10/19/2015

UVOD
Fizikalna terapija je jedna od najstarijih metoda liječenja
u istoriji medicine.
Narodna medicina nema puno pisanih spomenika,obiluje
UVOD U FIZIOTERAPIJU mnogim crtežima,skicama koje ukazuju da su ljudi kroz
milenijume vršili selekciju,
selekciju, empirijskim putem,korisnih
prirodnih faktora
faktora..
Prvi medicinski zapisi se pojavljuju u staroj Grčkoj i
starom Rimu.Poznato je da su stari Kinezi koristili
prirodne agense u svrhu liječenja.Posebno treba reći da
MR SC. MED. TALIĆ
TALIĆ TEODORA
su koristili liječenje toplotom,pokretom
toplotom,pokretom,, travama
travama,,
spec.fizikalne medicine i rehabilitacije
ubodom /akupunktura
akupunktura/. /.

Stalna naučna istaživanja na polju fizike, biologije,

Zahvaljujući napretku i razvoju tehnike,posebno
fiziologije i elektronike omogućavaju stalno usavršavanje
elektronike,dolazi do naglog razvoja „aparaturne
fizijatrijskih dijagnostičkih i terapijskih procedura., a u
fizikalne terapije“
cilju organizovane i stručne rehabilitacije i smanjenja
.Puno priznanje je fizikalna medicina dobila onda,kada je
zavisnosti onesposobljene osobe.
potvrđena neosporna uloga fizikalne terapije u
kompleksnom postupku rehabilitacije bolesnih i
Fizijatrija je druga šansa života.
povrijeđenih.
Nagli razvoj fizikalna medicina doživljava poslije I
Svima je danas jasno da je mjesto fizikalne medicine u
svjetskog rata i dobija svoje puno ime kao medicinska
rehabilitaciji invalidnih osoba ogromno i da treba
disciplina--FIZIKALNA MEDICINA I
disciplina
omogućiti njeno šire korištenje u svakodnevnoj
REHABILITACIJA--FIZIJATRIJA.
REHABILITACIJA
ljekarskoj praksi.

1.FIZIKALNA MEDICINA

DEFINICIJA::
DEFINICIJA PODJELA FIZIKALNE MEDICINE

Fizikalna medicina je oblast medicine koja se bavi Fizikalna medicina se s obzirom na cilj i svrhu primjene
proučavanjem i primjenom raznih oblika fizičke energije u različitih oblika fizičke energije može podijeliti na :
svrhu:
* prevencije
* dijagnostike 1. Fizikalnu profilaksu
* terapije 2. Fizikalnu dijagnostiku
* metafilakse i 3. Fizikalnu terapiju
* medicinske rehabilitacije.
rehabilitacije.
Ona praktično objedinjuje ciljeve socijalne medicine u
smislu unapredjenja zdravlja i kliničke medicine u smislu
liječenja bolesti i povreda.

1
 10/19/2015

1. Fizikalna profilaksa /grčki profilaksis

profilaksis--
predostrožnost/ je oblast fizikalne medicine pod
kojom se podrazumijeva postupak korištenja
različitih oblika fizikalnih agenasa u cilju
prevencije nastanka oboljenja i povreda. Programirana i dozirana fizička aktivnost je dokazala
svoju vrijednost u prevenciji koronarne bolesti i
Pod fizikalnom profilaksom se obično hipertenzije.
podrazumijeva korištenje povoljnog biološkog
djelovanja vazduha,
vazduha,vode
vode,,sunčeve svjetlosti i Fizioprofilaksa je npr. opšte zračenje UV zracima,pijenje
pokreta ljudskog tijela u prirodi, prostorima za mineralne vode za stimulaciju eritropoeze.
sport i rekreaciju u cilju podizanja otpornosti
organizma,relaksacije poslije psihičkih i fizičkih U prevenciji imunoloških oboljenja se preporučuje
stresova na organizam a u svrhu očuvanja zdravlja. boravak u prirodi,kako bi se adekvatnom provokacijom
imunloškog aparata obezbijedila njegova zaštitna uloga.
To se može provoditi kroz različite forme fizikalnih
procedura:sunčanje,
procedura: sunčanje, plivanje, različite sportske
aktivnosti,šetnje
aktivnosti, šetnje u prirodi.

2.Fizikalna dijagnostika /grčki dijagnostike-

dijagnostike-raspoznati se/
primjenjuje za :
* dijagnostiku oboljenja,
* odredjivanje stadijuma bolesti ili stepena povrede,
Elektrodijagnostika se temelji na osobinama
primjenom različitih oblika fizičke energije.
podražljivosti nerava i mišića na električne podražaje.
Ona nam:
Električna podražljivost neuromuskularnog aparata u
* pomaže u odlučivanju o vrsti potrebnog liječenja.
normalnim fiziološkim uslovima je drukčija od one pod
*p
*pru
ruža
ža mogućnost objektivne kontrole i uvida u uspjeh li-
li-
patološkim uslovima.
ječenja
* moguć
mogućnost prognoze ishoda liječ
liječenja
enja..
Tako se mogu razlikovati svi prelazni oblici od
normalnog neuromuskularnog aparata, preko lakših
U fizikalnoj medicini u okviru dijagnostike koriste se
oštećenja pa do potpunog prekida neuromuskularne veze.
metode elektrodijagnostike i evaluacije funkcije
lokomotornog aparata
aparata,,/mjerenje obima pokreta,testiranje
mišićne snage, mjerenje obima i dužine
dužine ekstremiteta te
testiranje akt
aktivnosti
ivnosti dnevnog života./
života./

KLASIČNA
ELEKTRODIJAGNOSTIKA
To nam omogućava da se :
Ispitivanje nadražljivosti i
* u potpunosti orjentišemo o stanju neuromuskularnog provodljivosti motornih
aparata živaca i mišića na draženje
* da li postoji oštećenje neuromuskularnog aparata faradskom /neofaradskom
* kolika je težina tog oštećenja strujom/ i galvanskom
* kakva je mogućnost funkcionalnog oporavka strujom.
* da precizno utvrdimo parametre koji su potrebni u /isprekidanom galv. strujom/
elektrostimulacijskoj terapiji
* da možemo pratiti uspjeh terapije
* u znatnoj mjeri nam pomaže u prognoziranju toka bolesti. Neofaradska struja je
isprekidana jednosmjerna struja

2

Draženje se vrši u motornim tačkama živaca /indirektno
draženje/ i mišića /direktno draženje/.
Motorna tačka živca je mjesto gdje je on najpovršniji, a
motorna tačka mišića je mjesto gdje živac ulazi u mišić.
Kod draženja motorne tačke nerva potrebno je da se
kontrahuju svi mišići koji taj nerv inerviše. Kod draženja
motorne tačke mišića kontrahuje se samo taj mišić.
Draži se monopolarno i to prvo katodom pa onda
anodom, prvo faradskom a potom galvanskom strujom.
Kvantitativne promjene pri draženju faradskom i
galvanskom strujom su :
* hipoekscitabilnost
hipoekscitabilnost--smanjena nadražljivost,potreban je
veći intenzitet struje da bi se dobila mišićna kontrakcija
* anekscitabilnost -ugašena nadražljivost-
nadražljivost-ni najvećim
intenzitetom koji ispitanik podnosi ne izaziva se mišićna
kontrakcija /20 mA/
* hiperekscitabilnost - povećana nadražljivost,dovoljan je
mali intenzitet da se dobije mišićna kontrakcija.
PRAG NADRAŽLJIVOSTI NORMALNO IZNOSI 3-5-6 mA
Kvalitativne promjene pri draženju faradskom strujom su:
* Mijastenična ili Džolijeva reakcija-
reakcija-kod mijastenije gravis,
a sastoji se u graduelnom padu snage mišićne kontrakcije
sve do njenog potpunog iščezavanja i pored draženja
* miotonična reakcija-
reakcija-javlja se kod kongenitalne miotonije a
sastoji se u usporenoj dekontrakciji mišića, kontrakcija
traje i po prestanku draženja.
Kvantitativne i kvalitativne promjene koje nastaju pri
oštećenju perifernog motornog neurona čine tzv.
elektrodegenerativnu reakciju koja se javlja od sredine
druge do kraja treće nedelje po povredi tj. pošto nastane
Volerova degeneracija aksona i posljedična denervacija
mišića.
10/19/2015
Normalna reakcija na draženje je promptna mišićna
kontrakcija koja je pri draženju faradskom strujom
tetanička, a pri draženju galvanskom strujom pojedinačna
klonička.
Traži se najmanja jačina struje koja izaziva minimalnu
okom vidljivu kontrakciju.Po pravilu ispitivanje je
obostrano.
U patološkim stanjima pri draženju se javljaju kvantitativne
i kvalitativne promjene.
Kvalitativne promjene pri draženju galvanskom strujom su:
* Remakova reakcija /spora,crvuljasta kontrakcija
/pri kojoj se kontrahuju samo mišićna vlakna ispod
elektrode
* longitudinalna reakcija u vidu pomijeranja motorne tačke
distalno tj prema tetivi
* galvanotetanička reakcija-
reakcija-za vrijeme proticanja galvanske
struje mišić se tetanički kontrahuje
* inverzija formule-
formule-normalno pri draženju sa K potreban je
manji inatzitet struje nego sa A. Ovde kada dražimo sa A
dobijemo mišić
mišićnu kontrakciju manjim intenzitetom struje
GLAVNE PROMJENE KOJE SE ODIGRAVAJU U
OŠTEĆENOM NERVNOM VLAKNU
Kada dođe do prekida aksona na jednom nivou,počinju
metaboličke i morfološke promjene na tri nivoa nervne
ćelije:
* u tijelu ćelije
* u proximalnom dijelu nervnog vlakna
* u distalnom okrajku presječenog vlakna
3
 10/19/2015

Kada dođe do povrede nervnog

vlakna, jedro neurona se pomjera
ka periferiji ćelije, a broj Nislovih
tjelašaca se smanjuje. Nervno
TIPOVI OŠTEĆENJA PERIFERNOG NERVA
vlakno ispod mjesta lezije
degeneriše /Wallerova
Postoje po Seddonu tri tipa oštećenja:
degeneracija/ zajedno sa svojim
mijelinskim omotačem. U roku od * NEUROPRAXIA -to je reverzibilni poremećaj
tri nedelje raspadni ostaci provodljivosti perifernog nerva koji se oporavlja unutar 6
mijelina i degenerisanog aksona nedelja od povrede. Uzrok poremećaja u provođenju je
fagocituju makrofazi. uslovljen biohemijskim promjenama u mijelinskom
Mišićno vlakno difuzno atrofira. omotaču,mada je nerv makroskopski intaktan. Distalno
Švanove ćelije proliferišu obrazujući kompaktnu vrpcu od mjesta povrede nema Wallerove degeneracije.
/endoneuralni tubus/ kroz koji prolazi akson u toku
oporavka.Ukoliko akson ne prođe kroz endoneuralni tubus, rast mu
je neorganizovan,mišićna vlakna se smežuravaju,mišići
atrofiraju.Brzina rasta aksona iznosi 0,5 mm na dan.

HRONAKSIMETRIJA
Reobaza--predstavlja najniži intenzitet galvanske struje kojim
Reobaza
* AXONOTMESIS -oštećenje perifernog nerva kod koga
se može izazvati minimalna,okom vidljiva kontrakcija.
je došlo do prekida kontinuiteta aksona i mijelinskog
Hronaksija-- je najmanje vrijeme koje je potrebno da struja
Hronaksija
omotača, a sačuvani su vezivni omotači.Akson distalno od
jačine dvostruke reobaze izazove minimalnu okom vidljivu
povrede degeneriše. U kliničkoj slici postoji totalna
kontrakciju.
motorna i senzitivna oduzetost.
Odredjivanje hronaksije:odredi se reobaza sa pravouglim
Zbog sačuvanosti vezivnih omotača regeneracija aksona
impulsima od 1000 ms i medjuimpulsnim intervalom od 2000
se neometano odvija.
ms potom se udvostruči reobaza i traži najmanje trajanje
* NEUROTMESIS -je potpuno ili djelimično oštećenje
impulsa pri kome se izaziva pragovna kontrakcija.
nerva pri kome postoji prekid kontinuiteta aksona,
mijelinskog omotača i vezivnih omotača. Klinička slika je
Normalne vrijednosti po Burginjonu za hronaksiju su 0,06 do
istovjetna kao i kod axonotmese, s tom razlikom što kod
0,72 ms. Nerv i mišić koji ga inerviše imaju približno istu
neurotmeze nema regeneracije. To je indikacija za
hronaksiju.
hiruršku intervenciju.
Kod oštećenja PMN hronaksija je produžena 50- 50-100 puta ali
nije u korelaciji sa stepenom oštećenja.

AKOMODOMETRIJA KRIVA INENZITET – VRIJEME /I/T KRIVA/

Predstavlja metodu odredjivanja akomodacionog koeficijenta. Označava odnos izmedju pragovne jačine pravouglih i
To je odnos izmedju pragovne jačine eksponencijalnih i eksponencijalnih impulsa zavisno od njihovog trajanja.
pravouglih impulsa. Obično se odredjuje bipolarnom tehnikom draženja.
Zdrav neuromuskularni aparat ima osobinu da se prilagodi, tj Način odredjivanja; počinje se
akomodira postepenom porastu intetnziteta stimulusa, tako sa impulsima od 1000ms pa se
da mu prag nadražljivosti postane viši, tj potreban je veći njihovo trajanje skraćuje po
intenzitet struje da bi se dobila mišićna kontrakcija. logaritamskom redu.
Trougli impulsi imaju postepen porast intenziteta, te je Interimpulsni interval iznosi
potreban veći intenzitet struje, dok kod pravouglih impulsa 2000ms.
stimulus odmah dosegne svoj maksimum i potreban je manji Za svako trajanje impulsa
intenzitet struje. traži se najmanji intenzitet
Normalna vrijednost akomodacionog indexa je od 3 do 6.Pri kojim se izaziva minimalna,
oštećenju PMN akomodaciona sposobnost pri draženju okom vidljiva kontrakcija.
eksponencijalnim impulsima je smanjena ili izgubljena pa je i Dobijene vrijednosti se unose u koordinatni sistem.
akomodacioni koeficijent smanjen.

4
 10/19/2015

U prve dvije trećine koordinatnog sistema gdje je trajanje

impulsa kratko,krivulje su paralelne. Krivulja za
eksponencijalne impulse je iznad krivulje za pravougle
Pomoću krivulje
impulse, a u posljednjoj trećini gdje je trajanje impulsa intenzitet/vrijeme može
dugo,krivulja za pravougle impulse se pratiti tok
postaje paralelna sa x-
x-osom dok se regeneracije perifernih
krivulja za eksponencijalne impulse nerava.
udaljava od x-
x-ose,pri čemu ove
dvije krivulje i y-
y-osa grade tzv.
Hurvig Vajsov trougao.Ovaj
trougao označava akomodacionu
sposobnost neuromuskularnog Nedostaci klasične elektrodijagnostike
aparata. * draženje je bolno
Pri oštećenju PMN skraćene su obje krivulje i udaljene od * nastaje probijanje struje u susjedne, zdrave mišiće
koordinatnog sistema tj. pomjerene udesno. Hurvig Vajsov * pri formiranju vezivnog tkiva oko živca može da se javi
trougao je smanjen, a pri potpunoj denervaciji ne postoji. lažna elektrodegeneartivna reakcija

EMG
Elektrofiziološka metoda ispitivanja električne aktivnosti
mišića i registrovanja akcionih potencijala mišićnih vlakana
motornih jedinica
jedinica..
Motorna jedinica je osnovna anatomsko funkcionalna
jedinica neuromuskularnog sistema
sistema.. Elektroda za registraciju se inserira u mišić koji se
Sastoji se od:
od: pregleda. Ovaj bioelektrični potencijal koji elektroda
* jednog alfa motornog neurona registruje pojačava se i pokazuje na katodnom
* njegovog aksona i osciloskopu za vizuelnu analizu. Istovremeno se ovi
* mišićnih vlakana koja on inerviše impulsi preko sistema zvučnika prate akustički
akustički

Prednost ove metode je u mogućnosti da se lokalizuje lezija

na nervu
nervu,, mišiću ili spoju u motornoj jedinici
jedinici..
Postupak ispitivanja zavisi od EMG tehnike.Najviše se
koristi klasična EMG sa koaksijalnom iglenom elektrodom
koju su uveli Adrian i Bronk 1929 god.

Po obliku akcioni potencijali su dvo i tro fazni,polifaznih

Električna aktivnost se ispituje u mirovanju i za vrijeme je 33--12%.Pod fazom se podrazumijeva svaki otklon od
aktivnosti mišića. izoelektrične linije,pri čemu je otklon ispod izoelektrične
linije pozitivan, a iznad negativan.
1.U mirovanju nema akcionih potencijala i vlada Ukupno trajanje akcionih potencijala je 5 do 15 ms
električna tišina Amplituda akcionog potencijala iznosi 0,5 do 3 ili 4 mV.
2.Neposredno poslije insercije javlja se električna
aktivnost nastala zbog mehaničke draži. /inserciona
aktivnost/
3.Za vrijeme umjerene voljne kontrakcije registruju se
pojedinačni akcioni potencijali motornih jedinica.
Koaksijalnom iglenom elektrodom ne registruje se
električna aktivnost svih mišićnih vlakana jedne
motorne jedinice,već samo aktivnost najbližih vlakana i
to u krugu prečnika 0,5mm registruje se trajanje, a u
krugu prečnika od 1mm amplituda potencijala

5

4.Pri maksimalnoj voljnoj kontrakciji nestaje izoelektrična
linija i javlja se interferencija akcionih potencijala.Takav
elektromiogram se naziva puni interferentni uzorak.
Patološki elektromiogrami:
* neuropatski –pri oštećenju tijela alfa motornih ćelija i
njihovih aksona.
U relaksaciji se registruje spontana denervaciona
aktivnost u vidu fibrilacionih potencijala,pozitivnih
oštrih talasa i fascikulacija.
DENERVACIONI POTENCIJALI
POTENCIJALI--pozitivni oštri talasi
-znak su nestabilne ćelijske membrane.
FASCIKULACIJE-javljaju se kao rezultat spontane
FASCIKULACIJE-
depolarizacije grupe mišićnih vlakana ili cijele motorne
jedinice. Mogu se vidjeti i golim okom kao podrhtavanje
mišića.
MIOTONIČNA SALVASALVA--masa denervacionih potencijala
u salvi-
salvi-zvuk bombardera koji se obrušava. Javlja se
prilikom uboda igle i njenom pomijeranju.
Patološke potencijale viđamo u inserciji i relaksaciji.
Aksonska reinervacija
Prije pojave voljnog pokreta EMG može da pokaže
aksonsku reinervaciju. Javljaju se potencijali nascentnih
motornih jedinica koji su polifazni i kompleksni,
kratkotrajni i niskih amplituda. U daljem toku dobivaju
karakteristike normalnih motornih jedinica.
miopatski-pri primarnim mišićnim oboljenjima.Ovde je
* miopatski-
broj motornih jedinica očuvan, a smanjen broj mišićnih
vlakana.
10/19/2015
FIBRILACIJE-Kratko traju,male su amplitude i po
FIBRILACIJE-
obliku su bifazni.Javljaju se u masi.. Stvaraju pucketav
zvuk koji se opisuje kao drobljenje ljuske od jajeta,
gužvanje celofana.
Znak su nestabilne ćelijske membrane.razvijaju se poslije
3 nedelje od oštećenja. Siguran su znak oštećenja PMN.
Denervacija
a)POTPUNA DENERVACIJA-
a)POTPUNA DENERVACIJA- na EMG pokazuje
odsustvo akcionih potencijala pri pokušaju voljne
kontrakcije, a perzistira denervaciona aktivnost
b)DJELIMIČNA
b)DJELIMIČNA DENERVACIJA
DENERVACIJA--pokazuje razrijedjeni
interferentni uzorak. Ako je lezija svježa preostali
akcioni potencijali imaju normalne parametre, a ako je
starija javljaju se usljed prateće kolateralne
reinervacije polifazni i kompleksni potencijali visokih
amplituda,produženog trajanja
U relaksaciji vlada električna tišina, mada se kod
progresivne mišićne distrofije i polimiozitisa mogu javiti
fibrilacioni potencijali i pozitivni oštri talasi.
Pri umjerenoj mišićnoj kontrakciji registruju se
kratkotrajni,polifazni i kompleksni potencijali niskih
amplituda.
Pri maksimalnoj kontrakciji registruje se pun
interferentni uzorak jer je broj motornih jedinica očuvan.
6

ENG
Ovo ispitivanje podrazumijeva ispitivanje sposobnosti
provodjenja motornih nerava draženjem perifernog
nerva i registrovanje na mišiću koji taj nerv inerviše.
PROVOĐENJE MOTORNIH NERAVA se uglavnom
ispituje na n. ulnarisu, n. medianusu, n. tibijalisu i n.
peroneusu
Draženje se postiže površinskim elektrodama
postavljenim iznad nerva tamo gdje je on površan. Draž
je pravougli impuls a složeni mišićni akcioni potencijal se
registruje u mišiću koji taj nerv inerviše /M talas/
PROVOĐENJE SENZITIVNIH NERAVA koristi se za
ispitivanje kompresivnih neuropatija /n. medianusa u
karpalnom kanalu, n. ulnarisa u istoimenom žljebu na
laktu i Gijonovom kanalu na ručju, n. plantarisa u
tarzalnom kanalu/
MJERENJE KOŽNE TEMPERATURE
Temperatura kože zavisi od mnogih faktora, prije svih od
stepena vaskularizacije i protoka krvi.
Stepen zagrijanosti kože se mijenja zavisno od motorne
aktivnosti,ishrane emocija, spoljašnje temperature.
Pri tome se efekat ovih faktora razlikuje na proksimalnim
i distalnim segmentima. Kožna temperatura je niža na
distalnim segmentima, na krajevima prstiju,ušnim
školjkama, vrhu nosa,petama.Niža je na dorzalnim nego
na volarnim stranama extremiteta i trupa.
Kožna temperatura se mjeri elektroaparatom čije
elektode reaguju na provođenje toplote. Elektroda se
jednim krajem prisloni na kožu i temperatura se poslije
nekoliko sekundi očita na skali termometra.
Da bi se ocijenilo odstupanje od normale temperaturu
kože treba izmjeriti na suprotnoj, zdravoj strani.
strani.
10/19/2015
SOMATOSENZORNI EVOCIRANI POTENCIJALI /SEP/
Predstavljaju prolazni električni odgovor centralnog
nervnog sistema na stimulaciju perifernih nerava.
Uglavnom se koriste SEP izazvani stimulacijom n.
medianusa i tibijalisa.
Koriste se u kliničkoj praksi kao pomoćna metoda za
dijagnostikovanje demijelinizirajućih lezija u CNS, kod
CVB, traume, ekspanzivnih procesa.Takođe se koriste za
praćenje funkcije CNS u komatoznim stanjima i za vrijeme
operacija.
Mnoga patološka stanja su praćena povišenjem ili
smanjenjem lokalne temperature.
Povrede i infekcije povećavaju lokalnu temperaturu
zapaljenskom hiperemijom.
Temperatura kože se povećava kod algodistrofije, a
smanjuje kod povrede nerava i krvnih sudova
S obzirom na ovakve reakcije, mjerenje kožne
temperature može biti jedan od pokazatelja oštećenja
tkiva, njihove vaskularizacije. Mjerenjem kožne
temperature ocjenjuje se poremećaj i regulacija funkcije
vegetativnog nervnog sistema /simpatikus/
MJERENJE ELEKTRIČNOG OTPORA KOŽE
Električni otpor kože se mijenja /povećava/ kada je funkcija
vegetativnog nervnog sistema /simpatikusa/ narušena.
U denervisanoj regiji otpor kože se povećava i prestaje
znojenje.
Metoda se zasniva na gotovo istom rasporedu senzornih i
simpatičkih vlakana u koži.
Otpor kože se određuje specijalnim aparatom s otpornikom,
prekidačem, elektrodama i mikroampermetrom,koji mjeri
intenzitet struje od 0-
0-100 mikroampera.Jedna elektroda se
stavi na ušnu školjku, a druga prevlači preko kože. Na taj
način se otkrivaju zone višeg i nižeg otpora i zaključuje o
poremećaju inervacije.
7
 10/19/2015

II FIZIKALNA TERAPIJA

DEFINICIJA: Fizikalna terapija je dio fizikalne medicine koji

DEFINICIJA:
se bavi primjenom različitih oblika fizičke energije u svrhu:
* liječenja oboljelih i povrijedjenih osoba
* metafilakse ili sprečavanja pogoršanja i recidiva oboljenja
3.Fizikalna terapija /grčki
/grčki terapeia -liječenje
liječenje// primjenjuje * medicinske rehabilitacije
različite oblike fizičke energije u cilju liječenja oboljenja,
povreda i njihovih posljedica. CILJEVI fizikalne terapije bi bili
* poboljš
poboljšavanje funkcija pojedinih organa i organskih sistema
* sprečavanje nastanka onesposobljenosti kao posljedice
oboljenja ili povrede
* smanjenje fizi
fiziččke nesposobnosti
* pomoć
pomoć u uspostavljanju optimalnog funkcionalnog i radnog
kapaciteta

ZADACI fizikalne terapije bi bili :

* smanjenje ili otklanjanje bola
* poboljš
poboljšanje lokalne cirkulacije i metabolizma
* smanjenje edema
* antiinflamatorno djelovanje
* eliminacija rezidua kod hroničnih nespecifičnih oboljenja
* poboljš
poboljšanje trofike
trofike,,reparacije i regeneracije tkiva
* povećanje elastičnosti mekih tkiva
* regeneracija oštećenih nerava
* spreč
sprečavanje stvaranja fibroznog tkiva i ožožiljaka
* sprečavanje i eliminisanje mišićnih kontraktura i spazama
* motorna reedukacija poslije oduzetosti i dužeg inaktiviteta
* povećanje oslabljene mišićne snage i poboljšanje
koordinacije pokreta
* uspostavljanje automatizacije i stereotipa pokreta
PODJELA fizikalne terapije je prema vrsti primijenjenog
fizičkog agensa.
Dijeli se na :
1.KINEZITERAPIJU
1. KINEZITERAPIJU /pokret je terapijsko sredstvo/
2.ELEKTROTERAPIJU
2. ELEKTROTERAPIJU/liječenje
/liječenje primjenom elekt.energije/
- terapija jednosmjernim strujama:
* konstantnog toka /galvanska struja/
*impulsnog ili isprekidanog toka/dijadinamske,
eksponencijalne struje/
- terapija naizmjeničnim strujama:
* niske frekvencije/Faradska struja/
* srednje frekvencije/interferentne struje/
* visoke frekvencije/D Arsonvalove struje,dugi talasi,
kratki talasi,mikrotalasi.

3.TERMOTERAPIJU/liječenje
3.TERMOTERAPIJU /liječenje primjenom toplotne energije/
* termoterapija-
termoterapija-liječenje dodavanjem toplote tijelu 6.MAGNETOTERAPIJU
6. MAGNETOTERAPIJU /liječenje primjenom magnetnog i
* krioterapija-
krioterapija- liječenje oduzimanjem toplote tijelu elektromagnetnog polja/
* nisko i visoko frekventni magnet
4.SONOTERAPIJU/liječenje
4.SONOTERAPIJU /liječenje primjenom energije zvuka/
7. MEHANOTERAPIJU/liječenje
MEHANOTERAPIJU/liječenje primjenom
* terapija infrazvukom
* terapija ultrazvukom mehaničke energije/
* manuelna masaža/pasivni vid mehanoterapije/
5.FOTOTERAPIJU/liječenje
5.FOTOTERAPIJU /liječenje primjenom svjetlosne energije/
* helioterapija-
helioterapija-terapija Sunčevom svjetlošću/ 8.HIDROTERAPIJU/primjena
8.HIDROTERAPIJU /primjena vode u terapijske svrhe/
* standardne hidoterapijske procedure/tuševi, kupke/
* terapija vidljivom svjetlošću
* hromoterapija/terapija pojedinim bojama Sunčevog spektra/ * kombinovane hidroterapijske procedure/podvodna
* terapija infracrvenim zracima masaža,hidrokineziterapija ,hidrogalvanske procedure/
* terapija ultraljubičastim zracima
* terapija polihromatskim svjetlom/bioptron/ 9.BALNEO I PELOIDOTERAPIJU /terapijska primjena
9.BALNEO
mineralnih voda i ljekovitog blata/
* terapija monohromatskim svjetlom /laser/

8

KINEZITERAPIJA je dio fizikalne terapije koji koristi
pokret kao terapijsko sredstvo u cilju
* očuvanja
* uspostavljanja
* razvijanja i
* zamjene funkcije lokomotornog aparata
Kineziterapija predstavlja jednu od najvažnijih mjera
medicinske rehabilitacije.
Pod djelovanjem različitih noksi dolazi do oštećenja
lokomotornog sistema i njegove funkcije, posebno
pokretljivosti. Upravo otklanjanje ovih posljedica čini
sadržaj i suštinu kineziterapije.
MIŠIĆI
Mišićna kontrakcija je osnovni element kineziterapije. ona
započinje impulsom iz motornih ćelija moždane kore ,
odatle motornim putevima impuls stistiže do kičmene
moždine, a zatim preko perifernog motornog neurona do
neuromišićne spojnice a time i do mišićnog vlakna
Neaktivnost vodi u hipotoniju ,skraćenje, fibroziranje uz
smanjenu cirkulaciju i metabolizam.
Aktivnost djeluje na poboljšanje metabolizma,ubrzanje
metaboličkih procesa,protok krvi se povećava , povećava
povećava
se količnina depoa glikogena za energetske potrebe.
Prije pristupanja kineziterapiji,radi
objektivnog uvida u stanje lokomotornog
aparata potrebno je uraditi evaluaciju
funkcije lokomotornog aparata.
10/19/2015
KOSTI
Predstavljaju čvrste poluge,povezane zglobovima u sistem koji
pokreću mišići. Kineziterapija djeluje na čvrstinu, oblik i
razvoj kostiju. Neaktivnost vodi u demineralizaciju, a pokret
sa punim ili djelimičnim opterećenjem im daje čvrstinu,
pravilan oblik,položaj i obezbjedjuje rast.
ZGLOBOVI
Pokret i pritisak su faktori pravilnog formiranja i funkcije
zglobova i zglobnih elemenata,kao i vanzglobnih struktura.
CENTRALNI NERVNI SISTEM
Nervni sistem reguliše pokret,ravnotežu,tonus kao i ostale
potrebne uslove za funkcionisanje lokomocije,preko
složenog mehanizma usklađenih funkcija različitih
dijelova centralnog,perifernog nervnog sistema i brojnih
receptora na periferiji.
Pokret nadražuje receptore u koži, zglobovima, mišićima,
tetivama, a preko perifernih nerava i kičmene moždine
prenose se impulsi u više dijelove CNS,koji vrše obradu
informacija,održavaju i stimulišu očuvanje obrazaca
jednostavnih pokreta i složenih kretanja.
U tom slučaju vrše se mjerenja i testiranja kao što su:
zglobovima. Mjerenje se vrši
* mjerenje obima pokreta u zglobovima.
uglomjerom a izražava u stepenima.
* mjerenje du
dužine
žine i obima ekstremiteta predstavljaju
objektivne elemente kojima možemo potvrditi patološke
nalaze, pratiti tok i uspjeh liječenja
Pravila:
* uvijek treba uporedo pratiti zdrav i bolesni ekstremitet
* mjeriti na tipičnim mjestima i tehnički identično sa
mekanom centimetarskom trakom
* orjentacione tačke treba da budu fiksna mjesta na kostima
9
 10/19/2015

mjerenje
mjerenje
dužine
dužine
obima
ekstremiteta
ekstremiteta

Ocjena 0 - potpuno odsustvo mišićne kontrakcije

Ocjena 1 - postoji trag kontrakcije
Ocjena 2 - mišić je u stanju da izvrši pokret u punom
* testiranje
testiranje mišićne snage /MMT/
/MMT/ Mišićna snaga
obimu uz isključenje zemljine teže
se ocjenjuje ocjenama od 0-
0-5. Nedostaci su što je potrebno
Ocjena 3 - mišić je u stanju da izvede pokret u punom
aktivno učešće pacijenta i procjena stanja mišićne snage je
obimu uz savlađivanje zemljine teže
subjektivna ocjena terapeuta.
Ocjena 4 - mišić je u stanju da izvede pokret u punom
obimu uz savlađivanje izvjesnog otpora
Ocjena 5 - mišić je u stanju da izvede pokret u punom
obimu uz savlađivanje maksimalnog otpora

testiranje aktivnosti dnevnog života vrši se i registruje na

ocjena 1
testiranje m.kvadricepsa
posebnim formularima,po odredjenim grupama aktivnosti:
* u postelji
ocjena 2 * samozbrinjavanje /lična higijena,oblačenje, hranjenje/
testiranje m.kvadricepsa * ustajanje sjedanje,hodanje
* akt. u invalidskim kolicima
* rukovanje raznim predmetima
* korištenje saobraćajnih sredstava

ocjena 3 ocjena 4 ili 5

testiranje m.kvadricepsa testiranje m.kvadricepsa

10
 10/19/2015

Na osnovu podataka dobivenih testiranjem, odredjuje se

plan terapeutskih vježbi.

Terapeutske vježbe su svrsishodni sistematizovani pokreti

koji treba da doprinesu očuvanju, uspostavljanju ili
zamjeni oštećene pokretljivosti pojedinih dijelova
lokomotornog aparata.

1. Pasivne vježbe izvodi drugo lice kada bolesnik nije u

stanju da ih izvede sam. Ovde nema aktivne mišićne
kontrakcije. Pokreti ne smiju biti bolni a osoba mora
Vrste terapeutskih vježbi : biti mentalno i senzorno uključena.
Uglavnom se koristi kod stanja periferne oduzetosti
1. pasivne kada je pri MMT mišić na ocjeni 0 ili 1.
2. aktivne
* aktivno potpomognute Jedan od zadataka pasivnih vježbi je održavanje dužine
* aktivne mišića i sprečavanje skraćenja.
* aktivne vj sa optertećenjem
Drugi značaj je u stimulaciji propriocepcije što je
značajno za aktivnost neuromuskularnog aparata.
Oprez kod fraktura i uvijek se mora poznavati
normalan obim pokreta u pojedinom zglobu.

Aktivne vježbe predstavljaju rezultat voljne mišićne

aktivnosti.
Dijele se na : Aktivne vježbe su one kada je pacijent u stanju da izvede
* aktivno potpomognute pokret u punom obimu uz savladavanje sile zemljine teže.
* aktivne Mišić je na ocjeni 3.Ove vježbe su značajne za razvoj
* aktivne vježbe sa opterećenjem koordincije i razvijanje šeme pokreta.One ta
takodje dovode
do povećanja opšte izdržljivosti.
Aktivno potpomognute su one vježbe čije je izvođenje
potpomognuto u odnosu na zemljinu težu. Mišić je na ocjeni 2. Aktivne vježbe sa opterećenjem se primjenjuju u cilju
jačanja mišićne snage. MMT>3. Od mišića se traži da radi
Pomaganje pri izvodjenju vježbi: većim intenzitetom od uobičajenog pri čemu dolazi do
* od strane terapeuta hipertrofije mišića /zadebljenje mišićnih vlakana/
* korištenjem suspenzije
* vježbanjem u vodi

11

Opterećenje se može primijeniti na razne načine:
* elastične opruge
* ruka terapeuta
* tegovi
* puli aparati
1.OD PROSTIJEG KA SLOŽENIJEM:
Pokreti u početku treba da budu jednostavni i prosti, a tek
poslije kada jednostavni pokret svaki ponaosob bude
savladan,dolazi u obzir njihovo povezivanje u složenije pokrete.
2.OD LAKŠEG KA NAPORNIJEM:
Napor koji pacijent treba da uloži u toku tretmana treba da
raste progresivno., u poč
početku manji a kasnije veći ne ometajući i
ne smanjivajući preciznost pokreta.
3.VRIJEME VJEŽBANJA SE POSTEPENO PRODUŽAVA:
Dužina seansi u toku tretmana raste, uporedo sa
poboljšavanjem opšte fizičke kondicije i snage pojedinih
mišićnih grupa.
4.PAUZE SU SVE KRAĆE:
Uporedo sa produžavanjem vremena tremana,pauza izmedju
pojedinih pokreta se skraćuje., kako zbog povećane snage tako i
zbog bolje koordinacije pokreta.
* Princip razumijevanja vježbe -nakon analize vježbe
potrebno je preispitati da li je bolesnik shvatio vježbu i
da li ju je u stanju ponoviti.
* Princip izbjegavanja bola -Kod većine bolesnika
forsirano izvođenje neke vježbe dovodi najčešće do bola
koji onemogućava dalje izvođenje pokreta.
* Princip postupnosti -Svaka vježba u početku mora biti
kako u pogledu intenziteta, tako i energičnosti
izvođenja, neforsirana i postepena i prilagođena
bolesniku.
* Princip sistematičnosti -U vježbanju mora postojati
sistematičnost koja se ogleda u određenom ponavljanju
vježbi bez dužih pauza,u sistematskom razrađivanju
vježbi i sistematskom uključivanju u vježbu pojedinih
segmenata extremiteta po funkcionalnom rasporedu.
10/19/2015
Vježbe mogu biti i
INDIVIDUALNE-imaju najveći terapijski efekat.
INDIVIDUALNE-
Terapeut ima mogućnost preciznog praćenja stanja
bolesnika i mogućnost prilagodjavanja vježbi potrebama
bolesnika. Odvijaju se na relaciji bolesnik-
bolesnik-terapeut.
Sprovode se kod male djece, kod osoba sa oštećenjem
centralnog i perifernog motornog neurona
GRUPNE VJEŽBE
Jedan terapeut vježba istovremeno više bolesnika /najviše
10-
10-12/.Formiranje grupa vrši se prema lokalizaciji
oboljenja. Vježbe su šablonske, načelno su usmjerene,
mogućnost praćenja bolesnika je otežana. Primijenjuju se
uglavnom kod lakših oštećenja
Principi kineziterapije
Pozitivan efekat kineziterapije uslovljen je nizom faktora
koji se nalaze u uzajamnoj vezi.Principi na kojima oni
počivaju su:
* Princip motivacije -motivacija odraslog bolesnika za
njegovo izlječenje je presudan faktor u prihvatanju
svih metoda liječenja pa i kineziterapije.
* Princip ranog početka terapije -Najveći i najbrži efekat
kineziterapije postiže se što ranijim početkom
vježbanja dok još nisu izražene uočljive promjene na
lokomotornom sistemu.
* Princip analize vježbe -Svaka vježba koja se izvodi u
programu kineziterapije predstavlja u osnovi kretnju
koja je složena od elementarnih pokreta sa kojima
treba upoznati bolesnika.
* Princip kontinuiteta -Vježbe se moraju shvatiti kao
stalni proces koji se nastavlja nakon glavnih vježbi sa
terapeutom i obavlja se u toku cijelog dana sa manjim
ili većim intenzitetom samostalno.
* Princip aktivnog učešća bolesnika -Samo kod aktivnog
uščešća bolesnika formiran je cijeli biokinetički lanac.
* Princip upornosti - Bitan faktor da pacijent ne odustane od
vježbi naročito kod povreda lokomotornog aparata,
oštećenja perifernih nerava i kod svih stanja gdje se rezultati
ne mogu brzo uočuočiti. Stoga je vrlo bitna i podrška okoline.
* Princip izbjegavanja monotonije -Stereotipno izvođenje
pokreta, bez unošenja kreativnosti, često može dovesti
do monotonije, koja tjera bolesnika na automatizam i
on postaje odsutan.
* Princip praćenja i evidentiranja -Rezultat terapije se mora
pratiti i svaka promjena unijeti u karton terapije.
12

Ciljevi terapeutskih vježbi:
održanje i povećanje
* obima pokreta u zglobu
* snage mišića
* koordinacije pokreta
* brzine pokreta
* lokalne i opšte izdržljivosti.
Održanje i povećanje obima pokreta u zglobu postavlja se
vrlo često kao cilj kineziterapije, radi profilakse i
otklanjanja postojećih kontraktura ili skraćenja mišića.
Do smanjenja obima pokreta u zglobu najčešće dolazi
usljed smanjenja elastičnosti periartikularnog tkiva.
Tako npr kod oduzetosti n. radialisa, usljed oduzetosti
ekstenzora prstiju te dorzalnih fleksora šake, dolazi
postepeno do skraćenja antagonista, fleksora /fleksora
prstiju i volarnih flekosra šake/.Izostankom funkcije
extenzora,fleksori se ne istežu do svoje pune fiziološke
dužine. Dolazi do skraćenja koje postepeno napreduje ka
kontrakturi fleksora šake i prstiju.
Održanje i povećanje mišićne snage uz sprečavanje
atrofije i naknadnu hipertrofiju mišića takođe se često
postavlja kao cilj.Funkcionalni radni kapacitet mišića se
povećava upotrebom a smanjuje neupotrebom.
Mišićna kontrakcija određene jačine i učestalosti,
potrebna je za održavanje postojeće mišićne snage.
Savladavanje opterećenja ili otpora od strane mišića
uslov je za povećanje mišićne snage.
Da bi se naša muskulatura održala u istom stanju u toku
svakodnevnog života, potrebna je draž u vidu 20-
20-30%
maksimalne napetosti mišića.
10/19/2015
Osim ovih glavnih, terapeutske vježbe doprinose
ispinjunjenju i drugih, ne manje važnih ciljeva kao što su:
* povećanje lokalne cirkulacije
* poboljšanje metaboličkih procesa radi zadovoljenja
potreba mišićne kontrakcije
* poboljšanje ishrane i trofike tkiva
* smanjenje edema kroz resorpciju ekstravazata
* smanjenje bola i dr.
Duži inaktivitet ekstremiteta, naročito donjih, doprinosi
smanjenju obima pokreta usljed promjena u mekim
tkivima, koje nastaju zbog poremećene cirkulacije. Usljed
odsustva mišićne kontrakcije izostaje funkcija perifernog
srca i dolazi do zastojne venske hiperemije. Edem u vidu
zastojnog ekstravazata,postepeno prožima meka tkiva i
dolazi do proliferacije intersticijalnog tkiva. Posljedica
toga je ograničenje pokreta u zglobu.
Ukoliko je ova draž slabija tj. manja od 20%, kao što je to
slučaj u uslovima inaktiviteta, dolazi do gubitka snage i
atrofije mišića za oko 15% nedeljno. Kod periferne
oduzetosti i u toku imobilizacije procenat gubitka je
znatno veći /do 30%/.
Naročit značaj za održanje i povećanje mišićne snage uz
sprečavanje atrofije i naknadnu hipertrofiju mišića imaju
aktivne vježbe sa opterećenjem.
13
 10/19/2015

Uspostavljanje ili poboljšanje koordinacije pokreta

Kod narušene koordinacije pokreta /uslovi inaktiviteta,
oštećenje CMN i PMN npr./ remeti se skaldnost u
izvođenju pokreta koji postaju netačni, neskaldni, grubi i
pri njihovom izvođenju ubrzo se javlja zamor.
Uspostavljanje ili poboljšanje koordinacije pokreta
zahtijeva motornu reedukaciju, postupak koji je u
principu sličan motornoj edukaciji kroz koju je osoba
prošla od djetinjstva do 25 god. života kada se dostiže
stepen koordinacije koji imaju odrasle osobe.
Prema tome m o t o r n o u č e n j e predstavlja suštinu
procesa razvijanja koordinacije pokreta, iza koga slijedi
postupak automatizacije pokreta uz stvaranje navika u
pokretima tzv. motornog stereotipa.
Istraživanja su pokazala da je za koordinaciju pokreta i
njeno formiranje odgovoran ekstrapiramidni sistem u
kome se tokom motorne edukacije i reedukacije
formirraju m o t o r n i e n g r a m i . To predstavlja
uspostavljanje interneuronskih veza koje obezbjeđuju
aktivaciju određenih neurona i mišića za izvođenje šema
motorne aktivnosti.
Motorni engrami se uspostavljaju jedino kroz ponavljanje
preciznog uzorka pokreta stotinama hiljada ili milion
puta.

Proces motorne reedukacije zahtijeva na početku

razlaganje pojedinog pokreta u dijelove koji su dovoljno
jednostavni, tako da ih je pacijent u stanju pravilno
izvesti, koristeći postojeću koordinaciju.To su prije svega
pokreti koji se izvode kontrakcijom agonista. Prvo se
pacijent upozna uz demonstraciju sa željenim pokretom,
uz senzornu stimulaciju i pasivno izvodjenje pokreta
ekstremiteta. Pacijent mora u potpunosti da razumije
pokret. Pokret se izvodi polako, tačno, bez napora. Brzina
i snaga bivaju povećani jedino pod uslovom da se time ne
gubi preciznost u izvođenju pokreta.
Motorna reedukacija u cilju uspostavljanja koordinacije i
njenog usavršavanja do automatizma predstavljaju dug i
složen proces, koji zahtijeva veliko strpljenje i zalaganje,
ne samo fizioterapeuta, već i samog, dobro motivisanog
pacijenta.
Održavanje ili povećanje brzine predstavlja cilj
kineziterapije čijoj se realizaciji pristupa uporedo sa
uspostavljanjem koordinacije pokreta. Kroz povećanje
brzine pokreta radi se na automatizaciji pokreta, na
stvaranju motornog stereotipa. To se postiže velikim
brojem ponavljanja uz skraćivanje vremena za izvođenje
pokreta.. Na taj način nastaje automatski motorni engram
koji obezbjeđuje veliku spretnost i vještinu u izvodjenju,
prije svega manuelnih aktivnosti.

Povećanje lokalne i opšte izdržljivosti predstavlja veoma

U vezi sa povećanjem kondicije organizma uveden je
važan cilj kineziterapije. Lokalna izdržljivost podrazumijeva
pojam i n t e r v a l n i t r e n i n g. Pod njim se
sposobnost mišića da dugo rade bez zamora.Ona je dio opšte
podrazumijeva rad, odnosno trening u
izdržljivosti organizma.
intervalima.Koncepcija intervalnog treninga počiva na
Opšta izdržljivost organizma uslovljena je mogućnostima
eksperimentalno dokazanim činjenicama, da se u toku
centralnih sistema:disanja, krvotoka, eliminacije toplote,
jednog vježbanja više može uraditi ako se ono prekida
radom centralnog nervnog sistema i homeostatskih
nego ako je neprekidno.
mehanizama. Posebno naporne vježbe za povećanje mišićne
Konstatovano je da su najkorisniji intervali rada kako za
snage i izdržljivosti predstavljaju veliko opterećenje za
zdrave, tako i za oboljele osobe u trajanju od 30 sek, a
kardiovaskularni sistem i druge sisteme. Povećava se i disajni
interval odmora nešto duže/ u trajanju od 60- 60-90 sek./
kapacitet, povećava se i metabolizam u tkivima.

14

Biološki efekti kineziterapije na
lokomotorni sistem
• Lokomotorni aparat je skup elemenata koji
realizuje proces kretanja. Sačinjavaju ga:
KOSTI, ZGLOBOVI, MIŠIĆI, LIGAMENTI,
TETIVE
Lokomotorni sistem obezbjedjuje funkciju
kretanja, a sačinjavaju ga lokomotorni aparat i
organski sitemi, a pravilno djeluje kada je svaki od
njih funkcionalan.
• Negativan efekat neaktivnosti je
demineralizacija kosti. Čvrstina kosti se
održava vježbanjem i davanjem opterećenja.
• Puno i djelimično opterećenje utiču na
metabolizam kostiju dajući im čvrstinu, a
utiču i na razvoj i formiranje međusobnog
odnosa kostiju.
• Negativni efekti nastali imobilizacijom
su:smanjivanje elastičnosti i skraćivanje
vezivnog tkiva kapsule, ligamenata i tetiva.
Hrskavica se istanjuje, smanjuje se
podmazivanje zglobnih površina i raste
trenje, javljaju se intraartikularne fibroze
koje fiksiraju zglobna tijela-
tijela-kontrakture.
10/19/2015
UTICAJ KINEZITERAPIJE NA KOSTI
• Kosti su čvrste poluge, međusobno
povezane zglobovima u sistem koji pokreću
mišići.
• Ispravnu funkciju obavljaju samo kosti
pravilne forme i odgovarajuće veličine.
UTICAJ KINEZITERAPIJE NA
ZGLOBOVE I VEZIVNO TKIVO
• Pokret i pritisak su faktori pravilnog formiranja i
funkcije zgloba. Izostajanjem njihovog uticaja
nastaju deformiteti i kontrakture.
• Pokret djeluje na vezivno tkivo ligamenata, tetiva,
kapsule zgloba i mišića održavajući im elastičnost
i funkcionalnu dužinu.
• Pritisak utiče na stimulisanje metabolizma
hrskavičavog tkiva i graničnog koštanog tkiva
• Efekti pokreta su:popravljanje lokalnog
metabolizma, zamjena kolagenog elastičnim
vezivnim tkivom, kidanje intraartikularnih
fibroznih vlakana,lučenje sinovijalne
tečnosti i omekšacvanje kapsule, lagano
zadebljavanje hrskavice do potrebne
funkcionalne debljine.
• Rezultat je povećana mobilnost zgloba.
15

UTICAJ KINEZITERAPIJE NA MIŠIĆE
• Da bi aktivnost mišića bila moguća treba da je
očuvan njihov kontinuitet i kontakt na pripojnim
tačkama na kostima, kao i funkcija nervnog
sistema.
• Neaktivnošću mišići gube tonus i debljinu,
skraćuju se i fibroziraju, redukujući metabolizam i
cirkulaciju.
• Kineziterapijom se poboljšava metabolizam, miš.
Ćelije zadebljavaju, ubrzava se metabolizam
mitohondrija. Kasnije, sticanjem veće snage i
izdržljivosti, u mišićima se formiraju depoi
glikogena za energetske potrebe.
• Pokret bilo kog segmenta nadražuje receptore za
dodir, pritisak, toplotu, hladnoću , položaj..
• Preko perifernih nerava prenosi se priliv brojnih
impulsa i stalna stimulacija mozga i kičmene
moždine da vrše obradu dospjelih informacija i da
održavaju aktivnost.
• Tako se stalno stimuliše očuvanje obrazaca
jednostavnih pokreta i složenih kretnji.
• Promjene na KVS mogu biti prolazne i trajne
trajne..
• Prolazne promjene pri naporu su:povećanje
frekvencije, udarnog i minutnog volumena srca
(reverzibilne su, prestaju sa naporom)
• Trajne promjene su ireverzibilne i iščezavaju
postepeno. Nastaju poslije dugotrajnog,
ponavljanog mišićnog rada i ispoljavaju se kao
aktivna tonogena dilatacija srca (sportsko srce)
10/19/2015
BIOLOŠKI EFEKTI KINEZITERAPIJE NA
OSTALE SISTEME
• Uticaj KT na centralni i periferni nervni
sistem
Nervni sistem ostvaruje ekonomičan, harmoničan i
svrsishodan ciljani rad lokomotornog sistema.
Svaki pokret započinje u centralnom nervnom
sistemu a do mišića se prenosi preko PNS.
Nervni sistem reguliše i ravnotežu, posturalni tonus i
sl.
Uticaj kineziterapije na srce i krvotok
• KVS u pluća potiskuje vensku krv radi razmjene
gasova. A u sva ostala tkiva arterijsku krv sa
kiseonikom i hranljivim materijama potrebnih
organizmu.
• Efekat vježbi na srve i krvotok zavisi intenziteta i
brzine izvođenja, njihovog trajanja i uvježbanosti
organizma. Brzina nastanka efekata i adaptacije
zavisi od stanja srca, cirkulacije, respirat. Sistema,
opšteg stanja organizma, starosti, TA...
Biološki efekat kineziterapije na respiratorni
sistem
• Respiratorni sistem utiče na razmjenu gasova u
alveolama. Čine ga disajni putevi, alveole i respiratorni
mišići.
• Glavni respiratorni mišići su dijafragma i interkostalni
mišići
• Dolazi do povećanja ventilacije pluća i povećanja
minutnog respiratornog volumena.,
volumena., a time i razmjene
gasova.
16

• Kineziterapijom se može poboljšati
respiratorna funkcija (obukom pacijenata
pravilnom disanju-
disanju-aktivac. određenih resp.
mišića, raznim položajnim drenažama čime
se poboljšava eliminacija sekreta i sprečava
nastajanje priraslica)
Biološki efekat kineziterapije na urogenitalni
trakt
• Urogenitalni trakt sačinjavaju: bubrezi, ureteri,
mokraćna bešika, uretra, prostata, testisi/materica,
jajovodi, jajnici.
• Kineziterapijom se poboljšava cirkulacija u UG
traktu, što utiče na bolju filtraciju mokraće u
bubrezima
• KT se može postići i bolja kontrola
mokrenja.(trbušni mišići, mišići karličnog dna,
pelvifemoralna mm, spoljni sfinkter)
Bobath metoda koristi refleksno kočeće položaje glave i
ekstremiteta za smanjenje spastičnosti i uspostavljanje
voljne motorne kontrole. Koristi se kod dječije moždane
oduzetosti, kao i kod hemiplegije odraslih.
Brunnstrom metoda koristi se kod hemiplegije odraslih
kada se nastoji razbiti spastična fleksiona sinergija na
gornjem i extenziona na donjem ekstremitetu i time
omogući uspostavljanje voljne motorne kontrole.
10/19/2015
Biološki efekat kineziterapije na digestivni
trakt
• Sistem organa za varenje čine usna duplja i njeni organi,
jednjak, želudac, dvanaestopalačno crijevo, tanko i debelo
crijevo, rektum.
• Funkciju digestivnog trakta potpomažu i okolni mišići
trbušnog zida, dijafragma, mišići karličnog dna, koji imaju
ulogu prese i oslonca za ograne smejštene u trbušnoj
duplji.
• KT može poraviti funkcionalno stanje ovih mišića-----
mišića-----bolje
bolje
funkcionisanje GIT.
• Slabost trbušnog zida se koriguje jačanjem mišića, čime se
sprječava i pojava hernija.
• Uticaj KT je efikasan i kod neusklađene funkcije želuca i
žučne kese
SAVREMENE METODE KINEZITERAPIJE
• Tokom posljednje dvije decenije došlo je do uvodjenja i
drugih metoda kineziterapije kao što su metode
neuromišićne facilitacije.
Prvu od ovih metoda objavio je dr Kabatt 1953 god. I
ona nosi naziv proprioceptivna neuromišićna
facilitacija /PNF
/PNF metoda/. Ili tzv. Kabatova metoda.
metoda.
Osnovu ove metode čini intenzivno draženje
proprioceptora koji uslovljavaju povećanu aktivnost
senzomotornog sistema, a time obezbjedjuju i
olakšavaju odgovor u smislu voljnog pokreta.
Korištenje maksimalnog otpora je sljedeća osnova ove
metode. Pružanje maksimalnog otpora najjačem mišiću
dovodi do pojačanja propriocepcije, čiji impulsi
obezbjeđuju širenje ekscitacije na susjedne areale
moždane kore, a time i na susjedne mišićne grupe.
PRAKTIČNO IZVOĐENJE OSNOVNIH
POLOŽAJA U KINEZITERAPIJSKOM
TRETMANU
• Osnovni položaji tijela su oni u kojima
započinju vježbanja.U svakom od tih položaja
mišići svih segmenata su aktivni i bez izvođenja
pokreta,preko regulisanja tonusne
zategnutosti.Kada se neki od položaja tijela
jednom zauzme , njegovo održavanje zahtjeva
manji mišićni rad.
• Osnovni položaji su:
• ležeći supinirani
• sjedeći
• klečeći
• stojeći
• viseći
17

POLOŽAJI IZVEDENI IZ LEŽEĆEG POLOŽAJA SU:
Ležeći supinirani položaj je položaj na leđima sa
rukama ispruženim pored tijela.U ovom položaju
tijelo je najviše oslonjeno na podlogu , što daje
najveću površinu oslonca i nisko postavljen
centar gravitacije tijela
Sjedeći položaj ima uspravljeno tijelo , ruke pored
tijela , a glutealne lože i natkoljenice oslonjene i
približene srednjoj ravni.Zglobovi kuka , koljena i
skočni zglobovi su pod uglom od 90 oS
Položaji izvedeni iz klečećeg položaja su:
10/19/2015
Klečeći položaj je sa tijelom u uspravnom položaju
od koljena naviše. Ruke su opružene pored tijela, a
potkoljenice oslonjene na podlogu.oslonac je na
potkoljenicama, a centar gravitacije visoko, sa
projekcijom blizu prednje ivice oslonca, čineći položaj
veoma nestabilnim i teškim za održavanje, u čemu
učestvuju svi mišići tijela i gornjih i donjih
ekstremiteta.
Stojeći položaj zauzima tijelo kada je potpuno uspravno,
stopalima oslonjeno na podlogu i ruku opruženih pored
tijela. Oslonac je male površine tabana. Centar gravitacije
se nalazi u nivou ispred tijela pršljena S2, sa vertikalnom
projekcijom izmedju stopala. Ovaj položaj je lakše
održavati od prethodnog.
18

Viseći položaj tijelo zauzima kada se rukama uhvati za
neki oslonac iznad glave. Oslonci ruku treba da budu šire
postavljeni od širine ramena, čime se eliminiše prevelika
trakcija mišića ramenog pojasa. Težište tijela je znatno
ispod mjesta oslonca ruku, a za održavanje položaja tijela
upotrebljavaju se mišići ramenog pojasa, mišići šaka, koji
učestvuju u hvatu. Visećim položajima pripadaju i
položaji kod kojih je tijelo okrenuto vertikalno nadole, a
tačka vješanja je u visini skočnog zgloba ili nekog drugog
zgloba nogu.
Terapeutski stolovi ili kauči posebna su vrsta
stolova tapaciranih slojem žime ili sunđera i
presvučenih kožom ili skajem. Stolovi su predviđeni
za individualni tretman, ispitivanja, mjerenja.
Najpogodnija visina stola je 80 cm jer omogućava
terapeutu da u stojećem stavu pristupi pacijentu
koji leži na njemu. Postoje i niski stolovi čije su
dimenzije 200x90cm i visina 60 cm. A terapeutski
sto je pogodan i za aktivne i za pasivne vidove
kineziterapije.
Razboj za hod je poseban ram sa dvije paralelne šipke,
najčešće drvene, koje predstavljaju rukohvate. Na stubovima
koji nose šipke postoji mehanizam za podešavanje visine
prema individualnim potrebama i visini pacijenta. Minimalna
dužina rukohvata treba da bude oko tri metra da bi bilo
dovoljno prostora za kretanje.. Na gazećoj površini između
dva rukohvata nalazi se podloga koja ne smije da bude
klizava i najčešće je od gume.Za dječiji uzrast razboj ima
druge dimenzije, adaptirane za potrebe djece.Razboj za hod
koristi se za uvježbavanje vertikalizacije , stajanja, balansa i
iskorak u stojećem položaju, kao i za pripremu hoda van
razboja.
10/19/2015
SALA I OPREMA ZA KINEZITERAPIJU
!Sala za kineziterapiju u širem smislu podrazumjeva
svaku prostoriju u kojoj se izvodi kineziterapijski
tretman sa pacijentima.
!Sala može imati različite dimenzije koje se obično
planiraju prema broju pacijenata za tretman.Ona
treba da ispunjava higijenske uslove koji odgovaraju
sportskim salama i broju pacijenata
!Oprema sale za kineziterapiju
Oprema sale za kineziterapiju može da bude veoma raznovrsna da bi
bilo moguće sprovoditi kineziterapijske metode. Osim opreme koriste
se brojna pomagala, rekviziti i mašine, a u specijlizovanim
kineziterapijskim salama i posebni aparti i oprema.
Oscilatorni sto je specijalna vrsta terapijskog stola.
Njegova osnovna karakteristika jeste da ravan na kojoj
pacijent leži može da promijeni ugao prema podu.
Pacijent koji je fiksiran za sto pojasevima može se iz
horizontalnog položaja dovesti u verttikalni. Sto služi za
uvježbavanje ortostatskog položaja,
Balkanski ram je sprava od međusobno čvrsto
povezanih cijevi, prilagodjene veličini bolničkog kreveta,
tako da se može postaviti oko njega, Koristi se za
instaluranje suspenzionih jedinica, kourača i dr., preko
kojih se može rasteretiti segment tijela ili izvršiti
ekstenzija. U balkanskom ramu se izvodi klasična
ekstenzija, suspenzija dijelova tijela.
19

Stepenište za uvježbavanje hoda ima niz od više
stepenica, sa obostranom ogradom sa rukohvatima. Dva
niza stepenica medjusobno povezanih platformom za
odmor su najčešći oblik. Koriste se u završnoj fazi
uvježbavanja hoda uz i niz stepenice.
Švedske ljestve se zbog višestruke primjene takođe nalaze
u svakoj kineziterpijskoj Sali. Sastoje se od jednog ili više
nizova horizontalnih šipki koje su učvršćene u vertikalne
ramove. Obično su stabilno fiksirane na zid i ne zauzimaju
puno prostora. Mnogo je mogućnosti za vježbanja na
švedskim ljestvama, pod uslovom da pacijent može sam da
se koristi rukama.
KONTRAINDIKACIJE
Apsolutnih kontraindikacija praktično nema.Relativne
kontraindikacije su:
* lokalne /akutno zapaljenje zgloba,periartikularnih
struktura i krvnih sudova,opasnost od krvarenja, jako
izraženi bolovi,specifični proces na lokomotornom
aparatu/
* opšte /insuficijencija srca,srčana dekompenzacija,
maligna hipertenzija,teža nespecifična plućna oboljenja
sa respiratornom insuficijencijom,febrilna stanja/
10/19/2015
Pokretna traka tred-mil je beskonačna traka koja se rotira i
kreće različitom brzinom, tako da pacijent hodajući po njoj
stoji u mjestu. Osim brzinom kretanja trake, opterećenje pri
hodu može da se mijenja i promjenom nagiba pod kojim se
traka kreće. Koristi se za jačanje donjih ekstremiteta,
povećanje izdržljivosti pri hodu kod oštećenje cirkulacije
donjih ekstremiteta, srčanih oštećenja.
INDIKACIJE ZA KINEZITERAPIJU
Sva stanja oštećene pokretljivosti lokomotornog sistema:
* Stanje poslije povreda lokomotornog aparata
* Stanja poslije kraniocerebralnih povreda
* Degenerativna i zapaljenska oboljenja zglobova i
kičmenog stuba
* Vanzglobni reumatizam
* Metabolička oboljenja zglobova
* Oštećenja centralnog i perifernog motornog neurona
* Oboljenja perifernih arterija i vena
* Oboljenja kardiovaskularnog sistema
* Posturalne deformacije
* Hronična nespecifična oboljenja pluća
ELEKTROTERAPIJA
* primjena električne struje u svrhu liječenja.
Električna struja predstavlja tok elektrona kroz provodnik na
čijim krajevima postoji potencijalska razlika. Tok elektrona je
u stvari prenošenje kinetičke energije putem slobodnih ili
slabo vezanih elektrona
elektrona od jednog atoma do drugog.
Intenzitet struje se mjeri u A-
A-mA,
potencijalska razlika u V-
V-mV.
20

Prema smjeru toka elektrona, električna struja može biti:
1/ JEDNOSMJERNA-
JEDNOSMJERNA-to je struja koja ne mijenja smjer
kretanja.
Jednosmjerna struja koja je svo vrijeme svog toka istog
intenziteta naziva se konstantna jednosmjerna struja ili
galvanska struja.
Ukoliko postoje skokovi intenziteta od nule do maksimuma i
nazad takva struja se zove impulsna jednosmjerna struja.
Kad između skokova intenziteta postoje i pauze, takva
struja se naziva isprekidana jednosmjerna struja.
Osnovni biofizički efekti
Za jednosmjerne struje, bilo da je u pitanju konstantna
jednosmjerna struja ili jednosmjerni impulsi,
karakteristično je elektrohemijsko djelovanje:
djelovanje:
Čovječiji organizam je složeni rastvor elektrolita. Od svih
elektrolita u tkivima najviše ima NaCl.Kada se ljudski
organizam uključi u kolo jednosmjerene struje dolazi do
kretanja naelektrisanih čestica prema suprotno
naelektrisanim elektrodama./elektroforeza/.Na anodi se
nakuplja Cl-
Cl- koji stupa u reakciju sa vodom i tako nastaje
HCL i oslobadja se O. Na katodi se nakuplja Na koji sa
vodom tvori NaOH i oslobađa se H. HCl i NaOH su
kaustične materije koje na koži prave koagulacionu i
kolikvacionu nekrozu
Elektrotermičko dejstvo svojstveno je prema Džulovom
zakonu svim vrstama struje.
Termičko dejstvo struja niske i srednje frekvencije je
zanemarljivo budući na mali intenzitet struje s kojim
one,zbog svog nadražajnog efekta,mogu da se koriste u
terapiji. Ono je izraženo samo pri primjeni struja visoke
frekvencije i na njemu se temelji njihova primjena u
terapiji.
10/19/2015
2./ NAIZMJENIČNA-
NAIZMJENIČNA-to je struja koja mijenja smjer u
jedinici vremena. Broj oscilacija u sekundi izražava se u
hercima/Hz/.
Prema broju promjena smjera u jedinici vremena
naizmjenične struje se dijele na niskofrekventne,
srednjefrekventne i visokofrekventne struje.
* struja se na mjesto
primjene dovodi
pomoću elektroda
/anoda + elektroda i
katoda – elektroda/
Naizmjenične struje niske i srednje frekvencije su u
osnovi nadražajne struje. Djelujući na ekscitabilne
ćelije,izazivaju depolarizaciju njihove membrane i
odgovarajući nadražajni efekat. Kada su u pitanju
periferni živci,najprije nastaje nadražaj senzornih, zatim
motornih i na kraju nociceptivnih vlakana.
S povećanjem frekvencije slabi nadražajno dejstvo jer se
smanjuje trajanje impulsa.Otuda struje visoke
frekvencije ne djeluju nadražajno.
Električna provodljivost tkiva zavisi od sadržaja tečnosti
u njima.Struje dobro provode krv, limfa, cerebrospinalna
tečnost, zatim parenhimni organi i mišići,dok su slabi
provodnici masno tkivo,tetive, kosti. Struju ne provodi
rožasti sloj suve kože, nokti i dlake. Kroz kožu struja
prolazi kroz izvodne kanale znojnih žlijezda, a znatno
manje kroz izvodne kanale lojnih žlijezda i međućelijske
prosotore.Kožni otpor je u početku najveći, a zatim se
samnjuje i ustaljuje.Savladavši otpor kože i potkožnog
masnog tkiva,struja se dalje prostire putem najmanjeg
otpora,prvenstveno kroz medjućelijske prostore,krvne i
limfne sudove, duž mišića i nerava.
21
 10/19/2015

Što je struja veće frekvencije, trajanje impulsa je kraće i

struja dublje prodire u tkiva, manje draži kožne
receptore, dok struja manje frekvencije tj sa dužim
trajanjem impilsa „troši“ se u koži, draži kožne receptore,
te se ne mogu primijeniti sa većim intenzitetom i ne
Elektrode se na ciljno područje pričvršćuju pomoću
prodiru u tkiva duboko.
gumenih traka i kaiševa. Pritisak treba da bude umjeren i
ravnomjeran kako bi gustina struje bila podjednako
Elektrode i aplikaciona tehnika
rasporedjena. U protivnom gustina struje na mjestima
U kliničkoj praksi posljednjih godina najviše se koriste
jačeg pritiska biće veća i bolesnik će tu imati neugodne
gumene elektrode impregnisane ugljenikom.Izmedju
senzacije./gustina struje je odnos izmedju jačine struje i
elektroda i kože stavlja se konduktivni medijum-
medijum-vodom
površine elektrode/
natopljeni i isjedjeni viskozni sundjeri koji treba da budu
veći od elektroda-
elektroda-da prelaze njene ivice za 1 cm.Viskozni
sundjeri se koriste obavezno pri primjeni jednosmjerne
konstantne struje kako bi u sebi zadržali sekundarne
produkte elektrolize i spriječili njihov kontakt sa kožom.

Postoje dvije osnovne tehnike Položaj elektroda može biti:

primjene:
* bipolarna -obje elektrode su
iste veličine i obje su aktivne.
* monopolarna -postoji
nesrazmjera u veličini
elektroda:jedna elektroda je
znatno manja,gustina struje
je znatno veća i ta elektroda
je aktivna. Druga elektroda
je veća i nije aktivna jer je na
njoj gustina struje manja.
Aktivna elektroda se stavlja
na ciljno područje,
a disperzivna dalje.
* uzdužni-
uzdužni-kada su elektrode na istoj strani tijela
/tada struja prolazi površnije/
* poprečni-
poprečni-kada su elektrode na suprotnim stranama
električna
lektrična stimulacija ekstenzora
šake i prstiju
BIPOLARNA tehnika
koplanarni ili longitudinalni
položaj elektroda
električna
lektrična stimulacija mišića tenara
MONOPOLARNA tehnika kontraplanarni ili transvezalni
položaj elektroda

TERMOREGULACIJA
Toplota se u organizmu neprestano stvara kao sporedni
produkt metabolizma I istovremeno se gubi.-odaje u spoljašnju
sredinu. Ta dva procesa-stvaranje I gubitak toplote-u stalnoj su
TERMOTERAPIJA
ravnoteži, tako da je temperatura tijela konstantna. U stvari,
konstantna je samo temperature u unutrašnjosti tijela, dok
Temperatura je toplotno stanje jednog tijela,koje zavisi
temperature kože I tkiva neposredno ispod kože zavise od
od srednje brzine kretanja atoma i molekula.
spoljne sredine. To znači , unutrašnjost tijela je homeotermna,
Atomi i molekuli se neprestano kreću kada je
dok je spoljni omotač poikiloterman.
temperatura tijela viša od apsolutne nule /-
/-273,15 st C/
Poikilotermni omotač je najvažniji efektor fizičke
Toplota se može prenositi sa jednog tijela na drugo
termoregulacije, koja se sastoji u gubljenju toplote.Toplotu
kondukcijom, konvekcijom i radijacijom. Kondukcija je
organizam gubi radijacijom, konvekcijom, kondukcijom I
diretno prenošenje sa jednog molekula na drugi i dešava
evaporacijom (isparavanjem). Količina toplote koju organizam
se u čvrstim tijelima. Konvekcija je prenošenje u
svakim od ovih mehanizama gubi različita je u zavisnosti od
medijumima koji su u stalnom kretanju,strujanju a to su
spolje sredine I njene temperature. U prostoriji u kojoj vlada
gasovi.Radijacija je prenošenje toplote
tečnosti i gasovi.Radijacija
normalna sobna temperature golo tijelo izgubi radijacijom
infracrvenim zracima.
zracima.
60%, konvekcijom 12%, kondukcijom 3% I evaporacijom
25%.

22

Evaporacija se odigrava neprimjetnim isparavanjem vode sa
površine kože I iz pluća I znojenjem. Neprimjetno
isparavanje je posljedica neprestane difuzije molekula vode
kroz kožu I alveole I ne može da se iskoristi za
termoregulaciju
Znojenje je najsnažniji mehanizam fizičke termoregulacije I
to je jedini način gubljenja toplote kada je temperature
spoljnje sredine veća od temperature tijela. Isparavanjem
1litra znoja oslobodi se oko 2,4KJ toplote.
Za vrijeme hidroterapijskih procedura evaporacija je
blokirana na onim dijelovima tijela koja su u vodi. Kada se
primijene opšte vruće ili opšte parne kupke, može da nastane
pregrijavanje organizma I toplotni udar. U sauni zbog niske
relativne vlažnosti vazduha, olakšano je isparavanje znoja, pa
zdrav organizam može da podnese temperature čak do 110 st
C.
Kada je temperatura okoline niža od temperature tijela,
rashlađena krv iz kože djeluje na termoregulacioni centar, koji
aktivira mehanizme za povećano stvaranje toplote.
Mehanizmi za štednju toplote se sastoje u sljedećem:
1-u koži nastaje vazokonstrikcija, koja smanjuje gubitak
toplote radijacijom, konvekcijom, kondukcijom
2-javlja se piloerekcija
3-prestaje znojenje
Mehanizmi za povećano stvaranje toplote su:
1-drhtanje koje povećava metabolizam u mišićima
2-povećanje metabolizma.
Toplota što se koristi u liječenju može da se prenese na
organizam iz spoljnjeg izvora kondukcijom i konvekcijom
i to je egzogena toplota ili može da nastane u organizmu
konverzijom svjetlosne, električne ili zvučne energije u
tolpotnu i to je endogena toplota.
Pod termoterapijom u užem smislu podrazumijeva se
primjena egzogene toplote./parafin, peloidi,voda,
pijesak,glina/
Kao termoterapijski agensi koriste se ona tijela koja
imaju veliki toplotni kapacitet i malu toplotnu
provodljivost., tj. ona tijela koja pri zagrijavanju prime
veliku količinu toplote i tu toplotu postepeno prenose na
organizam pri kontaktu s njim.
Termoterapijski agensi su parafin, peloidi, voda vodena
para, vazduh, pijesak, glina
10/19/2015
Temperaturu tijela skoro potpuno regulišu nervni mehanizmi
sistemom povratne sprege, a djeluju uglavnom preko centra za
termoregulciju u hipotalamusu, koji funkcioniše na principu
termostata zavisno od temperature krvi a izbaždaren je na
temperature 37,1 st C.
Kada je temperatura spoljne sredine viša od temeparture tijela,
zagrijana krv iz kože djeluje na hipotalamički centar, koji
uključuje mehanizme za gubitak toplote:
1.-u koži nastaje vazodilatacija tako da se povećava gubitak
toplote radijacijom, konvekcijom, kondukcijom
2-znojne žlijezde luče znoj I toplota se gubi isparavanjem znoja
3.-produkcija toplote u organizmu se smanjuje
Temperaturne promjene u koži signaliziraju Rufinijevi
završni organi za toplo i Krauzeova tjelašca za hladno. Skoro
osam puta ima više receptora za hladno nego za toplo.
Termoreceptori sudjeluju u termoregulciji na taj način što
njihovo draženje toplotom, odnosno hladnoćom izaziva
lokalne spinalne reflekse pod čijim uticajem nastaje
vazodilatacija odnosno vazokonstrikcija a odašiljanjem
impulsa u centralni nervni sistem mijenjaju baždarnu tačku
hipotalamičkog termostata na nižu odn višu temperaturu.
Termičke nadražaje signaliziraju i slobodni nervni zvršeci u
bazalnim slojevima epidermisa.
Tačka tolerancije je maksimalna temperatura koju
organizam može da podnese bez osjećaja bola. Za parafin
iznosi 65 do 70 st C, za peloide 50 do 53 st C, za vodu 43
do 46 st c., za vazduh 100 st C. Temperatura viša od tačke
tolerancije izaziva destrukciju tkiva.
23

Glavni način kretanja toplote kroz tkiva je forsirana
konvekcija putem krvi. Toplota najprije kondukcijom
prelazi u krvne sudove kože, a potom se cirkulacijom krvi
raznosi po tijelu zagrijavajući okolna tkiva.
Kožni kapilari i njihove terminalne arteriole i venule
prolaze samo kroz površinske slojeve mišića, pa se i oni u
izvjesnoj mjeri zagrijavaju. Međutim cirkulacija krvi u
dubljim slojevima mišića je nezavisna od cirkulacije u
koži. Otuda egzogena toplota ne dospijeva do dubljih
slojeva mišića, niti se u njima cirkulacija krvi povećava.
Koža i potkožno masno tkivo slabo provode egzogenu
toplotu, imaju nisku konduktivnost i djeluju kao termički
izolator..Od debljine potkožnog masnog tkiva zavisi
prodiranje tolpote /2cm/
Sa povećavanjem temperature smanjuje se viskoznost tečnosti.
Promjene viskoznosti utiču na kretanje ne samo krvi i limfe
već i intersticijalne tečnsti.
Tolpota stimuliše senzorne receptore u koži. Aferentni impulsi
polazeći od termoreceptora mogu imati analgetički efekat
djelujući na mehanizme kontrole ulaza bola u zadnjim
rogovima kičmene moždine
Djelujući na sekundarne završetke u mišićnim vretenima i
Goldžijev tetivni organ, lokalno zagrijavanje smanjuje mišićni
spazam.
Vazodilatacija i smanjena viskoznost doprinose
povećanju lokalne cirkulacije krvi. Usljed povećane
metaboličke aktivnosti, smanjene viskoznosti krvi i
dilatacije arteriola i kapilara povećava se razmjena
tečnosti kroz kapilare i ćelijske membrane.
Ubrzava se i limfotok i povećava se broj leukocita.
10/19/2015
FIZIOLOŠKO DEJSTVO
Lokalno zagrijavanje tkiva izaziva kompleksne promjene u
organizmu sa ciljem da se održi termalna homeostaza.
Zagrijavanjem tkiva povećajavaju se po Vant Hofovom zakonu
metabolički procesi. Po ovom zakonu sa povećavanjem
temperature za 1 st C,ubrzavaju se hemijske reakcije za oko
13%. Međutim kada je u pitanju živi organizam, to nije
jednostavno jer povećana toplota teži da izazove denaturaciju
bjelančevina, što remeti metaboličke procese koje kontrolišu
enzimi. Aktivnost enzima je povećana kada je temperatura
tkiva 39 do 43 st C., i tada za živa tkiva važi Vant Hofov zakon.
Na temperaturi većoj od 45 st C nastaje denaturacija
bjelančevina koje ulaze u sastav enzima. Na 50 st C enzimska
aktivnost potpuno prestaje.
Tolpota povećava disocijaciju oksigemoglobina i oksigenaciju
ćelija. Sa podesnim povećavanjem temperature tkiva i
enzimske aktivnosti povećava se ćelijska aktivnost i oslobađaju
se hemijski medijatori.
Toplota izaziva vazodilataciju direktnim dejstvom na
arteriole, kapilare i venule i dejstvom na
simpatikus./tonus simpatikusa se smanjuje, a time i
opuštaju glatka mišićna vlakna u arterioloma i
kapilarima i nastaje njihovo proširenje./
KRIOTERAPIJA
To je liječenje lokalnim ili opštim rashladjivanjem tijela.
Krioaplikacija stimulišući receptore u koži izaziva
vazokonstrikciju krvnih sudova. Lokalna cirkulacija krvi se
usljed vazokonstrikcije usporava.Obično nakon 10 min javlja
se vazodilatacija i traje oko 15 min a kao posljedica zaštitne
reakcije organizma na ishemiju
ishemiju i posljedično oštećenje
tkiva zbog prolongiranog rashlađenja.Glavni lokalni efekat
rashlađenja sastoji se u smanjenju metabolizma tkiva.
24

Krioprocedure smanjuju brzinu provodljivosti
perifernih nerava i usporavaju sinaptičku
transmisiju. Na lokalno rashlađenje najviše su
osjetljiva A-delta vlakna koja sporovode brzi bol i
imaju visok prag nadražaja te A-beta i A-gama
vlakna koja inervišu intrafuzalna mišična vlakna.
Otuda krioprocedure djelujući na nervna vlakna i
receptore u mišićima i smanjuju bol i mišićni spazam.
Broj oscilacija molekula u sekundi definiše se kao
frekvencija zvučnih talasa.
Zvučni atlasi kada prolaze kroz tkivo gube energiju. To je
rezultat dvaju procesa rasipanja i apsorpcije. Rasipanje je
defleksija zvuka kada zrake udaraju na reflektirajuću
površinu. Apsorpcija je prenos energije iz emitovanih zraka
u okolna tkiva.
Mehaničko djelovanje UZ –dolazi do mehaničkog
treperenja tkiva a time i do mikromasaže tkiva.
Termičko djelovanje-
djelovanje-nastaje usljed apsorpcije Uz energije
i dolazi do pretvaranja zvučne u toplotnu energiju uz
porast temperature sredine.
Tako je npr.posebno izraženo u predjelu kosti, na
periostu.
Fizikohemijsko djelovanje-
djelovanje-dolazi do promjene
propustljivosti biološke membrane, PH sredine.
10/19/2015
SONOTERAPIJA
Zvuk predstavlja periodična longitudinalna treperenja sredine
tj. periodična zgušnjavanja i razrjedjivanja molekula čvrste,
tečne i gasovite sredine kroz koju se prostire.
Obilježja zvuka
Čvrste tvari i tekućine sastoje se od molekula među kojima
djeluju elastiče sile. Ako se molekule pobude na titranje to
uzrokuje titranje susjednih molekula i titranje se širi kroz
materijal. Svaka pojedina molekula titra naprijed nazad a ta
se energija dalje širi na druge čestice. Širenje tih titraja je
zvuk. Brzina širenja zvuka jeste brzina kojom se ta energija
dalje prenosi.
UZ talasi predstavljaju zvučne talase dobivene mehaničkim
treperenjem čestica elastičnog medija čija je frekvencija
veća od 16 kHz /veća od gornje granice koje uho prima kao
zvuk/
Dobijjanje UZ omogućeno je korištenjem visokof
Dobi visokofrekventnih
elektromagnetnih oscilacija i inverznog piezoelektričnog
efekta,,koji se sastoji u tome što neki kristali kada se uključe
efekta
u kolo naizmjenične struje visoke frekvencije mijenjaju
svoju debljinu sinhrono sa oscilacijama struje proizvodeći
vibracije koje predstavljaju izvor UZ. Na taj način
električna energija prelazi u mehaničku odn. zvučnu
energiju.
Termički efekti
UZ povećava temperaturu tkiva na dubini od 5 cm i više.
Fiziološki odgovori koji su posljedica toplotnog efekta
uključuju povećanje rastezljivosti kolagenog tkiva,promjene u
cirkulaciji krvi,promjene brzine provodljivosti
nerava,povećanje praga za bol,promjene u kontraktilnoj
aktivnosti skeletnih mišića.
Tkiva koja sadrže veću količinu kolagena apsorbuju veliku
količini UZ i stoga se na njima očituju jače posljedice
djeovanja UZ.
Količina toplote koja se stvara zavisi od intenziteta UZ, dužini
izlaganja i veličini površine. Kosti i zglobne čahure imaju vrlo
visok sadržaj kolagena. Stoga su to strukture koje apsorbuju
najviše ultarzvučne energije.
25

S povećanjem temperature tkiva javlja se i blaga upalna
reakcija i povećani protok krvi.
Zbog svojih efekata na tkivima Uz se koristi u fizikalnoj
medicini i rehabilitaciji kod raznih disfunkcija mekih
tkiva, uključujući kontrakture zglobova, ožiljnog tkiva,
tendinitisa, burzitisa, spazma skeletnih mišića i bola.
Koristi se i za neinvazivno unošenje lijeka u kroz kožu
/sonoforeza/.
Uslov da bi svjetlosna energija postala biološki aktivna je
da prodre u kožu ili sluzokožu do određene dubine i da
bude apsorbovana jer biološki aktivan je samo
apsorbovani dio svjetlosne energije.
Apsorpcija i penetracija su u obrnuto proporcionalnom
odnosu:što je apsorpcija veća, penetracija je manja i
obrnuto. Pod penetracionom dubinom se podrazumijeva
dubina na kojoj se 63% penetriranih zraka
apsorbuje.Dubina na kojoj se 50% zraka apsorbuje
naziva se poluapsorpciona dužina.
Djelovanja IR zraka se mogu podijeliti na lokalna i opšta.
Lokalna djelovanja
Na mjestu primjene IR zraka na koži se pojavljuje crvenilo
koje nazivamo eritem. Crvenilo kože je odraz površinske
vazodilatacije. Osim krvne dolazi i do limfne hiperemije što
ubrzava odvod raspadnih produkata metabolizma, povećava se
lokalni metabolizam i regenerativna sposobnost tkiva. Dolazi i
do povećane propustljivosti kroz ćelijske membrane.
Opšta djelovanja
Dok se lokalnom primjenom frekvencija pulsa praktično ne
mijenja, opštom primjenom terapije IR zracima ona će se
povećati odgovarajući povišenju tjelesne temperature. Kad se
ona povisi za 1 st.C, frekvencija pulsa raste za 18-20 otkucaja u
minuti. Udarni minutni volumen se takođe poveća. Krvni
pritisak se obično snizi i to zbog opšte vazodilatacije.
10/19/2015
FOTOTERAPIJA
korištenje svjetlosne energije u terapijske svrhe.
Svjetlost je dio elektromagnetnog spektra. Kada se
propusti kroz prizmu razlaže se na vidljive i nevidljive
zrake. Vidljivi zraci su crveni, narandžasti, žuti,
zeleni,plavi, modri i ljubičasti, a nevidljivi zraci su
infracrveni i ultraljubičasti.
Svjetloni zraci su sastavljeni od čestica,fotona koji pri
kretanju kroz prostor predstavljaju određeni kvant
svjetlosne energije-
energije-svjetlosni kvant.
Svjetlosni zraci se na koži, kao graničnoj
površini,odbijaju, a dijelom penetriraju kroz kožu.
Penetrirani zraci se prelamaju, apsorbuju i rasipaju.
U fizikalnoj terapiji od fototerapije se najčešće koristi
-infracrveno zračenje
-ultraljubičasto zračenje
-bioptron
-laser
Infracrveno zračenje
Infracrvene zrake se definišu kao toplotne zrake čija je talasna
dužina veća od talasne dužine crvenih zraka vidljivog dijela
spektra. U fizikalnoj medicini se koriste IR zrake talasne dužine
do 1500 nm. Zrake većih talasnih dužina se ne koriste zbog jake
iritacije kože i mogućnosti njenog oštećenja.
Djelovanje infracrvenih zraka
Sva djelovanja infracrvenih zraka se temelje na stvaranju
topline nakon njihove apsorpcije u koži.
UV zračenje
UV zrake su elektromagnetne zrake talasne dužine između 180 i 400 nm
.
Fiziološko djelovanje
U biološkim tkivima UV zrake se apsorbuju do oko 0,22 mm od površine.
Smatra se da najveći biološki efekat imaju UV zrake talasne dužine 250-
310 nm.
Pozitivni fiziološka djelovanja ovih zraka se mogu sažeti u sljedećem:
1.Eritem-crvenilo kože koje ne nastaje odmah kao kod IR zračenja, već
nakon latentnog perioda. On je znatno dužeg trajanja i na njega se
nadovezuje stvaranje pigmenta.
Razlikujemo 4 eritemna stepena u zavisnosti od intenziteta UV zračenja
-prvi stepenn-lagano crvenilo koje nestaje za nekoliko dana bez ikakvog
traga.
-drugi stepen-nešto izraženije crvenilo koje izblijedi za 3-4 dana nakon
čega obično slijedi deskvamacija površnog sloja i laka pigmentacija
26
 10/19/2015

- Ljekovito dejstvo Bioptron

linearne polarizovane svjetlosti je
-treći stepen-izrazito crvenilo kože koja je vruća i bolna, na zasnovano na njenom uticaju na
stimulisanje razmjene materija i
pritisak se ne gubi, a izblijedi za 7 dana, nakon čega slijedi energija u ćeliji.
jača deskvamacija i pigmentacija - OXY sprej, sterilni vodeni
-četvrti stepen-jako crvenilo sa eksudacijom i većim rastvor kiseonika visoke
koncentracije, sastavni je deo
mjehurima, a pigmentacija koja se kasnije javi potiče iz Bioptron svjetlosne terapije.
dubokih slojeva epidermisa - Ubrzava pravilno zarastanje svih
2.Pigmentacija-proizvodnja melanina u melanocitima vrsta rana i smanjuje rizik od
pojave infekcija kao i formiranje
3.Baktericidno djelovanje-uništavanje bakterija UV
ožiljaka.
zračenjem-sprečavanje sinteze bakteriskih DNA i RNA- - Ubrzava proces regeneracije
uništavanje bakterija u području kožnih ulkusa i drugih tkiva nakon opekotina.
rana, što pospješuje njihovo zarastanje. - Smanjuje bolove kod oboljenja
reumatske prirode (vratna i
4. Povećavanje otpornosti organizma limbalna spondiloza, išijas…).
5.Stvaranje vitamina D od provitamina D3 - Pomaže u bržem saniranju
6. Povećana proizvodnja eritrocita i drugih ćelija krvi sportskih povreda (uganuća,
iščašenja, kontuzije…).
7. Snižavanje krvnog pritiska

Snop laserske svjetlosti sastoji se od istovjetnih fotona koji

LASER
Laser je izvor monohromatske koherentne intenzivne i
strogo usmjerene svjetlosti koja se dobiva stimulisanom
emisijom iz atoma izabranih medija pobuđenih na
poseban način.
L-light A-amplification by S-stimulated E-emission of
R-radition
Pojačanje svjetlosti putem stimulisane emisije zračenja
Laser radi na osnosvu svojstva svjetla i elektromagnetnog
zračenja-
imaju iste osobine. Razlikuje se od običnog svjetla u tri
osnovna obilježja:
•Monohromatičnost-sastoji se od elektromagnetnog talasa
samo jedne talasne dužine
•Koherentnost-sastoji se od talasa koji se šire visokim
stepenom usklađenosti u fazi i smjeru kretanja
•Usmjerenost-laserske zrake su precizno usmjerene s
minimalnom divergencijom fotona i šire se samo u jednom
smjeru
Te osobine dopuštaju da laserska svjetlost bude fokusirana
na jedno usko područje.
Djelovanja lasera
Utvrđeno je da djelovanjem zračenja lasera na tkivo dolazi
do stimulacije biohemijkih reakcija, a aktivne supstance
koje se pri tom stvaraju djeluju na sve sisteme organizma.
Nađeno je da zračenje utiče znatno i na ćelijski
metabolizam, ubrzava oksidacione procese i mitozu.

Efekti laseroterapije
Sve efekte laseroterapije možemo da podijelimo na:
Primarne , odn. Direktne efekte Iz opisani bioloških efekata proističu terapijski efekti:
•Biohemijski efekat (aktiviranje enzimskih supstanci, -analgetski efekat
povećanje neurotransmitera, oslobađanje kolidnih -antiinflamatorni efekat
supstanci) -antiedematozni
•Bioelektrični efekti( normalizacija potencijala -biostimulativni efekat
membrane ćelije9
•Bioenergetski efekti (stimulacija energetskih procesa
preko formiranja ATP)
Indirektno djelovanje
-stimulacija mikrocirkulacije
-stimulacija ćelijske razmjene materije
- stimulacija ćelijskog metabolizma

27
 10/19/2015

HIDROTERAPIJA Termički činioci-

je spoljna primjena vode u terapijske svrhe.
Pri spoljnjoj primjeni voda djeluje termički i
mehanički,/hidrostatski pritisak i potisak/ a kada su u
pitanju i mineralne vode može djelovati i hemijski.
Mehanički činioci-
činioci-na tijelo u vodi uvijek djeluje
hidrostatski pritisak i potisak.
Hidrostatski pritisak je pritisak kojim voda svojom
težinom djeluje na tijelo koje je u njoj.Hidrostatski
pritisak djeluje vertikalno naniže, vertikalno naviše i
bočno. Razlika izmedju pritiska koji djeluje vertikalno
naviše i vertikalno naniže je potisak.On je jednak težini
tijelom istisnute tečnosti.
Po Arhimedovom zakonu tijelo u vodi prividno gubi
onoliko kolika je težina istisnute teč
tečnosti.
činioci- u terapiji se koristi voda različite
temperature,pri čemu se razlikuje topla diferentna zona
/36
/36--42 st. C/,indiferntna zona /34-
/34-35 st C/, hladna
diferentna zona /0-/0-33/
Hladna voda u prvoj fazi izaziva vazokonstrikciju, koja
traje do 1 minut. Koža je blijeda i hadna. U drugoj fazi
nastaje hiperemija arteriola i kapilara,koža postaje
crvena i topla. Ako primjena hladne vode duže
traje nastaje treća faza-
faza-pasivna hiperemija.Ona se
karakteriše zastojem krvi u venama i kapilarama. Koža je
hladna i cijanotična.
Treća faza je nepoželjna i označava negativnu
hidroterapijsku reakciju, dok prve dve faze predstavljaju
pozitivnu hidroterapijsku reakciju.

Topla voda izaziva vazodilataciju tipa aktivne hiperemije,

bez prethodne vazokonstrikcije koja se javlja na početku
djelovanja hladne procedure.

Pri djelovanju termičkih draži na kožu u oviru
hidroterapijskih procedura, ne dolazi samo do lokalne
reakcije na krvnim sudovima kože već i na unutrašnjim
organima.. U pogledu reakcije krvnih sudova unutrašnjih
organa smatra se da krvni sudovi bubrega i slezine
reaguju na isti način kao i sudovi kože, dok krvni sudovi
ostalih organa reaguju suprotno.
Važno je napomenuti da krvni sudovi mozga pri blagim i
umjerenim termičkim nadražajima reaguju isto kao i
krvni sudovi kože, dok pri jačim nadražajima nastaje
inverzna reakcija.
Voda je pogodan medijum za terapijske aktivnosti, kao
što su vježbe, plivanje, hodanje i trčanje.
Aktivnosti u vodi koriste se za povećanje mišićne snage i
izdržljivosti,za mobilizaciju zglobova,smanjenje
spasticiteta, poboljšanje balansa i koordinacije, za
kardiovaskularno i respiratorno kondicioniranje, za
relaksaciju, za smanjenje bola, mišićnog spazma i otoka.

MAGNETOTERAPIJA
je primjena konstantnog i promjenjljivog magnetnog
polja niske frekvencije u svrhu liječenja.
liječenja.
Aparat za magnetoterapiju može da se definiše kao
Električne i magnetne pojave su međusobno povezane i
tehnički uređaj koji stvara pretežno magnetno polje u
uslovljene i predstavljaju viši oblik kretanja materije.
pogledu frekvencije, intenziteta , smjera i oblika talasa.
Maksvel je postavio teroiju o medjusobnoj uslovljenosti i
Postoje razni načini stvaranja magnetnog polja koje se
povezanosti magnetnog polja:vremenski promjenjljivo
koristi u terapijske svrhe.
električno polje stvara magnetno polje, kao i što
promjenjljivo magnetno polje stvara električno polje.Ova
Solenoidi su najbolji za produkciju homogenog
dva polja ne mogu da postoje nezavisno jedno od drugog.
magnetnog polja niske frekvencije i niskog intenziteta.
Medjutim pri niskoj frekvenciji/do 100Hz/vektor
Solenoid je provodnik u obliku zavojnice. To je najčešće
magnetne indukcije prevalira nad vektorom pridruženog
žica namotana oko dugačkog šupljeg cilindra.
električnog polja za oko 90%, tako da se pri primjeni
frekvencije do 100 Hz može govoriti o pravoj magneto
terapiji.

28

Kada je riječ o aparatima za pravu magnetoterapiju /gdje
vektor magnetne indukcije prevalira nad vektorom jačine
električnog polja za više od 90%/, termička komponenta
koja je posljedica električnog efekta zanemarljiva je.
Atermija koja karakteriše magnetoterapiju i predstavlja
elemenat kojim se ona najviše razlikuje od ostalih oblika
fizikalne th, i omogućava primjenu magnetnog polja u
liječenju onih oboljenja kod kojih je toplota
kontraindikovana.
Prema načini izvodjena može biti:
* manuelna ili ručna
* aparaturna pomoću uredjaja koji proizvode vibracije
Prema namjeni može biti:
* terapijska
* higijenska
* sportska
* kozmetička.
Terapijsko dejstvo može biti dvojako:
*mmehaničko
ehaničko--direktno
* refleksno-
refleksno-indirektno
Masaža mišića dovodi do njihove relaksacije i uklanja
prethodni zamor.Ima dokaza da masaža ubrzava
fagocitozu u procesima reparacije povreda i potiskivanjem
izliva sprečava prekomjerno stvaranje fibroznog tkiva.
Kada su fibroze i priraslice već stvorene, masaža može
doprinijeti elastičnosti mišića.
10/19/2015
MEHANOTERAPIJA
Pasivni vid mehanoterapije je masaža
masaža..
Masaža je izazivanje mehaničkog pomijeranja i nadražaja
tkiva različitim vrstama pritisaka i vibracija u cilju
lokalnog ili opšteg dejstva na organizam. Masaža djeluje
preko kože, ali zavisno od primijenjene tehnike utiče i na
dublja tkiva.
Mehaničko dejstvo pomaže odvodjenje krvi i limfe iz
masirane regije, smanjuje edeme i poboljšava
vaskularizaciju.Masaža dubljih tkiva povećava njihovu
elastičnost i oslobadjanje od ožiljaka.
Refleksno dejstvo nastaje mehaničkim nadražajima
nervnih završetaka-
završetaka-eksteroceptora koji ih prenose preko
kičmene moždine do kore velikog mozga, odakle se šalju
impulsi za relaksaciju mišića, opšte psihičko smirenje i
poboljšanje cirkulacije.
Na nervni sistem masaža djeluje sedativno, relaksirajuće.
Poslije opšte masaže javlja se osjećaj opuštenosti,
zadovoljstva, tjelesne i duhovne svježine.
Tehnika i vrste manuelne masaže
GLADJENJE--povlačenjem šaka i prstiju jedne ili obje ruke
GLADJENJE
preko kože.Pravac je uglavnom uzdužan, centripetalan, od
distalnih prema proksimalnim segmentima.
* površno gladjenje se izvodi blagim pritiskom i ono djeluje
uglavnom na kožu.
* duboko gladjenje se izvodi većim pritiskom, tako da se
djeluje na dublja tkiva.
TRLJANJE--pomjeranje slojeva tkiva jednog u odnosu na
TRLJANJE
drugi.Prsti pritišću kožu i pokreću je u odnosu na potkožna
tkiva.
GNJEČENJE--je zahvatanje površnijih ili dubljih tkiva
GNJEČENJE
prstima i njihovo pokretanje. Gnječenje je uglavnom
namijenjeno dubljim tkivima.
LUPKANJE--je masaža serijom udaraca koji se izvode obično
LUPKANJE
ulnarnim stranama obje šake naizmjenično.
29

Postoje i druge tehnike masaže:valjanje, štipanje,
rastresanje.
Postoje i specijalne vrste masaže:masaža refleksnih i
nervnih zona, akupunkturnih tačaka i sl.
U većini slučajeva masaža kombinuje više tehnika. Radi
lakšeg izvodjenja koža se pri masaži premazuje talkom ili
uljem.
Lokalna masaža traje 10-
10-15 min., a opšta 40-
40-50 min.
APARATURNA MASAŽA
Ova vrsta masaže se izvodi uglavnom elektroaparatima
koji proizvode vibracije različitog ritma i intenziteta.
Vibracije se emituju na tkiva preko glave aparata.
KONTRAINDIKACIJE ZA MASAŽU
* oštećenja i bolesti kože
* sve vrste infekcija i akutnih zapaljenskih stanja
* teža vaskularna oštećenja tkiva /npr. kod tromboflebita
bi se povećala opasnost od embolije.-
embolije.-malignitet.
Vještački agensi su oblici fizičke energije dobiveni
vještačkim putem. Vještački fizikalni agensi se dijele na
elektroterapijske,magnetoterapijske,sonoterapijske,fotote
rapijske,termoterapijske,hidroterapijske i
mehanoterapijske.
Za razliku od prirodnih,vještački agensi su uvijek isti tj.
mogu se u svakom momentu reprodukovati sa istim
parametrima,što olakšava njihovo doziranje i praćenje
terapijskih efekata.
10/19/2015
INDIKACIJE ZA MASAŽU
* povrede lokomotornog aparata-
aparata-sa otocima i induracijom
tkiva--već 24 časa po povredi da bi se potpomogla
tkiva
evakuacija tečnosti i resorpcija dozvoljena je blaga
centripetalna masaža a u cilju sprečavanja
nastanka fibroze
* degenerativni i vanzglobni reumatizam
* neurološka oštećenja-
oštećenja-neuralgije, neuritisi, pareze,
bolnost i rigidnost mišića
* poremećaj venske i limfne cirkulacije sa edemima
FIZIKALNI AGENSI
Fizikalna medicina koristi mnoge različite oblike fizičke
energije koji se mogu podijeliti na:
1.Prirodne agense
1.Prirodne
2.Vještačke agense
Prirodni agensi su oni koji se sreću u prirodi,kao što su
vazduh, voda, sunčeva svjetlost,toplota,svojstva vode i
vazduha.Djelovanje prirodnih faktora kao što su
mineralne vode, ljekovita blata i klima takođe spadaju u
domen fizikalne medicine /balneoklimatologija/.
U fizikalnoj medicini se koriste sljedeći agensi:
agensi:
1.SVJETLOST.Različiti
1.SVJETLOST .Različiti oblici pririodne i vještačke
svjetlosti se mogu koristiti u terapijske svrhe. Koristi se
svjetlosna energija, vještački dobivena /infracrveni i
ultraljubičasti zraci/ ili sunčeva svjetlost /helioterapija/
2.ZVUK
2. ZVUK.. Razni oblici zvuka kao što je infrazvuk i
ultrazvuk koriste se u fizikalnoj medicini.
3.MAGNETIZAM
3. MAGNETIZAM.. Djelovanje magnetnog polja u
terapijske evrhe /magnetoterapija/
4.ELEKTRICITET
4. ELEKTRICITET.. Domen elektroterapije je oblast
primjene različitih oblika jednosmjernih i naizmjeničnih
struja,niskofrekventnih i visokofrekventnih.
5.MEHANIČKA
5. MEHANIČKA ENERGIJA
ENERGIJA.. Ovaj oblik energije se koristi
aktivno i pasivno.
30

Aktivna primjena mehaničke energije, gdje se pokret
koristi kao terapijsko sredstvo,provodi se u okviru
KINEZITERAPIJE.. U osnovi pokreta je kinetička
KINEZITERAPIJE
energija nastala kontrakcijom skeletnih mišića.
Pasivna primjena mehaničke energije se može koristiti u
terapijske svrhe u vidu pasivnih kretnji kroz razne oblike
masaže.
Biološko djelovanje fizičkih agensa se može podijeliti na
primarno/fizičko/ i sekundarno /fiziološko/.
Primarno/fizičko djelovanje/ uzrokovano je samom prirodom
fizičkog agensa.Kao rezultat primarnog djelovanja imamo
sljedeće promjene na ćelijskom nivou:
* promjene koncentracije jona u ćeliji i vanćelijskoj tečnosti
* promjene polariteta ćelijskih membrana
* promjene u intenzitetu oksidoreduktivnih procesa
* sinteza i oslobadjanje biološki aktivnih materija
Različiti fizički agensi ispoljavaju isto biološko djelovanje.
tako npr. toplota,galvanska struja,infracrveno
zračenje,visokofrekventne struje ubrzavaju krvotok i
oksidoreduktivne procese u tkivima. Galvanska struja,
interferentne struje, laser, dijadinamske struje smanjuju
bolove/analgetski efekat/
Neki agensi ispoljavaju,pak, sasvim specifična djelovanja.
Tako npr. Ultraljubič
Ultraljubičasto zračenje pretvara provitamin D
u vitamin D /antirahitično djelovanje/,infracrveno
zračenje ubrzava granulaciju tkiva,laser ubrzava
epitelizaciju kožnih defekata.
10/19/2015
BIOLOŠKI EFEKTI FIZIKALNIH AGENASA
Pod biološkim djelovanjem fizičkih agensa podrazumijeva se
niz promjena na nivou atoma i molekula, na nivou ćelije,tkiva i
organa,koje doprinose funkcionalnom oporavku oboljelog i
povrijedjenog.
Biološki efekti primijenjenih prirodnih ili vještačkih oblika
fizičke energije se zasnivaju na prelasku jednog oblika energije
u drugi.
Biološko djelovanje zavisi od više faktora,posebno od:
1.Kvaliteta ili vrste primijenjenog fizikalnog agensa
2.Kvantiteta ili trajanja primijenjenog agensa
3.Mjesta djelovanja agensa,odnosno površine,
obima i vrste tkiva
4.Opšteg stanja organizma
5.Lokalnog stanja pojedinih tkiva
Sekundarno/fiziološko djelovanje/ obuhvata niz promjena
u organizmu nastalih kao posljedica primarnog
djelovanja fizičkih agensa. Na nivou tkiva manifestuje se:
* promjenama regionalnog krvotoka
* promjenama mišićnog tonusa
* smanjenjem zapaljenskih reakcija
* smanjenjem osjećaja bola
* regulacijom metaboličkih procesa
* stimulacijom oksidoreduktivnih procesa i procesa
reparacije u tkivima
Fizički agensi djeluju na organizam:
* neurogenim putem,tako
putem,tako što izazivaju lučenje
neurotransmitera,koji su odgovorni za prenos impulsa
senzitivnim putevima do različitih nivoa centralnog
nervnog sistema;
* hematogenim putem,
putem, tako što dovode do nastanka
biološki aktivnih supstanci u koži /vitamin D, histamin i
njemu slične supstance/ koje se posredstvom kapilara
prenose u centralni krvotok,putem kojeg dospijevaju do
različitih tkiva i organa izazivajući promjene u njihovoj
funkciji.
31

Pri djelovanju fizičkih agensa nastaju sljedeće reakcije
tkiva:
* lokalna,koja
lokalna,koja nastaje kao odgovor organizma na lokalnu
proceduru.Tako npr.* kao posljedica djelovanja
infracrvenih zraka i toplotnih agensa, javlja se crvenilo
kože usljed širenja krvnih sudova;
* kao posljedica djelovanja eksponencijalnih struja
javlja se mišićna kontrakcija,
* kao posljedica djelovanja ultraljubič
ultraljubičastih zraka
javlja se,najprije,eritem, a potom pigmentacija kože
Podjela reakcija organizma na lokalnu,refleksnu i opštu
je više topografska nego fiziološka. Organizam je složen
sistem i reaguje na primjenu fizičkih agensa kao cjelina,s
tim što su reakcije u različitim tkivima različitog obima.
Dakle, kada se fizičkim agensima djeluje lokalno, mogu se
ispoljiti i opšte reakcije organizma, dok opšta reakcija
nastaje na bazi lokalnih i refleksnih reakcija tkiva.
Fizički agensi djeluju uglavnom preko kože,rijetko
sluzokože,preko brojnih raznih receptora,stimu
receptora,stimulacijom ili
inhibicijom na tkivne strukture i organe.Odgovor tkiva i
organa zavisi od vrste i intenziteta djelujućeg agensa,kao i
od stanja organizma na koji se djeluje.Pojednostavljeno
to izgleda ovako:
Agens----
Agens ----koža
koža /sluzokoža/
/sluzokoža/----
----receptori
receptori----
----tkivni
tkivni odgovor
10/19/2015
* refleksna,koja
refleksna,koja takodje nastaje kao odgovor organizma
na lokalnu proceduru i sastoji se u odgovoru udaljenih
tkiva izazvanom putem aksonskih refleksa ili preko
vegetativnog nervnog sistema.
Tako npr. kada se djeluje toplotom na jedan ekstremitet,
šire se krvni sudovi i na suprotnom ekstremitetu;
kada se djeluje toplotom na lumbosakralni dio kičmenog
stuba,popuštaju bolni spazmi unutrašnjih organa
* opšta,koja
opšta,koja nastaje kao odgovor organizma na opštu
proceduru i zahvata cio organizam. Tako npr. pri opštoj
primjeni ultraljubičastih zraka /helioterapija/normalizuje
se nivo šećera,holesterola i kalcijuma u krvi.
Biološko djelovanje na tkiva se ispoljava kao djelovanje na:
1.Vegetativne centre
2.Metabolizam ćelija i funkcije različitih organa
3.Cirkulaciju, ishranu i trofiku tkiva
4.Anatomsku,fiziološku i funkcionalnu regeneraciju
5.Stvaranje biološki veoma aktivnih materija
/histamin, vitamin D/
KOŽA KAO ORGAN PREKO KOJEG DJELUJU
FIZIKALNI AGENSI
Koža preko koje se primijenjuje najveći broj procedura
fizikalne terapije nije samo protektivni omotač već
kompleksna struktura sa brojnim ulogama. Površina kožnog
omotača odraslog čovjeka iznosi oko 2,5m2.Koža ima sljedeće
slojeve:
* epiderm-
epiderm-koji se sastoji iz više slojeva.Površne slojeve
sačinjavaju mrtve ćelije. Iz dubokih, bazalnih slojeva
epiderm se regeneriše i u njima se stvara pigment melanin.
* derm-
derm-koji je bogat krvnim sudovima i nervnim završecima.
U njemu su smješteni folikuli dlaka,znojnih i lojnih
žlijezda,čiji otvori na površini čine kožne pore.
32
 10/19/2015

* hipoderm-
hipoderm-koji je sačinjen od masnog i vezivnog tkiva.
Koža obavlja brojne funkcije kao što su:

* termoregulacija-
termoregulacija-tj. održavanje stalne tjelesne
temperature,tako što je bogato snabdjevena mrežom
krvnih sudova koji reaguju na promjenu spoljnje
temperature skupljanjem/vazokonstrikcijom/
i širenjem /vazodilatacijom/
* ekskrecija-
ekskrecija-tj.izlučivanje vode i mnogih metabolita preko
znojnih i lojnih žlijezda u spoljašnju sredinu.
* apsorpcija-
apsorpcija- tj. upijanje brojnih ljekovitih ali i toksičnih
supstanci koje se na nju nanesu.Apsorpcija je moguća
zahvaljujući prisustvu kožnih pora.
okomit prerez kože
kože : (1) epidermis, (2) kutis, (3) i (4) supkutis

Draži koje djeluju na kožu izazivaju jedan lokalni

* percepcija-
percepcija-tj. prijem draži koje se preko nervnih
nadražaj,čija jačina zavisi od intenziteta draži. Draži su
završetaka /receptora/prenosi do centralnog nervnog
obično nadpražne i izazivaju intenzivan lokalni nadražaj
sistema o temperaturi spoljašnje sredine
koji je praćen izraženom reakcijom.
/termoreceptori/, o mehaničkom kontaktu sa okolinom
/mehanoreceptori/, kao i o djelovanju štetnih faktora iz
Lokalna reakcija kože je u suštini refleksna vazomotorna
spoljašnje sredine koji mogu izazvati oštečenje
reakcija u vidu vazodilatacije tipa aktivne hiperemije.
organizma /nociceptori –receptori za bol/
Ona nastaje pod dejstvom apsorbovanog fizikalnog
* metabolička funkcija-
funkcija-kada se pod dejstvom
agensa koji se u toku procedure kumulira u tkivu.
ultraljubičastih zraka iz kože oslobađaju razne hemijski
aktivne supstance sa prevashodno vazodilatatornom
Lokalna reakcija kože može se u vidu konsenzualne
ulogom, kao i provitamin D.
reakcije proširiti na veća područja kože.

Tabela1. Vrste receptora i draž na fizički agens

Tabela 2.Vrste draži koje se koriste u fizikalnoj terapiji
RECEPTOR DRAŽ OBLAST FIZIKALNE
VRSTA DRAŽI
Mehanoreceptori Pritisak i deformacija kože TERAPIJE
Termoreceptori Toplo,hladno Kinetička draž Kineziterapija
Hemijske supst.oslobodjene pod Elektrohemijska draž Elektroterapija
Nociceptori
dejstvom različitih draži
Istezanje extrafuzalnih ili Termo-hidro-foto-helio-
Termička draž
Proprioceptori--mišićna vretena
Proprioceptori kontrakcija intrafuzalnih elektroterapija
mišićnih vlakana Fototerapija /UV
Fotohemijska draž
Povećanje tenzije u mišičima pri zraci/,laseroterapija,helioterapija
Proprioceptori--tetivna tjelašca
Proprioceptori
kontrakciji Mehanička draž Hidroterapija,masaža,sonoterapija
Proprioceptori-slobodni nervni
Proprioceptori-
Pokret Balneoterapija /kupke u mineralnoj
završeci Hemijska draž
vodi/,peloidoterapija

33

Prema djelovanju na kožne receptore, fizikalni agensi se
mogu podijeliti na :
* one koje draže kožne receptore, tako da se pri njihovoj
primjeni javlja osjećaj trnjenja, strujanja, žarenja,
peckanja /agensi iz domena elektroterapije/
* one koje ne draže kožne receptore
/ultrazvuk,elektromagnetno polje,laser/
DOZIRANJE FIZIČKIH AGENSA
Svaki fizički agens treba posmatrati kao lijek.Ispravno
doziranje fizičkog agensa imaće pozitivne efekte kao i
ispravno doziranje lijeka. Tako npr.
* ukoliko se lijek primijeni u manjoj dozi od propisane,
neće imati očekivani efekat, a to važi i za fizički agens
* ukoliko se lijek primijeni u većoj dozi od propisane,
izazavaće štetne efekte, a to važi i za fizički agens
* ukoliko se lijek primijeni kraće vrijeme nego što je
potrebno,njegovi efekti mogi izostati, što važi i za fizički
agens
* ukoliko se lijek primijenjuje duže vremena nego što je
potrebno,može izazvati štetne posljedice,što važi i za
fizički agens.
U zavisnosti od intenziteta,fizički agensi djeluju:
biostimulativno,kada su slabog intenziteta /pragovnog i
* biostimulativno,kada
nešto jačeg od njega./
Biostimulativna dejstva su ona koja ubrzavaju
funkcionalni oporavak povrijedjenog i oboljelog.
inhibitorno,kada su nešto jačeg intenziteta. Inhibitorna
* inhibitorno,kada
dejstva su ona koja usporavaju pojedine funkcije tkiva.
Tako npr primjena hladnoće dovodi do usporavanja
intenziteta oksidoreduktivnih procesa,izaziva
vazokonstrikciju i usporava prenos impulsa duž nervnih
vlakana.
*destruktivno, kada su još jačeg intenziteta. Destruktivna
dejstva su ona koja izazivaju oštećenje i razaranje tkiva.
Tako npr jak intetnzitet ultraljubi
ultraljubiččastog, infracrvenog,
raznih elektroprocedura izazivaju opekotine.
opekotine.
10/19/2015
TEHNIKA PRIMJENE FIZIČKIH AGENSA
Prema dijelu tijela na koji se djeluje fizičkim
agensom,razlikuju se:
* lokalna primjena fizičkog agensa,
agensa, kada se njime djeluje
na jedan dio tijela /kupke za gornje ekstremitete,
elektrostimulacija mišića lica,parafinsko pakovanje za
lakat.
* opšta primjena fizičkog agensa
agensa,, kada se njime djeluje na
cijelo tijelo/kupanje u bazenu, kadi,sunčanje,opšta
primjena toplote u sauni.
Pod tehnikom primjene podrazumijeva se i:
* način aplikacije fizičkog agensa na oboljeli dio tijela /npr
uzdužna i porečna primjena,primjena po bolnim tačkama,
primjena na vegetativne ganglije, monopolarna i bipolarna
primjena .
Za doziranje fizičkih agensa uzimaju se u obzir sljedeći
parametri:
* površina djelovanja fizičkog agensa /lokalna i opšta
primjena/
* intenzitet –Fizički agensi moraju imati odredjeni
intenzitet da bi ispoljili biološke efekte. Taj intetnzitet
se naziva pragovni. To je minimalni intenzitet agensa
koji izaziva biološke efekte. Intenzitet se izražava u
mjernim jedinicama koje zavise od samog agensa.
Intenzitet elektroterapijskih agensa se izražava u
mA,intenzitet ultrazvuka u W/cm2.
U pogledu navedenih djelovanja,fizički agensi ispoljavaju
slično dejstvo kao i lijekovi. Tako terapijska doza lijeka
djeluje biostimulativno ili inhibitorno, a toksična doza
destruktivno.
U fizikalnoj medicini agensi se primjenjuju najviše zbog
njihovog biostimulativnog, a u nekim slučajevima i
inhibitornog djelovanja /vazokonstrikcija izazvana
hladnoćom sprečava dalje stvaranje otoka i hematoma
ako se primijeni neposredno po povredjivanju.
34

* trajanje aplikacije .Uopšteno se može reći da aplikacije
kraćeg trajanja djeluju stimulativno, a aplikacije dužeg
trajanja inhibitorno.
Trajanje aplikacije fizičkog agensa i njegov intenzitet
usko su povezani u pogledu terapijskog dejstva i oni se
moraju usaglasiti da bi se postigli optimalni terapijski
efekti. Jaki intenziteti primijenjeni kratkotrajno ne
moraju izazvati štetne posljedice. Slabi intenziteti u toku
dužeg vremenskog perioda mogu izazvati neželjene
efekte.
Trajanje aplikacije i intenzitet agensa usaglašavaju se
odredjivanjem terapijske doze agensa,. Intenzitet agensa
mora biti dovoljno jak, a trajanje primjene dovoljno
dugo da bi se postigli željeni biološki efekti.
Reaktivnost organizma na fizičke agense može biti:
* normalna /normoreaktivnost/,koja podrazumijeva
reakciju na agens uobičajenu za najveći broj ljudi
odgovarajuće starosne grupe
snižena/hiporeaktivnost/,koja podrazumijeva smanjen
* snižena/hiporeaktivnost/,koja
odgovor ili odsustvo reakcije na primijenjeni agens.
povišena/hipereaktivnost/,koja podrazumijeva burnu i
* povišena/hipereaktivnost/,koja
intenzivnu reakciju organizma na slabe intenzitete
agensa i intenzitete koji su uobičajeni u kliničkoj primjeni.
Prilikom dugotrajnih fizioterapijskih procedura može
doći do privikavanja na tu draž. Ova pojava se javlja na
svim receptorima,sem na nociceptorima /receptorima na
bol/. Zato se broj terapijskih fizikalnih procedura u
jednoj seriji ograničava na broj od 10 do 15, a između
pojedinih serija potrebne su pauze od 1 do 2 nedelje.
Električna stimulacija potpuno denervisanih mišića se
može primijenjivati bez prekida u toku dugog perioda,s
perioda,sve
dok se očekuje reinervacija.
10/19/2015
* reaktivnost organizma
organizma--Svaka osoba reaguje na određeni
agens na sebi svojstven način,dakle postoji individualna
reaktivnost organizma.
Reaktivnost organizma zavisi od mnogih faktora,kao što su:
starost,pol,rasne osobine,nasljedne osobine, konstitucija,
postojanje pridruženih stanja i oboljenja i sl.
Starije osobe su osjetljivije na izlaganje naglim promjenama
spoljašnje temperature nego mladi. Djeca su osjetljivija na
djelovanje ultraljubičastih zraka od odraslih. Žene su
osjetljivije na primjenu mehaničkih nadražaja kod manuelne i
podvodne masaže od muškaraca. Osobe svijetle kože su
osjetljivije na djelovanje ultraljubičastih zraka od osoba tamne
kože.
Da bi fizikalni tretman dao optimalne kliničke
efekte,mora se voditi računa o svim navedenim faktorima
koji uslovljavaju reakciju organizma na fizički agens.
U djelovanju fizičkih agensa treba uzeti u obzir i placebo
efekat,naročito kada je u pitanju bol.
Treba imati u vidu da neki fizikalni agensi ispoljavaju tzv.
kumulativni efekat, slično rendgenskom zračenju. To
znači da se njihovo štetno dejstvo nagomilava.
Kumulativni efekat ispoljava UZ i UV zračenje.
Kumulativni efekat elektromagnetnog polja nije sa
sigurnošču dokazan ali postoje podaci u literaturi.
Ponovljena izlaganja agensima koji ispoljavaju
kumulativni efekat može dovesti do ozbiljnih promjena na
tkivima,uključujući i pojavu maligniteta.Stoga se ne
preporučuje učestalo izlaganje ovim agensima.
Fizikalni agensi ne izazivaju,kao pojedini lijekovi
zavisnost niti alergiju;sporedna dejstva se pri pravilnoj
primjeni vrlo rijetko javljaju
35
 10/19/2015

INDIKACIJE I KONTRAINDIKACIJE ZA PRIMJENU

FIZIČKIH AGENASA
Indikacije predstavljaju stanja i oboljenja kod kojih se
odredjeni agens primijenjuje u cilju liječenja ili smanjivanja Kontraindikacije predstavljaju stanja i oboljenja kod kojih se
tegoba. fizički agens ne smije primijenjivati.
Najčešće indikacije za primjenu fizičkih agensa su: Kontraindikacije se dijele na:
* degenerativni reumatizam /spondiloza, gonartoza,
koksartroza,tendinitisi, miofibrozitisi,burzitisi i sl./ * OPŠTE -tj. one koje su zajedničke za sve agense /maligni
reumatoidni
* smirene forme zapaljenskog reumatizma //reumatoidni tumori, sistemska oboljenja krvi,akutne infektivne
artritis, Mb Bechterew,psorijatični artritis i sl/ bolesti,febrilna stanja,srčana dekompenzacija, bubrežna
* stanja poslije trauma //kontuzije,
kontuzije, distorzije,uganuća, insuficijencija,aktivna tuberkuloza, psihoze sa
iščašenja,prelomi/ psihomotornim nemirom/
/neuralgije, neuritisi, oštećenja
* neurološka oboljenja /neuralgije, Od fizioloških stanja kontraindikaciju predstavljaju
perifernog i centralnog motornog neurona/ trudnoća i menstruacija.
* oboljenja periferne cirkulacije /ateroskleroza, dijabetična
angiopatija, Reyno fenomen/

* POSEBNE -tj. one koje su specifične za pojedine agense

MEMBRANSKI I AKCIONI POTENCIJALI
/galvanska struja
struja se ne primijenjuje kada postoji metal
u tkivu jer izaziva njegovu elektrolizu, kratkotalasna
Električni potencijali postoje na membranama gotovo
dijatermija se ne primijenjuje kada postoji metal u
svih ćelija tijela.Neke ćelije, kao što su nervne i mišićne
tkivu jer izaziva njegovo zagrijavanje,magnet se ne
jesu ekscitabilne tj. sposobne da generišu vlastite
primijenjuje kod osoba sa ugradjenim pace makerom,
elektrohemijske impulse na svojim membranama i koriste
termoterapijski agensi se ne koriste kada postoji
ove impulse u transmisiji signala duž membrana.
zapaljenje kože.

a)ANATOMIJA NERVA

Svaka nervna ćelija se sastoji iz:

Postoje vlakna različite debljine. Vlakna većeg prečnika
* tijela ćelije /some/ imaju mijelinsku ovojnicu /mijelinizovana vlakna/, a ona
* kraćih nastavaka /dendrita/ manjeg prečnika je nemaju /nemijelinizovana vlakna/.
* dužeg nastavka /aksona/
Mijelin je električni izolator. Na razmacima od oko 1 mm
Tijelo ćelije ima jedro i citoplazmu u kojoj se nalaze nalaze se Ranvierova suženja na kojima nema mijelinske
Nisslova tjelašca /centri sinteze proteina/ ovojnice. To su mjesta slobodne razmjene jona izmedju
Iz tijela se pružaju kratki nastavci – dendriti,
dendriti, putem kojih extracelularne tečnosti i aksona. Rastojanje izmedju dva
se nervna ćelija povezuje sa drugim nervnim ćelijama. Ranvierova suženja naziva se internodalno rastojanje.
Dugi nastavak – akson-
akson- povezuje tijelo motornog
neurona sa mišićnim vlaknom a senzitivnog sa perifernim
receptorom.

36
 10/19/2015

Veličina internodalnih rastojanja iznosi od 50-

50-1500
mikrona i srazmjerna je prečniku aksona.

Sa funkcionalnog aspekta na Nervna vlakna se prema smjeru provodjenja impulsa

nervnoj ćeliji razlikujemo:
* dendritsku zonu u kojoj se
stvara električni impuls
* akson koji sprovodi
električni impuls
* telodendriju, odn., razgranate
završetke aksona na kojima se
izlučuje sinaptički transmiter
motorni neuron
Električni impuls se uvijek prostire od dendritske zone ka
telodendriji.
dijele na:
* AFERENTNA /ushodna, senzitivna/ koja prenose
impulse iz različitih receptora u koži, mišićima, tetivama,
u centralni nervni sistem
* EFERENTNA/nishodna,
EFERENTNA/nishodna, motorna/ koja prenose impulse iz
centralnog nervnog sistema do skeletnih mišića kontrolišući
njihovu aktivnost.

b) ANATOMIJA NEUROMIŠIĆNE SPOJNICE

Vlakna motornih neurona
spojena su sa mišićem preko
neuromišićne spojnice ili
motorne ploče.Ogranci
ploče.Ogranci
neurona na svojim krajevima c) ANATOMIJA MIŠIĆA
imaju završne nožice bogate
mjehurićima Mišićna ćelija ili mišićno vlakno ima prečnik manji od 100
Mišićna
neurotransmitera /acetil-
/acetil- mikrona, a može biti duga i do 30 cm, koliko i sam mišić.
holin/.Izmedju završne nožice Svaka mišićna ćelija sadrži od nekoliko stotina do
i membrane mišićnog vlakna miofibrila..
nekoliko hiljada miofibrila
neuromi
euromišićna
šićna spojnica
nalazi se sinaptička pukotina.
Na dnu sinaptičke pukotine se nalaze nabori koji povećavaju
površinu na koju djeluje neurotransmiter.. Oko ruba
sinaptičke pukotine nalaze se depoi enzima holin esteraze.

Miofibrile se sastoje od od
tankih aktinskih i debljih
miozinskiih niti.Aktinske i
miozinsk
miozinske niti djelimično
ulaze jedne izmedju drugih,
što na mikroskopu stvara
utisak poprečne ispruganosti.
Svjetlije pruge sadrže samo
aktinske a tamnije pruge
sadrže i aktinske i miozinske
niti.
Miofibrile su okružene sarkoplazmom u kojoj se nalazi
sarkoplazmatski retikulum koji kontroliše proces mišićne
kontrakcije.
MEMBRANSKI POTENCIJAL
Ćelijska membrana dijeli intracelularni od
ekstracelularnog prostora. U središnjem sloju sadrži
lipidni matriks, s obje strane prekriven slojevima
proteina. U matriksu se medju lipidima nalaze i raspršeni
proteini, koji djeluju kao enzimi i nosači za prenos
materija, a prekidajući kontinuitet lipidnog matriksa
obrazuju veliki broj sitnih kanala promjera do 8 nm.
S obje strane ćelijske membrane, prema zakonu poznatom
kao Gibs Donanova ravnoteža živi populacija različitih
jona. Sa vanjske strane prevaliraju kationi /
Na, K, -nosioci poz. naelektrisanja, a sa unutrašnje
anioni--nosioci negativnog naelektrisanja /hloridi,
anioni
bikarbonati, nedifu
nedifuzibilni anioni/

37
 10/19/2015

Membranski potencijal
nastaje usljed različite Istovremeno djeluje i Na*K pumpa koja nasuprot
koncentracije jona Na i K koncentracijskom gradijentu u ćeliju vraća 2 jona K a iz
i nedifu
nedifuzibilnih aniona u ćelije izbacuje 3 jona Na.
ćeliji van nje. Otuda više katjona izlazi iz ćelije nego što ulazi u nju, pa
Joni Na se nalaze u deset se stvara veća pozitivnost na spoljašnjoj strani i veća
puta većoj koncentraciji negativnost na unutrašnjoj strani membrane. Tako
sa spoljašnje strane membrana postaje polarizovana.
polarizovana.
membrane, dok se K Difuzijom i aktivnim transportom se održava stalna
nalazi u suvišku na koncentracija jona na obje strane membrane i stalna
unutrašnjoj strani. vrijednost membranskog potencijala /homeostaza/.
Membranski potencijal u nervnim i mišićnim vlaknima
U stanju mirovanja membrana je 100 puta propustljivija
iznosi – 90 mV
mV.. Najveći doprinos membranskom
za jone K nego za jone Na. Stoga joni K difunduju shodno
potencijalu daje difuzija K jona sa unutrašnje na
koncentracijskom gradijentu s unutrašnje na spoljašnju
spoljašnju stranu membrane povećavajući negativnost s
stranu membrane noseći pozitivno naelektrisanje spolja.
unutrašnje strane.

AKCIONI POTENCIJAL
Kada se membrana podraži dovoljno jakim stimulusom
Dok traje depolarizacija membrana je apsolutno
da njen potencijal padne za oko 30-
30-35 mV započinje
nenadražljiva tj. ni jedna draž bez obzira na intenzitet
akcioni potencijal koji se generiše u dvije faze:
ne može da izazove akcioni potencijal. To je apsolutna
refraktarna faza. Iza nje slijedi relativna refraktarna
* I FAZA
FAZA-- DEPOLARIZACIJA
faza kada je depolarizacija moguća, ali samo sa dražima
Sastoji se u inverziji membranskog potencijala.
velikog intenziteta.
Unutrašnja strana membrane postaje pozitivna, a
vanjska negativna.
* Iza depolarizacije slijedi REPOLARIZACIJA
Čim se poveća membranski potencijal do oko -60 mV
Membranski potencijal se vraća u prvobitno mirovno
propustljivost za jone Na se naglo povećava / 500-500-5000
stanje.
puta/ i oni u velikoj količini ulaze u ćeliju i mijenjaju
Joni K difunduju u velikoj količini napolje, pa vanjska
polaritet membrane. Unutrašnja strana postaje
strana ponovo postaje pozitivna.
pozitivna a vanjska negativna.

ŠIRENJE AKCIONOG POTENCIJALA

U nemijelinskim živčanim vlaknima i u mišićnim
Nervna vlakna bez mijelinske ovojnice provode impulse
vlaknima potencijal se prenosi kontinuirano. Brzina
duž aksona, a ona sa mijelinskim omotačem prenose
širenja zavisi i od debljine živčanih vlakana. Otuda brzina
impulse skokovito. To skokovito provođenje je brže pošto
u živčanim vlaknima varira i iznosi od 0,5m/s u tankim
impuls preskače od jednog do drugog Ranvijerovog
mijelinskim, do 130 m/s u debelim mijelinskim vlaknima.
suženja. Depolarizacija se događa samo na Ranvijerovim
suženjima, jer jedino na tim mjestima mogu da prodru
U mišićnim vlaknima iznosi 2-
2-5 m/s.
Na joni u akson.Van Ranvijerovih suženja mijelinska
ovojnica igra ulogu izolatora.

38
 10/19/2015

FIZIOLOGIJA NEUROMIŠIĆNE SPOJNICE

Aktivacija motornih neurona rezultuje talasom

depolarizacije koji se širi duž aksona brzinom 30-
30-80 FIZIOLOGIJA MIŠIĆA
m/sec.Kada talas depolarizacije stigne do nervnih
završetaka, iz završnih nožica se oslobadja hemijski Ako se za receptore postsinaptičke motorne ploče veže
medijator acetil-
acetil-holin. On difunduje kroz sinaptičku dovoljno acetil holina, motorna ploča se depolarizuje, a
pukotinu za period od 10-10-50 mikrosekundi i vezuje se za talas depolarizacije se propagira duž mišićnog vlakna u
postsinaptičke receptore motorne ploče. Vezivanje acetil oba pravca brzinom 1,5 do 6,5 m/sec. Pod njegovim
holina dovodi do aktivacije membrane mišićne ćelije. uticajem se u mišićnim vlaknima oslobađaju joni Ca koji
Oslobodjeni acetil holin poslije 2 msec biva razgrađen od pokreću složen mehanizam kojim započinje mišićna
strane holinesteraze koja se nalazi na ivicama sinaptičkih kontrakcija.
žljebova.
Razgrađivanje acetil holina sprečava ponovnu
depolarizaciju membrane mišića.

Od depolarizacije do pojave mišićne kontrakcije protekne

period od 1 do 3 msec. Taj period se naziva latentni
period.
Ukupno trajanje kontrakcije crvenih mišićnih vlakana
iznosi 100 msec, od čega 4o-
4o-50msec pripada fazi
kontrakcije a 60 msec fazi relaksacije..Trajanje ČESTI KLINIČKI PROBLEMI U
kontrakcije bijelih mišićnih vlakana je znatno kraće i FIZIKALNOJ TERAPIJI
iznosi 10 msec.
Mišić se kontrahuje tako što aktinske niti kližu između
miozinskih. Dužina mišića se prilikom kontrakcije smanji
na 57% dužine u relaksaciji. Relaksacija mišića je pasivan
proces zasnovan na svojstvu elastičnosti mišića.

OŠTEĆENJE TKIVA, ZAPALJENJE I ISCJELJENJE

Zapaljenska reakcija i iscjeljenje odvijaju se kroz tri faze:
Zapaljenje je lokalna reakcija tkiva izazvana dejstvom
raznih štetnih činilaca. Najčešće su u pitanju povrede 1/ ZAPALJENSKA FAZA
/posjekotine, uganuća, iščašenja, prelomi/,bakterije,virusi,
hemijske supstance... Traje 1-
1-6 dana od povrede i sastoji se od :
* vaskularne
Cilj zapaljenske reakcije je da se štetni uzročnik * hemostatične
otkloni,da se oštećeno tkivo odstrani i zamijeni * celularne i
normalnim tkivom i da se narušena funkcija što prije * imune reakcije
uspostavi.

39

Prvo se javlja vaskularna reakcija u vidu kratkotrajne i
prolazne vazokonstrikcije da bi se smanjilo krvarenje. Iz
oštećenog tkiva se oslobađaju vazoaktivni medijatori
/serotonin, histamin/ koji dovode do prolongirane
vazodilatacije arteriola, kapilara, venula, limfnih sudova i
povećava se vaskularna propustljivost.
Usljed povećane vaskularne propustljivosti, a pod
uticajem povećanog kapilarnog i koloidno osmotskog
pritiska u intersticijumu , nastaje ekstravazacija tečnosti
u intersticijum što se klinički manifestuje OTOKOM.
Dva do tri dana poslije oštećenja glavnu ulogu u
zapaljenskom procesu imaju monociti.koji
monociti.koji se konvertuju
u makrofage. Makrofazi sudjeluju u fagocitozi i
produkuju enzime koji odstranjuju nekrotično tkivo i
bakterije.
Imune reakcije u zapaljenskom procesu posredovane su
celularnim i humoralnim faktorima. Celularni faktori su
limfociti i leukociti koji vrše fagocitozu, a humoralne
faktore čini sistem komplementa koji se sastoji od 20
enzimskih plazma proteina. Aktivacijom sistema
komplementa povećava se vaskularna propustljiost i
stimuliše se fagocitoza i hemotaksa leukocita.
EPITELIZACIJA se sastoji u ponovnom uspostavljanju
epitela u predjelu rane.Intaktne epitelne ćelije neposredno
uz ranu proliferišu već nekoliko časova poslije povrede.
Proliferisane ćelije migriraju preko površine rane
pokrivajući defekt.
FIBROPLAZIJA I PRODUKCIJA KOLAGENA
odigravaju se u vezivnom tkivu.Nediferencirane
mezenhimske ćelije migriraju ka mjestu oštećenja i
postepeno se transformišu u fibroblaste koji se
umnožavaju i razvijaju organele koje proizvode kolagen.
Nova kolagena vlakna su deblja i obično su nasumice
raspoređena u vezivnim tkivu.
10/19/2015
Hemostatična reakcija nastaje ako su oštećeni krvni
sudovi i ako postoji krvarenje. Ona se sastoji u
vazokonstrikciji, agregaciji trombocita, aktivaciji čitavog
sistema enzima koji pretvaraju fibrinogen u fibrin.
Celularna reakcija-
reakcija-Prvog dana poslije zapaljenja glavnu
ulogu imaju leukociti
leukociti,, koji migriraju u oštećena tkiva.
Neutrofilni leukociti fagocituju oštećene ćelije i bakterije.
Iz njihovih lizozoma oslobađaju se brojni enzimi a takođe
i hemotaksični faktori koji privlače druge leukocite.
Bazofilni leukociti oslobađaju histamin i u ranom
stadijumu zapaljenja povećavaju vaskularnu
propustljivost.
2/PROLIFERATIVNA
2/PROLIFERATIVNA FAZA
Traje 3-
3-20 dana i sastoji se od četiri procesa:
* epitelizacije
* produkcije kolagena
* kontrakcije tj. zatvaranja rane
* neovaskularizacije.
KONTRAKCIJA /ZATVARANJE /RANE - Rana se
kontrahuje i zatvara aktivnošću miofibroblasta.
Miofibroblasti potiču od mezenhimnih ćelija kao i
fibroblasti ali za razliku od njih imaju svojstvo da se
kontrahuju.. Oni se lociraju u intaktnoj koži i
kontrahujući se privlače ivice rane. Kontrakcija rane
započinje petog dana od povrede i traje sve dok se rana
potpuno ne zatvori /zarastanje per primam/ ili prestaje
ako su ivice previše rastavljene pa se defekt popunjava
granulacionim tkivom po kome migrira epitel i stvara se
ožiljak/zarastanje per secundam/
NEOVASKULARIZACIJA-nastaje proliferacijom novih
NEOVASKULARIZACIJA-
krvnih sudova koji urastaju u novostvoreno tkivo i
anastomoziraju međusobno i sa okolnim krvnim
sudovima..
sudovima
40

3/MATURACIONA
3/MATURACIONA FAZA
Traje jednu do dvije godine. Za to vrijeme se smanjuje
broj fibroblasta, makrofaga, miofibroblasta i kapilara,
vezivno tkivo ožiljava.
U ovoj fazi se uravnotežava sinteza i razgradnja kolagena.
Ako je produkcija mnogo veća od razgradnje kolagena
nastaje keloid ili hipertrofični ožiljak. Keloid zahvata i
okolno nepovrijeđeno tkivo, dok hipertrofični ožiljak
ostaje u granicama oštećenog tkiva.
TETIVE I LIGAMENTI
Prolaze poslije povrede kroz slične stadijume iscjeljenja.
Zapaljenska faza se odigrava prva tri dana, a sinteza
kolagena je evidentna krajem prve sedmice.
Na iscjeljenje ligamenta utiču brojni faktori.
Ekstrakapsularni ligamenti lakše zarastaju od
intrakapsularnih, npr. unutrašnji kolateralni ligament
koljena može da zaraste bez suture, a prednji ukršteni ne
može, jer je limitirana neovaskularizacija i migracija
fibroblasta iz sinovijalnog tkiva.
MIŠIĆI
mogu biti ošt
oštećeni usljed povreda /laceracije, kontuzije,
rupture/ ili usljed bolesti.Mišićne ćelije ne regenerišu.
Zacjeljenje nastaje razrastanjem i ožiljavanjem
granulacionog tkiva.
FIZIKALNA TERAPIJA
Fizikalni agensi se primjenjuju sa ciljem da se modifikuje
zapaljenska reakcija, da se smanji bol i otok, da se pospješi
regeneracija i što prije uspostavi funkcija.
U kontroli akutnog zapaljenja primjenjuje se krioterapija.
Rashlađenjem tkiva nastaje vazokonstrikcija, smanjuje se
propustljivost kapilara i ekstravazacija tečnosti.. Takodje se
smanjuju metabolički procesi pa se medijatori zapaljenja
manje produkuju.
Tolplota je kontraindikovana prva dva do tri dana jer
pospješuje zapaljenski proces.
Na zarastanje površinskih rana upotrebljava se laser, UV
zraci, polarizovana svijetlost, ultrazvuk, magnet. Magnetno
polje u predjelu koštanog diskontinuiteta pospješuje
zarastanje preloma
10/19/2015
ISCJELJENJE POJEDINIH TKIVA
HRSKAVICA
Hrskavično tkivo nema krvne i limfne sudove i nerve, pa
je mogućnost iscjeljenja ograničena. Ako je oštećena samo
hrskavica, rijetko dolazi do zarastanja defekta. Ako je
oštećena i subhondralna kost, formira se granulaciono
tkivo koje u toku dva mjeseca može da se diferencira u
hrskavično. Tako stvorena hrskavica podložna je
degenerativnim promjenama.
KOSTI
Zarastanje kostiju poslije preloma je proces jedini
jedini u
organizmu koji dovodi do restitucije ad integrum.Zarastanje
se odvija u četiri faze:zapaljenje
faze:zapaljenje,, stvaranje mekog kalusa
kalusa,,
stvaranje tvrdog kalusa i remodeliranje.Mjesto
remodeliranje.Mjesto preloma
ispunjavaju krv, dijelovi mekog tkiva, i dijelovi prelomljenog
koštanog tkiva. Vrlo brzo nastaje koagulacija krvi i stvara se
hematom..Okolno meko tkivo reaguje zapaljenjem.
Razrastanjem vezivnog tkiva stara se vezivno tkivni kalus
koji povezuje prelomljene okrajke a zatim se javljaju
hrskavičavi čvorovi i trake. U tu fibroznu mrežu urastaju
osteoblasti.
U daljem toku radom osteoblasta nastaje mineralizacija
kalusa. Trajanje formiranja tvrdog kalusa zavisi od
prelomljene kosti i starosti povređenog i traje od tri sedmice
do četiri mjeseca.
OTOK
Otok ili edem je nagomilavanje tečnosti u medjućelijskom
prostoru--intersticijumu. Može da zahvati pojedine
prostoru
dijelove extremiteta /šaka, stopalo/, cio extremitet ili
čitavo tijelo./anasarka/.
Tečnost može da se nagomila i u potencijalnim tjelesnim
šupljinama, kao što su zglobovi, pleuralna,
perikardijalna, peritonealna šupljina i naziva se izliv ili
efuzija.
Limfedem je nagomilavanje intersticijalne tečnosti
izazvano opstrukcijom lifnih sudova.
41
 10/19/2015

Razmjena tečnosti između plazme i intersticijalnog prostora

Otok je praćen nizom poremećaja. Pritiskujući senzorne
U intersticijalni prostor tečnost dospijeva filtracijom
završetke izaziva bol. Pritiskom na krvne sudove može da
plazme kroz kroz kapilarne pore i nalazi se u obliku tkivnog
uspori vensku cirkulaciju i da stvori preduslov za razvoj
gela i veoma malo /do 1%/ u obliku slobodne tečnosti.
tromboze., a u ekstremnim slučajevima može da blokira
Tkivni gel čini gusta mreža proteoglikana u čijim okcima se
arterijsku cirulaciju i da izazove ishemiju i nekrozu.. Izliv
nalazi tečnost koja ne može slobodno da se kreće. Tečnost u
u potencijalne tjelesne šupljine remeti funkciju zglobova,
gelu i slobodna tečnost razmjenjuju se difuzijom.
pluća, srca ili trbušnih organa.
Prolazak tečnosti kroz kapilarne pore određuju četiri
Otok nastaje usljed poremećaja razmjene tečnosti između
činioca nazvana Starlingovim silama. To su kapilarni
plazme i intersticijalnog prostora.
pritisak, intersticijalni pritisak, koloidno osmotski pritisak
plazme i kolidno osmotski pritisak intersticijalne tečnosti.

Faktori koji utiču na razvoj otoka

Kapilarni pritisak potiskuje tečnost kroz kapilarne pore u
intersticijum.
Pritisak slobodne intersticijalne tečnosti je niži od
atmosferskog i stoga povlači tečnost iz kapilara u
intersticijalni prostor.
Kolidno osmotski pritisak plazme potiče od proteina u
plazmi i povlači tečnost iz intersticijuma u kapilare.
Koloidno osmotski pritisak intersticijalne tečnosti
potiskuje vodu iz kapilara u intersticijum.
Intersticijalni otok nastaje usljed povećane filtracije iz
kapilara u intersticijum ili zbog opstrukcije limfnog
sistema preko koga ne može u cirkulaciju da se vrati
intersticijalna tečnost.
Filtraciju tečnosti iz kapilara u intersticijum pospješuju:
* povećana propustljivost kapilara
* povećan kapilarni pritisak
* hipoproteinemija

Propustljivost kapilara povećavaju vazoaktivne supstance Klinički aspekt

kao što su histamin i bradikinin, koji se oslobađaju iz
oštećenog tkiva.
Kapilarni pritisak se povećava usljed dilatacije arteriola i
povećane cirkulacije arterijske krvi.
Hipoproteinemija nastaje usljed težih opekotina i rana,
oboljenja bubrega i jetre.
Opstrukcija limfnog sistema nastaje usljed infiltracije
limfnih čvorova kancerom, njihove resekcije i sl.
Otok može biti akutni i hronični.
Akutni otok nastaje brzo i traje kratko, a hronični traje
dugo, dok djeluju faktori koji remete mehanizme
održavanja ravnoteže izmedju tečnosti u kapilarama i
intersticijumu.
Otok može biti u vidu transudata i eksudata. Transudat
sadrži tečnost sa elektrolitima i veoma malo proteina.
Eksudat sadrži tečnost sa proteini
ma i ćelijskim elementima.

42

Prema konzistenciji razlikuje se tjestatsti i netjestasti
otok. Tjestasti se odlikuje time što poslije pritiska palcem
izvjesno vrijeme ostaje udubljenje, dok se istisnuta
tečnost ponovo ne vrati.
Suprotno je sa netjestastim otokom: poslije pritiska ne
ostaje udubljenje, otok je čvrst jer je nastala koagulacija
tečnosti. Razrastanjem vezivnog tkiva ovaj otok može da
fibrozira, pa je onda riječ o fibroznom otoku.
U liječenju otoka koriste se fiziaklne metode kao što su
manuelna limfna drenaža ili stimulacija mišića koje
pospješuju oticanje edematozne tečnosti preko limfnih
sudova i venskog dijela kapilara. Elekstrična stimulacija
djeluje mehanizmom mišićne pumpe.
Kada je u pitanju fibrozni otok koristi se ultrazvuk i
modaliteti termoterapije.
Fizikalni agensi su kontraindikovani u liječenju otoka
bubrežne i srčane geneze.
Receptori i aferentni neuroni za bol
Svi receptori za bol su slobodni nervni završeci koji su
široko rasprostranjeni u površinskim slojevima kože,
mišićima, zglobnoj čahuri, periostu.
Receptori za bol su slobodni nervni završeci aferentnih
A –delta i C vlakana.
A delta vlakna su tanka mijelinizovana vlakna, prenose
brzi, akutni bol brzinom 12 do 15 m/s.
C vlakna su tanka nemijelinska vlakna, prenose spori,
hronični bol brzinom 0,5 do 2 m/s.
U funkcionalnoj vezi sa A delta i C vlaknima su i A beta
vlakna koja prenose osjećaj dodira i pritiska To su debela
mijelinska vlakna sa brzinom provođenja 30do 70 m/s.
10/19/2015
Fizikalni agensi u prevenciji i liječenju
Fizikalni agensi se koriste u prevenciji i liječenju samostalno
ili u kombinaciji.
U prevenciji ili redukciji postraumatskog otoka primijenjuju
se krioagensi kao što je led ili evaporirajući sprej. Pod
uticajem hladnoće nastaje vazokonstrikcija pa se smanjuje
kapilarni pritisak i propustljivost kapilara i sprečava se ili
smanjuje ekstravazacija i razvoj otoka. Krioagensi se
primijenjuju u kombinaciji sa mirovanjem, kompresijom u
vidu bandaže i elevacijom ekstremiteta. Ta kombinacija je
poznata kao RICE terapija
/rest--mirovanje, ice
/rest ice--led. compression-
compression-kompresija, elevation
elevation--
elevacija/
BOL
Bol je najčešći simptom bolesti i povrede. Nastaje usljed
oštećenja tkiva i u osnovi predstavlja zaštitnu reakciju
organizma od daljeg oštećenja.
Vrste bola
Postoje dvije vrste bola: akutni i hronični.
hronični.
Akutni bol je izazvan aktelnim oštećenjem tkiva, oštar je i
lokalizovan, počinje odjednom pa se stoga naziva i brzim
bolom, prolazan je i traje dok traje nociceptivni nadražaj.
Hronični bol mnogi autori definišu kao bol koji traje duže
od šest mjeseci, počinje postepeno,pa se stoga naziva i
sporim bolom, tup je i difuzan, perzistira i poslije
djelovanja nociceptivnog nadražaja.
Senzorni neuroni prvog reda završavaju u zadnjim
rogovima kičmene moždine.
Iz zadnjih rogova kičmene moždine polazi neuron drugog
reda u sklopu spinotalamičkog puta.
Iz talamusa polaze vlakna senzornog neurona trećeg reda
u sklopu talamokortikalnog puta i završavaju se u kori
velikog mozga.
43

Periferna percepcija bola
Impuls ili signal bola izazivaju nociceptivne draži, tj draži
koje oštećuju tkiva, a one mogu biti mehaničke,termičke i
hemijske.
A delta završeci reaguju na mehaničke draži i termičke
draži,dok su C završeci polimodalni tj. reaguju na sve tri
vrste draži.
Pod uticajem nociceptivnih draži iz slobodnih nervnih
završetaka oslobađa se supstancija P i druge vazoaktivne
materije koje djeluju inflamatorno i dovode do
depolarizacije ćelijske membrane i aktiviranja
membranskog potencijala. Akcioni potencijal u stvari
predstavlja signal bola.
Svjesna spoznaja ili percepcija bola dešava se samo ako
bolni impulsi stignu do talamo-
talamo-kortikalnog nivoa
nivoa..
Kada se nadraže debela A beta vlakna aktiviraju se
inhibitorni interneuroni i signali za bol se ne prenose.,
ulaz se zatvara. Suprotno je kada se nadraže tanka A
delta i C vlakna koja koče inhibitorne interneurone-
interneurone-
signali za bol se prenose do moždane kore, te nastaje
osjećaj bola, ulaz se otvara.
Uticaj simpatičkog nervnog sistema
Uticaj simpatičkog nervnog sistema u genezi bola je
nesumnjiv, mada direktno draženje simpatičkih vlakana
ne izaziva bol. Simpatikus može da aktivira C vlakna i da
tako indukuje bol. Bol opet sa druge strane povećava
aktivnost simpatikusa i stvara se začarani krug kojim se
bol održava.
Mišićni spazam
Bol i mišićni spazam su u međusobnoj akcionj vezi. Bol
refleksno izaziva mišićni spazam kao zaštitnu reakciju od
daljeg oštećenja tkiva.Spazam potencira bol izazivajući
kompresiju i nadražaj mehanosenzitivnih receptora za
bol. Stvara se začarani krug bol-
bol-spazam-
spazam-bol.
10/19/2015
Teorija kontrole ulaza bola
Teoriju kontrole ulaza bola postavili su Melcak i Vol 1965
god. i njena suština se sastoji u modulaciji impulsa za bol
na nivou kičmene moždine. Oni su na osnovu svojih
istraživanja pretpostavili da se ulaz impulsa za bol nalazi
u zadnjim rogovima kičmene moždine,
moždine, gdje se nalaze
sinapse senzornog neurona prvog reda sa neuronom
drugog reda. Dolazi do nadmetanja izmedju tankih
mijelinskih A delta vlakana i nemijelinskih C vlakana sa
jedne strane i debelih mijelinskih A beta vlakana sa druge
strane.
Endogeni opioidi
Za neuromodulaciju bola posebno su značajni endogeni
opioidi koji čine antinociceptivni sistem za ublažavanje
bola. Normalno se nalaze u mozgu i kičmenoj moždini i
ispoljavaju analgetsko djstvo slično morfinu vezujući se
za svoje receptore.
Endogeni opioidi su enkefalin
enkefalin,, endorfin i dinorfin.
dinorfin. Oni se
oslobađaju kada bolni signali stignu do moždanog stabla i
talamusa i vežu ze za svoje receptore. Aktivacijom
opioidnih receptora oslobađa se gama amino buterna
kiselina koja inhibira prenos bolnih signala.
Mjerenje bola
Bol je teško objektivno mjeriti, jer predstavlja subjektivni
doživljaj.
Postoje skale koje se najčešće koriste u mjerenju
intenziteta bola.
To su:
* viz
vizu
uelno analogna skala bola
* verbalna numerička skala
44

Vizuelno analogna skala mjeri intenzitet bola tako što
Vizu
bolesnik markira poziciju svog bola na horizontalnoj liniji
dužine 10 cm, na kojoj jedan kraj linije predstavlja stanje
bez bola, dok drugi kraj označava najjači mogući bol koji
bolesnik može da zamisli.. Zatim se lenjirom izmjeri
dužina u cm i to predstavlja intenzitet bola.
Verbalna numerička skala sadrži pet gradacija bola:
* 1.nema bola
* 2.blagi bol
* 3.umjereni bol
* 4.jaki bol
* 5.neizderžljivi bol
Mnogi fizikalni agensi se koriste u kontroli i olakšavanju
akutnog i hroničnog bola:
* hladnoća i toplota
* elektro procedure: TENS, DD strije, IF struje, EF
lokalnih anestetika i antiinflam. lijekova, laser,
magnetno polje.
OGRANIČENJE POKRETLJIVOSTI
Izazivaju ga mnogi činioci: kontrakture, adhezije, otok,
mehanički blok, bol, poremećaj mišićnog tonusa.
Kontrakture
Kontrakture se sastoje u skraćenju mekih tkiva u zglobu i
oko zgloba usljed proliferacije i fibroze vezivnog tkiva, pri
čemu može da bude zahvaćena zglobna čahura,sinovija,
ligamenti, mišići, tetive, fascije i koža.
10/19/2015
Kontrola bola
Na značaj kontrole bola ukazuje stara latinska poslovica-
poslovica-
Sedare dolorem divinum opus est.
est.-odstaraniti bol sveta je
stvar. Posebno je važno odstraniti akutni bol, da ne traje
dugo i da ne pređe u hronični bol.
Kontrola bola mora biti multidisciplinarna i
podrazumijeva primjenu analgetika, /antipiretički
analgetici, nesteroidni antiinflamatorni lijekovi, opijatni
analgetici/, lokalnih anestetika,anksiolitika i
antidepresiva,fizikalnih agenasa.
Mehanizam dejstva je višestruk i zavisi od agensa.
Uopšteno se može reći da fizikalni agensi modifikuju
oslobađanje medijatora zapaljenja koji modulišu gate
mehanizmom transmisiju impulsa za bol u zadnjim
rogovima kičmene moždine, mijenjaju nervnu
provodljivost i stimulišu produkciju endogenih opioida,
izazivaju hiperpolarizaciju ćeljske membrane, podižu
prag bola.
Indirektno djeluju tako što smanjuju sp
spazam mišića,
povećavaju cirkulaciju krvi, smanjuju ili odstranjuju otok
i ishemiju tkiva.
tkiva.
U prednosti su u odnosu na farmakološke agense jer pri
pravilnoj primjeni ne izazivaju sporedne štetne efekte i ne
razvijaju zavisnost pri dužoj primjeni.
primjeni.
Didaktički prema tkivu koje ih izaziva, kontrakture se
dijele na:
* dermatogene-
dermatogene-nastale ožiljavanjem i skvrčavanjem kože
* dezmogene-
dezmogene-nastale skvrčavanjem aponeuroza,
fascija mišića i tetiva
* miogene-
miogene-nastale ožiljavanjem mišića
* artrogene-
artrogene-nastale usljed promjena na kapsuli zgloba
U nastanku kontraktura rijetko se ispoljava samo jedna
komponenta, jedan uzrok koji samostalno djeluje. Skoro
uvijek su uzroci združeni, najčešće u kombinaciji
skraćivanja mišića i skvrčavanje kapsule zgloba.
zgloba.
45

U nastanku kontraktura glavnu ulogu ima prekomjerna
sinteza i nepravilna remodelacija kolagenih vlakana što
nastaje u toku zapaljenskog procesa.
Metabolizam kolagena odlikuje se kontinuiranom
sintezom i razgradnjom. Ako sinteza nadmašuje
razgradnju nastaje fibroza, što se dešava ne samo u toku
zapaljenskog procesa već i pri mirovanju i neaktivnosti.
Na razvoj kontrakture utiče i nepravilno pozicioni
pozicioniranje.
Mišići koji se drže
drže u skraćenom položaju pet do sedam
dana dolazi do skrać
skraćenja
enja mišićnog
mišićnog tijela
tijela. Posrijedi je
skraćivanje kolagenih a ne mišićnih vlakana.
Adhezije
Adhezije se sastoje u srašćivanju tkivnih struktura
posredtvom ožiljnog vezivnog tkiva koje nastaje kao
sekvela zapaljenskog procesa. Zglobna čahura i sinovija
mogu da adherišu i da ograniče pokretljivost.
Otok
Pokretljivost može da ograniči i intraartikularni izliv
nastao usljed zapaljenja sinovije. Ako duže traje stvara
uslov za adheziju i kontrakturu.
Mehanička blokada zglobova
Nastaje kada se u zglobu pojave slobodna zglobna tijela,a
kao što su koštani fragmenti, dijelovi meniskusa,
POREMEĆAJI MIŠIĆNOG TONUSA
Mišićni tonus se opisuje različito, kao napetost mišića u
mirovanju, spremnost ili podešenost mišića za pokret.
Klinički se definiše kao otpor na istezanje mišića.
Tonus je refleksni fenomen koji se odigrava na nivou
refleksa na istezanje, a pod uticajem je viših dijelova
CNS.
10/19/2015
Osim zapaljenskog procesa i produžene i nepravilne
imobilizacije, u nastanku kontrakture sudjeluju i drugi
činioci.: mišićni disbalans, bol, otok, krvarenje ishemija.
Mišićni disbalans je čest uzrok kontraktura. Jači mišići se
skraćuju i u njima se razvija kontraktura, a njihovi
antagonisti se izdužuju.
Kao reakcija na bol često nastaje tonična kontrakcija
mišića, naročito fleksora.Dugotrajna kontrakcija dovodi
do fibroze .
Fizikalna terapija
Vježbe istezanja su značajne u savladavanju kontraktura
i uspostavljanju pokretljivosti. Kao uvod u vježbe koriste
se termički agensi
agensi.. Toplota utiče na viskozno elastična
svojstva kolagena i doprinosi efikasnosti istezanja.
Primijenjuju se modaliteti dubinske toplote:kontinuirani
ultrazvuk, kratki talasi.
Mnogi autori prednost daju ultrazvuku jer se apsorbuje u
zglobnoj kapsuli, ligamentima i tetivama tj u strukturama
sa visokim sadržajem kolagena, čije skraćivanje je uzrok
kontraktura.
Kada je u pitanju miogena kontraktura, prednost se daje
kratkim talasima, jer se najviše apsorbuju u mišićima.
Modaliteti površinske toplote, kao što su parafinske
obloge mogu se primijeniti na sitne zglobove šaka i
stopala,laktove i koljena.
Mišićna vretena i njihova uloga u kontroli mišićnog tonusa
Tonus nastaje od nadražaja koji dolaze iz mišićnih vretena,
a mišićna vretena su senzorni receptorski organ skeletnih
mišića
Krajevi vretena su slobodni da se kontrahuju, središnji dio
nije kontraktilan, ali ima sposobnost da se izdužuje.
Kada se mišić istegne,kontrahuju se krajevi mišićnih
vretena, a središnji dio se istegne. Istezanjem središnjeg
dijela nastaje nadražaj koji se prenosi na alfa motorne
ćelije u prednjim rogovima kič. moždine a odatle vlaknima
do mišića koji se kontrahuje i na taj način se tonus mišića
povećava.
46

Refleks na istezanje jeste refleks mišićnog vretena.
Refleks na istezanje ima 2 komponenete, dinamičku i statičku.
Dinamički refleks nastaje kratkotrajnim, brzim istezanjem
mišića i dovodi do brze kontrakcije.
Statički refleks nastaje dugotrajnim istezanjem mišića i
nastaje dugotrajna tonička kontrakcija. Ovaj refleks je
naročito izražen u posturalnim mišićima i služi za održavanje
stava i položaja.
Sniženi mišićni tonus
nastaje uglavnom pri oštećenju perifernog motornog
neurona a u nekim slučajevima i pri oštećenju centralnog
motornog neurona.
Pri oštećenju perifernog motornog neurona , to jest tijela
alfa motornih neurona i njihovih aksona u mišiće ne može
da stigne akcioni potencijal. U mišićima usljed
denervacije, tonus se snižava, voljna kontrakcija nije
moguća i razvija se progredijentna atrofija.. Riječ je o
flakcidnoj paralizi ili parezi.
Fizikalna terapija
U liječenju flakcidnih oduzetosti koriste se terapijske
vježbe,korektivno pozicioniranje radi sprječavanja
kontraktura,električna stimulacija radi usporavanja
atrofije mišića.
U liječenju spasticiteta i uspostavljanju motorne kontrole
koriste se auto
autorizovani kineziterapijski postupci,/ Bobat,
Kabat, Vojta/, pozicioniranje, krioterapija, termoterapija,
FES..
FES
10/19/2015
Goldžijev tetivni organ
Nalazi se na mišićno tetivnom spoju i registruje napetost
mišića pri kontrakciji. Signali se prenose do alfa motornih
neurona pri čemu nastaje inhibicija mišića sa ciljem da se
spriječi prekomjerna kontrakcija. Goldžijev tetivni
refleks je inhibitoran za razliku od refleksa mišićnog
vretena koji je ekscitatorni.
Poremećaji mišićnog tonusa
Mišićni tonus može biti smanjen /hipotonija/ ili povišen
/hipertonija/ i korespondira sa poremećajem motorike.
Povišen mišićni tonus
Javlja se kod oštećenja centralnog motornog neurona i
javlja se u dva modaliteta.: kao spasticitet i kao rigor.
Spasticitet selektivno zahvata fleksore na gornjim i
ekstenzore na donjim extremitetima i izraženiji je u
distalnim mišićima. Ispoljava se elastičnim otporom na
istezanje, koji je u početku obično jači, a zatim popušta.
/fenomen peroreza/
Rigor je povišen tonus koji nastaje pri oštećenju bazalnih
ganglija. Zahvata mišiće agoniste i antagoniste
ekstremiteta, lica, vrata, trupa, izraženiji je u
proksimalnim dijelovima extremiteta. i na licu.
Podjednakog je intetnziteta u toku čitavog pokreta
/fenomen olovne cijevi/
MEDICINSKA REHABILITACIJA
• O problemu onesposobljenih invalidnih osoba počelo je da
se razmišlja i govori tek u drugoj polovini XIX vijeka,
posebno u zemljama u kojima je industrijska revolucija
bila najrazvijenija, prije svega u Engleskoj, zatim
Njemačkoj, Švedskoj kao i u drugim zemljama u kojima je
inače kapitalistička eksploatacija radničke klase bila
najbezobzirnija.
• U tim zemljama najprije se došlo do saznanja da su
ekonomski gubici zbog bolesti i invaliditeta radnika veliki
i da kao takvi nanose štetu vlasnicima, smanjujući profit.
47

• Briga o onesposobljenim invalidnim osobama
dobila je organizovani oblik kroz rehabilitaciju tek
u XX vijeku, posebno poslije drugog svjetskog
rata, za koji se može reći da je doprinijeo razvoju
rehabilitacije i brige o invalidnim osobama.
S obzirom da rehabilitacija invalida ima za cilj
njihovu što uspješniju reintegraciju u društvo, tj u
porodicu, a po mogućnosti i u radnu sredinu,
najprihvatljivija definicija rehabilitacije glasila bi
ovako::
ovako
„rehabilitacija predstavlja proces optimalno
mogućeg osposobljavanja invalida u smislu
njemu odgovarajuće socijalne funkcije
razvijanjem do maksimuma njegovih
preostalih fizičkih, mentalnih, socijalnih i
profesionalnih sposobnosti i mogućnosti.“
Invalidnost–nesposobnost
• označava ograničenje ili nemogućnost
izvođenja neke aktivnosti, na način i u
obimu koji se smatraju normalnim za
dotičnu osobu, nastalo kao posljedica
oštećenja.
10/19/2015
DEFINICIJA POJMA
REHABILITACIJE
• Termin „rehabilitacija“ nastao je od latinske riječi
rehabilitatio što znači ponovno uspostavljanje ranijeg,
pređašnjeg stanja, vraćanje ranijeg ugleda, dostojanstva.
• U medicini se termin rehabilitacija odnosi na invalidnu
odnosno onesposobljenu ili hendikepiranu osobu.
• Prema tome rehabilitacija invalida znači proces u okviru
koga se invalid osposobljava za uspostavljanje svoje
socijalne sposobnosti i uloge u društvu, koju je izgubio
nastankom invalidnosti, nastojeći time da spriječi nastanak
hendikepa.
TERMINOLOGIJA
Definicije pojedinih termina koje sadrži
Deklaracija o pravima invalidnih osoba jesu:
• I n v a l i d n a o s o b a je osoba koja je, zbog
urođenog ili stečenog nedostatka fizičkih ili
mentalnih sposobnosti, nesposobna da sebi,
djelimično ili potpuno obezbjedi potrebne uslove
za vođenje ličnog i društvenog života.
Hendikep
• predstavlja ometenost jedne osobe u
ispunjavanju svoje socijalne uloge.
• Rehabilitacija je usmjerena ka otkalanjanju
nesposobnosti, kako ona ne bi prešla u
hendikep.
48

PROCES NASTANKA
INVALIDNOSTI
Proces nastanka invalidnosti može se predstaviti sledećim
modelom: oštećenje -----//
-----//invalidnost
invalidnost--------------hendikep
------------hendikep
Primjer:
Muškarac, 30 god., pri padu zadobio prelom Th 10 pršljena sa
oštećenjem kičmene moždine, usljed čega je uslijedila
paraplegija.
oštećenje--povreda kičmene moždine
oštećenje
invalidnost /onesposobljenost/-
/onesposobljenost/-nemogućnost hodanja i
kontrole sfinktera
hendikep--smanjena sposobnost u samozbrinjavanju,
hendikep
nesposobnost za rad, smanjena sposobnost za učešće u
društvenom i kulturnom životu.
• Teškoće i probleme osjećaju i osobe u blizini
invalidne osobe, prije svega porodica
porodica.. Porodica
mora da riješava niz problema kao što
su:obezbijeđenje njege, bolje ishrane, materijalni
izdaci u vezi sa adaptacijom stana, nabavkom
novog namještaja i dr. Dolazi do većeg
ekonomskog opterćenja porodice. Ovo uslovljava
pad životnog standarda. Pri tome vrlo često dolazi
do poremećaja interpersonalnih odnosa u porodici.
ORGANIZACIJA PROCESA
REHABILITACIJE
• Invalidnost predstavlja prije svega krupan
medicinski problem, a takođe krupan
socioekonomski problem velikog broja
zemalja, a među njima i naše zemlje.
Smatra se da invalidnost predstavlja suviše
ozbiljan problem da bi se njime mogle
baviti samo medicina i zravstvena zaštita.
To je, u suštini, problem društva u cjelini.
cjelini.
10/19/2015
TEŠKOĆE I PROBLEMI KOJI
PRATE INVALIDNOST
• Teškoće i probleme koje prati invalidnost osjeća,
prije svega, invalidna osoba , zbog povećane
zavisnosti od drugih osoba. Izražena je fizička
zavisnost, npr. u samozbrinjavanju. Dalje ona
uslovljava ekonomsku zavisnost od porodice i
društva, uz promjenu dotadašnjeg socijalnog
statusa. Sve to dovodi do psihičkih posljedica, u
vidu raznih reakcija /depresija, povlačenje,
agresivnost/
• Invalidnost predstavlja tešku ličnu nedaću za
pojedinca.
• Invalidnost predstavlja oštećenje za
društvo.. Invalidnost prije svega utiče na
društvo
smanjenje produktivnosti i time i na
smanjenje nacionalnog dohotka. Društvo je
izloženo trošenju sredstava potrebnih za
brigu i zaštitu invalida, za obezbjeđenje
rada posebnih ustanova za rehabilitaciju, ka
i trajni smještaj teško onesposobljenih
osoba.
Prvu fazu rehabilitacije predstavlja m e d i c i n s k a
r e h a b i l i t a c i j a. Ona pripada medicini i nju
sprovodi zdravstvo kroz zdravstvenu zaštitu. Kroz
ovu fazu bi trebalo da prođu svi oboljeli i
povrijeđeni, kod kojih postoji opasnost nastanka
trajnih posljedica.
Kroz medicinsku rehabilitaciju onesposobljena
osoba se, kroz razvijanje preostalih sposobnosti,
osposobljava za što samostalnije vođenje
svakodnevnog života, pri čemu se posebno nastoji
postići što je moguće veći stepen samostalnosti.
49
 10/19/2015

• Drugu fazu rehabilitacije predstavlja p r o f
e s i o n a l n a r e h a b i l i t a c i j a, koja
pruža mogućnost profesionalne orjentacije,
obučavanja i selektivnog zapošljavanja
invalidne osobe.
MEDICINSKA REHABILITACIJA
• Predstavlja prvu fazu procesa
rehabilitacije.Ona bi trebalo da započne još
u toku medikohirurškog liječenja, a kod
većine hirurških intervencija, kada to
vrijeme dozvoljava, i prije hirurškog
liječenja, kroz psihofizičku pripremu
pacijenta.

Medicinska rehabilitacija pokriva područje Invalidnost može da nastupi kao posljedica:

oštećenja i nedostatka koji dovode do
onesposobljenosti i invalidnosti usljed • 1.oboljenja
poremećaja: • 2.povreda
• fizičkih funkcija
• 3.urođenih mana
• mentalnih funkcija /mentalna retardacija, duševna
oboljenja/
• senzornih funkcija /gluvi, slijepi/
• govornih mana

CILJEVI I ZADACI Ciljevi su

• Ciljevi medicinske rehabilitacije odražavaju • sprečavanje težeg stepena invalidnosti i
u sebi ciljeve cjelokupnog procesa hendikepa
rehabilitacije invalida, koji su usmjereni na • osposoblavanje invalida za nezavisnost u
prevenciju i otklanjanje posljedica vođenju svakodnevnog života
invalidnosti. • zapošljavanje
• socijalna reintegracija

50
 10/19/2015

Zadaci su: ORGANIZACIJA RADA

• očuvanje ugroženih funkcija • Medicinsku rehabilitaciju sprovodi tim
• uspostavljanje oštećenih funkcija stručnjaka koji obezbjeđuju potrebne mjere
• nadoknada izgubljenih funkcija kroz i postupke iz djelokruga svog rada.
razvijanje preostalih sposobnosti • Radom tima rukovodi ljekar-
ljekar-specijalista
/kompenzacija/ ili zamjenu /supstituciju/ fizijatar.
• prilagođavanje invalida na invalidnost

MJERE I POSTUPCI ČLANOVI TIMA

Njega Medicinska sestra

Fizikalna terapija
Radna terapija
Pomoć u rješavanju socijalnih
problema
Pomoć u psihološkom
prilagođavanju invalida
Primjena ortotskih i protetskih
pomagala
Vaspitanje i obrazovanje ometene
djece
Rješavanje problema sa govorom
NJEGA
Fizioterapeut • Predstavlja po redoslijedu prvu mjeru koja se
Radni terapeut preduzima u okviru medicinske rehabilitacije,
posebno nepokretnih ili teško pokretnih
Socijalni radnik
pacijenata.Što je stepen nepokretnosti veći to je
Psiholog potreba za njegom veća. Loša njega praćena je
nizom komplikacija kao što su: kontrakture,
dekubitusi, zapušten spoljni izgled, infekcije i
Ortotičar/protetičar
dr.Loše njegovana invalidna osoba ne može da se
Pedagog/defektolog uključi u proces rehabilitacije.
Logoped

Njegu obezbjeđuje medicinska sestra. Ona treba, pored uloge

njegovateljice da obezbjedi i ulogu koordinatora i glavnog
psihoterapeuta.
U ulozi njegovateljice treba da obezbijedi:
• osnovnu higijenu pacijenta, postelje, pomagala koja koristi • U ulozi koordinatora procesa rehabilitacije
• sprečavanje dekubitusa /redovno okretanje pacijenta, trljanje medicinska sestra obezbjeđuje nesmetano
alkoholom, inspekcija
• kože/ odvijanje plana medicinske rehabilitacije. Stara se
• sprečavanje poremećaja venske cirkulacije u donjim da se plan svakodnevno odvija bez zastoja.
ekstremitetima u uslovima
• inaktiviteta /elevacija, masaža, elastični zavoj/ • Medicinska sestra obezbjeđuje ulogu osnovnog
• zbrinjavanje ekskreta nepokretnih pacijenata psihoterapeuta, kao član tima koji je najduže u
• sprovođenje urinarnog programa i programa debelog crijeva kod svakodnevnom kontaktu sa onesposobljenom
paraplegija
• sprečavanje kontraktura i def. zglobova /pravilno pozicioniranje/ osobom.

51

FIZIKALNA TERAPIJA
• Igra važnu ulogu u medicinskoj rehabilitaciji.
Fizikalna terapija predstavlja inegralni dio
medicinske rehabilitacije, bez koga se ne može
zamisliti funkcionalno osposobljavanje fizički
onesposobljenih osoba za ADŽ, a takođe ni
eventualni povratak na rad. Najbolji rezultati
postižu se kombinovanom primjenom procedura
raznih oblasti fizikalne terapije, sa radnom
terapijom i instrukcijama medicinske sestre.
Efekti koje obezbjeđuje terapija radom su:
• kineziološki
• psihosocijalni
• profesionalni i
• ekonomski
• Međutim ako se određeni pokreti izvode u
sklopu rada, pacijent ih izvodi nebrojeno
puta, a da toga nije ni svjestan, jer je
njegova pažnja usredsređena na izradu
određenog proizvoda za koji je motivisan.
10/19/2015
TERAPIJA RADOM
• Nezamijenjljiva je u procesu rehabilitacije i
vraćanja pacijenta u stanje prethodnog ličnog,
porodičnog i društvenog zadovoljstva.
• Terapija radom koristi rad kao terapijsko sredstvo.
• Rad je, kao što je poznato,glavni izvor
zadovoljstva, osjećaja lične vrijednosti i značaja
koje čovjek ima u društvu.
Kineziološki efekti
• se ogledaju u uspostavljanju funkcije pokreta extremiteta
koji je angažovan u određenoj radnoj aktivnosti. Kroz
određene radne aktivnosti povećava se obim pokreta,
mišićna snaga i izdržljivost.
• Uloga manuelnog rada je nezamjenjljiva u toku motorne
reedukacije i uspostavljanju koordinacije pokreta prstiju
šake. Kao što je poznato, za uspostavljanje koordinacije, a
kasnije i automatizacije pokreta, potrebno je u mozgu
stvoriti određene motorne engrame.
• Za njihovo stvaranje potrebno je određene pokrete
ponavljati više miliona puta. Ovo nije moguće postići samo
kroz vježbe u kineziterapiji, jer je izvođenje ovih vježbi
ubrzo praćeno dosadom.
Psihosocijalni efekti
• Invalidna osoba kroz stvaranje nekog radnog
zadatka osjeća zadovoljstvo i ujedno dokazuje
okolini da posjeduje određene sposobnosti, uprkos
postojećoj invalidnosti.
• Da bi se to postiglo mora se voditi računa da radna
aktivnost bude u granicama a ne iznad mogućnosti
dotične osobe. U suprotnom, terapija radom bi
djelovala negativno.
52

Ekonomski i profesionalni efekti
• su vrlo bliski i uzajamno se dopunjuju.
Predmet koji invalidna osoba proizvede npr.
neki suvenir, ima ekonomsku vrijednost.
POMOĆ INVALIDU U RJEŠAVANJU
SOCIJALNIH PROBLEMA
uloga socijalnog radnika u rehabilitacijskom timu
• Socijalni radnik na osnosvu socijalne ankete koju uzima na
početku rehabilitacije, registruje postojeće probleme na
socijalnom planu. Nastoji da ih riješi primjenom postojećih
zakonskih propisa.
• Na taj način socijalni radnik preuzima ulogu pravnog
zastupnika kao i savjetodavca invalidne osobe u
ostvarivanju njegovih prava.
• On se istovremeno angžuje i na rješavanju eventualnih
problema koji se odnose na porodicu i vrši ulogu
savjetodavca članova porodice, ako je to potrebno.
Proces prilagođavanja invalidnosti odvija se kroz
dva različita sistema:
• sistem komparacije vrijednosti
• sistem afirmacije vrijednosti
Težište treba da se prenese sa onog što invalid ne
može da uradi kako to norma zahtijeva /sistem
komparacije vrijednosti/ na ono što je u stanju da
uradi /sistem afirmacije vrijednosti/.
Prelazak sa jednog sistema na drugi, sa
komparativnog na afirmativni,predstavlja ključni
zadatak svih članova tima.
10/19/2015
Terapija radom se može, s obzirom na svrhu, podijeliti na:
• a)OKUPACIONU-
a)OKUPACIONU-To je najjednostavniji vid terapije
radom i ona ima za cilj angažovanje invalidne osobe i
odvraćanje njenih misli od postojećih problema.Najviše se
koristi pletenje, vezenje, izrada tapiserija, tkanje na razboju
i sl.
• b)FUNKCIONALNU
b)FUNKCIONALNU--koja ima za cilj da uz kineziterapiju
poboljša funkciju pojedinih segmenata lokomotornog
aparata, kroz povećanje obima pokreta, mišićne snage,
koordinacije pokreta.
Ona prije svega služi za funkcionalno osposobljavanje u
ADŽ, kao i za uspostavljanje manuelne vještine i
spretnosti.
• c)PREDPROFESIONALNU koja ima za cilj da otkrije
sklonosti i sposobnosti invalidne ososbe u odnosu na
određenu profesionalnu aktivnost.
PSIHIČKI ASPEKTI
INVALIDNOSTI
uloga psihologa kao člana rehabilitacijskog tima
• Psihički aspekti invalidnosti vrlo često se
zaboravljaju, iako je poznato da invalidnost čak i
lakšeg stepena dovodi do psihičkih reperkusija.
• Da bi se pacijentu pomoglo u rješavanju psihičkih
problema koji prate invalidnost uključuje se pored
ostalih članova tima i psiholog.
• On treba pomoći pacijentu u prilagođavanju
invalidnosti.
Psihičko stanje invalidne osobe i njena sposobnost
prilagođavanja invalidnosti, rezultat su niza faktora koji
djeluju prije, za vrijeme i poslije oboljenja ili povrede koja
je dovela do invalidnosti. To su:
• životno doba u kome je nastupila ivnalidnost
• invalidnost kao posljedica oštećenja CNS'a
• premorbidna ličnost /treba procijeniti inteligenciju,
intelektualni status, emotivnu stabilnost/
• uslovi sredine
• vrijeme proteklo od nastanka invalidnosti do pošetka
rehabilitacije
• emotivna stabilnost, upornost i izdržljivost u savladavanju
teškoća
53

• Na osnovu toka procesa rehabilitacije i
postignutih rezultata, ljekar, psiholog i
ostali članovi tima treba postepeno da
pripremaju invalida za prihvatanje realnog
stanja što je uslov za uspješnu socijalnu
reintegraciju.
Ortotska sredstva
dijele se na:
• terapijska pomagala
• pomagala za kretanje
• pomagala u obavljanju ADŽ
Aparati
služe radi:
• zamjene funkcije antigravitacionih mišića
na donjim ekstremitetima kod oduzetosti
• sprečavanja kontrakture i deformacije
zgloba
• korekcije postojeće kontrakture
• rasterećenja zgloba
10/19/2015
PRIMJENA ORTOTSKIH I
PROTETSKIH POMAGALA
• U medicinskoj rehabilitaciji sem mogućnosti
kompenzacije,razvijanjem preostalih sposobnosti,
postoji i mogućnost supstitucije, zamjene
oštećenih funkcija ili izgubljenih dijelova tijela.
• Pomagala koja služe zamjeni izgubljenih funkcija
nazivaju se ORTOZE
ORTOZE,, a pomagala koja služe
zamjeni izgubljenog dijela tijela nazivaju se
PROTEZE..
PROTEZE
Terapijska pomagala
Tu spadaju:
• Aparati za gornje i donje ekstremitete
• Ortoze za kičmeni stub
• Ortopedska obuća
Ortoze za kičmeni stub
su pomagala koja treba da obezbjede:
• imobilizaciju kičmenog stuba
• rasterećenje kičmenog stuba
• korekciju deformiteta kičmenog stuba
54
 10/19/2015

Ortopedska obuća Pomagala za kretanje

predstavlja terapijsko sredstvo koje se
prilagođava patološki izmijenjenom
stopalu. Ortopedska obuća obezbjeđuje:
• korekciju deformiteta stopala
• hod kod postojanja bolnog stopala
• korekciju dužine ekstremiteta pomoću
povišice
• hod kod teških deformacija /obuća prema
gipsanom otisku/
Ova sredstva omogućavaju i olakšavaju hod
kod osoba kod kojih je došlo do narušene
funkcije donjih ekstremiteta. Tu spadaju:
• štap
• štake
• invalidska kolica

Protetska sredstva Proteze

• obezbjeđuju zamjenu amputiranog dijela Dijele se na:
ekstremiteta. Imaju i važnu kozmetičku • nadlakatne
ulogu. Osim zamjene amputiranog dijela, • podlakatne
proteza obezbjeđuje i zamjenu funkcije • natkoljene i
amputiranog dijela ekstremiteta. • Potkoljene
Postoji i proteza koja se koristi kod
dezartikulacije kuka i hemipelvektomije, kao i
proteze kod amputacija dijelova stopala.

55