Već 10 000 godina farmeri I poljoprivrednici su poboljšavali biljke I životinje kroz selekciju I ukrštanje rasa

sa poželjnim karakteristikama. Cilj ukrštanja je bio domestikacija životinja I biljaka koje se sve češće
zauzimaju mjesta na mnogim njivama I farmama. U drugoj polovini dvadesetog vijeka ukrštanje postaje
više sofisticirano pa, naučnici za ukrštanje biraju osobine proizvoda kojim uključuju povećan prinos,
otpornost na bolesti i štetočine, otpornost na sušu i poboljšan ukus. Karakteristike proizvoda se prenose
sa generacije na generaciju preko DNK. Osnivač genetike Gegor Mendel je prvi izučavao osobinu
nasljedstva tj. Obrasce na koji se način osobine roditelja javljaju u potomstvu. Ova istraživanja je vršio na
grašku, njegov rad se temelji na tri izvorna Mendeleva zakona:

Zakon uniformnosti prve filijalne generacije,

Zakon segregacije gena u drugoj filijalnoj generaciji,

Zakon nezavisnog kombiniranja osobina i gena.

Biotehnologija u poljoprivredi ima zadatak da unaprijedi biljke, životinje I mikroorganizme. Na osnovu

dovoljno znanja o DNK, naučnici su razvili rješenje kako bi povećali produktivnost poljoprivrede. Polazeći
od sposobnosti biotehnologije da se identifikuju geni koji mogu dati prednosti određenim kulturama i
sposobnost da se precizno radi sa takvim karakteristikama, biotehnologija povećava sposobnost
odgajivača da poboljša usjeve i stoku. Biotehnologija omogućava poboljšanja koja nisu moguća samo sa
tradicionalnim ukrštanjem srodnih vrsta.

Zelena biotehnologija je biotehnologija primenjena na poljoprivredne procese. Primer je selekcija i

domestikacija biljki putem mikropropagacije. Još jedan primer je dizajn transgenetskih biljaka da rastu
pod specifičnim uslovima u prisustvu (ili odsustvu) hemikalija. Moguće je da će zelena biotehnologija
proizvesti rešenja koja su ekološki povoljnija od tradicionalne industrijske poljoprivrede. Primer toga je
inženjering biljke da izražava pesticid, te da nema potrebe za spoljašnjom primenom pesticida, kao što je
to slučaj kod Bt kukuruza. Da li su ili nisu proizvodi zelene biotehnologije poput ovog u većoj meri ekološki
povoljni je tema intenzivnih rasprava.

У циљу повећања приноса и квалитета производа, у агрономији се традиционално користе два

приступа: 1) укрштање и селекција биљака и 2) прскање пестицидима и хербицидима како би се
спречило штетно деловање инсеката и корова. Користећи традиционалне генетичке манипулације,
узгајивачи уводе жељене особине у стокове семена и потом укрштају различите варијетете како би
њихове добре особине искомбиновали у потомству супериорног квалитета. Иако је овај приступ
био веома успешан, проблем је у томе што су потребне године и године укрштања и повратног
укрштања кроз велики број генерација да би се добила жељена особина. Уз пут се могу испољити
и неке нежељене особине, јер је практично немогуће изоловати и одабрати једну особину без
утицаја на друге. Додатно ограничење традиционалне селекције је њена применљивост само на
биљке које се сексуално укрштају.

Научни напредак и лабораторијске технике развијене током друге половине 20. века су омогућиле
манипулацију ДНК, што је убзало процес унапређења биљака коришћењем биотехнологије. Главно
достигнуће је, свакако, могућност латералног преноса гена из других организама у културне биљке,
које потом почињу да производе нове протеине, што је било немогуће извести традиционалним
методама укрштања. Биљке имају јединствене карактеристике које утичу на њихову подобност за
трансгенезу. Поред сесилности, могућности самооплодње и производње бројног потомства, узгој
трансгених биљака у великој мери олакшава чињеница да се целе биљке могу потпуно
регенерисати из дедиференциране масе ћелија – калуса, уколико се у култури in vitro обезбеде
нутриенти и одговарајући баланс биљних хормона. Нове уведене особине доприносе како
повећаној продуктивности, тако и квалитету људске исхране и здравља, али и заштити околине.
Према подацима из 2001, у Америци је више од половине укупних усева памука, соје и каноле било
генетички модификовано (Сл. 1.1.), док је 2003. око 6 милиона фармера из 18 земаља гајило ГМ
усеве на површина од 67.6 милиона хектара.

Особине које се уводе у биљке коришћењем биотехнологије могу се класификовати у три опште
категорије: улазне (произвођачке), излазне (потрошачке) и посебне особине.

Улазне или произвођачке особине (input traits) су оне које побољшавају улаз тј. сам узгој култивара
и помажу произвођачу да смањи трошкове производње, повећа принос и смањи коришћење
хемикалија за контролу инсеката, корова и болести. Улазне особине се могу окарактерисати и као
различити типови отпорности, јер обухватају:

Отпорност биљака на хербициде

Отпорност на инсекте

Отпорност на патогене (биотички стрес): бактерије, гљивице, вируси, нематоде

Отпорност на абиотички стрес: температурни екстреми, суша, поплаве, високе концентрације соли
у земљишту и др.

Повећање приноса (на друге начине, осим увођења отпорности).

Излазне или потрошачке особине (output traits) помажу потрошачима тако што поправљају
квалитет хране односно биљних производа генерално. За разлику од ГМ биљака са улазним
особинама које су увелико комерцијализоване, ГМ биљке са излазним особинама су већином у
фази тестирања, неке су тек у идејној фази развоја, а мањи број оваквих пројеката је у потпуности
остварен. Неки од главних примера потрошачких особина су:
 Нутриционистички унапређене биљке

Биљке побољшаног укуса

Трајније воће и поврће са бољим карактеристикама сазревања

Дуван без никотина

Украсно цвеће нових боја, мириса и продужене свежине итд.

Посебне особине (value-added traits) су особине кодиране генима који убачени у биљке потпуно
мењају начин коришћења биљака и практично их претварају у мини-фабрике које јефтино
продукују велике количине материјала или хемикалија корисних у фармацији и индустрији.
Генетичке модификације овог типа се у главном воде као метаболичко инжињерство, а сам начин
експлоатације као молекуларна пољопривреда. Биљке које се користе на овај начин се могу гајити
у пољу као и други усеви, али се често гаје и у биореакторима. Главни производи оваквих ГМ биљака
су:

Терапеутски протеини који се користе у третирању болести или као вакцине

Секундарни метаболити

Текстилна влакна

Биоразградљива пластика

Уља која се користе за боје, детерџенте и лубриканте.

Од свих трансгених биљака које су до данас комерцијализоване, код чак 71% биљака је реч о
увођењу отпорности на хербициде, 28% су трансгене биљке отпорне на инсекте, док се само 1% се
односи на све остале комерцијалне ГМ биљке.
Genetski inženjering: Naučnici premještaju gene iz jednog organizma u drugi. Ovaj process se zove
genetička modifikacija (GM), genetski inženjering (GE) ili genetsko poboljšanje (GI). Bez obzira na ime,
proces dozvoljava prenos korisnih karakteristika (kao što je otpornost na bolesti) u biljke, životinje ili
mikroorganizme umetanjem gena (DNK) iz drugog organizma. Gotovo svi usjevi su se poboljšali prinosom
DNK do danas razvijeni su da pomognu poljoprivrednicima da povećaju produktivnost, smanje štetu usjeva
od korova, bolesti ili insekata.

Molekularni markeri: Je bilo koja karakteristika (fenotipska osobina, protein, gen Ili prepoznatljiv dio
DNK) čije se nasljeđivanje može lako pratiti I koja pruža informaciju o genotipu jedinke. Tradicionalni
uzgoj uključuje selekciju pojedinačnih biljaka ili životinja na osnovu vidljivih ili mjerljivih osobina.
Istražujući DNK organizma, naučnici mogu koristiti molekularne markere za selekciju biljaka ili životinje
koje imaju željeni gen, čak I u odsustvu vidljive osobine. Dakle, uzgoj je precizniji i efikasniji. Na primjer,
Međunarodni institut za tropsku poljoprivredu je koristio molekularne markere za dobijanje crni grah koji
je otporan na bruchid (buba). Druga upotreba molekularnih markera je identifikacija neželjenih gena koji
se mogu eliminisati u budućim generacijama.

Molekularna dijagnostika: Molekularna dijagnostika je metoda za otkrivanje gena ili genskih proizvoda
koji su vrlo specifični. Molekularna dijagnostika se koristi u poljoprivredi kako bi se preciznije
dijagnostificirala bolest usjeva / stoke.

Vakcine: Biotehnološke vakcine se koriste kod stoke i ljudi. Možda su jeftiniji, bolji i / ili sigurnije od
tradicionalnih vakcina. Takođe su stabilne na sobnoj temperaturi i ne treba im skladištenje u frižideru; ovo
je važna prednost za male vlasnike u tropskim zemljama. Neke su nove vakcine koje nude zaštitu po prvi
put od nekih zaraznih bolesti. Na primer, na Filipinima, biotehnologija ima korišćena je za razvoj
poboljšane vakcine za zaštitu stoke i vodenog bizona protiv hemoragijske septikemije, a vodeći uzrok smrti
za obe vrste.

Najvažnijii tipovi kultura in vitro.

Kultura biljaka, kultura sjemena predstavlja gajenje cijelih biljkaka iz sjemena u aseptičnim uslovima na
čvrstoj ili tečnoj podlozi. Metoda se može koristiti za isklijavanje onih vrsta kod kojih sjemena nemaju
dovoljnu količinu hranjivih materija, za brže umnožavanje biljaka.

Kultura tkiva (kultura kalusa): Kultura tkiva je regeneracija biljaka u laboratoriji iz dijelova biljaka bez
bolesti. Ovo tehnika omogućava reprodukciju sadnog materijala bez žitarica za usjeve. Primeri useva koji
se koriste kultura tkiva uključuje citruse, ananas, avokado, mango, banane, kavu i papaju.

Proces počinje gore opisanom metodom oslobađanja biljke od virusa termo terapijom. Zatim se sa
matične biljke uzima vršni pupoljak koji treba sterilisati. Pupoljak se uz pomoć pincete pod binokularnom
lupom odvaja od ljuspi i odvaja se meristemska kupa. Tkivo se postavlja na hranljivi rastvor dok ne dođe
do multiplikacije. Kada se u laboratorijskim uslovima dobiju mlade biljke, one su vrlo osetljive na spoljašnju
sredinu pa ih treba postepeno privikavati na manje zaštićeno stanište. Poslednja faza u proizvodnji je
prenos biljaka i sadnja u saksije odakle kreće rasadnička proizvodnja.

Upotreba biotehnologije u poljoprivredi ne samo da omogućava usjevima da rastu sve više i pod teškim
okolnostima, već ih bukvalno može poboljšati. Drugim rečima, nauka nam sada omogućava da uvedemo
specifične gene za povećanje nutritivne vrednosti useva. Ovo je pokušano sa rižom, jednom od najveće
hrane na svetu, gde su naučnici koristili genetski inženjering za proizvodnju riže bogate vitaminom A. Ono
što su naučnici primetili je da, iako pirinač već sadrži gene koji proizvode vitamin A, oni se isključuju kao
riža raste; tako da su naučnici učinili da preokrenu taj proces tako da se geni vitamina A uključe.

Kao takav, agrotech može pomoći u rješavanju gladi, ali i pothranjenosti. To, dakle, nije rešenje koje
možemo priuštiti da ignorišemo kada toliko stotina ljudi, mnogo male djece, pati od neuhranjenosti.

Zagovornici agrotech-a, međutim, vjeruju da njihova tehnologija može uvesti istinski održive
poljoprivredne prakse i čak smanjiti utjecaj poljoprivrede na okoliš. Jedan oblik tehnologije, pod nazivom
konzervacijska obrada tla, omogućava poljoprivrednicima da sadnjaju sjemenke, a da one ne moraju
obrađivati zemljište koje im se suprotstavlja i remeti organizme koji žive u tlu i rezultira time da se 21,1
milijarda kilograma manje CO2 ispušta u zrak; ovo je ekvivalentno 9.4 miliona vozila manje na putu.

Štaviše, pristalice agritech-a također vjeruju da njihova tehnologija može smanjiti otpad i optimizirati
hranu koja nam je dostupna u supermarketima. To je zato što se genetski modifikovanom proizvodu mogu
dati svojstva koja omogućavaju da se pokupe kada je zrela, ali onda se proces zrenja može zaustaviti, što
znači da potrošači mogu imati pristup svežim proizvodima sa dužim rokom trajanja. To takođe smanjuje
količinu hrane koja se može vratiti čak i prije nego što dođe do trgovaca.

protiv

Na prvom mjestu je reakcija protiv genetske manipulacije. Iako smo genetski modifikovali naše useve i
uzgajamo vekovima, postoji određeno oklevanje u vezi sa intruzivnijim, iako više ciljanim načinom
biotehnologije. Još jedan aspekt koji je vredno napomenuti je da je ovaj genetski inženjering toliko
ekstreman da u suštini uzimamo gene iz jednog organizma i ubacujemo ih u potpuno drugačiji organizam;
po svemu sudeći, to se ne bi dogodilo koristeći tradicionalne pristupe koje su ranije koristili
poljoprivrednici.

Možda je dio straha povezan s činjenicom da je genetski modificirana hrana dostupna tek od ranih 1990-
ih. S obzirom na relativno kratko vrijeme njihovog uzgoja, naučnici ne mogu donijeti čvrste zaključke o
svojim potencijalnim dugoročnim učincima na okoliš i zdravlje. Međutim, neki naučnici su otkrili da su
genetski modifikovane biljke promijenile životni vijek, proces bolesti i kognitivne sposobnosti insekata koji
se hrane ovim biljkama.

Široka upotreba agrotech-a takođe je stvorila određeni strah među poljoprivrednicima da bi to moglo
dovesti do smanjenja biodiverziteta. Ako bi poljoprivrednici smatrali da je određeni usev profitabilniji i
lakši za rast, poljoprivrednici bi se verovatno prebacili na to i napustili druge vrste. Tako bi modifikovana
kultura dominirala, a druge lokalne sorte bi bile marginalizirane ili čak izumrle. Gubitak biodiverziteta je
opasan trend jer slabi zdravlje naših ekosistema, ugrožava sigurnost hrane i minimizira našu sposobnost
reagiranja na klimatske promjene.

Sa stanovišta ljudskog zdravlja, naučnici su zabrinuti da genetski modifikovana hrana može stvoriti nove
alergene. Zbog toga propisi Sjedinjenih Američkih Država za hranu i lijekove za genetski modificiranu
hranu uključuju i opsežne alergijske testove.
Čak i sa svim dokazima na stolu, teško je donijeti čvrstu odluku o upotrebi agritech-a. Ono što je sigurno
je da moramo ostati oprezni u pogledu zdravstvenih i ekoloških implikacija. Ako su kompanije uistinu
posvećene pomaganju ljudima širom svijeta da izbjegnu glad i podrže održive poljoprivredne prakse, onda
bi one svakako trebale priznati potrebu da osiguraju da se biotehnološki proizvodi ispune bez ugrožavanja
našeg okoliša ili zdravlja.

Za

Transgene kulture na američkom tržištu

In 2014, 181.5 million hectares of genetically modified crops were planted in 28 countries.

Glavne biljne kulture proizvedene genetskim inženjeringom tehnike su tako dobro prihvaćene od strane
poljoprivrednika koji trenutno trećinu kukuruza i oko tri četvrtine žita Soja i pamuk koji se uzgajaju u SAD
su razvijene sorte genetskim inženjeringom Dvanaest transgenih usjeva (kukuruz, paradajz, soja, pamuk,
krompir, uljana repica [kanola], squash, repa, papaja, riža, lan i cikorija) komercijalna proizvodnja u SAD.
Najviše uzgajaju se "Bt" kukuruz i pamuk i otporni na glifosat soja. Bt kukuruz i pamuk su imali DNK iz a
prirodni insekticidni organizam, Bacillus thurin-giensis, ugrađen u njihov genom; to ubija neke od
najozbiljnijih insekata štetnika ovih kultura (evropski i jugo-zapadne kukuruzne bušilice, i pamučne
pupoljke i bollworms) nakon što se hrane biljkom korisni insekti ostaju nepromijenjeni. Otporan na glifosat
soje su neoštećene herbicidom širokog spectra glifosat, karakteristika koja omogućava poljoprivrednicima
ubiti korove koji smanjuju prinos na poljima soje bez oštećenje useva.

Povećana produktivnost usjeva

Biotehnologija je pomogla da se poveća produktivnost usjeva uvođenjem kvaliteta kao što su otpornost
na bolesti I povećana tolerancija na sušu na usjeve. Sada, istraživači može izabrati gene za otpornost na
bolesti od drugih vrste i prenose ih na važne usjeve. Na primjer, istraživači sa Havajskog univerziteta I
Univerzitet Cornell je razvio dvije vrste papaje otporan na virus papagajskog prstena prenosom jednog od
genima virusa na papaju da bi se stvorio otpor u biljke. Sjeme dviju sorti, nazvano "SunUp" I „Rainbow“,
distribuirani su prema ugovorima o licenciranju uzgajivačima papaje od 1998. godine. Dalji primjeri dolaze
iz suhih klimi, gdje usevi moraju koristiti vodu što efikasnije. Genes na biljke otporne na sušu povećava
toleranciju na sušu u mnogim vrstama useva.

Poboljšanja u preradi hrane

Prvi prehrambeni proizvod koji je rezultat genetskog inženjeringa tehnologije za dobijanje regulatornog
odobrenja, 1990. bio je himozin, enzim koji je proizveden genetskim inženjeringom bakterije. On
zamjenjuje teleće sirilo u proizvodnji sira i sada se koristi u 60 posto svih proizvedenih sireva. Njegove
prednosti uključuju povećanu čistoću, pouzdanost snabdijevanje, 50-postotno smanjenje troškova i visoki
prinos efikasnost.

Poboljšana nutritivna vrijednost

Genetski inženjering je omogućio nove mogućnosti za poboljšanje nutritivnu vrednost, ukus i teksturu
hrane. Transgene kulture u razvoju uključuju soju sa viši sadržaj proteina, krompir sa više nutricionističkih
dostupnog skroba i poboljšanog sadržaja amino kiselina, grah sa više esencijalnih aminokiselina, i pirinač
sa sposobnost proizvodnje beta-karotena, prethodnika vitamin A, kako bi se spriječilo slepilo kod ljudi koji
imaju nutritivno neadekvatna dijeta.

Bolji okus

Ukus se može menjati povećanjem aktivnosti biljke enzimi koji pretvaraju arome u aromu spojeva.
Transgene paprike i dinje sa poboljšanim ukus je trenutno u terenskim ispitivanjima.

Ekološke koristi

Kada genetski inženjering rezultira smanjenim pesticidom zavisnost, imamo manje ostataka pesticida na
hrani, smanjujemo ispiranje pesticida u podzemne vode, i mi minimizira izlaganje radnika na farmi
opasnim proizvodima. Sa otpornošću Bt pamuka na tri glavna štetočina, transgena sorta sada predstavlja
polovinu američkog pamuka tako je smanjio ukupni svetski insekticid koristiti 15%! Također, prema
američkoj prehrani I Uprava za lekove (FDA), “povećava usvajanje soje otporne na herbicide bile su
povezane sa malim povećanja prinosa i varijabilnog profita, ali značajna smanjenje upotrebe herbicida "
Koristi za zemlje u razvoju Tehnologije genetskog inženjeringa mogu pomoći da se poboljša zdravstvenim
uslovima u manje razvijenim zemljama. Istraživači Švicarskog instituta za tehnologiju za Plant Sciences
umetnuli gene iz narcisa i bakterija u biljke pirinča kako bi proizveli „zlatni pirinač“, koji ima dovoljno beta-
karotena da zadovolji ukupni vitamin Zahtevi u zemljama u razvoju na bazi pirinča dijete. Ova kultura ima
potencijal da se značajno poboljša unos vitamina u siromašne oblasti u kojima ima vitamin suplementi su
skupi i teško ih je distribuirati I Nedostatak vitamina A dovodi do slepila kod dece.

Koji su mogući rizici povezani sa korišćenjem transgenih useva u poljoprivredi?

Neki potrošači i ekolozi smatraju da su neadekvatni učinjen je napor da se shvate opasnosti u upotrebi
transgenih usjeva, uključujući njihov potencijal dugoročni uticaji. Neki zagovarači potrošača i ekološki
grupe su tražile napuštanje istraživanje i razvoj genetskog inženjeringa. Mnogo pojedinaca, kada se suoče
sa konfliktnim i zbunjujućim izjave o uticaju genetskog inženjeringa o našoj okolini i snabdevanju hranom,
iskusite „strašan strah“ koji izaziva veliku zabrinutost. Ovaj strah može biti uzbuđen samo minimalnom
količinom informacija ili, u neki slučajevi, dezinformacije. Sa tako zabrinutim ljudima za njihovo zdravlje i
dobrobit naše planetarne ekologije, pitanja koja se odnose na njihove brige treba riješiti. Ova pitanja i
strahovi mogu se podijeliti na tri grupe: zdravstveni, ekološki i socijalni.

Alergeni i toksini

Osobe sa alergijama na hranu imaju neobičnu imunološku reakciju kada su izloženi specifičnim proteinima,
nazivaju se alergeni, u hrani. Oko 2% ljudi u svim starosne grupe imaju neku vrstu alergije na hranu. Većina
hrane ne izazivaju alergiju kod većine ljudi. Ljudi koji alergični na hranu obično reaguju samo na jedan ili
nekoliko alergena u jednoj ili dvije specifične hrane. A major zabrinutost za sigurnost u vezi sa genetskim
inženjeringom tehnologija predstavlja rizik od uvođenja alergena I toksina u inače bezbednu hranu. Hrana
i lekovi Administracija (FDA) proverava da li je nivo prirodnih alergena u namirnicama napravljenim od
transgeni organizmi se nisu značajno povećali iznad prirodnog raspona koji se nalazi u konvencionalnoj
hrani. Transgenska tehnologija se takođe koristi za uklanjanje alergeni iz kikirikija, jedan od najozbiljnijih
uzroka alergija na hranu.

Otpornost na antibiotike

Geni otpornosti na antibiotike koriste se za identifikaciju i praćenje osobina od interesa koja je uvedena u
biljne ćelije. Ova tehnika osigurava prijenos gena tijekom genetska modifikacija je bila uspešna. Korištenje
ovi markeri su izazvali zabrinutost da je novi antibiotik otporan pojavljuju se sojevi bakterija. Uspon bolesti
koji su otporni na tretman sa uobičajenim antibioticima je ozbiljna medicinska briga nekih protivnika
tehnologije genetskog inženjeringa. Potencijalni rizik prenosa sa biljaka na bakterije je znatno manji od
rizika normalnog prenosa između bakterije, ili između nas i bakterija koje prirodno javljaju se u našim
probavnim traktima. Ipak, da bude na sigurnoj strani, FDA je savetovala proizvođače hrane da se izbegne
upotreba markerskih gena koji kodiraju otpornost na klinički važni antibiotic Otpornost na insecticide Još
jedna briga vezana za potencijalni uticaj poljoprivrede biotehnologija o životnoj sredini uključuje pitanje
da li bi insekti mogli razviti otpornost na karakteristike zaštite transgenih usjeva. Postoji bojazan da će
široko usvajanje Bt usjeva biti rezultira brzom izgradnjom otpornosti u populacijama štetočina. Insekti
imaju izvanrednu sposobnost da se prilagode selektivnom pritisaka, ali do danas, uprkos rasprostranjenoj
sadnji od Bt usjeva, nema Bt tolerancije u ciljanim štetočinama insekata je otkriveno.

Gubitak biodiverziteta

Mnogi ekolozi, uključujući poljoprivrednike, su veoma zabrinuti zbog gubitka biodiverziteta u našem
prirodnom okoliš. Povećano usvajanje konvencionalno uzgojenih usjevi su u prošlom stoljeću izazvali
slične problem je doveo do opsežnih napora za prikupljanje i skladištenje sjemena as od svih najvažnijih
useva. Ovo Zbirke “baštine” u SAD i drugdje su održavaju se i koriste odgajivači biljaka. Modern
biotechnology dramatično je povećao naše znanje o tome geni se izražavaju i naglašavaju važnost
očuvanja genetskog materijala i poljoprivrednih biotehnologa takođe želim da budemo sigurni da
održavamo bazu genetičke raznolikosti biljnih kultura potrebnih za budućnost. Dok transgeni usjevi
pomažu da se osigura pouzdanost snabdijevanje osnovnim prehrambenim proizvodima, američkim
tržištima za specijalnost Čini se da su sorte usjeva i lokalno uzgojeni proizvodi radije nego što se smanjuje.
Tako je upotreba genetski Malo je verovatno da će modifikovani usevi negativno uticati biodiverzitet.

Uticaji na „nenametljive“ vrste

Neki ekolozi tvrde da je jednom transgena usjevi su pušteni u životnu sredinu, oni mogu imati
nepredviđene i nepoželjne efekte. Iako transgene kulture se strogo testiraju prije nego što se naprave
komercijalno dostupni, ne može svaki potencijalni uticaj biti predviđen. Bt kukuruz, na primjer, proizvodi
vrlo specifičan pesticid namijenjen ubijanju samo štetočina koje se hrane kukuruz. Međutim, 1999. godine
istraživači sa Univerziteta Cornell otkrili su da polen iz Bt kukuruza može ubiti gusjenice bezopasnog leptira
Monarch. Kada oni hranili su se monarhovom gusjenicom mlječika koji je posut Bt kukuruz polen u
laboratoriji, polovina larvi je umrla. Ali prati- terenska istraživanja su pokazala da u stvarnim uslovima
života Gusjenice monarhova leptira su vrlo neverovatne doći u kontakt sa polenom iz Bt kukuruza koji ima
odlazeći na lišće mlječika - ili dovoljno da jede povrijediti ih.

zakljucak

Odgovorni naučnici, poljoprivrednici, proizvođači hrane, I kreatori politike prepoznaju da je upotreba

transgenih organizama treba pažljivo razmotriti kako bi se osigurala da ne predstavljaju rizike po okoliš i
zdravlje, ili na najmanje ne više od upotrebe postojećih usjeva i praksi. Moderna biotehnologija predstavlja
jedinstvene aplikacije nauke koja se može koristiti za poboljšanje kroz razvoj usjeva sa poboljšanim
nutritivni kvalitet, otpornost na štetočine i bolesti, I smanjeni troškovi proizvodnje. Biotehnologija, u
obliku genetskog inženjeringa, je aspekt nauke koji ima potencijal za pružanje važnih koristi ako se pažljivo
koristi i etički. Društvu treba osigurati uravnotežen pogled na osnove biotehnologije I genetski inženjering,
procesi koji se koriste u razvoju transgeni organizmi, vrste upotrijebljenog genetskog materijala, i koristi i
rizike nove tehnologije.

Za biotehnologiju

Temeljni zagovori, kojima se nastoji postići legitimitet provođenja genske revolucije su smanjenje
kemijske devastacije, rješenje problema gladi u svijetu i podizanje kakvoće ljudskog života. Prvi argument
podrazumijeva da je primjenom biotehnologije moguće smanjiti kemijska onečišćenja, što će podići
kvalitetu hrane i života općenito. Modificirane biljke otporne su na parazite i štetni korov, pa je njihov
uzgoj moguć bez primjene kemijskih sredstava. Genetska revolucija u poljoprivredi omogućuje uštedu
sirovina, vremena i energije, a kreirane kulture sadržavaju nutritivne vrijednosti, te energetske i
funkcionalne osobine koje će smanjiti potrebu industrijske obrade, kao i uporabu aditiva i polimera. Biljke
će biti otpornije na nepovoljne klimatske i druge uzgojne uvjete, vrućinu, smrzavanje, sušu i sadržaju
dušika u tlu.

Tvrdi se kako primjena GMO-a može riješiti problem hrane i gladi u svijetu. Činjenica je da su površine
obradivog zemljišta u opadanju, a svjetsko stanovništvo u porastu, te bi do 2050. godine moglo dosegnuti
9 milijardi. Da bi se podmirili prehrambeni zahtjevi rastuće populacije bit će potrebno udvostručiti
poljoprivrednu proizvodnju, pa čelni ljudi biotehnoloških korporacija ističu kako je nova tehnologija jedina
alternativa u borbi protiv zlokobnog maltuzijanskog proročanstva (Šimleša, 2009). Biotehnologijom je
moguće ostvariti veće prinose, određene vrste mogu se uzgajati na neobradivim površinama, kreirane
vrste bile bi otporne na klimatske utjecaje, te bi se smanjili gubitci zbog parazita i korova. Modifikacija
životinja omogućila bi ubrzanje rasta, poboljšanje otpornosti na bolesti i tolerantnost na životnu sredinu
(Alagić, Smajlović, Čaklovica, 2005:53). Učinak svega navedenog posebno se predviđa korisnim za
napredak nerazvijenih i siromašnih zemalja svijeta.

Protiv biotehnologije

; ljudska bića bi mogla postati anomalijom u svijetu kloniranih, himeričnih i transgeničkih bića,
biosfera bi mogla izgubiti sposobnost samoreprodukcije (Rifkin, 1999:15). Metode biotehnologije upitne
su i sa stanovišta znanstvene i socijalne odgovornosti kao temelja poljoprivredne etike (Smith,1990). Gen-
tehnologija nije samo novi način proizvodnje novih proizvode – ona mijenja i naše poimanje prirode i našeg
odnosa spram nje, naš pojam života i naše razumijevanje nas samih (Kufrin, 1998:171). U dilemi ima li
čovjek pravo utjecaja na nasljeđe živih bića i smije li zahvaćati u tijek evolucije, odgovor etike je jasan:
čovjek ne smije sve što može, međutim, kao što bi bilo pogrešno zaustaviti znanost, jednako je pogrešno
cijelo to delikatno područje ljudskog djelovanja prepustiti samovolji znanstvenika (Kešina, 2000:16-17).

Pozitivni učinci GMO-a na smanjenje onečišćenja dovode se u pitanje zbog poremećaja uslijed
nekontroliranog širenja GMO-a, opasnosti po bioraznolikost i stabilnost ekosustava. Zabrinutosti su
povezane i s rezistencijom štetočina, učincima na neciljane vrste, efektima na prirodni habitat i bijeg
transgena (Capak, 2004:26). Ilustracija takvih posljedica su super korovi, čiji nastanak opravdano postavlja
pitanje ako biotehnolozi nemaju intelektualni kapacitet da predvide mogući scenarij poput ovoga, koliko je
mudro ostaviti u njihovim rukama nastavak rada na genetički modificiranim organizmima (Jošt, 2000a).1

Biotehnologija se procjenjuje prijetnjom biološkoj raznolikosti, jer se, kao nijednom drugom,
metodama ove tehnologije pokreću lančane reakcije. Nestanak jedne vrste uvjetuje izumiranje drugih vrsta
s kojima je povezana hranidbenim mrežama i lancima (Shiva, 2006:79-80). Potiskivanje jednih organizama
od strane drugih, što bi s vremenom moglo dovesti do njihova izumiranja, upitno je sa stanovništva bioetike

1
Superkorovi otporni su na totalne herbicide, a pojavili su se na kanadskim oranicama 1998. godine. Farmeri nisu bili
upozoreni od korporacije Monsanto na mogućnost njihova nastajanja, a sada im ista kompanija savjetuje uporabu za
čovjeka najopasnijeg 2,4-D herbicida. Zeneca u Kanadi reklamira novi, još žešći, neselektivni, kontaktni herbicid
Gramaxone PDQ.
(Kešina, 2000:18). Međutim, ovdje se ne radi samo o krizi nestajanja vrsta, koje služe kao industrijska
sirovina i na kojima se da zaraditi dolare za korporacijske pothvate, nego više o krizi koja prijeti
životodavnim sustavima i izvoru života milijuna ljudi u zemljama Trećeg svijeta (Shiva, 2006:79-80). U
krajnosti narušavanja bioraznolikosti, znanstvenici, upozoravaju na hipotezu Trojanskog gena,2 prema
kojoj GMO može preokrenuti Darwinovu teoriju evolucije i dovesti do uništenja vrste (Jošt, 2000a).

Što se tiče suzbijanja gladi u svijetu, kritičari ističu kako GMO ne daju značajniji prinos od onih
tretiranih tradicionalnim biotehnološkim metodama, dapače, u nekim slučajevima zabilježen je čak i manji
urod.3 Međutim, ovdje je ključno koliko je problem gladi u svijetu pitanje mita da na Zemlji ima previše
ljudi, a nedovoljno hrane (Kaluđerović, 2008:176). Teze zagovornika biotehnologije u proizvodnji hrane s
ovog aspekta su kontroverzne, jer ako ova tehnologija daje tako sjajne rezultate, osobito u zemljama u
razvoju, kako to da se broj gladnih stalno povećava i to upravo u tim zemljama? Još je čudnije da
proizvodnja hrane u svijetu prati porast stanovništva; porast hrane iznosi 3 posto, a stanovništva 2-2,5 posto
(2008:177). Po svemu sudeći, u svijetu ipak ima dovoljno hrane, te da nije problem njenog nedostatka, nego
pravične raspodjele, što uključuje ekonomske, društvene i političke okolnosti, a manje mogućnosti njene
proizvodnje. Glad u svijetu nije pitanje genetike i primjene njezinih rezultata, nego je to pitanje odnosa
Sjever-Jug, bogati-siromašni, podjele dobara između država koje imaju previše i onih koje imaju premalo
(Kešina, 2000:19). Rješenje gladi u svijetu prije je motivirano pragmatičnim razlozima osvajanja novih
tržišta ili rješavanja viškova GM hrane koju u svijetu više nitko ne želi kupiti (Šimleša, 2009).4

2
Trojanski gen uvodi se u populaciju kako bi se postiglo neko poželjno svojstvo, a eksperiment završava uništenjem
vrste. Hipotezu su konstruirali William Mur i sur. s Purdue univerziteta, Indiana, koji su proučavali učinak prijenosa
gena ljudskog hormona rasta u vrstu lososa. Dodani gen ubrzava rast, a odrasla jedinka je veća, prije spolno dozori i
proizvodi veći broj jaja. Kako ženka lososa u parenju daje prednost krupnijem mužjaku, izmijenjeni lososi bi ubrzo
prevladali populacijom. Znanstvenici su uočili da samo dvije trećine genetički izmijenjenih riba doživi spolnu zrelost,
te bi širenje gena ljudskog hormona rasta u populaciji moglo dovesti do njenog nestajanja. Pomoću kompjuterskog
modela izračunali su da će, u slučaju da se prirodnoj populaciji od 60 tisuća riba doda 60 transgenih, ova populacija
izumrijeti u razdoblju od 40 generacija.
3
Kako bi argentinske farmere privoljela na sijanje sojina sjemena vlastite proizvodnje, 1996. godine kompanija
Monsanto obećavala je veliki urod. Međutim, pokazalo se da je genetski modificirana soja prosječno davala 5-15%
manji urod od tradicionalne, dok je za uzgoj trebalo više pesticida jer su se pojavili novi, otporni korovi, što je
uvjetovalo i veće troškove (Endahl, 2005:62).
4
U ljeto 2002. godine došlo je do velikog otpora afričkih zemalja koje su odbile humanitarnu pomoć SAD-a u GM
hrani, unatoč tome što veliki broj ljudi pati od neishranjenosti. Afrički lideri koji su se našli u dilemi GMO hrana ili
smrt, optuživani su za neosjetljivost na patnje vlastitog stanovništva i tražila se njihova odgovornost za zločine protiv
čovječanstva (Shacinda prema Šimleša, 2009). Američki diplomati izjavili su da „oni koji mole, nemaju što birati“,
kako je rekla direktorica World Food Programa, C. Bertini „Hrana je moć. Mi je koristimo da promijenimo ponašanje.
Neki to zovu ucjenom. Mi se ne ispričavamo“ (Weis, prema Šimleša, 2009).
 U području humanoga, o mogućim kroničnim utjecajima za sada se ne može govoriti jer je proteklo
malo vremena od komercijalizacije GMO (Capak, 2004:24). Kako je zadaća medicine liječiti i ozdraviti,
mada je terapija gena još u početnoj fazi, zdrav razum potvrđuje opravdanost i poželjnost zahvata takve
naravi (Kešina, 2000:15). Međutim, postoje bojazni da bi poboljšanje kvalitete života metodama genetskog
inženjeringa moglo bi dovesti do opasnih mutacija (Fagan, 1999:35-41). Kritičari ističu kako GM hrana
uzrokuje alergije i trovanja, istraživanja na životinjama potvrđuju sumnje o štetnim utjecajima i rizicima
konzumiranja GMO proizvoda.5 Centar za kontrolu bolesti SAD-a zaključio je kako je hrana odgovorna
za dvostruko više bolesti u odnosu na nekoliko godina ranije, pri čemu se ističe da se za 80 posto tih bolesti
na može odrediti točan uzrok (Smith, 2005). Ilustrativan je primjer japanske korporacije Showa Denko koja
je 1998. godine pustila na tržište novi GM tipL-triptofan, inače uobičajeni dijetetski dodatak, od čijeg je
korištenja umrlo 37 ljudi, a tvrtka je platila 2 milijarde dolara odštete (Šimleša, 2009). Premda je motiv
unapređenja zdravlja nadasve human, ipak „prakticiranje metoda GMO, kao i istraživanje njihovih
posljedica treba biti rukovođeno principom odgovornosti kao etičkim imperativom koji nalaže djelovanje
čije posljedice neće uništiti, ugroziti ili umanjiti mogućnost ljudskog života i njegova okoliša u sadašnjosti
ili budućnosti (Kešina, 2000:20).

Zelena biotehnologija je bitehnologija primijenjena na agrikulturu. Selekcija I domestikacija biljaka putem

mikropropagacije ili dizajniranje transgenih biljaka da bi uspjele pod specifičnim uslovima sredine ili u
prisustvu (odsustvu) agronomskih hemikalija su samo neki od primjera primjene zelene biotehnologije.
Glavna nada I ideja razvoja zelene biotehnologije je pronalaženje rješenja za povećanje produkcije I
kvaliteta hrane koja bi bila manje štetna po okolinu od klasičniih industrijskih I hemijskih rješenja. Na
primjer Bt kukuruz koji sam proizvodi pesticide I tako se eliminiše potreba za prskanjem polja pesticidima.
U ovu kategoriju spade I bioremedijacija, primjena biotehnologije u zaštiti životne sredine koja
podrazumijeva korišćenje bioloških agenasa, prvenstveno bakterija I biljaka, za uklanjanje ili neutralizaciju
zagađivača I hemikalija iz vode ili zemljišta.

HRONOLOGIA RAZVOJA BIOTEHNOLOGIJE

1700. Prirodnjaci prepoznaju I identifikuju hibridne biljke

1860. Austrijski monah I botaničar Gregor Mendel proučava grašak I shvata da se specifične
osobine, kasnije definisane kao geni, prenose sa roditelja na potomke

5
Na zahtjev škotskog Ministarstva poljoprivrede, provedena je prva neovisna znanstvena studija o mogućoj štetnosti
genetski modificirane hrane Štakori hranjeni genetski modificiranim kumpirom bili su znantno lakši i manji, smanjeni
su im bili mozak, srce i jetra, a slabiji im je bio i imunitet. Također, s Fakulteta za javno zdravstvo Sveučilišta Illinois
upozoreno je da Monsantov proizvod rBGH povećava razinu inzulin faktora rasta i da ga se može povezati s pojavom
raka. Američke krave koje su tretirane Posilacom, tj. markom rBGH-a tvrtke Monsanto, ispoljavale su niz negativnih
simptoma poput ekstremnog gubitka na težini, upale papaka i vimena, pojave mastitisa i deformirane teladi itd.
(Engdahl, 2005:85).
 1900. Evropski botaničari počinju da poboljšavaju biljnu produktivnost koristeći genetičke
teorije zasnovane na Mendelovom radu
1922. Farmeri nabavljaju hibridna sjemena kukuruza napravljena ukrštanjem dva varijateta
1953. Otkriće strukture DNK obilježava početak moderne genetike I molekularne bilogije
1970. Hibridna sjemena se uvode u zemlje u razvoju, kako bi se povećala proizvodnja hrane-
Zelena revolucija
1973. Precizno manipulisanje bakterijske DNK pomoću tehnika genetičkog inženjerstva

1983. Kreirana prva genetski modifikovana biljka- duvan otporan na antibiotic

1985. Testiranje u polju GM biljaka otpornih na viruse, bakterije, insekte

1986. EPA U.S. odobrava puštanje u promet prve GM biljke- duvana otpornog na herbicide

1990. Prvo uspješno testiranje u polju GM pamuka otpornog na herbicide

1992. FDA U.S. odlučuje da će GM hrana biti regulisana kao I konvencionalna hrana

1994. Pradajz sa produženom svježinom ( FlavrSavr Tomato) postaje prva GM biljka koja je
dobila odobrenje za prodaju
1995. Napravljen GM kanola I kukuruz otporni na herbicide

2000. U Americi je odobren niz GM biljaka otpornih na herbicide, insekte ili viruse, poput
pamuka, soje, šećerne repe, kukuruza, krompira, spanaća, tikvica I paradajza
2001. Kontunuirani testiranje I poboljšavanje ,, Zlatnog pirinča’’ modifikovanog tako da u
zrnima akumulira β- karoten

Biotehnologija biljaka

U cilju povećanja prinosa I kvaliteta prizvoda u agronomiji se tradicionalno koriste dva pristupa:

Ukrštanje I selekcija biljaka

Prskanje pesticidima I herbicidima u cilju suzbijanja insekata I korova

Koristeći tradicionalne genetičke manipulacije, uzgajivači uvode željene osobine u stokove sjemena I
potom ukrštaju različite varijetete kako bi njihove dobre osobine iskombinovali u potomstvu superiornog
kvaliteta. Iako je ovaj pristup veoma uspješan, problem je u tome što su potrebne godine I godine
ukrštanja, kroz veliki broj generacija, da bi se dobila željena osobina. Usput se mogu ispoljiti I neke
neželjene osobine, jer je nemoguće izolovati I odabrati jednu osobinu bez uticaja druge.

Nučni napredak I laboratorijske tehnike, razvijene tokom druge polovine 20. Vijeka omogućile su
manipulaciju DNK, što je ubrzalo process unapređenja biljaka korišćenjem bitehnologije. Glavno
dostignuće je svakako mogućnost lateralnog prenosa gena iz drugih organizama u kulturne biljke, koje
potom počinju da proizvode nove protein, što je bilo nemoguće izvesti tradicionalnim metodama
ukrštanja. Osobine biljaka kao što je sesilnost, mogućnost samooplodnje I proizvodnje brojnog potomstva,
uzgoj transgenih biljka u velikoj mjeri olakšava činjenica da se cijele biljke mogu potpuno regenerisati iz
diferencirane mase ćeliija- kalusa, ukoliko se u kulturi in vitro obezbijede nutrijenti I odgovarajući balans
biljnih hormona.

Osobine koje se uvode u biljke korišćenjem biotehnologije mogu se klasifikovati u tri opšte kategorije:

Ulazne (proizvođačke)

Izlazne (potrošačke)

Posebne osobine

Ulazne, proizvođačke (input traits) su one koje poboljšavaju ulaz odnosno sam uzgoj I pomažu proizvođaču
da smanji troškove proizvodnje, poveća prinos I smanji korišćenje hemikalija za kontrolu insekata, korova
I bolesti.

Ulazne osobine se mogu okarakterisati kao različiti tipivi otpornosti:

Otpornost biljaka na herbicide

Otpornost na insekte

Otpornost na patogene

Otpornost na abiotički stress- temperaturne ekstreme, sušu, poplave, visike koncentracije soli u zemljištu

Povećanje prinosa

Izlazne ili potrošačke osobine (output traits) pomažu potrošačima tako što popravljaju kvalitet hrane,
odnosno biljnih proizvoda generalno. GM biljke sa izlaznim osobinama su u fazi testiranja. Neke su tek u
idejnoj fazi razvoja. Glavni primjeri potrošačkih osobina:

Nutricionistički unaprijeđene biljke

Biljke poboljšanog ukusa

Trajnije voće I povrće sa boljim karakteristikama sazrijevanja

Duvan bez nikotina

Ukrasno cvijeće novih boja, mirisa, svježine…

Posebne osobine (value added traits) su osobine kodirane genima koji, ubačeni u biljke, potpuno
mijenjanu način korišćenja biljka in praktično ih pretvaraju u mini fabrike koje jeftino produkuju velike
količine materijala ili hemikalija korisnih u farmaciji I industriji. Genetičke modifikacije ovog tipa se
uglavnom vode kao metaboličko inženjerstvo, a sam način eksploatacije kao molekularna poljoprivreda.
Ovakve biljke se mogu gajiti na poljima, ali se često gaje I u bioreaktorima. Glavni proizvodi ovakvih biljaka
su:

Terapeutski protein
Sekundarni metabolite

Tekstilna vlakna

Biorazgradiva plastika

Ulja koja se koriste za bolje, deterdžente

Od svih transgenih biljaka kod 71% biljaka je riječ o uvođenju otpornosti na herbicide, 28% su transgene
biljke otporne na insekte, dok samo 1% na sve ostale tipove GM biljaka.

Prva generacija GM biljaka su biljke sa uvedenim proizvođačkim osobinama, prvenstveno otpornost na

herbicide, insekte I patogene.

Druga generacija obuhvata biljke sa nagomilanim transgenim osobinama, npr. Kombinacija otpornosti na
bolesti I poboljšan nutricionistički kvalitet

Treća generacija obuhvata biljke sa posebnim osobinama I namjenama

OTPORNOST NA HERBICIDE

Korovi su glavni problem u poljoprivredi, jer se takmiče sa usjevima za proctor, vodu, minerale, svjetlost,
što smanjuje prinos. Osim toga korovi kontaminiraju žetvu usjeva, apredstavljaju I izvor zaraza I štetočina.
Herbicidi su hemikalije koje su mnogo toksičnije za biljke nego za životinje, jer utiču na biološke procese
koji su specifični za biljke. Herbicidi se mogu klasifikovati prema hemijskoj strukturi, prema tome kakko
dospijevaju u biljku, prema vremenu aplikacije, prema specifičnosti, prema načinu dejstva.

Do pojave GM biljaka tržištem su dominirali selektivni herbicidi, koji ubijaju samo određenu vrstu korova.
Međutim kakko svaki korov zahtijeva poseban selektivni herbicid, prskanje usjeva je moralo biti često I
samim tim skupo. Herbicidi širokog spectra kao što su glufozinat I glifozat ubijaju sve korove, osim biljke
koja koja je otporna na herbicide, pri tome su biorazgradljivi I nisko toksični za životinje, dok korovi
pokazuju minimalnu otpornost pri ponovnoj primjeni.

Glifozat je derivate glicina sa dejstvom herbicida širokog spectra, koji je efikasan u kontroli 76 od 78
najgorih svjetskih korova. Glifozat je aktivna komponenta komercijalne formule Roundup® (Monsanto).
Kod GM soje je tako uočeno pucanje stabala tokom velikih vrućina. Posljedica povećana produkcija lignin.

OTPORNOST NA INSEKTE

Štetočine godišnje unište 13% svih prinosa. Najveće probleme usjevima prave larve insekata I to iz redova
Lepidoptera leptiri I moljci, Diptera muve I komarci; Orthoptera skakavci I zrikavci, Homoptera biljne vaši,
Coleoptera tvrdokrilci. Osim direktne štete koju nanose, insekti su takođe vektori za mnoge patogene.

BT usjevi

Bcillus thuringiensis (Bt) je gram pozitivna, zemljišna bakterija aerobna bakterija koja formira endospore I
izaziva bolest insekta, odnosno larvi. Bt spade u istu morfološku grupu kao I B. anthracis izazivač antraksa.
Bt izolovana još u Japanu 1901. Godine iz oboljelih larvi svilene bube, proizvodi dosta toksina.

Mehanizam dejstva BT:

Larva insekta unosi Bt toksin u vidu bakterijske spore ili konzumiranjem rezistentne transformisane biljke.

Kristali se rastvaraju u digestivnom traktu, zavisi od ph. Ph factor prvi određuje toksičnost Bt ZA INSEKTE.
Lepidoptere I Diptere imaju alkalnu sredinu.

Ćelije crijeva su kontaminirane što ubrzo dovodi do smrti larve, izgladnjivanja. Iako insekti ne umiru odmah
zaštita biljka je potpuna jer larve prestaju da se hrane u roku od par sati.

Bt transgeni usjevi

Do sada je transformisano više usjeva, uključujući pamuk, kukuruz, pirinač, paradajz I krompir. Prvi Bt
pamuk I kukuruz su komercijalizovani u Americi 1995. Godine, a danas se gaji u Indiji, kini, meksiku…

Prednosti korišćenja Bt usjeva

Biljka zaštićena od štetočina, zaštita je potpuna tokom cijelog razvića biljke I insekta, nezavisna je od
vremenskih uslova. Velike ekonomske prednosti u odnosu na hemijske pesticide.

Monarh leptiri ugroženi Bt usjevima.

Istraživanja pokazuju da opasnost po zdravlje od Bt toksina ne postoji.

Otpornost na patogene

U monokulturama se patogene šire kao epidemija, kako zbog blizine biljaka, sličnog genotipa, odsustva
polimorfnosti. Klasični pristupi kontroli patogena obuhvataju prsknje fungicidima.

Nedomaćinska opornost (non-host resistance)- cijela biljna vrsta je rezistentna na neki pathogen ili parazit
I jednostavno se ne ubraja u domaćine datog patogena.

Rasno-nespecifična ili opšta otpornost je osobina rase. Ova otpornost je nespecifična. Patogen može da
se razmnožava I kompletira životni ciklus, ali je razmnožavanje ograničeno, a simptomi bolesti veoma
blagi.

Otpornost na abiotički stress

Abiotički stress izaziva različite reakcije kod biljaka, od promjena genske ekspresije, ćelijskog metabolizma,
do promjene u brzini rasta I smanjenju prinosa.

Zlatni pirinač

Zrna pirinča ne sadrže provitamin A. Pirinač, međutim produkuje beta karoten u zelenim tkivima, ali ne u
endospermu, niti aleuronu. Dakle iako su svi geni neophodni za enzyme koji sintetišu beta karoten prisutni
u sjemenu, očigledno je da se u tkivima sjemena neki od ovih gena isključuju tokom razvoja.

Zlatni pirinač prve generacije je sadržao enzime iz narcisa I Erwinie uredovora. Ovaj transgeni pirinač je u
polju akumulirao više karotenoida nego u stakleniku, tacno onoliko koliko je bilo dovoljno za zadovoljene
dnevne potrebe djece.
Kupus

Naučnici su nedavno uzeli gen koji je odgovoran za stvaranje otrova u repovima škorpiona i istražujući
načine da ga kombiniraju sa kupusom kako bi ograničili upotrebu pesticida, a da i dalje sprečavaju
gusjenice da oštećuju usjeve kupusa. Ovi genetski modifikovani kupusi bi proizvodili otrov škorpiona
smrtonosnim gusenicama kada grizu lišće - ali toksin je navodno bezopasan za ljude.

Paukova mreža

Snažna, fleksibilna paukova svila je jedan od najtraženijih materijala u prirodi jer se može koristiti za izradu
raznih proizvoda, od umjetnih ligamenata do padobranskih žica. Do sada, međutim, bilo ga je teško
proizvesti na komercijalnoj razini. Godine 2000., Nexia Biotechnologies je objavila da ima rješenje za
problem: koza koja je proizvela paukov web protein u mlijeku. Istraživači su kombinovali paukov gen svile
dragline s kozjom DNK na takav način da bi koze napravile proteine svile u njihovom mlijeku. Ovo "svileno
mlijeko" bi se tada moglo koristiti za proizvodnju materijala sličnog webu zvanom biostel.

Brzo rastući losos

Genetski modifikovani losos AquaBounty raste dvostruko brže od konvencionalne uzgojene ribe. Na slici
gore, prikazana su dva lososa istog uzrasta, sa genetski izmenjenom ribom u pozadini. Kompanija tvrdi da
riba ima isti ukus, teksturu, boju i miris kao i običan losos; međutim, u toku je rasprava o tome da li su ribe
sigurne za ljudsku potrošnju. Ako FDA odobri prodaju lososa, to će biti prvi put da je vlada dozvolila da se
genetski modifikovano biće proda na tržištu za ljude da konzumiraju.

Atlantski losos sa genetskim inženjeringom ima dodatak hormona rasta iz Chinook lososa, koji omogućava
ribi da proizvodi hormon rasta tokom cele godine. Naučnici su u stanju da održe aktivni hormon
upotrebom gena iz riba nalik na jegulje nazvane okeanskim poutom, koji djeluje kao “prekidač” za hormon.

Humanized Cow Milk

Kineski naučnici su uspješno kombinirali ljudske gene u više od 200 krava u pokušaju da ih natjeraju da
proizvode majčino mlijeko. Prema Ning Li, vodećem istraživaču istraživačkog tima, svih 200 krava sada
proizvodi mlijeko identično mlijeku koje proizvodi majka koja doji.

Njihov metod je uključivao kloniranje ljudskih gena i njihovo mešanje sa DNK u embrionu krave. Zatim je
embrion usađen u žensku kravu. Njihov plan je da razviju genetski modifikovanu alternativu baby formuli
koja se može dati bebama. Međutim, razumljivo je da postoji zabrinutost u vezi sa hranjenjem genetski
modifikovanog majčinog mleka bebama
Bioremedijacija

U postrojenju “Diamond Light Source” u Oksfordširu, naučnici sa Univerziteta Portsmut i drugih

naučnih institucija, pokušali su da analiziraju hemiju enzima, koji pomažu određenoj bakteriji da
razgradi najrasprostranjeniji tip plastike, poznat po skraćenici PET. Koristeći izuzetno jaku
svetlost, oni su promenili strukturu enzima, zatim ga ponovo ubacili u bakteriju i posmatrali šta
će se dogoditi.

“Mislili smo da ćemo usporiti enzim ako promenimo neke aminokiseline, ali smo ga zapravo
ubrzali. Napravili smo savršeniju verziju enzima, koji je bolji od prirodnog”, objašnjava Džon
Megihan sa Univerziteta Portsmut.

Naučnici su pod mikroskopom videli da bakterija brže jede plastiku. Proces je sličan onom, koji
se 1950-ih koristio za razvoj deterdženta, čiji su enzimi modifikovani, tako su postali stabilniji,
što je omogućilo daleko bržu razgradnju proteina i masnoća iz prljavštine. Međutim, ubrzavanje
razlaganja PET-a pokazalo se mnogo težim zadatkom.

“Sada zapravo možemo da apsorbujemo PET za nekoliko dana, što je mnogo brže nego u
prirodi. Ideja je da možemo da ubrzamo enzim tako što ćemo razumeti kako radi i onda od toga
možemo da napravimo industrijski proces”, kaže Megihan.

Naučnici ističu da, za sada, mogu da proizvedu samo nekoliko grama novog enzima, ali da se nadaju da će
industrijski moći da naprave i po nekoliko kilograma. Krajnji cilj je napraviti enzim, koji će brže pojesti
plastiku

Remedijacija je uklanjanje zagađivača iz I toksičnog otpada iz zemljišta, sedimenta, podzemnih voda,

površinskih voda I vazduha. Metode rmedijacije se dijele na dvije grupe:

Ex situ tehnologije koje podrazumijevaju iskopavanje zagađenog zemljišta I potom njegov tretman na
površini ili na za to definisanom mjestu.

In situ tehnologije zaađivači se tretiraju na licu mjesta, bez iskopavanja.

Bioremedijacija je bilo koji process u kome se koriste mikroorganizmi, gljive, biljke ili izolovani enzimi, da
bi se zagađeno okruženje vratilo u prvobitno stanje, tj. zagađujuće supstance biološkim putem
transformišu u netoksična jedinjenja ili se potpuno razgrađuju do ugljendioksida i vode. Bioremedijacija u
užem smislu se odnosi nan a korišćenje mikroorganizama, dok se mikoremedijacija I fitoremedijacija
odnose na korišćenje gljiva odnosno biljaka.

Fitoremedijacija podrazumijeva korišćenje biljaka I njihovih pratećih mikroba za čišćenje I

dekontaminaciju okoline. Fitoremedijacija se može koristiti za čvrste, tečne, rastvorene I gasovite
supstrate. Prednost je ta što je ova metoda dosta ekonomičnija u odnosu na ostale konvencionalne
metode remedijacije. Brzina remedijacije može biti veoma visoka čak do nekoliko dana ili nedelja, ali
pročišćavanje zemljišta koje se bazira na akumulaciji zagađivača u tkivima može trajati godinama.
Osnovni put za uklanjanje naftnih ugljovodonika u prirodi je biodegradacija. Za mikroorganizame
zagađujuće supstance predstavljaju supstrat za rast, pa se tako i ugljovodonici nafte razgrađuju do
netoksičnih supstanci i na kraju mineralizuju, odnosno prevode do ugljen- dioksida i vode [12,13].
Postupkom bioremedijacije prirodni procesi biodegradacije se ubrzavaju i optimizuju aeracijom,
biostimulacijom (dodatak hranljivih supstanci) i bioaugmentacijom (dodatak mikroorganizama). Brzina
biodegradacije naftnog zagađivača u zemljištu zavisi od prirode i količine ugljovodonika, prisutnosti i
degradacionih osobina mikroorganizama u zemljištu, kao i karakteristika samog zemljišta.

Nafta je složena smeša različitih ugljovodonika I srodnih komponenti. Upotreba mikroorganizama kao
biodegradacionih agenasa je u stalnom porastu zbog ogromnog biodiverziteta i neprevaziđenog
kataboličkog potencijala. Degradacione sposobnosti su uslovljene kataboličkim genima i enzimima.

Dominantni rodovi mikroorganizama koji razgrađuju ugljovodonike nafte su kod bakterija: Nocardia,
Pseudomonas, Acinetobacter, Flavobacterium, Micrococcus, Arthrobacter, Corynebacterium,
Achromobacter, Rhodococcus, Alcaligenes, Mycobacterium i Bacillus, kod kvasaca: Rhodotorulla, Candida,
Sporobolomyces i Aureobasidium, a kod plesni: Fusarium, Aspergillus, Mucor, Penicillium, Trichoderma i
Phanerochaete.

Biodegradacija ugljovodonika se odvija i pod aerobnim i anaerobnim uslovima. Anaerobna degradacija se

odvija znatno sporije od aerobne, ali je značajna u uslovima snižene koncentracije kiseonika.

Organizmi koji razgrađuju naftu razvili su se da bi koristili ugljovodonike i organska jedinjenja u nafti kao
energiju i da koriste mehanizme molekularnog transfera da denaturiraju ove toksine. Aerobne i anaerobne
osobine ovih mikroba omogućavaju im da se ispuštaju i fermentiraju spojeve, što dovodi do transformacije
toksina u bezopasna jedinjenja. Ova jedinjenja imaju stabilnije pH nivoe, povećanu rastvorljivost u vodi i
manje su agresivni molekularno. Poznato je da je sastav mikroorganizama koji razgrađuju naftu u morskim
ekosistemima izvorno manji od 1%. Kada su ti organizmi dobili potreban supstrat, oni teže da napreduju i
narastu do skoro 10% kompletnog mikrobioma.

ex situ remedijacija se odnosi na reakcije izvedene izvan prirodnog staništa ovih organizama.

 Povećana mikrobna aktivnost kroz aeraciju, navodnjavanje i stvaranje bio-pilota.

 Povećane degradacijske aktivnosti putem okretanja zagađenih zemljišta i dodavanja minerala i
vode.
 Upotreba bioreaktora za poboljšanje i ubrzavanje bioloških reakcija mikroorganizama za
smanjenje vremena bioremedijacije.
 Tehnike uzgoja koje zahtijevaju dodavanje hranjivih tvari u tlo za stimulaciju mikrobnih
mehanizama

In situ remedijacija se odnosi na reakcije izvedene unutar reakcijske smjese.

 Bio-odzračivanje, korišćenje vlage i hranljivih sastojaka kako bi se poboljšala transformacija

zagađivača u više nevinih supstanci.
 Bio-slurping, korišćenjem pumpanja za nanošenje kiseonika i vode, čime se razdvajaju i sastavljaju
tla radi povećanja remedijacije mikroba.
 Bio-sparging, gdje se zrak gura u tlo kako bi se stimulirala mikrobna bioremedijacija.
  Fitoremedijacija, koristi mehanizme biljaka za smanjenje efikasnosti zagađivača

ANALIZA USPJEšNOSTI BIOREMEDIJACIJE:

I do 30% brža od prirodnog procesa samoprečišćenja. Čini Oko 20-25 % ukupnih remedijacionih
postupaka u svijetu, što se procjenjuje da je trenutno na svetskom tržištu vrijedno Oko 20 milijardi eura.

Prosječna cijena samog procesa bioremedijacije u Evropi je oko 115 €t (za nivo kontminacije do 5
gTPH/kgSS! Mobilni bioreaktor za bioremedijaciju štedi vrijeme, štedi prostor pošto nema skladištenja,
štedi transport, ŠTEDI NOVAC!!!

Pod biotehnologijom se podrazumijeva integrisana primjena prirodnih i inženjenerskih naučnih

disciplina. Cilj je da se organizmi i dijelovi organizama upotrijebe za dobijanje proizvoda ili se primjene
za razne biotehnološke postupke. Biotehnologija spada u ključne tehnologije 21. vijeka. Postojeća
mreža renomiranih dinamičnih biotehnoloških preduzeća, vodećih istraživačkih instituta i univerziteta,
kao i važnih klastera nudi idealne preduslove za uspješnu budućnost. Biotehnologija ima sve veću
primjenu u zaštiti životne sredine.

Biotehnologija se u svojim oblastima primjene dijeli na nekoliko grana:

-Crvena biotehnologija

-Zelena biotehnologija
-Siva biotechnologija

-Bela biotehnologija

-Plava biotehnologija

Crvena biotehnologija (medicina) važi za glavno područje primjene biotehnologije. Biotehnološki

postupci igraju rastuću ulogu kod razvoja novih lijekova. Isto tako kod dijagnostike (DNA-čipovi,
biosenzori) su za biotehnologiju od velikog značaja. Crvena biotehnologija ima najširu prihvaćenost i
važi kao ključna tehnologija i motor razvoja za brojne druge privredne grane.

Zelena biotehnologija obuhvata područje primjene savremene zaštite bilja. Ovde se biotehnološkim
metodama ciljano uvode otporna sredstva protiv insekata, gljiva, virusa i herbicida. Od posebnog
značaja za oblast zelene biotehnologije je genska tehnika. Ona čini osnovu metode prenošenja
određene vrste gena sa jedne vrste biljke na drugu kako bi se omogućilo da razviju otpornost.

Siva biotehnologija bavi se oblašću tehnike zaštite životne sredine. Ovde biotehnološki postupci
pomažu pri saniranju zemljišta, tretmanu otpadnih voda, prečišćavanju izduvnih gasova, prečišćavanju
vazduha, kao i kod odvajanja otpada i ostataka.

Bijela biotehnologija obuhvata područje primjene unutar hemijske industrije. Zadatak bijele
biotehnologije je da se, substance poput npr. alkohola, vitamina, aminokiselina, antibiotika ili enzima
proizvode sa što manjim trošenjem resursa i što manjim opterećivanjem životne sredine.

Plava biotehnologija stavlja težište na tehničku primjenu procesa i organizama biologije mora. U žiži
interesovanja su biološki organizmi svjetskih mora.

Biotehnologija svoju primjenu nalazi u sljedećim industrijama:

1.hemijska i farmaceutska industrija

2.industrija hrane i ukusa

3.industrija tretmana otpadnih voda, otpada i izduvnih gasova

4.istraživačke organizacije za prirodne i medicinske nauke

5.razvoj, prodaja i savjetovanje biotehnoloških uređaja i postrojenja

Biotehnologija predstavlja primjenu bioloških aktivnosti za dobijanje nekog proizvoda ili ostvarivanje
nekog procesa. Ona se može podijeliti na:

tradicionalnu biotehnologiju koja obuhvata oplemenjivanje biljaka i domaćih životinja, korišćenje

mikoroorganizama za proizvodnju hrane i pića i dr., preradu otpadnih voda, proizvodnju biogasa i sl.
Ova tradicionalna biotehnologija je usko vezana sa njenom primjenom u zaštiti životne sredine.

savremenu biotehnologiju u koju spadaju:

ogenetski inženjering

okloniranje

oinžinjering tkiva
Osnovno pitanje vezano za savremenu biotehnologiju jeste kako racionalno iskoristiti prednosti koje
ona pruža, a da se pri tome spriječe potencijalne negativne posljedice po čovjeka i njegovu životnu
sredinu.