HAGADA

NA
PESACH
Z komentarzami
chasydzkich mistrzów

FORUM śYDÓW POLSKICH

2
 REWIZJA CHLEBA KISZONEGO (CHAMEC)

Dnia 13 miesiąca nisan wieczorem (lub dnia 12 jeśli wigilia Pesach przypada w
sobotę) odbywa się rewizja chleba kiszonego (chomec) przy świetle woskowej
świecy1.

Przed rozpoczęciem tejŜe rewizji odmawia się następujące

błogosławieństwo:

Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który nas

poświęcił przykazaniami Swymi i polecił nam usunięcie (z domu) chleba
kiszonego.

Po skończeniu rewizji mówi się:

KaŜdy chamec i zakwas, który znajduje się w moim posiadaniu, a którego nie
zauwaŜyłem i nie zniszczyłem, powinien zostać uniewaŜniony i uznany za pył
ziemi.

Znaleziony chleb kiszony (chomec), naleŜy owinąć w płatek i nazajutrz,

czyli w erew Pesach, do godziny 10:00 rano trzeba go spalić. Wypowiada
się przy tym następującą formułę:

Wszelki chamec, który znajduje się w moim posiadaniu, ten, który widziałem i
ten, którego nie widziałem, ten, który spaliłem jak i ten, którego nie spaliłem
niech będzie uniewaŜniony i uznany za pył ziemi.

1
Przy świetle świecy - W dniu poprzedzającym Erew Pesach rabbi Szneur Zalman z Ład
powiedział do swoich uczniów: niedługo rozpoczniemy szukanie chamecu, kierując się słowami
Miszny: "Wieczorem, w wigilię 14 dnia miesiąca Nisan naleŜy przeszukać przy świetle świecy
wszystkie szczeliny i zakamarki domu". Bedikas chomec, kontynuował rabbi Szneur Zalman, ma
na celu nie tylko usunięcie nawet najmniejszych szczątków fizycznego zakwasu z naszych
domów. Poszukiwanie chamecu oznacza takŜe pełne i całkowite pozbycie się duchowego zakwasu
- wzdymającej dumy - ze wszystkich szczelin i zakamarków naszych serc. TakŜe to poszukiwanie
ma się odbywać przy świetle świecy - "świecy Boga - [czyli] duszy człowieka". [ "Świecą Boga jest
duch człowieka" Ks. Przysłow 20:27]
Trzynastego Nisan tego roku Szneur Zalman był tak zajęty przygotowaniem do poszukiwania
chamecu Ŝe nic nie jadł przez cały dzień (nie pościł bo poszczenie w miesiącu Nisan jest
zabronione, po prostu zupełnie zapomniał o jedzeniu). Bedikas chomec zajęło mu całą noc - choć
on i jego Ŝona mieszkali wtedy w jednym, maleńkim pokoiku.

3
 ------------------------***------------------------

PRZYRZĄDZENIE SEDERU

Stół powinien być przygotowany za dnia. Właściwa uroczystość rozpoczyna się

dopiero wieczorem po modlitwie.

Na duŜym talerzu lub na tacy układa się trzy płatki macy: 1 kohen, 2 lewi, 3
Israel wyobraŜające trzy stany ludu Jisraela, przegradzając je serwetką, a z
wierzchu umieszcza się potrawy, które słuŜą do ceremonii w następującym
porządku:
 pieczone jajko i pieczone mięso na kości symbolizujące ofiary składane
w święto Pesach,
 gorzkie zioła mają przypomnieć przygnębiające i cięŜkie czasy praojców
naszych w Egipcie,
 charoset, sporządzone z tłuczonych orzechów, imbiru i wina, mają być
symbolem gliny, w której praojcowie sporządzać musieli cegły.

Obowiązkiem głowy rodziny jest opowiedzenie historii wyjścia praojców z

Egiptu i objaśnienie znaczenia tego całej rodzinie.

1. Kadesz - Błogosławieństwo kidusz.

2. Urchac – Prowadzący seder myje ręce.
3. Karpas - SpoŜycie pietruszki.
4. Jachac - Dzielenie środkowej macy.
5. Magid - Opowiadanie o wyjściu z Egiptu.
6. Rachca - Stołownicy myją ręce.
7. Moci maca - Błogosławieństwo nad macą.
8. Maror - SpoŜycie gorzkiego ziela.
9. Korech - SpoŜycie chrzanu.
10. Szulchan Orech - Podanie do stołu wieczerzy.
11. Cafun - SpoŜycie afikomenu.
12. Barech - Dziękczynne modły po jedzeniu.
13. Halel - Odśpiewanie modły Halel.
14. Nirca - Śpiew ostatni.

4
 Nalewa się pierwszy kielich.

JeŜeli święto przypada w piątek wieczór, mówi się:

Dzień szósty. I spełnione były niebiosa i ziemia i wszystkie ich zastępy. I

skończył Bóg dnia siódmego dzieła Swego, które uczynił i odpoczął dnia
siódmego po całym dziele Swoim, które spełnił. I błogosławił Bóg dzień
siódmy i poświecił go, albowiem w nim odpoczął po całym dziele Swoim, które
stworzył Bóg, by je uczynić.

JeŜeli święto przypada na dzień powszedni, rozpoczyna się tutaj:

Pochwalony Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który stworzył

owoc winorośli.

Pochwalony Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który wybrał nas z
pośród wszystkich narodów i wyniósł nas nad wszystkie języki i poświecił nas
przykazaniami Swymi. I nadał nam Wiekuisty, Bóg nasz, w miłości (soboty na
odpoczynek i) obwieszczenia na radość, uroczystości i pory na wesołość, ten
dzień (soboty i dzień) uroczystości przaśników, porę wyswobodzenia naszego,
(w miłości) zwołanie święte, pamiątkę wyjścia z Egiptu. Albowiem nas
wybrałeś i nas poświęciłeś spośród wszystkich ludów, (a sobotę) i uroczyste
świętości Twoje (z miłości i łaski) dla radości i wesołości udzieliłeś nam.
Pochwalony Ty, Wiekuisty, poświęcający (sobotę i) Izraela i święta.

JeŜeli święto przypada w sobotę wieczór, mówi się:

Pochwalony Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który stworzył

światło ognia.
Pochwalony Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który odróŜniasz
między świętem a powszednim, między światłem a ciemnością, między
Izraelem a ludami, między dniem siódmym a sześcioma dniami pracy; między
świętością soboty a świętością dni uroczystych odróŜniłeś, a dzień siódmy poza
sześcioma dniami pracy poświęciłeś. OdróŜniłeś i poświęciłeś lud Twój, lzraela,
świętością Swoją. Pochwalony Ty, Wiekuisty, Królu wszechświata, który
odróŜniasz między świętem a świętem.
Pochwalony Ty, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który nam dal
doŜyć i utrzymał nas i dal nam doczekać pory tej.

Pije się więcej niŜ połowę kielicha, opierając się na lewym boku.

5
 -----------------

Głowa rodziny, odprawiający Seder myje sobie ręce bez odmawiania

zwykłego błogosławieństwa.

Głowa rodziny bierze trochę trybulki lub pietruszki, zanurza ją w occie

lub w słonej wodzie, odmawia następujące błogosławieństwo, spoŜywa i
daje z niej kaŜdemu z obecnych.

Pochwalony Ty, Wiekuisty BoŜe nasz, Królu wszechświata, Stwórco owocu

ziemi.

Głowa rodziny bierze Micwę czyli przaśnik środkowy2 (Lewitę), łamie na

dwie części, większa, część zachowuje na afikomen mniejszą zaś kładzie
z powrotem na swoje miejsce. Zdejmuje się z misy Zeroa (przypieczone
mięso) i jajko, odstawia się Micwot (przaśnik) i mówi się:

Oto chleb nędzy3, który jedli przodkowie nasi w kraju Egiptu. KaŜdy głodny
niech wejdzie i je z nami; kaŜdy biedak niech wejdzie i obchodzi z nami Paschę.
W tym roku jesteśmy tu, w roku przyszłym będziemy w kraju lzraela. Obecnie
jesteśmy niewolnikami, w roku przyszłym będziemy wolnymi ludźmi.4
2
Przaśnik, czyli maca, reprezentuje zarówno ubóstwo jakiego doświadczyliśmy w Egipcie jak i
pośpiech z jakim nadeszło wyzwolenie. Te dwa pojęcia są ze sobą powiązane - wyzwolenie
musiało nadejść bezzwłocznie właśnie dlatego Ŝe byliśmy tak bardzo ubodzy zarówno w sensie
materialnym jak i duchowym. Byliśmy pogrąŜeni w pogaństwie i deprawacji Egiptu do tego
stopnia Ŝe Eksodus nastąpił dosłownie w ostatniej minucie - jeśli zostalibyśmy w Egipcie choć
moment dłuŜej nie pozostał by Ŝaden naród Izraela który moŜna by było odkupić.
Wszystko co posiadaliśmy to nasza wiara w Boga - wiara, która przetrwała przez całe długie i
bolesne wygnanie. W paschalny wieczór Bóg rozniecił tą wiarę demonstracją swojej mocy i
chwały uwalniając nasze dusze z okowów gorszych niŜ jakiekolwiek fizyczne niewolnictwo. To
właśnie ta wiara i tylko ona uwolniła nas z Egiptu i doprowadziła do Synaju. Jak mówi Haszem:
"Pamiętam twoją młodzieńczą miłość, twoje narzeczeńskie poświęcenie kiedy poszedłeś za mną
na pustynię, na kwaśną ziemię...[Jeremiasz 2:2] ” [Lubawiczer Rebbe]
3
Oto chleb nędzy - W niektórych wersjach hagady werset ten ma nieco inną formę – „k'ha
lachma anja” - to jest jak chleb nędzy który nasi przodkowie jedli w Egipcie. Część rabinów
uwaŜa tą wersję za bardziej poprawną gdyŜ maca którą spoŜywamy podczas naszych wieczerzy
sederowych nie jest przecieŜ tą samą macą którą jedli śydzi w Egipcie a jedynie ją przypomina.
Mimo tego przewaŜająca część hagad paschalnych pozostaje przy orginalnej wersji – „ha lachma
anja” - to jest chleb nędzy itd. W ten sposób podkreślamy fakt Ŝe obchody święta Pesach nie
mają na celu jedynie wspominanie wydarzeń z przeszłości. Seder ma być Ŝywym, aktualnym i
osobistym doświadczeniem, poruszającym nas do tego stopnia Ŝe czujemy się tak, jakbyśmy sami
opuszczali Egipt a leŜąca przed nami maca to ten sam "cheb nędzy który .....jedli nasi przodkowie
w Egipcie" [Lubawiczer Rebbe]
4
W tym roku jesteśmy tu, w przyszłym roku będziemy w Kraju Izraela. W tym roku
jesteśmy niewolnikami, w przyszłym roku będziemy wolnymi ludźmi. Wymienienie Erec

6
Stawia się misę, Zeroa i jajko na wskazane miejsce, nalewa drugi kielich,
a najmłodsze dziecko w rodzinie zadaje następujące pytania:

Dlaczego róŜni się noc ta od wszystkich innych nocy?5 We wszystkie inne noce
w roku spoŜywamy chleb kiszony lub nie-kiszony, nocy tej zaś jedynie nie-
kiszony? Po wszystkie inne nocy jeść moŜemy róŜne zioła, nocy tej zaś (tylko)
gorzkie? Po wszystkie inne nocy nie jesteśmy obowiązani zanurzać pokarmów
ani raz jeden, nocy tej zaś dwa razy? Po wszystkie inne nocy jeść moŜemy
siedząc, lub opierając się, nocy tej zaś wszyscy się opieramy?

Odsłaniając Micwot, stołownicy odpowiadają :

Niewolnikami byliśmy u Faraona w Egipcie, ale wyprowadził nas Wiekuisty

Bóg nasz stamtąd6 ręką silną i ramieniem wypręŜonym. A gdyby nie był
wywiódł Najświętszy, pochwalony On, praojców naszych z Egiptu naprawdę

Israel i ostatecznego wyzwolenia juŜ na początku Hagady sugeruje Ŝe celem sederu jest nie tylko
wspominanie Wyjścia z Egiptu ale równieŜ przygatowanie do ostatecznego i końcowego
wybawienia, nadejścia czasów mesjańskich [Lubawiczer Rebbe]. Fakt Ŝe hagada wymienia te dwa
pojęcia [wyzwolenia i ziemi izraela] w dwóch odzielnych członach zdania uczy Ŝe moŜna Ŝyć w
Ziemi Izraela będąc jednocześnie zniewolonym.
5
Dlaczego noc ta róŜni się od wszystkich innych nocy! - nie jest to pytanie ale raczej
wyraz zdziwienia. KaŜdy śyd, od sprawiedliwego do nikczemnego, w głębi ducha czuje Ŝe coś się
zmieniło - ta noc jest inna. [R. Awrohom Yaakow z Sadogóry]
Wszystkie inne noce rządzone są w połowie boskim atrybutem miłosierdzia a w połowie -
atrybutem sądu. Natomiast noc paschalna to wyłącznie noc miłosierdzia. [R. Jakow Kopil Chosid]
Mędrcy wyjaśniają Ŝe słowo noc jest metaforą oznaczającą wygnanie. W metaforycznym sensie
dziecko zapytuje więc w wieczór paschalny - czym to wygnanie róŜni się od wszystkich innych
wygnań? Wszystkie inne wygnania [Egipskie, babilońskie itd] miały swój kres natomiast obecne
ciągnie się w nieskończoność! [R. Jakow Jezechiel z Puppy]
Cztery pytania są zawsze zadawane przez najmłodsze dzieci aby wzbudziły one boską miłość do
Izraela. Jak mówi werset z Hosea - [11:1] Izrael jest młodzieńcem i kocham go. W wielu gminach
istnieje zwyczaj Ŝe wszyscy uczestniczący w sederze grupowo powtarzają cztery pytania, bo, jak
nauczał Baal Szem Tow, kaŜdy śyd jest dla Boga niczym jedyny syn który urodził się rodzicom na
starość.
Rabbiego Pinchasa, autora dzieła Hafla'ah, zapytano kiedyś czemu zadajemy cztery pytania w
Pesach a nie na przykład w Sukos kiedy takŜe wykonujemy wiele czynności dramatycznie
odbiegających od codziennej rutyny. W Pesach, odpowiedział rabbi, wiecznie skłopotany,
wiecznie prześladowany śyd zasiada do stołu jako człowiek wolny. Nawet ubogi widzi przed sobą
wspaniałą zastawę, czuje się jakby był arystokratą i pyta w zadziwieniu "Dlaczego noc ta róŜni się
od wszystkich innych nocy?" Podczas Sukos z kolei wchodzi do skromnego, niestabilnego
namiotu. Nie następuje więc Ŝadna dramatyczna zmiana - tymczasowość, ubóstwo - to przecieŜ
codzienne realia Ŝycia na wygnaniu. Nie ma powodu do radosnego zadziwienia.
6
Wiekuisty, Bóg nasz, wyprowadził nas stamtąd - gdy nadeszła chwila wyzwolenia śydzi
opuścili Egipt momentalnie, w pośpiechu. Natomiast potrzeba było całych 40 lat wędrówek po
pustyni aby Egipt [jego pogańskie zwyczaje i naleciałości] opuscił dusze śydow [R Naftali z
Ropczyc].

7
my i dzieci nasze i wnukowie nasi niewolniczo podlegalibyśmy Faraonom w
Egipcie. Więc gdybyśmy byli wszyscy mędrcami, wszyscy rozumnymi, wszyscy
doświadczonymi, wszyscy znawcami nauki zakonu: obowiązkiem naszym jest
opowiadać o wyjściu z Egiptu, a kaŜdy, który się rozwodzi w opowiadaniu o
wyjściu z Egiptu, godnym jest zaiste pochwały.

Zdarzyło się, Ŝe Rabi Eliezer, Rabi Jehoszua, Rabbi Elazar syn Azarji, Rabi
Akiba i Rabi Tarfon7 będąc zebrani w Bone-Berak, opowiadali o wyjściu z
Egiptu przez całą tę noc (paschy), aŜ przyszli ich uczniowie i rzekli do nich:
Mistrzowie nasi! nadeszła juŜ pora czytania modlitwy porannej.

Rabi Eiazar, syn Azarji rzekł: Zaiste, mam juŜ prawie siedemdziesiąt lat a nie
mogłem zbadać, dlaczego opowiadanie wyjścia z Egiptu odbyć się ma w nocy,
aŜ to wywnioskował Ben-Zoma, gdyŜ powiedziane: Abyś sobie przypominał
dzień wyjścia z ziemi Egiptu przez wszystkie dni Ŝywota twego. Przez “dni
Ŝywota twego" rozumieć naleŜy tylko dni, zaś wszystkie dni Ŝywota twego
znaczy takŜe nocy. Niektórzy uczeni mówią: “dni Ŝywota twego" to ten świat,
zaś “wszystkie dni Ŝywota twego" — to czasy przyjścia Mesjasza.

Niech będzie pochwalony Wszechobecny8, pochwalony On! Pochwalony Ten,

który nadal zakon ludowi Swemu Izraelowi, pochwalony On! O rozmaitych
czterech rodzajach dzieci9 mówi Pismo Św., jedno mądre, jedno zuchwałe,

7
Pewnego razu Rabbi Eliezer, Rabbi Jehoszua, Rabbi Elazar syn Azarji, Rabbi Akiwa i
Rabbi Tarfon… Zebranie akurat tych rabinów świadczy o tym Ŝe nawet osoby których
przodkowie nie byli niewolnikami w Egipcie są zobowiązane aby wspominać historię Wyjścia.
Rabbi Eliezer i rabbi Jehoszua byli bowiem Lewitami a Rabbi Elazar ben Azaria i rabbi Tarfon -
Kohenami. Wszyscy oni naleŜeli więc do pokolenia Lewiego, które nie zostało zniewolone. Z kolei
rabbi Akiwa był potomkiem konwertytów [Lubawiczer Rebbe].
8
Niech będzie błogosławiony Wszechobecny, pochwalony On - słowo „makom”, tu
przetłumaczone jako Wszechobecny, dosłownie oznacza "miejsce". Jak wyjaśnia Bereszit Raba
68:9 "On [Haszem] jest miejscem świata. Świat nie jest jego miejscem".
Dlaczego Hagada nazywa Boga właśnie tym imieniem? Aby nauczyć śyda odprawiającego swój
paschalny seder na wygnaniu, z dala od Ziemi Izraela, Ŝe gdziekolwiek by nie był, Bóg jest
obecny, wszędzie i zawsze blisko niego. [R. Jerachmiel Israel z Aleksandrowa].
9
O czterech rodzajach dzieci mówi Pismo.... Mądry i prosty, zaangaŜowany i obojętny,
pokorny i zuchwały - wszyscy "czterej synowie" z Hagady mają jedną cechę wspólną - są obecni
przy stole sederowym, uczestniczą w paschalnej wieczerzy. Choć czynią to w róŜny sposób, kaŜdy
wyraŜa swój stosunek do rocznicy wyjścia z Egiptu, naszych "narodowych urodzin".
Dzisiaj, w okresie duchowej alienacji i niewiedzy, istnieje równieŜ "piąte dziecko" - śyd lub
śydówka których nie ma przy sederowym stole. Piąte dziecko nie rzuca wyzwań starszym,
niczego nie kwestionuje, nie zadaje Ŝadnych pytań - jest apatyczne i zupełnie niezainteresowane.
Często nie wie zupełnie niczego o sederze, o znaczeniu Wyjścia z Egiptu i synajskiego objawienia.
Takim dzieciom musimy poświęcić czas na długo przed pierwszym wieczorem Pesach. Nie

8
jedno naiwne a jedno, które nie umie jeszcze zapytać.

Mądre, co ono mówi? “CóŜ to za świadectwa (prawa) i ustawy i sądy, które

przykazał wam Wiekuisty, Bóg nasz?”. Tedy ty objaśnisz mu obrządki Paschy,
aŜ do zdania: “Nie naleŜy kończyć ofiary paschy wetami".

Zuchwałe, co ono mówi10? Na co wam ta słuŜba?

Wam (mówi), a nie jemu; poniewaŜ wyłączył siebie samego z ogółu, przeto
zapiera się głównych zasad wiary. Tedy ty przytęp zęby, odpowiadając mu:
Dlatego, (by okazać wdzięczność za to) co Wiekuisty uczynił dla mnie przy
wyjściu z Egiptu, mnie, nie zaś jemu; gdyby on tam był, nie zostałby
wybawiony11 (tj. złośliwi nie są godni wolności).

Naiwne, co mówi? — “CóŜ to ma znaczyć?". Tedy odpowiedz mu: “PotęŜną

ręką wywiódł nas Wiekuisty z Egiptu, z domu niewoli".

Nie umiejącemu się jeszcze pytać objaśnij sam, gdyŜ napisane: “I opowiesz
synowi swemu w dniu tym12 słowami: Dlatego, co Wiekuisty uczynił dla mnie
przy wyjściu z Egiptu".

moŜemy zapomnieć o Ŝadnym Ŝydowskim dziecku; musimy poświęcić wszystkie siły i środki aby
sprowadzić kaŜdego bez wyjątku "piątego syna" do stołu sederowego. [Lubawiczer Rebbe]
10
Zuchwałe co ono mówi? Ari Zal wyjaśnia Ŝe czterej synowie stanowią odpowiedniki czterech
kielichów wina. Zuchwały syn odpowiada więc drugiemu kielichowi - temu nad którym czytana
jest główna, najdłuŜsza część hagady. MoŜemy z tego wywnioskować Ŝe nasze największe wysiłki
powinny koncentrować się na drugim synu, na próbach zainteresowania go naszym
dziedzictwem.
Hagada wymienia zuchwałego syna bezpośrednio po mądrym. Oznacza to Ŝe zuchwały syn
posiada potencjał umoŜliwiający mu, jeŜeli tylko zechce, w krótkim czasie osiągnąc poziom
mądrego brata. Po drugie, kolejność ta zobowiązuje mądrego syna do pracy nad zuchwałym
bratem, inspirowania go, zachęcania do zmiany. Po trzecie jest to ostrzeŜenie dla mądrego syna -
dzieli go od zuchwałego brata bardzo krótki dystans. JeŜeli nie będzie nieustannie pracował takŜe
nad samym sobą, róŜnica między nimi zupełnie zaniknie. [Lubawiczer Rebbe]
11
Gdyby on tam był, nie zostałby wybawiony. Tam, to znaczy w Egipcie, bo śydzi którzy
nie zasłuŜyli na wybawienie zginęli podczas plagi ciemności. Jednak ostateczne wybawienie
będzie udziałem wszystkich śydów bez wyjątku. W czasie nadania Tory , boskość stała się częścią
duszy kaŜdego śyda. Od tamtej pory Ŝaden nie zostanie skazany na zapomnienie. "W dniu tym
zabrzmi potęŜny szofar i zjawią się ci, którzy zaginęli w Asyrii i ci rozproszeni w Egipcie.” [Izajasz
27:13] KaŜdy członek naszego narodu będzie miał miejsce w epoce mesjańskiej. [Alter Rebbe]
12
Opowiesz swojemu synowi w dniu tym...Zuchwały syn posiada pewną przewagę nad tym
który w ogóle nie zadaje pytania. ChociaŜ kłóci się i sprzeciwia, wykazuje zainteresowanie tym co
się dzieje. Syn który nie zadaje pytania pozostaje bierny, nic nie wzbudza jego ciekawości. To
właśnie apatia i brak zainteresowania stanowią największe i najtrudniejsze do pokonania
wyzwanie. [Lubawiczer Rebbe]

9
MoŜna by sądzić, Ŝe na początku miesiąca (Nissan) winno się zacząć
opowiadanie, lecz Pismo Święte mówi: w dniu tymŜe. “W dniu tymŜe"
moglibyśmy myśleć, w ciągu dnia, dlatego Pismo Święte mówi: w czasie, kiedy
chleb nie-kiszony i gorzkie zioła leŜą przed tobą (tj. w nocy z dnia czternastego
na piętnasty miesiąca Nissan).

Pierwotnie bałwochwalstwu słuŜyli przodkowie nasi, obecnie zaś zbliŜył nas

Wszechobecny do słuŜby Swej, jak powiedziane: I rzekł Joszua do całego
narodu: Tak rzekł Wiekuisty, Bóg Izraela: Po tamtej stronie rzeki mieszkali
przodkowie wasi od wieków jak Terach, ojciec Abrahama i ojciec Nachora, i
słuŜyli bogom obcym.

I wziąłem praojca waszego Abrahama z tamtej strony rzeki i oprowadziłem go

po całym kraju Kanaan. I pomnoŜyłem potomstwo jego i dałem mu Izaaka i
dałem Izaakowi Jakuba I Ezawa. I dałem Ezawowi górę Seir, by ją
odziedziczył, Jakub zaś i jego synowie zeszli do Egiptu.

Pochwalony niech będzie strzegący Swej obietnicy Izraelowi, pochwalony On;

bo Święty, pochwalony On, obliczył koniec wygnania13, jak zapowiedział
praojcu naszemu Abrahamowi, gdy zawarł przymierze wśród rozciętych
kawałów ofiarnych, jak opiewa: I rzekł do Abrahama: Dowiedz się i wiedz, Ŝe
przychodniami będzie pokolenie twoje w kraju, do niego nie naleŜącym i będą
ich niewolić i ciemięŜyć czterysta lat. Ale teŜ ten naród, któremu słuŜyć będą, Ja
osądzę14, a potem wyjdą (z tego kraju) z dobytkiem wielkim.

Przykrywa się przaśniki, a wziąwszy kielich do ręki, mówi się głośno:

Oto (zapowiedź ta) utrzymała praojców naszych i nas; gdyŜ niejeden (wróg)
powstał przeciw nam, by nas zniszczyć, lecz w kaŜdym wieku i pokoleniu
powstawali przeciw nam. by nas zniszczyć, ale Najświętszy, pochwalony On,
ocala nas z ich rak15.
13
Święty, pochwalony On, obliczył koniec naszego wygnania. Haszem czerpie
bezgraniczną przyjemność ze słuŜby BoŜej narodu Ŝydowskiego na wygnaniu. MoŜliwe więc Ŝe
chciałby On aby galut przedłuŜał się bez końca. Jednak, w swoim miłoserdziu, Bóg "wyliczył
koniec naszego wygnania", wyznaczając limit jego trwania. [R. Josef Icchak Schneerson]
14
Naród któremu będą słuŜyli Ja osądzę. Bóg osądza narody świata, nie tylko ze względu na
ich własne postępki, ale takŜe po to aby pokazać śydom ze wszyskie ludy i państwa są Mu
podległe. śydzi powinni polegać na Bogu a nie ziemskich potęgach. Kiedy naród Ŝydowski błędnie
przypisuje nadmierną wagę potędze innych narodów, te same potęŜne narody zostają poniŜone
przez Boga. [Mitteler Rebbe]
15
Najświętszy, pochwalony On, ocala nas z ich rąk. PowyŜszy fragment odzwierciedla
paradoksalne stosunki panujące pomiędzy Bogiem a Izraelem w epoce galutu [wygnania]. Z
jednej strony to Ŝe nieŜydowskie narody bezustannie powstają aby nas zniszczyć pokazuje jak

10
 Stawiając napełniony kielich, odkrywa się przaśniki i mówi się dalej:

Pójdź i ucz się, co Aramejczyk Laban pragnął uczynić naszemu praojcu

Jakubowi16, gdyŜ Faraon postanowił wykorzenić tylko płeć męską, a Laban
zamierzał zniszczyć wszystko17; tak bowiem powiedziane: “Aramejczykiem"
tułaczem był mój ojciec, lecz zeszedł do Egiptu i bawił tam z małą garstką
ludzi i stał się tam narodem potęŜnym, wielkim i mnogim.

Zeszedł do Egiptu — zniewolony rozkazem boskim.

I bawił tam — to poucza, Ŝe nie zeszedł Jakub, praojciec nasz, by osiąść w

Egipcie, lecz aby jako obcy (czasowo) tam bawić; to teŜ opiewa: “I rzekli
(bracia Józefa) do Faraona: jako obcy do kraju przybyliśmy, bo nie ma
(obecnie) pastwiska dla owiec sług twoich, gdyŜ wielki głód panuje w kraju
Kanaan; więc teraz pozwól zamieszkać sługom twoim w krainie Goszen".

Z małą garstką, jak powiedziane: Z siedemdziesięciu duszami zeszli praojcowie

twoi do Egiptu, a teraz uczynił cię Wiekuisty, Bóg twój, jak gwiazdy nieba co
do mnogości.

I stał się tam narodem, tu wywnioskujemy, Ŝe Izraelici wyróŜniali się tam18 (jako

bardzo podlegamy naturalnym, ziemskim prawom. JednakŜe fakt Ŝe za kaŜdym razem zostajemy
uratowani świadczy o tym Ŝe strzeŜe nas Boska Opatrzność przewyŜszająca naturalny porządek
rzeczy. [Rebbe Raszab]
16
Idź i ucz się, co Aramejczyk Laban pragnął uczynić naszemu praojcu Jakubowi.
Młody człowiek udał się do Rebbego z Radomska (Tiferes Szlomo) z następującym problemem.
Od swojego ślubu znajdował się na utrzymaniu teścia co pozwalało mu całe dnie spędzać na
studiach nad Torą. Ostatnio jednak teść zaczął nalegać Ŝeby młodzieniec zajął się handlem.
Cej ulamed - idź i ucz się - poradził mu rebbe - wracaj do beis hamidraszu i kontynuuj swoje
studia nad Torą. Twój teść stara się zrobić to co Laban Aramejczyk pragnął uczynić naszemu ojcu
Jakubowi. Laban wysyłał swego zięcia Jakuba aby pasał owce i nie pozwalał mu "mieszkać w
namiotach" [określenie studenta Tory w jesziwie].
17
Laban próbował zniszczyć wszystko. Nie oznacza to Ŝe Laban chciał zabić dzieci Jakuba.
Jest to malo prawdopodobne - byly one przecieŜ jego własnymi wnukami. Laban starał się raczej
wychować wnuki według własnych idei, tak aby przejęły jego styl Ŝycia zamiast podąŜać drogą
Jakuba. A to - "zniszczyło by wszystko". [R. Josef Icchak Schneerson]
18
Izraelici wyróŜniali się tam. WyróŜniali się to znaczy nie zmienili swojego ubioru, imion i
języka.
Pewien maskil - wolnomyśliciel - starał się sprowokować rebego Symchę Bunima z Przysuchy
pytając: "Czy praojciec Abraham nosił sztrajmel? [charakterystyczne futrzane nakrycie głowy
noszone przez chasydów] albo jedwabną kapotę?". "Nie wiem dokładnie w co się ubierał",
odpowiedział rebbe, "ale jedno wiem na pewno - patrzył na to co nosili ówcześni nie- śydzi i
starał się ubierać inaczej niŜ oni"!

11
naród).
Wielkim, potęŜnym jak opiewa: A synowie Izraela rozplenili się, rozrodzili się i
mnoŜyli się i wzmogli się bardzo a bardzo i zapełnił się nimi kraj.

I mnogim, jak powiedziane: Co do mnogości jak rośliny pola cię uczyniłem;

mnoŜyłaś się, wzrosłaś i nabrałaś wdzięków, ciało zaokrągliło się, a włosy twoje
bujnie rosły, ale teraz jesteś obnaŜona i goła. Egipcjanie postępowali z nami
złośliwie19, ciemięŜyli nas i wkładali na nas pracę cięŜką.

I zło czynili nam Egipcjanie, jak opiewa: OtóŜ pocznijmy mądrze z nim
(Izraelem), by się nie rozmnoŜył: bo gdy przypadnie wojna, przyłączy się i on
do nieprzyjaciół naszych, by walczyć przeciw nam i ujdzie z kraju. I ciemięŜyli
nas, jak opiewa: I ustanowili nad nim nadzorców, by go dręczyć cięŜkimi

Kiedy carski rząd zadekretował Ŝe wszyscy śydzi muszą nauczyć się państwowego języka i
porzucić tradycyjny strój, Chiduszej HaRim (Rebbe Ger) uznał to za akt prześladowania na tle
religijnym. Stwierdził on Ŝe podobnemu dekretowi naleŜy się sprzeciwiać nawet pod groŜbą
męczeństwa. W tym samym czasie angielski lord i bogacz Ŝydowskiego pochodzenia Moses
Montefiore udał się do Rosji aby omówić problemy swoich współwyznawców z samym carem.
Chiduszej HaRim zdecydował się spotkać z lordem Monrefiore aby przekonać go Ŝe podobny
dekret jest szkodliwy i naleŜy go cofnąć jak najszybciej. Kiedy wieść o tych planach dotarła do
Kocker rebbe uznał on spotkanie z Montefiore za bezcelowe. "Sam Montefiore", stwiedził, "nosi
nowoczesne ubranie i zna wiele języków obcych. Dlaczego miałby walczyć w obronie tradycyjnej
kapoty i jidysz"? Mimo tego do spotkania doszło. "Nie mam bladego pojęcia", stwierdził lord,
"dlaczego tak uparcie nalegacie na noszenie futrzanych czapek...Jeśli zaś chodzi o język, mam
dowód na to Ŝe śydzi w przeszłości biegle władali obcymi językami. Mordechaj podsłuchał i
zrozumiał rozmowę pomiędzy straŜnikami Achaszwerosza; ujawnił ich spisek i w rezultacie
uratował swój naród. " "Jest zupełnie na odwrót" - odparł Gerer Rebbe - "to jest dowód na to Ŝe
śydzi nie znali języka kraju w którym mieszkali. Dlatego właśnie straŜnicy zignorowali obecność
Mordechaja i otwarcie omawiali przy nim swoje plany - pewni Ŝe śydzi znają tylko swój język. Nie
wiedzieli Ŝe Mordechaj, jako członek Sanchedrynu, znał takŜe inne języki". "Rebbe przyznaje w
ten sposób Ŝe istnieje potrzeba aby choć niektórzy śydzi znali obce języki". - rzekł Montefiore.
"Tak", odparł rebbe z uśmiechem, "i właśnie ty, panie, jako niezrównany poliglota zapełniasz tą
potrzebę".
W rezultacie, jak przewidział Kocker Rebbe, Montefiore nie okazał się pomocny. Cofnięcie dekretu
nadeszło za sprawą silnego sprzeciwu Chiduszej Harim. Po uwięzieniu go śydzi organizowali
burzliwe protesty więc obawiające się otwartej rewolty władze carskie cofnęły ukaz i uwolniły
rabina.
19
Egipcjanie postępowali z nami złośliwie. Hebrajskie słowo "wajeru" moŜe być takŜe
przetłumaczone jako "bratali się z nami". Jedną z trudności egipskiego wygnania była równieŜ
nadmierna poufałość i zaŜyłość jaką Egipcjanie narzucali śydom. [R. Josef Icchak Schneerson]
PowyŜsze wyraŜenie moŜe równieŜ oznaczać "i Egipcjanie uczynili nas złymi". śaden śyd nie jest
zły z natury. śyd moŜe stać się niegodziwcem tylko poprzez kontakt z Egipcjanami - to znaczy
świeckimi społecznościami i kulturami które odciągają go od jego prawdziwej natury. [Lubawiczer
Rebbe]

12
robotami i zbudować miasta warowne dla Faraona, Pitom i Ramses20. I wkładali
na nas pracę cięŜką, jak powiedziane. I dręczyli Egipcjanie synów Izraela srogo.

Wołaliśmy do Wiekuistego, Boga przodków naszych, i wysłuchał Wiekuisty

głosu naszego i widział dręczenie nasze, cierpienia nasze i ucisk nasz.

Wołaliśmy do Wiekuistego, Boga praojców naszych, jak powiedziane: I stało się

w ciągu tych długich czasów, Ŝe umarł król Egiptu i jęczeli synowie Izraela z
powodu roboty i narzekali i doszło wołanie ich do Boga z powodu niewoli.

I wysłuchał Wiekuisty głosu naszego, jak powiedziane: I usłyszał Bóg Ich

narzekanie I wspomniał Bóg na przymierze Swoje z Abrahamem, Izaakiem i
Jakubem.

I widział uciemięŜanie nasze, to jest rozłąkę małŜonków, jak opiewa: Widział

Bóg połoŜenie synów Izraela i uznał Bóg (ich krzywdy).

Cierpienia nasze z powodu tępienia synów, jak powiedziane : “KaŜdego syna

zrodzonego do rzeki (Nilu) wrzućcie, lecz kaŜdej córce pozwólcie Ŝyć21".

I ucisk nasz, to jest uciemięŜenie, jak powiedziane: TakŜe widziałem ucisk,

jakim Egipcjanie uciskają ich. I wywiódł nas Wiekuisty z Egiptu potęŜną ręką i

20
I budować Pitom i Ramzes, spichlerze dla faraona. śyd zawsze buduje. Albo bejs
hamikdasz [świątynię] dla Boga albo spichlerz dla faraona. Wybór naleŜy do niego. [Lubawiczer
Rebbe]
21
Wrzućcie do rzeki....pozwólcie Ŝyć - w dosłownym przekładzie faraon nie powiedział
"pozwólcie Ŝydowskim dziewczynkom Ŝyć" ale - "sprawcie aby Ŝyły" (techajun). Plan wyniszczenia
narodu Ŝydowskiego w Egipcie składał się z dwóch części - utopienia kaŜdego niemowlęcia płci
męskiej w Nilu i "sprawienia aby Ŝydowskie dziewczynki Ŝyły". Oznacza to Ŝe chlopców czekało
unicestwienie fizyczne a dziewczynki miały być wyniszczone duchowo poprzez "sprawienie aby
Ŝyły" egipskim stylem Ŝycia, poddane kompletnej indoktrynacji. Chłopców topiono w Nilu i to
samo, choć w sensie metaforycznym, miało się stać z dziewczynkami. Nil był podstawą ekonomii
Egiptu zapewniającą mu materialne utrzymanie i, jednocześnie, jego głównym bogiem.
Dziewczynki miano wychowywać w kulcie rzeki, ich dusze topić w ideologii która czyni bóstwo ze
źródła ekonomicznej prosperity.
Zadziwiające Ŝe dzisiaj, ponad trzy tysiące lat później, praktyka duchowego topienia dzieci w
"Nilu" jest wciąŜ popularna. WciąŜ istnieją rodzice którzy planując edukację swoich pociech
kierują się wyłącznie tym jaki materialny zysk przyniesie wybór określonego kierunku,
uniwersytetu lub fakultetu.
Naród Izraela przetrwał egipskie wygnanie dlatego Ŝe istniały Ŝydowskie matki które odmówiły
dostosowania się do dekretów faraona. Jeśli mamy przetrwać takŜe obecne wygnanie musimy
przeciwstawić się dyktatom dzisiejszych "faraonów". Musimy pamiętać Ŝe duchowy rozwój
naszych dzieci - a nie przyszła kariere czy perspektywy na rynku pracy - są nadrzędnym celem
ich edukacji. [Lubawiczer Rebbe]

13
wypręŜonym ramieniem, wielkim postrachem i znakami i cudami.

I wywiódł nas Wiekuisty z Egiptu nie przez pośrednictwo anioła, ani przez
pośrednictwo Serafina, ani przez jakiegokolwiek innego wysłannika, ale
Najświętszy, pochwalony On! w chwale Swej i samowolnie, jak powiedziane: I
przechodzić będę przez kraj Egiptu tejŜe nocy i poraŜę wszystkich
pierworodnych w kraju Egiptu od ludzi począwszy aŜ do bydła i na wszystkich
boŜkach egipskich, Ja Wiekuisty. I przechodzić będę przez kraj Egiptu tejŜe
nocy — Ja sam, nie zaś anioł. I poraŜę wszystkich pierworodnych w kraju
Egiptu — Ja, nie zaś Serafin. A na wszystkich boŜkach Egiptu wykonam sądy
— Ja sam, a nie wysłannik. Ja Wiekuisty, Ja sam, a nikt inny.

Ręką potęŜną, to jest pomorem, jak powiedziane: “Oto ręka Wiekuistego

zaciąŜy na stadach twoich, które są w polu, na koniach, osłach, wielbłądach, na
bydle rogatym i owcach; pomór będzie bardzo cięŜki". Ramieniem
wypręŜonym, to jest mieczem, jak powiedziane: (Dawid widział anioła), a miecz
dobyty w ręce jego wypręŜonej nad Jerozolimą. I postrachem wielkim, to jest
objawieniem majestatu, jak powiedziane: Czy przedsięwzięło kiedyś jakieś
bóstwo, by wybrać sobie naród z pośród innego narodu i wyswobodzić go
znakami i cudami i wojną i ręką silną i ramieniem wypręŜonym i postrachem
wielkim, jak to wszystko uczynił dla was Wiekuisty Bóg wasz przed waszymi
oczami w Egipcie? Znakami, to jest laską (MojŜesza), jak powiedziane: Tę oto
laskę weźmiesz w swą rękę, gdyŜ czynić nią będziesz znaki. I cudami, to jest
krwią, jak powiedziane: Sprawię cuda w niebie i ca ziemi, (ukaŜe się):

Krew, ogień i słupy dymu.

Inny wykład mówi: Ręką silną — to dwie plagi; ramieniem wypręŜonym —

dwie; wielkim postrachem — dwie; znakami— dwie, i cudami — dwie (razem
dziesięć).

Oto dziesięć plag, które zesłał Najświętszy, pochwalony On, na Egipcjan w

Egipcie, a tymi są:

Podczas wyliczenia plag, wyleje się dziesięć razy trochę wina z kielicha
w przygotowane naczynie.

Krew (wody przemienione w krew). śaby. Plugastwo. Dzikie zwierzęta. Zaraza.

Trąd. Grad. Szarańcza. Ciemność. PoraŜenie pierworodnych.

Rabi Jehuda (w celu ułatwienia spamiętania) dał znaki przypomnienia (łącząc

14
początkowe głoski):

Rabi Jose Galilejczyk mówił: Z czego moŜna uzasadnić, Ŝe dotknięci zostali

Egipcjanie w Egipcie dziesięciu plagami, na morzu, zaś dotknięci pięćdziesięciu
plagami. O Egipcie powiedziane: Wtedy rzekli hieroglifiści do Faraona: Palec
BoŜy to jest; o morzu zaś powiedziane: I widział Izrael rękę silną, którą
Wiekuisty dotknął Egipcjan; wtedy przeraził się lud Wiekuistego i wierzył w
Wiekuistego i w MojŜesza, sługę Jego. Ile (plag) doznali przez palec BoŜy?
Dziesięciu. MoŜna więc wnosić z tego, ze w Egipcie dotknęło ich dziesięć, przy
morzu zaś (ręką boską) dotknęło ich pięćdziesiąt plag.

Rabi Eliezer powiedział: Z czego moŜna uzasadnić, ze kaŜda plaga, którą

sprowadził Najświętszy, pochwalony On, na Egipcjan w Egipcie składała się z
czterech plag? Powiedziane: Zesłał przeciw nim Ŝar swego gniewu:
zapalczywość. Ŝarliwość , udręczenie i hufiec aniołów nieszczęścia,
zapalczywość stanowi jedną, Ŝarliwość drugą, ucisk trzecią, hufiec aniołów
nieszczęścia czwartą (plagę). Stąd powiada, Ŝe w Egipcie poraŜeni zostało
czterdziestu plagami a na morzu dwustu plagami

Rabi Akiba powiedział: Z czego moŜna uzasadnić, Ŝe kaŜda plaga, którą

sprowadził Wiekuisty, pochwalony On na Egipcjan w Egipcie składa się z
pięciu plag? Powiedziane: Zesłał na nich: śar swego gniewu, zapalczywość,
Ŝarliwość, udręczenie i hufiec aniołów nieszczęścia. śar swego gniewu stanowi
jedną, zapalczywość drugą, Ŝarliwość trzecią, udręczenie czwartą, a hufiec
aniołów nieszczęścia piątą plagę. Stąd powiada Ŝe w Egipcie dotknęło ich
pięćdziesiąt, a na morzu dwieście pięćdziesiąt plag.

JakŜe rozliczne są dobrodziejstwa, które Najświętszy na nas zesłał!

Gdyby tylko był wywiódł nas z pośród Egipcjan, a nie wykonał sądu na nich —
juŜ by wystarczyło.
Gdyby był wykonał sądu na nich, a nie uczynił tego ich boŜkom — juŜ by
wystarczyło.
Gdyby był wykonał kary na ich boŜkach, a nie zabił ich pierworodnych — juŜ
by wystarczyło.
Gdyby był zabił ich pierworodnych, a nie obdarzył nas ich majątkiem — juŜ by
wystarczyło.
Gdyby był dał nam ich majątek, a nie rozciął dla nas morza (Czerwonego) —
juŜ by wystarczyło.
Gdyby rozciął był dla nas morze, a nie przeprowadził nas przez nie po suszy
— to by juŜ dla nas wystarczyło.

15
Gdyby nas był przez nie przeprowadził po suszy, nie pogrąŜywszy w nim
naszych wrogów — to by juŜ wystarczyło.
Gdyby był pogrąŜył w nim naszych wrogów, bez zaspakajania naszych potrzeb
przez czterdzieści lat w pustyni — to by juŜ dla nas wystarczyło.
Gdyby nas zaopatrywał był w nasze potrzeby w pustyni przez czterdzieści lat, a
nie Ŝywił nas manną — to by juŜ dla nas wystarczyło.
Gdyby nas Ŝywił był manną, a nie nadał nam soboty — to by juŜ dla nas
wystarczyło.
Gdyby nas obdarzył był sobotą, a nie przyprowadził nas do góry Synaj — to by
juŜ dla nas wystarczyło.
Gdyby nas przyprowadził był do góry Synaj, a nie nadał nam świętego Zakonu
— to by juŜ dla nas było dostatecznym.
Gdyby nam nadał był święty Zakon, a nie wprowadził nas do kraju Izraelskiego
— to by juŜ dla nas wystarczyło.
Gdyby nas wprowadził był do kraju Izraelskiego, a nie zbudował nam świątyni
— to by juŜ dla nas wystarczyło.
Nie za jedno więc, lecz za wiele często powtarzanych dobrodziejstw jesteśmy
winni wdzięczność najdobrotliwszemu Bogu. Wyprowadził nas z Egiptu I
dokonał kar na Egipcjanach i na ich boŜkach i zabił ich pierworodnych, i dał
nam ich majątek i rozciął dla nas morze i przeprowadził nas przez nie po suszy,
zaś nieprzyjaciół naszych w nim pogrąŜył; zaopatrywał nas w nasze potrzeby w
pustyni przez ciąg czterdziestu lat i Ŝywił nas manną i nadał nam sobotę,
przyprowadził nas do góry Synaj i nadał nam Zakon i wprowadził nas do ziemi
Izraelskiej (obiecanej) i zbudował nam Świątynię w celu przebaczania nam
wszystkich grzechów naszych.

Raban Gamaliel powiedział: Kto nie wspomina o następujących trzech

rzeczach przy obrządku (święta) Paschy ten nie dopełnia swoich powinności, a
tymi są: Pesachowy baranek, nie-kiszony chleb i gorzkie zioła.

Pesachowy baranek, którego ojcowie nasi jedli za czasów istnienia świątyni

jerozolimskiej, na co ustanowiony? Na to, Ŝe Wiekuisty, pochwalony On,
przekroczył domy naszych przodków w Egipcie , jak powiedziane: Powiedzcie
im: Oto jest ofiara Pesach (przekroczenia) na cześć Wiekuistego, który
przekroczył (ominął) domy synów Izraela w Egipcie, gdy poraził Egipcjan;
ocalił wtedy nasze domy i naród schylił się i ukorzył się.

Ten chleb niekiszony, który jemy, na jaką on jest pamiątkę? Na tę on jest

pamiątkę, Ŝe ciasto, z którego przodkowie nasi chcieli robić chleb, nie miało
czasu do zakiszenia, gdy Król królów, Święty, niech On będzie pochwalony,
objawił się im i wyswobodził ich, jak powiedziane: I piekli z ciasta, które

16
przynieśli z sobą z Egiptu, przaśniki nie-kiszone, bo ono nie zakisło, gdyŜ byli
nagleni do wyjścia z Egiptu i nie mogli się ociągać, dlatego teŜ nie mieli czasu
przygotować sobie zapas Ŝywności.

Gorzkie zioła, które jemy, na jaką one są pamiątkę22? Są one na pamiątkę tego,
ze Egipcjanie zaprawiali goryczą Ŝycie ojców naszych w Egipcie, jak
powiedziane: I uczynił gorzkim ich Ŝycie przez pracę cięŜką w glinie i cegłach,
oraz wszelaką słuŜbę na polu; a wszystkie prace, które na nich nakładano, były
uciąŜliwe.

W kaŜdym wieku Izraelita powinien się tak uwaŜać, jak gdyby sam został
wyswobodzony z niewoli egipskiej, tak bowiem mówi Pismo Św.: I oznajmisz
synowi swemu w tymŜe samym dniu tymi słowami: Bądźmy wdzięczni za to, co
Wiekuisty uczynił przy wyjściu z Egiptu. Dlatego się to czyni, Ŝe Wiekuisty
łaski mi wyświadczył, gdym wyszedł z Egiptu. Nie samych tylko ojców naszych
wybawił Najświętszy, niech będzie pochwalony, lecz i nas wraz z nimi wybawił,
jak powiedziane. I nas wywiódł stamtąd, by nas wprowadzić do kraju, który
przysiągł ojcom naszym.

Przykrywa się mace, bierze się kielich do ręki i mówi się głośno:

Dlatego naszym jest obowiązkiem czcić wdzięcznością, chwalić, sławić,

uświetniać, wywyŜszać, błogosławić i wysoko uwielbiać Tego, który wykonał
dla praojców naszych i dla nas te cud; On wyprowadził nas z niewoli do
swobody, z smutku do radości, z Ŝałoby do dni świątecznych, z ciemnoty do
jasnego światła, z niewoli do zbawienia. Zaintonujmy, więc na Jego cześć pieśń
nową. Halleluja!

Stawia się kieliszek i odkrywa się mace.

Halleluja! Chwalcie słudzy Wiekuistego, chwalcie imię Wiekuistego! Niechaj

imię Wiekuistego będzie błogosławione odtąd aŜ na wieki! Od wschodu słońca
aŜ da jego zachodu chwalone jest imię Wiekuistego. Wzniesiony nad wszystkimi
narodami jest Wiekuisty, nad niebiosami jest Jego świetność. KtóŜ jest jak
Wiekuisty, Bóg nasz, siedzący na wysokim tronie, spozierający w głębie niebios

22
Maror – gorzkie zioła. MoŜna postawić pytanie - dlaczego juŜ po spoŜyciu macy, chleba
wolności, istnieje obowiązek zjedzenia maroru symbolizującego gorycz? Wyjaśnienie jest
następujące - w obecnych czasach, doświadczenie wyzwolenia (symbolizowane przez macę) nie
jest całkowite - misja naprawy i uszlachetnienia materialnego świata nie została zakończona.
Nawet po Wyjściu z Egiptu zło nadal istnieje. Istnieje równieŜ zniewolenie i gorycz. [Rebbe
Maharasz]

17
i ziemi? On podnosi poniŜonego z prochu, wywyŜsza biednego z błota, by go
posadzić obok znakomitych, obok wielkich swego narodu. On czyni bezdzietną
niewiastę w domu wesołą matką wielu dzieci. Halleluja! (Chwalcie Boga!)

Gdy Izrael wyszedł z Egiptu, dom Jakuba z pośród ludu barbarzyńskiego, stał
się Jehuda Jego (Boga) świątynią, a Izrael Jego państwem. Morze to widziało i
uciekło, Jordan cofnął się, wstecz; góry skakały jak barany, pagórki jak jagnięta.
CóŜ ci jest, o morze, Ŝe uciekasz? Jordanie, dlaczego się wstecz cofasz? Wy,
góry, dlaczego skaczecie jak barany, a wy, pagórki, jak jagnięta? Przed Panem
to, który stworzył ziemię; przed Bogiem Jakuba, który zamienia skałę w jezioro
wodne, a głaz w źródła wód.

Przykrywa się, mace, bierze się kielich do ręki i mówi się:

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który nas i

naszych praojców wybawiłeś z Egiptu i dozwoliłeś nam doŜyć tej nocy, by w
niej spełnić przepis jedzenia macy i gorzkich ziół. PozwólŜe nam, Wiekuisty,
BoŜe nasz i BoŜe przodków naszych, doczekać równieŜ w spokoju innych dni
uroczystych i świąt, które nastąpić mają, doznać radości z widoku odbudowania
Twego miasta i przywrócenia słuŜby Twojej w Twej świątyni. Obyśmy tam
poŜywali z zaspokojonych ofiar i pesachowych baranków, których krew znowu
ściany Twego ołtarza ku Twej łasce zrosi. Tam będziemy Ci śpiewali nowe
pieśni za wybawienie nasze i za wyswobodzenie duszy naszej. Bądź
pochwalony, Najświętszy, który wybawiłeś Izraela.

Odmawia się następujące błogosławieństwo i pije się wino, opierając się,

na lewym boku.

Bądź pochwalony, Wiekuisty BoŜe nasz. Królu wszechświata, stwórco owocu

wina.

Myjąc sobie ręce, odmawia się następujące błogosławieństwo.

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który

poświęciłeś nas przykazaniami Swoimi i poleciłeś nam umywanie rąk.

Pan domu łamie na dwie części wierzchnią macę i mówi:

Bądź pochwalony, Wiekuisty BoŜe nasz, Królu wszechświata, który

wyprowadzasz chleb z ziemi.

18
 Bierze następie pozostałą połowę macy środkowej i mówi:

Bądź pochwalony Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który poświęciłeś

nas Swoimi przykazaniami i poleciłeś nam jeść chleb niekiszony (macę).

Je z kaŜdej z tych mac kawałek wielkości oliwki, rozdaje z nich tyle

samo kaŜdemu z obecnych, którzy odmawiają przed jedzeniem te same
błogosławieństwa.

Głowa rodziny bierze sałatę, zanurza ją w Charoset, mówi następujące

błogosławieństwo i spoŜywa.

Potem daje z niej kawałek kaŜdemu z obecnych, którzy mówią to samo

błogosławieństwo i jedzą.

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz Królu wszechświata, który nas

poświęciłeś Swoimi przykazaniami i poleciłeś nam poŜywać gorzkie zioła.

Głowa rodziny bierze kawałek z trzeciej macy (spodniej), dodaje do tego

kawałek chrzanu i inne gorzkie zioła i odmawia następującą formułkę,
bez maczania ich i bez mówienia błogosław.

Na pamiątkę świątyni, na wzór Hilela. Tak czynił Hilel za czasów istnienia

świątyni (Jerozolimskiej), obłoŜył baranka pesachowego chlebami niekiszonymi
i ziołami gorzkimi i tak razem z niemi go jadł, by spełnić przepis: „Będą go
jedli z chlebami niekiszonym i ziołami gorzkimi".

Zdejmują talerz Sederu, nakrywają do stołu i jedzą kolacje.

Po kolacji głowa rodziny bierze połowę macy, którą schował, je z niej
kawałek wielkości oliwki i daje z niej tyle samo kaŜdemu z obecnych.
Ta połowa macy przybiera nazwę Afikomen.
Po zjedzeniu Afikomen nalewają trzeci kielich wina.
Głowa rodziny lub jeden z obecnych jako przewodnik mówi:

Panowie, mówmy modły dziękczynne.

Obecni odpowiadają:

Niech Imię Haszem będzie błogosławione teraz i na wieki.

19
 Przewodnik powtarza te słowa, po czym mówi:

Za pozwoleniem dostojnych obecnych, błogosławmy [naszego Boga –

(dodane, gdy jest minjan)] za to, Ŝe jedliśmy z tego, co do Niego naleŜy.

Obecni odpowiadają:

Błogosławiony (nasz Bóg), za to, Ŝe jedliśmy z tego, co do Niego naleŜy i przez

Jego dobroć Ŝyjemy.

Przewodnik na nowo mówi:

Błogosławiony (nasz Bóg) za to, Ŝe jedliśmy z tego, co do Niego naleŜy i przez

Jego dobroć Ŝyjemy, błogosławiony On i błogosławione Jego Imię.

JeŜeli jest mniej niŜ trzy osoby, zaczyna się stąd:

Błogosławiony Ty, Wiekuisty BoŜe nasz. Królu wszechświata, który Ŝywisz

świat cały dobrem Swoim, miłością, łaska, i miłosierdziem. On daje chleb
wszelkiemu ciału, bo na wieki łaska Jego. A dla dobroci Jego wielkiej nigdy nie
zabrakło nam i nie zabraknie pokarmu na wieki wieków — dla imienia Jego
wielkiego, albowiem On Ŝywi i utrzymuje wszystko i dobrze czyni wszystkim i
przygotowuje pokarm dla wszystkich istot, które stworzył. Błogosławiony Ty,
Wiekuisty, który Ŝywisz wszystkich.

Dziękujemy Ci, Wiekuisty, BoŜe nasz, Ŝeś dał ojcom naszym ziemię rozkoszną,
dobrą i rozległą, i Ŝeś wyprowadził nas. Wiekuisty, BoŜe nasz, z kraju Egiptu
wyzwoliłeś nas z domu niewoli za przymierze Twoje, któreś wycisnął na ciele
naszym, i za Zakon Twój, któregoś nas nauczył, i za prawa Twoje, którymi
obznajmiłeś nas, i za Ŝycie, Ŝyczliwość i łaskę którymi obdarzyłeś nas, i za
spoŜywany pokarm, którym Ŝywisz i utrzymujesz nas zawsze, kaŜdego dnia,
kaŜdego czasu i kaŜdej godziny.

I za to wszystko, Najświętszy, BoŜe nasz, dziękujemy Ci i błogosławimy Cię,

niech będzie błogosławione imię Twoje w ustach wszystkich Ŝyjących zawsze
na wieki wieków, jak napisano: I będziesz jadł i nasycisz się i pobłogosławisz
Wiekuistego, Boga twojego, za ziemię dobrą, którą dał Błogosławiony Ty,
Wiekuisty, za ziemię i za pokarm.

Zmiłuj się, Wiekuisty, BoŜe nasz, nad Izraelem, narodem Twoim i nad
Jerozolima, miastem Twoim, i nad Syjonem, siedzibą Majestatu Twojego i nad

20
królestwem domu Dawida, pomazańca Twojego, i nad domem wielkim i
świętym, mianowanym imieniem Twoim. BoŜe nasz. Ojcze nasz, paś nas,
wyŜywiaj nas, karm nas i utrzymuj nas i bądź szczodrym dla nas i ulituj nam,
Wiekuisty. BoŜe nasz, rychło od wszelkiej niedoli naszej. Nie dopuszczaj,
abyśmy potrzebowali, Wiekuisty BoŜe nasz, podarunków od ludzi lub poŜyczki
ich, a ty ko od ręki Twojej, pełnej, otwartej, świętej i szczodrej, abyśmy niebyli
zawstydzeni, ani zarumienieni na wieki wieków.

W sobotę dodają:

Racz wzmocnić nas, Wiekuisty, BoŜe nasz przykazaniami Twoimi i

przykazaniem od dniu siódmym, sabacie tym, wielkim i świętym, albowiem
dzień ten wielkim i świętym jest przed Tobą, by przestać pracy i odpoczywać w
nim w miłości, podług rozkazu woli Twojej. W łasce Twojej uŜyć nam pokoju,
Wiekuisty, BoŜe nasz, aby nie było niedoli, smutku i jęku w dniu odpoczynku
naszego, i daj nam ujrzeć, Wiekuisty, BoŜe nasz, pocieszenie Syjonu, miasta
Twojego i odbudowanie Jerozolimy, u rodu Twego świętego, boś Ty panem
pomocy i pocieszenia.

BoŜe nasz i BoŜe ojców naszych23, niech się wzniesie, dojdzie, dosięgnie Ciebie,
niech się ukaŜe przed Tobą, niech będzie łaskawie przyjęta, niech znajdzie
posłuchanie, uwzględnienie i uznanie, pamięć i myśl o nas, pamięć o naszych
ojcach, pamięć o pomazańcu synu Dawida, sługi Twego, pamięć o Jerozolimie,
świętym grodzie Twoim i pamięć o całym ludzie Twoim, domu Izraela, ku
zbawieniu i szczęściu, ku łasce, miłości i miłosierdziu, ku Ŝyciu i spokojowi w
dniu dzisiejszym, święta niekiszonego chleba. Pamiętaj w nim o nas, Wiekuisty,
BoŜe nasz, ku dobru naszemu, przypomnij nas sobie w nim ku
błogosławieństwu i zbaw nas w nim ku Ŝyciu. A słowem zbawienia i
miłosierdzia osłoń nas i obdarz nas łaską Swoją, zlituj się nad nami i zbaw nas,
bo do Ciebie oczy nasze są zwrócone, gdyŜ Ty jesteś Bogiem miłosiernym i
łaskawym.

I odbuduj Jerozolimę, święty gród, rychło za czasów naszych. Bądź

pochwalony, Wiekuisty. Stały w miłosierdziu Swoim odbudujesz Jerozolimę.

23
BoŜe nasz i BoŜe ojców naszych. Kiedy Gorejący Anioł z Kocka powrócił ze swej pierwszej
wizyty u Widzącego z Lublina [gdzie poznał filozofię chasydyzmu] jego ojciec, przeciwnik
chasydów, spytał go czy jest właściwym porzucać zwyczaje i filozofię swoich ojców i wstępować
na nowe drogi [chasydyzm był wtedy zjawiskiem nowym i kontrowersyjnym]. Syn odpowiedział
mu na to: "Najpierw Tora mówi 'To jest mój Bóg i będe głosił jego chwałe' [Szmot 15:2] a
dopiero potem 'Bóg mojego ojca i będę go wychwalał'.

21
Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz Królu wszechświata, Wszechmogący,
Ojcze nasz, Królu nasz, potęŜny Obrońco nasz, Stworzycielu nasz,
Oswobodzicielu nasz, Stwórco nasz, Święty nasz, Święty Jakuba, Pasterzu nasz,
Pasterzu Izraela, Królu dobrotliwy i Dobroczyńco wszystkiego, co istnieje,
który co dzień nam czyniłeś, czynisz i czynić będziesz dobrze; dobre czyny nam
odpłacałeś, odpłacasz i wiecznie nam odpłacać będziesz, byśmy ciągle uŜywali
łaski, miłości, miłosierdzia, dobrobytu, obrony, szczęścia, błogosławieństwa,
zbawienia i pociechy, byśmy mieli Ŝywności utrzymanie. Obyś nam uŜyczył
miłości, Ŝycia, spokoju i wszelkiego dobra i obyś Ŝadnego szczęścia nam nic
ujął. Niech panuje Najmiłosierniejszy nad nami na wieki wieków. Niechaj
będzie Najmiłosierniejszy błogosławiony w niebie i na ziemi. Niech
Najmiłosierniejszy będzie chwalony od pokolenia do pokolenia, uświetniony
przez nas po wieczne czasy i uwielbiany przez nas wiecznie i jego wszystkich
świętach. Niechaj Najmiłosierniejszy da nam zaszczytny sposób utrzymania.
Niechaj Najmiłosierniejszy skruszy jarzmo ucisku z naszego karku i zaprowadzi
nas swobodnych z głową do góry wzniesioną do kraju naszego. Niechaj
Najmiłosierniejszy ześle błogosławieństwo obfite w dom ten i na stół ten, przy
którym dopiero co jedliśmy. Niechaj Najmiłosierniejszy ześle nam Eliasza
proroka błogosławionej pamięci, aby nam zwiastował szczęsne, zbawienne i
pociechy pełne nowiny. Niechaj Najmiłosierniejszy błogosławi (ojca mego),
gospodarza tego domu, i (matkę moją), gospodynię tego domu, ich samych, ich
dom, ich dzieci i wszystko, co do nich naleŜy, nas i wszystko, co do nas naleŜy,
tak jak pobłogosławieni zostali ojcowie nasi: Abraham, Izak i Jakub, we
wszystkim, przez wszystko i wszystkim, tak niechaj nas wszystkich
pobłogosławi błogosławieństwem doskonaleni i mówmy Amen!

Oby w niebiosach przemawiano za nimi i za nami i znaleziono w kaŜdym

zasługę, która by zjednała szczęśliwość trwałą; obyśmy otrzymali
błogosławieństwo od Wiekuistego i od Boga zbawienia naszego; obyśmy
znaleŜli łaski; i miłość u Boga i ludzi.

W sobotę dodaje się:

Niechaj Najmiłosierniejszy da nam w udziale dzień, który będzie zupełnym

szabatem i spokojem wiecznego Ŝycia.

Niechaj Najmiłosierniejszy da nam w udziale dzień, który cały będzie

błogością.

Niechaj Najmiłosierniejszy uszczęśliwi nas czasami Mesjasza i Ŝyciem świata

przyszłego. Ten, który potęguje szczęśliwość Swego króla i wyświadcza łaskę

22
pomazańcowi Swemu Dawidowi i potomstwu Jego na wieki. Ten który
ustanawia zgodę w niebiańskich wysokościach Swoich, niechaj uszczęśliwi nas i
całego Izraela i mówcie Amen!

Uwielbiajcie Wiekuistego, wyświęci jego, bo nie cierpią niedostatku ci, którzy

Go uwielbiają. Lwięta doznają niedostatku i głodu, szukającym zaś Wiekuistego
nic dobrego nie braknie. Dziękujcie Wiekuistemu, bo On dobry, bo wiecznie
trwa tego łaska. Otwierasz rękę Swoją i nasycasz łaskawością wszystko, co Ŝyje.
Błogosławiony mąŜ, który polega aa Wiekuistym, którego ufnością jest
Wiekuisty. Byłem chłopcem i stałem się starcem, a nie widziałem
sprawiedliwego opuszczonego, ani teŜ potomstwa jego Ŝebrzącego chleba.
Wiekuisty daje potęgę ludowi Swemu. Wiekuisty błogosławi lud Swój pokojem.

Bierze się kielich w rękę i mówi się:

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, stwórco owocu

winnej macicy.

Opierając się na lewym boku, pije się.

Następnie mówi się następujące przy otwartych drzwiach24:

Wylej gniew Swój na pogan, którzy Cię uznać nie chcą i na państwa, które nie
chcą wzywać Imienia Twego, Bo poŜarli Jakuba i jego siedlisko spustoszyli.
Wylej na nich oburzenie Swoje, a Ŝar zapalczywości Twojej niech ich dosięgnie
goń w gniewie Swoim i zgładź ich z pod niebios Swoich, Wiekuisty.

Nalewa się czwarty kielich i mówi się:

Nie nam, Wiekuisty, nie nam, lecz imieniu Swemu daj cześć dla łaski Swojej i
prawdy Swojej. Dla czegóŜ mówić mają narody: „GdzieŜ jest ich Bóg?25" A Bóg
24
Przy otwartych drzwiach... - Istnieje maksyma - "Bóg nakazuje Izraelowi robić to, co sam
robi" - Fakt Ŝe Bóg przykazał nam otworzyć drzwi w noc sederową oznacza Ŝe on sam otwiera tej
nocy Swoje drzwi. Drzwi, które przez nasze grzechy i błędy pozostawały zamknięte przez cały
rok. Dzisiejszej nocy kaŜdy śyd bez względu stopień duchowego rozwoju ma szanse doścignąć
niedostępnych dotychczas wyŜyn. [Lubawiczer Rebbe]
25
DlaczegoŜ mają mówić narody "Gdzie jest ich Bóg?" PoniewaŜ obecność Boga nie jest
otwarcie dostrzegalna w świecie materialnym, wielu ludzi błądzi i wątpi w Jego istnienie. Nie
zdają sobie sprawy Ŝe Nasz Bóg Jest w niebie - [tzn. przewyŜsza świat materialny] A jednak -
wszystko co mu się podoba, czyni - nawet w materialnym świecie jego wola jest
natychmiastowo realizowana. [Alter Rebbe]
Śmierć stała nam przed oczami w Auschwitz. Byliśmy głodzeni, bici, upokorzani, zmuszani do
niewolniczej pracy ale to wszystko nie wstrząsnęło moją duszą do głębi. Jednak kiedy Niemiec

23
nasz jest w niebie26, wszystko, co Mu się podoba, czyni. Ich boŜki są srebrem i
złotem27, dziełem rąk ludzkich. Mają usta a nie mówią, oczy a nie widzą, uszy a
nie słyszą, nos a nie wąchają; mają ręce a nie dotykają się, nogi a nie chodzą.
Nie wydają głosu gardłem swoim. Im podobni staną się ich wykonawcy, kaŜdy,
który im ufa. Izraelu, ufaj Wiekuistemu! — On ich pomocą i tarczą. Domie
Arona, ufaj Wiekuistemu — On ich pomocą i tarczą. Wy, co się obawiacie
Wiekuistego, ufajcie Wiekuistemu. — On Jest ich pomocą i tarczą.

Najświętszy wspomina nasi błogosławi nam; On błogosławi domowi Izraela,

On błogosławi domowi Arona, On błogosławi tych, którzy się go obawiają,
małych i wielkich. Oby Wiekuisty pomnoŜył was i dzieci wasze. Bądźcie
błogosławieni od Wiekuistego, a ziemię oddał On synom ludzkim. Nie zmarli
chwalą Wiekuistego, ani teŜ ci wszyscy, którzy zastępują do ciszy grobowej. Ale
my chwalimy Wiekuistego odtąd aŜ na wieki. Halleluja!

Błogo mi jest, bo Wiekuisty wysłuchał głosu mego, błagania mego. Nakłonił

ku mnie Swe ucho i przez wszystkie dni mego Ŝycia wzywać Go będę. Gdy
mnie ogarniają więzy śmierci i strachy piekła mnie spotykają, gdy doznaję biedy
i smutku, wtedy wzywam imienia Wiekuistego. O Wiekuisty, ocal duszę moją!
Łaskawym jest Wiekuisty i sprawiedliwym; Bóg nasz jest miłosiernym. StrzeŜe
Wiekuisty prostodusznych. Byłem nędzny, a On mnie zbawił. Wróć duszo

krzyknął "Pracujcie, pracujcie, przeklęci przez Boga śydzi" serce rozdarło się we mnie i
wspomniałem wers z psalmów „Łzy moje są dla mnie poŜywieniem dniem i nocą, gdy mówią mi
codziennie - gdzie jest Bóg twój?” [Zecher Chaim z WyŜnicy]
26
Nasz Bóg jest w niebie. Teść Lewiego Icchaka z Berdyczowa był przeciwnikiem chasydyzmu.
Pewnego razu Lewi Icchak udał się do Rebbego Szmelke z Nikolsburga i przebywał tam przez
pare miesięcy. Po powrocie jego teść powiedział "Nie będę cię karcił za wstąpienie do sekty
chasydów ani za to Ŝe na tak długo opuściłeś dom. Powiedz mi jedno - zanim pojechałeś do
Nikolsburga byłeś głęboko religijny i uczony w Torze. Czego nowego nauczyłeś się i dowiedziałeś
podczas tak długiej nieobecności?" „Dowiedziałem się Ŝe jest Bóg w niebiosach" odparł Lewi
Ichak. Teść uśmiechnął się i wezwał nieŜydowską słuŜkę. "Czy wiesz Ŝe jest Bóg w niebiosach?"
spytał jej. „Oczywiście!” - odpowiedziała. „RóŜnica między mną a ją jest następująca” - rzekł Lewi
Ichak – „ona mówi Ŝe wie - ja wiem".
27
Ich boŜki są srebrem i złotem. Jako sześcioletni chłopiec przyszły Mitteler Rebbe zauwaŜył
Ŝe dwoje chasydów jego ojca wygląda na szczególnie przygnębionych. Reb Szmuel Munkes,
przyjaciel chłopca, zapytał o powód ich złego nastroju. Chasydzi wyjaśnili Ŝe przeŜywają trudności
finansowe. Usłyszawszy to, mały Mitteler Rebbe powiedział do Reb Szmuela: "Dlaczego pytasz się
o powód ich smutku? To jasne - w Torze napisano przecieŜ "acabeichem kesef we zahaw!"
Jest to gra słów. Dosłowne tłumaczenie wersetu "acabeichem kesef we zachaw" to - "ich boŜki
są srebrem i złotem" ale wyraŜenie acabeichem (ich boŜki) moŜna takŜe przetłumaczyć jako "ich
rozpacz". W tym przypadku werset brzmiałby - "ich rozpaczą są srebro i złoto".
"I przez to" - kontynuował chłopiec - mają oczy lecz nie widzą – zaślepieni materializmem nie
dostrzegają jak bardzo Boska Opatrzność obecna jest w ich Ŝyciu i steruje ich losem, równieŜ
sprawami finansowymi. [R. Josef Icchak Schneerson]

24
moja do spokoju swego, bo Wiekuisty wyświadczył ci dobrodziejstwa.
Albowiem zbawiłeś duszę moją od śmierci, oko moje od łez, nogę moją od
upadku. Tak tedy dalej postępować będę przed Wiekuistym w krainach Ŝycia.
Mam wiarę, gdy nawet mówię: jestem bardzo zgnębiony. W nierozwadze swojej
to powiedziałem: wszystko człowiecze jest znikome.

JakŜe odwdzięczę się Wiekuisty za wszystkie dobrodziejstwa, które mi

wyświadczył? — Puchar zbawienia podniosę i imienia Wiekuistego wzywać
będę. Śluby dane Wiekuistemu spełnię - w obecności całego narodu jego.
Nieobojętną jest w oczach Wiekuistego śmierć jego poboŜnych, Błagani Cię
więc, o Wiekuisty i wszak ja jestem sługą Twoim — jestem sługą Twoim,
synem słuŜebnicy Twojej; rozwiązałeś kiedyś węzły moje. Tobie złoŜę ofiarę
dziękczynną imienia Wiekuistego wzywać będę, śluby dane Wiekuistemu
spełnię w obecności całego ludu Jego, w przysionkach domu Wiekuistego,
pośród ciebie, Jerozolimo. Halleluja!

Chwalcie Wiekuistego wszystkie ludy, uwielbiajcie Go wszystkie narody, bo

potęŜna jest nad nami łaska jego, a wierność Wiekuistego trwa na wlekł.
Halleluja!

Dziękujcie Wiekuistemu, bo On jest dobrotliwy, bo wiecznie trwa Jego łaska.

NiechŜe to głosi Izrael, bo wiecznie trwa Jego łaska.

NiechŜe to głosi dom Arona, bo wiecznie trwa Jego łaska.

NiechŜe to głoszą bogobojni, bo wiecznie trwa Jego łaska.

Z pognębienia wołałem do Boga, odpowiedział mi swobodą. Wiekuisty jest ze

mną, niczego się nie boję. CóŜ mi moŜe człowiek zrobić ? Wiekuisty jest przy
mnie pośród wspomoŜycieli moich, i spoglądać będę swobodnie na upadek
nieprzyjaciół. Lepiej oddać się w opiekę Wiekuistemu, niŜ ufać ludziom. Lepiej
oddać się w opiekę Wiekuistemu niŜ ufać moŜnym. Wszyscy poganie mogą
mnie otoczyć, w imię Wiekuistego ja ich zgładzę; Mogą mnie otoczyć jak
pszczoły, zgasną oni jak ogień cierni — w Imię Wiekuistego ja ich zgładzę.
Silnie mnie pchnąłeś wrogu, by mię obalić, lecz Wiekuisty mi pomógł.

Moją potęgą i moją pieśnią jest Wiekuisty i On słał mi się zbawieniem. Głos
radości i pieśń zwycięstwa brzmi w namiotach męŜów cnotliwych; prawica
Wiekuistego działa potęŜnie. Prawica Wiekuistego wysoko wzniesiona, prawica
Wiekuistego działa potęŜnie. Nie umrę jeszcze, owszem Ŝyć będę, abym

25
opowiadał dzieła Boga. Karcić mię tylko chce Bóg, ale nie odda mnie śmierci.
Otwórzcie mi bramy zbawienia, wejdę nimi i chwalić będę Boga. Ot jest brama
Wiekuistego, cnotliwi nią wchodzą. Dziękuję Ci Wiekuisty, Ŝeś mię wysłuchał i
Ŝeś mi się stał zbawieniem. Kamień, którym budowniczy wzgardzili, stał się
kamieniem węgielnym. Od Wiekuistego to wyszło, cudem to jest w oczach
naszych. Dzień ten ustanowił Wiekuisty, radujmy i weselmy się w nim.
Ach, Wiekuisty, zbawŜe!
Ach, Wiekuisty, zbawŜe!
Ach, Wiekuisty, uszczęśliwŜe!
Ach, Wiekuisty, uszczęśliwŜe!
Błogosławiony niech będzie przybywający w imieniu Wiekuistego.
Błogosławimy was z domu Wiekuistego. Bogiem jest Wiekuisty i przyświeca
nam. Uwieńczcie zwierzę ofiarne mirtami przyprowadźcie je do rogów ołtarza.
Tyś Bogiem moim, Ciebie chwalić będę. Tyś Bogiem moim, Ciebie wywyŜszać
będę. ZłóŜcie dzięki Wiekuistemu, bo On dobry, bo wiecznie trwa łaska Jego.

Niechaj Cię chwalą, Wiekuisty BoŜe nasz, wszystkie Twe twory. Niechaj
poboŜni Twoi, cnotliwi, wykonywający wolę Twoją i cały lud Twój, dom
Izraela, śpiewami Ci dziękują i błogosławią. Niechaj Cię uwielbiają, wysławiają,
wywyŜszają, uświetniają przyznają świętość i panowanie imieniu Twemu, Królu
nasz. Bo Tobie dziękować jest miło, a Twojemu imieniu chwałę śpiewać jest
przyjemnie. Bo od wieków na wlekł Tyś Bogiem.

Chwalcie Boga, bo On jest dobry, bo wiecznie trwa łaska Jego.

Chwalcie Boga nad bogami, bo wiecznie trwa łaska jego.
Chwalcie Pana nad panami, bo wiecznie trwa łaska jego.
Temu, który Sam cuda wielkie czyni, bo wiecznie trwa łaska jego.
Temu, który stworzył niebiosa rozumem, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Temu, który rozpostarł ziemię nad wodami, bo wiecznie trwa laska Jego.
Temu, który stworzył światła wielkie, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Słońce do panowania we dnie, bo wiecznie trwa łaska Jego.
KsięŜyc i gwiazdy do panowania w nocy, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Temu, który poraził Egipcjan w ich pierworodnych, bo wiecznie trwa łaska
Jego.
Temu, który wyprowadził Izraela z pośród nich, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Ręką silną i ramieniem wyciągnąłem, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Temu, który morze Czerwone rozciął na dwoje, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I przeprowadził Izraela przez środek jego, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I wtrącił Faraona i wojsko jego w morze Czerwone, bo wiecznie trwa łaska
Jego.
Temu, który wiódł lud Swój przez pustynię, bo wiecznie trwa łaska jego.

26
Temu, który poraził królów wielkich, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I zabił królów potęŜnych, bo wiecznie trwa łaska jego.
Sychona , króla Emorytów, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I Oga, króla Baszanu, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I oddał kraj w posiadłość, bu wiecznie trwa łaska Jego.
W posiadłość Izraelowi, słudze Swemu, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Temu, który w poniŜeniu naszym o nas pamiętał, bo wiecznie trwa łaska Jego.
I wyswobodził nas od wrogów naszych bo wiecznie trwa łaska Jego.
Temu, który Ŝywi wszystkich tworów, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Chwalcie Boga niebios, bo wiecznie trwa łaska Jego.
Dech kaŜdej istoty Ŝyjącej niechaj chwali imię Twoje, Wiekuisty BoŜe nasz, a
duch wszelkiego ciała niechaj uświetnia i wynosi ustawicznie pamięć o Tobie,
Królu nasz i od wieków na wieki Tyś jest Bogiem, a oprócz Ciebie nie mamy
innego Króla, Oswobodziciela i Zbawcy, który wyzwala, ocala, utrzymuje i
lituje się w kaŜdym czasie biedy pognębienia. Nie mamy innego Króla prócz
Ciebie. Ty jesteś Bogiem najpierwszych i najpóźniejszych pokoleń, Bogiem
wszystkich tworów. Panem wszystkich dziejów, który jesteś uwielbiany
mnóstwem pieśni pochwalonych, który w łasce kierujesz Swym światem, a
tworami Swoimi w miłosierdziu. Wiekuisty, który nie śpisz i nie drzemiesz,
który budzisz do Ŝycia śpiących i ocucasz we śnie pogrąŜonych, obdarzasz
niemych wymową, rozwiązujesz spętanych, wspierasz upadających i podnosisz
przygnębionych. Tobie samemu jedynie dziękujemy. Gdyby usta nasze byty w
pieśniach dziękczynnych niewyczerpane jak ocean, gdyby język nasz mógł nucić
śpiewy tak głośno jak szum Jego bałwanów, gdyby wargi nasze mogły chwalę
tak rozszerzyć, jak daleko niebiosa sięgają, gdyby oczy nasze były świecące jak
słońce i księŜyc, gdyby ręce nasze były tak wysoko wzniesione, jak lot orłów ku
niebu, a nogi nasze szybsze od biegu łań: — nie bylibyśmy jeszcze dostatecznie
przygotowani do dziękowania Ci, Wiekuisty, BoŜe nasz i BoŜe ojców naszych, i
do błogosławienia imieniu Twojemu za jedno nawet z tysiąca tysięcy i
miliardów dobrodziejstw, któreś przodkom naszym i nam wyświadczył.
Wyzwoliłeś nas, Wiekuisty BoŜe nasz, z Egiptu i wyswobodziłeś nas z domu
niewoli Ŝywiłeś nas w czasie, głodu i obfitością zaspakajałeś potrzeby nasze;
ocalałeś nas od miecza, ochraniałeś nas od moru i wyrywałeś nas z chorób
niebezpiecznych i długotrwałych. Dotychczas wspomagało nas miłosierdzie
Twoje i nie opuściły nas łaski Twoje, i tak nas, Wiekuisty BoŜe nasz, nigdy nie
opuścisz. Dlatego członki, które w nas rozłoŜyłeś, duch i dusza, które w nas
tchnąłeś, i język, który umieściłeś w ustach naszych, niechaj Ci wszystkie
dziękują, błogosławią, niech Cię chwalą, sławią, wywyŜszają, wielbią świętość i
królestwo, niech przyznają imieniu Twojemu, Królu nasz! Zaiste! niech Ci
kaŜde usta składają dzięki, kaŜdy język przysięga (wierność); niechaj kaŜde
kolano klęka przed Tobą, wszystko, co ma postawę wzniesioną, korzy się przed

27
obliczem Twoim; niechaj Cię wszystkie serca wielbią i wszystkie wnętrzności i
tętnice Ci śpiewają jak napisano: „Wszystkie członki moje niechaj mówią;
Wiekuisty, kto Tobie jest równym, który wybawiasz uciśnionego z ręki
mocniejszego, biednego i nędzarza od ciemięŜcy. KtóŜ się Tobie równa? KtóŜ
moŜe być Tobie podobnym? KtóŜ moŜe się z Tobą mierzyć, BoŜe wielki,
potęŜny i straszliwy, BoŜe NajwyŜszy, Stwórco nieba i ziemi? Będziemy Cię
sławić, chwalić, wielbić i błogosławić święte imię Twoje, jak słowa Dawida
brzmią: „Błogosław duszo moja Wiekuistemu i wszystkie wnętrzności moje
niech wielbią święte imię Jego".

Ty jesteś Wszechmogącym siłami Swej potęgi, Wielkim świetnością Imienia

Swojego, silnym wiecznie i straszliwym dziełami Swymi, bojaźń wzbudzającymi;
o Królu, który siedzisz na wzniosłym i majestatycznym tronie.

On wiecznie tronuje, Wzniosły i Święty jest Imię Jego. Śpiewajcie sprawiedliwi

— podług pisma Świętego — chwałę Wiekuistemu; prawym przystoi wielbić
Go. Niech cię chwalą usta prawych . Słowo sprawiedliwych niech cię
błogosławią. Mowa poboŜnych niech Cię wywyŜszy. Wśród Świątobliwych
niech głoszą świętość Twoją.

A w zgromadzeniach miliardów narodu Twego domu Izraela wysławianym

bywa śpiewem Imię Twoje, Królu nasz, w kaŜdym pokoleniu; bo to jest
powinnością wszystkich tworów względem Ciebie, Wiekuisty BoŜe nasz i
przodków naszych, złoŜyć Ci dzięki, wysławiać, wychwalać, uświetniać,
wywyŜszać, uwielbiać, błogosławić, wznosić Cię i śpiewać podług wszystkich
słów pieśni i śpiewów pochwalnych Dawida, syna Izajego sługi Twego,
pomazańca.
Niech będzie pochwalone Imię Twoje na wieki, Królu nasz, BoŜe, Władco
wielki i święty na niebie i na ziemi; bo Tobie przystoi, Wiekuisty BoŜe nasz i
BoŜe przodków naszych, pieśń i chwała, hymn i śpiew, potęga i władza
zwycięstwo, wielkość, wszechmoc, sława i świetność, świętość i godność
królewska błogosławienie i dziękczynienie odtąd aŜ na wieki. Bądź pochwalony,
Wiekuisty BoŜe, Królu wzniosły ponad wszelkie chwały, BoŜe wszech
dziękczynień, Panie wszech cudów, który masz upodobanie w pieśniach
chwały, Królu Wszechmogący, światy oŜywiający!

Pierwszej nocy Pesach mówi się:

Stało się to wśród nocy.

Wtedy uczyniłeś liczne cuda w nocy.
Na początku pierwszej straŜy tejŜe nocy.

28
Owemu prawdziwie poboŜnemu (Abrahamowi) dałeś zwycięstwo, gdy
podzielił wojsko swoje w nocy. Stało się to śród nocy.
Królowi Gerard groziłeś we śnie czasie nocy. Rzuciłeś postrach na
Aramejczyka (Labana) w pomroce nocy. Izrael (Jakub) walczył z aniołem i
zwycięŜył go w nocy.
Stało się to wśród nocy.
Pierworodnych Patrosów (Egipcjan) poraziłeś śród nocy.
Siły swojej młodzieŜy nie znaleźli juŜ oni (Egipcjanie) gdy wstali w nocy.
Górnolotną potęgę księcia miasta Charoszet zdeptałeś walczącymi przeciw
niemu gwiazdami nocy. Stało się to śród nocy. Bluźnierca postanowił i chciał
podnieść na Jerozolimę swą rękę, lecz zawstydziłeś go, połoŜywszy trupem
wojsko jego w nocy. Runął Bel razem z podstawą swoją w ciemności nocy.
Pełnemu wdzięków męŜowi (Danielowi) objawiono tajemnicze widzenie w
nocy.

Stało się to śród nocy. Ten, który się z świętych naczyń upił (Baltazar), zabity
został tejŜe samej nocy. Wybawiony z lwiej jamy (Daniel) wykładał straszliwe
widzenia w nocy.

Agagita (Haman), Ŝywiąc w sercu nienawiść, napisał listy okólne, nakazujące

zgładzenie, w nocy.
Stało się to śród nocy. Lecz wzbudziłeś Swoje nad nim zwycięstwo
odpędzeniem snu od jego króla w nocy.

Depcz tłokarnię dla wyczekującego końca nocy. Wołaj do nas Jako stróŜ
Izraela i ogłoś: nadszedł dzień po długiej nocy.
Stało się tu śród nocy.
Sprowadź rychło ów dzień, który nie ma nazwy ni dnia, ni nocy.
Najwznioślejszy! daj poznać, Ŝe Ty jesteś Panem dnia i nocy.
Ustanów stróŜów dla stolicy Swojej we dnie i w nocy jak światło dzienne
rozjaśnij ciemność nocy. Stało się to śród nocy.

Drugiej nocy Pesach mówi się:

A tak mówcie o święcie Pesach:

Dzielność potęgi Swojej cudownie okazałeś w dzień Pesach.
Na czele wszystkich świąt wywyŜszyłeś święto Pesach.
MęŜowi wschodu (Abrahamowi) objawiłeś przyszłe cuda północy święta
Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Odwiedziłeś go w czasie upału dnia Pesach.

29
Uraczył on jaśniejących aniołów przaśnikami w dzień Pesach.
Spiesznie przygotował bydło, godło ofiary przyszłej święta Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Sodomczycy rozgniewali Boga i spłonęli w święto Pesach.
Z pośród nich został wyrwany tylko Lot, który przaśniki upiekł (dla aniołów) w
święto Pesach. Wyludniłeś Mof i Nof, przechodząc tam w święto Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Głowę kaŜdego pierworodnego Egipcjanina zgruchotałeś, BoŜe, w nocy
Pesach.
Lecz pierworodnego syna
Swego (Izraela) ominąłeś.
Wszechmogący, za pomocą krwi ofiarnej Pesach.
Nie dawszy niszczycielowi wkroczyć w drzwi moje w święto Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Warowne miasto zdobyte zostało w święto Pesach. Midian zgładzony został za
pomocą ciasta jęczmiennego Omeru w święto Pesach.
Bohaterowie Pul’a i Lud'a spalili się w czasie palenia się ofiary Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Jeszcze jeden dzień bawił w Nobie, aŜ nastąpiła pora Pesach.
Niewidzialna ręka kreśliła upadek Culu w dzień święta Pesach.
StraŜnik był postawiony, gdy nakryto stół w dzień Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Hadasa zebrała lud w celu ustanowienia trzydniowego postu w dzień Pesach.
Strąciłeś głowę domu bezboŜnego na szubienicy, pięćdziesiąt łokci wysokiej, w
dzień Pesach.
Kiedyś sprowadzisz owe dwojakie nieszczęście na Ucys w dzień Pesach.
Wtedy potęgę ręki Twojej okaŜesz, prawica Twa się wzniesie, jak owej nocy, w
której poświęcono dzień Pesach.
A tak mówcie o święcie Pesach:
Tylko Jemu się chwała naleŜy, tylko Jemu się naleŜy cześć.

W królowaniu On pełen chwały, w działaniu On najdoskonalszy. Jemu głoszą

anieli i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje, Twoje Panie, jest
królowanie.
W królowaniu On majestatyczny, w działaniu urokiem płomienny. Jemu głoszą
i wiecznie wynoszą w śpiewach poboŜni: Twoje, li Twoje, Twoje Panie, jest
królowanie.
W królowaniu On najświętszy w działaniu obrońca potęŜny, któremu głoszą
najprzedniejsi i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje, Twoje Panie,
jest panowanie.
W królowaniu On jednym władcą, w działaniu On wszechmocnym Panem,

30
któremu głoszą mędrcy i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje, Twoje
Panie jest królowanie.
W królowaniu On najwznioślejszym, w Swym działaniu groźnym władcą,
otaczający go Jemu głoszą i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje,
Twoje Panie jest panowanie.
W królowaniu On najłaskawszy, w Swym działaniu wiernym zbawcą, poboŜni
Jemu głoszą i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje, Twoje Panie jest
panowanie.
W królowaniu On przenajświętszym, w działaniu On najmiłosierniejszym,
któremu głoszą zastępy i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje, Twoje
Panie jest panowanie.
W królowaniu On wszechpotęŜnym, w Swym działaniu wszech obrońca, Jemu
głoszą najwierniejsi i wiecznie wynoszą w śpiewach: Twoje, li Twoje Panie, jest
panowanie.

W następnym roku w Jerozolimie!28

Biorąc kielich do ręki, mówi się:

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, który stworzyłeś

owoc winnicy.

Opierając się na lewym boku, pije się wino. Po wypiciu mówi się:

Bądź pochwalony, Wiekuisty, BoŜe nasz, Królu wszechświata, za winnicę i

owoc winnicy, zapłony pola, oraz za miły, piękny i obszerny kraj, który raczyłeś
łaskawie oddać w dziedzictwo praojcom naszym, by spoŜywali jego płody i
nasycili się jego błogimi darami. ZmiłujŜe się, Wiekuisty, BoŜe nasz nad
Izraelem, ludem Swoim; nad Jerozolimą, miastem Swoim; nad Syjonem,
siedzibą wspaniałości swojej; nad ołtarzem Swoim i nad świątynią Swoją;
odbuduj Jerozolimę, gród święty, jeszcze za czasów naszych; wprowadź nas
znowu do niego i rozwesel nas jego wspaniałą budową i tam jeść będziemy jego
płody, nasycimy się jego wybornymi plonami i chwalić Cię będziemy za to w
świętości i czystości Rozwesel nas w ten dzień święta przaśników; bo Ty,
Wiekuisty jesteś łaskawym i dobroczyńcą dla wszystkich, a my składamy Ci
dzięki za kraj i za owoc winnicy. Bądź pochwalony, Wiekuisty, za kraj i za owoc
winnicy.

28
W następnym roku w Jerozolimie! Kończymy seder z nadzieją Ŝe nie będziemy musieli
czekać na wyzwolenie aŜ do następnego Pesachu. Wyzwolenie powinno nadejść zaraz,
natychmiast, tak abyśmy w przyszłym roku o tej porze byli juŜ w Jerozolimie. [Lubawiczer Rebbe]

31
Zakończyliśmy więc porządek uroczystości według zwyczajów i przepisów.29

Najczystszy, który tronuje na wysokości, który z nicości Swe liczne zbory

podnosi, niech zawiedzie w triumfie zbawione plemię przez Jego szczepione na
ziemię Syjonu.

Swój Przybytek odbuduje niezawodnie potęŜny, za dni naszych uraduje nas tym
niebawem. Odbuduj BoŜe mój, Święty Przybytek Swój.

Najdoskonalszy , wielki, majestatyczny Przybytek Swój Święty wkrótce

odbuduje i.t.d.
Urokiem promienny, najwierniejszy, najczystszy. Przybytek Swój Święty
wkrótce odbuduje i.t.d.
Najprawdziwszy, najświętszy, jedyny Przybytek Swój Święty wkrótce odbuduje
i.t.d..
Wszechwładny, najmędrszy, Król najwyŜszy Przybytek Swój Święty wkrótce
odbuduje i.t.d.
Wszechmocny, najwznioślejszy, najdzielniejszy Przybytek Swój Święty wkrótce
odbuduje i.t.d.
Zbawca, najsprawiedliwszy, najświętszy Przybytek Swój Święty wkrótce
odbuduje i.t.d.
Najmiłosierniejszy, wszechpotęŜny Obrońca Przybytek Swój Święty wkrótce
odbuduje i.t.d.

Drogiej nocy Pesach zaczyna się

Co jest jedyne?
Jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Dwoje czego jest?

Dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Troje czego Jest?

Trzej byli nasi patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest
Bóg w wszechświecie.

29
Zakończyliśmy więc porządek uroczystości. Alter Rebbe nie włączył wersetu chasal siddur
pesach - "zakończyliśmy porządek Pesachu" do swojej hagady poniewaŜ Pesach tak naprawdę
nigdy się nie kończy. Doświadczenie Pesachu jest czymś stałym. KaŜdego dnia śyd opuszcza
Egipt, przekracza ograniczające go bariery i dosięga nowych wyŜyn duchowości. [R. Josef Icchak
Schneerson]

32
Cztery czego jest?
Cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi patriarchowie, dwie są
tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Pięcioro czego Jest ?

Pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli
nasi patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w
wszechświecie.

Sześcioro czego jest?

Z sześciu ksiąg składa się miszna, pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są
pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi patriarchowie, dwie są tablice z
przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Siedem czego jest?

Siedem dni ma tydzień, z sześciu ksiąg składa się miszna, pięcioro ksiąg ma
święta nauka, cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi
patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w
wszechświecie.

Osiem czego jest?

Osiem dni liczą do przymierza obrządku, siedem dni ma tydzień, z sześciu ksiąg
składa się miszna, pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są pramatki naszego
pokolenia, trzej byli nasi patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden
jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Dziewięć czego jest?

Dziewięć miesięcy trwa dojrzenie, osiem dni liczą do przymierza obrządku,
siedem dni ma tydzień, z sześciu ksiąg składa się Miszna, pięcioro ksiąg ma
święta nauka, cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi
patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w
wszechświecie,

Dziesięć czego jest?

Dziesięć jest przykazań, dziewięć miesięcy trwa dojrzenie, osiem dni liczą do
przymierza obrządku, siedem dni ma tydzień, z sześciu ksiąg składa się miszna,
pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli
nasi patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w
wszechświecie.

33
Jedenaście czego jest?
Jedenaście gwiazd Józef widział we śnie, dziesięć jest przykazań, dziewięć
miesięcy trwa dojrzenie, osiem dni liczą do przymierza obrządku, siedem dni
ma tydzień, z sześciu ksiąg składa się miszna, pięcioro ksiąg ma święta nauka,
cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi patriarchowie, dwie są
tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Dwanaście czego jest?

Dwanaście szczepów jest Izraela, jedenaście gwiazd Józef widział we śnie,
dziesięć jest przykazań, dziewięć miesięcy trwa dojrzenie, osiem dni liczą do
przymierza obrządku, siedem dni ma tydzień, z sześciu ksiąg składa się miszna,
pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są pramatki naszego pokolenia, trzej byli
nasi patriarchowie, dwie są tablice z przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w
wszechświecie.

Trzynaście czego jest?

Trzynaście jest przymioty Boskie, dwanaście szczepów jest Izraela, jedenaście
gwiazd Józef widział we śnie, dziesięć są przykazania, dziewięć miesięcy trwa
dojrzenie, osiem dni liczą do przymierza obrządku, siedem dni ma tydzień, z
sześciu ksiąg składa się miszna, pięcioro ksiąg ma święta nauka, cztery są
pramatki naszego pokolenia, trzej byli nasi patriarchowie, dwie są tablice z
przykazaniami, jeden jedyny jest Bóg w wszechświecie.

Ojciec mój dnia pewnego Sobie kupił jagniątko miłe;

Dwa jedynie zuzy Ŝądał posiadacz jego,
A ojciec zapłaci teŜ i tyle
Ale wnet kot chytry przybiegł galopem,
Schwycił jagniątko i poŜarł go potem.
Pies tej krzywdy znieść nie mógł i rzucił się na kota,
śe szarpnąć jagnię wzięła go ochota.
Kij, który w pobliŜu sta!
i od dawna mu juŜ groził,
Rzucił się na psa i obficie go obłoŜył.
Niebawen obrońcę znalazł teŜ pies zraniony.
W ogniu został kij wnet spalony
Ale wiem spłynęła woda i zemścić się chciała,
Otoczyła więc ogień i płomienie zgasiła.
Gdy wól to widział, rozjuszony został okropnie
Wychlipał więc wodę aŜ nie było kropli na dnie.
Naostrzył rzeźnik juŜ nóź i chwyta wołu wnet,

34
go zarzyna i dokoła rozlewa się krew.
Nie uszło zasłuŜonej kary to zarzynanie wołu,
gdyŜ anioł śmierci rzeźnika wtrącił do dołu.
Wtedy sędzia najwyŜszy, który tronuje w niebiosach,
zniweczył anioła za karę, Ŝe zabił rzeźnika,
który bez prawa zarzynał wołu za to,
Ŝe wychlipał wodę, co zgasiła płomienie ognia,
dlatego, Ŝe spalił kij, który obił psa za to,
Ŝe gryzł kota, co poŜarł jagniątko,
które ojciec mój za dwa zuzy sobie kupił.

35