Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

Notlar
Ders 3

ŞEFKAT: İLAHİ, NEBEVİ VE İNSANİ BOYUTLARI

Giriş
Şefkat kelime olarak başkalarının kederini duymak, yardımlarına koş-
mak, menfaat ve karşılık beklentisi olmadan duru ve samimi bir sevgi ve
alaka göstermek demektir. Zıddı ise katı kalpliliktir. Şefkat ilahi rahmetin
en latif ve en şirin nurani cilvelerinden biridir. Yeryüzündeki bütün canlılar
Allah’ın rahmet ve şefkatiyle varlıklarını devam ettirirler. “Rahmetim her
şeyi kuşatmıştır” (A’raf, 156) buyuran Hazreti Rahman, mahlukatın özüne
sevgi, merhamet ve şefkat nüveleri yerleştirmiştir. Aslında kainat bütünüyle
değerlendirmeye alındığında cansız varlıklardan bitkilere ve hayvanlara, on-
lardan insana doğru sürekli bir şefkat hakikatının parladığı görülecektir.

İlahi Şefkat
Kur’an-ı Kerim Yüce Yaratıcı’nın (cc) mahlukata karşı şefkat tecellilerini
açıklamak için O’nun Rahman, Rahim, Rauf ve Latif gibi isimlerini zikreder.
Mesela sadece besmele içinde Allah, Rahman ve Rahim isimleri 114 kere
tekrar edilmiştir. Bunun dışında farklı ayet-i kerimelerde de bu gibi isimlerle
“Allah bütün insanlara Rauf (çok şefkatli) ve Rahimdir (çok merhametlidir)”
(Bakara, 143) demekte, “O, rahmet etmeyi kendi nefsine yazmıştır” (Enam,
12) buyurmaktadır. Yani, Zatı hakkında hiçbir zorunluluk söz konusu olma-
makla birlikte, mutlak iradesiyle bütün mülkünde rahmetiyle muamelede
bulunduğunu beyan etmektedir.
Hadis-i şeriflerde de ilahi şefkat sürekli nazara verilmektedir. Bir örnek
olarak çocuğunu kaybetmiş bir kadının durumunu anlatan rivayeti hatır-
layalım: Telaş içinde bir oraya bir buraya koşarak yavrusunu arayan anne,
karşısına çıkan tüm çocukları bir bir bağrına basarak aramasına devam ediy-
ordu. Sonunda çocuğuna kavuşan kadının heyecanını farkeden ve ashabına
gösteren Efendimiz (asm): “bu kadın yavrusunu hiç ateşe atar mı” diye
sordu. Atmaz cevabını alınca da “Allah (cc) bu kadından çok daha mer-
hametlidir” buyurarak ilahi rahmetin enginliğini ders verdiler. (Buhari, 5653)
Sonsuz rahmetine rağmen dünyada kullarına hastalık ve musibet ver-
mesi dahi Cenabı Hakk’ın merhametinin farklı tecellilerini içinde barındır-
maktadır. Eğer bir hastalık ve musibet insana sağlık ve afiyetin ne büyük

© nurkulliyesi 1
Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

bir nimet olduğunu hatırlatıyor ve onu Allah’a yaklaştırıyorsa sonuç itibarıyla Notlar
hayırlı ve güzeldir. Bir musibet kulu dünyada veya ahirette farkında ol-
madığı daha büyük bir musibetten kurtarıyor, veya onu büyük başarı ve
mükafatlara ehil hale getiriyorsa bunlar da sonuç itibariyle birer şefkat tecel-
lisidir. Hatta ahiret azabı bir bakıma günah lekelerinden temizleme aracı
olarak görüldüğünden, onda dahi ilahi rahmetin bir hissesi vardır.

Evrensel Bir Hakikat

İlahi rahmetin bu enginliğini açıklama sadedinde Efendimiz (alyhissalatu
vesselam) başka bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: “Allah (azze ve
celle) rahmetini yüz parçaya ayırmış, doksan dokuzunu kendi nezdinde tut-
muş, birini dünyaya indirmiştir. İşte, bütün canlılar bu bir parça ilahi rah-
metten istifade ederek hemcinslerine şefkat gösterirler. Öyle ki, bir hayvan
bile yavrusunu emzirirken onun incinmemesi, canının yanmaması ve ra-
hatça beslenmesi için bacaklarını açar.” (Buhari, Edeb, 19)
Bu örneklerde görüldüğü gibi, insanın ve bütün varlıkların birbirlerine
şefkat ve alakası aslında ilahi şefkatin onlarda bir yansıma ve parıltısından
ibarettir. Kainat ve varlık dikkatle incelense, onun özü ve mayası şefkat
olduğu görülecek, ağaçlar ve meyvelerde, bulutlar ve yağmurlarda, güneş
ve ayın hareketlerinde, her tarafta şefkat nağmeleri duyulacaktır. Şefkat
bir fıtrat kanunudur. Evrenin ilk varoluşunda temel prensip şefkat, ona
sonuçtaki güzelliği kazandıran da yine şefkattir. Eşyanın varlık sahasına
çıkması da varlığını devam ettirmesi de şefkat sayesinde mümkün olur.
Dünya hayatını şenlendiren şey şefkat cilveleri olduğu gibi, ahiret hayatı
da bütün tasavvurları aşkın güzellikleriyle bir şefkat tecellisidir. Bu yönüyle
şefkat ahiret hayatını ispat eden kuvvetli bir delildir, zira ahiret hayatının
olmaması dünya hayatında gün gibi parlayan şefkat hakikatına zıttır.

Peygamber Vasfı
Her güzel haslette olduğu gibi, şefkat te Allah Resulü’nde (sas) zirve
yapmıştır. O, büyük davasını şefkat gibi önemli esaslar üzerine oturtmuş ve
tebliğini hep şefkatin ılık atmosferinde yerine getirmiştir. “Başka değil, Biz
seni bütün alemlere ancak rahmet olarak gönderdik” (Enbiya, 107) ayet-i
kerimesi bu hakikati açıkça seslendirir. Yine Tevbe suresinde (128) “An-
dolsun size içinizden öyle bir peygamber geldi ki, gayet izzetli ve şereflidir.
Sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir üstünüze titrer, müminlere karşı gayet
şefkatli ve merhametlidir” denmektedir. Yani hidayet ve iyiliğinize, fay-
danıza, hayrınıza hırslıdır. Azap görmeniz şöyle dursun sizin sıkılmanız dahi
ona ağır gelir, gücüne gider. Ayrıca bu ayet-i kerimede Allah Teala, kendi
yüce isimlerinden iki büyük ismini, yani Rauf ve Rahim isimlerini Efendimiz’e
sıfat yaparak ona büyük bir iltifatta bulunmuştur.

© nurkulliyesi 2
Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

Efendimizin (aleyhissalatu vesselam) pratiğinde ortaya çıkan diğer bir Notlar

özellik şudur ki, gerçek şefkat duygusu insanların sadece dünyyevi mutlu-
luğuyla yetinmez. O aynı zamanda ebedi saadeti kazanmaları için de kalbin
titremesi ve samimi çaba ve gayretler ortaya koymayı gerektirir. Aslında
bu dengeyi koruyamayan şefkat anlayışı kamil bir şefkat sayılamaz.
Daha genel anlamda, insanları irşat ve tebliğle görevli bütün peygam-
berlerin ortak bir özelliği şefkat olduğu gibi, büyük evliya ve asfiya da birer
şefkat kahramanı olarak yaşamışlardır. O halde gerek dini ve ahlaki konu-
larda, gerekse bilimsel faaliyetlerde başarılı bir eğitim ve öğretim programı
için en temel prensiplerden biri şefkat olmalıdır. Bütün rehber, tebliğ insanı,
terbiyeci ve öğretmenler mesajlarını muhataplara gerektiği gibi ulaştırmak
için her şeyden önce bu vasfa sahip olmaları gerekir.

İnsan Tabiatı
Bir hadis-i şerifte sıhhat derecesi zayıf bulunsa da insanın Rahman sureti
üzerine yaratıldığı, yani rahmaniyetin parlak bir ayinesi olduğu vurgulan-
mıştır. İnsanın mahiyetine yerleştirilen bu şefkat hissini geliştirmesi onu
Yüce Yaratıcı’nın Rahim ismine ulaştırır, yani O’nun sonsuz rahmetini belli
bir seviyede idrak eder. Şefkat duygusu insanda iman kuvveti ölçüsünde
gelişir, ve oruç ve zekat gibi ibadetlerin eda edilmesiyle büyür ve olgunlaşır.
Bireyde iyilik, yardım, cömertlik, empati gibi bütün diğer insani duyguları
harekete geçiren ve onu enginleştiren his sefkattir. Şefkatli insan çevresine
karşı ince ve samimi davranır, hayır ve iyilik duygularıyla yaşar. Sadece
kendi nefsine, aile fertlerine, dost ve arkadaşlarına değil, belki bütün can-
lılara, hatta cansız eşyaya ve doğaya karşı da güçlü bir kalbi alaka sergiler.
Buna karşılık Cenabı Allah da onun sinesini daha da enginleştirir, ona kat
kat lütuflarda ve özel teveccühlerde bulunur.

Aile Hayatı
Eğitimin her seviyesinde olduğu gibi çocuk eğitiminde de en önemli
esaslardan birisi şefkattir. Peygamber Efendimizin (aleyhissalatu vesse-
lam) torunlarını öptüğünü görünce şaşıran, ve on çocuğundan hiçbirini
öpmediğini söyleyen bir sahabeye “Allah kalbinden rahmeti söküp almışsa,
ben sana ne yapabilirim” (Buhari, Edeb, 18) diyerek çocuk yetiştirmede
şefkat duygusunun önemini vurgulamış ve göstermiştir.
Anne ve baba fıtri olarak çocuğuna karşı duyduğu büyük şefkat hissiyle
onun dünya ve ahiret hayatında iyiliği için çalışır. Buna karşılık Kur’an-
ı Kerim evladın da şefkat abidesi anne ve babası için şöyle dua etmesi
istemektedir: “Rabbim, nasıl onlar beni çocukluğumda şefkat ve ihtimamla
büyütüp yetiştirdilerse, Sen de onlara öyle merhamet buyur.” (İsra, 24)

© nurkulliyesi 3
Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

Bütün aile fertlerinin birbirine şefkatli olması, sağlıklı bir aile hayatının Notlar
temeli ve harcıdır. Bu yönüyle, eşler arası şefkat ve sevgi duygusu da
aslında ilahi rahmetin insan fıtratına yerleştirdiği önemli bir nimet olduğunu
başka bir ayeti kerime şu şekilde beyan etmektedir: “Yine O’nun ayet-
lerindendir ki, sizin için nefislerinizden kendilerine ısınırsınız diye eşler yarat-
mış, ve aranıza bir meveddet ve rahmet koymuştur. Şüphesiz ki bunda
düşünecek bir kavim için nice ibretler vardır.” (Rum, 21)

Toplumsal Barış
Sağlıklı bir toplumu oluşturan fertlerin adeta bir vücudun azaları, bir
bütünün parçaları gibi birbirlerine alaka göstermeleri gerektiği bir hadisi
serifte şöyle ögütlenir: “Müminler birbirlerini sevmede, acımada, korumada
bir vücut gibidir. Vücudun herhangi bir organı rahatsız olursa, diğerleri
de bu yüzden rahatsız olur; ateşlenir ve uykusuz kalır.” (Buhârî, Edeb,
19) Başka bir hadislerinde de Efendimiz (sallallahu aleyhi vesellem) “Şüph-
esiz Allah, Refiktir (merhametli ve şefkatlidir), her işte mülayemeti, rah-
met ve şefkatle muameleyi sever” buyurmuştur. Sünnet-i seniyye şefkati
adeta imanın bir şiarı saymış ve “Merhamet etmeyene merhamet edilmez”
(Buhârî, Edeb, 18) ve “Büyüklerini saymayan, küçüklerini sevmeyen bizden
değildir” (Tirmizî, Birr, 15) gibi beyanlarıyla bu tavsiyeyi güçlü bir şekilde
ve tekrarla vurgulamıştır.
Toplumsal barış ve huzurun devam ettirilmesinde, ortaya çıkabilecek
problemlerin çözümünde başvurulacak en önemli dinamik yine sefkattir.
Şefkatin hakim olduğu bir atmosferde sosyal münasebetler daha hızlı gelişir
ve sosyal dayanışma adeta kendiliğinden gerçekleşir. Şefkatte öyle bir güç
vardır ki, onunla en katı kalpler yumuşar, en korkunç düşmanlıklar bile
silinebilir. İnsanları zor kullanarak kalıcı itaat ettirmeniz mümkün değildir,
halbuki şefkatin açamadığı hiçbir kilitli kapı yoktur. Şefkat esasına dayanan
yaygın bir eğitim seferberliği hayata geçirilmeden, hiçbir toplumsal problem
nihai ölçüde çözülemez.

Modern Dünya ve İslam İmajı

Günümüzde İslam imajı büyük bir yanlış algıya kurban gitmiş, ve şid-
deti teşvik eden bir din olarak görülmeye başlanmıştır. Burada kısaca temas
edildiği üzere, doğrusu İslam yüce Yaratıcı’yı engin rahmet ve şefkat sıfat-
larıyla tanıtmakta, O’nun elçisini bütün alemlere rahmet olarak gönderdiğini
bidirmekte, müntesiplerine çevrelerindeki canlı cansız bütün varlıklara karşı
şefkatli olmayı öğretmektedir. Şefkat ve merhamet gerçekte İslam dininin
özündeki en esaslı değerlerden biridir.

© nurkulliyesi 4
Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

Notes
Ders 3

Kaynaklar

Risale-i Nur Külliyatı

Mektubat: (17. Mektup, 5. Nokta); Mektubat: (8. Mektup); Sözler: (26.

Söz, Zeyl); Kastamonu Lahikası: (46. Mektup); Lem’alar: (11. Lem’a, 8.
Nükte); Lem’alar: (4. Lem’a, 1.Makam, 1. ve 2. Nükte); Lem’alar: (24.
Lem’a, Bir Muhavere, 1. Nükte); Lem’alar: (10. Lem’a); İşarat-ül İ’caz
(Bakara Sûresi, 14-15. ayetler); Mektubat (24. Mektup, 1. Makam, 2.
Remiz); Şuâlar (7. Şûa, 19. Mertebe, 1. Hakikat); İşarat-ül İ’câz (Bakara,
4. Ayet, 7. Burhan); Sözler (10. Söz, 2. Hakikat); Mektubat (21.Mektup);
Mektubat (29. Mektup, 2. Kısım, 3. Nükte); Lem’alar (25. Lem’a, 16.
Deva); Lem’alar (17. Lem’a, 11. Nota); Sözler (25. Söz, 1. Şule, 3. Şua.
2 Cilve, 3. Derece); Mesnevi (Katre, Hatime, Nokta); Kastamonu Lahikası
(84. Mektup); Kastamonu Lahikası (76. Mektup); Şualar (8. Şua, 3. Remiz,
1., 2. Sır)

Pırlanta Külliyatı

Sızıntı Dergisi: (Şefkat, Ocak 2006, Cilt 27, Sayı 324); Sızıntı Dergisi: (Bu
Ağlamayı Dindirmek İçin Yavru, Şubat 1979, 1/1)

Diğer Kaynaklar

İslam Ansiklopedisi, Şefkat maddesi

© nurkulliyesi 5
Kavram Özeti İslam’da Temel Kavramlar

Notlar
Ders 3

Test

1. Aşağıdakilerden hangisi şefkat duygusunun kişisel gelişime katkıları

arasında sayılabilir?

(a) şefkat diğer insani duyguları da besler ve geliştirir

(b) şefkat eden şefkat bulur, insanı Rahim ismine ulaştırır
(c) şefkat peygamber ahlakı ile ahlaklanmak demektir
(d) hepsi

2. Varlığın her parçasında parıldayan ve inkarı mümkün olmayan evrensel

şefkat hakikati ahiret hayatını nasıl ispat eder?

(a) ahiret olmasa bir merhametsizlik olurdu ki şefkata zıttır

(b) baharın yaratılışı ahiretin yaratılışına bir örnektir
(c) ahiret olmasa bir adaletsizlik olurdu ki şefkata zıttır
(d) hepsi

3. Gerçek şefkat duygusu insan varlğının hangi yönü ile alakadar olur?

(a) dünya hayatı

(b) ahiret hayatı
(c) hem dünya hem ahiret hayatı
(d) hiçbiri

4. Toplumsal barışın sağlanması ve ihtilafların kalıcı olarak çözülmesinde

en önemli dinamik aşağıdakilerden hangisidir?

(a) askeri güç

(b) politik güç
(c) şefkatin gücü
(d) ekonomik güç

© nurkulliyesi 6