FARMACIJA

SEMINARSKI RAD
Određivanje nitrata u vodi

Student: Mentor:

Dženana Šabić, 1151/15 Prof.dr. Emir Turkušić

Travnik, 2019
SADRŽAJ:
UVOD ..........................................................................................................................................3-4
1. NITRATI .....................................................................................................................................5
1.1. Humana ekspozicija nitratima ..................................................................................................6
1.2. Toksičnost ................................................................................................................................6
2. Prisusutvo nitrata u vodi .............................................................................................................8
3. Metode određivanja nitrata u vodi .........................................................................................8-11
ZAKLJUČAK ...............................................................................................................................12
LITERATIRA ...............................................................................................................................14
UVOD
Nitrati i nitriti su spojevi dušika i kisika koji se nalaze u tlu, biljkama, vodi dok se sam dušik nalazi
u zraku. Osim toga, dušik ulazi u sastav svih aminokiselina a time i proteina, kao i DNA i RNA.
Sam po sebi, atom dušika je jako reaktivan i može lako mijenjati svoje oksidacijsko stanje. Zato
se pojavljuje u mnogo različitih spojeva. Posebna pažnja daje se nitritima. Redukcija nitrata u
nitrite počinje u ustima djelovanjem bakterija koje se nalaze na jeziku. Progutani nitriti u kiseloj
sredini želuca prolaze protonizaciju i ulaze u dalje biohemijske cikluse. Na kraju dospijevaju u
krvotok i u slinu u ustima. Zanimljivo je da se oko 5% nitrata reducira u nitrite kod normalne
prehrane. Međutim, ukoliko je hrana jako bogata nitratima taj procenat može biti i do 25%.

Nitrati su sami po sebi relativno netoksični, ali njihovi metaboliti nitriti, dušikov oksid (NO) i N –
nitrozo spojevi, mogu biti štetni. Najštetniji spoj koji nastaje metaboličkim ciklusima je N-
nitrozamin za koji se zna da je kancerogen. Njegov nastanak vezuje se za crijevne bakterije,
posebno patogene. Ovo može objasniti činjenicu da osobe koje imaju poremećaj crijevne flore u
korist štetnih bakterija kao što je npr. H. pylori, češće obolijevaju od raka želuca.

Ipak, postoje istraživanja koja pokazuju da cijeli ovaj metabolički proces ima i svoje pozitivne
strane. Tako pretvaranje nitrata u nitrite ima antimikrobnu ulogu jer nastanak NO omogućava
uništavanje patogenih mikroorganizama. Drugi metaboliti imaju bitnu ulogu u vazodilataciji
krvnih sudova, te regulaciji krvnog pritiska. Djeluju antimikrobno u ustima. NO utiče na
metabolizam trombocita pa ima utjecaj na liječenje i prevenciju arterioskleroze. Dokazano je da
redukcija nitrita u NO poboljšava otpornost na ishemiju/reperfuzijsku ozljedu srca, jetre i bubrega,
mada ove mehanizme još uvijek treba objasniti. Zato se istražuje utjecaj suplemetacije sportaša
radi bolje izvedbe koncentriranim sokovima cvekle i zelenog povrća. Nekoliko studija je potvrdilo
da uzimanje soka od cvekle kroz određeni vremenski period može sniziti krvni pritisak.

3
 Slika br.1 : Ciklus nitrata u organizmu

Nastanak NO u želucu reduciraju vitamin C i polifenoli. To znači da nitrati koji se unesu kroz
povrće neće biti potpuno prevedeni u nitrite jer se nalaze zajedno sa vitaminom C i polifenolima
koji su prirodno prisutni u hrani biljnog porijekla.

4
 1. NITRATI

Nitrati su prirodno prisutne komponente kao dio azotnog ciklusa. Imaju važnu ulogu u ishrani i
funkcioniranju biljaka. Oko 80% atmosfere sadrži azot kao najzastupljeniji hemijski element. Azot
je važna komponenta biomolekula kao što su: aminokiseline, vitamini, hormoni, enzimi,
nukleotidi. Široko je rasprostranjen u prirodi u različitim količinama, a posebno se može naći u
biljnom svijetu. Količina nitrata u biljkama zavisi od vrste i starosti biljaka, dužine vegetacije,
sadržaja nitrata u okolini, klimatskih uslova, sastava minerala u zemljištu,načina čuvanja hrane.
Neke biljke imaju sposobnost da kumuliraju veće količine nitrata, pa tako povrće – špinat, zelena
salata, kelj, kupun i cvekla mogu sadržavati i preko 1000 mg nitrata /kg. Kod kupusa je zanimljivo
da vanjski listovi imaju više nitrata nego oni koji se nalaze u unutrašnjosti. Količina nitrata u
zelenom lisnatom povrću ovisi i od godišnjeg doba, intenziteta svjetla, temperature, uvjeta rasta,
načina korištenja gnojiva i skladištenja. Istraživanja pokazuju kako sadržaj nitrata u svježem
povrću ako se čuva u frižideru (7 dana na temperaturi od 5°C) ostaje nepromijenjen. Ako se čuva
na sobnoj temperaturi, sadržaj nitrata opada a nitrita raste. Ovaj proces nastanka nitrita se povećava
ako se povrće priprema kao pire ili jako usitnjava.

Osim hrane biljnog porijekla i mesni proizvodi konzervirani nitratima i nitritima mogu ih
sadržavati u većim količinama, kao i mliječni proizvodi i voda za piće. Nitrati predominantno
dospijevaju u ljudski organizam iz povrća, vode i drugih vrsta hrane, ali se formiraju i endogeno.
Izvori povećanog sadržaja nitrata u pirodi su i vještačka azotna đubriva i industrijske otpadne vode.
Nekoliko faktora, kao što mi intenzitet svjetlosti, kladištenje, prerada i/ili kuhanje povrća, utječu
na koncentraciju nitrata. Kada se nitrati konzumiraju uobičajenom ishranom koja sdrži povrće,
druge bioaktivne supstance, kao što je antioksidans – vitamin C, mogu inhibirati endogeno
formiranje nitrozamina.

5
 1.1. Humana ekspozicija nitratima

Humana ekspozicija nitratima uglavnom je egzogena, a ekspozicija nitritima je uglavnom

endogena porijeklom iz metabolizma nitrata. Neki nitriti unose se u organizam kao posljedica
njegove upotrebe kao konzervansa hranei manje uslijed njegovog prisustva u povrću.

Prema EFSA – i, povrće učestvuje sa 50-70 % u ukupnoj ekspoziciji nitratima, s prosječnim

unosom od 0,64 mg/kg tjelesne težine dnevno za sve vrste povrća, odnosno 67,4 mg/kg tjelesne
težine dnevno za sve vrste hrane. Udio ostalih vrsta hrane, osim povrća, varira. U Velikoj Britaniji
i Francuskoj glavni izvor dijaternog unosa. Također, u obje zemlje značajan izvor nitita je
endogena konverzija iz nitrata.

1.2.Toksičnost

Toksikokinetika nitrata je kompleksna. Kod ljudi, dijetarni nitrati se brzo apsorbiraju u želucu i
proksimalnom tankom crijevu u plazmu i najmanje 25% apsorbiranih nitrata se iz plazme aktivno
izluči pljuvačkom u usnu šupljinu gdje se na površini jezika baterije oralne mikroflore reduciraju
oko 25% nitrata u nitrite. Kod zdravih odraslih osoba salivarna konverzija nitrata u nitrite čini
5.7% od ukupnog nitratnog unosa, dok djeca i osobe sa gastroenteritisom koje imaju visok
gastrični pH imaju i veći udio konverzije. Redukcija nitrata pod dejstvom baterija odvija se i u
drugim dijelovima digestivnog trakta. Nitrati se brzo distribuiraju krvotokom u tijelo. Oko 255
oralne nitratne doze izlučuju se pljuvačkom, oko 65-70% urinom, a putem fecesa najmanje.

Nitrati su relativno netoksični, ali njihovi metaboliti, nitriti, nitratni oksidi i N-nitrozo komponente
mogu imati negativne zdravstvene efekte. Istraživanja pokazuju da konverzija u nitrite ima
značajnu antimikrobnu ulogu u želucu, a i drugi metaboliti nitrata imaju važne fiziološke /
farmakološke uloge.

6
Metabolički dolazi do formiranja nitrita, kao i N-nitrozo komponenti što može dovesti do niza
toksikoloških efekata: formiranja methemoglobina, hiperplazije zone glomeruloze u adrenalnom
korteksu i gastrične neoplazije. Akutna oralna toksičnost nitrata na životinje je općenito niska.
Prema FAO/WHO, humana letalna doza iznosi 4-50 g nitrata.

Methemoglobinemija

Methemoglobin (MetHb) čini oko 1% ukupnog hemoglobina (Hb) kod zdravih odraslih ljudi, ali
može biti i veći kod nedonoščad i novorođenčadi. Nitriti u krvi pretvaraju Hb u MetHb koji ne
učestvuju u prijenosu kiseonika do ćelija i tkiva. Methemoglobinemija se manifestira s nekoliko
kliničkih simpotoma – cijanozom kod djece pri koncentraciji MetHb od 3% nivoi 10% i veči
dovode do kliničkih simptoma redukcije transporta kisika, nivoi MetHb iznad 20% rezultiraju
hipoksijom i cijanozom, a nivoi MetHb iznad 50% dovode do smrti.

Tabela 1. Koncentracije MetHb i klinički simptomi kod ljudi

Koncentracija methemoglobina (%) Klinički simptomi

10-20 Centralna cijanoza, često asimptomatski,

moguća slabost, tahikardija

20-35 Depresija CNS a (glavobolja, vrtoglavica,

umor), dispneja, nauzeja

35-55 Letargija, sinkopa, koma, aritmija,

šok,konvulzija

>70 Visok rizik od mortaliteta

Prema Smjernicama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) te europskim i nacionalnim

propisima (WHO, 2011; Council of th European Union, 1998; MZ, 2013c), maksimalno dopuštena
koncentracija nitrata u vodi za ljudsku potrošnju iznosi 50 mg NO3 - /L.

7
 2. Prisustvo nitrata u vodi

Prisustvo ovog jona u podzemnim vodama ukazuje na potpunu oksidaciju jedinjenja koja sadrže
azot. Izvori nitrata su mineralni depoziti (natrijum i kalijum-nitrat), zemljište, morska voda i
atmosfera. Nitrati su djelimično nađeni u zemljištu i odatle su rašireni u životnoj sredini od hrane
do atmosfere i vode. Više koncentracije se očekuju tamo gde se koriste đubriva, pri truhljenju
životinjskih i biljnih ostataka, u vodama iz deponija mulja i smeća i u industrijskom otpadu. Nitrati
su uvek u višim koncentracijama od nitrita. Viši nivo nitrata je nađen u podzemnoj vodi čak do 20
mg/1, ali mnogo više vrijednosti su nađene u plitkim akviferima, zagađenim naseljima (otpadne
vode) i/ili usled ekcesne upotrebe đubriva. U površinskim vodama, iskorišćenje nitrata kao đubriva
od strane biljaka nastoji da smanji značajno koncentraciju nitrata, ostavljajući problem podzemne
vode. Nitrati su vrlo topivi u vodi, ispiranjem tla koncentracija u površinskim vodama raste. Tome
su doprinijele i septičke jame koje nisu sagrađene prema pravilima struke, te stajnjaci i gnojnice.
Stoga je određivanje razine nitrita i nitrata u biološkim uzorcima i uzorcima hrane i vode bitno za
osiguravanje ljudskog zdravlja i okoliša.

3. Metode određivanje nitrata u vodi

Nužnost zaštite okoliša potaknula je razvoj niza metoda koje omogućuju određivanje različitih
onečišćivača u elementima prirodnog okruženja, uključujući metode za određivanje anorganskih
dušikovih iona. Klasične metode koje se koriste za ovu namjenu mogu biti podijeljene na
gravimetrijske, titracijske, spektrofotometrijske (UV/Vis, IR, fluorimetrijske) i elektroanalitčke
(uključujući potenciometriju temeljenu na upotrebi ion selektivnih elektroda, voltamperometriju,
amperometriju, kulometriju).

Mnoge od navedenih metoda pokazale su nedovoljnu osjetljivost, selektivnost ili točnost, stoga se
u zadnje vrijeme sve više pažnje pridaje ionskoj kromatografiji (IC). Američka agencija za zaštitu
okoliša (eng. United States Envoronmental Protection Agency, EPA) preporučila je da se za
utvrđivanje koncentracije nitratnih i nitritnih iona koriste ionska kromatografija, potenciometrijska
metoda i kolorimetrijska metoda. Metode imaju svojih prednosti i mana, se odnose na nisku
selektivnost, nisku osjetljivost, lošu reproducibilnost i detekciju (isključujući ionsku
kromatografiju).

8
Ionska kromatografija je tehnika separacije prvenstveno smjese aniona i kationa, te se često koristi
za kontrolu kvalitete vode. Njezina glavna prednost je brzina analize, osjetljivost i preciznost.
Tipični ioni koji se mogu odrediti ionskom kromatografijom su amonij, litij, kalij, natrij, magnezij,
kalcij, barij, stroncij, fluoridi, klorid, sulfat, nitrit, nitrat, fosfat, metali niže organske kiseline,
aminokiseline. Uglavnom se koristi u kombinaciji s konduktometrijskim detektorom. Niske
koncentracije nitrata i nitrita u vodi mogu se odrediti tekućinskom kromatografijom visoke
djelotvornosti (eng. High Performance Liquid Chromatography, HPLC) s flourimetrijskim
detektorom ili različitim sustavima temeljenim na principu analize injektirane u protok (eng. flow
analysis). Posljednjih godina upotreba kapilarne elektroforeze (CE) za analizu ionskih analita
značajno je porasla. Zbog boljeg odjeljivanja, kraćeg vremena analize, manje potrošnje reagensa i
jednostavnijeg funkcioniranja u usporedbi s ionskom kromatografijom, CE dobiva sve veću
pozornost kod određivanja anorganskih iona. Međutim, odvajanje CE temelji se na razlici u
elektroforetskoj mobilnosti analita, stoga je određivanje brzih aniona i kationa u jednoj analizi
uobičajenom CE nemoguće. Iz toga razloga predstavljena je modificirana CE koja istovremeno
separira anorganske anione i katione. Takva CE temelji se na elektromigraciji uzorka, koji se
injektira s oba kraja kapilare i indirektnoj UV detekciji.

UV spektrofotometrijska screening metoda koristi se za određivanje koncentracije nitrata u

nezagađenim prirodnim vodama te vodi iz slavine. Metoda se temelji na reakciji nitratnog iona i
hloridne kiseline, a očitanja koncentracije nitrata vrše se na 220 nm.

Slika br.3: Spektrofotometar

9
Koncentracija se izračunava na temelju apsorbancije uz pomoć kalibracijskog pravca.
Kalibraciona prava za nitrate sledi Beer-ov zakon do koncentracije od 11 mg/dm3 kao N. Pošto
neke rastvorene organske supstance mogu takođe apsorbovati na 220 nm, a nitrati ne apsorbuju na
275 nm, drugo merenje se može izvesti na 275 nm da bi se korigovala vrednost za nitrate.

Slika br.3: Određivanje nitrata u vodi za piće

Spektrofotometrijski postupak određivanja nitrata u uzorcima vode koristeći otopinu s jednim

reagensom odvija se na temelju redukcije nitrata u nitrite pomoću vanadij(III)-klorida u kiseloj
sredini. Nitriti u reakciji sa Griess-ovim reagensom stvaraju obojeni produkt čiji se intenzitet mjeri
pri 540 nm .

10
UV – spektrofotometrijska metoda ( rang 0.0 – 10.0 mg/L NO3-N)

Instrument:

Spektrofotometar:

Kemikalije:

a) 1 M HCl

U odmjernu tikvicu od 500 ml uliti približno 200 ml vode. Odmjeriti 42,68 ml konc. HCl u
menzuru, prebaciti u odmjernu tikvicu te nadopuniti demi vodom do oznake.

Postupak:

U Erlenmayerovu tikvicu od 100 ml odmjeriti 50 ml uzorka, dodati 1 ml 1 M HCl i promiješati.

Zatim je potrebno izmjeriti apsorbanciju na 220 nm (UV područje). u odnosu na slijepu probu. Na
zaslonu spektrofotometra se automatski očita koncentracija nitrata u mg/L NO3- N.

Spektrofotometrijskim merenjem očitava se apsorbancija i transmitansa u odnosu na 0

apsorbancije, ili 100% transmitanse sa redestilovanom vodom.

11
ZAKLJUČAK

Nitrati su prirodno prisutne komponente kao dio azotnog ciklusa. Imaju važnu ulogu u ishrani i
funkcioniranju biljaka. Oko 80% atmosfere sadrži azot kao najzastupljeniji hemijski element. Azot
je važna komponenta biomolekula kao što su: aminokiseline, vitamini, hormoni, enzimi,
nukleotidi. Široko je rasprostranjen u prirodi u različitimkoličinama, a posebno se može naći u
biljnom svijetu. Količina nitrata u biljkama zavisi od vrste i starosti biljaka, dužine vegetacije,
sadržaja nitrata u okolini, klimatskih uslova, sastava minerala u zemljištu,načina čuvanja hrane.
Osim hrane biljnog porijekla i mesni proizvodi konzervirani nitratima i nitritima mogu ih
sadržavati u većim količinama, kao i mliječni proizvodi i voda za piće. Nitrati predominantno
dospijevaju u ljudski organizam iz povrća, vode i drugih vrsta hrane, ali se formiraju i endogeno.
Izvori povećanog sadržaja nitrata u pirodi su i vještačka azotna đubriva i industrijske otpadne vode.
Nekoliko faktora, kao što mi intenzitet svjetlosti, kladištenje, prerada i/ili kuhanje povrća, utječu
na koncentraciju nitrata. Kada se nitrati konzumiraju uobičajenom ishranom koja sdrži povrće,
druge bioaktivne supstance, kao što je antioksidans – vitamin C, mogu inhibirati endogeno
formiranje nitrozamina.

Nitrati su relativno netoksični, ali njihovi metaboliti, nitriti, nitratni oksidi i N-nitrozo komponente
mogu imati negativne zdravstvene efekte. Istraživanja pokazuju da konverzija u nitrite ima
značajnu antimikrobnu ulogu u želucu, a i drugi metaboliti nitrata imaju važne fiziološke /
farmakološke uloge.

Metabolički dolazi do formiranja nitrita, kao i N-nitrozo komponenti što može dovesti do niza
toksikoloških efekata: formiranja methemoglobina, hiperplazije zone glomeruloze u adrenalnom
korteksu i gastrične neoplazije. Akutna oralna toksičnost nitrata na životinje je općenito niska.
Prema FAO/WHO, humana letalna doza iznosi 4-50 g nitrata.

Prisustvo ovog jona u podzemnim vodama ukazuje na potpunu oksidaciju jedinjenja koja sadrže
azot. Izvori nitrata su mineralni depoziti (natrijum i kalijum-nitrat), zemljište, morska voda i
atmosfera. Nitrati su djelimično nađeni u zemljištu i odatle su rašireni u životnoj sredini od hrane
do atmosfere i vode. Više koncentracije se očekuju tamo gde se koriste đubriva, pri truhljenju
životinjskih i biljnih ostataka, u vodama iz deponija mulja i smeća i u industrijskom otpadu. Nitrati

12
su uvek u višim koncentracijama od nitrita. Viši nivo nitrata je nađen u podzemnoj vodi čak do 20
mg/1, ali mnogo više vrijednosti su nađene u plitkim akviferima, zagađenim naseljima (otpadne
vode) i/ili usled ekcesne upotrebe đubriva. U površinskim vodama, iskorišćenje nitrata kao đubriva
od strane biljaka nastoji da smanji značajno koncentraciju nitrata, ostavljajući problem podzemne
vode. Nitrati su vrlo topivi u vodi, ispiranjem tla koncentracija u površinskim vodama raste. Tome
su doprinijele i septičke jame koje nisu sagrađene prema pravilima struke, te stajnjaci i gnojnice.
Stoga je određivanje razine nitrita i nitrata u biološkim uzorcima i uzorcima hrane i vode bitno za
osiguravanje ljudskog zdravlja i okoliša.

UV spektrofotometrijska screening metoda koristi se za određivanje koncentracije nitrata u

nezagađenim prirodnim vodama te vodi iz slavine. Metoda se temelji na reakciji nitratnog iona i
kloridne kiseline, a očitanja koncentracije nitrata vrše se na 220 nm. Koncentracija se izračunava
na temelju apsorbancije uz pomoć kalibracijskog pravca. Spektrofotometrijski postupak
određivanja nitrata u uzorcima vode koristeći otopinu s jednim reagensom odvija se na temelju
redukcije nitrata u nitrite pomoću vanadij(III)-klorida u kiseloj sredini. Nitriti u reakciji sa Griess-
ovim reagensom stvaraju obojeni produkt čiji se intenzitet mjeri pri 540 nm .

13
LITERATURA

1. S. Mačkić, N. Ahmetović, Osnovi regulatorne toksikologije hrane, Tuzla, 2012.godine.

2. http://nutricionizam.ba/nitrati-i-nitriti-u-hrani , 19.10.2019.
3. http://www.nmw.co.rs/nmw/index.php?page=97, 19.10.2019.
4. file:///C:/Users/Dzenana/Desktop/Fax/5.%20godina/instrumentalne%20metode/penava_ariana
_ptfos_2017_diplo_sveuc.pdf , 19.10.2019.
5. file:///C:/Users/Dzenana/Desktop/Fax/5.%20godina/instrumentalne%20metode/jambrusic
_sven_mev_2016_zavrs_struc.pdf, 19.10.2019.

14