığı 40-43m-ədir.İri və orta
dənəli qum və qumdaşı laylarından təşkil olunub.İçərisində az miqdarda
nazik gil təbəqələri var.Neftlilik gəhətdən zəngindir.
 Qırmaki lay dəstəsi (QD)Qalınlığı 250-270m-ə arasında dəyişir.Xırda
dənəli qumdaşı və qum laylarının gilli təbəqələrlə növbələşməsidir.
Qırməkaltı lay dəstəsi (QAD) Qalınlığı 60-150m-əarasında dəyişır.Kobud
və ortadənəli qum və qumdaşı laylarının nazik gil təbəqələrinin
təbəqələşməsi ilə növbələşir.Neftlilik cəhətdən zəngindir.
Qala lay dəstəsi(QaD) Qalınlığı 60-100m-ə arasında dəyişir.Dəniz
sahələrində 200-300 m-dir.Kəsilişdə narın ,xırda və ortadənəli qum və
qumdaşı layları ilə gillər növbələşir.
Məhsuldar qatın altında Pont mərtəbəsi yatır.Əsasən gillərdən təşkil
olunub.Maksimal qalınlığı 400-450m-dir.
Hidrogenin PH göstəricisi
Hər bir məhlulun turşuluğu və qələviliyi onun PH göstəricisinə əsasən təyin olunur.Bu
təyinat məhlulda olan (H) ionlarının mənfi loqarifmi ilə təyin olunur.
Ph=-lq H+
Prinsipcə ph ölçülməsi elektrolitik məhlulların dissosiasiyası zamanı (H+) kationlarına və
(OH-)qrupuna ayrılırlar.(H) kationları- məhlulda turşuluğu,(OH) qrupu isə qələviliyi əks
etdirir.Buradan belə nəticə çıxır ki,H+-nin konsentrasiyasını artırmaq üçün əlavə olunan
maddələr, ümumi nəticədə PH-in azalmasına və əksinə əlavə olunan maddələr H+
konsentrasiyasını azaldarsa (OH-artarsa) PH-in artımına səbəb olar.
Müəyyən olunub ki, əksər məhlullar üçün H+ və OH- konsentrasiyası sabitdir və
aşağıdakı kimi ifadə olunur.
H+x OH-=1x10-14
Neytral məhlullar üçün , məs. su – distilə edimiş, H+ konsentrasiyası OH-
konsentrasiyasına bərabərdir.
H+=OH-=1x10-7 və ya
PH=-lgH+=-lg10-7=+7
H göstəricili məhlullar kalsiumun həll olmasını tənzimləmək üçün əsas rol oynayır. PH
böyük qiymətlərində kalsiumun həll olması məhduddur.Bu isə öz növbəsində kalsium
tərkibli layların qazılmasında qazma məhlulunun PH-ın böyük qiymətlərinin tətbiqinə
şərait yaradır.
 Suverimi azaltmaq üçün tətbiq olunan əlavələrdən kraxmal tətbiq olunur.Lakin bu
əlavə PH≤11.5 həddində bakterioloji təsirə həssasdir.Ona görə də kraxmal əlavə
olunarkən PH – a ciddi nəzarət etmək lazımdır. Əgər baktersid tətbiq olunmursa.
Bundan başqa müəyyən olunub ki,qazma məhlulu PH≥11 və PH≤8 qiymətlərində
asanlıqla flokullaşır. PH 8÷ 11 diapazonunda gilin dispersiyasını stimullaşdırmaq olur.
Bundan başqa PH-ın qiyməti , korroziyaya qarşı əsas indikator rolunu oynayır. Ona
görə də PH=7 min qiymətini saxlamaq lazımdır ki,istismar və qazma borularında
korroziyaya qarşı xəbərdarlıq olsun.
Elektrolit
Suda məhlulları elektrik cərəyanı keçirən maddələrə elektrolitlər deyilir.
İon və ya kovalent güclü polyar kimyəvi rabitəyə malik olan duzlar,turşular və qələvilər
elektrolitlərə misaldır. İonlar – müsbət (kationlar) və ya mənfi (anionlar) yükə malik
atomlar və ya atomlar qrupudur.
Turşular-suda məhlullarda dissosiasiya etdikdə kation olaraq ,yalnız hidrogen ionları
əmələ gətirən mürəkkəb maddələrə deyilir.
Turşuların əsaslığı tam dissosiasiya zamanı əmələ gələn hidrogen kationlarının sayı ilə
müəyyən olunur..Belə ki,HCL,HNO3-birəsaslı,,H2SO4,H2CO3,H2S – iki əsaslı,H3PO4-üç
əsaslı turşudur.
Dissosiasiya zamanı anion olaraq,yalnız hidroksil ionları əmələ gətirən elektrolitlərə
əsaslar deyilir.
Suda həll olan əsaslara qələvilər deyilir.
Əsasların turşuluğu hidroksid qruplarının sayı ilə müəyyən olunur.
NH4OH,KOH,NaOH-birəsaslı
Ca(OH)2-ikiturşulu
Fe(OH)3-üçturşulu əsaslar.
Elektroliz
Elektrolit məhlulundan və ərintisindən sabit elektrik cərəyanı keçərkən elektrodlarda baş
verən oksidləşmə reduksiya reaksiyalarına elektroliz deyilir.
Elektronun alınıb-verilməsi ilə gedən reaksiyalara oksidləşmə-reduksiya reaksiyası
deyilir.
Elektrolitlərin ,suda əridildikdə və ya həll edildikdə ionlara ayrılması prosesinə
elektrolitik dissosiasiya deyilir.İonlar-müsbət(kationlar) və ya mənfi(anionlar)yükə malik
atomlar və ya atomlar qrupudur.
Sement məhlulunun funksiysı
Sement məhlulu aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir.
1) Quyuda keçirici horizontları biri-birindən ayırmaq üçün.
2) Kəmərlərin sulfat tərkibli lay sularından –korroziyaya qarşı qorumaq üçün.
3) Kəmərlər üçün mexaniki dayaq rolunu oynayır.
4) Quyu divarının bərkiməsinə və dayaq yaradaraq ,süxurlarlın uçqunlar yaratmasının
qarşısını alır.
Tal kanatı(прядь-dolaq,струна-mil,проволки-lif)
 Tal kanatı polad nüvənin ətrafında dolanan bir neçə lifli dolaqdan (pryad)hazırlanır.Hər bir dolaq
bir neçə nazik məftil lifdən ibarətdir və bu liflər mərkəzi nüvənin ətrafında
dolanır(sarılır).Məftilli kanatın bir neçə tipi var:girdə dolaqlı,yastı dolaqlı,burğusuz,yarımburğulu
və çoxlifli.
 Bunlar arasında prinsipial fərq –konstruksiyasına,1 m-nin çəkisi,qırılma həddi,hər bir dolaqda
liflərin sayı,dolaqların sayı və nüvənin tipi.Qazmada yalnız girdə dolaqdan istifadə olunur.

Girdə dolaqlı kanat.

Qazmada –qaldırma –endirmə əməliyyatı zamanı girdə dolaqlı kanatdan geniş istifadə
olunur.Başqa tip konstruksiyalı kanatlardan fərqli olaraq ,onlar daha çox elastik,və tez
əyiləndirlər.Ançaq böyük qulluq tələb edir.
Girdə dolaqlı kanatlar 6 dolaqdan ibarıtdir və orqanik saçaqlı nüvənin ətrafına dolanır və ya
məftilli kanatın ətrafında dolanaraq nüvə rolunu oynayır.Bu tip nüvəli kanatlar bir və ya bir neçə
mərkəzi məftillər ilə ola bilərlər.
Tros konstruksiyalı kanatlar dolaqların sayına görə, dolaqda olan məftillər və nüvənin
tipinə görə müəyyən klassifikasiyaya malikdir.
A tipi və ya 6x9/9/1-6 lifli ,hər birisi 9 xarici, 9 daxili məftillər və 1 mərkəzi nüvədən
ibarətdir.Bu tip kanatlar eyni zamanda 6x19 kimi də ifadə etmək olar.Bu isə 6 – dolaq,19- məftil
təşkil edir.
C –tipli və ya -6x10/5/5/1(və ya 6x21)Girdə dolaqlı kanatlar dolaqların burğularına və
məftillərin dolaqlarda olma üsullarına görə hissələrə bölürlər.Burğular iki tipinə görə
fərqlənirlər.
 Свивки Ленга(Lenq burğusu)Bu tip burğuda dolaqda olan məftillər və kanatda olan
dolaqlar bir istiqamətdə olur.Beləliklə Lenq burğusu sağ və sol istiqamətli ola bilər. Bu burğunun
hansı istiqamətdə olmasından asılıdır.Bu tip burğular kanatın çox davamlılığını ,dağlmazlığını
artırır, onların uçluqlarını azad etsək onlar açıla bilərlər.
Обычьная свивка(Sadə burğu )-Belə burğuda dolaqda olan məftillər və kanatda olan
dolaqlar biri birinin əksi istiqamətdə burulurlar.Bu cür kanatların istismar müddəti qısadır və
kiçik sahələri dağılır.Bu kanatların Lenq burğulu kanatla müqayisədə üstün cəhəti –istismarda və
quraşdırmada sadəliyidir.
Tal kanatının konstruksiyası.
Tal kanatı özlüyündə -ğirdə dolaqlı kanat və Lenq burğusu 6x19 tipli asılı olmayan
nüvəcikdən İWRC tipli məftil tros şəklindədir.Bu tip kanatlar 13-51 mm diametrə qədər
hazırlanır.
Bu xüsusiyyətlərindən başqa ,məftilli kanat –nominal diametrinə ,vahid uzunluğun çəkisinə
və dağılma həddinə görə təyin olunur.
Kranbloka düşən statik və dinamiki yük
Statiki və dinamiki vəziyyətdə kranbloka düşən yükü analiz etsək ,kranblok və talblokun
şkiflərinə ayrılıqda baxılarsa –sadələşər.
Talblokda şkiflərin sayı həmişə kranblokdan bir şkif az olur.
İşçi milin gərilməsinin təyini –fırlanma zamanı bucurğadın barabanına düşən yüklə təyin olunur.
Tərpənməz milin gərilməsi - onu bərkidən mexanizmə ötürülür.Qarmaqda olan yük W,ümumi
yük ilə təyin olunur.Bu yük blokun –blokun yükü daxil olmaqla tal bloku tərəfindən təmin
olunur.
Statik vəziyyətdə işçi milin gərilməsi tərpənməz milin gərilməsinə =-dir və W/n təyin
olunur.Haradakı n-talblok ilə kranblok arasındakı millərin sayıdır.
n sayda millərin kranbloka düşən yük statik yük
SCL=W/n+W+w/n=W(1+2/n)=W(n+2/n)
Dinamiki vəziyyətdə ,yəni kanat hərəkətdə olduğu vaxt ,kranbloka düşən dinamiki yük -işçi
milin, qarmaqda olan yükün və tərpənməz milin gərilməsinin cəminə=-dir.Qeyd etmək istəyirəm
ki,işçi milin gərilməsi kanatın hərəkəti zamanı şkifin f.i.ə.hesabına artır.
Tal sisteminin f.i.ə.-nın təyini.
Tal sistemində kanat –bir neçə şkifə sarınır və tərpənməz milə doğru bucurğadın barabnının
yaratdığı gərilmə tədricən azalır.Bu-şkifin dayaqlarındakı şkifin kanavkaları arasında və kanat
arasında sürtünmə itgiləri olması hesabına baş verir.Tal sisteminin f.i.ə.-da eyni zamanda
azalır.Bu kanatda olan daxili sürtünmənin və quyuda müqavimət qüvvələrinin hesabına baş verir.
EF-tal sisteminin f.i.ə.
K-şkifin müqavimət əmsalı
n-millərin(strunı)sayı,tal blokuna gedən və ya işçi şkiflərin sayı
FL,DL-işçi və tərpənməz millərin gərilməsi
İşçi milin gərilməsinə baxaq.
Birinci şkifdə FL gərilməsi P1=(FL)xK-ya qədər azalacaq.2-ci mildə (strunada) gərginlik
P2=P1xK-ya və ya P2=FLxK2qədər azalacaq
Analoji olaraq
W=P1+P2+-------+Pn=(FL)x(K+K2+-------+Kn)
Əgər n-millərin sayı,W-qarmaqda olan yük olarsa onda
W=P1+P2+------+Pn=FL(K+K2+----+Kn)
Mötərizənin içi həndəsi silsilə yaradır .Hansı ki cəmi K(1-Kn)/(1-K)
Beləliklə W=(FL)K(1-Kn)/(1-K) və ya FL=W(1-K)/K(1-Kn)
Sürtünmə olmazsa FL=P1+P2=------=Pn.Bu halda
W=(PAV)n və ya PAV=W/n
Haradakı PAV-tal sistemində millərin orta gərilməsidir.Deməli tal sisteminin f.i.ə.
EF=PAV/(FL) və ya EF=K(1-Kn)/n(1-K)
EF=K(1-Kn)/n(1-K)
Qarmaqda olan yük,işçi və tərpənməz millərin gərilməsi.
HL=W=Qazma (qoruyucu)kəmərin qazma məhlulunda çəkisi+tal blokun,qarmağın çəkisi.
Qarmaqda olan yük millərlə (strunanı)təyin olunur.Hansı ki,sayı-n,işçi milin gərilməsində
sürtünmə olmazsaFL=HL/n
Sürtünmə nəticəsində işçi milin gərilməsi tal sisteminin f.i.ə.-nın hesabına artır.Onda
FL=HL/n(EF)
Statik vəziyyətdə tərpənməz milin gərginliyi (HL)/n
Hərəkət zamanı şkifdə olan sürtünməni nəzərə olmaq lazımdır.
DL=(HL)Kn/n(CF)
Misal üçün
İstifadə olunan tal kanatı 38mm-lik,10millik(strunı)Ekstra markalı poladdandır.Quyunun
dərinliyi 3048m,qazma kəməri xarici diametri 127mm və daxili diametri 108.61mm,çəkisi
284.6Н/м qazma boruları ,AQB -152m,xarici diametri 203 və71 mm,çəkisi 21876Н/м,qazma
məhlulunun sıxlığı 1200kq/m3,kanatın f.i.ə. – 0.9615
Tapmalı
1 Qazma kəmərinin havada və qazma məhlulunda çəkisi.
2 Qarmaqda olan yük,bir şərtlə ki,tal blokun və qarmağın çəkisi – 106572.5Н
3 Tərpənməz və işçi millərin gərilməsi f.i.ə.=0.811
4 Kranbloka düşən dinamiki yük
5 177.8 çəkisi 423.79N/m qoruyucu kəmərin endirilməsi zamanı möhkəmlik ehtiyat əmsalı
6 Eyni zamanda kanatın konstruksiyasının seçməli,bir şətrlə ki,qazma şəraitində əgər məftilin
qırılma həddi -1010 kN təşkil edir.
Həlli
1 Qazma kəmərinin havada çəkisi
Qazma borularının çəkisi+AQB çəkisi=(3048-152)x284.6+1522187.6=1156716.8N
Qazma kəmərinin məhlulda çəkisi
İtələmə əmsalı x havada çəkisi=(1-1200/7850)x115671608=983209.3N
2 Qarmaqda olan yük-НL
HL=Qazma alətinin məhlulda çəkisi + tal blokun və qarmağın
çəkisi=983209.3+106572.5=1089781.8N
3 Tərpənməz milin gərilməsini aşağıdakı düsturla təyin etmək olar.
DL=(HL)Kn/n(CF)=1089781.8x0.961510/10x0.81=90854.7N
İşçi milin gərilməsi
FL=HL/n(EF)=1089781.8/10x0.81=13454N
4 Kranbloka düşən dinamiki yük
(DL)+(FL)+(HL)=90854.7+134541+108978.8=1315177.5 N
5 Kanatın ehtiyyat möhkəmlik həddi
Dağıla həddi/işçi milin gərilməsi=1010000/134541=7.5
6 177.8mm-lik qoruyucu kəmərin məhlulda çəkisi
(1-1200/7850)x3048x423.79=1097955.1 N
Qoruyucu kəməri quyuya buraxarkən qarmaqda olan ümumi yük=Qoruyucu kəmərin məhlulda
çəkisi+tal blok və qarmağın çəkisi=1097955.1+106572.5=1204527.6 N
Bu halda kanatın işçi milinin gərilməsi
FL=1204527.6/10x0.81=148707.1 N
Beləliklə qoruyucu kəmərin endirilməsi zamanı ehtiyyat möhkəmlik əmsalı
DF=1010000/148707.1=6.8

Hansı hallarda yük kanatları istifadəyə yararsız hesab olunur?

Əgər aşağıdakı nöqsanlar aşkar olunarsa kanat mütləq yenisi ilə əvəz olunur:
 Kanatın bir dolağı qırıldıqda
  diametri 20mm- ə qədər olan kanatın addım burğusunun qırılmış məftillərin sayı 5%-dən
çoxdursa,diametri 20mm-dən çox olan kanatlarda isə qırılmış məftillərin sayı bütövlükdə kantda
olan məftillərin sayının 10%-dən çox olarsa
 -mərkəz içliyin qırılması nəticəsində kanatın bir dolağı əziləndə
 dartılma nəticəsində kanatın diametri əvvəlki diametrinin 75 %-ni təşkil etdikdə
 yeyilmə və paslanma nəticəsində onun diametri əvvəlki diametrinin 40% -ni təşkil etdikdə
 burulmalar olduqda

Sementin klassifikasiyası
( API) ANİ-dərinlikdən və sementlənən quyunun şəraitindən asılı olaraq sementi 9
sinfə bölür
1) A sinfi – H=1830 m dərinliyə qədər tətbiq olunur.Adi tipdə buraxılır. Xüsusi
keyfiyyətə malikdir.
2) B sinfi –H=1830 m qədər tətbiq olunur.Sulfat təcavüzünə qarşı orta tutuma
malikdir.
3) C sinfi – H=1830 m-ə qədər tətbiq edilir .Bu sinif sementlər erkən tutuşma və tez
bərkiməsi tələb olunur.
4) D sinfi –H=1830-3050 m-ə tətbiq edilir.Bu sementlər çox böyük olmayan
temperatur və təzyiqlər şəraitində tətbiq edilir.
5) E sinfi H=3050-4270 m-ə yüksək temperatur və təzyiqlərdə tətbiq edilir.
6) F sinfi H=3050-4270 m həddən artıq böyük temperatur və təzyiqlər olan quyularda
tətbiq edilir.
7) G sinfi H=2440 m dərinlikdə əlavə qatqılarla tutuşmanı ləngidən və sürətləndirən
qatqılarla bir az da böyük dərinliklərdə tətbiq edilir.
8) H sinfi H=2440 m -ə qədər dərinliklərdə qatqılar əlavə edilərək tutuşma və
ləngiməni sürətləndirən quyularda tətbiq edilir.
9) J sinfi H-3660-4880 m həddən böyük temperatularda və təzyiqlərdə tətbiq
edilir.Qatqılar vuraraq bir az da böyük intervallarda tətbiq edilə bilər.

Sementlənmə prosesində hesablamalar.

Bufer mayesinin hündürlüyünün təyin edilməsi.
 Hb≤ (ρq.m.-kaρşirin su)xZlay/ρq.m.-ρb
Ρq.m.,ρşirin su,ρb –qazma məhlulu ,şirin su və bufer məhlulunun xüsusi çəkisi.Ka-anomal
əmsal
Ka=ρlay/ρşirin sugzlay=Play/0.01gz
Z-məhsuldar olan laydan məsafə
Bufer mayesinin əvəzinə NaCl ρ=1.080kq/m3əlavə olunur.
Boru arxası fəzada sement məhlulunun həcmi
Vsem=π/4[k1(D2-d12)Hsem+d22h]
K1-kavernanın dolma əmsalı k1=1.05-1.3
d1-xarici diametr
d2-daxili diametri
Tələb olunan quru sementin həcmi
Gsem=Vsemρsemk2/1+m
m-su sement nisbəti m=0.5
k2-itgini nəzərə alan əmsal k2=1.05
Tələb olunan basqı məhlulunun həcmi
Vbas=(δπd22(H-h)/4)+Vm
Δ-qazma məhlulunun sıxışdırılma əmsalı δ=1.04
Vm-manifoldun həcmi

Məsələ
Verilir
H=3722m ,
H=3717m,istismar kəməri -6 5/8 (168.3mm)endirilmə dərinliyi
ρ=1.7 q/sm3,sement məhlulunun sıxlığı
G-sementin markası
sementin qalxma hündürlüyü –quyu ağzına qədər.

Hesabat
Əvvəlcə tələb olunan sement məhlulunun həcmini hesablayaq
Vsem=π/4[k1(D2-d12)Hsem+d22h]
D-quyunun diametri -215.9mm
K1-kavernanın doldurma əmsalı K1=1.05
d1-qoruyucu kəmərin xarici diametri -168.3mm
d2-qoruyucu borunun daxili diametri-147.09mm
h-sement stəkanının hündürlüyü h=20m
V=0.785[1.05(0.21592-0.16832)x3722+0.147092x20]=56.48m3
V=56.48m3
Tələb olunan quru sementin kütləsi
Gsem=Vsemρsemk2/1+ m
m-su sement nisbəti,m=0.5
k2-itgini nəzərə alan əmsal k2=1.05
Onda
Gsem=56.48x1700x1.05/1+ 0.5=67211.2kq=67ton
Gsem=67ton
Hesablanmış sement məhlulunun hazırlanması üçün lazım olan suyun miqdarı
Vsu=qsuxGsem
Qsu-1ton quru sementə sərf olunan su qsu=0.5m3/ton
Buradan
Vsu=0.5x67=33.5m3
Tələb olunan basqı mayesinin həcmi
Vbas=δπd22(H-h)/4+Vmanif
Δ-qazma məhlulunun sıxılma əmsalı δ=1.04
Vmanif-manifoldun həcmi Vmanif=0.8m3
Onda
V=1.04x0.785x0.147092x(3717-20)+0.8=66.099m3
V=66.099m3
İndi isə üst tıxac istinad halqasının üzərində oturan zaman max. Təzyiqi
hesablayaq.
Pmax=P1+P2
P1-boru daxili və həlqəvi fəzada məhlulun sıxlıqları fərqi hesabına yaranan
təzyiq
P1=0.01[hmρm+hbρb+Hsemρsem-hstəkanρsem-(H-hstəkan)ρm]
P2-hidravliki müqaviməti dəf edən təzyiq.
Bu təzyiq Şişenko-Baklanovun düsturundan tapılır.
P2=0.001H+1.6 Мпа (1500-yə qədər olan quyular üçün)
P2=0.001H+0.8 Мпа (1500-dən böyük quyular üçün )
Bizim məsələ üçün
P1=0.01[3722x1700 –(20x1700)-(3717-20)x1500]=7470 Kпа=7.47Mпа
P1=7.47Мпа
P2=0.001x3722+0.8=4.5 Мпа
P2=4.5 Мпа
Onda
P=7.47+4.5=11.97 Мпа
Р=11,97 Мпа
9 5/8 texniki kəmərin hermetikliyə yoxlanılması
Pkiplik=1.1(Play-0.1ɣflüidxH)=1.1(345-0.1x0.750x2950)=140-145
3%-5% FXLS-ın sement məhluluna vurulması.
Hər bir 1m3suya 3.3 kq FXLS vurulur.Bu su sement məhlulunda olan su,nəzərdə
tutulur.Məs.
Hər bir 1m3suya 10 kg FXLS vurulur.Bu su-sement məhlulunda olan su , nəzərdə
tutulur. Məs. 80m3sement məhlulu varsa 40m3 su olacaq.FXlS-in kisəsi-25kg.
40×10kg=400kg(20 kisə)
Köməkçi əyləc.
Alətin qaldırılması zamanı,qazma qülləsinin hündürlüyündən asılı olaraq 28 m-
lik və daha artıq hündürlüklü şamlar qaldırılır.Qaldırılan şamların axırıncı 1.5-
3.5 m-i rotor pazlarının üzərinə oturdulan zaman sürət azaldılır.Beləliklə
qaldırma zamanı əsas əyləc işləmir.
Endirmə zamanı əsas əyləc hökmən işləməlidir.Bu ,verilmiş sürətdə bucurqada
düşən yükü azaltmaq üçündür.,hansı ki,bu halda köməkçi əyləcdən istifadə
olunmur.Hər şamın əlavəsi zamanı yüklənmə artır.
Qaldırma –endirmə əməliyyatı zamanı ancaq,lentvari əyləcdən istifadə
olunarsa,bu zaman o qızar və əyləc olma qabiliyyətini itirər.
Praktikada köməkçi əyləc qaldırma –endirmə əməliyyatı zamanı əsas əyləcin
işini tamamlayır.Köməkçi əyləc endirmə sürətini azaltmaq üçün sabit əyləc
momentini təmin edir.
Köməkçi əyləc bucurqadın ramasında montaj olunub və bucurqad barabanının
qaldırıcı valı ilə birləşdirilir.Bu birləşmə stepleniyanın hərəkətli muftası ilə
həyata keçirilir.
Elektromaqnit köməkçi əyləc(elmaqo)-belə əyləc maqnit qüvvələrindən –
qaldırıcı barabanın fırlanmasını saxlamaq üçün istifadə edilir.O,polad rotordan-
hansı ki,əyləcə val ilə qoşulub.Rotor isə statorun korpusunda yerləşir-hansı
ki,maqnit sahəsinin dəyişməsini idarə etməsini təmin edir.
Statorun maqnit sahəsi ,dolaqda (katuşkada)yaranır,hansı ki,sabit cərəyanla
yaranır.Stator rotorda maqnit e.h.q.-ni induksiyalayır,hansı ki,rotorun
hərəkətinin əksidir və beləliklə əyləc effektini təmin edir.Əyləcin səviyyəsi
statorun elektromaqnit intensivliyinin dəyişməsi yolu ilə dəyişə bilər.
İnduksiyalanmış maqnit sahəsi rotorda axın cərəyanı yaradır.Hansı ki,istiliyi
rəqsi hərəkətə gətirir.Bu istilik soyuq suyun axını ilə həmişə
kənarlaşdırılır.,hansı ki,sərinləşmiş əyləc sisteminə ötürülür.
Reologiya
Reologiya – məhlulun və deformasiya olunmuş bərk hissəciklərin mexaniki hərəkət
tərzini öyrənən elmdir.
Sürüşmə deformasiyası

Laminar rejim-borularda , boruarxası fəzada,rotasiyalı viskozimetrdə -məhlul

sürüşmə deformasiyasına məruz qalır.
Sürüşmə deformasiyasını məhlul təbəqəlirinin biri-birinə nəzərən bir istiqmətdə
hərəkəti kimi təsvir etmək olar.(Oyun kartında kolodada olan kartların bir istiqamətdə
hərəkəti)
Reoloji modellərin dəyişməsi
(Shear Rate)
Sürüşmə sürəti
γ(qamma)=limδx→0δ(delta)V/δX
δV-məhlul təbəqələrinin 1-1-nə nəzərən sürüşmə sürətləri fərqidir.
δX-təbəqələr arasındakı məsafə
(sürüşmə sürəti)-c-1
Sürüşmə gərginliyi (Shear stress)
τ(tay)=limδS→0δF/δS
F-sürüşməyə müqavimət qüvvəsi-axın istiqamətində təsir edir.
S-məhlulun sürüşmə təbəqələrinin səthinin sahəsi.
(Sürüşmə gərginliyi)= Пa(lb/100ft2)
1lb/100ft2=4.79дПа
Nyutonun reoloji modeli
τ(tau)=μ(myu)γqamma)
Nyutonlu məhlulların özlülüyü μ-sürüşmə sürətindən asılı deyil.
(Özlülük)= Па.с=Пз
1Мпа=1сПз
Nyuton modeli bir çox kiçik molekullu məhlulların reoloji xüsusiyyətlərini əks
etdirir,özlülüyü isə yalnız temperatur və təzyiqdən asılıdır.
Özlülük
Mayeni təşkil edən təbəqələrin müxtəlif qüvvələrin təsiri nəticəsində bir-birinə
nisbətən yerdəyişməsinə göstərdiyi müqavimətə mayenin özlülüyü deyilir.
Özlülük 3 növ olur.1) Mütləq özlülük.2) Kinematik özlülük.3)Nisbi özlülük.
Mütləq özlülüyün vahidi – puaz və santipuazdır(Пз və сПз)
1сПз=0,01Пз
Mütləq özlülüyün ,mayenin sıxlığına nisbətinə kinematik özlülük adlanır və vahidi-
stoksdur.
Effektiv özlülük
İstənilən məhlulun effektiv özlülüyünün konkret sürüşmə sürətini aşağıdakı kimi
göstərmək olar.
η =τ/γ
Nyutonlu məhlulların effektiv özlülüyü istənilən sürüşmə sürətində ηef=μ=const
Əgər ηef yalnız sürüşmə sürətindən asılıdırsa, bu halda həmin məhlul nyuton olmayan məhlul
adlanır.
 Binqamın reoloji modeli
τ=τ0+ηplγ
τ0-(DHC,Yeld Point)
ηpl - Plastik özlülük (PV)
(DHC)=Па(lb/100ft2)
( η )=Мпа с=сПз

ηef=ηpl + τ0/γ
Özlü plastik məhlullar nyuton olmayan məhlullara aid edilir,effektiv
özlülük sürüşmə sürəti artdıqca azalır.
DHC (YP) və plastik özlülük (PV) – qazma məhlulunun əsas reoloji
parametrləridir.
DHC (Dinamiki sürüşmə gərginliyi)
DHC-in miqdarı aktiv bərk faza hissəcikləri arasındakı elektrik qüvvələrinin
qarşılıqlı təsiri ilə müəyyən olunur.
Artır:
 Gil hissəciklərinin səthinin sahəsi və konsentrasiyası artarsa.
 Qazma məhlulu – anhidrit,gips,sement və s. ilə çirklənibsə.
 Barit daxil edilərsə
 Məhlul karbonat və natrium karbonat ilə emal olunubsa.
 Məhlul XC-polimerləri ilə (Dio-Vis,Flo-Vis)ilə emal olunubsa.
Azalar:
 Bərk faza kənar edilərsə.
 Məhlul sıyıqlaşdırılmış – deflokulyant ilə emal olunarsa.
 Məhlula su əlavə olunarsa.
Plastik özlülük
Plastik özlülüyün miqdarı qazma məhlulunun bərk faza hissəciklərinin arasında
və polimer qatılaşdırıcının molekullarının topoloji birləşmələrindəki sürtünmə
ilə təyin edilir.
Artır:
Qazılmış inert süxurların ,baritin ,gil hissəciklərinin səthinin sahəsinin və
konsentrasiyasının artımı.
Azalır:
Məhlulu bərk fazadan təmizləyərkən(vibrosita,hidrosiklon,senrofuqa.)
Məhlula su əlavə olunarsa.
Viskozimetrlər.
Məhlulların reoloji xüsusiyyətlərini viskozimetr və ya aerometr ilə ölçmək
olar.Potasiyalı viskozimetr , adətən,2 fırlanma tezliyinə malikdir – 300 və
600dövr/dəq və ya 6 tezlik – 3,6,100,200,300,600 dövr/dəq. Əksər buruq
cihazları yalnız 2 fırlanma tezliyinə malikdir;300 və 600 dövr/dəq
Bu cihazlar elə hesablanıb ki,plastik özlülüyü təyin etmək üçün600 və
300dövr/dəq arasında olan sürüşmə gərginlikləri fərqinə əsasən təyin edilir.
PV = θ600-θ300
Θ300 və θ600 - cihazların 600 və 300 dövr/dəq – də göstəriciləridir.
Binqamın plastik modelinə əsasən
τ=(YP) +(PV)×γ300 (1)
300 dövr/dəq fırlanma tezliyində τ=θ300 və γ=γ300 ( 1 )düsturunu bu şəkildə
yazmaq olar.
θ300 =( YP) + ( PV ) ×γ300 və ya
( PV ) ×γ300= θ300 - ( YP) ( 2 )
Eyni ilə 600 dövr/dəqfırlanma tezliyində
( PV ) ×γ300= θ600 - ( YP) ( 3 )
( PV ) ×2γ300= θ600 - ( YP)
2γ300 = γ600
( 3 )-ü ( 1 )-ə bölsək
2 = θ600 - ( YP) / θ300 - ( YP) və ya YP =2 θ300- θ600
Və ya
YP = θ300 - ( PV )

Modal olmayan qazma məhlulunun reoloji parametrləri.

  Şərti özlülük (Funnel Viscosity)
 CHC-statik sürüşmə gərginliyi(Gel stengths ) və ya sadəcə Gel-gelin
möhkəmliyi.
 Nisbi özlülük(Apparent Viscositi)
 BHCC-kiçik sürətli sürüşmə gərginliyi(LSRV Low-shear-Rate
Viscosity)(Вязкость при низкой скорости сдвига)
Şərti özlülük
1 kvart(0.95 l) məhlulun Marş qıfından (Marsh Funnel) keçmə müddəti
(FV)=c (s/q)
Qazma zamanı məhlulun çirklənmə göstəricisi və eyni zamanda məhlulun
axıcılığının ümumi xarakteristikasıdır.
SNS
 Tərpənməz qazma məhlulunda üç ölçülü struktur qəfəs əmələ gəlir. Bu
isə zaman keçdikcə möhkəmlənir.Axın zamanı bu qəfəs dağılır.Daxili
strukturun əks-bərpa-dağılma xüsusiyyətinə malik mühit-tiksotrop
adlanır.
 Qazma məhlulunun tiksotrop struktutunun möhkəmlik səviyyəsi –CHC
adlanır.
 Polimer elektrolitlərin makro molekullarında aktiv bərk faza hissəcikləri
arasında təsir edən elektrolitik qüvvələr CHC-in miqdarını müəyyən edir.
 Təbiətən stuktur qəfəs kövrək və ya tədricən artan olur.
 Tədricən artan CHC məsləhət görülmür və aktiv bərk fazanın kimyəvi
konsentrasiyasının artmağını göstərir.Bərk fazanın flokullaşması
nəticəsində məhlul kimyəvı çirklənir.
SNS yüksək olarsa olan problemlər.
 Qazma məhlulunun sirkulyasiyası , bərpası zamanı nasoslarda
buraxma təzyiqinin artımı.
 Qaldırma-endirmə əməliyyatı zamanı laya yüksək represiya /depresiya
təsiri.
  Layların hidravliki yarılması ,quyu divarının uçması,neft-qaz təzahürü
qorxusu.
 Üfiqi və ya maili quyularda quyu divarının aşağı hissəsində şlamın
"dondurulması"
Zahiri özlülük
 Məhlulun effektiv özlülüyü qazma məhlulunun sürüşmə sürəti
10.022c-1(600 qramm)
 (AV)=τ/γ=511θ600/1022= θ600/2
 (AV)=сПз(Мпа с)
 İndikator kimi qazma məhlulunun və ani fiziki – kimyəvə halının
dəyişməsini təyin etmək üçün istifadə olunur.
 Qazma kəmərində kobud halda hidrodinamiki təzyiq itgilərinin
təyini üçün istifadə olunur.
Quyuda qazma məhlulunun axın rejimi
 Qazma məhlulunun quyuda axma rejimi Reynoldz ədədinin
miqdarı ilə təyin olunur.
 Laminar rejim
Re<2100
 Keçid rejimi
2100<Re<4100
 Turbulent rejim
Re>4100

Reynolds ədədi

Borularda
Re=V×db×ρ /ηef
V-axın selinin orta sürəti
D-quyunun diametri
d-qazma borularının diametri(b-daxili,н-xarici)
ρ-məhlulun xüsusi çəkisi
ηef-məhlulun effektiv özlülüyün orta sürəti
Boruarxası fəzada
Re=V×(D-dн)×ρ/ηef

Boruarxası fəzada Re-nin hesabatı

 Özlü plastik məhlul
 Re= V×(D-dн)×ρ/12×V+ηlay
 Məhlulun dərəcəsi

Re= V×(D-dн)×ρ/k×(12V/D-dн)n-1


Məhlul təzyiqinin hidrodinamiki itgisi

 Borularda
δP=(16/Re)×(L/db)×(ρV2/2)
 Boruarxası fəzada
δP=(24/Re)×(L/D-dн)× (ρV2/2)

Şaquli silindrik rezervuarın həcmi

V(ft3)= × D2(ft) × H(ft) / 4 = 3.1416 × D2(ft) × H(ft) / 4 = D2(ft) × H(ft) / 1.273
V(m3)= × D2(m) × H(m) / 4 = 3.1416 × D2(m) × H(m) / 4 = D2(m) × H(m) / 1.273
Məhlulu barellə ifadə etmək üçün 5.61ft3/bbl-ə bölmək lazımdır
V(bbl) = π × D2(ft) × H(ft) / 4 × 5.61(ft3/bbl) = D2(ft) × H(ft) / 7.143
Quyunun diametri inch. ilə götürülərsə
V(bbl/ft)= D2(in.) / 1.029
3.1416 / 4 × 1 ft2 / 144 in2 × 1 bbl / 5.61 ft3 = 1 / 1.029
V(m3 / m) = D2(in.) / 1.974
3.1416 / 4 × 1 m2 / 1.550 in2 = 1 / 1.974
Quyunun diametri mm ilə götürülərsə:
V (l / m) =3.1416 D2(mm) × 1.000(mm /m) / 4 × 1.000.000 (mm3 / l ) =3.1416 D2(mm) / 4.000 = D2(mm) / 1.273
V (l / m) = D2(mm) / 1.273
Boruların daxili diametri in. ilə hesablanarsa , borunun həcmi
Vpipe (bbl/ft) =İD2pipe (in.) / 1.029
Metrik sistemdə:
Vpipe ( l / m) = İD2pipe( in.) / 1.974 və ya Vpipe ( l / m) = 3.1416 × İD2pipe( mm ) / 4.000 = İD2pipe( mm ) / 1.273
Boruarxası fəza
Vb.f( l / m) = İD2quyu( in.) - OD2pipe( in.) / 1.974
Və ya
Vb.f( l / m) = İD2quyu( m m.) - OD2pipe( m m) / 1.273
Qazma məhlulu.
Qazma məhlulu nə üçün lazımdır ?
Quyu tikintisinin texnologiyası dağ süxurlarının dağıdılması və qazılmış süxurların yer səthinə
nəql edilməsinin əsasını təşkil edir.
Buna görə tikintinin əsas texnoloji hissəsi yuma prosesidir.
Quyunun yuyulması prosesi –quyu dibinin və lülənin şlamdan təmizlənməsi , şlamın yer
səthinə çıxarılması və sirkulyasiya agenlərindən bərk fazanın ayrılması kimi kompleks
texnoloji proseslərdir.
Quyu lüləsinin yuyulması – mexaniki qazmada fasiləsiz prosesdir.
Qazma məhlulunun tipi.
Sirkulyasiya agentlərindən istifadə olununr:
 Qazlaşdırılmış agentlər(Emulsiya)
 Su əsaslı məhlullar.
Neft əsaslı məhlullar.

3 NB 1600 buruq nasosunun vurduğu

məhlulun həcminin hesablanması
 Misal üçün porşenen diametri D=150mm=
0.15m,ştokun uzunluğu L=305mm=0.305m
nasosun silindrinin həcmi
V=D2 x L/1.273=0.152 x
0.305/1.273=0.00539m³=5.39L
V=5.39L
Bu nasosun bir ştokunun 1 san-də
vurduğu həcmdir.
Bir nasosda üç ədəd ştok var.
V=5.39 x 3 =16.17L/san
Bir nasosun bir saniyədəki həcm
V = 16.7 L/san
Nasosun 50 gedişinə bir dəqiqədə
vurulan həcm
V=16.7 x 50=808.6213 L/san=13.47
L/dəq
V = 13.47 L/dəq
Baltalar
Qazma baltaları süxurları –oxboyu yük və fırlanma momenti hesabına dağıdır.Dağılmış
süxurlar quyu dibindən qazma məhlulu ilə yuyulub çıxarılır və imkan verir ki,balta
yenidən yeni səthləri dağıtsın.Bu proses nəticəsində süxurların dağılması və quyu
dibinin təmizlənməsi –quyu lüləsi yaradır.

Şaroşkalı baltalar.
Bu baltalar konusvari formaya malik şaroşkalardan ibarətdir.Hansı ki,öz oxu ətrafında və
baltanın oxu ətrafında fırlanır.
Bu baltalardan daha çox neft quyularının qazılmasında ,sərt faydalı qazıntı yataqları və
mülki tikinti məqsədlərində istifadə olunur.
Hal hazırda 95% həcmdə neft quyularının qazılması şaroşkalı baltalarla həyata keçirilir.
Şaroşkalı baltalar frezlənmiş dişlərlə təmin olunur.Bu dişlər şaroşkanın özündən
hazırlanır və ya karbid volframdan qoyulur.Frezlənmiş dişli baltalar –yumşaq süxurların
qazılmasında istifadə olunur,tiyəli(штыревые)baltalar –orta və sərt dağ süxurlarının
qazılmasında istifadə olunur.
3 tip şaroşkalı baltalar var.
1.İki şaroşkalı balta hal hazırda yalnız frezlənmiş dişlərdən hazırlanır.,bu isə onların
yumşaq süxurların tətbiqi üçün məhdudlaşdırılır.
2 Üç şaroşkalı baltalar-həm frezlənmiş dişlərdən ,həm də karbid – volfram
taxmalarından hazırlanır.
3 Dörd şaroşkalı baltalar.- ancaq frezlənmiş dişlərdən hazırlanır.Bu baltalardan hal –
hazırda böyük diametrli quyuların qazılmasında istifadə olunur.660.4mm və daha böyük
diametrli quyuların qazılmasında.

Üç şaroşkalı baltalar.
3 şaroşkalı baltada -3 kəsici şaroşka tətbiq olunur.Bu şaroşkaların hər birisi
lapada(pəncədə) – yastıq qovşağı vasitəsi ilə bərkidilib.Bu baltalar 3 eyni ölçülü
şaroşkadan və üç tam oxşar pəncədən ibarətdir.3 pəncə bir yerdə qaynaq olunub və
silindrik seksiya yaradır.,hansı ki,qazma kəmərinə bağlamaq üçün –yivə malikdir.
Hər bir pəncədə deşik açılır.(sirkulyasiya üçün).Deşiklərin diametrini -müxtəlif diametrli
nasadkalarla dəyişmək olar.Bu nasadkalardan daralma yaratmaq və beləliklə məhlulun
böyük sürətli məhlul şırnağı və quyu lüləsinin effektiv təmizlənməsində istifadə
olunur.Qazma kəməri ilə vurulan qazma məhlulu 3 nasadkadan keçir və hər bir
nasadkaya məhlulun 1/3 hissəsi daxil olur.(Əgər hər bir nasadka eyni
diametrlidirsə).Şaroşkalı baltanın konstruksiyası süxurun tipindən,bərkliyindən və yeni
zamanda quyunun diametrindən asılıdır-hansını ki,qazmaq lazımdır.Süxurun sərtliyində
asılı olaraq kəsici elementlərin hazırlanmasında istifadə olunan materialın tərkibi və tipi
təyin olunur.Tətbiq olunan polad yüksək miqdarda nikel,daha davamlı etmək üçün
molibden əlavə olunur.

Konstruksiyanın xüsusiyyəti
Baltanın konstruksiyası süxurun xüsusiyyəti və quyunun diametrinə əsasən təyin
olunur.Pəncə (lapa)və sapfa oxşardırlar ,ancaq şaroşkada olan formaları və kəsici
hissələri yerləşməyə malikdirlər.
Proyektlənmə və hazırlanma zamanı –yumşaq,və sərt süxurlar üçün 3 şaroşkalı
baltalarda bu faktorlar nəzərə alınır:sapfanın yatım bucağı,dişlərin forması,yastıqların
tipi, dişlər və yastıqlar arasındakı qarşılıqlı əlaqə,sürüşmə səviyyəsi.
Sapfanın yatım bucağı
Baltanın sapfası özlüyündə səthi dayaq rolunu oynayaraq yükü üzərində aparır.və
yastıqlardan ibarətdir.Sapfanın yatım bucağı ,elə bir bucaqdır ki,yaranmış xətt sapfanın
oxuna və baltanın oxuna perpendikulyardır.ɵ-bucağı,sapfanın yatım bucağını təyin edir.
Sapfanın yatım bucağı –şaroşkanın ölçüsünə təsir edir.Sapfanın yatım bucağının
artması –şaroşkanın konus bucağının azalmasına gətirir.Bu isə özünü baltanın
ölçüsündə özünü biruzə verdirir.Sapfanın yatım bucağı nə qədər kiçik olarsa ,bir o qədər
kalibr-frezlənmiş 3 konusvari şaroşkaların təsiri böyük olacaq.Sapfanın yatım bucağı
artdıqca (sıfırdan başlayaraq)şaroşkanın forması elə olmalıdır ki,onlar biri- birinə
ilişməsinlər.Deməli,sapfanın yatım bucağı ,şaroşkanın forma və ölçüsünə təsir
edir.Şaroşkalı baltalarda optimal sapfanın yatım bucağı –yumşaq və sərt süxurlar üçün
33 və 36 dərəcə təşkil edir.
Şaroşkanın oxunun yerdəyişməsi
Şaroşkanın oxunun yerdəyişməsini təyin etmək üçün üfiqi istiqamətdə balatanın oxu ilə
sapfadan keçən şaquli xətt arasındakı məsafədir.Şaroşkanın konstruksiyasının və
oxunun yerdəyişməsi süxurların dağılasına təsir edir.Zirvəyə malik şaroşkanın baltanın
mərkəzində fırlanması və zirvənin mərkəzdə olması ilə dairəvi hərəkət edir.Belə bir
hərəkət yellənməyi təyin edir.
2 əsas bucaqlı şaroşkadan hansı ki, heç biri fırlanan baltanın mərkəzində zirvəsi yoxdur
–bu halda konuslu səthi periferiya(dairəvi) cərgədə öz teoretik zirvəsinin ətrafında
fırlanır.Şaroşkanın daxili konus səthi –öz zirvəsinin ətrafında fırlanır.Belə ki, şaroşka
baltanın mərkəzi oxu ətrafında fırlanır.Ona görə də fırlanma zamanı sürüşərək süxuru
kəsir.
Təcrübə göstərir ki,yumşaq süxurlar effektiv dağılması üçün doğrama-
qoparma(дробяще-скалывающего)üsulundan istifadə etmək məsləhətdir.Fırlanan
baltanın mərkəzindən şaroşkaların oxunun yerdəyişməsi hesabına bu effekt
artır.Yerdəyişmənin miqdarı süxurun möhkəmliyindən asılıdır.Yumşaq süxurlar üçün 3
şaroşkalı baltalar böyük yerdəyişmədə hazırlayırlar.Ona görə ki,şaroşkalar quyu dibində
yırğalanma zamanı sürüşsünlər.Sərt süxurlar kövrəkliyi
Dişləri Dişlərin həndəsi ölçüsü və uzunluğu dağıdılan dağ süxurlarının sərtliyi ilə
əlaqədardır,hündürlüyü isə şaroşkanın ölçüsü və yastıqların konstruksiyası ilə
məhdudlaşır.
Konstruksiyalanma zamanı bu faktorlar nəzərə alınır:
1 Dişlərin şaroşkada yerləşməsi və onların qonşu şaroşkalarda qarşılıqlı
yerləşməsi,dişlərin sərtliyi,onların hündürlüyü və zirvədə yerləşmə bucağına görə təyin
edilir.Qonşu şaroşkalarda dişlərin qarşılıqlı yerləşməsi onların effektiv qazma və
təmizlənməsi üçün ilişməsini təmin edir.
2 Dişlərin forma və uzunluğu ,qazılan dağ süxurlarının xarakterindən asılıdır.Uzun,iti və
böyük addımda yerləşən dişlər yumşaq plastik süxurların qazılmasında istifadə
olunur.Bu isə lazım olan həcimdə süxurların alınmasını təmin edir.Dişlər arasındakı
böyük məsafə süxur hissəciklərinin asanlıqla kənarlaşdırılmasına və baltanın
təmizlənməsinə şərait yaradır.Yumşaq süxurlar üçün baltanın dişlərinin zirvə bucağı 39
-42 dərəcəyə qədər dəyişir.
Bərk süxurlar üçün dişlər qısa hazırlanır.Onlar itilənmiş kiçik bucağa malikdirlər.Bu isə
böyük sıxıcı yükə tab gətirilməsi və dağıdılma prosesində gətirilməsidir.
Orta sərtlikli süxurların qazılması üçün lazım olan baltalarda məhdud sayda (çox
olmayan)dişlərə malikdirlər.Zirvədə orta bucaq 43-45 dərəcə,sərt süxurlar üçün 45-50
dərəcədir.
Dişlərin tipi.
3 şaroşkalı baltaların dişləri frezlənmiş və qoyulma ola bilərlər.Frezlənmiş dişləri
şaroşkanın korpusundan hazırlayırlar.Dişlərin bir üzü sərt səthə malikdir.və sərt xəlitəli
material olan karbid-volfram örtüyündən ibarətdir.Bu isə özü-özünü itiləmək
xüsusiyyətinə malikdir.Belə ki,armaturlaşdırılmayan hissə yeyidiyi üçün o,iti kənara
malik olur.Dişlərin uzunömürlüyünü artımaq üçün onların bir üzünü tam,karbid-volfram
örtüyü ilə ,qarşı üzü –qismən .Belə konstruksiya dişin yeyiməsinin qarşısını alır.
Frezlənmiş dişli baltalardan çox yumşaq süxurların qazılmasında geniş istifadə
olunur.Hansı ki.bu zaman böyük yük tələb olunmur.
Sərt süxurlar üçün tiyəli(штыревого)tip qoyulma şaroşkadan istifadə olunur.Bu
qoymalar karbid-volframdan hazırlanır və oyuqda preslənərək əvvəlcədən korpusda
oyaraq yerləşdirilir.
Qoyulacaq dişlərin bir neçə forması var və bunların heç birisi qazılacaq dağ süxurlarının
sərtliyindən asılıdır.
Ucuiti qoyulmuş dişlər yumşaq süxurların qazılması üçün istifadə olunur.Yumru və
yarımsferik qoyulmuş dişlər orta və sərt süxurların qazılmasında istifadə olunur.
Baltanın dayaq yastıqları
Baltanın bu elementləri aşağıdakı funksiyalrı yerinə yetirirlər.1)Radial yükləri qəbul
edirlər.2) oxboyu yükləri qəbul edirlər.3) şaroşkaları pəncələrdə saxlayırlar.
Birinci f-ya sapfanın təpəsinə doğru yaxın və uzaq yastıqlarla həyata keçirilir.2 və 3 f-ya
kürəli yastıqlar və friksiyalı dayaq səthi ilə.
2 müxtəlif tip yastıqlar tətbiq olunur.Yırğalanan (antifriksion)və sürüşkən(friksion).
Yırğalanan yastıqlar -2 sxem şəklində tətbiq olunur:çarxlı-kürəcikli –çarxlı (ролик-
шарик-ролик РШР),və çarx – kürə - sürüşkən yastıq(ролик-шарик-скольжение РШС).
Yastığın RŞR –dayaq tipli çarxlı yastığı (sapfanın təpəsinə yaxın olan),aralıq kürəcikli və
xarici çarxlı yastığı qoşur.Kürəcikli qapayıcı yastıq,şaroşkanı sapfaya bərkidilməsi üçün
qulluq edir.Yastığın diametri sapfanın yatım bucağına,şaroşkanın ölçüsü və tipinə görə
təyin olunur.
RŞR sxemi adətən ,311 mm-dən böyük baltalardan istifadə olunur.Hansı ki,böyük
fırlanma sürəti tələb olunur.
 Şaroşkalı baltalar
Təyinatına görə baltalar:3 tipə bölünür.
 Quyudibini tam qazan baltalar
 Sütunlu qazmada
 Xüsusi məqsədlər üçün

Konstruksiyasına görə :
 Pərli
 Şaroşkalı
 Almazlı olur

Dağ süxurlarının dağıdılması xarakterinə görə :

 Kəsici-qopardıcı
 Xırdalayan-qopardan
 Sürtünən – kəsici tipə böıünür.

(По характеру разрушения горных пород долота подразделяются на режуще-

скалывающие, дробяще-скалывающие, истирающе-режущие)
Yuma qurğusu konstruksiyasına görə 2 tipi var.
 Şırnaqlı(hidromonitor)
 Oyulmuş(deşilmiş)

Həndəsi elementlər
Şaroşka oxunun yerinin dəyişməsi-offset
Şaroşka sapfasının əyilmə bucağı-Journal Angle
Şaroşkanın konus bucağının səthi-Cone ProfileAngles
Bit Offset-oxların yerinin dəyişməsi

Nasadkalar.
Şaroşkalı və PDS baltaların hidronasadkaları biri-birindən fərqlənirlər və 1-1-i ilə əvəz
edilə bilməz.Hidronasadkalar onların seriya nömrələrinə görə təyin edilir.Məs. 95 saylı
hidronasadka şaroşkalı baltalarda, PDS baltalarında isə hidronasadkanın və eyni keçid
ölçüsü 30 nömrəli seriyası ilə markalanır.
Hidronasadkaların keçid diametrinin en kəsik sahəsi ,adətən,32 düyməyə qədər ölçülür
və 7/32 – X ,32/32 – X düyməyə qədər intervallarında olurlar.Bu ölçülər müxtəlif
yollar ilə təyin edilir.
1. Yeni hidronasadkaların deşiyinin diametri qutunun üzərində qeyd edilir.
2. Deşiyin diametri nasadkaların boğazında qeyd edilir.

3. Bu informasiya yoxdursa xüsusi xətkeş ilə ölçülür.

Şaroşkalı baltalarda hidronasadkaların quraşdırılması .
Bir çox müasir şaroşkalı baltalar 3 yan hidronasadkalar ilə təchiz olunur və baltanın lapaları
arasında yerləçdirilir.Bu nasadkalar yeyilməyə davamlı materialdan /WC/ və 3 müxtəlif
konstruksiyada hazırlanır.
1. Standart
2. Uzadımış
 3. Profilləşmiş

стандартная- удлинённая профилированная

Замечание: пластиковые пробки

установлены изготовителем для защиты
резьб.
Примечание:
- используйте любые смазки на нефтяной
основе
- обычно гидронасадки и крепёжные кольца
приходят от изготовителя склеенными
вместе.

ВНИМАНИЕ: никогда не используйте

дополнительные усилия при затяжке
гидронасадок – патрубки.
Примечание:
-никогда не используйте дополнительные
усилия при затяжке гидронасадок –
патрубки.
-для насадок серий 72, 74, 97, 98 и 99
используются одинаковые ключи. Насадки
серии 105 требуют обычный рожковый ключ
(для гаек размером 17/8”).

Примечание:
все новые долота приходят от изготовителя
с установленной стальной пробкой с
приваренной шестигранной гайкой для
облегчения её извлечения и замены.
Примечание:
-запорные гайки для насадок серий 95 и
100 оснащаются уплотнительными
резиновыми кольцами, удерживающими
сборку как единое целое в процессе
установки. Они не несут какой-либо
герметизирующей роли
-насадки 70 серии не имеют этой
особенности.
БУДЬТЕ ОСОБЕННО ВНИМАТЕЛЬНЫ ПРИ
ВЫБОРЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПОТОКА ПРИ
УСТАНОВКЕ НАСАДКИ ВО
PDS baltaları üçün müasir hidronasadkalar

QKAH
QKAH-baltadan,mərkəzləşdiricidən,quyudibi mühərrikdən və AQB-dan ibarətdir.
Baltaya yükü verilməsini və şaquli quyularda şaquli saxlamaq üçün təyin olunur.
 AQB (УБТ)

AQB-lər möhkəm polad borulardan hazırlanır.Onlar QKAH – nin aşağı hissəsində

yerləşdirirlər və baltaya verilən yükü artırmaq üçün istifadə olunur.AQB-rı şumal və spiral
halında tətbiq olunur.Maili qazmada spirallı AQB-dən istifadə etmək məsləhət
görülür.Borudakı spiral kanallar quyu divarı ilə təması 40% azaldır.Borunun özünün çəkisi
isə 4% azaldır.Differensial tutulma ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşür.

AQB-ları qazma kəmərinin əsas tərkib hissəsi olub qazma zamanı baltaya verilən

oxboyu yükü təmin edir.Böyük xarici diametrli AQB-ları,əsasən,qazma zamanı baltaya

verilən yükü təmin etmək üçün tətbiq olunur.Təcrübə göstərib ki,AQB-nın ümumi çəkisinin
max.85% -nin qədər baltaya yük verilir.Qalan çəki –qazma kəmərinin eninə əyilmsinin
qarşısını almaq üçün uzantısında istifadə olunur.AQB-ları qalın divarlı bütöv
bruslardan(tirlərdən) hazırlanır.Bu polad karbon tərkibli poladdan və bəzən maqnitlənməmiş
nikel – mis xəlitəsindən hazırlanır.Bu polad tir içəridən yonularaq deşik açılır.AQB-lərin
səthi dairəvi ,spiral və kvadrat şəklidə olur. Ağırlıq qüvvəsi böyük kütləli AQB-yə təsir
edir.Bu isə süxurların balta vasitəsi ilə effektiv dağılması üçündür.AQB-nin mexaniki
xüsusiyyətləri ANİ parametrlərini üstələməlidir.

Konstruksiyası.
AQB-lər –səthi dairəvi ,spiral və kvadrat şəklidə olurlar.Bir çox AQB-lərin səthi spiral
şəklində olur.Bu isə öz növbəsində təzyiqlər fərqi zamanı tutulma (prixvat) ehtimalını
azaldır. Bu onun səthinin quyu divarı ilə təmasının səif olması hesabına baş verir.Qazma
məhlulunda yaranan təzyiqlər fərqi hesabına qazma kəmərinin quyu divarına sıxılması
prosesi baş verir.Bu ,adətən,keçirici kollektor süxurlar olan intervallarda baş verir.Lülədə
təzyiq lay təzyiqindən böyük olarsa , bu halda təzyiqlər fərqi hesabına qazma məhlulunun bir
hissəsi laya nüfuz edir.Bu halda lülənin divarında konsentrasiyalı bərk faza təbəqəsi qalır.Bu
təbəqə filtrasiya(gil)qabığı adlanır.Həddən artıq təzyiqlər fərqi hesabına AQB lüləyə sıxılmış
vəziyyətdə olur və onu orada saxlayır. Əgər təzyiq düşgüsü həddən artıqdırsa və AQB ilə lülə
arasında təmas çoxdursa bu halda AQB gil qabığına toxunur. Bu isə tutulmaya səbəb olur.
Birləşmə
AQB-lər 30 ft və 31 ft uzunluğunda istehsal olunur.
AQB-lərin dağılması
Baxmayaraq ki, AQB-lər ağır və əyilməyən borulardır,onlar dağılmaya məruz qala
bilərlər.Məs.1ədəd AQB körpüdə elə ağır və əyilməyən ola bilər ki,onu həddən artıq əymək
mümkün olmaya bilər.Ancaq bir neçə AQB –ni 1 kəmər halında quraşdırılması samanı bu
əyilməni əyani şəkildə göstərə bilər.Əgər 20 –yə qədər bu borulardan istifadə olunarsa ,öz
çəkilərinin təzyiqi altında əyilərlər.Qazma zamanı bu kəmərə edilən təzyiqə firlanma qüvvəsi
də təsir edir.Buna görə də qazma zamanı kəmərin dartılması və sıxılması AQB-ləri zədələyir.
Hər bir kolonda AQB –nin metallik lifləri xarici səthinin büküyündə dartınma vəziyyətidə
,daxili səthinin büküyündə liflər sıxılmış vəziyyətdə olurlar.
AQB –ların liflərinin yarım dövrəsi zamanı erkən dağılma,sıxılmasına təsir təsir edir.Bu cür
dartılma –sıxılma dəyişikliyi hər bir AQB-də kəmərin fırlanması zamanı baş verir.AQB-lərdə
gərginliyin konsentrasiyasının cəmləndiyi 2 yer var.(birinci-xarici yivin sonu və ya
nipel,digəri – daxili yivin sonu və ya mufta)Adətən,AQB-lər yiv açılan yerlərdə , o yerlərdə

ki,gərginlik bükülmə olan yerlərdə cəmlənir,həmin yerlərdə dağılır.Əgər qazma kəmərinin

səthinin hər hansı komponentlərində çat yaranarsa ,əyriliyin dartılma hissəsinə düşdükcə
artır.Bu cür çatlar yorgun çatlar adlanır.
Qırılmanın sayının azaldılması üçün qazmaçılar boruları düzgün bağlamalıdırlar.Onlar
fırlanma momentini dəqiq seçməlidirlər.( 2 AQB bağlanması üçün fırlanma qüvvəsinin
sayı),yağlanmanın miqdarı və prosedurası,hansı ki, yivin əsasını təşkil edir.
Baltaya verilən oxboyu yükü təyin etmək üçün lülədə oıan qazma məhlulunun üzmə
qabiliyyəti əmsalını nəzərə almaq lazımdır.Qazma kəməri qazma məhlulunda qayığın suda
eynən üzməsi kimi üzür və bununla da baltaya düşən oxboyu yük azalır.Qazma məhlulunun
xüsusi çəkisi çox olduqca ,bir o qədər üzmə qabiliyyəti əmsalı da çoxalır və bununla da
baltaya verilən oxboyu yükü artırmaq üçün çoxlu sayda AQB –lər lazım gələcək.
Baltaya düşən oxboyu yükü təyin edərkən quyu lüləsinin şaquldən uzaqlaşmasını nəzərə
almaq lazımdır.Quyu lüləsi şaquldən uzaqlaşdıqca ,baltaya düşən effektiv oxboyu yük
azalacaq.Məs. şaquldən 600uzaqlaşan quyunun lüləsi ,baltaya düşən oxboyu yük 500-ə qədər
azala bilər.Buna görə də operatorlar lazım olan oxboyu yükü almaq üçün AQB-lərin sayını
artırmalıdırlar. Bu quyu lüləsinin şaquldən hansı dərəcədə uzaqlaşmasından asılıdır.
AQB – nun 1 m çəkisini hesablamaq üçün
P = ρpolad x g x S = 7850 kq/m3 x 9.8 N/m2 x 0.785 x (Dx2-dd2) (N/m)

Hesabat:
Qoruyucu kəmərin aşağı hissəsi
avadanlığının tələb olunan = Maksim.WOB×SF/ BF
çəkisi (havada)_________________________________________
Uzunlu]u(QK AH) = WOB×CF/ BF×WDC__________________
Təhlükəsizlik əmsalı = 1 + (% möhkəlik həddi / 100)___________
Üzmə qabiliyyəti = (65.44-MWppg) / 65.44___________________
Burada
BHA (QKAH) = Qoruyucu kəmərin aşağı hissəsinin avadanlığı
WOB = Baltaya düşən oxboyu yük
BF = üzmə əmsalı
SF = Təhlükəsizlik əmsalı
WDC = 1 ft-a düşən AQB-nın çəkisi
MWppg = Qazma məhlulunun xüsusi çəkisi
Maili quyularda QKAH-nin komponentləri ancaq ,lülə boyunca təsiri,baltaya əlavə yük
verir.Bu, qravitasiya quvvəsinin şaquli olaraq aşağı təsiridir.
QKAH – nin çəkisi (havada ) = Maksim.WOB × SF / BF × cosθ

QKAH – nin uzunluğu = WOB×SF / BF×WDC×cosθ

Qalındivarlı qazma boruları (HWDP )

Aralıq çəkiyə malik,qazma boruları ölçüsündə olan bu borular ,onlarla
yüngül davranmaq üçündür.Onların birləşmə hissəsi böyük uzunluğa
malikdir.Bu isə öz növbəsində daha etibarlı birləşməni təmin edir.Eyni
zamanda borunun –xarici səthinin abraziv yeyilməsinin qarşısını alır.Bəzi
borular iki yastığa malikdir.Bu borular AQB ilə müqayisədə az sərtdir və quyu
divarı ilə təması ,kontaktı azdır.Differensial tutulma ehtimalı azdır.Maili
qazmada onlara xas ,quyu divarı ilə üç nöqtədə təması,2 vacib problemi həll
etməyə imkan verir.Onlar qazmanı böyük fırlanma sürəti və kiçik fırlanma
momenti ilə yerinə yetirməyə imkan verir. Onlar lülənin əyri sahəsindən yüngül
keçir və quyu divarı ilə kontakt sahəsi azdır.
Böyük miqdarda yorğunluq zədələnmələri hələ də AQB-dan yuxarıda olan
qazma borularında baş verir.Bu zədələnmə,adətən ,baltanın uzununa titrəyişi
zamanı yaranır.
Təsviri:
Əvvəllər hər qaldırma-endirmə əməliyyatından sonra AQB-lərin üzərində olan
1 və 2şamı çıxardırdılar və ya endirmə zamanı təhlükəli zonadan yuxarıda
kəmərin daxilində qarışdırırdılar.Bu, keçid təbəqəsinin təhlükəli təbəqəni
azaltmaq üçündür.Hal-hazırda belə zonalara 18-dən 21-ə qədər HWDP
buraxırlar.Orta çəkili belə boruların divarının qalınlığı 1”-dir, bu isə AQB
üzərində gərginliyin konsentrasiyasının aradan qaldırılmasına kömək edir.
Bu eyni zamanda vahid dəqiqədə böyük dövrlər sayı hesabına qazma
keçidinə imkan verir.Eyni zamanda firlanma momentini azaldır və təzyiq
düşgüsü hesabına tutulmanı azaldır.
HWDP əvvəlcədən maili qazmada tətbiq olunmaq üçün nəzərdə
tutulub.Belə kı,onlar asanlıqla əyilirlər,bu isə maili qazmada nəzarəti
sadələşdirir və birləşmələrdə yorğunluqdan, zədələnmə ehtimalını azaldır.
Konstruksiyası
Qalındivarlı qazma boruları ,adi borular kimi proyektləndirilib.Bu boruları
,boruların ortasındakı əlavələrə görə asanlıqla təyin etmək olar.Bu borular
təzyiq düşgüsü zamanı tutulma ehtimalını azaldır.
Standat qalındivarlı qazma borularının uzunluğu 30 , 31 fut bəzən isə 45 fut
buraxıla bilirlər.
Stabilizatorlar
Stabilizatorlar maili qazmada bir çox QKAH-nin ayrılmaz tərkib hissəsi
hesab edilir.Onlar –balta üzərində yerləşdirilir və mufta-mufta birləşməsinə
malikdir.Onlarda,adətən əks klapan yerləşdirirlər.Bir çox sag stabilizatorlarda
pərlərin fırlanması sag vintvari konfiqurasiyaya malikdir.Bu pərlərin səthi sərt
xəlitəli materiallarla örtülür.Stabilizatorların tətbiq olunma mexanizmi:
 Lülənin əyilməsinin və novun yaranmasının ləğvi.
 Lülənin kənara çıxmasına nəzarət
 Differensial tutulma(prixvat)riskini azaldır.
 Əks klapan
Bu nipel-mufta keçiricisinə, daxildən əks klapan yerləşdirilir.Onu
adətən quyudibi mühərrikin üzərində yerləşdirirlər.Fırlanan QKAH-nin
əks klapanı ya baltanın keçiricisinə birləşdirilir,ya da balta
stabilizatorunun arasında yerləşdirilir.Mühərrikin üzərində əks klapan
olmazsa, məhlulun sirkulyasiyasını dayandıran zaman sorma hadisəsi
baş verə bilər.
Müsbət xüsusiyyəti-boruarxası fəzada məhlulun çıxışına nəzarət
edilir,həlqəvi fəzadan qazma məhlulunun əks axınının qarşısını alır.Eyni
zamanda quyudibi mühərrikin –sirkulyasiya dayanan zaman
şlamlanmasının qarşısını alır.O,korpusdan (bütöv və ya nippel və
keçiricidən ibarətdir.)
Mənfi xüsusiyyəti-borudaxili izafi təzyiqi təyin etmək mümkün
deyil.Böyük sürətlə buraxılarsa hidravliki yarılma baş verə bilər.
Qazma boruları
Qazma kəmərinin əsas funksiyası-baltaya böyük təzyiq altında qazma
məhlulunun ötürülməsi və fırlanmanın təmin edilməsidir.Qazma kəmərinə bir
neçə tip yük təsir edir:öz çəkisi hesabına oxboyu yük,radial qüvvələr-hansı
ki,quyuda olan təzyiq hesabına fırlanma zamanı burulma momenti və quyuların
əyiməsi zamanı lülənin əyilməsi siklik qanunauyğunluq hesabına baş verən
yük.Qazma kəməri- düşən bu yüklərə tab gətirməli və uzun müddətli istismara
yararlı olmalıdır.
Qazma kəməri –bütöv metaldan –xaricə,daxilə və xaricə-daxilə çıxarılmış
halda hazırlanır."Çıxarılma"termini boruların hazırlanması prosesinə aiddir və
borunun sonlarında metalın qalınlığınin artırılması daxildir.Bu isə həmi
hissələrdə boruların möhkəmliyini artırmaq üçündür.Qazma boruları çıxışların
tipinə görə :girişə çıxış(İU),xaricə(EU) və ya xarıcı-daxilə(İEU)
Qazma boruları 3 ölçülü uzunluqda 5.5-6.7m - 1 tip,8.2-9.1m - 2 tip və 11.5-
13.7m - 3tip
Müxtəlif dərinlikli qazmada 5 möhkəmlik qrupundan istifadə olunur.ANİ
onları belə ifadə edir. D, E, X-95, G-105, S-135.Bu qrupdan olan borular
özlərinin möhkəmliyinə və xarici diametrinə görə bu borular -1m nominal
çəkisinə görə, daxili diametri,bükülməyə möhkəmlik həddi ,daxili təzyiq-hansı
ki,borunun səthində gərginlik axıcılıq həddinə çatır,borunun axıcılıq həddini
xarakterizə edir.
Qazma boruları və AQB çəkilərindən uyğunlaşdırılmış hərəkətindən yaranan
yük(naqruzka),fırlanmadan yaranan əyilmə gərginliyi ,qazma borularının
klinlərdə saxlanması(pri tormajeniyax) yüklənmələrindən zərbələr-bütün bunlar
gərginliklərdir.Ona görə də ANİ qazma borularını dağılma dərəcəsinə bölür.
1 sinif –yüksək keyfiyyətli yeni borulardır.Hansı ki,eyni səviyyədə
yeyilməyə və nominaldan 80% min qalın divara malikdir.Təcrübədə ,əgər
qazma borusu bir dəfə quyuda olmuşsa,bu halda o,sinfə görə aşağı düşür.
2 sinif –borular,birtərəfli yeyilmə sahəsində 65% nominaldan min qalınlıqlı
divara malikdir.Belə boruların en kəsik sahəsi ,yüksək keyfiyyətli boruların en
kəsik sahəsinə bərabərdir.
3 sinif –borular,nominalın 55% təşkil edən,min qalın divarlı ,birtərəfli
yeyiməyə məruz qalan borulardır.

AQB-dən fərqli olaraq qazma boruları baltaya oxboyu yük vermək üçün
deyil.(bəzən, üfiqi qazmada tətbiq edilir.)O,poladdan və ya alüminumdan
hazırlanır və iki məqsədlə istifadə olunur.
 Qazma kəmərinin keyfiyyətinə və qazma məhlulu üçün keçirici kimi qulluq
edir.
Rotor stolunun firlanmasını və ya üst ötürücünü baltaya ötürmək üçün, eyni
zamanda o AQB-dən kiçik və yüngüldür.Bundan başqa şaquli qazmada
o,quyuda asılmış dartılmış vəziyyətdə olur. Tarım halında o, iki əks qüvvə təsiri
altında olur.
AQB-nin çəkisi ,hansı ki,qazma borusuna aşağıdan təsir edir.
Qaldırıcı,tal kanatı və bloklar borulara yuxarıdan təsir edir.
Gərginlik vəziyyəti ,kəməri ,əyilməkdən ,bükülməkdən qoruyur. Bu isə
boruların istismar müddətini artırır
Qazma boruları elə hazırlanır ki,qazma zamanı bir çox mürəkkəb və
müxtəlif yüklərə tab gətirsin.Qazma kəməri-bu kəmər qazma boruları və
qıfıllardan ibarətdir.
Qazma borusu –bütöv döyülmüş polad tirdən hazırlanır.Bu tirlərin ortası
deşilir.Bu isə şovsuz borunun əmələ gəlməsi üçündür.Boruların divarları
nisbətən nazikdir,adətən,1/2"-dir.Ona görə də yivləri yoxdur. Buna görə
boruları biri-birinə bağlamaq üçün boruların uclarını yiv ilə təmin etmək
məqsədi ilə qazma qıfılları istehsal edirlər.

A qazma borusununbirləşmə elementləridir.

Б və в –qazma borularının birləşmələri qaynaqlanmış qıfıl və isti halda yivə bağlanmış qıfıl .
1- Nippel,2-qazma borusu,3-mufta,I-qıfıl,II – qaynaq zanası,D və d – borunun xarici və daxili diametr,dп.з.-
qıfılda keçid diametri
 L

Qazma borusuna qaynaq olunmuş konuslu və düzbucaqlı çiyinli qıfıl.

1 – qıfıl birləşməsi,2,3-konuslu və düzbucaqlı çiyinli qıfıl,R-istehsalçının rəyi
əsasında radius,L-Nipel və muftanın ümumi uzunluğu,LF-Qıfılın nipelinin
uzunluğu,LPE,LB-qıfılda olan nippel və muftanın uzunluğu,DPE,DTE-elevator altı
üçün nippel və muftanın maksimal diametri,D-nipelin və muftanın xarıcı
diametri,d-nipelin daxili diametri,DF-istinad başının(упорного
торца)diametri,DSE,RSE-yonulmuş yerin diametri və radiusu.
Qazma qıfılları
Qazma borularının birləşməsinin ən vacib kəsiyi ,qazma borusundan
qazma qıfılına keçiddir.Bu kəsik , boru ilə qazma qıfılı arasındakı qaynaq
yeridir və borunun nazik en kəsiyindən ,qıfılın qalın en kəsiyinə keçiddir.
ANİ töfsiyə edir ki,qazma kəmərinin bütün qıfılları,qaynaq olunmuş halda
olsun və yeni borular üçün bu xarakteristikalara malik olsunlar:min axıcılıq
həddi - 827 Mpa,min dartılmaya möhkəmlik həddi – 966 Mpa,min-al nisbi
uzanma -13%.
Yivlərin görünüşü,vidi.
Qazma kəmərinin nippel və muftalarının yivlərinin elementləri bu parametrlərlə xarakterizə
olunur:zirvə sahəsinin eni,çökək hissənin dairəvi radiusu,yivin profil bucağı,xüsusi
uzunluqda yivin nitkalarının sayı.
ANİ neft sənayesində müxtəlif yivlərin V indeksini rəqəmlə ifadə edərək tətbiq edir.V
hərfinin ardınca gələn rəqəm –zirvə sahəsinin enini və ya çökəyin dairəvi radiusunu düymə
ilə ifadə edir.R- hərfi isə çökəyin dairəvi radiusunu ifadə edir.
NC(nomernoye soyedineniye)qeydi – müxtəlif tip və ölçülü qıfıl birləşmələrinin
fərqləndirmək üçün ANİ tövsiyə edir.NC – in qeydi rəqəmlə (nömrə ilə)təmin
 edilir,birləşmənin nömrəsi yivin orta diametrinin (düymə ilə)nəticələrini Cmüstəvısində
xarakterizə edir.
Beləliklə,əgər diametr əsas C müstəvisində 27 mm(1.063"),onda iki birinci rəqəmlər istifadə
olunur,10 və birləşmə NC kimi qeyd olunur.

Qıfıl Oxşar yivlər- Profilin Profilin

yivlərinin Yivlərin Конусность API Spec 7 forması forması API
qeydiyyatı addımı,mm Düist Spec
З-65 6,35
мм 1:6 NC-23 IV V-0,038
7 R
З-66 5,08 1:4 2 3/8 Reg I V-0,040
З-73 6,35 1:6 NC-26 IV V-0,038 R
З-76 5,08 1:4 2 7/8 Reg I V-0,040
З-86 6,35 1:6 NC-31 IV V-0,038 R
З-88 5,08 1:4 3 1/2 Reg I V-0,040
З-94 6,35 1:6 NC-35 IV V-0,038 R
З-101 5,08 1:4 3 1/2 FH I V-0,040
З-102 6,35 1:6 NC-38 IV V-0,038 R
З-108 6,35 1:6 NC-40 IV V-0,038 R
З-117 5,08 1:4 4 1/2 Reg I V-0,040
З-118 6,35 1:6 NC-44 IV V-0,038 R
З-121 5,08 1:4 4 1/2 FH I V-0,040
З-122 6,35 1:6 NC-46 IV V-0,038 R
З-133 6,35 1:6 NC-50 IV V-0,038 R
З-140 6,35 1:4 5 1/2 Reg II V-0,050
З-147 6,35 1:6 5 1/2 FH III V-0,050
З-149 6,35 1:4 NC-56 V V-0,038 R
З-152 6,35 1:6 6 5/8 Reg III V-0,050
З-161 6,35 1:6 - III -
З-163 6,35 1:4 NC-61 V V-0,038 R
З-171 6,35 1:6 6 5/8 FH III V-0,050
З-177 6,35 1:4 7 5/8 Reg II V-0,050
З-185 6,35 1:4 NC-70 V V-0,038 R
З-189 6,35 1:6 - III -
З-201 6,35 1:4 8 5/8 Reg II V-0,050
З-203 6,35 1:4 NC-77 V V-0,038 R
 Qazma borularının layihəçilərinin əsas məqsədi.
1. Qaynaq yeri borunun özündən möhkəm olmalıdır.
2. Müntəzəm olaraq möhkəmliyi borudan qıfıla keçidi təmin etmək.
Qazma boruları bükülmüş vəziyyətdə firlanırsa ,dartılma və sıxılma
qüvvələri yorğunluq çatları yarada bilər,hansı ki, bu da boruların
"yuyulmasına" –deşik və çatların ,adətən qıfılın yanında yaranmasına
səbəb olur.Gərginlik o yerdə cəmlənir ki,cisim həndəsi olaraq qəflətən
dəyişir.Keçid nə qədər qısa və qeyri bərabər olarsa,bir o qədər gərginlik
konsentrasiyası artıq olur və əksinə ,keçid düz və uzun olarsa
konsentrasiya bir o qədər azalır.Boruların istehsalçıları müqavimət və ya
ətalətli qaynaqdan qazma borularını qazma qıfıllarına birləşdirmək üçün
bu prosesdən istifadə edilir.
Sinfiliyi.(Klassı)
Hər bir qazma borusunun kəsiyi ( qıfıldan başqa )xarici diametri 2-3/8",6-5/8"-ə
qədər ola bilər.Dəyişən təkcə xarici diametri deyil ,eyni zamanda boruların
uzunluğudur da.ANİ qazma borularını 3 uzunluqda tövsiyyə edir.
1 sinif 18 – dən 22-i funta qədər
2 sinif 27 – dən 30 funta qədər
3 sinif 38 –dən 45 funta qədər
Bu boruların uzunluğu buruqların hündürlüyünə görə istehsal edilir.
Spesifikasiya(Bir şeyin dəqiqləşdirilməsi)
Boruların istehsalı zamanı ANİ tərtib etdiyi standartlara riayət olunur.Bu zaman
qırılmada möhkəmlik həddi və axıcılıq həddi nəzərə alınır.Podratçılar(işi
görənlər)boruların siniflərinin seçimi zamanı quyuda qazma zamanı gözlənilən
şəraiti nəzərə alırlar.Təyin edilmiş əsas faktor quyunun dərinliyi hesab olunur.
Müasir şovsuz(tikişsiz) qazma borularının böyük əksəriyyəti 4 sinfə -ANİ
sinfinə uyğun gəlir.
E - 75 - min-al axıcılıq həddi - 75.000 psi,max axıcılıq həddi – 105.000 psi və
qırılmaya möhkəmlik həddi – 100.000 psi.
X – 95 - min-al axıcılıq həddi - 95.000 psi,max axıcılıq həddi – 125.000 psi və
qırılmaya möhkəmlik həddi – 105.000 psi.
G - 105 - min-al axıcılıq həddi - 105.000 psi,max axıcılıq həddi – 135.000 psi
və qırılmaya möhkəmlik həddi – 115.000 psi.
S - 135 - min-al axıcılıq həddi - 135.000 psi,max axıcılıq həddi – 165.000 psi
və qırılmaya möhkəmlik həddi – 145.000 psi.
Bu markalar təsir qüvvəsini bildirir.
Axıcılıq həddi
Qazma borularının daimi əyintiyə qədər deformasiya olunması üçün qüvələr
sayıdır.
Qırılmaya möhkəmlik həddi .
Ən böyük oxboyu yükə tab gətirən metal,qırılmır.Metallarda möhkəmlik həddi
axıcılıq həddindən böyük olur.
Burulmaya möhkəmlik həddi
Boruya təsir edən burulma qüvvələrinin miqdarı hesabına ,qırılmır.
Qırılma həddi
Borularda qırılma törədə biləcək daxili təzyiqdir.
Bükülmə həddi.
Boru divarının daxilə doğru əzilməsi dərəcəsinə qədər tələb olunan qüvvələrin
sayı.
Qazma kəmərinin markalanması.

1 2 3 4 5
ZZ 6 70 N E
 1. Qazma qıfıllarının istehsalçı nişanı
2. Qaynaq olunma ayı
3. Qaynaq olunma ili
4. Qazma borularının istehsalçı nişanı

Qazma borularının markası

Трубы бурильные
Какие бурильных труб
Трубы бурильные трубы являются расположена между БГА и верхний привод.

Описание
Размерности бурильных труб относится к наружному диаметру трубы. Типичные размеры
бурильных труб являются 5 "и 5 1 / 2". В длинных горизонтальных скважин 6 5 / 8
"бурильной трубы могут быть использованы. На каждой стороне бурильной трубы есть на
сварные соединения с увеличенным диаметром называется инструмент совместной.
Внутренний диаметр инструмента совместной может быть меньше по сравнению с
длинный участок трубы. Типичная длина между 27ft к 45ft. API классов и их свойств для
бурильные трубы из стали (API Spec5D, API Spec 7):

Марка Прочность на растяжение

Предел текучести (мин) Предел текучести (макс.)
стали (мин)
75 000 фунтов на 105 000 фунтов на 100 000 фунтов на
E-75 квадратный дюйм квадратный дюйм квадратный дюйм
517 МПа 724 МПа 689 МПа
95 000 фунтов на 125 000 фунтов на 105 000 фунтов на
X95 квадратный дюйм квадратный дюйм квадратный дюйм
655 МПа 862 МПа 724 МПа
105 000 фунтов на 135 000 фунтов на 115 000 фунтов на
G-105 квадратный дюйм квадратный дюйм квадратный дюйм
724 МПа 931 МПа 793 МПа
165 000 фунтов на 145 000 фунтов на
135 000 ИАП
S-135 квадратный дюйм квадратный дюйм
931 МПа
1138 МПа 1000 МПа

Стали марки номера минимальный предел текучести в 1000 фунтов на квадратный дюйм.
Бурильной трубы силы быстро снижается из-за износа. Сила данных различных классов
износа найти в руководстве по данным бурения. Премиум класс имеет меньше
предельного износа, за исключением класса 2 и класса 3.

На сварных соединений инструмента имеют минимальный предел текучести от 120 000

фунтов на квадратный дюйм (независимо от бурильной трубы класса). Минимальная
прочность на растяжение 140 000 фунтов на квадратный дюйм и минимум твердости для
коробки составляет 285 Бриннеля. Диаметр инструмента совместной больше бурильной
трубы для достижения достаточной прочности соединения. Увеличенный диаметр также
используется в качестве Тонг области для крутящего момента до. Зерна карбида
вольфрама свариваются в поверхность увеличенного диаметра, чтобы уменьшить износ за
пределами во время бурения. Ниже соединение конической резьбой штифт и на верхней
соединение конической резьбой окна. Все соединения плечи соединения потоки плечо,
как нормальный болт. Тема классификации:

 Северная Каролина
 ЕСЛИ
 REG

НК новый стандарт API. NC и двузначного числа, как NC50 название темы. Если это
старая система классификации. Типичные нить 4 ½ И.Ф., равная NC50. REG нити
различного профиля потока. Основные преимущества на конических темы легко
централизации и меньше оказывается в макияже. Прикладная момент находится в данных
бурения Справочник. Крутящий момент на основе расчетов с использованием
аналитических формул. Допустимое растягивающее напряжение в связи ходе макияж
установлен до 50% от минимального предела текучести (120 000 фунтов на квадратный
дюйм) для новых соединений и 60% на подержанные (износ) суставов. Коэффициент
трения на темы и плечи считается 0,08 использованием макаронных содержащих 40-60%
по весу порошков металлического цинка. Допустимая макияж крутящий момент для
обеих контактный и коробки рассчитывается. Меньшее из двух применяются. Нить плечо
обеспечивает уплотнение сочетание preforce и порошок металлов в макаронные изделия
(так называемый допинг по бурению). Сухие темы или грязи на темы указывают плохие
уплотнения. Важные разделы DDH для бурильных труб являются:

A37 - Плавучести фактор

B1 - Минимальный предел текучести и прочность на растяжение
В7 и В8 - Оценка код и вес код
В9 - В12 - Геометрические характеристики
B13 - B22 - Механические свойства
B22 - B26 - Минимальный диаметр и состав крутящего момента
API RP 7G, 12-е издание, май 1987 используется для бурильной колонны расчетов.
Стандарт частично, упомянутых в DDH (B50 - B58).

Qazma borularının mexaniki xüsusiyyəti API Spec 5D

Axıcılıq həddi σT, Nisbi uzanma σ5,

Müvəqqəti qırılma Н/мм2 %,
Grades müqaviməti σB, Н/мм2 , az
Min max az olmayaraq
olmayaraq

Е75 689 517 724 *

X95 724 655 862 *
G105 793 724 931 *
S-135 1000 931 1138 *

1. Yivlər. Ümumi məlumat.

 Yiv birləşməsi texnikada geniş yayılmış birləşmə növüdür.Əgər müstəvi həndəsi fiquru
(üçbucaq, trapesiya, yarımçevrə və s.) həmişə vintin oxundan keçmək şərtilə vint xətti üzrə
gəzdirsək bu halda yiv alarıq.Müstəvi fiqurların fırlanmasından asılı olaraq yivlər və onların
profili belə adlanır:
Üçbucaq profilli yiv (şəkil 1, a), dayaq profilli yiv (b), trapesiya profilli yiv (c), düzbucaq
profilli yiv (d), dairəvi profilli yiv (e).

Şəkil 1.

Vint xəttinin yerləşdiyi səth silindr olarsa, yiv – silindrik yiv, konus olarsa konusvarı yiv
adlanır.
Konusvarı yiv hissələrin tez açılıb bağlanması lazım gəldiyi yerdə tətbiq olunur.Məsələn,
qazma borularının yivləri konusvarı yivlərdir.Əgər səthdə bir vint xətti yerləşərsə, yiv –
birgirişli , iki üç vint xətti yerləşərsə, yiv ikigirişli , üçgirişli və s. adlanır.Vint xətti səthdə
soldan sağa yuxarı qalxarsa, yiv sağ yiv
sağdan sola yuxarı qalxarsa sol – yiv adlanır (şəkil 2).

Burada Pn – vint xəttinin, Şəkil 2.

P – yivin addımıdır.
Praktikada ən çox sağ yiv, müstəsna hallarda isə sol yiv (məsəl, qəzaların ləğv edilməsi üçün
tutucu alətlərdə) işlədilir.
Yiv profillərinin forma və əsas parametrləri yivin xarici diametri d və D, orta diametri d2 və
D2 , daxili diametri d1 və D1 , addımı P, çökəyinin radiusu R və profil bucağı L, dövlət
standartları ilə müəyyənləşdirilmişdir.

Qazma kəmərinin uzantısı

Qazma kəmərinin uzantısı öz çəkisi və AQB-nin çəkisi hesabına baş verir.Tutaq

ki,qazma kəmərinin diametrinin dəyişməsi (radial deformasiya)çox kiçikdir.Qazma
kəmərinin uzanması oxboyu istiqamətdə olur.Əgər AQB-in çəkisi P-yə =-
dirsə,Huk qanununa görə
E=(P/A)/(e1/L) (1)
Haradakı,E-Yunq modulu,polad üçün E=210x10 H/m ,A-borunun şumal
6 2

hissəsinin en kəsik sahəsi,e1-qazma kəmərinin uzantısıdır.( 1 ) düsturunu nəzərə

alsaq
e1=(PL)/( AE )=(PL)/[(OD)2-(İD)2]E(π/4) (2)
Bu düsturu bu şəkildə yaza bilərik
e1= 373x8x10-10PL/Wd.p.
Haradakı P-çəki,H; L-qazma kəmərinin uzunluğu ,m; Wd.p.-borunun 1 m-nin
çəkisi-H/m
Rotorun kritik fırlanma tezliyinin hesabatı
ANİ fırlanmanın (dövr/dəq)kritik tezliyini,oxboyu rəqsi hərəkəti zamanı aşağıdakı
düsturla hesablamağı tövsiyə edir.
ώ=78638/L
L-qazma kəmərinin ümumi uzunluğu-m

Əlavə olunan baritin miqdarı (BaSO4)

4.2x(1.4-1.2)x20/4.2-1.4=6 ton
4.2 – Baritin xüsusi çəkisi
1.4 – Lazım olan qazma məhlulunun xüsusi çəkisi
1.2 – faktiki məhlulun xüsusi çəkisi
20 – Çəndəki məhlulun faktiki çəkisi
Mis. üçün :çənin hündürlüyü H=2.04m=204sm,Müəyyən səviyyəyə qədər
məhlul doludursa ,çənin yuxarı hissəsindən məhlulun səthinə qədər olan məsafəni
təyin edirik.Deyək ki,h1=44sm.Ümumi hündürlükdən bu hündürlüyü çıxaq.
h2=H-h1=204-44=160sm
Çənin ümumi həcmi
V=26 m3
İndi isə 1sm - ə düşən l-lər.
V/H=26m3/204sm=26m3/204sm=0.127m3/sm=127l/sm
160x26/204=160smx127l/sm=203l=20.32m
1 sm-ə düşən litr = Həcm / hündürlük

Köməkçi əyləc
Alətin qaldırılması zamanı qazma qülləsinin hündürlüyündən asılı olaraq ,28 m-lik
və daha artıq hündürlüklü şamlar qaldırılır. Qaldırma zamanı şamların axırıncı
1.5-3.5 m rotor pazlarının üzərinə oturdulan zaman , sürət minimuma qədər
azalır.Beləliklə qaldırma zamanı əsas əyləc işləmir.
Köməkçi əyləclərdən istifadə olunmursa verilmiş sürətdə bucurğada düşün yükü
azaltmaq üçün,endirmə zamanı əsas əyləc hökmən hər zaman işlədilməlidir.Hər bir
şamın əlavəsi zamanı yüklənmə artır.
Qaldırma –endirmə əməliyyatı zamanı ancaq lentli əyləcdən istifadə olunarsa o
qızır və əyləc qabiliyyətini itirir.
Təcrübədə köməkçi əyləc qaldıma –endirmə əməliyyatı zamanı əsas əyləcin işini
tamamlayır.Endirmə sürətini azaltmaq üçün köməkçi əyləc sabit əyləc momentini
təmin edir.

Mürəkkəbləşmələr
Quyuların qazılması prosesi zamanı texnoloji proseslərin mütəmadi pozulma,dağ-texniki
səbəblərlə -udulma,qaz-neft təzahürü,uçqunlar,lülənin daralması,novların yaranması,quyu
lüləsinin trayektoriyasının öz-özünə dəyişməsi ilə naticələnmə-mürəkkəbləşmə adlanır.
Mürəkkəbləşmələr-quyu lüləsinin keyfiyyətinə təsir göstərir.Bu isə öz növbəsində texnika –
texnoloji və geoloji faktorlarla təyin edilir.

Alətin tutulması.
 Qazma kəmərinin tutulması –qazma zamanı tez – tez rast gəlinən və vacib
mürəkkəbləşmələrdən biridir.
 Qazma zamanı xərclərin artmasına səbəb kimi:
 Zaman itgisinin olması.
 Qazma kəmərinin müəyyən hissəsinin itgisi.
 Quyuda qalmış avadanlığın dolanaraq –yan lülə qazılması məcburiyyəti
 Quyunun itirilməsi.

Tutulmanın növləri(tipı prixvatov)

1.Mexaniki tutulma
 Lülənin şlaklanması,quyu divarının uçması
 Həndəsi səbəbə görə alətin tutulması

2.Differensial tutulma
Mexaniki tutulmanın səbəbi
 Quyu lüləsinin pis təmizlənməsi,ələxsus maili quyularda.
 Gilli süxurların şişməsi və dağılması
 Duz çöküntülərinin plastik axını
  Novun yaranması
 Eyni zamanda alətin sərt kompanovkası ilə quyu lüləsinin intensiv əyilməsi.
 Quyu lüləsinin diametrinin normaldan kiçik olması

Differensial tutulmanın səbəbləri

Quyuda olan məhlulun yaratdığı təzyiq ilə keçirici çokmə lay təzyiqi arasındakı fərqdir.

ALƏTİN TUTULMASI

Diferensial Tutulma
(təzyiqlər fərqindən)
Qazma məhlulun yaratdığı hidrostatik təzyiq lay təzyiqindən daha çox olan halda baş verə bilər.
Qazma aləti (adətən Qazma Alətinin Aşağı Hissəsi (QAAH)) quyunun divarında yaranmış
qabığa sıxılır və iki təzyiq fərqinə gora orada tutulur. Quyular müsbət diferensial təzyiqlə
qazıldığı vaxtdan, diferensial tutulma açıq lülədə alətin tutulmasının ən adi növüdür.

Səbəb:

 Yüksək keçiriciliyə malik olan zonaların qazılması

 Quyu lüləsində olan təzyiq lay təzyiqindən çoxdur
 Alətin hərəkətdə saxlanmamağı

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Dartılmanın çoxalması
 Alət fırlanmır və yuxarı-aşağı getmir
 Sükutda olan alətin fırlanma momentinin artması
 Məhlulun parametrlərin dəyişilməsi
 Məhdudlaşmamış (normal) sirkulyasiya

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Qazmaya nəzarət edin
 Aləti daimi hərəkətdə saxlayın
 Şamların əlavə etmə vaxtını minimuma endirin və mümkündürsə aləti klinlərdə
oturduraraq fırladın
 Quyunun profilindən xəbərdar olun
 Dartılmanın qarşısını alın, gözləməyin
 Quyunun açıq lülənin qazıma vaxtını minimuma endirin
 Quyunu təmiz yuyun
 Məhlul sistemini tənzimləyin
 Nazik keçirməyən süzgəc qabığı aşkar edin
 Açıq lülədə alət olarkən nasosları saxlamayın
 Aləti azad etmək üçün xüsusi reagentləri hazırda saxlayın
 QAAH-ni qısa və stabilizatorla yığın
  Hamar AQB-dən istifadə etməyin

Alətin Azad Edilməsi

 Aləti sağ tərəfə fırladın və boş verin (azad edin)
 Yasın işini tənzimləmək üçün nasosların sürətini azaldın
 Fırladılmış (moment) aləti boş verin ki yas işləsin
 Aləti azad etmək üçün xüsusi maddələri ( və ya neft-gələvi vannası) quyuya vurun və
gözləyin
 Aləti yuxarı-aşağı işlədin

Geoloji Preslənmə (sıxılma)

(Layın təsiri)

Məhlulun xüsusi çəkisi yaratdığı təzyiq qazılan layın təzyiqindən daha yüksək olan hallarda
quyu divarlarından layın qırıntıları qırılaraq quyu lüləsində yığılır. Həmin qırıntılar QAAH-nin
ətrafında yığılarsa, qazıma aləti tutula bilər.

Səbəb:

 Düzgün seçilməmiş məhlulun xüsusi çəkisi ilə yüksək təzyiqli gillərin qazılması.

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Fırlanma momenti: müntəzəm artır və ya dəyişkən olur

 Dartılmalar: müntəzəm artır və ya dəyişkən olur
 Təzyiqin artmağı
 Titrək ələklərə şlam daha az gəlir
 Böyük qırıntılar və ya çınqıl, layda

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Quyunun yaxşı yuyulması üçün axın sürətini və təzyiqləri nizamlayın

 Titrək ələklərdə şlamın dəyişməsinə nəzarət edin
 Hidrostatik təzyiqlər fərqindən istifadə edin
 Məhlulun xüsusi çəkisini tədricən tənzimləyin
 Sovurma və atqı (поршневание и выброс) qüvvələrini minimuma endirin
 Quyunun açıq lülənin qazma vaxtını minimuma endirin
 Yüksək özlüklü reagentlərdən istifadə edin

Alətin Azad Edilməsi

 Təzyiq artıbsa, qazıma borusunda təzyiqi sıfıra endirin.

 Qazma alətində 300-400 psi təzyiq verin və nasosları saxlayın
 Alət tutulandan öncə alətin gedən istiqamətin əks istiqamətində, alətin boş və qaldırma
çəkilərini nəzərə alaraq, aləti işlədin
 Təzyiqə nəzarət edərək, aləti fırladın və neytral çəkidə azad edin (boşaldın).
 Təzyiq azalarsa, həmin təzyiqə qədər qaldırın (bundan çox olmaz) və sirkulyasiyaya
nəzarət edərək həmin mərhələləri təkrar edin
 Sirkulyasiya bərpa olunsa, nasosları saxlamayın
  Aləti işlədin və sirkulyasiya edin

Reaktiv Laylar
(Layın təsiri)
Gillər və argilitlər qazıma məhlulu ilə təmasda olarkən formasını və ölçüsünü dəyişir və nəticədə
quyu lüləsində layın şişməsinə gətirib çıxardır. Həmin maddələr yığılıb da, alətin tutulmasına
səbəb ola bilər.

Səbəb:

 Suya həssas olan gil və argilitin qazılması

 Quyu lüləsində layın şişməsi

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Titrək ələklərə özlülü-yapışqan və yumşaq şlamlar

 Fırlanma momenti: müntəzəm artır
 Dartılma: müntəzəm artır
 Təzyiqin artımı
 Sirkulyasiya məhdudlaşıb
 Alətin qaldırıb-endirmə zamanı dartılmalar və sovurma (поршневание)
 QAAH-nin üzərində salnikin əmələ gəlməsi

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Titrək ələklərə nəzarət

 Sintetik məhlulun istifadəsi
 Məhlulun parametrlərinə nəzarət
 Quyunun açıq lülənin qazıma vaxtını minimuma endirmək
 Qəlibləmə

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyanı başlayın
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin endirilməsi olan halda, yas ilə yuxarı vurun,
fırlatmayın
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, yas ilə aşağı vurun,
fırlatmayın
 Əgər yas 1 dəqiqə ərzində vurmur, nasosları saxlayın və yası yenidən doldurun
 Əgər alət bir az hərəkət edirsə, az-az dartılmalarla aləti qaldırın və sonra fırlatmağa
çalışın
 Aləti fırladın və maksimum sürətlə sirkulyasiya edin və aləti hərəkətdə saxlayın

Yumşaq laylar
(layın təsiri)
Lay, hansı ki tərkibində qum və çınqılı birlikdə az saxlayan və ya heç saxlamayan bir şey
yoxdur.
Səbəb:

 Hidrostatik təzyiq fərqi layın yumşaq qum və çınqılı saxlamır

 Quyu lüləsinin divarın qabığı az və ya aşkar olunmamağı

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Sirkulyasiya azala bilər və ya tam mümkün olmaya bilər

 Təzyiq dəyişir və qalxır
 Fırlanma momenti müntəzəm çoxala bilər və ya dəyişə bilər
 Dartılmalar yavaş-yavaş çoxalır və ya qalxır və düşür normal səviyyəyə
 Titrək ələklərdə şlamlarda dəyişiklik, qum və çınqılım artımı ola bilər
 Borunun əlavəsi vaxtı və ya qaldırıb-endirmə zamanı quyunun dolu olması

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Effektiv qabığın olmasına və məhlulun xüsusi çəkisinə nəzarət edin

 Layı nəzarət olunan sürətlə qazın
 Şübhə yaradan layda uzun müddətli sirkulyasiya etməyin
 Bu layın daxilində qaldırıb-endirmə əməliyyatını yavaş-yavaş aparın
 Yüksək özlüklü maddələri quyuya vurmaq üçün hazır olun

Alətin Azad Edilməsi

 Əgər alət tutulubsa (ətrafı dolub) və alətin daxilində təzyiq var, təzyiqi sıfıra endirin
 Qazma alətində 300-400 psi təzyiq verin və nasosları saxlayın
 Alətin boş və qaldırma çəkilərini bir neçə dəqiqə nəzərə alaraq, alət tutulandan öncə, aləti
gedən istiqamətin əks istiqamətində işlədin
 Aləti fırladın və neytral çəkidə buraxın, dayaq boruda təzyiq düzgüsünə nəzarət edin
 Təzyiq azalarsa, həmin təzyiqə qədər qaldırın (bundan çox olmaz) və sirkulyasiyaya
nəzarət edərək həmin mərhələləri təkrar edin
 Sirkulyasiya bərpa olunsa, nasosları saxlamayın
 Aləti işlədin və sirkulyasiya edin

Deformasiya Uğrayan Laylar

(layın təsiri)
Bəzi duzlar və argillit plastik olur və digər laylar yaratdığı təzyiqlər təsirindən deformasiya
uğrayırlar

Səbəb:

 Plastik duz və argillit qazılması

 Lay təzyiqini saxlamaq üçün düzgün seçilməyən xüsusi çəki

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Qaldırma-endirmə zamanı dartılmalar gözlənilmədən və ya qazıma zamanı dəyişkən ola

bilər
  Əgər duz və ya argillit hərəkətdə olarsa, gözlənilmədən ağır fırlanma ola bilər
 Sirkulyasiya qismən itə bilər
 Titrək ələklərə duz qırıntıları məhlulla gəlir

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Düzgün məhlul sistemi seçin

 Düzgün məhlulun xüsusi çəkisini seçin
 Uzun ömürlü PDC baltalardan istifadə edin
 Quyunun dar yerlərini yaxşı yuyun və təkrar işləyin
 Quyunun açıq lülənin qazıma vaxtını minimuma endirin
 Qaldırıb-endirmə sürətinə nəzarət olunmalıdır
 QAAH-nin quyuda olduğu yeri və nə vaxt təhlükəli laya daxil olmasını bilmək lazımdır

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyaya başlayın
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin endirilməsi olan halda, yas ilə yuxarı vurun,
aləti fırlatmayın
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, yas ilə aşağı vurun,
aləti fırlatmayın
 Əgər yas 1 dəqiqə ərzində vurmur, nasosları saxlayın və yası yenidən doldurun
 Əgər alət bir az hərəkət edirsə, az-az dartılmalarla aləti qaldırın və sonra fırlatmağa
çalışın
 Aləti hərəkətdə saxlayarkən, fırladın və maksimum sürətlə sirkulyasiya edin
 Əgər lay deformasiyaya uğrayan duzdan ibarətdirsə, quyuya şirin su maddəsi (fresh water
pills) vurun

Çatlamış və ya zədələnmiş laylar

(Разлом или месторождение с нарушенной структурой)
(layın təsiri)

Layın zədələnməsi – yarığ mənası daşıyır və layın yatım bucağında layın normal qatı ilə kəsişir.

Səbəb:

 Layın yarığı qazılan zaman quyuya lay parçaların düşməsinin səbəbi ola bilər.

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Fırlanma momenti qəfildən arta və ya qeyri-stabil ola bilər

 Boru əlavəsi vaxtı və ya qaldırıb-endirmə zamanı quyunu doldurmaq
 Alətin qaldırıb-endirmə zamanı qəfildən dartılmalar ola bilər
 Sirkulyasiya məhdudlaşa bilər
 Vibroələklərdən iri daşların və parçalanmış gillərin gəlməsi

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Qazmadan əvvəl sirkulyasiyanı bərpa etmək və quyunu yumaq

  Quyu divarında keyfiyyətli qabığ (korka) yaratmaq
 Qaldırma/Endirmə surətinin mümkün qədər azaldılması
 Ehtiyatla “Back Ream” – qaldırmanı fırlatma ilə davam etdirilməsi
 Sirkulyasiyanın pozulması ehtimalı və LCM-in buruqda olmasını təmin etmək

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyanı bərpa etmək

 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, yas ilə aşağı vurun,
aləti fırlatmayın
 Əgər alət bir az hərəkət edirsə, az-az dartılmalarla aləti qaldırın və sonra aləti fırlatmağa
çalışın
 Aləti hərəkətdə saxlayarkən, fırladın və maksimum sürətlə sirkulyasiya edin
 Sirkulyasiya zamanı Hi-Vis-in quyuya vurulmasını təmin edin
 Alət azad olunmadıqda soda vannasının qoyulmasını təmin edin

Novun yaranması
(Mexaniki əlaqə)
Nov – quyunun bucağı kəskin dəyişən intervallarda alətin fırlanması nəticəsində yaranan yerdir.

Səbəb:

 Quyuda bucağın kəskin dəyişən yerlərin mövcudluğu

 Layların dəyişmələri
 Qazma alətinin bucağın kəskin dəyişən yerlədə fırlanması və ya sükutda olmağı
 Quyuda qəlibləmə olmadan fasiləsiz qazmanın aparılması

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Alətin birləşmə yerləri novdan keçərkən dartılmaların qeyri-stabil olması

 QKAH nova daxil olarkən dartılmalar artır

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Quyuda bucağın kəskin dəyişmənin qarşısını almaq üçün düzgün qazma parametrləri
seçmək
 Düzgün balta üzərinə yük və rotorun fırlanma momentini seçilsin
 Quyuda bucağın kəskin dəyişmələrini azaltmaq ( < 30 / 30m-yə )
 Jolob olan yerlərdə dartılma zamanı yumaq və təkrar işləmək
 QKAH-nın yerini hər zaman müəyyən etmək
 Heç vaxt alətə məcburi güc vermək və ya dartmaq olmaz: həmin yerləri təkrar işləyin

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyanı bərpa etmək

 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, yasın tam gücü ilə
aşağı vurun
  Əgər yas vurmur, nasosları saxlayın və yası yenidən doldurun
 Alət hərəkətə gələnədək yasla işləyin
 Alət hərəkətə gələrsə, aləti fırladın və nov yaranan yerlərdə kiçik dartılmalarla aləti
işlədin.

Quyunun Geometriyası
(Mexaniki əlaqə)
Quyu lüləsinin geometriyası lay dəyişilən intervalda kəskin bucağın dəyişməsi ilə və çıxıntılarla
mürəkkəbləşə bilər. Qaldırma və endirmə zamanı alət elastikliyini itirdiyi səbəbindən alətin
tutulması baş verə bilər.

Səbəb:

 Bərk və yumşaq layların dəyişməsi

 Quyu lüləsinin bucağın və ya istiqamətinin dəyişilməsi

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Əlavə etmə zamanı fırlanma momenti müntəzəm arta və ya qeyri stabil ola bilər
 Qeyri stabil dartılmalar ola bilər

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Sadə QKAH yığılsın, sərt olmasını mümkün qədər azaltmaq

 Qazma təcrübəsinə əsaslanaraq kəskin bucaqların dəyişməsi təsadüfləri azaltmaq
 Kəskin QKAH dəyişmələrini azaldın
 Quyu lüləsinin əyilməsi başmağa yaxın olmamalıdır.
 Düzgün balta üzərinə yük və rotorun fırlanma momenti seçilməlidir.
 Bucağın kəskin dəyişmə ehtimalını azaldın ( < 30 / 30m-yə )
 QKAH-nın yerini hər zaman müəyyən etmək
 Heç vaxt alətə məcburi güc vermək və ya dartmaq olmaz: həmin yerləri təkrar işləyin
 Bərk laylardan yumşaq layları qazarkən, tez-tez quyu lüləsini təkrar işləyin
 QKAH təhlükəli zonaya daxil olandan əvvəl qaldırma-endirmə sürətini tənzimləyin

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyanı bərpa etmək

 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, rotoru fırladın və yası
tam gücü ilə aşağı vurun
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin endirilməsi olan halda, yas ilə yuxarı vurun.
Rotoru fırlatmayın
 Yasın təsiri olmasa, nasosları saxlayın, yası hazırlayın və vurun
 Alət hərəkət edərsə, az dartılmalarla aləti qaldırın və fırladın
 Aləti fırladın və yüksək sürətlə yuyun

Quyu Lüləsinin Daralması

(Mexaniki əlaqə)
Baltanın və QKAH fırlanma səbəbindən yeyilməyə meylli olduğundan və bu yeyilmə inkişaf
etdiyindən quyu lüləsi daralır.

Səbəb:

 Bərk abraziv olan laylar baltanı və QKAH-nı fırlanma zamanı yeyir

 Quyu lüləsinin kern götürülən yerlərində
 Şaroşkalı baltanı PDC (almaz) balta ilə əvəz etmək.

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Aləti endirən zaman alətin çəkisinin qəflətən düşməsi

 Sirkulyasiya məhdudlaşa bilər

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 QKAH-ni optimal və sabit saxlayın

 QKAH-nin sərt olmasını mümkün qədər azaltmaq
 Düzgün balta üzərinə yük və rotorun fırlanma momenti seçilməlidir
 Balta və Stabilizatorların diametrləri hər zaman ölçülməlidir
 Heç vaxt alətə məcburi güc vermək və ya dartmaq olmaz: həmin yerləri təkrar işləmək
 Quyu dibinə çatandan ən azı bir şam öncə quyu lüləsini təkrar işləmək
 Abraziv laylar qazılan zaman sərt üzlü stabilizator istifadə olunmalı və üzərində əlavə
sərtlik olan balta seçilməlidir
 QKAH təhlükəli zonaya daxil olandan əvvəl qaldırma-endirmə sürətini tənzimləyin

Alətin Azad Edilməsi

 Yası hazırlayın və bütöv güclə yuxarı vurun

 Rotoru fırlatmayın
 Alət hərəkətə gələnə qədər yasla işləyin və sirkulyasiya edin

Quyu Lüləsinin Təmizlənməsi

(Mexaniki əlaqə)
Qazma məhlulunun özlülüyü və ya məhsuldarlıq qeyri stabil olduğu halda, quyuda olan şlam
çökə bilər, beləliklə də alətin tutulma imkanlarını artırır. Əgər məhsuldarlıq çox yüksəkdirsə,
bu quyu lüləsinin diametrini yuyub genişləndirmə və quyunun yuyulmasında da problemlər
yarada bilər.

Səbəb:

 Məhsuldarlığın aşağı sürəti və məhlul parametrlərinin qeyri-uyğun olması şlamın

quyudan yuyulub çıxarılmamağına gətirir
 Quyu lüləsinin genişlənməsi (yuyulma) səbəbindən quyunun qeyri-sabit yuyulması
 Qazma sürəti yüksəkdir və əlavələr zamanı sirkulyasiya vaxtı qeyri-uyğundur.
 Aləti qaldırıb-endirmə əməliyyatından əvvəl qeyri-uyğun sirkulyasiyanın aparılması
Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Alətin fırlanma momentinin artması

 Qaldırma-endirmə zamanı dartılmaların tədricən artması
 Əlavələr zamanı dartılmaların çoxalması
 Sirkulyasiyanın qeyri-stabil olması
 Təzyiqin qalxması
 Setkalara gələn şlamın azalması

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Qazma məhlulunun parametrlərini tənzimləyin

 Həlqəvi fəzada axın sürətini qaldırın
 Qazma sürətini düzgün seçin
 Normal momentin artması və dartılmaları müəyyən edin
 Qazmanı saxlayın və quyunu təmiz yuyun
 Aləti hərəkətdə saxlayın
 Yüksək özlüklü maddələrdən quyuya vurun

Alətin Azad Edilməsi

 Qazma aləti tutulubsa və boruda təzyiq varsa, təzyiqi sıfıra endirin

 300-400 psi təzyiq verin və nasosları saxlayın
 Alət tutulandan öncə gedən istiqamətin əksinə aləti işlədin, bir neçə dəqiqə aşağı və
yuxarı minimal çəkilərdən istifadə edin
 Dayaq borudakı təzyiqin düşməsinə nəzarət edərək neytral çəkidə rotoru momentini
artırın və boş qoyun
 Təzyiq düşərsə, təzyiqi yenidən həmən səviyyəyə qaldırın, ondan çox olmasın, və
sirkulyasiyaya nəzarət edərək həmin addımları yenidən təkrar edin
 Sirkulyasiya bərpa olunsa, nasosları saxlamayın
 Aləti işlətməyə davam edin və yuyun
Mexaniki alətin quyuya düşməsi
(Mexaniki əlaqə)

Adətən metal: alətlər, baltanın qırıqları, və sair sınan və ya quyuya düşən qırıntılar və quyu
divarı ilə QKAH-nin arasında ilişib qalan.

Səbəb:

 Buruğda zəif təmizlik təcrübəsi

 Quyu ağzının açıq qalması
 Quyu dibi avadanlığın sıradan çıxması

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Fırlanma momenti qəfildən arta və ya qeyri-stabil ola bilər

 Setkalara metal qırıntıları gəlir
  Qaldırma-endirmə və əlavə zamanı dartılmanın qeyri-stabil olması

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Düzgün təmizlik aparılsın

 Quyu ağzında rezin ərsin istifadə olunsun
 Alət quyuda olmayanda quyu ağzı bağlı olmalıdır
 Əl altında istifadə olunan alətlərin itməməyinə nəzarət edin və işlək vəziyyətdə saxlayın
 Quyu dibi avadanlıq quyu ağzında olarkən tam yoxlanmalıdır

Alətin Azad Edilməsi

 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, yası alətin tam yükü
ilə aşağı vurun
 Alət hərəkət edərsə, rotoru fırladın və yas ilə vurun
 Alət tutulandan öncə, son əməliyyat alətin endirilməsi olan halda, yası alətin tam yükü ilə
yuxarı vurun
 Rotoru fırlatmayın

Sement Parçaları
(Mexaniki əlaqə)
Sement parçaları başmaqdan, yüksək təzyiqli sement stəkandan və sement körpüsündən qazma
zamanı qırılaraq və quyu lüləsinə düşərək alətin tutulmasına səbəb olur.

Səbəb:

 Başmaqla quyu dibinin arasında böyük intervalın qalması

 Açıq lülədə sementləmə işinin aparılması

Xəbərdarlıq Əlamətləri:

 Sement parçaları titrləyici ələklərin üzərində

 Fırlanma momenti qəfildən çoxala və ya qeyri-stabil ola bilər
 Qeyri stabil dartılmalar

Qarşısını almaq üçün tədbirlər:

 Başmaqla quyu dibinin arasında intervalı azaltmaq (3m)

 Qazmadan əvvəl sementin yaxşıca bərkiməsini gözləyin
 Başmağı və sementləmə intervalını ehtiyatla və diqqətlə təkrar işləyin
 Aləti yavaş qaldırıb-endirin və atqıya yol verməyin

Alətin Azad Edilməsi

 Sirkulyasiyanı edin
 Son əməliyyat alətin qaldırılması olan halda, rotoru fırladın və Yas ilə aşağı vurun
 Yüksək özlüklü maddələri quyuya vurun və yüksək sürətlə yuyun
  Yassın işlətməsi və rotorun fırlanması ilə sement parçalarını qırmağa çalışın.

Neft qələvi vannasının hesabı

Quyunun dərinliyi 2686m Qeyd: Neft, tutulma yerindən 50-100m yuxarı vurulur
Alətin tutulma dərinliyi 2682m
Quyunun diametri 269.9mm
Qazma məhlulunun sıxlığı 2.13q/sm3
Neftin sıxlığı 0.86 q/sm3
Kaustik sodanın sıxlığı 1.37 q/sm3
Alətin tutulma dərinliyində lay təzyiqi 403atm
QKAH Balta269.9mm+AQB 203mm-36m+AQB 178-52m+QB 140mm-
2594m(140mm-lik QB divarının qalınlığı-10.54mm)

 1. Neft-qələvi vannası qoyulacaq 2682-2594m intervalda həlqəvi fəzanın

həcmi
 HH F(K.S.)=36m
 VH F(K.S.)=0.785x(Dquyu2-D2032)xL203=0.7854x(0.2702-0.2032)x36=0.9m3
 HH F(neft)=52m
 VH F(neft)= 0.785x(Dquyu2-D1782)xL178=0.7854x(0.2702-0.1782)x52=1.69m3
 VH.F(N+K.S.)= HH F(K.S.)+ HH F(neft)=0.9+1.69=2.59m3
 2. Qazma alətinin daxili həcmi.
 Vdax(203)=0.7854xD203daxx L203=0.7854x0.12x36=0.28m3
 Vdax(178)=0.7854xD178dax xL178=0.7854x0.092x52=0.33m3
 Vdax(140)=0.7854xD140daxx L140=0.7854x0.1182x2594=28.37m3
 Vdax(QB)=0.28+0.33+28.37=28.98m3
 3.Periodik olaraq neft-qələvini boru arxasına vurmaq üçün boru daxilində
lazım olan əlavə neftin səviyyəsi.
 Pizafi=50 atm qəbul etsək
 Hneft (əlavə)=(Pizafix10)÷(ρg.m-ρn)=(50x10)÷(2.13-0.85)=391m
 4.Boru daxilindəki neftin həcmi.
 Vdax(neft)=0.7854x0.1182x391=4.28m3
 5.Boru daxilindəki kaustik sodanın həcmi.
 Hdax(K.S.)=180m
 Vdax(K.S.)=0.7854x(Ddax2032xL203+Ddax1782xL178+Ddax1402xL140)=
0.7854x(0.2032x36+0.1782x52+0.1182x92)=1.62m3
 6.Lazım olan qələvinin həcmi.
 Vk.s.=Vdax(k.s.)+VH.F(k.s.)=1.62+0.9=2.52m3
 7.Lazım olan neftin miqdarı.
 Vneft=Vdax(neft)+VH.F(neft)=4.28+1.69=5.97m3
 8.Basqı mayesinin həcmi.
 VBasqı=Vdax(QB)-(Vdax(neft)+Vdax(k.s.))=29.98-(4.28+1.62)=29.98-5.9=24.08m3
 9.Boru daxilində neft- qələvinin maksimal qalxma hündürlüyü.
 Hdax(neft)203=0.28÷(0.12x0.7854)=35.65m V=SxH H=V÷S S=π/4d2
 Hdax(neft)178=0.33÷(0.092x0.7854)=51.89m 5.97-(0.28+0.33)=5.36
 Hdax(neft)=4.28÷(0.1182x0.7854)=491.7m
 Hdax(neft)max=88+491.7=579.7m=580m
 Hdax(k.s)max=2.52÷(0.1182x0.7854)=231.2m
 Hdax(n+k.s)max=580+231.2=811.2m
 10.Həlqəvi fəzada neft-qələvinin maksimal qalxma hündürlüyü.
 HH.F(neft)max=88+3.41:(0.2702-0.142)x0.7854=88+82=170m
 HH.F(K.S)max=2.52:(0.2702-0.142)x0.7854=60.2m
 HH.F.(N+K.S)max=HH.F.(neft)max+HH.F.(K.S.)max=170+60.2=230.2m
 11.Vanna zamanı yarana biləcək maksimal təzyiq.
 Pmax={(ρg.m.-ρn)xHdax(neft)max+(ρg.m- ρk.s.)xHdax(K.S.)max}:10+(0.01xHtut+44)={(2.13-0.85)x580+(2.13-1.37)x231.2}:
 :10+(0.01x2682+44)=(742.4+175.7):10+70.82=162.63atm
 Pmax=162.63atm
 12.Vannanın sonunda laya ediləcək hidrostatik təzyiq.
 Phidro(vanna)={ρg.m.x(Htut-HH.F(n+k.s.)max)+ρnxHh.f.(neft)max+ρk.s.xHh.f.(k.s.)max}:10={2.13x(2682-
230.2)+0.85x170+1.37x60.2}:10=
 =(5222.3+144.5+82.47):10=544.9atm
 Phidro(vanna)=544.9atm
 Bu təzyiq lay təzyiqindən ən azı 5% çox olmalıdır.Şərt ödənilir.
 13.Vanna zamanı qazma məhlulunun orta xüsusi çəkisi.
 Ρg.m.=10xP:H=10x544.9:2686=2.03q/sm3
 14.Neft vannasının vurulma ardıcıllığı.
 Neft-1.69m3+qələvi-2.52q/sm3+neft-4.28q/sm3

Neft vannasının hesblanması.

 Lazım olan neft vannasının həcmi ,aşağıdakı düsturla ifadə olunur.
 Vneft=0.7854(Dquyu2-D2)xH1+0.7854d2H2
 Dquyu-quyunun diametridir.
 Dquyu=kDbalta=1.15 x 269.9=310.4mm
 k-kavernanı nəzərə alan əmsal k=1.05÷1.3
 Boruarxası fəzada neftin qalxma hündürlüyünü təyin edək.Neft ,tutulma
yerindən 50÷100m yuxarı qalxır.
 H1=H-Lsərbəst+(50÷100)=2686-2594+100=192m
 H1=192m
 Qazma borusunun daxili diametrini hesablayaq
 d QB=D-2δ=140-2 x 10.54=119mm=0.119m
 Pizafi=50atm qəbul etsək
 Qazma borusunda neftin hündürlüyü
 P=ρH/10;
 H2=10P/(ρg.m.-ρneft)=10x50/(2.13-0.85)=391m
 H2=391m
 Boruarxası fəzada qazma məhlulu,boru daxilində neftin olduğunu nəzərə
alıb,
 Qazma borusunda neftin səviyyəsini bilərək,vannanın hazırlanması üçün
neftin həcmini təyin edək.
 Vneft=0.7854x(0.3102-0.1402)x192+0.7854x0.1192x391=11.5+4.36=15.9m3
 Vneft=15.9m3
 Basqı mayesinin hazırlaması üçün məhlulun həcmi
 Vg.m.=π/4xd2x(H-H2)=0.7854x0.1192x(2686-391)=25.5m3
 Vg.m.=25.5m3
 Neftin vurulması zamanı max-al təzyiqi təyin edək,hansı ki,boruarxasında
qazma məhlulu,daxilində isə neft var.
 P=P1+P2
 P1-quyuda məhlulların sıxlıqları fərqi səviyyələrinin təzyiqidir.
 P1=Hx(ρq.m.-ρneft)/10=2686x(2.13-0.85)/10=343.8atm
 P1=343.8atm
 P2-hidravliki itgiləri dəf edən təzyiq
 P2=0.01H+8=0.01x2686+8=34.86atm
 P2=34.86atm
 Onda
 P=P1+P2=343.8+34.86=378.66atm
 P=378.66atm
 Neft vannası aqreqat vasitəsilə aparılacaqsa mühərrikin gücü-
N=120KBt,nasosun f.i.ə.=0,64,nasosun verimini təyin edə bilərik
 Q=10.2xf.i.ə.xN/P=10.2x0.64x120/378.66=2.07l/san
 Q=2.07 (l/san)

Sement körpüsünün qoyulmasında –hesabat.

 Baltanın diametri 311mm-dir.Qoyulacaq sement körpüsü 2880-2680m-dir.
Aləti açıq sonluqla(голый конец)Buraxırıq.Qeyd etmək istəyirəm ki,əks
klapanı qazma kəmərinə elə məsafədə yerləşdirirlər ki,(200m məsafə sement
körpüsü olduğu üçün) 200 metrəyə düşən şamların sayı 28 m-dən hesablasaq
8 şam eləyir.Deməli 9 şam qaldırmalıyıq.Və əks klapan 10 şamda
yerləşdirilir.Hesablama rotor stolundan aparılır.Sement məhlulu tam qazma
borusundan çıxandan sonra alət sement körpüsündən 20-30m yuxarı
qaldırılır.Bundan sonra yuma aparılır.Yumanı böyük sürətlə aparırıq.
Sement körpüsü üçün sement məhlulunun həcmi.
Vsem=0.785xDbalta2xHxK K=1.05-kaverna əmsalı
Vsem=0.785x0.3112x200x1.05=15.86m3
Vsem=15.86m3
Basqı məhlulunu hesablayarkən (sement məhlulu 200m-dirsə,30m də
artıq hesablayır və bu sement məhlulu(30 m-lik sement məhlulu) qazma
borusu daxilində qalır.Yəni 230m nin həcmini hesablayırıq.Qazma
borularını qaldırarkən bu sement məhlulu borudan süzülərək
çıxır.(Qeyd:əks klapanın ortasında kiçik deşik olur.Bu deşik hesabına
süzülmə baş verir

Basqı mayesinin həcmi.

Vbuf=0.785x0.108622x2650=24.5m3
Vbuf=24.5m3
Quru sementin miqdarı
G=Vsemxρsemx K2/1+m K2=1.05, m=0.5
G=15.1x1850x1.05/1+0.5=19554.5kq=20 ton
G=20 ton
Quyu lüləsinin bərkidilməmiş hissəsində (intervalında) sement körpüsünün
yaradılması üçün 3 şaroşkalı baltadan istifadə olunması məqsədə uyğun
hesab olunur.Bu zaman baltanın sürəti 30-35 m/saat-da çox
 olmayaraq,məhlulun çıxış sürəti 12 m/san az olmamaq şərti ilə məhlulun
özlülüyü 50 san –dən,СНС –i isə 50 мгс/сма –dan artıq olmamalıdır

Tutulma(prixvat)zamanı qazma kəmərinin sərbəst

hissəsinin yerinin təyin edilməsi.
Kəmərin tutulmazdan əvvəl çəkisini bilirik.Top drayvı öz çəkisinə qədər boş
veririk.(Top drayvın öz çəkisi 23 tondur) ,sonra rotor stolu səviyyəsində qazma
kəməri üzərində qeydiyyat aparırıq.Bundan sonra top drayva (qazma aləti ilə
birlikdə) bas veririk.Bas çəkisi-tutulmazdan əvvəlki çəkiyə uyğun
olmalıdır.Tutulmazdan əvvəlki çəkini aldıqdan sonra ,qazma borusu üzərində
qeydiyyat aparırıq.Bu əməliyyatlar aparıldıqdan sonra Top drayvın öz çəkisi
səviyyəsində apardığımız qeydiyyat ilə tutulmazdan əvvəlki bas çəkisi arasındakı
çəkilərin qeydiyyatı arasındakı məsafə təyin olunur.Mis. üçün Aradakı məsafə
2m20sm.-dır. S135 -127mm –lık qazma borularının hər 1000m-sinin usantısı
1m10sm-dır.Əgər qazma kəməri 2200m-dirsə,onda onun sərbəst hissəsinin
uzunluğu 2000m -ə olacaq.(qeyd:Məsafə 220sm olduğu üçün Sərbəst hissə 2000m-
ə olacaq.)Deməli kəmərin tutulma yeri təxminən 200 m-dir.
Şarlı kran
Neft qaz quyularının qazılması zamanı qazma kəmərinin borularının kanalının
operativ olaraq hermetikliyini və bağlanmasını təmin etmək üçündür.Eyni zamanda
təmir və qəza işlərində, məhsuldar qatların açılması zamanı istifadə edilir.Bu
kranın konstruksiyası imkan verir ki,səyyar şəraitdə xüsusi alətlərlə sökülməsi və
yığılması təmin edilir.
РАСЧЕТ НЕФТЯНОЙ (ВОДЯНОЙ ИЛИ КИСЛОТНОЙ) ВАННЫ

Задача 61. Рассчитать нефтяную ванну для освобождения прихваченных 140-мм

бурильных труб с толщиной стенки 0= 8 мм, если глубина скважины Н = 2300 м, диаметр
долота D Д = 295,3 мм, длина неприхваченной части колонны LН .П . = 2000 м, плотность
бурового раствора  Б .Р. = 1,25 г/см 3 ., плотность нефти  Н . = 0,8 г/см 3 .
Решение. Определим необходимое количество нефти для ванны

VН  0,785( D 2 СКВ  D 2 ) H1  0,785d 2 H 2, (115)

где D СКВ - диаметр скважины, м.
DСКВ  кD Д  1,2  295,3  354 мм = 0,354 м.
Здесь к – коэффициент, учитывающий увеличение диаметра скважины за счет
образования каверн, трещин и пр. (величина его колеблется в пределах 1,05 – 1,3); D =
0,140 м – наружный диаметр бурильных труб, м; H 1 - высота подъема нефти в затрубном
пространстве. Нефть поднимают на 50-100 м выше места прихвата
H1  H  LН . П .  (50  100); (116)
H1  2300  200  100  400 м;
d – внутренний диаметр бурильных труб, м
d  D  2  140  2  8  124 мм = 0,124 м;
 = 8 мм- толщина стенки бурильных труб; H 2 - высота столба нефти в трубах,
необходимая для периодического (через 1-2 ч) подкачивания нефти в затрубное
пространство. Принимая H 2 = 200 м, находим
VН  0,785(0,354 2  0,140 2 )400  0,785  0,124 2  200  35,8 м 3 .
Количество бурового раствора для продавки нефти

d 2
VБ . Р.  ( H  H 2 ); (117)
4
3,14  0,124 2
VБ . Р.  (2300  200)  25,4 м 3 .
4
Определим максимальное давление при закачке нефти, когда за бурильными
трубами находится буровой раствор, а сами трубы заполнены нефтью
р  р1  р2 (118)
где р1 - давление, возникающее при разности плотностей столбов жидкости в скважине (
в трубах и за трубами)

Н (  Б .Р.   Н ) 2300(1,25  0,8)

р1    10,3 МПа.
100 100
р 2 - давление, идущее на преодоление гидравлических потерь. С достаточной для
практических расчетов точностью
р 2 = 0,001Н + 8 = 0,001 · 2300 + 8 = 3,1 МПа.
Тогда
р = 10,3 + 3,1 = 13,4 МПа.
Считая, что нефтяная ванна будет проводиться при помощи агрегата ЦА-300, мощностью
двигателя которого N = 120 кВт, можем определить возможную подачу насоса
Q  10,2N / 10 p  10,2  0,635  120 / 10  13,4  5,8 дм 3 /с,
где  - кпд. насоса агрегата ЦА-300, равный 0,635.
П р и м е ч а н и е. Расчет водяной и кислотной ванн проводится аналогично расчету
нефтяной ванны.
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ДОПУСТИМЫХ УСИЛИЙ ПРИ РАСХАЖИВАНИИ
ПРИХВАЧЕННЫХ ТРУБ

Задача 63. Определить допустимое усилие натяжения при расхаживании

прихваченной бурильной колонны диаметром D = 114 мм с толщиной стенки  = 9 мм из
стали группы прочности Д (  Т  380 МПа).
Решение. Допустимое натяжение при расхаживании прихваченной бурильной
колонны определяется по формуле
 Q ДОП   Т F / k , (119)
где  Т - предел текучести материала труб, МПа; F = 29,8 см - площадь поперечного
2

сечения тела гладкой части бурильной трубы; к – запас прочности, который при расчетах,
связанных с освобождением прихваченной бурильной колонны, можно принимать в
пределах 1,3 – 1,2, а иногда и ниже.
Тогда
380,0
Q ДОП  29,8  10 4  0,94 МН.
1,2
П р и м е ч а н и е. Допустимые усилия при расхаживании прихваченных обсадных и
насосно-компрессорных колонн определяются аналогично.
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ДОПУСТИМОГО ЧИСЛА ПОВОРОТОВ
ПРИХВАЧЕННОЙ БУРИЛЬНОЙ КОЛОННЫ

Задача 64. Определить допустимое число поворотов прихваченной бурильной

колонны (при ее отбивке ротором), необходимое для ее освобождения, если диаметр
колонны с высаженными внутрь концами равен 114 мм, глубина прихвата LН .П . = 2500 м.
Материал труб – сталь группы прочности Д;  = 10 мм, натяжение бурильной колонны
Q ДОП = 0,5 МН; запас прочности, связанный с освобождением прихваченной бурильной
колонны, к = 1,3.
Решение. Допустимое число поворотов ротора n P определяют по формуле
n P = 0,204  10 4 LН . П . / D ( Т / k ) 2   P ,
2
(120)
где LН .П . - длина неприхваченной части бурильной колонны, м; D – наружный
диаметр бурильных труб, м;  Т - предел текучести материала труб, МПа;  Р - напряжение
растяжения, МПа
 Р  Q ДОП / F  0,50 / 32,8 10 4  152,5 МПа.
Здесь F = 32,8 см 2 - площадь поперечного сечения тела трубы.
Тогда
n P = 0,204  10 4  2500 / 0,114 (380,0 / 1,3) 2  152,5 2  11,5 поворота.

ОПРЕДЕЛЕНИЕ УДЛИНЕНИЯ И РАЗГРУЗКИ ОБСАДНОЙ

КОЛОННЫ

Задача 84. Определить удлинение обсадной колонны в результате растяжения под

действием собственного веса, если диаметр обсадной колонны 219 мм, толщина стенки
труб 12 мм, глубина спуска обсадной колонны 2500 м.
Решение. По табл. 113 вес обсадной колонны составляет 1,57 МН. Определяем
площадь сечения труб

F  0,785( DНАР
2
 d ВН
2
), (178)
где D НАР - наружный диаметр обсадных труб; d ВН - внутренний диаметр обсадных труб,
см
F  0,785(21,912  19,512 )  78,04 см .
2

Рассчитываем удлинение обсадной колонны по формуле

  QL / EF , (179)
где Q – вес обсадной колонны, МН; L – длина колонны, м; E – модуль упругости, МПа; F
– площадь поперечного сечения трубы, м 2
 1,57  2500
  2,39 м.
2,1  10 5  78,04  10 4

Задача 85. Определить, на сколько разгрузится обсадная колонна диаметром 219 мм,
а если спускать ее с обратным клапаном без долива в скважину глубиной 2000 м,
заполненную буровым раствором плотностью 1,25 г/см 3 ; толщина стенки обсадных труб
9 мм.
Решение. По табл. 113 вес обсадной колонны Q1 = 964000 Н = 0,964 МН.
Определяем вытесняемый объем бурового раствора по формуле

DНАР
2
V1  L, (180)
4
где DНАР - наружный диаметр обсадной колонны, м; L – длина колонны, м.

V1  0,785  0,2192 2  2000  75,37 м 3 .

Находим массу вытесняемого объема бурового раствора по формуле
mБ .Р.  V1  Б .Р. , (181)
где  Б .Р. - плотность бурового раствора, т/м 3
mБ .Р.  75,37  1,25  94,21 т.
Вес бурового раствора
Q2  94,21 / 100  0,9421 МН.
Разгрузка обсадной колонны Q1 Q 2  0,964  0,9421  0,0219 МН.
. Определит разгрузку обсадной колонны диаметром 146 мм с толщиной стенки 10
мм, спускаемой в скважину глубиной 3000 м без обратного клапана; плотность бурового
раствора в скважине 1,4 т/м 3 .
Решение. По табл. 113 определяем вес обсадной колонны Q1  1,029 МН.
Рассчитываем вес обсадной колонны в буровом растворе по формуле
Q2  Q1 (1   Б .Р. /  М ),
(182)
где  М - плотность материала труб, т/м 3
Q2  1,029(1  1,4 / 7,85)  0,846 МН.
Определяем, на сколько разгрузилась обсадная колонна:
Q1 Q 2  1,029  0,846  0,183 МН.

За состоянием каната должен быть установлен контроль. Частота осмотров каната

устанавливается в зависимости от характера и условий работы. Выбраковка и замена
канатов производятся в соответствии с критериями, установленными Правилами
устройства и безопасной эксплуатации грузоподъемных кранов. Запрещается ис-
пользование канатов, если:

- одна из прядей оборвана, вдавлена или на канате имеется выдавление (расслоение)

проволок в одной или нескольких прядях;

- выдавлен сердечник каната или пряди;

- на канате имеется деформация в виде волнистости, корзинообразности, местного
увеличения или уменьшения диаметра каната;

- число оборванных проволок на шаге свивки каната диаметром до 20 мм составляет более

5%, а на канате диаметром свыше 20 мм - более 10%;

- на канате имеется скрутка («жучок»), перегиб, залом;

- в результате поверхностного износа, коррозии диаметр каната уменьшился на 7% и

более;

- при уменьшении диаметра наружных проволок каната в результате их износа, коррозии

на 40% и более;

- на нем имеются следы пребывания в условиях высокой температуры (цвета

побежалости, окалины) или короткого электрического замыкания (оплавление от элек-
трической дуги).

1.3.6. За исправным состоянием каната должен быть установлен систематический

тщательный контроль.

Грузовой канат должен быть заменен новым при выявлении следующих дефектов:

- оборвана одна прядь каната;

- на шаге свивки каната диаметром до 20 мм число оборванных проволок составляет более

5%, а каната диаметром свыше 20 мм - более 10% от всего числа проволок в канате;

- одна из прядей вдавлена вследствие разрыва сердечника каната;

- канат вытянут или сплюснут и его наименьший диаметр составляет 75% и менее от
первоначального;

- на канате имеется скрутка;

- при поверхностном износе или коррозии, достигший 25% и более первоначального

диаметра проволок.

1.3.8.12. Буровой мастер (начальник буровой) обязан замерить длину бурильной колонны
с указанием размеров, типов труб, категорий прочности и толщин стенок и получить от
трубной базы выписки из паспортов на комплекты труб с актами на их опрессовку и
дефектоскопию, а также паспорта и эскизы прочего инструмента

1.3.8.15. Запрещается бурить скважину без установки в нижней части колонны

утяжеленных бурильных труб (УБТ). Допускается использование специального
наддолотного комплекта из бурильных труб с большей толщиной стенки.

1.3.8.16. Свечи бурильной колонны по возможности должны подбираться одинаковой

длины. Разница в их длинах допускается не более 0,75 м, причем свечи минимальной
длины должны выступать над перилами стационарной люльки не менее, чем на 0,5 м, а
максимальной - не более 1,25 м.
.4.1.7. При использовании машинных ключей необходимо:

- чтобы страховой канат был длиннее натяжного на 15-20 см;

- соединить канаты для крепления ключа с помощью отдельных вертлюжков;

- надежно закрепить натяжной и страховой канаты к ногам вышки или к специальным

приспособлениям, установленным заводом-изготовителем;

- подвешивать их на металлических канатах диаметром не менее 12 мм в горизонтальном

положении и уравновешивать контргрузами или специальной лебедкой с червячной
передачей и храповым устройством;

- контргрузы располагать под полом буровой;

- чтобы диаметр страхового каната был не менее 19 мм;

- размер челюсти должен соответствовать диаметру трубы.

1.4.1.8. Запрещается пользоваться машинными ключами при таких неисправностях, как:

- сухарь неплотно сидит в гнезде;

- торец сухаря находится не в одной плоскости с торцевой плоскостью ключей;

- сработан зуб сменной челюсти ключа;

- имеется люфт в шарнирных соединениях (то есть сработаны гнезда шарнирных пальцев);

- трещина в корпусе или рукоятке;

- болтовое крепление вертлюжка и шарнирные пальцы не зашплинтованы.

1.4.1.9. При использовании элеватора необходимо обратить внимание на замок, который

должен исключать самопроизвольное открытие его створок. Конструкция элеватора
должна исключать возможность выпадения штропов из его проушин.

1.4.1.10. Запрещается пользоваться элеваторами, если они имеют следующие дефекты:

- износ торца под замок бурильных труб более 2 мм;

- трещину в корпусе, замке или в выступах замка;

- прогнутость нижней торцевой поверхности более 7,0 мм;

- выработку проушин в месте посадки штропов;

- люфт в шарнирных соединениях створок, при котором нижний торец створки и торец
элеватора под створку находятся не в одной плоскости;

- заедание в шарнире замка;

- неисправность фиксирующего устройства;

- деформацию или слом пружины.

1.4.1.11. Предохранительные шпильки, вставляемые в проушины элеватора, по длине

должны быть равны высоте элеватора и соответствовать диаметру отверстия его проушин.

Штропами нельзя пользоваться, если они имеют неодинаковую длину, выбоины и

трещины на поверхности. Штропа должны подвергаться дефектоскопии согласно графику
ППР предприятия и отжигу один раз в три года.

Normal lay təzyiqi qradiyenti -0.465psi/ft,ɣ=8.94ppg(ft/qallon) Bu qradiyent duzlu suyun

qradiyentidir.

Yumşaq bağlama

Drossel açıq olmaqla,baltanı quyu dibindən qaldırın,nasosları saxlayın,prevenrorun yan çıxış

siyirtmələrini açın,preventoru bağlayın,drosseli bağlayın.təzyiqləri qeyd edin.

Sərt bağlama
Drossel bağlı olmaqla,baltanı quyu dibindən qaldırın,nasosları saxlayın,preventoru
bağlayın,preventorun yan çıxış siyirtmələrini açın,təzyiqləri qeyd edin.

Yumşaq bağlama üçün ştuser manifoldunun nizamlanması.

Preventorun hidravliki yan çıxış siyirtmələri(HSR)bağlıdır.Ştuser xətti hidravliki ştuserə qədər
açıqdır.Hidravliki ştuser açıqdır.

Sərt bağlama üçün drossel manifoldu necə nizamlanmalıdır?

Preventorun hidravliki yan çıxış siyirtmələri bağlıdır.Ştuser xətti hidravliki ştuserə qədər
açıqdır.Hidravliki drossel bağlıdır.

Qaldırma zamanı quyu işləyir.Onu yumşaq metodla bağlamaq üçün –lazımdır.

Kürəli klapanı alətə bağlamaq,kürəli klapanı bağlamaq,əsas hidravliki siyirtməni

açmaq,preventoru bağlamaq,ştuseri bağlamaq.

HFİT

HFİT-lay təzyiqi ilə həlqəvi fəzanın hidrostatikasının fərqidir.O,- quyudakı lay flüidinin
həcmindən asılıdır.Həcm böyük olduqca,təzyiq yüksək,kiçik olduqda isə aşağı düşür.

QBİT
QBİT – lay təzyiqi ilə qazma borusundakı məhlulun hidrostatikasının fərqidir.

Əgər quyu bağlanan zaman alətdə birtərəfli klapan varsa,onda bağlı quyunun içərisinə mümkün
qədər aşağı sürətlə məhlul vurmağa başlamaq.Həlqəvi fəzanın təzyiqinin artmağa başladığı anda
QB-nun təzyiqi QBİT-dir.
 HFİT-i QBİT-dən böyükdür.

Quyu normal qazma əməliyyatı zamanı işləyirsə,lay flüidi alətin içərisinə düşə bilmir.O, ancaq
həlqəvi fəzaya düşərək orada məhlulu sıxışdırıb,çıxardığına görə hidrostatikanı azaldır.Bu da
HFİT-nin QBİT-nə nisbətən böyük olmasına səbəb olur.

HFİT-i həlqəvi fəzada məhlulun hidrostatikası ilə tərs mütənasibdir.

Lay məsaməli ola bılər,ancaq keçiriciliyi olmasın.Ona görə quyu bağlanan zaman təzyiqlərin
stabilləşməsinə müəyyən vaxt keçir-bu layın keçiriciliyindən asılıdır.

YİT

YİT=QBİT+YYT

Nasoslar boğma sürətini alıncaya qədər HFİT,ştuser vasitəsilə onun ilkin quymətinə = olmaqla
sabit saxlanılır.Bu zaman alətin təzyiqi artaraq müəyyən qiymətdə stabilləşir.Alətin(QB-
nun)həmin bu stabilləşmiş qiyməti faktiki –YİT-dir.

Nasos işə salınarkən HF-nın təzyiqi sabit saxlanılmalıdır.

Qaldırma zamanı quyu işləyərsə nə etmək lazımdır.

Alətə təhlükəsizlik klapanını birləşdimək,onu bağlamaq və sonra quyunu bağlamaq.

Yarılma testini keçirməzdən əvvəl

1)Quyunu yuyaraq onun hər yerində eyni sıxlıqlı məhlul almaq.2)Başmaq və sementi qazmaq
3)Başmaq və smentdən aşağı yeni layın 10-15 futunu qazmaq.