ELM207 Analog Elektronik

Giriş
Bir Fourier serisi periyodik bir f (t) fonksiyonunun,
kosinüs ve sinüslerin sonsuz toplamı biçiminde
bir açılımdır.
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1
2
T
Başka deyişle, herhangi bir periyodik fonksiyon
sabit bir değer, kosinüs ve sinüs
fonksiyonlarının toplamı olarak ifade edilebilir:
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

a0 (a1 cos t b1 sin t )

2
(a2 cos 2 t b2 sin 2 t )

(a3 cos 3 t b3 sin 3 t ) 

Fourier serisi hesaplamaları harmonik analiz
olarak bilinir ve keyfi bir fonksiyonun bir dizi
basit terimlere ayrılarak, ayrık terimler olarak
çözülmesi ve yeniden birleştirilip orjinal
problemin çözümü için oldukça kullanışlı bir
yoldur. Böylelikle problem istenilen ya da
pratik olan bir yaklaşıklıkta çözülebilir.
f(t) Periodik Fonksiyon a0
2

=
t

a1 cos t b1 sin t

+ +

a2 cos 2 t b2 sin 2 t

+ + + …
 a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1
2
burada Temel frekans
T
T
2
a0 f (t )dt
T 0

T T
2 2
an f (t ) cos n tdt bn f (t ) sin n tdt
T 0
T 0
T /2

*integral limiti olarak kullanabiliriz

T /2
Örnek 1

Aşağıdaki dalga biçiminin Fourier serisi

gösterimini bulunuz.
Çözüm
İlk önce, fonksiyonun periyodu ve tanımı belirlenir:

T=2

1, 0 t 1
f (t ) f (t 2) f (t )
0, 1 t 2
Sonra, a0, an ve bn katsayıları bulunur :
T 2 1 2
2 2
a0 f (t )dt f (t )dt 1dt 0dt 1 0 1
T 0
20 0 1

Ya da, f (t )dt [a,b] aralığı boyunca grafiğin

a
altındaki toplam alan olduğundan

T
2 2 [0, T ]boyunca 2
a0 f (t )dt (1 1) 1
T 0
T alan 2
 2
2
an f (t ) cos n tdt
T 0
1 2 1
sin n t sin n
1cos n tdt 0dt
0 1
n 0 n

n tamsayıdır ve, sin n 0

olduğundan sin sin 2 sin 3  0

Dolayısıyla, an 0 .
 2
2
bn f (t ) sin n tdt
T 0
1 2 1
cos n t 1 cos n
1sin n tdt 0dt
0 1
n 0 n

cos cos 3 cos 5  1

cos 2 cos 4 cos 6  1
n
Ya da cos n ( 1)
1 ( 1) n 2/n , n tek
Dolayısıyla, bn
n 0 , n çift
Sonuçta,
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1
n
1 1 ( 1)
sin n t
2 n 1 n
1 2 2 2
sin t sin 3 t sin 5 t 
2 3 5
Bazı faydalı tanımlar

sin( x) sin x cos( x) cos x

n tamsayı olduğundan,
sin n 0 cos n ( 1)n
sin 2n 0 cos 2n 1
 Fourier serisi terimlerinin toplamı orjinal dalga
biçimini verir

 Örnek 1’den,
1 2 2 2
f (t ) sin t sin 3 t sin 5 t 
2 3 5
 Toplamın kare dalga vereceği gösterilebilir:
(a) (b)

2 2 2
sin t sin t sin 3 t
3

(c) (d)

2 2 2 2 2 2 2
sin t sin 3 t sin 5 t sin t sin 3 t sin 5 t sin 7 t
3 5 3 5 7
(e)

2 2 2 2 2
sin t sin 3 t sin 5 t sin 7 t sin 9 t
3 5 7 9

(f)

1 2 2 2
sin t sin 3 t  sin 23 t
2 3 23
Kare dalga Testere dişli dalga

Yarı çember
Üçgen dalga
Örnek 2

f (t ) t , 1 t 1

f (t 2) f (t )

f (t)’nin grafiğini çiziniz, 3 t 3.

f (t)’nin Fourier serisini hasaplayınız.
Çözüm

T=2
2
T
Katsayıları hesaplayalım:
1
2
a0 f (t )dt
T 1
1 2 1
2 t 1 1
tdt 0
2 1 2 1
2
 1 1
2
an f (t ) cos n tdt t cos n tdt
T 1 1
1 1
t sin n t sin n t
dt
n 1 1
n
1
sin n [ sin( n )] cos n t
2 2
n n 1

cos n cos( n )
0
n2 2
cos n cos n cos( x) cos x
0
n2 2
 1 1
2
bn f (t ) sin n tdt t sin n tdt
T 1 1
1 1
t cos n t cos n t
dt
n 1 1
n
1
cos n [ cos( n )] sin n t
2 2
n n 1

2 cos n sin n sin( n )

n n2 2

2 cos n 2( 1) n 2( 1) n 1

n n n
Sonuçta,

a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

2( 1) n 1
sin n t
n 1 n
2 2 2
sin t sin 2 t sin 3 t 
2 3
Örnek 3

2 t , 0 t 2
v(t )
0 , 2 t 4

v(t 4) v(t )

v (t) grafiğini çiziniz, 0 t 12.

v (t)‘nin Fourier serisi açılımını hesaplayınız.
Çözüm
v (t)

t
0 2 4 6 8 10 12
T=4

2
T 2
Katsayılar:
4
2
a0 v(t )dt
T 0
2 4
2
(2 t )dt 0dt
4 0 2

2 2 2
1 1 t
(2 t )dt 2t 1
20 2 2 0
 4 2 4
2 1
an v(t ) cos n tdt (2 t ) cos n tdt 0
T 0 20 2
2 2
1 (2 t ) sin n t 1 sin n t
dt
2 n 0 20 n
2
1 cos n t
0
2 n2 2 0
n
1 cos 2n 2(1 cos n ) 2[1 ( 1) ]
2 2 2 2 2 2
2n n n
 4 2 4
2 1
bn v(t ) sin n tdt (2 t ) sin n tdt 0
T 0 20 2
2 2
1 (2 t ) cos n t 1 cos n t
dt
2 n 0 20 n
2
1 1 sin n t
n 2 n2 2 0

1 sin 2n 1 2
2 2
n 2n n n

sin 2n sin n 0
 Sonuçta,

a0
v(t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

1 2[1 ( 1) n ] n t 2 n t
2 2
cos sin
2 n 1 n 2 n 2
Simetri

 Simetri fonksiyonları:
(i) çift simetri
(ii) tek simetri
Çift simetri

 Herhangi f (t) fonksiyonu grafiğin düşey

eksenine göre simetrik ise çifttir, yani

f ( t) f (t )
Çift simetri (devam)

 çift fonksiyonlara örnek:

f (t ) t 2 f (t ) | t |

t t
f (t ) cos t

t
Çift simetri (devam)

 −A dan +A ya çift bir fonksiyonun integrali 0

dan +A ya integralinin iki katıdır

f e (t )

A A
f e (t )dt 2 f e (t )dt
t
−A +A A 0
Tek simetri

 Herhangi f (t) fonksiyonu grafiğin düşey

eksenine göre asimetrik ise tektir, yani

f ( t) f (t )
Tek simetri (devam)
 Tek fonksiyonlara örnek:
f (t ) t 3 f (t ) t

t t

f (t ) sin t

t
Tek simetri (devam)

 −A dan +A ya tek bir fonksiyonun integrali

sıfırdır
f o (t )

t f o (t )dt 0
−A +A
A
Çift ve tek fonksiyonlar

Çift ve tek fonksiyonların çarpım özellikleri:

 (çift) (çift) = (çift)

 (tek) (tek) = (çift)
 (çift) (tek) = (tek)
 (tek) (çift) = (tek)
Simetri

çift ve tek fonksiyonların özelliklerinden:

 çift periyodik bir fonksiyon için;

T /2
4
an f (t ) cos n tdt bn 0
T 0

 tek periyodik bir fonksiyon için;

T /2
4
a0 an 0 bn f (t ) sin n tdt
T 0
 Çift fonksiyon
f (t )

T t
T
2
2

T /2 T /2 T /2
2 4 2
an f (t ) cos n tdt f (t ) cos n tdt bn f (t ) sin n tdt 0
T T /2
T 0
T T /2

(çift) (çift) (çift) (tek)

|| ||

(çift) (tek)
 Tek fonksiyon f (t )

T t
T
2
2

T /2
2 T /2 T /2
a0 f (t )dt 0 2 4
T T /2
bn f (t ) sin n tdt f (t ) sin n tdt
T T /2
T 0
(tek)
T /2 (tek) (tek)
2
an f (t ) cos n tdt 0
T T /2
||
(çift)
(tek) (çift)

||
(tek)
Örnek 4

1 , 2 t 1
f (t ) t , 1 t 1
1 , 1 t 2
f (t 4) f (t )

f (t)‘nin grafiğini çiziniz, 6 t 6.

f (t)‘nin Fourier serisi açılımını hesaplayınız
Çözüm
f (t)

1
t
−6 −4 −2 0 2 4 6
−1
T=4

2
T 2
Katsayıları hesaplayalım. f (t) tek fonksiyon
olduğundan,
2
2
a0 f (t )dt 0
T 2

ve
2
2
an f (t ) cos n tdt 0
T 2
 2 2
2 4
bn f (t ) sin n tdt f (t ) sin n tdt
T 2
T 0
1 2
4
t sin n tdt 1sin n tdt
4 0 1
1 1 2
t cos n t cos n t cos n t
dt
n 0 0
n n 1
1
cos n sin n t cos 2n cos n
n n2 2 0 n
cos 2n sin n 2 cos n
n n2 2 n
sin 2n sin n 0
 Sonuçta,
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

2 cos n n t
sin
n 1 n 2
( 1) n 1 n t
2 sin
n 1 n 2
Örnek 5

f (t)‘nin Fourier serisi açlımını hesaplayınız.

Çözüm

Fonksiyonu tarif edelim;

T=3
1 , 0 t 1
f (t ) 2 , 1 t 2
1 , 2 t 3

f (t 3) f (t )
T=3

ve 2 2
T 3
 Katsayıları hesaplayalım.
3 1 2 3
2 2 2 8
a0 f (t )dt 1dt 2dt 1dt (1 0) 2(2 1) (3 2)
T 0
3 0 1 2
3 3

Ya da, f (t) çift bir fonksiyon olduğundan,

3 3/ 2 1 3/ 2
2 4 4 4 3 8
a0 f (t )dt f (t )dt 1dt 2dt (1 0) 2 1
T 0
T 0
3 0 1
3 2 3

Veya, basitçe
3
2 2 Bir periyod boyunca 2 8
a0 f (t )dt 4
T 0
T toplam alan 3 3
 3 3/ 2
2 4
an f (t ) cos n tdt f (t ) cos n tdt
T 0
T 0
1 3/ 2
4
1 cos n tdt 2 cos n tdt
3 0 1
1 3/ 2
4 sin n t 4 2 sin n t
3 n 0 3 n 1

4 3n
sin n 2 sin sin n
3n 2
4 3n 2
2 sin sin n
3n 2 ;
3
2 2n 2 2n
2 sin n sin sin
n 3 n 3
ve bn 0 f (t) çift bir fonksiyon olduğundan.

Sonuçta,
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

4 2 2n 2n t
sin cos
3 n 1 n 3 3
4 2 1 2n 2n t
sin cos
3 n 1 n 3 3
Parseval Teoremi

 Parserval teoremi periyodik bir sinyaldeki

ortalama gücün, sinyalin DC bileşenindeki
ortalama güç ve harmoniklerindeki ortalama
güçlerin toplamına eşit olduğunu ifade eder.
 Pdc
f(t) Pavg a0
2

=
Pa1 t Pb1
a1 cos t b1 sin t

+ +
Pa2 Pb2
a2 cos 2 t b2 sin 2 t

+ + + …
 Sinüzoidal sinyal için (kosinüs ve sinüs),
2
Vpeak
2 2
Vrms 2 V
1 peak
P
R R 2 R

 Sadelik açısından sıklıkla, R = 1Ω, olarak

alırız,
1 2
P Vpeak
2
 Sinüzoidal sinyal için (kosinüs ve sinüs),
Pavg Pdc Pa1 Pb1 Pa2 Pb2 
2
a0 1 2 1 2 1 2 1 2
a1 b1 a2 b2 
2 2 2 2 2

1 2 1
Pavg a0 (an2 bn2 )
4 2n1
Üstel Fourier serileri

 Euler eşitliğinden,

jx
e cos x j sin x
dolayısıyla

e jx
e jx
ve e jx e jx
cos x sin x
2 j2
Fourier serisi gösterimi aşağıdaki gibi olur;
a0
f (t ) (an cos n t bn sin n t )
2 n 1

a0 e jn t
e jn t
e jn t
e jn t
an bn
2 n 1 2 j2
a0 e jn t
e jn t
e jn t
e jn t
an jbn
2 n 1 2 2
a0 an jbn jn t an jbn jn t
e e
2 n 1 2 2
a0 an jbn jn t an jbn jn t
e e
2 n 1 2 n 1 2
 an jbn , an jbn
Burada, cn c n
2 2
a0
Diyelim ve c0
2 Dolayısıyla,
a0 an jbn jn t an jbn jn t
f (t ) e e
2 n 1 2 n 1 2
c0 cn c−n
c0 cn e jn t
c ne jn t

n 1 n 1

c0 cn e jn t
cn e jn t

n 1 n 1
1
cn e jn t
c0 cn e jn t
cn e jn t

n n 1 n
Sonra, cn katsayısı,
an jbn
cn
2
T T
12 j 2
f (t ) cos n tdt f (t ) sin n tdt
2T 0 2T 0
T T
1
f (t ) cos n tdt j f (t ) sin n tdt
T 0 0
T
1
f (t )[cos n t j sin n t ]dt
T 0
T
1 jn t
f (t )e dt
T 0
 Çoğu durumda kompleks Fourier serileri
trigonometrik Fourier serilerinden daha kolay
elde edilir.
 Özetle, kompleks ve trigonometrik Fourier
serileri arasındaki ilişki:
T T
a0 1 1 jn t
c0 f (t )dt cn f (t )e dt
2 T 0
T 0

an jbn
cn
2
an jbn
c n Ya da c n cn
2
Örnek 6
Aşağıdaki fonksiyonun kompleks Fourier serisini
bulunuz
f (t )

e2

1
t
4 2 0 2 4
Çözüm
T 2 Dolayısıyla 1
T
1
c0 f (t ) dt
T 0
2
1 t
e dt
2 0

1 t 2 e2 1
e 0
2 2
 T
1 jn t
cn f (t )e dt
T 0
2 2
1 t jnt 1 (1 jn ) t
ee dt e dt
2 0
2 0

(1 jn ) t 2
1 e
2 1 jn 0

e 2 (1 jn ) 1 e2 e j 2n 1 e2 1
2 (1 jn) 2 (1 jn) 2 (1 jn)
dolayısıyla j 2n
e cos 2n j sin 2n 1 0 1
 2 2
e 1 e 1
cn n 0
c0
2 (1 jn) n 0
2

Sonuçta,
2
jn t e 1 jnt
f (t ) cn e e
n n 2 (1 jn)
*Not: c0 , cn de n = 0 konularak hesaplanabilirse de,
bazen bu mümkün olmayabilir. Dolayısıyla, c0‘ı tek
başına hesaplamak daha iyi olabilir.
 cn kompleks bir terimdir, ve nω’ye bağlıdır.
Dolayısıyla, nω ‘ye karşılık |cn| grafiğini çizebiliriz.

2
e 1
cn
2 1 n2

Başka deyişle, (t) zaman bölgesindeki f (t) fonksiyonunu,

(nω) frekans bölgesindeki cn fonksiyonuna dönüştürdük.
Örnek 7

Örnek 1’deki fonksiyonun kompleks

Fourier serisini hesaplayınız.
Çözüm

T 1
1 1 1
c0 f (t )dt 1dt
T 0
20 2
T 1 2
1 jn t 1 jn t
cn f (t )e dt 1e dt 0
T 0
20 1

jn t 1
1 e j jn
(e 1)
2 jn 0
2n
 jn n
Fakat e cos n j sin n cos n ( 1)

j
Böylece, cn (e jn
1)
2n
j n j/n , n tek
[( 1) 1]
2n 0 , n çift

*Burada cn n 0
c0 .

jn t 1 j
Dolayısıyla, f (t ) cn e e jn t

n 2 n n
n 0
n tek
Grafik çizimi aşağıdadır,
1
1 , n tek
c0 cn n
2
0, n çift

0.5