Przedmiot:

Podstawy techniki strzelniczej

Ćwiczenia laboratoryjne

Temat:

Zajęcia praktyczne w stacji badawczo-dydaktycznej Centralnego

Laboratorium Techniki Strzelniczej i Materiałów Wybuchowych
w Regulicach
Imię i Nazwisko: Rok, kierunek Grupa lab. Nr ćwiczenia Zaliczenie
studiów sprawozdania
Izabela Naspińska 2 1
III, budownictwo
Data wykonania Data oddania Zwrot do poprawy
ćwiczenia sprawozdania

8.11.2019 26.11.2018

1. Wprowadzenie
Zajęcia praktyczne z kursu „Podstawy techniki strzelniczej” miały miejsce w stacji badawczo-
dydaktycznej Centralnego Laboratorium Techniki Strzelniczej i Materiałów Wybuchowych w
Regulicach, na terenie starego kamieniołomu. Odbyły się 8 listopada 2019 roku w godzinach
porannych. Zajęcia były prowadzone przez dr inż. Józefa Pyrę i dr inż. Annę Sołtys

Zajęcia były podzielone na dwie części, teoretyczną i praktyczną. Podczas części teoretycznej
zapoznaliśmy się z zasadami BHP, środkami strzałowymi i sprzętem strzałowym, jak również została
sprawdzona nasza wiedza z zakresu zajęć? W czasie drugiej części, praktycznej, mieliśmy okazję, żeby
zobaczyć różne rodzaje materiałów wybuchowych, oraz ich działanie.
 2. Wstęp teoretyczny
Środki strzałowe -
materiały wybuchowe i
wyroby zawierające
materiały wybuchowe o
Środki określonej wrażliwości,
strzałowe bezpieczeństwie i
Materiały Środki
trwałości wykorzystywane
wybuchowe zapalacjące do wykonania strzelania.

Szybkodziałające Lonty Lonty

Wolnodziałające
(kruszące) wolnopalne szybkopalne

Zespoły zapalcze Materiały wybuchowe

Zapalacze
MW inicjujące
lontowe
zapalników
elektrycznych
- substancje chemiczne
stałe lub ciekłe albo
mieszaniny substancji,
Pierwotne Wtórne
zdolne do reakcji
chemicznej,
Ładunki
Środki inicjujące specjalnego przebiegającej z
przeznaczenia
wytworzeniem gazu o
takiej temperaturze i
Ładunki
Spłonki Zapalniki Ładunki udarowe takim ciśnieniu i z taka
kumulacyjne
szybkości, ze może
Lonty powodować zniszczenia w
detonujące
otaczającym środowisku,
również wyroby
wypełnione materiałem
wybuchowym.

Materiały wybuchowe:

 Związki chemiczne
o Nitrozwiązki aromatyczne (np. trotyl)
o Nitroestry (np. nitrogliceryna)
 Mieszaniny
o Jeden ze składników jest jest wybuchowy
o Żaden ze składników nie jest wybuchowy

Materiały dzieli się na poszczególne jednostki w zależności od kryteriów oceny:

 I Kryterium – Grupy – ze względu na bezpieczeństwo wobec atmosfery kopalnianej

o I grupa – materiały wybuchowe skalne – nie bada się dla nich bezpieczeństwa wobec
atmosfery kopalnianej, nie mogą być stosowane tam gdzie występuje zagrożenie
wybuchu pyłu węgloego lub metanu
o II grupa – materiały wybuchowe węglowe – muszą spełniać określone w normach
wymagania bezpieczeństwa wobec mieszanin pyłu węglowego z powietrzem
o III grupa – materiały wybuchowe metanowe – spełniają określone w normach
wymagania bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu z powietrzem i pyłu węglowego
z powietrzem°
 o IV grupa – materiały wybuchowe metanowe specjalne – muszą spełniać wyższe
wymagania odnośnie
 II Kryterium – Podgrupy – w zależności od postaci fizycznej i składu chemicznego
o Sypkie i proszkowe,
o Granulowane i ziarniste,
o Plastyczne i półplastyczne,
o Zawiesinowe,
o Emulsyjne.
 III Kryterium – Rodzaje – z uwagi na dodatkowe własności
o I rodzaj – mrozoodporne (G) – odporne na temperaturę nie niższą niż (-17°C)
o II rodzaj – wodoodporne (H)
o III rodzaj – wymiennojonowe (J)
o IV rodzaj – ciśnienioodporne (P)
o V rodzaj – termoodporne (T) – odporne na temperaturę nie wyższą niż (50°C)
 IV Kryterium – Typy – w zależności od formy użytkowej:
o I typ – naboje
o II typ – naboje przestawne (NNP)
o III typ – luzem (w opakowaniach jednostkowych o masie do 25 kg)

Grupy składników materiałów wybuchowych mieszaninowych dzielimy na składniki:

 tlenonośne – substancje, które podczas egzotermicznej lub endotermicznej reakcji

dekompozycji generują określone ilości wolnego tlenu, głównie saletra amonowa, rzadziej
 sodowa, sporadycznie saletra potasowa,
 palne – produkty rafinacji ropy naftowej, mączka drzewna i paździerzowa, sadza, pył lub
proszek glinowy,
 uczulające:
o związki chemiczne o właściwościach wybuchowych
o składniki palne niewybuchowe
o napowietrzone fizyczne lub chemiczne
 korektory właściwości – dla obniżenia ciepła i temperatury wybuchu, np. sól kamienna,
salmiak,
 dodatki – barwniki, znaczniki,

Systemy inicjowania ładunków MW:

 elektryczny system inicjowania

 nieelektryczny system inicjowania
 elektroniczny system inicjowania
 3. Przebieg zajęć
1. Zapoznanie ze MW w pracowni chemicznej

W pracowni chemicznej mogliśmy zobaczyć zapalniki, konektory oraz przekroje przez ładunki
kumulacyjne. Omówiono wybrane, aktualnie oraz historycznie stosowane w technice cywilnej związki
chemiczne i mieszaniny o właściwościach wybuchowych. Część środków została zaprezentowana w
szklanych pojemnikach, dzięki czemu mogliśmy zobaczyć oraz niekiedy dotknąć poszczególne
substancje. Szczegółowo poruszoną kwestią był wpływ warunków środowiska w jakim mogą być
przechowywane środki strzałowe, szczególnie, że mogliśmy zaobserwować, jak niektóre ze środków
zmieniły swoje właściwości pod wpływem nieodpowiedniej wilgotności.

Na zewnątrz pracowni zaobserwowaliśmy proces spalania główki zapalczej zapalnika

elektrycznego. Zostały nam również wskazane powody usytuowania laboratorium w tym konkretnym
miejscu, mianowicie lokacja w niecce, otoczenie wysokimi, skarpami oraz ogrodzenie drutem
kolczastym. Mogliśmy się dzięki temu dowiedzieć jak ważne jest usytuowanie składów, które są
budowane tak, żeby zapewnić bezpieczeństwo oraz uniemożliwić dostęp do MW osobom
nieupoważnionym. Dowiedzieliśmy się także kto według przepisów może mieć dostęp do składu MW

2. Spalanie próbek materiałów wybuchowych

Podczas przeprowadzania próby spaliliśmy be detonacji (na kartce papieru) cztery materiały
wybuchowe:

 Trotyl – spalał się powoli, wydzielając czarny, gęsty dym, co świadczy o ujemnym bilansie
tlenowym.
 Heksogen – spalał się szybko, czemu towarzyszył jasny płomień
 Ergodyn – podczas spalania słychać było charakterystyczne skwierczenie, spalał się powoli,
jeden z fragmentów nie uległ całkowitemu spaleniu
 Materiał plastyczny (mieszanina trotylu, heksogenu oraz lepiszczy) – spalał się stosunkowo
szybko, jasnym płomieniem.

Masa każdej z próbek materiału wynosiła 10 gram.

3. Badanie na wahadle balistycznym

Przy użyciu wahadła balistycznego badaliśmy zdolności MW do wykonania pracy. Wahadło

balistyczne składało się z zawieszonego moździerza o masie 320 kg, w którym znajduję się otwór, do
którego wprowadza się próbkę badanego materiału wybuchowego. W komorze następnie umieszczało
się ołowiany nabój o masie 17 kg. Następnie odpala się ładunek co skutkuje wystrzeleniem pocisku, i
jednoczesnym odchyleniem się wahadła o pewien kąt. W doświadczeniu przyjmuje się, że zgodnie z
zasadą zachowania pędu, energia przekazana na pocisk jest taka sama jak ta przekazana na moździerz
wahadła. W ten sposób mierzy się energię wybuchu materiału, względem materiału wzorcowego,
którym jest heksogen.

Względną zdolność do wykonania pracy wyliczamy według wzoru:

1 − cos 𝛼𝐵𝑀𝑊
𝐵= ∙ 100%
1 − cos 𝛼𝑊𝑀𝑊
Gdzie:
𝛼𝐵𝑀𝑊 – kąt wychylenia do wykorzystanej próbki materiału
𝛼𝑊𝑀𝑊 – kąt wychylenia dla próbki z materiału wzorcowego

W doświadczeniu użyto zapalników metanowych, klasy 0,45. Badaniu poddano trzy próbki
materiału, o wadze 10 g: ergodyn, trotyl i materiał wzorcowy – heksogen.

1. Heksogen (materiał wzorcowy)

𝛼𝑊𝑀𝑊 = 17°50′

𝐵 = 100%

2. Ergodyn

𝛼𝐵𝑀𝑊 = 15°10′

1 − cos 𝛼𝐵𝑀𝑊
𝐵= ∙ 100% = 72,49 %
1 − cos 𝛼𝑊𝑀𝑊

3. Trotyl

𝛼𝐵𝑀𝑊 = 15°00′

1 − cos 𝛼𝐵𝑀𝑊
𝐵= ∙ 100% = 70,92 %
1 − cos 𝛼𝑊𝑀𝑊

Na podstawie ćwiczenia można było stwierdzić, że heksogen jest najsilniejszym z trzech podanych
próbek materiałów wybuchowych. Ergodyn ma natomiast niewiele większą zdolność do wykonania
pracy od trotylu.

4. Badanie ładunku kumulacyjnego i ładunku udarowego

Doświadczenie polegało na zapoznaniu nas z działaniem ładunku kumulacyjnego i udarowego.

Szklaną kształtkę z heksogenem o masie 130 g umieszczono na płycie stalowej o grubości 6 cm, w
taki sposób, żeby strumień kumulacyjny skierowany był bezpośrednio w płytę. Zainicjowano reakcję
lontem detonującym pentrytowym oraz metanowym zapalnikiem elektrycznym o klasie 0,45. Po
zdetonowaniu zaobserwowaliśmy przebicie w płycie stalowej. w czasie detonacji fala uderzeniowa była
odczuwalna pomimo schronienia za budynkiem obok.

Na płytce o grubości 2 cm umieszczono ładunek udarowy, kształtkę szklaną z trotylem o masie 75

g. Ładunek zainicjowano zapalnikiem elektrycznym metanowym o klasie 0,45. Po detonacji ładunku w
płycie powstało wgniecenie.

Ładunek kumulacyjny okazał się znacznie bardziej efektywny z powodu kierunkowo ustalonego
strumienia energii od ładunku udarowego.
 5. Badanie lontowej sieci strzałowej

Doświadczenie polegało na połączenie 5 nabojów

ergodynowych 45 gram systemem nieelektrycznym -
lontem pentrytowym, zawierającym 12 mg materiału
na 1 m bieżący długości. Sieć utworzono przez
połączenie ładunków w raz z lontem za pomocą
węzłów oraz taśmy izolacyjnej, Każdy z poszczególnych
lontów był łączony z magistralą lontu pod kątem około
30-45 stopni, tak, żeby zapewnić prawidłowe odejście
ładunków, a tym samym zainicjowanie każdego z nich. Wykonano również przybitkę – zasypanie ziemią
ładunków i lontu. Detonacja wszystkich ładunków przebiegła jednocześnie. Po wybuchu nie zauważono
żadnych śladów lontu ani innych pozostałości po sieci.

6. Badanie nieelektrycznej sieci strzałowej

Badanie przeprowadzono podobnie do

poprzedniego, z tą różnicą, że zastosowano tu
nieelektryczną sieć strzałową. W czasie tego
badania ładunki zostały połączone
konektorami w schemat nieelektryczny.
Mogliśmy zaobserwować Użyte konektory
miały różny czas opóźnień. Każdy ładunek
został zainicjowany przy pomocy zapalnika o
opóźnieniu 500 ms. Lont został zainicjowany
za pomocą zapalnika elektrycznego
metanowego natychmiastowego klasy 0,45. Można było zaobserwować zniszczenie lontu po detonacji
oraz fakt, że usłyszeliśmy dwa wybuchy co było spowodowane użyciem konektorów o różnych czasach
opóźnienia.

7. Badanie elektrycznej sieci strzałowej

Tym razem ćwiczenie polegało na zdetonowaniu 10 ładunków ergodynu 30E w systemie

elektrycznym, w układzie szeregowym. Ładunki były inicjowane za pomocą zapalników skalnych klasy
0,45 A o czasach opóźnienia 500 ms. Zapalniki połączono tak, żeby utworzyć okrąg z ładunków. Również
w tym przypadku wykonano przybitkę. Reakcja została zainicjowana za pomocą zapalarki TZK 350N.
Wybuchy obserwowano z pobliskiego wzgórza. Odnotowano pewną niedokładność czasu opóźnienia
zapalników. Opóźnienia nie detonowały w równych odstępach czasu, tak jak planowano, mimo
pewnego zbliżenia wartości opóźnienia do 0,5 s. Detonacja wszystkich ładunków trwała około 5
sekund.

Wnioski
Podczas wyjazdu do Regulic mieliśmy możliwość skonfrontować wiedzę zdobytą na zajęciach z kursu z
praktyką. Dzięki przeprowadzonym doświadczeniom dowiedzieliśmy się jaką siłę posiadają nawet
niewielkie ilości materiałów wybuchowych, nauczyliśmy się więcej na temat zasad przygotowania i
uzbrajania ładunków oraz projektowania i wykonywania sieci, a także przez własne zmysły poznać
oddziaływanie prac strzałowych na środowisko oraz dowiedzieć się więcej na temat zagrożeń
występujących w trakcie stosowania materiałów wybuchowych w robotach cywilnych. Mieliśmy szanse na
samodzielnie utworzenie sieci strzałowych jak również zaobserwowanie efekty naszej pracy.