Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Islam Ansiklopedisi MEB Cilt 08 MESCID MZAB 1979 927s PDF

    Uploaded by

    yavuzsultan34
    26 views927 pages

    Original Title

    Islam-Ansiklopedisi-MEB-Cilt-08-MESCID-MZAB-1979-927s.pdf

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    26 views927 pages

    Islam Ansiklopedisi MEB Cilt 08 MESCID MZAB 1979 927s PDF

    Uploaded by

    yavuzsultan34

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 927
    ISLAM ANSIKLOPEDISI isLAM ALEMi TARIH, COGRAFYA, ETNOGRAFYA VE BLYOGRAFYA LUGATI MILLI EGITIM BAKANLIGININ KARARI UZERINE ISTANBUL UNIVERSITES! EDEBIYAT FAKULTESINDE A. ADIVAR, R. ARAT, A. ATES, C. BAYSUN, B. DARKOT TARAFINDAN LEYDEN TAB'I ESAS TUTULARAK TELIF, TADIL, (KMAL ve TERCUME SORETIYLE NESREDILMISTIR s. CILT MESCID — MZAB Botnct BASILIS DEVLET KITAPLARE ISTANBUL ‘MILLI EGITIM BASIMEVE 1979 Mesclb. MESCID, MASCID (a.), mescid, emi ve modreseler. A B c D. E F Mescid ve cdmiin menge'i. Peygambs Mescidin di it merkez haline gelmesi. Camiin te'sisat ve eqyast Cai in Ulin’ ve terbiyo ye Tanilmast. G. Camiin idéresi, ‘H, Camide vazifeli olaniar, L Indonezya’da cami. K. Camiin mimfri teribi, A. Mescip ve CAMiin MENSE’L. [ Maseid kelimesi arapgada dik durmak, efilmek, bog efmek, .almim yere koymak" gibi manalara gelen sed kékiinden bir me- kan ismi olup, isldmiyette ,ibidet eri, mescid, ofmi® manasm almgtr} 81200 elimesine ardmfeede, sonra File adasi yakudi papiriislerinde (ngr. Sachau, levba 32, mgr. Ungnad, nr. 333 Cowley, Aramaic Papgri of the fifth Cent. B. C., ur. 44) ve nibayet olduk- ga sik olarak, nabati dilinde rastlanmaktadir (Corp. Inser. Semit., Il, 161, 1, 176, 185, 188, 190, 218; krg. Schwally, ZD MG, 1898, Lil, 3343 Lidzbarski, Handbuch d. nordsem. Epigr., 8. 152, 328; Cooke, Northsemitic Inscriptions, 8 238), “UD (nkendiai yere atmak )’den ya- pilan kelimenin, ber ne kadar ytapma ye nasina geldigi do ileri sfirlmtis ise do, géliba nabaticede ,dikili tag, mukaddes siitn" mina- ‘sina gelmektedir. Yukarida bahsi gegen File pa- pirtislerinde sewpn> Ne fiz yemin cdilie ki, burada her “ILI manays da gelmesi miimkiindiir, Stiryautce inedo ve2p@ dae (bk. lugatler), ambarice masgéd kelimesi gibi, arapsaya gore, teskil edilmigtir. Hal- buki babegge mésgad (,mabed, kilise* ), mubakkek olarak, arfmiceden aliamig olao fiilden istikak etmigtir (rg, Naldoke, ewe Beitrige +. sem. Sprackw., s. 36). Arapga mascid, siphesiz, arimiceden gelmis olan mitckabil fillden meydana getirilmig olmalidir yakarida babsi gegen ardmice isim, aabatt ki beter ile Kur'an arasinda mutavassit baller gs- terilmiyor ise do, olduga gibi alinmag olabilir. Mekke devri. Mascid kelimest Kar'an’da bilhassa Mokke haromini, al-Mascid al-haram, iffde igin keul- Janalmigttr (Kur'an, Il, 139,146, 148, 187, 192, 2nq3 Vs 33 VIML, 345 IX, 7, 19) 283 XVIL, 15 XXil, 25; XLVI, 25, 27); daba sonraki kay- naklare gére, daha Mekke devrinden beri, bu mdnada kullamimakta idi (kg. Ye'kibi, ngr, Houtsma, 1, 285 12), Sonradan al-Mascid al- ake ( Kur'an, XVU,1), anvaneye gre, Kudiis mabedi isin kullamhyordu (Schricke, el, Vi, « v.dd,’aa gre, daha tiyide dua edilen bir yor diiginilmelidir; lrg. Horovitr, her halde islimiyetten 8nce; Kur’an, XVI, 20 ) mukad- des bir tirbeye mascid denilmektedir. Peygam- ber banlara bagl ibadetieri ker zaman tant mamsg ve kebdl etmemis olmakla berdber, bu tabir islamiyetten Taneya sdaomg ve iginde Tanniya dui edilen ibadet yerlerini iféde etmektedir. Su ayette, muhakkak ki, ba umémi ménada kullanilmigtir: — Allah insanlers rine karst korumamig olse idi, mubakkek ki, manastirlar, kiliseler, bidet yerleri, nomazga- lar (galavat) ve mescidler tahrip edilirdi (Kure ‘an, XXU, 41). Ayas zamanda bir kediste de kelime, bir habeg kilisesi dolayist ile (bk. Bubiari, Salat, bab 48, 543 Muslim, Masicid, bab 3, hadis w—21) ve bir bagka badiste yabudi vo huristiyanlarm mukaddes tirbe- Jeri igin kollamlmigtir (Bubiri, ayn. esr. bab 553 Muslim, ayn. esr, bab 3, badis t6—21 ). fbn Haldin bile kelimeyi genig manast ite, mabed, hangi dinde olursa-olsan, ibédet yeri yerine kullauabilmektedir (Mukaddima, fast! 46). Tabir baslangigta Peygamberin diger dinlere karst aldifi vaziyete tamamen aymekta- dir. Ibrahim bir miislman oldugu gibi, Davad"on da bir meseidi vardir ( Tabari, I, 2408, 7 v. dd.). Peygamber igin esas mescid, daha Su- ccleri Bayt Allah adi verilen, Mekke mibedi olarak kalds, Medine devrinde Kureyslilere arg! yapilan ithamlarin en mihimferinden biri mil’minleri el-Mascid al-haram (Kar’an, MW, 21q3-V, 33 VUE, 363 XXU, 255 XLVILL 25) ‘dan kovmalart olmalidir; ba da ba mabedia hakiki sahibine tapmalar: dolayin ile, cok haksiz idi, al-Masdcéd bakikf Tanniya dittir (Kurlan, LXXIL, 18, Mekke devri); bu itibarla, Tennis: olmayan Kimselerin »Allebin cimilerinde* Allaha ibadet edilmesine engel ol- malar! minastzdir (Kar‘an, Il, 108). Hiert 9. yilda gu ayet ndzil oldu: — »Magrikler Allebin cimilerine ayak besamazier* ( Kur‘an, IX, 17 vd.); yeni dinia mubélifleri de cfmilere. so- kulmadi. Peygamberin hayaty, té gocuklugundan beri, al-Mascid al-hardm’in kadsiyetine ale sk oldayonu vo buna karst tite: kebdl ctmedigial isbat etmektedir. Diger mekke- liler gibi, Peygamber ile tarafdarlar: mune taraman Ke’be’si tavifa vo Hacer-ionvedi Spmeye devam etmiglerdir (bk. msl. tba Higim, s. 183, 12 v. dd., 239, 8, 251, 13); Peye gamberia, hemgebrileri gibi, bir mescide & ‘oturupy tarsfdarlarindan biri ile veya mu- halifteri ile minakaga ettigi sik-sik sdylenir (CUbn Higiin, 2+ 233, 18) 258) 155 252, 14) 259, 260, 294, 18 vid). An’aneye gore, Peygamber Ka’be'ain yan-bagmda, Yemen kégesi ile Ha. ceri caved arasmda, nemaz lalards (ibn Hi sim, 3. 190, 9 v.dd.), ‘Omar, islimiyeti kabal eitikten sonra, mi’minlerin rahatstz edilmeden Ka'be’nin yauinda aamez lalmalanm te’min ‘etmig olmalidir (ibn Higim, s. 224, 13 vid, 17 vd.) Peygamberin Ka’bo'ye ne derece bagh ‘oldugann hieretten evel an’anevi karban menisikine katiimast agikga gistermektedir (Kar’an, CVI, 2); 1 (h.) yilda Peygam= borin tarafdarlarindan iri olan Sa'd b. Mu'az hace merisimine katilmg ve 2. (h.) yilm 20 zilhiecesinde, Poygamber Bani Salima ‘musalla’sinds bizzat kurban kesmigtir, Bu itibérla o, yeni dinin dogrudan-dograya reddet~ modigi bustslarda, eski an’anclore bagli kal- mgt, Faket islimda Lendine ait yeni bir Sbadet yeri meydana gikmgtir. Mokke ’de ilk miisliiman comiatinin hustst bir ibadet yeri yok idi. Peygamber, ill: erkeke terafdart olan ‘All ve aym zamanda on oski arkadaglart ile birlikte, Melzke ‘nin dar sokek- Jarmnda, gizlice namaz kilmakta idi (ibn Higam, 5, 1595 166, 13 v. dd), Umamiyetle Peygamber- in bézan Ka‘be civarinda (Iba Higim, a. 190, 9 v.dd.), bazan kendi evinde (ibn Higam, s. 203, ovad.), tek bagina namez kildsji riviyet edilmektedir. Bonunla beréber mi’mialer co- mnfat hélinde namaz kilmakta ve bunun igin bir evde toplanmakta idiler (ibn Hisim, s, 202), Bazan ‘Omar de, bagkalan: ile bislikte, Kabe yamnda namaz kalmakta idi (Ibn Higiim, 8.2243 glinkit kendisi Kureyslilerden gekiami- yorda, Peygamber cdmide, al-Lat, al'Uzaa ve Monit adit eski arap ilihelerini kabél eden, faket sonradan neshedilmig ayeti teblig eder- ken, rivayete gre, yalmz mi’minler degil, aym zamanda orada bulunen miigrikler de secdeye kapanmislardir (Tabari, I, 1192 vd). Rivayete gre, Abi Bakr’in Mekke’de evinin avlasunda, kept yanimda, hustst bir mescid var idis yine rivayete gére, Kureygliler buna iticax ctmiglerdi; gioki omu géren kadialarn ve gocuklarin heyceana Kepilip, yoldan gaka- bileceklerint ileri stirdyorlard: (ibn Hisam, 5. 246; Bubiris” Salat, bab 86; Kafala, bab 4 ve tir. yer.; Mazalim, bib 22). Peygamberin dinf akfdeleri, esas olarak, bir ibadetgabin mevoddiyetini seri? kilmamekte idi, Allah nazerinde her yer bir idi ve nama visitas ile, Allabm husdrunda secdeye var- mak her yerde miimkiin idi; daba Sneeki poygamberler ancak havralarda ve kiliselerde Wesclb. ibadet ettikleri hilde, Peygamber bitin din. yayi bir mescid olarak tamdijim sdylemighiz (Vakidi, tre. Wellhausen, s. 403; Corpus iuris di Zayd b. Ali, uge. Griffin, s. 50 ve CLKXIX; Bubari, Salat, bab-s6; Tayammum, bib 1; Muslim, Masicfd, bb 1, hadis r, 4, 5). Bonun- In beraber:— ,Namez zamant geldi mi, namaz falmalisin ve bir mescidde lalmslisin" ( Mus- lim, Masdcid, bab 1, hadis 1) — hadiai de vardir ve Peygamber, Ka'be ‘nin an'anovi kadsf vasfina siktesikiya baglidir (bk. Kar’an, Il, 136, dd,), Kendisi Medine ‘de tam bir serbestlik ile hare- kot edildigi zaman, tarafdarlan ile birlikte, ra- hatstz edilmeden toplamyp, cemaat halinde namaz kalabilocegi bir yer bulmagn diigiamilg olmahdir, 2%, Medine’de camiin te'sisi, Bir hadise gire,Peygamber Medine 'ye, yamine da yoldag (ridf) olarak bulunan Abii Bakr ile birlikte, deve ile gelmigtir. Beraberlerinde Bani Nacedr’dan biz kimseler bulunuyorda, Deve Abii Ayyab ‘on avlusunda (fing? ) durdu. Orada Peygamber( Anas’e gre )namaz lalmig- ‘ur, Namazdan hemen sonra, burada edmi,ya- pilmasint emretmig ve Mu'az b, ‘Afra’ ain hima- yesinde bulunan Sehl ve Suhay! adindald iki Skeiixin argasim on dinera satin almistir. Daba Snee Peygamber arsoy: parasiz olarale almaj kabGl etmeyinee, Abi Bakr parayt vermig ve Peygamber, edmi ile evleri yapilincaya kadar, Abi Ayyib’un evinde misifir kalmgte, Bu milddet iginde, namazlerm: karlarda veya her angi bagka bir yerde kalmagtr (Bubiri, Salat, bab 48; Muslim, Masteid, bab 1, hadis 93 Abmed b. Hanbal, Musnad, Ill, 212 sks Tahari, I, 1258 vidi; Mas'tidi, Marie, 1V, 140 vd.). Bu hadise gre, edmiin yapilmast Pey- gamber tarafindan ta baglangigta distindlmig ve yerinin segilmesi de deveye birakilmstir, Bir bagka hadise gire, Peygamber Abii Ayyib ‘un evine yerlegmig, fakat ile xamanlar na« mazlart Abi Umima As‘ad'in Eomgalans ile binlikte namax kildigs bustst mescidinde Sal. mugtir. Sonradan Peygember edimiye bitigtk arsa- sida satin almak istemig ve mezkir Sksiizler- den satin almshr; bu hadise giro, bu dksiizler As'ad’m himayesinde bulunmakta idiler ( Bala gurl, Futih al-baldan, vgr, de Goeje, s. 6; rg. Wiistenfeld, Gesch. d. Stadt Medina, s. 60). Arse, mezar ve harabe (hirab; bas hadislerde: hars; Tabarl, I, 1259, 1731260, 3 krg. Abmed b, Hanbel, Musnad, Ill, 212, 1, intimal eski bir okuma farkidir) ve -hurma afeslan ile keph di; develerin ve kigile ebl hayvanlarm (Bubiri, Vai’, b&b 66) bariamesina taksis edilmig idi. Mi'minleria yarduns ile burast temizlettirildi, burma agag- ‘MEScID. 3 ant Kesildi vo etraft duvar ile gevrildi. Yap malzemesi olarak, Snco gineste karutulmug Kerpig, (labin ) leallamilds (fbn Higim, s. 3377 Bubari, Salat, bab 62, 65; bir hadise gire, bunlar Fatima kuyusunun yakinmda kurntu- yorlard:, Wiistenfeld, Stad? Medina, s. 31). Binda pir avlo, avlunun etrafinda tag te- meller tzerine gilalm kerpig bir dovar var dis davarda ig Kap: bulunuyords. Kapilarin siiveleri tastan idi, Onceleri bos olen kible tarafinda (yéni imal duvar.) hurma agact givdolori biver siitGn vazifesini girmekte ve Kil ve burma yapraklarindan yapilmsg bir dama desteldike yapmakta idi. ark tarafnda, ayn malzeme ile, Savda’ ve ‘A’isa igin, iki igi ev yapildi; bonlarm medbali avluya agilmakta olup, halt ile kaph ii. Soaraden bu evlerin sayist artirids; béyleee Peygamber- in zeveelori igin 9 kiigtik ov yapilmig oldu. Kibla cenGp istikametine gevrildigi zaman, gimal davarma ol stirilmedi, Horma givde- Terinin tizerinde duran ve guffa yabut qulla denilen bu gat: altina evsiz-barksiz mii’- minler sgiamiglard: (Buhari, Salat, bab 48, 62; Wilstenfeld, Medina, s, 60 vid 665 Diyarbakri, Tari al-Hamis, Kehire, 1302, 1, 387 v.dd.; suffe igin bk, s. 387 ortada; 301 Hkinei yarismda; rg. L. Cactani, Annali dell” Islam, I, 377 v.d.). Mescid 7 ayda (Wilsten- feld, Medina, s. 59), bagkalarina gre de, hierl 2, yaln safer aymda tamamland: (lon Higam, 339, 18 ved.). Mescid gok side olup, ashnda etrafi duvarlar ile gevrili bir avludan Sbaret idi, Simél tarafinda guffa, baksi gegen sundorma vasifesini gérmekte idi ve cendp tarafinda, sonradan yeni Libla cthetinde, muh- temelen siitdnlar iizerine oturtulmug bir sat yapilmg olmali idi; giinkii Peygamber bir harma kiitigiine dayanarak ve mubakkak ki, kuble cibetine dinerek, vaaz etmekte idi, Bu gatilarin ne biiyiiklikte oldogunu sdylemek miimkiia degildir. Mescid Peygamberin evlerinin, avlusu ve aya: zamenda mif'miplorin ictim’ mehalli ve comiat ile namaz kilinan yer idi Kaynaklara gére, Peygamber, daba baslan- gusta, Medine'de bir edimi yapturmal niyetin- de idi Muahhar bir rivayete gore, Cabral, Allah adina, Allah igin bir ev yapilmasin emretmigtir (Hamis, 1, 387 ag.); fakat bunda, daha sonraki gartlarin izlori bulunmaktadwr. L. Cactani (Annali dell’ Islam, 1 432 437 v.dd.) ve daha sonra da H. Lammens ( Mo'a ia, 8.8, n0t §, 62.ve tir. yer.; ayn. mill, Ziad, 8.30 v.dd,, 93 ¥.dd.), en eski mescidin bir ha- ram al-haram vesfin: tagrmadigims, agik olarak, belirtmislerdir. Ba gérlig lekinde Aodis ve sira’den bir gok misaller verilebilir (krg. Annali dell’ Islam, 1, 440), tslamiyeti kabQl etmer olan Bani Sakif, Peygamber terafindan, ‘miicl- kereler yapilmak fizere, cfmiye kabél olundas Peygamber onlara avluda 3 gadir bile kure durtta (fbn Higim, s, 916; Vakidi-Wellbausen, #382); Tamim’in morabhasiani da edmide serbestge dolagyor ve namez biter-bitmez, Peygamberi yanlarioa gaiuriyor ve miizakere sirigiyorlard: (Ibn Higam, s. 933 v. d.5 Valgidi~ Wellkeusen, s. 386). Ibn Unays, Huzayl kabile- sinden Sufyan ‘in bagim buraya getirdi ve Pey- gamborin ayallers uouna atarak, yaptiklerint anlatt: (Ibn Hisim, s. 981 v.d.; housen, s. 223). Uhad guzve Aineli reisler geceyi cdmide gegirdiler (Vaki- ai.Wellhausen, s, 149). Avsler efmide yarae larim tedavt ediyorlard: (ayn. ear, 8, 285 vd. Tabari, L, 1491 v.d. ); in af. tGnlarindan birine baglanmishr ( Buhari, Saléi bab 76, 823 bir de 75 }. Bir gok fakir guffa’da yagyorda (Bubari, Salat, bab 58); avluda ga dirlar ve kuliibecikler kurulayordu. [slmiyeti kabGl oden bir azadh efriye (ayn.esr., bibs7)ile Bani Gifar da kullibe yapmislerdir; bu sonunea- larm Kulibesine kanlar iginde sigman Sad b. Mu'az, orada can vermigtir (ayn. esr., bib 113 Usd al-gitba, I, 297). Cemaat istedigi gibi meseidde oturur veya sirt distii yataral, sohbet ederdi (Bubari, ‘/lm, bab 6; Salat, bab #5; Ibn So'd, I, 124, 14). Yabancilarin, halife ‘Omar’in zemanma kadar, mescidia bir kBgesinde uyuduklars géxlilmigtir (Kamil, 118,15 v.dd.); Peygamber bajislart burade kabil eder, onlart sahdbelerine dagitird (Bu- bari, Salat, bab 42); burada ticdrt miizike- reler de yapihrd: (ayn. esr, bab 7%, 83); hillisa burada her kes istedigi gibi barcket etmekte idi, Hattd bazan Sudanhlar ve hae besler, Peygamberin mi'sdadesi ile, mesoidde murak ve kalkanlar ile, gisteriler yaperlard Cayn. mil., Salat, bab 69; ‘Jdagn, bab 2, 25; Cikad, bab 81) ve Peygamberi girmege ge. om bir yabanci da mescide deve lzerinde gir- ‘mig idi (ayn, mll., “/dm, bab 6 ). Bu ilk mesci pek ,kudsi* bir miblyeti yok idi, 3yle ki minter ile alay ottigi igin kovolan miinifike lardan ‘Aba Ayyab'a:— ,Beni mirbed Bani Sc'leba’den mi kovuyorsun?® — diyo bagirmigtir (lbp Higam, s. 362,10, vid). Bitin bunlar, kudsi bir binddan ziyéde, umi- mi karargih manzaras: gistermektedir. Diger taraftan mescid, dsha baglangigta, comBat hi- linde ibadet igin kullamldigindan, Peygamber- in evinin avlasu olmaktan bagka sir mahiyot tagimgtir. Baslangigta Peygamberin bu hue sGstaki diisiincesi ne olarsa-olsun, islimiyetin ‘chommiysti arttiksa, mescid yeni ceméatin dint 4 Mesclp. ve siyist merkezi hiline geldi, Bu iki nokta-i nazar islimiyetie, bilhessa ilk zamanlarda, birbirinden eyriimamakta idi, Cémai_mi’min- erin, namaz kalmak igin, Peygamberin etra~ finda toplandiklant bir yer Idi. Peygamber ora- da vaszlarin: vermekte idi;bu vaszlarda Pey- gamber mii‘minleri Allaha itdate davet etti- # gibi, comfatin ictimat hayatr ile al@kal: nizdmlar’ da koymakta (Bubiiri, Salat, bab 70, 71) ve bu gekilde dint ve siyéot mi man toplelugunu idére etmekte idi, Araplarin hakiki minada eski kudsi_yerlerinde bi her kesin hareketi serbest idi ; Medine meseidini Mekke mabedinden ayiran sey, bilhassa, kudst mabiyeti olan hig bir esyfsi bulunmamass di, Sira (thn Higim, s 183 vid, 185, 1, 229, 8, 248, 257, 1»)'ye balulir ise, halk Ka'be otra finda gerck giinliik islerini, gerek daha mi him meseloleri gdriigmek isin toplamrdh, Pe: gamber de orada oturur, kendiai gérmeye gelon yabancilar ile miinakase ederdi. Orada ekseriyd diviig ve eiiz kavgast da olurdu (Ibn Higim, 2. 183 v.d., 185 vd, 187 vid, 20: 257, 259; Chron. der Stadt Mekke, ngr. tenfeld, I, 223, 11). Ke’be'nin yamnda Dar alenadva var idi; oradamiibim meseleler gé- rigilir vo adilet icra oluaurdu (ayn. esr, fibrist ), Medine mescidi islim edmilerinin umé- int sekline Srnek olmus, ancak toplant: morkezi veya ibidet yeri vasiflarmdan biri, bal ve sertlara gére, ajir basmigtir. 3 Peygamber devrindeki diger meseid ve camiler. Peygamberin Medine 'deki mescidi, 0 devirde misimanlarin yaphklani tele mescid dey, hat- 16 an'aneye gire, ilk mesoid do depil idi. Riv: yote ire, ilk yapilan edmi Kuba mescidi i Medine topraklarima bagh ofan bu kéyde ( bk. Witenfeld, Geschichte der Stadt Medina, 1. 136) Peygamber bicret eindsiada ‘Amr b, "Avi kabil etinin miiddet husdsunda 3, 5,8, 14 veya 22 giin gibi, ayriayri rakamlar ileri siirilmektedir. Bir hadise gre, Peygamber buraya vardigi zaman, ill olarak hicret edenler ile angar tarafinden yapilmig bir efmi buldu (bk. Wistenfeld, ayn. esr, 8. 56; Balazuri, Futah al-buldan, s. 1; Diyare bakri, Tarih al-Hamis, Kabire, 1302, 1, 380 v.d.). Bir bagka hadise give, Peygamber kendisini misffir eden Kulgiim’e Ait olan ve hurma kurutma mahalli ( mirbad) olarak katla~ nilan bir yerde, bizzat kendisi bir meseid yaptire migtir ( Wiistenfeld, Medina, #. 2315 Ibn Hi- fim, 84381, Tabari, , 1260, 6; lon Se'd, |, 1, 63 Mas‘idi, Murae, IV, 139; Diyérbakri, Hamis, 1, 381; al-Sira al-Helablya, Kahire, 3320, Il, 58 vd.) Bu hadfs Medine “deki esis cdmiin yapiimasina dair rivayotin hareket noke fas: olmugtur. Peygamber ( Abii Bakr ve ‘Omar ibe ettikten sonra ), ‘All ’yi bir deveye ig ve devenin vardifn yerde, Harra’den getirilen taglar ile, bir mescid yepturmis, ilk tagt izzat kendisi, digerlerini de Abi Bakr, ‘Omar vo ‘Osman koymuslardir (famis, 1, 381). Daha soaralant, rivéyete gére, Peygamber her cumartesi, hayvan sirtinda veya yaya olarek, Kuba’ meseidine gider ve namaz kaldirirds; yant-baginda namaz_ lildyfi stitGa bala géste- rilmektedir (Bubiri, Fadl al-galat fi mascid Makka va'l-Madina, bab 2, 4; Muslim, Hace, bab 9% hadis $76; Hamis, I, 382; Balazui 4 5): Rivayote gore, Peygamber hieretin 4. yi da, rebilevvel_aytaim bir cumartesi (sabbat ) glint Bani Nadir e gitmig vo Kuba’ mescidinde namaz kilmistir (Vakidi-Wallhausen, s. 161 ). Bu mescide ait rivayetin cemfatin daha sonraki tedimiil ve kandatlorinden meydana geldigi agikardir, Yalmz bilinmesi gereken bir nokta mescidin Peygamber tarafiadan veya Peygamberin gelmesinden evvel, tarafdarlarm- dan biztlari terafindan yaptinldijina dafr olan eski rivayetin de, daa sonraki devre ait oli olmadigrdir. Bayloce Peygamberin Medine “deli mesoiddea bagka mescidier kurup-kurmadigr veya tamyip-tantmadifi meselesine —gelmig ‘oluyoruz, L, Caetani bu meseleye menff olarak: cevap veriyor; mescidin menge’i hakdandaki kandatine bakihrsa, ondan biyle bir cevap beklenebilirdi. Ona gére, sonralart her devir~ de mescidier ile Peygamber arasinda bir mii- ndsebet kurmak husdsunda giyet agik bir temayill vardir ve Kur‘an, IX, 108 'de wzarar vermek giyesi ile meseid* ( mascid al-sirdr ) ingist giddetlo reddedilmektedir. Kur'an’da bu dyet sdyledir: — , Zirar( ,zarar vermek*) ye imfnsizhk ve mi?minler arasinda tefrika gikare mak igin, evveleé Alllaka ve rosGliine kargt gelmig olanlardan gizetlemek dizer, mescid yopenlar : — ,Biz iyilikten baska bir sey kasdet- medik* — diye, yemin edebitirler. Bunlarin yalen sbylediklorine Allah gibiddir ! Bu meseide asl ayak basmamslisin; zira aneak deha ilk gine den bulds ile kurulmag olan bir mescid igine girilmege layikter; orada rdhlarint temizlemek isteyen insanlar vardy ve Allah rahunu te- mizleyealeri sever* (Kur'an, IX, 105—107 ) An’aneye giro, bu ayetlor hicrf 9. yilda nds ‘olmugtur; Peygamber Tabiik’e giderken, Bani Salim ona, yarali ve yaghlarm dinf vecibeleriai kolaylastirmak maksadh ile, bir meseid yeptike larm sdyleyerek, orada namaz kilnmesint ve bu mescidi tanimasint rie etti, Peygamber ba isi déniistine baktz ve o zaman yukarda MEsciD. 5 rikredilen ayetler nfzil oldu; iinkit bu me: yambere karst miicfdelede bulunan Al ‘Amir al-Rabib*in tesvikt ile, miinghklar ta- yafindan_yapiimg idi, Bir hadise gére (bn “Omax, Zayd ), -hulds ile yapitmms olan mescid Medine’deki mescid idi, Medine abiilisi hale jordus bir bagka hadise gére de (Ibn ‘Abbis), bahis_mevzuu olan meseid Koba meseidi idi; Aba ‘Amir ve tarafdarlan, Bani ‘Amr b. ‘Avf iginde rahat dogillerdi ve bu sebepton yeni bir meseid yaptirdilar. Diger bir kag hadise gére de, mescid Zi Avin'da idi; fakat Peygamber buoun yalale masim emretti (Tabari, I, 1703. vd; tbn Higim, s. 357 v.dd., 906 v.d.z tba Se‘d, J, 1, 6; Vakidi-Wellhausen, s. gro v.d.; Tabari, Tofsir, KL 17 v.dd.; Wistenfeld, Medina, 8. 1315 al-Sira al-Holabiya, M1, 603 Baliguri, 1 vd; Muslim, Hace, bab 93, bedis 574). Tabak seferi ile Mascid al-zirar aresinda bir mnfinisebet oldagu dogru ise, bu mescidin Me- dino’ain gimélinde olmast gorekir; hulés ile kurulan mescidin, gebrin cenGbundali Kuba’ mescidinden ziyade, Medine deki meseid olmas: zim gelir. Bu itibérla, Modine ‘deki mescidden bagka, diger her hangi bir mescidin, esas ola- rak, reddedildigi diigivilebilir. Fakat bo takdirde de biitin an’aneyi bertaraf etmek lanm gelir; zira buna gre, Peygamber duce ba yeni mescide kargr copbe almag dogit id bu mescidi kabGt etmemig olmass, bunun ken- disine karst gelen bir girdh tarafindan yapil- mig bolunmasindan geliyorda, Hakikatte daba Peygamberin zamaninda muhtelif mescidler bulundeguna déir iddialar vardir, Msl. Kar'an da gdyle bir ayet buloamaktadir: — Allain yapimesina milsdade ottigi ve adimm Sviildii. 8 evlerde, insanlar akgam ve sabab, onun adi tebeil etmektelers abg-verigleri ve ti- ciretleri onlar: Allah teboil etmekten, dua edip, sadaka vermekten abkoymamaktadix (XXIV, 36 vid). Strenia geri alan Jesm. gibi, bu ayet Medine devrine ait ise, bunan yahudiler veya kutistiyanlar igin sdylenmig oldugunu kabtl etmek giigtiir; gu ayet daba agiktir: — Gece vaktine kadar orveu bozmayi- nu ve meseidlerde iken, onlara ( kadinlara) al siirmeyiniz® (JI, 183). Bu da gsteriyor ki, Peygamberia zamanindan “itibiren, agikea di- i ti olan ve Peygamber tarafindan tanin- mig bulunan bir gol misliman meseidi var idi, TA baslengigtan beri birbirinden ayri ya- yan kabilelerde umimf ibadetgihlar meveut diz bu hieretin 2. yinda zilhiceonin 10, gin Bani Selfma’nin mugalla’s iizerinde kurban ‘kesildigine dair olan hadisten anlasilmaktadir. Sandan bagka hustist mescidler de bulunmake {a idi, Bazan imif'minler, tipkt Modine de Abi Bakr ‘in yaptrin gibi, evlerinde, ieébinda bag- kalarinin topluea gelebilecekleri, bir namaz mae halli yaptirmakta idiler (Bubiri, Salat, bab 46, 873 Tacahhud, bab 36; krg. bir de Azin, bab 0). 2B, PEYGAMBERDEN SONRA Te’sis EDILEN CAMILER. 1. Bayak eamiler, Medine’deki mescidin, daha Peygamberin zamanmda, misliimanlann idire ve ibdet merkezi sifats ile kezandigt ehemmiyet, miisti« man kumendanlerm bir yeri fetheder-etmez, ba sihamn merkezi olarak, bir efmi yaptir- magi disiamtly olmalarnda agikea kendiai gSstermeltedir. ‘Tamamen yeni te’sis veya meveut bir sehir bahia mevzua olmasina gire, gartlar bir az degigmokte idi. Bunlarin birincisine ait misilleri Basra, Kafe ve al-Fustif ‘ta bulmal tayiz, Basra, hicretin 1g. (yabut 16. veya 17.) unde, kagt gegirmek makeadi ile, ‘Utha b, Nati tarafindan, bir ordugéh olarak kurulda, Ordugahin orta yerine emi ve kergiema ku- mandania makarri (dar al-imara), hapishine ve divan yaptirilds, ilk Snee, izerinde hig bir yapt yapmadan, sidece hudutlart gizilmig olan muayyen yerde namaz kihmyordu. Sonra sax lardan bir bind meydana getirildi, Harbe giderken, sazler sdkiiliiyor ve bir yore yigil- yordu, Sonradan ‘Omar’in valisi olan Abi Masi al-Ag‘ari, giinegto kurutulmug kil ve erpigten (Iabin) bir meseid yaptirds ve ts- tinil ot ile Srttiirdd: (Balizurl, a, 346 ved, 350: BGA, V, 187 wdd.; Yakitt, M'cam al- buldan, 1, 642, 095 Tabari, I, 2377, 14 v.d.). Seid b. ABT Vals hicretin 17. ysliade kur- dogo Kafe'de de aym gekilde hareket etti, Orta yere mescid, yant-bagina da dar al-imara yaptirdi. Mescid énee bir hendek ile gevzilmig, listii agk ve dirt kége bir sthadan (sahn) ibaret idi, Burosi ¢0.000’den fazla insamt ala- eak kadar genig idi. Galiba burada da sazlar- dan istifade ir; daha sonralart labin kullanmigtr. Yalaiz cendp lasminda, stiténlar fisttinds catisi bulunan bir gélgelik ( galla) meydana getirdiler (Balazuri, 3, 348, 1: suffa). Camiin yanmndeki dar el-imdra aon- radan, ‘Omar’in emri fzerino, eam ile birleg- Arild (Tabard, 1, 2481, 12 vidd., 2485) 16, 2487 edd, 249%, 165 Yakut, Ma'eam, W, 395,16 v.dd.; Balizuri, 9, 275 wd.s bk, Annalé dell’ Islam, It, 846 v. da). Cémiin plam Medine "de- Kinin (Tabaci, I, 2489, « v. dd. "da agikea igdret ‘edildigi gibi) tam bir benzeri idis cdmiin chemmiyeti, biyleco, vaziyeti ve yamindali | kumandanin tkametgahi ile de Kendisin’ gis 6 MEscip. termektedir, al-Fustit taki varlyet de biyle idiz ga farkla ki, orada eski bir gohir var idi. Burast da temamen yeni bir ordugah vaziye- tinde tertiplendi, Hicretin 21. yilinda, Isken- deriye’ninfethinden sonra, efmi ‘Amr in aancajia: diktigi bir bahgede yaptrildi. Bu edmiin uzunlogu 50, genigligi de 30 zird* idi, Kiblesini 80 kigi tesbit etmig ise de, garka dogru gok meyilli idt; bu lablenin ciheti so radan Kurra b, Sarik tarafindan diizelttiril Avla gok basit idi; etrafi duvar ile gevzil olup, igine agaclar dikilmis idi, Uzerinde bir gett oldugundan babsolunmaktadir; bu, yo- Kanda sé2i gegen qulla veya guffa olmachr. hemen yakinmda ‘Amr b, alAsi ve ‘nun dért terafinda da ahl al-ra'ya oturuyer- du, Peygamberin evi gibi, kumandamaki de sark tarafinda olup, ikisinin arasinda bir yol bulunmakte idi, CenGptaki barie, her duvards fei kapr var idi ( Yaleit, Ma'cam, Il, 898 vid. Makrizi, Hitat, Kehire, 1326, IV, 4 vdd Ibn Dukmik, Kitab al-intiszr, Kabire, 1893, 8. 59 vedd.; Suyiti, Husn alemuhdzara, |, 63 v.d.t HL, 135 vidas krg. Annali dell’ Islam, IV, 554, 85%, $63 v.dd.). Aym tertibi bfcretin 20, yilm- da al-Mavsil de buluyorus ( Balazurl,s. 331 vd.) Baska hallerde miisliimanlar, gerek fetih soroti ile, gerek muahedeler ile, ele gogirdikleri eski sehirlere yerlesiyorlard:, Mughede yapar- ken, Kendilerine edmi igin bir yer aytriyorlar- ai (bk. Balazuri, o, 136, 14, 147, 2). Fakat fethodilen gehirler ile muthede yolt ile ahnan sehirler arasmdaki fark, gok gegmeden, orta- dan kalktr; bir gok ballerde serfbatini kayb- etti. Milsliimantarin, yerlestigi eski sebirlere misdl olarak, al-Mad@'in, Sam ve Kudis gdste- rilebilir. al-Mada’in’de Sa‘d b. Abi Val, hicretin 16, yihnda gchri zaptettikten sonra, evleri_miislimanlar arasinda taksim etti ve Kisra’nm [odin’s, Sa'd*im orada fetih namazt (galat al-fath) kalmasin miiteakip, emi hi- fine sokuldu (Tabari, 1, 2443, 15 v.45 245157 v. dd). Hieretin 14. veye 15. yilnda teslim she nan Sain’da, an’aneye gére, Johaanis kilisest taksim ile, yarist milslimanhja méledilmigtir; buna dayanarek, gehrin Jasmen fetih yolu ile, kasmen de aalagma yolu ile elde edildigine dir bir efsdne viledt bulmastur ( Balézuri, 4s. 125; Yakit, Mu‘cam, Il, sors Ibn Cabayr, Rikla, 2. 262; JA, 9, seri, Vil, 376, 381, 404). Bununls beraber, hakikatte miisliimantarm, kili- senin hemen yaninda, kendi efmilerin’ yaptike Iam santhyor [ bk, mad. AM] ve yine orada, bag- kumandanin sazayi al-fard bulunmalcta idi sonralar: buradan Maksiira’yo dogrudensdog- raya bir medhél yapilmgtr (8G A, Ill, 139, 4), Demek ki, buradaki gartlar da Medine 'de- Ikinin ayn olmugtur. Faket an’anenin kayd= ‘ttigi hal tarzmin mevolidiyetini bertaraf etmek milmkiia degildir ; gtinkti bu huststa bagka kay naklarda da deliller bolunmaktadir; msl, Himg ‘ta miskimanlar ile hwristiyanlar aiigtorek bir binfys, cfmt vo killse olarak, kullanmakta idiler. igtabri ve bn Havkal ‘a gre, ( miigterok kaynaklar: olen) el-Balhi zamanmda doram bayle idi ( 309 = g21; BGA, I, 61,7 v3 Th, 147, 55 IL, 156, 15). Bo trl bir tertibin Ermeniye’deki Dabil’de de bulundagu ileri sliriltyor (BGA, I, 188, vids TI, 244, 215 erg, TH, 377, 3 vd.) Kudiis'teki gartlar bagka idi, Eski kibla ve Kar'an( XVil, 1 )'dan avlagildiga Bere, mtist~ ‘manlar oradaki mébedi tammakta idiler. Buna gore, arap fatihlerin teslim aldiklari sehirde Kudsiyetini kabal ottikleri_mabede devim et- mig olmalari tabi'idir. Rivayete gire, ‘Omar hieretin 17. yilinda, Kudiis’te Sulayman mae bedinin bulundugu yerde bir efimi yaptirmigtir CE. Baethgen, Fragmente syr. u. arab. Hist., ‘& 17, 110, miladf yoo yilnda Basra metropoliti Iso'denah’a gdres krs. bir de VI. astrda The- ophanes, bk. G. le Strange, Palestine unter the Moslems, 1890, 8. 91, not). ‘Omar efmiiain yerini alan Kubbat al-sabra ( b. bk.]’ain mabedin yerinde bulundugu muhakkektrr, Bu yerin nasil tesbit edildigi hakkmda muhtelif rivayeller ileri sirilmektedir bk, mad. KUDOS), “Omar devrindeli digor cfimiler gibi, bu yap: da giyet basit di. 670 yilnda Kudtis’e gitmis olan Arculf géyle yanyor: — yEskiden mu- azzam mabed bingsinin yikseldigi yerde, arap- lar bir kag harép duvar fizerine koyduklart tabtalar ve kaziklar ile meydana getirdikleri, basit, dért kige bir meseide devim etmek- tedirler* (Itinera Hierosolymitana, use. P. Geyer, 1898, 2 226 vidg tre. P. Mickley, Dos Land der Bibel, 1917, Ml/2, 19 vd). Ba cimiin de, famimen yeni olan diger edmi- bi, dirt kige olmas: dikkate deer ramen, Arculf’a gire, bu oami 3.000 kisi alabiliyordo, ‘Mo‘aviya zamaninda Kayravia gehri, bu gekilde orte yerinde efmi ve dar al- olan bir ordagth halinde kuruldu ( Me'cam, W, 213, 10 v.dds). Mel. Balézuri igdret ettigi gibi, misliman fatibler, sonradan yoni eldo ettikleri gehirlerde daim& bir mer- kez cfmii yapmakta idiler; ilk nee her ge hirde Medine’deki Peygamber efmiinin tak- Jan miitevaai bir mescid yapryorlardh, fe- tional olarak da, eshi gehirlerde, meveut bi- nalant mescid olarak kullamyor, fakat gok ges meden, bir cok yeni mescidler meydann getiri- yorlard, Mescip. , 2, Kabile edmilerive firka efmileri CAmiler yalniz gebirlerde yapilmyordu. Ka- Baer {slimiycti kabl husGsunda Peygambere verdilderi zeman, namax kilmok mecbari- jetini de Kabtllettiler, Ne dereceye kadar {stimiyetin iefplarim yerino gotirdikleri bilin- miyor ise do, islémiyetle alakalandiklars andan itibaren, miisliiman igin bir ietima dana getirmek lizdmuna duyduklan gériiliyor. Giphesiz, deka islimiyetten Snecleri, kabile- Torin, trpka Mekkeliler gibi, umimt chemmi- yotteki miigtorck mescleler giriigilen maclie yahut nid? veya dar siira"lant var idi (bk. Laminens, Mo'dwia, a, 2055 Ziad b. Abihi, s. 40 vid, 90 v.dd.; Le Bercean de lIslam, 6, 22 v.dd.), Cami bu tiirli yerlerdea aym zamanda comfst hélinde namaz kalman bir yer olmakla aynildigt igin, kabilelerin de efi yaptirme ihtiyfem duymasi tabi't idi. Msl. rivayete gre, bieretin s. yshnda Se‘d bs Bakr kabilesi cimiler yapturmg ve bu camilerde ezan okun- maja baslanmistr (Ibu Sa'd, 1/11, 44, 75 Ibo Higm 2, 943 "te sikri gogmemektedix. Tabari, 1, 1722); Mokke yakinlarinda oturan Bani Cazima kabilesinin de hieretin 8 yilnda ef miler yaptrdiji ve bu efmilerde exan okun- dugu riviyet edilmektedir (Vakidi-Wellhaue sen, &, 351), Bu sivdyetlere ne dereceye ka- dar giiveamek geroktigi soralabilir. Daha mus abher bir miiellif olan al-Diyarbakri Bani ‘l- Mugtalik igin gayle demeltedir: aslamii va ba- nav masdcida( Tarif) Hams, Ml, 132, 205 kg. Annali dell? Isi@m, 11,221); f kaynake Iarda bona rastlanmayor. fbn Sa‘@ in rivayoti de hakikate pek uygua gértinmiiyor: buna gre, B torafindan géaderilen kimsoler, kili- solerini yikmak, yerini su ile yikamal ve eraya bir cémi yapmak emrini elmslarcir (Ibn Sa'd, Vt, $6, 1.v, dd. 5 halbuki Ibn Higim, 0. 945 v.d.3 Tabari, I, 1737 vidd. ve Balazuri, s. 86 vd, bundan bahsetmemektedisler ), Buna ragmen, dake ilk vamandan itibaren, kabilelerin efi yaptirdiklarmda giphe yoktar, Kuba’ amit ‘Amr b, ‘Avf kabilesinin efmii idi (Iba Sa‘d, 1/t, 6, 6 ve yk. bk.) ve bir rivayete gare, Bani Ganm b. ‘Avf kabflesi bu cdmii kiskanmig ve rakip bir edi yaptirmigtir (Balazuri, 2, 35 Tafsir, 1, 21 99.). Peygamberin Badr gazvesine igtirdk etmig olan sabfbesinden “ithan b. Malik, yegmar yagdigs zaman kabi- lesinin mescidine giremediginden sikayet ile, bir cdmi yeptirmak istediginden bahsetmisti (Babari, Salat, bab 46; Muslim, Masaeid, bab “47,hadis 263); rivayete gire, Peygam- ber Bani Zurayk 'm mesdini ziyfret etmig (Bu- ari, Crhiid, bib 56—s8 ) ve yoni kableyi tayin eden ayet (Ker’an, Il, 139) Peygambere Bani Salima maseidinde, namaz Lalarken, nézil olmag- tur; bu sebepten bu mescide Mascid al-fiblae ayn ads verilinigtir (Wiistenfeld, Medina,a. 62), Kabile edmii, islamiyette kabfle istiklalinin mabéfaza edilmekte oldujunun bir ydelilidir. Hakikatte bitin bélgelerde kabile

    You might also like