¢bP^ZkbPTkk†YTk HkCkÆkkQkvTk l^k@lFkPv TkkKAvùª†bYkTk~ ¢ekkTk-

škkAnùTP\kYk~, ÉkkvVvúbk@~^kpÅkkTPh, bkgbApùPl^kHkZkh, Ck¶Ukv†‘Pl^k\kkbkh,

¢bP^ZkbPYk~
ÉkkFkkZkrCkpcmZk^kkPkr,XkkakOkkXZkkbkh, ZkolTk^ksbkKmFkl@PYk~, Pã^kWk|ñ- TkkKAùYk~
^kwXk^kYk~, ¢Ykvl@AùkYkkwNö\km\kk, SkoPrCkpcmPbkÄkTkRn@^kbQkk, ^kkbPl^kAùYk~
Fk- £’ZkvPv .AùkRšk l^kakZkkh bk†TP Zkvakn, ‘bkgbApùPklXkYkkTkkv Tk UZkkrÈkh
bkgbApùPklXk^kpáZkv’ £lP l^k^kvlAùHkTkl^kekkPg ^kbPn bkgXkkakOkCkPklXkšk~
FkFkkrlXkh bVnúKmApùPYk~‹ .bk~åHkCkTTkkQkh
Astavyastam is a humorous drama in
Sa§skta, authored by S.Jagannatha. This work is on
suggestions to promote Sa§skta in eleven sections.
Massage of the drama is very simple : Devotion (with-
out knowledge) of Sa§skta leads us to silly and
childish conclusions. We have to study Sa§skta ear-
nestly and, create books of Sàhitya or/plus øàstra in
Sa§skta itself.

¢TPHkkr\kYk~
¢TPHkkr\kYk~
2013
2013
Astavyastam, a drama in Sa§skta on suggestions to pro- lçÇkk ^kkFkh
mote Sa§skta.

Author: S.Jagannatha, free thinker. ¢lSkbkgbApùPg bk’Zkkv Yk’Aùk†šFkTPTkkh bkgXkkakOkkAùk@g Skkl@Pk .P†bYkTk~
Type setting, coverpage design and lay out : Author ¢bP^ZkbPTkkKAvù‹TkoPTkg lAùYklU Tkkb’ZkÇkv’Zk^kZkT’Zkv^k l^klRP^kvlRP^Zkkh‹
© S.Jagannatha.
škkbÇkšknákw lbkáWknláUáPZkh bknlSkZkkvªÇk AùQkgAùk@g UkPZkvZknh b^kAùmZkg
AùKkdklYk’ZkÇk AùkwPoc\k^kkTkcg l^klHkekkUlZkakn@†bYk-Tkwakk ApùlPh bkYZkCkk-
\kkvlMPbkk@b^kPîRZkkTkkYk~ ApùPv ApùPk‹
First edition : 2011 bkgbApùPlYklP škWRh ÉkZknHZkYkkTkh AùkbknFkTk ÉkApùlPakn bkgbApùPvP@\klUPklTk
Second (Internet) edition : 2013 b^kmZkvªQkvrªTPXkkr^kZkTk~ ¢Rsšk‹ ¢U@bZkkg Fk HkTkPkZkkg bkgbApùPvP@^kkE¿kÇkv
CkkvFk@mXk^kTTk¶Zk^kk\kkvlAù‹ lTks^kOOkFkvPbkk YkZkAùk ‘‘ bkgbApùPlYklP ZkkvªZkg
All rights are reserved. No part of this publication may be repro- škWRh ÉklbkáölP bk ÉkZknHZkPkg bkgbApùP’^kêUSkYkr^klP ^Zkkck@l^kškvakYkkÇkv’’
duced or transmitted in any form or by any means, electronic or
mechanical, including photocopy, recording or any information stor- £lP ÉkkSkmPkTkkYk~ ¤URvškTkkQk‰ ^Zk@FkmZkg @FkTkk‹¢bZkkg AvùakkJFkTk
age or retrieval system, without permission in writing from the
author. Those who are interested in staging this drama may kindly
l^kakZkkOkkg bkÓùYk’^kvªlU ¢U@vakkg AvùakkJFkTkkÓùYk’^kkRbP^ZkbPPkªbZkkh‹
contact the author. \kkvAù\kkvFkTkUQkv ApùlPl@ZkYklPQZklÓùZkP ÌkmYkPk Avùål^kå bkgU’AnùYkk@vOk
Email: jgrantha@gmail.com
bknSkYkkrbkgUkRAvùTk 15å7å2011 lPQkkw‹PvTkkXko^kg bkg^kpÅkkvªSkYkOkrh‹
Mobile: 9972016425 PÇkXk^kkTk~ ÉkkFkkZkrh Avùå.bk~åAùOOkTk~, PÇkXk^kkTk~ škPk^kSkkTkbknÉklQkP-
YkvSkkl^kXk^kkv @kåCkOkvškh, PÇkXk^kkTk~ ÉkkFkkZkrh bkn@Tv æYkkvcTklYkÌkšFk UlLPw-
Price: Rs.50/-
P’ApùPZkh b^kÉkYkkvRYkbkoFkZkTk~‹bkkR@g ÉkOkYkklYk PkTk~‹
¢SknTkk ¢TPHkkr\kvªbZk ÉkAùkškTkg Xk^klP‹¢†bYkgšFk bkgbAù@Okv AvùFkTk
\kDk^kkv \kkvUkCkYkkRškkh ApùPkh‹¢TPHkkr\kvªbZk ÉkAùkškTkg ApùP^kTPg ÌkmYkTPg
Published at: SkmYkTPg Fk škEœ@g bkWkcnYkkTkg SZkkZkgbPnnaZkklYk‹
Internet
Ykwbkoé T T k k Q kbZk
HkC k
1å7å2013
3

l^kakZkkTknÓùYklOkAùk
1.¢ekkTkškkAnùTP\kYk~.......................................................5
2.ÉkkvVúv bk@~^kpÅkkTPh........................................................7
3.bkgbApùPl^kHkZkh........................................................12
4.Ck¶Ukv†‘Pl^k\kkbkh......................................................17
5.ÉkkFkkZkrCkpcmZk^kkPkr......................................................21
6.XkkakOkkXZkkbkh............................................................26
7.ZkolTk^ksbkKmFkl@PYk~.......................................................31
8.Pã^kWk|ñ^kwXk^kYk~......................................................34
9.¢Ykvl@AùkYkkwNö\km\kk.................................................36
10.SkoPCr kpcmPbkÄkTkRn@^kbQkk..............................................45
11.^kkbPl^kAùYk~............................................................49
~~~~~~~~~~~~~~~~
4 5
¢bP^ZkbPYk~
1.¢ekkTkškkAnùTP\kYk~
(TkvUQZkv )
bZkkgTbÓùmK~\kkEvC^kHkvTk bZkkP~ zAù Ckm^kkrOkXkkakZkklU Fk lAùYk~‹
bkgbApùPXkkakkZkkg Tkp^Zk^kckZkkrZkkg l^k@kHkYkkTkkZkkYk~ ‹‹
(TkkT<TPv PPh Ékl^kšklP ^kvÇkSkk@h‹)
^kvÇkSkk@h-¢kekÈkkvª†bYk b^kPTÇkXkk@Pv ^kPrYkkTkwWknrláYklãTkkrCk@AwùZkrQkk
TkoPTkg lAùYklU ^kbPnHkkPYklSkApù’Zk l^k@lFkPg TkkKAùYklXkTkvP^ZklYklP‹
PbYkklRRkTk{ TkkTkkCk|TQkkTk~ @FklZkÇkk Ykwbko@^kmZkvTk HkCkÆkkQkvTk
ÉkOkmPYkbP^ZkbPTkkYkAùg TkkKAùg ÉkZkkv‘PnYkn<nJHkv‹¢SknTkkªªõZkv b^kmZkkg
CkplcOkmYk~‹(TkvUQZkklXkYknBkYk^k\kkv‘Zk) ¢kZkvr, £PbPk^kP~‹
(Ékl^kšZk)
DkKm-¢kZkr, £ZkYk†bYk‹
^kvÇkSkk@h-(bkÓùkvSkg) ¢kZkv,r ’^kZkk Pn ÉkkApùPg ÉkZkkv‘P^ZkYk~‹zAù l^kbYk@lbk
TkkKAùklXkTkZkl^kSkmTk~ ?
DkKm(b^kCkPg)-¢cg ÉkkApùPg Tk HkkTkklYk‹zAù Aù@^kklOk ?(bkbYk@OkklXkTkZkg)
cTP, bYkpP^k’ZkbYkmRkTkkYk~‹HkCkTTkkQkvTk @lFkPk HkkCkTTkkQkÉkkApùP-
TkkYTkm ^kPrPv AùklU Xkkakk‹bkk Fk YkZkk Uo^krYkv^kkSkmPk,HkkCkTTkkQk-
ÉkkApùP-lM¶\kkvYkk-bksKlVúAvùK~ ¢lU \kWSkYk~‹¢SknTkk PZkw^k XkkakZkk
bkgXkkakOkYkTkn^ksPaZkv‹(ÉkAùkškg) ¢Gr,lHkHkYc†aYk‹(¢kZkr, £ZkYk†bYk‹)
^kvÇkSkk@h-¢XZkoòPkg AùšFkTk ÉkbkE*h‹¢ekkTkškkAnùTP\klYklP TkkKAùYk~‹
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
PÇk Rn@TPkv TkkZkAùh ¢AnùTP\kk Fk TkklZkAùk‹¢AnùTP\kZkk YkRTk\kvBkkv
@FZkPv Rn@TPg ÉklP ÉkvaZkPv Fk‹¢AnùTP\kZkk Rn@TPg ÉklP AùmRpškg YkRTk\kvBkg
@lFkP^kÇZkk Xkk^ZklYk’ZkXZkoò, ’^kYkSknTkk AùYklU YkRTk\kvBkg IklKlP
Aù^kZk‹
DkKm-HkLkDOkkVúIklL ¢Grh‹(ZkQkkekkUZk’ZkkZkrh)‹
QknbPv LÂlIk £NGg YOcv XkvDkkM~ lBk] L]L]kZcLv UmQIkk‹
Bkkvlak LÂg WkTk U›]oBkkvaZkL ¶]k ¶]kC\k l^kCDkOkBkMONkv‹‹
(Rpìv ’^klZk îRZkg Ykv ^kvCkkP~ lAù\k Qk@Qk@kZkPv Xkm’Zkk‹
Aùkvªlbk ’^kg XkOk XkëoAùkvªbZkQk ^kk ^ZkkDk| ¤Ck|TkBkRTPh‹‹ )
^kvÇkSkk@h-(TkvUQZkg RpaKÂk )¢Zkv, ÉkkvVvúbk@~ PQkk Mk‘K@vK~ UR^Zkw
@mbkFkr~lTk@Ph Vvú\kkv Fk-¤Xkk^klU £P .^kklXk^kPvrPv‹PTTk
bkkgÉkPYkk^kZkkv@Çk bQkkPnYk~‹PRvlc, CkFGk^kh‹
£’ZkekkTkškkAnùTP\kYk~
6 7
2.ÉkkvVvúbk@~^kpÅkkTPh
(PPh Ékl^kšklP ÉkkvVvúbk@~, Mk‘K@vK~ UR^Zkw @mbkFkr~lTk@Ph Vvú\kkv Fk‹)
@mbkFkr~Vvú\kkv-bk@~, òh YkYk bkBkk AùJFkTk bkgškkvSkTkÉkWkTSkg AnùÇkklU
ZkolTk^ksbkKökg ÉkAùlKPg ÉkkRškrZkP~‹
ÉkkvVvúbk@~-PÇk zAù \kkE~C^kvHk~ ¢kbkmP~ ?
@mbkFkr~Vvú\kkv-bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHk~‹
ÉkkvVvúbk@~(bklP@bAùk@g)-zAù, zAù bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvlHklP ?
@mbkFkr~rVvú\kkv-¢Qk lAùYk~‹
ÉkkvVvúbk@~-bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHkv @lFkPkTkkg ÉkWkTSkkTkkYk~ £OK@~-TZkkakTk\k~-
VvúYk~ .OM~ TkvYk~ Tkw^k bkv’bZklP‹PbYkkP~ bZkkgTbÓùmK~@mbkFkr~Qkmbkmbk~ \kvBkTkg
bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHkvTk ZkP~ ApùPg, PÆk bkYkmFkmTkYk~‹
@mbkFkr~Vvú\kkv-¢bYkklXk@v^k l^k@lFkPvakn ÉkWkTSkvakn bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHkvTk
@lFkPkTkkg @mbkFkr~ÉkWkTSkCkP^kk‘ZkkTkkYknëvBkv, bkckZkAùCk|TQkUlÙAùkZkkg
Fk TkkYklTkRvrškv ApùPv £OK@~TZkkakTk\k~ TkvYk~ .OM~ VvúYk~ Xkl^kaZk’Zkv^k‹
ÉkkvVvúbk@~-PTTkw^k Aù@OkmZkYk~‹ÉkQkYkPkv ZkvTk AvùTkklU Vúkl@Tk~ bAùk\k@vOk
bZkkgTbÓùmK~\kkE~Ck^kvHk~ÉkWkTSkkv æaK^Zkh‹PPh bk ÉkWkTSkh ‘‘Vúkl@Tk~-
bAùk\kbkrbZkklU bPn’Zkkh UkÇkYkvak ÉkWkTSkh’’£lP Aùm’ZkrPkYkkbYkkAùmTkwh
bAùk\k@wh‹PvTk AùkvªlU Rkvakkv Tk Xkl^kaZklP‹
@mbkFkr~Vvú\kkv-ZklR bk ÉkWkTSkkv l^kakZkvOk UoOkrh, ¢kRÅk^kbPnl^kYkškvrTk Fk
Xkl@Ph, ÓùmZkPkg bk Ck|TQkh, ULöPkg, b^kmlÓùZkTPkg bkÉkZkkvHkTkk
¢gškkh,lÓùZkPkg Fk PvakkYknëvBkbPæFklZkPnTkkrYkkvëvBkUn@hbk@Yk~
¢bYkklXk@v^k ÉkQkYkYk~‹ AùkvªÇk Rkvakh ?
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
ÉkkvVvúbk@~-.^kg Aù@Okg Tk^ZkbkgÉkRkZkl^kéáYk~‹
@mbkFkr~Vvú\kkv-lAùlYklP lAùlYklP ?
ÉkkvVvúbk@~-.^kg Aù@Okg Tk^ZkbkgÉkRkZkl^kéáYk~‹
@mbkFkr~Vvú\kkv-AùkvªZkg Tk^ZkbkgÉkRkZkh ?
ÉkkvVúv bk@~-l^k cök^k~ Kn ÉkkvMöobk~ ^k‘bkr~ £Tk~ £E~C\kmak~ .OM~ TkkK~ bZkkgTbÓùmK~‹
¢ZkYkv^k Tk^ZkbkgÉkRkZkh‹‘Un@kOklYk’Zkv^k Tk bkkSkn bk^krYk~’ £’Zkn‘PÉkAùk@vOk
ZkR~ ZkP~ Un@kPTkAùkl\kAùYkkbkmP~ PP~ PP~ bk^krYkbkgWkáYk~‹Aùkl\kRkbkvTk
ZkP~ bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHkv ¢lXkekkTkškkAnùTP\kg ÉkOkmPg PTTk Rkvakk^kcYk~‹
lWkAùkbk~ Rv@~ ^k@~ Tkkv lWk|lKak~ £Tk~ lcbk~ KwYk~‹bkkv lc AvùTkkK~ lWk Aù†TbkMMr~
.ökbk~ ¢U@kSkm‹¢Qk^kk, Uo^krAùkl\kAùbZk PbZk ^k@kAùbZk dkYZkPkYkvAù
.^kkU@kSkh‹lWk|lKak~HkTkva^kbYkækaK}v ApùPÉk^kvškvakn bZkkgTbÓùmK~-\kkE~C^kvHkvTk
\kvBkTkg bQkCkTkmZkYkkbkmRkbYkkAwùh l^kçlãh‹U@TPn ‘Un@kOklYk’Zkv^k Tk
bkkSkn bk^krYk~’ £lP UkvZkvK-~ bknXkklakPg HkkTkTPkvªlU K}lv MakTk\k~-bAùk\kbkkrh
bZkkgTbÓùmK~-\kkE~C^kvHkvTk Ck|TQk@FkTkkg ZkRT^k^kPrZkTk~ PTTkoTkYkU@kSkkZk‹
@mbkFkr~Vvú\kkv-bk@~, ‘Un@kOklYk’Zkv^k Tk bkkSkn bk^kr’lYklP ^kk‘ZkbZk Tk bkkvªQkkvr
Zkkv Xk^kPk l^k^kpPh‹bkkSkn’^kg Tk Un@kOk’^kwAùlTkílYklP PRQkrh‹bkkSkn’^kg
Tk^kmTkvªlU ^kbPnlTk ^kPrPv, Un@kOkvªlU ^kbPnlTk ^kPrP‹v bkkSkn’^kg lRRpdklãh
Avù^k\kg bkkSkn’^kg æì^Zkg Tk UnTkh Un@kOk’^klYklP PÅkk’UZkrYk~‹¢lU Fk,
£E~C\kmak~\kkE~C^kvHkv @lFkPkh bk^kvr ÉkWkTSkk Tkw^kkv’Apùìkh‹ ÉkWkTSkCkP-
Ykn’Apùì’^kg TkvEC~ \kmak~\kkE~C^kvHk~Aùp P’^kêUkv SkYkrh‹bk Pn l^kakZkl^kl^kSk’^k-
l^kš\kvakOkkTkvAù’^k-bkníXn kkakk^kÅ^k-bkgškkvSkTkÉkSkkTkklXkÉkkZk^kÅ^kklRCkPkv
SkYkrh‹ZklR £E~C\kmak~-\kkE~C^kvHkvTk @lFkPkh ÉkWkTSkkh ¢SkYkk Xk^k†TP,
Vúkl@Tk~-bAùk\kbkkrh PkTk~ lP@bAnù^kr†TP, Tk UnTkl@E~C\kmak~\kkE~C^kvHkvTk
@lFkPkbP £’Zkv^k Aùk@OkkP~ PkTk~ Un@bAnù^kr†TP‹
8 9
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
ÉkkvVvúbk@~-(bkÓùkvSkg) zAù Aù’Qkbkv‹¢cg P^k ÉkkvVvúbk@~‹YkkYkv^k l^kéOk†’bk ?
P^k l@lHkbK}vakTk~ ‘ZkkTbk\k~ Aù@kvlYk‹
@mbkFkrV~ úv \kkv-bk@~, bk@~, ¶\kmbk~ PQkk Tk Aù@OkmZkYk~‹PQkk ApùPv YkYk Ykck‘\kvškkv
Xk^klP‹
ÉkkvVvúbk@~-(bkkvÃkS^klTk bkk^kvškg)@v bKolUM~, Voú\k~, CkvK~ \kkbK~ èúYk~ Ykw
bkwK~‹P^k l@lHkbK}vakTk~ WkkNg ‘ZkkTbk\k~ Aù@kvlYk‹YkZkk ZkRnFZkPv PÅkn
CkkbUv\k~-K}®P~ £lP ’^kZkk Ck|cmP^ZkYk~‹ U@TPn ’^kg TkkK~ ¢kvlWklMZkOK~‹
P^k l@lHkbK}vakTk~ ‘ZkkTbk\k~ Aùl@aZkkYZkv^k‹
l@bkFkr~Vvú\kkv-bk@~, bk@~ååå(£lP AùéOkg ^kRTk~ lšk@kvª^kTkYkZZk Y\kkTk^kRTkkv
lTkaÓùkYklP‹)
ÉkkvVvúbk@~-(bkkvçvCkg) ckV~ú WkvAùTk~ ¢kvTk~ ! Rw^kkRUbkpPh‹
(PPh Ékl^kšklP Ckm^kkrOk^kkOkmXk‘PkvÅkYkh)
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-bUpì^kkTk†bYk YkYk Aù@AùYk\kZknCk\kvTk Xk^kPh UkR-
UnOM@mAùZknCkYk~‹ Anùšk\km TkTkn Xk^kkTk~‹
ÉkkvVvúbk@~-CknM~ ¢k$K@~TkoTk~ Xk‘PkvÅkYk ! .òvlc‹¢cg Anùšk\km‹ ’^kYk~ ?
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-¢cYklU Anùšk\km‹YkZkk AùklFkR~ ^kkPkr UlLPk Zkk
lRTkUlÇkAùkZkkg ÉkAùlKPk‹Pkg lTk^kvRlZkPnYkÇkkCkPkvª†bYk‹
ÉkkvVvúbk@~-(bk†bYkPg)@v, YkYkklU CkpcYkkCkFGlP lRTkUlÇkAùk Ék’ZkcYk~‹
¢TZkÃk,ULTkg AùQkg Aù@OkmZklYklP HkkTkkYZkcYk~‹¢TZkšFk YknBZkkv
l^kakZkh‹¤Xkv ¢lU YkYk TkvÇkv bUìRpìm‹
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-@kvb\kkvOMkvTk~ Rvškv bkgbApùPlškdkOkkQk‰ ^Zk^kbQkk Aù†\UPk
£lP UlÇkAùk ^kRlP‹
ÉkkvVvúbk@~-(UnTkšFk bk†bYkPg)YkZkk Uo^krYkv^k AùlQkPg ZkR~ lRTkUlÇkAùkULTk-
Rn@XZkkbkkv YkYkklU ^kPrP .^kvlP‹ckg, YkZkkªlU UlLPw^k bkk ^kkPkr‹PPh
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~ ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~

lAùYk~ ? £lP‹‘bZkkgTbÓùmK~ ’ £lP bkYZkCknÃkk@Okg AùPnrYklU Tk šk‘TkkvlP bk

Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-YkZkk ¢Çk ¢kCkFGPk U†OMPkv Rpìh‹ dknæAùmKkv Zkh bkRk ‘ bkgbApùPXkkakk’ £’Zkv^kkvÃkk@ZklP‹
ÉkkvVvúbk@~-ùU†OMPkv Rpìh ? PbZk ^kkbPl^kAùg TkkYk ¢U†OMP £lP Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-(b^kCkPg) ^kbPnPbPn ‘bkgbApùPXkkakv’lP škWRkvªlU Tk
bZkkP~‹¢bPn, ’^kZkk ApùPbZk UlÇkAùkULTkbZk, YkSZkvYkkCk‰ Uù†OMP- ÉkškbPh‹‘PÇkXk^kPm XkCk^kPm Ckw^kkrOkm ^kkOkm ’ £lP bkXk†‘P
RškrTkbZk Fk Aùh bkgWkTSkh ? bkkR@g bkÌkág bkk^kvškg Fk ^k‘P^Zkv AùkvªZkgg ‘bkgbApùPXkkakv’lP škWRkv
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-@kvb\kkvOMkvTk~^kkPkr PbYkw Ìkkl^kPk‹ ZkÇkkR@CkTSkkvªlU Tkk†bP ? Ckw^kkrOkmXk‘’Zkk^kvškklXkYkkTkbkgDk £lPTkkYkk
ÉkkvVvúbk@~-(bkk^kekg) lAùYk¶ZkbkgWkág Hk†\UP^kPk Xkk^Zkg PvTk‹ AùkvªlU bkgDkkv lTkYkkrP^Zkkv ZkvTk Ckw^kkrOkm £’Zkv^k bkgbApùPXkkakkZkk ^kkbPl^kAùg
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-¢kYk~‹PRv^k bkg^kpÅkYk~‹bk AùQkZklP YkoBkrh-‘ Ék’Zkcg TkkYkvlP bk^krÇk l^kš^k†bYkTk~ HkTkPk ekkUTkmZkk‹
Xkk@PmZkk £E~C\kmak~ XkkakkZkkg Ck|TQkkTk~ l\kBk†TP, £E~C\kmak~XkkakZkk (£’ZknXkkw lTkaÓùkYkPh)
bkgXkkakTPv XkkakTPv Fk‹PRãnPlYklP Aù†bYkÆklU Rvškv Tk Ul@CkOZkPv‹ £lP ÉkkvVvúbk@~^kpÅkkTPh
U@TPn @kvb\kkvOMkvTk~Rvškv Avù^k\kYkvAùbZkkg škk\kkZkkg Rškl^k<ksQkXZkh
AùšFkTkkSZkkUAùh AùlPFkTk bkgbApùPbknXkklakPklTk @kvb\kkv†OM‘bk~XkkakZkk
UkLZkPmlP Ìkn’^kk lAùYkQk‰ Xkk@PmZkk TkPrTkYkkFk@†TP ’ £’ZkkRm’ZkklR‹
ÉkkvVvúbk@~-£’QkgXkoPRn\krdkOk .^k bkh‹òkvªÇkk¶ZkkCkP^kkTkkbkmP~‹‘ bkgbApùP-
Ck|TQkvakn £E~C\kmak~XkkakZkk UmlLAùk lAùYkQk‰ @FZkPv, bkgbApùPvTk @lFkPkTkkg
UmlLAùkTkkg l^kakZkv lAùYkQk‰ ZkolTk^ksbkKmÉkkvVvúbk@kh .AùYkdk@YklU
TkkvÃkk@ZkTPm ’ lP Fk ¢bkYWkág lAùYk¶ZkAùQkZkP~‹
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-Xk^kPk zAù ApùPYk~ ?
ÉkkvVvúbk@~-YkZkk ? YkZkk zAù Aù@OkmZkYk~ ? ‘ YkYk AùkZkkrTP@g ^kPrPv,
lbk¶Ukv\kkZk~Rvškv bZkkgTbÓùmK~-AùkTk~Vvú@vTbk~ Xk^klP, PRQk‰ UvU@~
bkÄkmAù@OkmZkg, PbYkkRTkTP@g AùRkªª¶ZkkCkYZkPkYk~ ’ £’Zk^kkvFkYk~~‹
Ckmå^kkåXk‘PkvÅkYkh-zAù bk IklKlP TZk^kPrP ?
ÉkkvVvúbk@~- AùQkg lTk^kPrPkYk~ ? bk AùmRp†C^kSk £lP ’^kYklU HkkTkkbZkv^k‹bk
UnTkXkkrakOkg AnùÙZklP-‘ PÇk bkgbApùPXkkakZkw^k ÉkWkTSkkv YkOMTkmZk ’
10 11

3.bkgbApùPl^kHkZkh
(PPh Ékl^kšklP Ckw^kkrOkm ^kkOkm bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHk~ Fk)
TkvUQZkv ÌkoZkPv U<Yk~-
UkRv bkÆkoUn@ÌkmCk|cOkUKnP@g ckl@ Aùk^Zkg l^kXkklP
Ìkn’ZkkvbPkKEœ\km\kkg Aù\kZklP lTklBk\kg lTkYkr\kg škkbÇkHkk\kYk~‹
^ZkkBZkkÌkvOkm lAù@mKbVnúRnébknakYkkSkkl@Okm l^kek^kT<k
Ckm^kkrOZkk XkoakOkvXZkh Ék^kclP bkPPg ^kkE~ YkTkkvekkQkrSkk@k‹‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-(bkÌkYkklP@vAùklXkTkZkg bklTkhš^kkbkg Fk ) cnV~ú, cnV~ú,
TkoUn@lYkRg bkn^kOkrYkZkYk~‹PkKEœh AùTkAùYkZkh‹lAù@mKg Fk cvYkYkZkYk~‹
YkckXkk@h, YkckXkk@h‹¢kvc~, YkYk Rvc .^k YkYk Xkk@h‹
(TkvUQZkv ÌkoZkPv U<Yk~‹)
lškdkkg bk^kk‰ RnaKkg Apù’^kk
bAùk\k@~^k|kPv VvúYk~ TkvYk~ RÅ^kk
Ck|TQkÌkákg Sko’^kk ‘^kklU
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~ ÉkmzP ZkklP‹‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-c\kkv YkvMYk~, CknM~ £rl^kÀECk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢kZkvr ! TkYkkglbk XkoZkkglbk‹¢lU Anùšk\kYkkZkkrZkkh ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-cYk~‹^kkK~ .WkkwK~ Zko ? ckw ¢k@~ lR lQkE~Cbk~
CkvlÙE~Ck~ .\kkE*~ l^kP~ Zko ?
Ckw^kkrOkm ^kkOkm- cg, YkckXkk@h, ÌkYkšFk‹.PklTk ^kHk|kXk@OkklTk YkYk
Rvcv ¢klšk@hUkRg UmMkg HkTkZk†TP‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-(¢^kCkOkZZk)^kv@~ ¢k@~ Zko AùlYkECk~ èúYk~ ?
12
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-l^kš^kl^k<klTk\kZkPh‹ ’^kYk~ ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-ZkolTk^ksbkKm-lMUkKr~YkvOK~Ph‹PÇk Ykkg ÉkkvVvúbk@kh
Ékškbk†TP‹bZkkgTbÓùmK~ £rbk~ ^kvl@ ^kvl@ ^kv@m Ck|vK~ \kkE~C^kvHk~, lWkAùkbk~,
£Kmbk~ ÉkwbM~ Wkw lR bAùk\kbkr~ \kwA~ù \kkvbMTk~, lWk@kTbAùm .OM~ M}‡YkwHkvTk~
£’ZkklR ^kR†TP‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-\kkvbMTk~ lAùYkn‘P^kkTk~ ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-‘l^kš^k†bYkTk~ Ck|vK~ ÉkkW\kYk~ TkkYk Tk Pn Kv@l@bkYk~,
TkklU šknáHk\kkXkk^kh‹U@TPn bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHkbZk bKMm ZkÆk
l^kSkmZkPv PRv^k ÉkkW\kYk~ ’ £lP l^kš^kbZk l@Zk\k~ bkYkbZkkg RsškP^kkTk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢Qk lWk@kTbAùm ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~- ‘ZklR bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~ .^k ¢Ykvl@AùkZkk
TZkkakTk\k~ \kkE~C^kvHk~ ¢Xkl^kaZkP~, \kZkTbk~, KwCkbkr~, £rCk\bk~ £’ZkklRakn
Hkml^kakn ZkR~ ^kZkkv\kvTbk~ ^kPrPvªSknTkk PTTkw^kkXkl^kaZkP~’ £’ZklXkÉkkZkg
ÉkAùlKP^kkTk†bP‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢Qk Fk M}‡YkwHkvTk~ ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-‘bk’ZkkYklU bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHkkBZkkZkkg XkkakkZkkg
lAùYkQkrYkU@k Xkkakk HkkPk XkoYkOM\kvª†bYkTk~ ? ’ £lP bkkšFkZk‰ Upì^kkTk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢ckv @kvYkkJFkg HkTkZk†TP bPnPZk £Ykkh‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-¢TZkÃk ‹YkZkk YknBZkYkv^k ^kbPn l^kbYkpPYk~‹
‘bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHk~ Ékwbk~ Aùk†YUlKakTk~’£’Zkv^k lAù†JFkP~ Aùk†YUKvakTk~
¢lU ¢kZkkvlHkPYk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-PÇk lAùYkXkoP~ ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-WkcnlXkh bKoMvOK~bkwh ÉkkvVvúbk@wšFk YkYk ÉkškgbkkU<klTk
UlLPklTk‹
13
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-.Aùg U<g Ìkk^kZk‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-‘‘’^kYklbk bZkkgTbÓùmK~ Ck|vK~ Ck|vK~ Ck|vK~
’^kYklbk bZkkgTbÓùmK~ CknM~, CknM~, CknM~‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~ WkcnlR^Zkg
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~ HkTkXk^ZkYk~ ‹‹ ’’
(£lP YkOM\kmApùPAùUkv\kh Anù†JFkPAùTSk@šFk †bYkPYkkPTkkvlP)
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-YkYkklU Ékškgbkk .^kg lÓùZkPv-
Ckm^kkrOk^kkOkmlP URbZk Yk’ZkwréÃkk@OkvTkw^k Xk^kkR~ l^kYkn†‘Ph‹
škkbÇkkOZkTkvAùklTk lTk@QkrAùklTk ekkTkvTk cmTkw @lFkPklTk \kkvAvù ‹‹
(PPh Ékl^kšklP bkgbApùPXkkakk @E*bZk RldkOkUkš^krPh)
(TkvUQZkv ÌkoZkPv U<Yk~)
UR^kk‘ZkApùPkAùk@k škkbÇkbkklc’Zk^kkCXk@k‹
.lP bkgbApùPXkkakvZkg YkTknHkw @lFkPk U@k‹‹
bkgbApùPXkkakk-¢kZkr, RZkb^k‹ ¢kZkvr ÇkkZkb^k‹ Rkl@æövOk RnCkrPk†bYk‹¢Åkng
UkPng Fk lAùYklU RmZkPkYk~‹
(£lP .AùbYkkRv^k Fkdknakh WkkaUg YknJFkTPm YkTRg YkTRg @kvlRlP‹)
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-’^kÅkkvªlU YkoNP@kg Tkkcg Rpì^kkTk~‹¢@v YkoNv !
bk^kwbr P^k Ékškgbkk lÓùZkPv‹’^kZkk Pn îì^k’Zkk Xkk^ZkYk~‹lAùlYklP @kvlRlak
.AùbYkkRv^k TkvÇkkP~ Ïk^kâkaUSkk@k ?
bkgbApùPXkkakk-YkYk Ékškgbkk Pn Xkol@ lÓùZkPv l^kš^kl^k<klTk\kZkvakn‹U@TPn
YkòYkkck@ .^k Tk RmZkPv‹¢cg dknSkZkk lUUkbkZkk Fk ApùškAùkZkk
†‘\kšTkklYk‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-¢Qk AùmRpškYk~ ¢kck@g ^kkJGlbk ’^kYk~ ?
bkgbApùPXkkakk-YkZkk Zkv Ck|TQkk l^k@lFkPkbPvakkg UmlLAùkbkn bkgškkvSkTkÉkWkTSkvakn,
14
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
bkgškkvSkTkCk|TQkvakn Fk YkYkw^kkvUZkkvCkvTk WknXkndkk Ykv škkYZklP‹YkkYkv^kkvUZknHZk
U<-CkmP-AùQkk-YkckAùQkk-TkkKAùklR-@FkTkZkk YkYk PpaOkk
škkYZklP‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-^kkK~, ^kkK~ ? l@lM‘Zkn\kbk~ ¤‘PYk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢Qk lAùYk~ ? ’^kg lc YkoNklbk‹ZkëXZkPv PvTkw^kkvR@lTk^kkrch
Aù@OkmZkh‹UšZk YkkYk~‹Avù^k\kg Ékškgbkk^kk‘ZkkTZkv^k XknTk†HYk‹¤R@g
UoZkrPv‹AùOLkvªlU Pp¶ZklP‹¢k@kvCZk^kPm Fkk†bYk‹.AvùTk Aùl^kTkkvFZkPv-
‘Ckm^kkrOk^kkOkm bkAù\kkv†‘PYkkPk’ ¢TZkvTkkvFZkPv ‘Ckm^kkrOk^kkOkm
bkAù\kkZkr^kT<k’ £lP‹¢U@vOkkvFZkPv ‘Ckm^kkrOk^kkOk{ YkTkbkk ÉkOkkwlYk’
£lP‹¢U@vOk Fk FkPnQkrUkR £’QkEœk@g UoZkrPv-‘Ckm^kkrOk^kkOk{ ^kFkbkk
bP^kmlYk ’ £PkvªlU lAùYkU@g ^kkJGTkmZkYk~ ? ¢TZkRlSkAùg ZklR
^kkJGöPv PÄkTkZklP \kkvXkYk~‹PbYkkRv^k PÇkXk^kTPh bknXkklakPbkplì-
U@YkvlíTkh bkbkHknr@v^k bkRnURvškTkklYkYkkg-‘^kPrYkkTkvTk Aùk\kvTk ^kPrZk†TP
l^kFkdkOkk’ £lP‹
bkgbApùPXkkakk-Psc YkYk Hkm^kTkbZk zAù ÉkZkkvHkTkYk~ ?
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~-UklbkKm^\km Rv@~ £rbk~ . Zkobk~‹ZkQkk-bZkkgTbÓùmK~
Vvú†bK^k\bkn YkZkk P^k Ékškgbkk lÓùZkPv-‘ bZkkgTbÓùmK~ £rbk~ . AwùOM~ ¢kV~ú
Ykk^kvr\k~’ £lP‹ZklR ’^kg Hkm^kTPm bkPm bkXkkbkRkg YkSZkv ¤Ul^kšklbk,
‘ZkbZkkh Ékwbk~ lÓùZkPv XkkakkZkkh, bkk ¢SknTkklU Hkm^klP, ¢bYkkAùYkv^k
YkSZkv ¤Ul^kìk Fk ’ £lP ^kRTPkv bkRbZkk ^ZkkRÅkkbZkkh bkTPh U@bU@vOk
RTPkTk~ ÉkRškrZkTPv‹Pvakkg RTPkTk~ RpaKÂk P^kklU bkgPkvakkv HkkZkPv‹P^k
Hkm^kTkbZk YkclRRg ÉkZkkvHkTkYk~‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-YkZkklU Fk ‘Ckm^kkrOk^kkOkmlPškWRÌk^kOkkTknURYk~
¢TknXkoZkYkkTk@kvYkkJFk’^kg YkTknaZk’^kYk~’ £lP YkTknaZk’^kg \kdkZkT’Zkk,
15
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
¢TkTknXkoZkYkkTk@kvYkkJFkvakn HkTkvakn YkTknaZk’^kêUbZk SkYkrbZkk’ZkTPkXkk^kh
bkkSZkPv‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~- Zkvbk~,akm £rbk~ Aù@v‘K~‹RvTk~, ’^kg bkXkkbklãh bkkAùg
‘\Zkk¶bk~ Anùé‹
Ckw^kkrOkm ^kkOkm-¢kYk~‹bk’ZkYk~‹PRv^k YkYkklU l^k^kldkPYk~‹P^k Aù@çZkg
Pn ^kPrP .^k‹Aù@ZkkvDkrÙTkvTk Pkl\kAùkYkk@WSkng ’^kZkk ¢^kšZkg
Hkm^kP^ZkYk~‹Zk<lU, bk’ZklU P^k Yk@Okv ¢TZkv bkXkkbkRh Aù@Pkl\kAùkg
AnùZknr@v^k PQkklU, ’^kg Hkm^kTPm bkPm b^kZkg ZklR Aù@Pkl\kAùkg Aù@kvlak,
YkckUl@XkkvCkh‹
bkgbApùPXkkakk-¢@v YkoBkrlškBkkYkOkm, ^kkbPl^kAùg bkgbApùP’^kg YkZZkv^k ^kPrP,v
Tk Pn Zkn^kZkkvh‹Zkn^kkg Pn TkkKAùUKo‹
bZkkgTbÓùmK~ \kkE~C^kvHk~, Ckw^kkrOkm ^kkOkm Fk(bkÓùkvSkg)-zAù zA WknÑùlbk ?
(£lP ROMkR†OM, AùFkkAùlFk Fk Ékk@XkvPv‹lTkZknáv bkgbApùPXkkakk
bZkkgTbÓùmK~\kkE~C^kvHkg Ckw^kkrOk{ ^kkOk{ Fk U@kXkk^kZklP‹
Pv lTkaÓùkYkPh)
£lP bkgbApùPl^kHkZkh
16
4.Ck¶Ukv†‘Pl^k\kkbkh
(PPh Ékl^kšklP ApùPZknCk^kkRm)
ApùPZknCk^kkRm-(bkÌkYkklXkTkZkg)¤bk~, ¤bk~‹Aùl\kZknCkg, Aùl\kZknCkYk~‹
bkgbApùPXkkakk-¢kZkr, lAùYkXkoP~ ? Aùkvªlbk ’^kYk~ ? lAùYkUvdkbkv ?
ApùPZknCk^kkRm-YkYk TkkYk ApùPZknCk^kkRm‹YkYk AvùFkTkkTknXk^kkh bkgXkkakOkvTk
ÉkAùkškTkmZkk £lP cvPkvh ÉkZk’TkkTk~ Wkcnl^kSkkTk~ Aù@kvlYk‹U@TPn AùkvªlU
Ykkg Ékìk TkkvU\kXZkPv‹ZklR Fk AùRklFkRnU\kXZkPv YkYk XkkakOkYk~
¢kbkYkklÈk Tk ºkpOkkvlP‹
bkgbApùPXkkakk-¢cg ºkpOkkvlYk‹Ìkk^ZkPkYk~‹
ApùPZknCk^kkRm-YkYk ÉklUPkYkckv Ykck@kHkvTæbZk ¢kbQkkTkv ^ZkkAù@Okl^kçkTk~
¢kbkmP~‹PbZk ÉkÉklUPkYkckv Ykck@kHkvTæYkckCkHkvTæbZk bkXkkAùl^k-
@kbkmP~‹ PbZk ÉkÉkÉklUPkYkckv Ykck@kHkvTæYkckCkHkvTæYkckWkmHkvTævOk
Ék’Zkcg bUpìUkRUnaAù@Hkh bkTk~ @kvlRlP bYk‹
bkgbApùPXkkakk-(bkkšFkZk‰ bk†bYkPg Fk )zAù zAù @kvlRlP bYkvlP ?
ApùPZknCk^kkRm-¢Qk lAùYk~ ? PvTkw^k @kvRTkAùk@OkYkv^kg AùlQkPYk~-‘‘¢SknTkk
Aùl\kZknCkbZkk@YXkh‹Aù†JFkP~ Aùk\kg AùQk†JFkP~ Ul@†bQkPmsTk^kkvrNng
šk‘ZkPv‹U@TPn PRTkTP@g Aùl\kZknCkg ÉkWk\kmXk^klP‹PPh zAù Anù^krTPn
^k@kAùk ¢bYk’UkwÇkÉkUkwÇkkRZkh ’’ £lP‹
bkgbApùPXkkakk-Aùl\kZknCklYklP ? lAùTTkkYkvRYk~ ?
ApùPZknCk^kkRm-¢SknTkk bk^krÇkklU Ck|TQkkTkkg YknæOkg ZkP~ lÓùZkPv ÉkAùkšZkPv
Fk,PRv^k Aùl\kZknCklYk’ZknFZkPv‹ ApùPZknCkv Pn bk^kwrh Pk\kUÇkvakn l\kBZkPv
bYk‹Aùl\kZknCkg Ékk@WSkg, YknæOkg ÉkAùkškTklYk’ZkklRAùg lAùYklU lAùYk-
17
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
¶ZkbkgWkág ckbZkkbURg Fk Ékk@WSkYk~‹ Uo^k‰ YkYk lUPkYkcbZk Ckpcv
AùkvKölSkAùk Ck|TQkk ¢kbkTk~ Zkv Pk\kUÇkvakn l\klBkPkh‹
bkgbApùPXkkakk-(bkkšFkZk‰) zAù zAù Pk\kUÇkv l\klBkPk Ck|TQkkh AùkvKölSkAùk
£lP ?
ApùPZknCk^kkRm-(bkk^kekYk~) bkk ò\UmZkbkm YkkÇkk‹YkYk ÉklUPkYkcbZk
Ckpcv ’^kWknrRklSkAùkh‹YkYk ÉkÉklUPkYkcbZk Ckpcv Pnåå
bkgbApùPXkkakk-(¢U^kkZkr)P^k ÉkÉkÉkÉkÉkÉkÉkÉklUPkYkcbZk Ckpcv AùlP Ck|TQkk
¢kbklTTklP bkYZkCk~ ekkPg YkZkk‹U@TPn YkYk ÉkšTkYknÅk@‹¢WknrRv AùlP
škoTZkkTkmlP ^kv†’bk lAùYk~ ?
ApùPZknCk^kkRm-.PRv^k Aùl\kZknCkg ZkRUl@bkYkkÈkv YkYk XkkakOkv ÌkkvÇkk HkTkvTk
b^k^kk‘ZkkvÃkk@OkYk~‹
bkgbApùPXkkakk-.PP~ Aù@OkmZkYkkUlPPYk~‹dkYkb^k‹¢bPn‹ ¢SknTkk YkYk
¢TZkg ÉkšTkYknÅk@‹P^k lUPkYkcbZk CkpcYkPm^k l^kškk\kYkkbkmR~ ^kk ?
ApùPZknCk^kkRm- çv ÉkAùkvív, .Aùg YkckTkbkg, bTkkTkCkpcYkvAùYk~‹
bkgbApùPXkkakk-(b^kCkPYk~)‘‘^kKv lAùYk~’’ £lP Upìv ‘‘DkKv AùYk~ ’’£’ZknÅk@lP
YkoBkrh‹ (ÉkAùkškYk~) ¢lZk Xkkvh ! ’^kYk^kkvFkkv ZkÅk^k lUPkYkcbZk Ckpcv
AùkvKölSkAùkbPk\kUÇkv l\klBkPk Ck|TQkk ¢kbklTTklP‹AùkvKölSkAùk Ck|TQkk
£lP ^Zkkck@bZk ^kkbPl^kAùg Pk’UZk‰ HkkTkklbk ^kk ? .Aù†bYkTk~ Ckpcv
AùkvlKCk|TQkk Tk Ul@Ykk†TP‹ZklR Fk Ul@Ykk†TP, PR~ Ckpcg Wkcnl^kškk\kg
bZkkP~‹¢lU Fk PÇk AùkvªlU YkTknaZkkv Tk lTk^kbkvP~ bQk\kkXkk^kkP~‹Avù^k\kg
ÉkAùkvíCkPkbkn Ck|TQkSkkTkmakn ^kPrYkkTkk Ck|TQkk ¢ldk\kdZkmApùùPkh bZknh‹
ApùPZknCk^kkRm-(¢k’YkCkPYk~) QkP~, Ck¶UbZk ZkQkvìg lTk@Ckr\kg lTkhbkk@OkvTk
bkgPkvakkv HkkZkPklYklP YkYk ^kk†JGPg AùRklU Tk Vú\klP ^kk ? ¢SknTkk
zAù AùQkZkklTk ? ¢TZkRk@Xkv Ck¶UYk~‹ÉkkZkšk .P†bYkTk~ Ck¶Uv l^kš^klbk-
18
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
’Zkvakk‹ (ÉkAùkškg) YkYk lUPkYkcbZk Uk†OM’ZkvTk bkgPnìkv @kHkk
AùJFkTk @kHkbkkwSkg PbYkkZkRkP~‹PÇk Yk†’UPkYkcvTk Pk\kUÇkl\klBkPk
AùkvKölSkAùk Ck|TQkkh bQkklUPkh‹
bkgbApùPXkkakk-AnùÇk ^kPrPvªSknTkk bk @kHkbkkwSkkv ZkÇk AùkvKölSkAùkbPk\k-
UÇkCk|TQkkh bQkklUPkh ?
ApùPZknCk^kkRm-(b^kCkPg) Ck¶UYkkCkvr UnTkšFk ÉkšTkAùOKAùkh‹zAù Aù@^kklOk?
(lFkTPlZk’^kk bkkTkTRYk~) cTP, Rpì £RkTkmYknUkZkh‹Ck¶UbZkklSkRv^kPkg
XkCk^kP{ Ck¶UkRv^k{ ÉkkQkrZkklOk‹(bkXk‘’ZknTYkvakg)
¢lZk XkCk^klP Ck¶UkRvl^k! lTk^kbk lHkõkZkkg Ykv‹ ApùUZkk lTk^kbk YkYk
lHkõkZkkYk~‹(£lP Ck¶UkRv^k{ bPkwlP)
CkngCkngCkngCk|kgCk|{Ck|ky CknUg CknUg CkvUg CkvUg CkU¶Ug CkU¶Ug CknCkn¶Ug CUky CUky CUky
TkYkh b^kkck‹
CUkvYk~ ¢bZk ÌkmCk¶UkRv^kmYkckYkTÇkbZk Ck¶UkZkTk ,lakh‹Ck¶UìnU~
GTRh‹XkCk^kPm Ck¶UkRv^km Rv^kPk‹CkUmlYklP WkmHkYk~‹b^kw@g Ck¶UAùQkTkvTk
HkTkÉkPk@OkkZkkg l^klTkZkkvCkh‹
Rvl^k Ck¶Uv TkYkbPnXZkg bkvl^kPklbk YkZkkSknTkk‹
Xkkl^kPk YkYk lHkõkCk|v cv ! l^k@kCkg l^kTkk ^kbk‹‹
(bkcakrYk~)YkYk Xk‘’Zkk bkgPnìk XkCk^kPm Ck¶UkRv^km YkYk lHkõkZkkg
lTk^kbklP‹¢SknTkk ekkPg ZkR~ ^k‘P^ZkYk~‹(ÉkAùkškg) Pg @kHkbkkwSkg YkYk
ÉklUPkYkch Yk@OkkP~ ÉkkA~ù b^klUPp^ZkbZk YkkPn\kkTZkw ¢RkP~‹PZkk
bkAnùPoc\kg AùRklFkP~ Pk\kWkTSkva^k^k\kkv‘ZkYkkTkvakn Aù†bYkg†šFkP~ Pk\kWkTSkv
bk’ZkTkk@kZkOk^k|Pg l\klBkPg Rp‘UQkv UlPPYk~‹bkk IklKlP PRlSkApù’Zk
l^kRvškvakn ¢M~^k@~Kwbk~ ApùP^kPm‹AùšFkTk lbk\CkvlKZkTk~RvškPh ¢kCkPkv
^kwRvlškAùh AnùbUkvOMkv\k@~TkkYkAùkv SklTkAùh RškAùkvlKê¶ZkAwùh PP~
19
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
bk’ZkTkk@kZkOk^k|Pg ÓùmP^kkTk~‹Zk<lU ^Zk^kck@kvªZkg lTkCkoNYkv^k Ékk^kPrP‹
PQkklU AùQk†JFkRvPR~ ekk’^kk AvùFkTk WkTSk^kkv Ck|TQkkTkUkc@Tk~, b^kZkg
l^kÓùZkkQk‰ Fk ÉkkZkPTP‹AvùFkTk bkVú\kk ¢¶ZkXko^kTk~‹Zk’Vú\kPZkk ¢TkvAùv akn
@kì}vakn ÉkkFkmTkCk|TQkkCkk@va^kSknTkk Pk\kCk|TQkkh ^kPrTPv‹
bkgbApùPXkkakk-(bk†bYkPg) Psc, bkgÉklP l^kš^k†bYkTk~ ^kPrYkkTkkbPk\kCk|TQkkh
bk^kvrªlU P^k ÉklUPkYkcbZk lUPp^ZkbZk YkkPn\kkTZkkh @kHkbkkwSkkRv^k
Fkkvvl@Pkh‹
ApùPZknCk^kkRm-Aùh bkgškZkh ?
bkgbApùPXkkakk-¢SknTkk PkTk~ b^kcbPCkPkTk~ AùPn‰ lAùYkQk‰ ’^kg ÉkZk’Tkg Tk
Aù@kvlak ?
ApùPZknCk^kkRm-PQkk ApùPv bk^kvr Fkkvl@Pk Ck|TQkkh UnTkXkkr@PYkkZkk†TP, YkYk
YknlìCkPkšFk Xkl^kaZk†TP‹ .AvùTk Ck|TQkvTk l^kÓùmPvTk AùkvlKê¶ZkAùklOk
YkZkk \k¶bZkTPv‹HkkTkkYZkcYk~‹U@TPn SkTkYkv^k YkYk Tk YknBZkYk~‹Hkm^kTkv
bkkSklZkP^Zkg Wkcnl^kSkYkTZkRlU ^kPrPv‹
bkgbApùPXkkakk-(b^kCkPYk~)¢ckv ! ¢Uo^krlYkRg ‘XkCk^kßmPkTkníkTk’TkkYkAùg
TkkKAùYk~‹(ÉkAùkškg)¢bPn, AvùRkTk{ @kHkbkkwSkbZk AùQkk ?
ApùPZknCk^kkRm-Pg @kHkbkkwSkg Ul@Pkv ^kpdkCkn\Yk\kPkRZkkv HkkPkh
ÓùYkvOkklXk^kpákšFk‹PÇkkSknTkk CkcTkg ^kTkYk†bPåå(bklAù†JFk’bYk@Okk-
lXkTkZkg)‹ ckf, ckfååå¢kZkvr, YkZkvRkTk{ bYkpPYk~‹YkYk Ul@lFkPh
AùšFkTk Unéakkv éCOkh bkglšFklAù’bkkQkrYk~ ¢k@kvCZkškk\kkg Ék^kvlškPh‹Pg
æìng YkZkk IklKlP CkTP^ZkYk~‹¢bPn bkkSkZkkYkbPk^kP~‹ (£lP
lTkaÓùkYklP)
bkgbApùPXkkakk-¢ckv lTksHkPcTknYkëkE*\® kRwDZkkr Ck¶UAùQkk‹(£lP lTkaÓùkYklP)
£lP Ck¶Ukv†‘Pl^k\kkbkh
20
5.ÉkkFkkZkrCkpcmZk^kkPkr
(PPh Ékl^kšklP ÉkkFkkZkkvr lYkÇkYklOkšFk)
ÉkkFkkZkrh-YkYk lšk@h bVnúKlP‹YkYk îRZkv élSk@Ékbk@OkYklSkAùg bkgHkkPYk~‹
¢kYko\kFko\kg YkYk RvcbPUlP‹
lYkÇkYklOkh-lAùYkQkrYk~ ?
ÉkkFkkZkrh-òh AùšFkTk Ykòg UÇkg lAùYklU ÉklcP^kkTk~‹bkgAvùP\kvBkTkbQk\kv
Avù^k\kg lTkéUklSk YkYk TkkYkkvëvBkg ApùP^kkTk†bP SkoPrh‹‘Mk‘K@~’ £lP
¤UkzSk Tkw^k ZkkvlHkP^kkTk~‹
lYkÇkYklOkh-(bkÓùkvSkg)zAù zAù, Mk‘K@~壒ZknUklSkTkkvr†ëlBkPbPvTk ?
ÉkkFkkZkrh-Tk Avù^k\kYkvPk^kRv^k‹bkckZkAùÉkkFkkZkr’s^kvTk lTkZkn‘PkvªbYZkSknTkk‹
PvTk ^kSkkrUTkYklU Tk ApùPYk~‹U@TPn ‘‘Avù Ck|TQkk Xk^klã@SknTkk l\kBZkTPv,
Avù ^kk ÉkWkTSkk Xk^klã@SknTkk ÉkAùkšZkTPv, Tk^kmTkg lAùYklU Ck|TQk-
@FkTkklRAùg lFkT’ZkPv ^kk Tk ^kk ’’£’Zkk<bkgWkákh ÉkšTkkbPvTk Upìkh‹
lYkÇkYklOkh-(bkÓùkvSkk^kvškg) zAù lAùYk~ .^kg Hk\UlP bkh ? AùkvªZkYk~ ?
ÉkkFkkZkrh-bkkvªTZk†bYkTk~ l^kš^kl^k<klTk\kZkvª†bP, Tk Pn ¢bYkRmZkv‹‘‘Aù†bYkTk~
l^kXkkCkv AùbZk lAùZkR~ ^kvPTkg, AùbZk AùRk lTk^kplÅkh, AùbZk lTkZkn‘Pkw
AvùTk ¢TPhbkTSkkTkYkk@lFkPYk~, Aù†bYkTk~ l^kXkkCkv Aùkw ÉkkFkkZkkwr U@bU@vOk
Anù^kkrPv ¢lcTkAnù\kYk~- AvùTk bQkkTkUl@^kPrTkg Aù@OkmZkYkkUlPPYk~’’
£’ZkklRAùkTk~ ¢ãnPkTk~ l^kakZkkTk~ Tk HkkTkklP !
lYkÇkYklOkh-(HkkCkÆkkQkg ÉkkApùPYkklÌk’Zk)L†›] BkkOk~ lWkbkHkkOk~
IkkOkklL ? 'Psc AùkTk~ l^kakZkkTk~ HkkTkklP ? “
ÉkkFkkZkrh-‘‘bk Ck|TQkbPÇk ÉkAùlKPh, .ak Ck|TQkh ¢Çk ÉkAùlKPh, PbZk
21
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
@FklZkPk ÓwùbP^kmZkv FkPnRrškškPAvù bkYkn’UÆk ¢kbkmP~, PbZk
Xkkakkbkkwí^kYkãnPYk~’’ £’ZkklR ¢bkYWkág l^kš^kl^k<klTk\kZkAùkZkr-
@mlPl^kéág Fk HkkTkklP‹
lYkÇkYklOkh-(HkkCkÆkkQkg ÉkkApùPYkklÌk’Zk)¢škkvšGl]¢Yk~,
¢škkvšGl]¢Yk~‹ lWkFGl^kHkkrlOk]Hkv BkvOk ZkmMpakkv Yko\AùlbkAùkYkTkm
lOkHkn‘Bkkv ? '¢kšFkZkrYk~, ¢kšFkZkrYk~‹l^kš^kl^k<klTk\kZkv AvùTk £rRpškkv
YkoBkrlškBkkYklOksTkZkn‘Ph ? “
ÉkkFkkZkrh-Uo^k‰ AùkvªlU ‘‘l^k<k l^k<k’’ £lP HkUU@kZkOkh ÉkkFkkZkr
¢kbkmR~ Zkh b^kZkg Tk XknE~‘Pv bYk, ¢TZkkTklU Xkkv‘Png Tk RRklP bYk‹
PRmZkvTkw^k RnšFkvlìPvTk lTkZkn‘PkvªZkg Ck|TQkDknOkh ‹
lYkÇkYklOkh-PRkbPkg TkkYk‹.PvTk Zkã^kPkv TkkYkkvëBv kv Mk‘K@~壒ZknUklSkTkr
ZkkvlHkPbPÅ^kdkYZkkvªU@kSkh‹
ÉkkFkkZkrh-.v l^k\k~ Vwú\k~ . bZkoK~ .CkwTbK~ lcYk~‹
lYkÇkYklOkh-(AùTSk@kYkTZkPh Ul@^k’Zkr) ¢Zkv, UšZk UšZk‹P^k U’Tkm
P^k bknPkg PkMZkTPm £P .^kklXk^kPrPv‹
ÉkkFkkZkrh-¢@v, bk’ZkYkvPP~‹lAùYkQk‰ YkYk U’Tkm PkMZklP Wkkl\kAùkYk~,
¢bPn, UpFGklYk‹
(PPh Ékl^kšklP CkpcmPROMk ÉkkFkkZkrU’Tkm, PZkk PkMöYkkTkk
Wkkl\kAùk Fk)
Wkkl\kAùk-(bklTk@kAù@Okg bklšk@hAùYUg Fk )¤co,f ¤co,f ¤co,f Tkkcg b^kmAù@kvlYk
bkgbApùPYk~‹
ÉkkFkkZkrU’Tkm-@v, b^kmAnùé bkgbApùPYk~‹¢TZkQkk Wkcn^kk@g PkMZkklYk ’^kkYk~‹
Wkkl\kAùk-(UnTkh bklTk@kAù@Okg bklšk@hAùYUg Fk )¤cof, ¤cof, ¤cof, Tkkcg
b^kmAù@kvlYk bkgbApùPYk~‹
22
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
ÉkkFkkZkrh-@v, @v, lAùYkXkoP~ ? lAùYkQk‰ YkYk \kk\Zkkg PkMZklbk ? bkk
AùYkU@kSkYkAù@kvP~ ?
ÉkkFkkZkrU’Tkm-’^kYkv^k UpFG P^k \kk\ZkkYk~‹
ÉkkFkkZkrh-¢Zkv, \kk\Zkv, YkYk bknPv! zAù bkgHkkPYk~ ? lAùYkQk‰ ’^kkg P^k
YkkPk PkMZklP ?
Wkkl\kAùk-(¢ÌkolOk YkkHkrZkTPm) ‘¢cg bkgbApùPg Tk b^kmAù@kvlYk ÉkkwN-
škk\kkZkkYk~’ £lP YkZkkv‘PYk~‹ PbYkkávPkvhååå(£’ZkSkkvr‘Pv lcÑùkg
Anù^krPm UnTkk @kvlRPnYkk@XkPv)cofcofåååååååååååååååååååååååååååååå
ÉkkFkkZkrh-(bk^kk’bk\Zkg)¢Zkv, PQkk Tk ^k‘P^ZkYk~‹UšZk‹bkgbApùPg
Xkk@PmZkkTkkg b^kYk~‹PRkbPkYk~‹lAùYkQk‰ ’^kg Tk b^kmAù@kvlak bkgbApùPYk~ ?
Wkkl\kAùk-PQkk ApùPv Aù@Pkl\kAwù^k CklPh ?
ÉkkFkkZkrh-bUìg Wk|olc îlR †bQkPYk~‹
Wkkl\kAùk-ZklR bkgÉklP ÉkkwNškk\kkZkkg bkgbApùPg b^kmAù@kvlYk, PRk l^k<k\kZkv
Ykckl^k<k\kZkv Fk bkgbApùPYkv^k YkYk CklPXkrl^kaZklP‹PRk YkYk
bkgbApùPkFkkZkmrXk^kTkYk~ ¢lTk^kkZk‰ Xkl^kaZklP‹
ÉkkFkkZkrh -¢Zkv, bkTPkvì^Zkv l^kakZkv lAùlYklP @kvlRlak ?
Wkkl\kAùk-ZklR PQkk ¢kFkkZkkr Xkl^kaZkklYk, bkXkkbkn ¢kcoPkTkkg
bkgbApùPkTklXkekkTkkg bkgbApùPbPnPZkh Ìk^kOkmZkk Xk^klTP, Aù@Pkl\kAùk
Fk RkP^Zkk Xk^klP‹ZklR ¢cg Aù\kv‘K@~ ^kk, Mv¶ZknlKAùYkmakTk@~ ^kk,
@w\^kvbkoUl@OKvOMvOK~ ^kk Xk^kklYk, bkgbApùPekk YkkYkv^kkõZk†TP bkXkkbkn‹
¢cYkSZkdkk Xko’^kk ‘bkgbApùPekw@v^kg Aù@OkmZkYk~, .^kg Tk Aù@OkmZkYk~’
£’Zkk<nURvdZkklYk‹bk^kvr YkkYkkR@vOk UšZk†TP, Aù@Pkl\kAùkg Fk
ZkFG†TP‹
ÉkkFkkZkrh-(YkbPAùYk^kTkYkZZk lFkTPkYkCTkkv Xk^klP, RškdkOkkTkTP@g ) ^k’bkv,
23
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~ ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~

bk’ZkYkn‘Pg ’^kZkk‹¢bPn, ZkQkvìYkkFk@‹ PRk HkkTkkbZkQkrYkbZk‹

ÉkkFkkZkrU’Tkm-škkTPg UkUYk~‹AùmRpškkvªZkg RnìkvURvškh ? Wkkl\kAùk-PQkkbPn‹
ÉkkFkkZkrh-’^kYkv^k lFkTPZk‹^k’bkk ZkR^kFkkvP PÇk lAùYk¶Zkbk’Zkg ^kPrPv ÉkkFkkZkrh-¢bPn Psc‹YkYk ^kPrPv lAù†JFkP~ AùkZkrYk~‹¢cYkSknTkk
^kk ? AùYk¶ZklSkAùkl@Okg æìnYk~ ¢lSkAùkl@Ckpcg CkFGklYk‹ÉkkZkškkv YkYk ÉklP-
ÉkkFkkZkrU’Tkm-Tk, Tk‹lAùTPn YkZkk ’^kTZklÃkT’ZkPv‹ lTk^kPrTkv l^k\kYWkh bZkkP~‹(£lP lTkaÓùkTPh‹)
ÉkkFkkZkrh-zAù lFkT’ZkPv ? Wkkl\kAùk-¢YWk, ¢cg ÉklP^kvlškCkpcv Bkv\kklYk‹
ÉkkFkkZkrU’Tkm-bkgbApùPU@mdkkZkkYk~ ¢Eœkh lTka‘\kvškYkv^k Ékk¶ZkTPv‹ £P@- ÉkkFkkZkrU’Tkm- ¢bPn‹škmDk|g lTk^kPrb^k, Ykk lFk@Zk‹
l^kakZkU@mdkkbkn ¢EœÉkklÈkh ‘\kvškkZk‹ Wkkl\kAùk-PQkk‹(ÉkkFkkZkrU’Tkm @E*bZk RldkOkXkkCkPh, Wkkl\kAùk Fk @E*bZk
ÉkkFkkZkrh-(UnTkšFk YkbPAùYk^kTkYkZklP‹¢E*‡\Zkk YkbPAùYkn†ëBklP‹ ^kkYkXkkCkPkv lTkaÓùkYkPh‹)
RškdkOkkTkTP@g)UšZk ^k’bkv‹ZkÅk^k YkkPkªªc PRlU lFkTPTkmZkYk~‹ £lP ÉkkFkkZkrCkpcmZk^kkPkr
ÉkkwNškk\kkUZkrTPg bkgbApùPYkSkma^k‹PPkv CkFG b^kvvìvTk UQkk‹ZklR
ÉkkwNškk\kkZkkg b^kmAùl@aZklbk bkgbApùPYk~,¤TTkPvakn lškdkOkvakn bQkkTkÉkklÈkh
bkn\kXkk Xkl^kaZklP‹ZkRk ¤<kvlCkTkm Xkl^kaZklbk, bkgbApùPekkb’^kkYkkcoZk
P^k XkkakOkg ÌkkvaZk†TP Aù@Pkl\kAùkg Fk Aùl@aZk†TP‹’^kg Fk ‘‘bkgbApùPk-
SZkZkTkbZkkTkn^kPrTkg YkZkk Tk ApùPg ZkP~~, PvTk UšFkkÅkkUYkTknXk^kklYk’’
£’ZkklR XkkakOkg Anùé‹
Wkkl\kAùk-PkP, YkYk XkkakOkk^kbk@v AvùFkTk š\kkvAùkh ¤áPr^Zkk Xk^k†TP‹PRk
zAù Aù@OkmZkYk~ ?
ÉkkFkkZkrh-.AùYkv^k š\kkvAùYkná@, bk .^k UZkkrÈkh‹
Wkkl\kAùk-Aùg š\kkvAùYk~ ?
ÉkkFkkZkrh-^kw<@kHk TkYkbPnXZkg ZkYk@kHkbkckvR@ !
ZkYkbPn c@lP ÉkkOkkgb’^kg Pn ÉkkOkkTk~ SkTkklTk Fk‹‹
Wkkl\kAùk-AùkvªQkkvrªbZk š\kkvAùbZk ?
ÉkkFkkZkrU’Tkm-’^kYkSknTkk Tk HkkTkklbk ^k’bkv‹’^kg ZkRk Mk‘K@~ Xkl^kaZklbk,
24 25

6.XkkakOkkXZkkbkh
(PPh Ékl^kšklP bÇkm UnéakšFk‹)
bÇkm-zAù Aù@kvlak ?
Unéakh-XkkakOkg AùQkg Aù@OkmZklYk’ZkXZkkbkg Aù@kvlYk‹
bÇkm-Anùé, Anùé‹
Unéakh-‘‘¢cg Zk<lU bkgbApùPg TkkSkmP^kkTk~‹¢cg YkvZk@~ ¢†bYk‹PQkklU
bkgbApùPekkTk~ ¤URvaKng YkYkkcrPk ¢b’Zkv^k‹ YkZkk ¢Ykvl@AùkRvškv bk^kvr
HkTkkh ‘bkgbApùPg’ ‘bkgbApùPYk~’ £lP HkUTPkv RpaKkh‹U@TPn Xkk@Pv
PkRpškg HkUg AùPkr Tk AùkvªlU Rpìh ÌknPkv ^kk‹š^kkv ^kk U@š^kkv ^kk
¢Ykvl@AùkÉkHkkh .^k ZklR Xkk@PmZkkTk~ bkgbApùPg WkkvSkZklTP, TkkšFkZk‰
lAùYklU PÇk‹’’
bÇkm-¢@v ’^kg AùRk ¢Ykvl@AùkRvškg CkP^kkTk~ ?
Unéakh-AùRkªlU Tk‹U@TPn PbZkkg bkXkkZkkg YkYk Ul@lFkPh AùkvªlU Tkk†bP‹
PbYkkP~ bk^kvr Avù^k\kg Aù@Pkl\kAùkg ZkFG†TP‹
bÇkm-¢Çk lAù†JFkP~ Ul@^kPrTkg lÓùZkPv FkvP~ ¢lSkAùkh Aù@Pkl\kAùkh
Ékk¶ZkTPv‹
Unéakh-AùQklYk^k ?
bÇkm-.^kg AùQkZk‹‘‘YkYk Wkk\Zkv YkYk lUPp^Zkh bkgbApùPg U@YkkãnPg PbZkkSZkZkTkg
’^kZkk Aù@OkmZkYkv^kvlP ¤URvškg Aù@kvlP bYk‹PbZk bkRnURvškkv YkZkk
TkkTknlíP £’ZkSknTkk UšFkkÅkkUYk~ ¢TknXk^kklYk‹¢Çk’Zkkh bk^kvrªlU
bkgbApùPekk .^k‹bkXkkZkkYkbZkkg bkgbApùPYk~ ¢HkkTkkTkkv YkoBkrh .Aù .^k,
bk Pn ¢cYkv^k‹’’
26
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
Unéakh-¢@v@v, bk’Zkg CkkvUTkmZkg, TkkvàkKTkmZkYk~‹
bÇkm-P^k Aù@Pkl\kAùkškWRg ÌkkvPnlYkFGk ^kPrPv ^kk Tk ^kk ?
Unéakh-¢†bP‹
bÇkm-Psc AùRklFkP~ bk’ZkYknàkKTkmZkg Xk^klP‹
Unéakh-PvTk AùkvªlU Rkvakkv Tk Xk^klP ^kk ?
bÇkm-UšZk‹bkgbApùPkv’bk^kvakn lçl^kSkk HkTkk ^kPrTPv‹¢k<kh bkgbApùPekkh‹Pv
YkkwTkYkv^k YkklOk‘ZkYk~ £lP YkTZkTPv‹lçPmZkkh bkgbApùPkTklXkekkh‹Pv
Avù^k\kg Aù@Pkl\kAùkg RkPnYkv^k bkgbApùPkv’bk^kvakn XkkCkg Ckp»Ok†TP‹¢lSkAùP@g
Aù@Pkl\kAùkg bkHkrlZkPng ^kkJGlbk FkvRv^kg Wk|olc‹
Unéakh-lAùlYklP lAùlYklP ?
bÇkm-‘‘¢SknTkk Zkv UkšFkk’Zkkh bkgbApùPYkSkmZkPv, Pv bk^kvr Uo^kr†bYkTk~ HkTYklTk
Xkk@PmZkk .^kkbkTk~‹P’bkgbAùk@^kškkP~ Pv bkgbApùPv @lFkPÉkvYkkOkh‹’’
Unéakh-‘bkgbApùPXkkakkZkkg Ck|TQkg AùYk¶Zk@FklZk’^kk Avù^k\kg b^kAùmZkkbkn Xkkakkbkn
¢lSkbkgbApùPg Ck|TQkkTk~ @FkZkTPbbk^krv ^kwRvlškAùkh Uo^kr†bYkTk~ HkTYklTk
Xkk@PmZkk ¢kbkTk~’ £’ZkvPRbPn‹¢SknTkk YkYk ÉkšTkYknÅk@‹^kZkg
bkgbApùPvP@kbkn Xkkakkbkn Ck||TQkkTk~ l@@FklZkakkYkh, ApùPvªlU bkgbApùPCk|TQkv
b^kZkg bkgbApùPvP@XkkakkZkkg UmlLAùkg ZkkvHkZkYkh, b^kAùmZkkbkn Xkkakkbkn Fk
bkgXkkakOkk^kbk@v £EC\kmak~Xkkakk^kk‘ZkklTk Fk lYkÌkZkkYkh‹Uo^kr†bYkTk~ HkTYklTk
lAùg ^kZkg QkvYbk~Tk<kbPm@v HkTYk ÉkkÈk^kTPh ?
bÇkm-¢Tkn^kPrZk‹
Unéakh-¢lU Fk, Xkk@Pv ZkQkk bkgbApùPg ^kPrPv PQkw^kvP@k ¢lU Xkkakk
^kPrTPv‹PP~ P^k ^kk‘Zkv Tkw^k Ul@CklOkPYk~‹
bÇkm-YkZkk Uo^krYklU AùlQkPYk~‹UnTk@lU PRv^k AùQkZkklYk‹bkgbApùPkv’bk^kvakn
YkvZk@~, @kHkAùmZkk ^Zk†‘Ph, Yk’bZkl^kXkkCkbZk ¢lSkAùk@m, SkTkbklFk^kh-
27
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
£’ZkkRZkh bkgbApùPekkTknUlRšk†TP‹PvakkYknURvškbZkkZkg bkk@h-bkgbApùPCk|TQkkh
bkgbApùPvP@kbkn Xkkakkb^kTko<k ZkvTk bkkYkkTZkHkTkkTkkg PR~ekkTkg \kWSkg
Xk^klP‹.PkRpškg lR^ZkkvURvškg Ìkn’^kk bkgbApùPekkh bkklXkTkTRTkg PkTk~
bPn^k†TP‹¢ZkYkv^k bkgbApùPkv’bk^kh‹‘bZkfkTbÓùmK~ Vvú†bK^k\k~’ £lP Pn ¥sHkPg
TkkYk‹.PkRpškvakn bZkfkTbÓùmK~ Vvú†bK^k\bkvakn PAùrbZk AùkvªlU Tkk^kbk@h‹
¢lXkYkkTkkvævAùbZk ÓùmMkE*OkkTZkvvPklTk bZkfkTbÓùmK~ Vvú†bK^k\bkklTk‹
Unéakh-AvùTkklU bZkfkTbÓùmK~ Vvú†bK^k\bkvakn bkgbApùPXkkakkZkkg Tk bkgXkkakOkmZkg
^kk ?
bÇkm- Tk bkgXkkakOkmZklYklP lTkZkYkbPn Tkk†bP‹U@TPn ZklR AùRklFkP~
lÇkFkPn@klOk bkgbApùP^kk‘ZkklTk YkSZkv YkSZkv .PkRpškvakn bZkfkTbÓùmK~
Vvú†bK^k\bkvakn ¤ÃkkZkrTPv-AùklFkP~ škkvXkk Xk^klP‹
Unéakh-škkvXkkZkk ^kSkrTkkQkrYkTZkRlU ^k‘P^Zkg ^kk?
bÇkm-WkkNg ^k‘P^ZkYk~‹‘‘YZkk‘bk~YZko\k@~Aùg ÉklP Xkk@PbZk PRkTk{PTkh
bk^krAùk@ .^kYknUklRškP~-’^kZkk bkgbApùPYkSkm’Zk PÇk’Zkk Rkvakkh
bkYZkCknàkKTkmZkkh‹ YZkk‘bk~YZko\k@~ Xkk@PYkkCk’Zk ZkRk bkgbApùPYk-
SkmP^kkTk~ PRk PvTk Aù†bYkÆklU Ck|TQkv AùkvªlU Rkvakkv Tkw^k Rpìh‹PRTkn bk
bkgbApùPbZk ÉkškgbkAùh bkgHkkPh’’‹ .^kYkn‘Pv Pn Aù@Pkl\kAùkškWRbZkk-
’ZklSkAùkZkkh šk‘Pvh ÉkXkk^kvOk bkXkkXk^kTkbZk GlR@v^k ¤’UkKöPv‹
Unéakh-‘‘Ck¶Uvª†bYkTk~ lP\kYkkÇkYklU bk’Zkg Tkk†bP, YZkk‘bk~YZko\k@~
AùRkªlU Xkk@Pg TkkCkP^kkTk~ ’’ £lP AùkvªlU ækE~dklP FkvP~ ?
bÇkm-AùkvªlU Tk ækE~dklP‹UšZk‹YZkk‘bk~YZko\k@~AùbZk Hkm^kTkFkl@Çkg AnùÇk
UkLöPv ZkvTk Xkk@PmZkkh bkgbApùPekkbPHHkm^kTkg Ul@lFkTknZknh ?
Unéakh-¢kYk~‹bk’ZkYk~‹bk’ZkYk~‹bk’ZkYk~‹
(TkvUQZkv S^kTkZkh ÌkoZkTPv‹)
28
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
‘‘¢cg ckvYk~ lYklTkì@bZk lUå.墆bYk‹¢cg bZkkgTbÓùmK~ekkTk~
¤UlRškklYk‹ZkQkk-bkgbApùPekwh bk^kwr@lU bk^kvr Xkk@PmZkkh bkgbApùPg
WkkvSkTkmZkkh‹’’
‘‘¢cg ¶\kklTkE~Ck~ AùlYkakTk~ £’ZkÇk bkvÓvùK@m ¢†bYk‹¢cg
bZkkgTbÓùmK~ekkTk~ ¤UlRškklYk‹ZkQkk-ÉklPlRTkg bkgbApùPvTkw^k lškšk^kkv
WkkvSkTkmZkkh‹PvTk bkgbApùPkvák@kv Xkl^kaZklP‹’’
‘‘¢cg WkZkk\kHkm @mbkFkr~ bkvOK@~Avù ¢KvOM@~ ¢†bYk‹¢cg
bZkkgTbÓùmK~ekkTk~ ¤URvškkYkpPw@TknCkp»OkklYk‹ZkQkk-bkgbApùPv ZkR~ ZkR~
^kPrPv PP~ bk^krYklU l^kekkTkHkTZklYklP ZkRk AùRk bkXkkb^kkÓùkvškkv
Ykkv‘P^Zkh‹PvTk bkgbApùPXkkakvlP škWRkv HkTkkTkkg l^kekkPkv Xk^klP‹’’
‘‘¢cg YkckvÄ^k\kHkTkPkUdkbZk ¢SZkdkkvª†bYk‹¢clYkRkTk{
bk’ZkvTk škUYkkTk ¥S^krWkkcnh l^k@kwlYk‹ ZkQkk-bkgbApùPlYklP škWRg Ìkn’^kk
Zkvakkg Xkk@PmZkkTkkg SkYklTkakn @kvYkkJFkkv Tk HkkZkPv, Pv Xkk@PkR~
¤ÃkkKTkmZkk £lP škkbkTkg Aù@OkmZkYk~‹PRQk‰ YkZkk š^kh lRë{ ÉklP
CkYZkPv‹bk^kwrh bkgbApùPekw@Çk YkYkklXkTkTRTkg Aù@OkmZkYk~‹’’
Unéakh-(¢kAùOZkr)‘SkYklTkakn @kvYkkJFk’ £’ZkbZk AùkvªQkrh ?
bÇkm-cnšk~‹¢TZkR~ CkHkrTkg ÌkoZkPkYk~‹
(TkvUQZkv S^klTkh)
‘‘bkgbApùPg YkpPg Zkv AùQkZk†TP Pv b^kZkg YkpPkh‹’’
Unéakh- .^kg bkgbApùPXkkakklXkYkkTkbZk lM†OMYkYkv^k ^kkRZk’b^kvPvakn Avù^k\kYkvAù
.^k ÉkšTkh UpFGöPv-lAùYk~ .AùkvªlU ¢kSknlTkAùh bkgbApùPCk|TQkAùk@
.PwTkkrYTkk Aùm’ZkrPv ?
bÇkm-PTTkk^kšZkAùYk~‹bkgbApùPg YkpPXkkakk Tkw^kkbPmlP DkkvakOkkg Apù’^kk AùOLv
29
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
ÌkYkYk~ ¢TknXkl^kPng l^klškaKkSZkZkTkbZk AnùPoc\kklSk‘ZkbZk ^kk TkkUvdkk‹
U@TPn šknaAùg AùOLYkkæmrAùPn‰ škkl@Wkk@bkbZk UkTkYkk^kšZkAùYk~‹
Unéakh-šk~šk~šk~šk~šk~šk~šk~šk~šk~åååååååååååååPÇk UšZk‹ .Aùh YkkMTkr~ @mbkFkr~
bAùk\k@~ £P .^kklXk^kPrPv-PTTk bkkgÉkPg Tkkw PbZkkCk|v bQkkPnYk~ ‹ .lc‹
lTkCkrFGk^kbPk^kP~‹(£lP lTkaÓùkTPkw)
£lP XkkakOkkXZkkbkh
30
7.ZkolTk^ksbkKmFkl@PYk~
(PPh Ékl^kšklP YkkMTkr~ @mbkFkr~ bAùk\k@~ PvTk bkkAùg AvùlFk†FGaZkkšFk‹)
YkkMTkr~ @mbkFkr~ bAùk\k@~-lškaZkkh, škpOknS^kYk~‹
lškaZkkh-¤’AùOkkrh bYkh‹
Ykkå@måbAùk-‘bkgbApùPCk|TQkkTkkg Ékškgbkk AvùTk AvùTk Zko@kvUmZkRvškmZkvTk ApùPk’£lP
ekkTkg ÉkQkYkPh ÉkkÈk^ZkYk~‹PQkk ApùPv bkgbApùPCk|TQkk ¢†‘\kaKk Xk^k†TP‹
lškaZkkh-ZkQkk ?
Ykkå@måbAùk-ZkQkk-¤UlTkakRkYkSZkZkTkkP~ ÉkkA~ù ¤UlTkaklçakZkv
akkUvTkck^k@~AvùTk lAùYkn‘PlYklP AùOLv Aù@OkmZkYk~‹
lškaZkkh-lAùYkn‘Pg PvTk ?
Ykkå@måbAùk-‘‘YkYk Hkm^kTkvªlU ¤UlTkaklã@v^k škk†TPh ÉkkÈkk‹YkYk
Yk@OkvªlU ¤UlTkaklã@v^k škk†TPh Ékk¶bZkPv‹’’.PbZk ^kk‘ZkbZk
ekkTkkTkTP@YknUlTkakRkYkSZkZkTkg bkn\kXkg Xkl^kaZklP‹
lškaZkkh-AùkvªZkg akkvUvTk~ ckv^k@~ ? AnùÇk’Zkh ? .Pçk‘Zkg zAù PvTk bkgbApùP-
XkkakkZkkYkv^kkv‘PYk~ ?
Ykkå@måbAùk-HkYkrTk~XkkakkZkklYklP AùOkkrAùsOkAùZkk ÌkoZkPv‹
lškaZkkh-Xk^kkTk~ HkYkrTk~Xkkakkg HkkTkklP ^kk ?
Ykkå@måbAùk-Tk‹ U@TPn, ‘¤UlTkakRkg bPnlPh akkvUTv k~ck^k@vOk HkYkrTk~XkkakkZkkg
ApùPk’ £lP AùOkkrAùsOkAùZkk ekkPng HkYkrTk~XkkakkSZkZkTkbZkk^kšZkAùPk
Tkk†bP‹
lškaZkkh-PRkbPkg Pk^kP~‹ ¤UlTkak’bPnlPh akkvUTk~ck^k@vOk ApùPvlP ekkPv
¤UlTkakRSZkZkTkg AùQkg bkn\kXkkZkPv ?
Ykkå@måbAùk-AùbZkklU Ck|TQkbZkkSZkZkTkkQk‰ PbZk Ck|TQkbZk l^kakZkvªlXkYkkTkHkTkTkg
31
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
YknBZkYk~‹PRk Ck|TQkv AnùPoc\kg HkkZkPv‹PPšFkkSkmZkYkkTkkv Ck|TQkh Yk†bPaAvù
bkYZkCk~ \kCklP‹
.Aùh lškaZkh-ÉkQkYkAùdZkkZkkg Zkv lškšk^kh Ék^kvšZkTPv Pv ÉkkZkh UkLöCk|TQkkTk~
lçak†TP‹PQkklU ¤UkSZkkZkwh Ck|TQkkh UkLöTPv‹lškšk^kh HkkTk†TP
UkLöCkPg ^kbPn‹
¢U@h lškaZkh-Ck|TQkkTkkYk~ ¢SZkZkTkv lTklYkÅkAùk@Okg AnùPoc\kYk~‹ bkcAùkl@-
Aùk@Okg Pn PlçakZkAùÉk^kFkTkÌk^kOkg, ^ZkkBZkk^k\kkvAùTklYk’ZkklR‹AùbZk
bkgbApùPCk|TQkbZk bPnlPh AvùTk ^kwRvlškAvùTk AùZkk XkkakZkk Awù^kkr‘Zkwh ApùPvlP
ekkTkg Pn cv’^kkXkkbkh‹
Ykkå@måbAùk-(bkÓùkvSkg) ’^kg UkLškk\kmZkkv l^k<kQkmr ÉklPXkklbk‹
PbYkkRbkgWkág Hk\Ulbk‹^kvRYklSkApù’Zk Xk|kE~DkwÉkRvškmZkh bAùk\kbkr~ zAù
^kRlP, bkkEBZkCk|TQkYklSkApù’Zk lakJFkol@ZkkRvškmZkh bAùk\k@~ zAù
^kRPm’ZkklR Tk HkkTkklbk‹PbYkkRv^k Aùk@OkkP~ ’^kg AoùUYkOMoAùkZkbkv‹
lškaZkh(bkl^kTkZkYk~)-¢kFkkZkr^kZkr, ¢cg bkkEBZkCk|TQkYkSkmP^kkTk~‹
bkkEBZkAùkl@AùkZkkh bk^kkrh Aùkl@Aùk YkYk AùOLkCk|v ^kPrTPv‹¢SknTkk
bkkEBZkPÅ^kAùkwYknRmYk~ ¢SkmZkkTkkvª†bYk‹PvTk Uo^krYkv^kkSkmPlAù†JFkFGkbÇkbZk
YkYk lAù†JFklR^kklSkAùg XkkakkÉkXkn’^kg Ékk¶ZkPv‹
Ykkå@måAùk-(bkk^kcv\kg)¢lXkekkTkškkAnùTP\kYklSkApù’Zk CkZkKv lAùYkn‘P^kklTklP
HkkTkklbk ^kk ?
lškaZkh-zAù zAù CkZkKv £lP ? .Aùk@kTPkh AvùFkTk škWRkh bkgbApùPv ^kPrTPv‹
U@TPn l^k@\kkh‹¢bPn, ¢Uo^kkvrªZkg škWRh CkZkKv £lP‹AùkvªQkkvrªbZk
škWRbZk ?
Ykkå@måbAùk-YkoNlškBkkYklOk@lbk‹CkZkKv £lP Pn HkYkrTk~ škWRh‹CkZkKv
£lP AvùFkTk, CkkvQkv £lP Fk AvùFkTk ¤Ãkk@ZkT’ZkYkng škWRYk~‹.ak
32
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
HkYkrTk~RvškmZkh Aùl^kh‹PvTk škkAnùTP\kbZk bPnlPh ApùPk‹
lškaZkh-bZkkP~‹bk zAù bkgbApùPXkkakkg HkkTkklP bYk ?
Ykkå@måAùk-Tk‹U@TPn škkAnùTP\kbZk ¢Tkn^kkRg RpaKÂk bkbkgPkvakgååå
lškaZkh-AùZkk XkkakZkk ApùPYkTkn^kkRg RpaKÂk ? @aZkTk~XkkakZkk, UkvFknCr k\k~X~ kkakZkk,
.vb\kk†OMA~ùXkkakZkk ?
¢TZkh lškaZkh-ÉkkZkškh Ykv†‘bkAùTk~XkkakZkk‹
(bk^kvr lškaZkk cbk†TP‹)
Ykkå@måAùk-(bkÓùkvSkg) lAùYkQk‰ DkDkQk ZkoZkg cv»cv»cvlP ?
ÉkQkYkh lškaZkh-bk@~, lAùYklU ¢lXkekkTkškkAnùTPbZk U<g Ìkk^ZkPkYk~, ¢QkršFk
WkkvSZkPkYk~‹¢lXkekkTkškkAnùTP\kCkPg U<lYkRg Tk WknSZkPv YkZkk‹ApùUZkk
l^k^kpOkkv’^kkZkrh-
@YZkklOk ^kmdZk YkSkn@kgšFk lTkškYZk škWRkTk~
UZknr’bknAùmXk^klP ZkP~ bknlBkPkvªlU HkTPnh‹
PÃkvPbkk bYk@lP TkoTkYkWkkvSkUo^k‰
Xkk^k†bQk@klOk HkTkTkkTP@bkkwîRklTk‹‹
Ykkå@måAùk-(bkÓùkvSkg) YkZkk Ék^kFkTkg RkP^Zkg, ZknaYkklXkšFk ¤’AùOkwrh
lTksTkYkvakwYkrYk YknBkv RÅkwAùkCk|RplìlXkšFk bklãh ÌkkvP^ZkYk~‹.ak
.^k l^kš^kl^k<klTk\kZkbZk bkYknRkFkk@h‹lAùlYkRg l^kš^kl^k<klTk\kZk-
bkYknRkFkk@l^kéáYk~ ¢bkXZkYkkFkZkrPv Zk†FGaZkwh b^kZkYkv^k lAù†JFkP~
UlL’^kk ÉkšTkkh UpFGöTPv ? CkvK~ \kkbK~‹
(lškaZkkh-U@bU@vOk YknBkYk^k\kkvAùZkTPv‹U@TPn Tk lTkaÓùkYk†TP‹)
Ykkå@måAùk-ZklR ZkoZkg TkkUbk@Qk, ¢cYkv^kkUbk@klYk(£lP bkÓùkvSkk^kvškg
lTkaÓùkYklP)
£lP ZkolTk^ksbkKmFkl@PYk~
33
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
8.Pã^kWk|ñ^kwXk^kYk~
(PPh Ékl^kšklP Ckm^kkrOk^kkOkml^kUZkrbPbkv^kAùh)
lškaZkkh-(bkkšFkZk‰) Aù .ak bkkvaOkmakh, bkSkkwPmAùh, SkpPY\kkTkUnaUck@h,
bkgbApùPklXkYkkTkkvævAùlYk^k ^ZkJHkZkTk~ l^klFkÇkh Unéakh ? ¢bPn, PYkv^k
UpFGkYkh‹¢lZk Xkkvh, Aùb’^kYk~ ?
Ckm^kkrOk^kkOkml^kUZkrbPbkv^kAùh-¢cg bkkCk@zAùUkTkv l^kakÉkkbkRTPkvª†bYk‹
lškaZkkh-(bkkšFkZkrYk~) zAù lAùYk~ ?
Ckm^kkrOk^kkOkml^kUZkrbPbkv^kAùh-(UnTkh)¢cg bkkCk@zAùUkTkv l^kakÉkkbk-
RTPkvª†bYk‹
lškaZkkh-(bkkv’Ékkbkg) zAù AùkZk‰ P^k ? bkkCk@bZk UkTkg ^kk l^kakbZk ÉkkškTkg
^kk ?
Ckmå^kkål^kåbkv-PÇk YkpHkk@Hkh RkvakškkOkkh YkZkw^k ¢kRkP^Zkk Xk^k†TP‹
lškaZkkh-zAù lAùYk~ ? YkpHkk@Hkh RkvakškkOkkh £lP ?
(lškaZkva^kTZkPYkh-lšk@bkh Ukš^kvr ¢E*‡l\kl^k^kP‰ Apù’^kk bkgekkUZklP‹)
¢U@h lškaZkh-¤TYkÅkAùkvªZklYklP ÉklPXkklP‹.PvTk ÉkZkn‘Pkh škWRkh
ÉkkZkšk .PvTkw^k bkpìkh bZknh‹.ak lAùYk¶ZklXkTk^kg bkgbApùPg lTkYkkrPnAùkYk
£^k \kdZkPv‹
Ckmå^kkål^kåbkv-AùRklFkÅkn ÉkWk\kkgbkkh Xk^kT’Zkv^k‹AùRklFkÃk Aù\kk@vVúAùkvaOkg
RkP^Zkg Xk^klP‹PQkklU AùìvTk ¢kNHZkvíg Aù@kvlYk‹
lškaZkh-(lšk@bk ¤Ul@ ¢E*\‡ kmlXkh ¤lëBkTk~) zAù @KlP bkklYkYk†bPaAùh?
(l^klFkT’Zk) ¢kf, £RkTk{ ekkPYk~‹(ÉkAùkškg) ÉkWk\kkgbkkh £’ZkbZk
ÉkkW\kYbk~ £’ZkQkrh‹Aù\kk@vVúAùkvaOkYk~ £’ZkbZk ‘\kkl@lVúAvùakTk~
34
£’ZkQkrh‹¢Qk Fk, ¢kNHZkvíbPn ¢M~HkbK~‹
Ckmå^kkål^kåbkv-(bkcak‰) ¢kYk~, PRv^k PRv^k‹
lškaZkh-YkpHkk@Hkh RkvakškOkkh £’ZkbZkklU Pk’UZk‰ YkZkk l^kekkPYk~‹YkvHk@~
MvlbkakTbk~ £lP PRQkrh‹ ’^kg bkkCk@zAùUkTkv l^kakÉkkbkRTPkvªlbk,
¢QkkrP,~ aknCk@~AùYUvTZkkg ^kwbk~ ÉkvlbkMvOK~ ¢lbk‹
Ckmå^kkål^kåbkv-Aùkvªlbk ’^kYk~ ?
lškaZkh-(b^kCkPg)XkoPXkkakZkk Upìv ÉkvPXkkakZkkvÅk@OkmZklYk’ZkkXkkOkAùh‹
(ÉkAùkškg) ¢cg Ykkvc@HkbbZkoTkbkÓùmPBk\kHkv bkKkRTPh‹
¢TZkh lškaZkh-Ykck@kHkbZkkgTbÓùmK~Aùk\kvHkv bKoMvOK~ £lP Pk’UZkrYkbZk
^kk‘ZkbZk‹(Ckmå^kkål^kåbkv^kAùg bkgWkkvSZk)cv YkTknaZkl^kškvak ! lAùYkQkrYkv^kYk~
£EC\kmak~škWRkTkkg bkgbApùPPã^kklP@vAùbkpìök †‘\kšTkklbk ?
Ckmå^kkål^kåbkv-bkgbApùPkvák@ .^k YkYk Fk@Ykg \kdZkYk~‹bk^krÇkklU l^kš^k†bYkTk~
£EC\kmak~S^kHkg RpšZkPvªSknTkk‹bkgbApùPg AùQk†JFkR^kškvakOkmZkg lAù\k‹PbYkkRv^kg
Aù@kvlYk‹
lškaZkkh-.PkRpškwYkorBkrlškBkklYklXkh bkkAùg bkgXkkakOkvTk lAùYkQkrYkbYkklXk-
@Yko\ZkbZk Aùk\kbZk c@Okg Aù@OkmZkYk~ ? ¢SknTkk AùYklU Ck|TQkg bkk^kSkkTk-
YkSkmYkcw‹(£lP lTkaÓùkTPkh)
Ckmå^kkål^kåbkv-bkgbApùPbZkklXkYkkTkbPn YkYk ^kPrP .^k‹U@TPn PvTk SkTkkCkYkkv
Tk Xk^klP‹zAù Aù@OkmZkYk~ ? (l^klFkT’Zk) cTP, £RkTk{
RpìkvªXZknUkZkh‹¢Ykvl@AùkRvškg CklYkaZkklYk‹Zk<lU bkYZkCkSkmPbkgbApùPk-
bPÇk ^kPrTP .^k‹ PQkklU bk^kvr PÇk’Zkk Tk bkgbApùPekkh‹PkTk~
bkgbApùPkTklXkekkTk~ AùQk†JFkP~ b^kHkk\kv UkPlZk’^kk YkYk SkTkXk†bÇkAùkg
SkTkUÇkwh Uo@ZkklYk‹
£lP Pã^kWk|ñ^kwXk^kYk~
35

9.¢Ykvl@AùkYkkwNö\km\kk
Ckm^kkrOk^kkOkml^kUZkrbPbkv^kAùh-(bk-bk^krPkvRplìÉkbkk@g)- ¢ckv ¢ZkYkv^k
¢Ykvl@AùkBZkkv @kì}h‹
SkmYkÅkYkwYkorNPYkwšFk UoOkkrYk~
¢Ykvl@Aùkg bkkgÉkPYkkCkPkvª†bYk‹
\k†dYk ! ÉkbkkRvTk YkTkkvekAùk†TPg
YkTkkA~ù b^kRpzì YklZk UkPZkkškn‹‹
cv, cv, ¢kR@OkmZkk ¢Ykvl@AùkÉkHkkh, ¢kCkFGPkCkFGP‹
AùkšFkTk ¢Ykvl@AùkÉkHkkh-(¢kCk’Zk) ¢^klcPkh bYkh‹
Ckmå^kkål^kåbkv-AnùOMl\kTk{ HkkTkmQk lAùYk~ ?
AùkšFkTk ¢Ykvl@AùkÉkHkkh- Tkw^k‹
Ckmå^kkål^kåbkv-PbYkkRv^k ZknXk^kPkg ZknaYkkAùg šk†‘PTZkorTkk‹ UšZkP‹bk^kvrakn
HkTkvakn AnùOMl\kTkmTkkYTkm šk†‘P^krPrPv‹
AùkšFkTk ¢Ykvl@AùkÉkHkkh-Psc lAùYkQk‰ bkk šk†‘PTkkrTknXkoZkPv ?
Ckmå^kkål^kåbkv-YkYk RškrTkYkvPk^k’UZkrTPg Tk HkkPg lAù\k ZknaYkkAùg, PRv^kkÇk
Aùk@OkYk~‹Ykk lWklXkP‹¢SknTkk lAù\kkCkPkvªbYZkcYk~‹¢Ykvl@AùkHkTkvakn
^kPrYkkTkkg AnùOMl\kTkmYkn’Qkk¶Zkw^k PPkv lTk^ksPaZkv‹Zkk^k’UZkrTPYk~
¢Ykvl@AùkHkTkvakn ^kPrYkkTkkg AnùOMl\kTk{ Tkkv’QkkUlZkaZkklYk, Pk^kP~ UZkrTPg
Tk lTk^ksPaZkv Xkk@PYk~‹(£lP Aù@Pkl\kAùkg ÉkPmdkYkkOkh YkncoP‰ Hkkvakg
lPílP‹AvùTkklU Aù@Pkl\kAùk Tk RmZkPv‹)
Ckmå^kkål^kåbkv-(bkÓùkvSkg) ¢’ZkTPYkãnPv XkkakOkv ApùPv UJFklTkYkvakUZkrTPg
Aù@Pkl\kAùk RmZkPv ¢Ykvl@AùkRvšk^kklbklXkl@lP ÌknPg YkZkk‹U@TPn
36
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
lAùYkQk‰ ZknaYkklXkh Aù@Pkl\kAùk Tkw^k lÓùZkPv ?
.Aùh ¢Ykvl@AùmZkh-(b^kCkPg)¢cg bkYZkCkSkmPškkbÇkkvª†bYk‹^ZkkAù@Ok-
^kvRkTPTZkkZkYkmYkkgbkkškkbÇkklOk YkYk lHkõkCk|v‹Zk<lU PTÇkškkbÇkg Tk
YkZkkSkmPYk~‹PQkklU PTÇkYkSkmP^kTPkv HkTkkh Avù, ¢TkkDk|kPPTÇkCkTSkk
¢lU PTÇkškkbÇkbkk^kreZkYklXkTkZkTPh Aù £lP bkYZkCkXZkocv‹.ak
Xkk@PmZkkvªÉkkÈkPTÇkkvRlSklWkTRnl@lP bUìYk~‹.ak AùkvªlU SkTkCkpSTknh
([SkTk\knWSkh)bPvTkh ÉklPXkklP‹.PvTk BkTZkYkkTkv CkPvr YkkYkAùmTkk
¢Ykvl@AùmZkk HkTkk ZkQkk Tk UP†TP PQkk YkZkk Aù@OkmZkYk~‹(ÉkAùkškg)
P^k ^kmbkk (VISA) ¢^klSkh AùlPlRTkUZkrTPh ?
Ckmå^kkål^kåbkv-(bkkPEœYk~) lAùYkQkrYkZkg ÉkšTkh ?
¢Ykvl@AùmZkh-¢bYkkAùg AnùOMl\kTkmšk†‘Pg HkkCk@lZkPng Zkk^k’UZkrTPg
ÉkZklPaZkbkv, Pk^k’UZkrTPg P^kkÇk lTk^kkbkkQkrYk~ ¢bYkRmZkg škkbkTkg
PnXZkYkTknYkzP RÅk^kR~ ^kk Tk ^kvlP lAù\k ekkP^ZkYkbYkklXkh‹
Ckmå^kkål^kåbkv-(ÉkAùkškg) YkYk ^kmbkk ¢^klSk@vAùYkkbkk’YkAùh‹ Pk^kPk
Aùk\kvTk ZknaYkkAùg bk^kvrakkg AnùOMl\kTkmHkkCk@Okg Tk šk‘ZkPv AùPnrYk~‹
¢Ykvl@AùmZkh-Psc lAùYkQkrYkbYkkAùg Aùk\kkU^ZkZkkvªÇk ? bkBkkZkh, CkYZkPkg
ZkQkvìg b^kb^kAùkZkrlTk^krcOkkZk‹(bk^kvr ¢Ykvl@AùkHkTkk lTkaÓùkYk†TP‹)
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg)ck lSkA~ù‹.Pv WknláYkTPkvªYkvl@AùmZkkh‹.Pvakkg
AvùFkTk bkgbApùPg bkYZkCkv^k HkkTk†TP‹PbYkkRvPvakkg Un@bPkTYkYk ^kJFkTkk-
ÉkZk’Tkkv ‘lHkCkkbkPkv([CkkPnlYkFGPh) ^kRTkv Hk\koAùkÉk^kvšk’ £^kkXkoP~‹
(AùTSk@kYkTZkÇk Ul@^kPrZZk) ¢ckv, £Ykv ¢TZkvªYkvl@AùmZkkh‹ .Pvakkg
WknlábP@kv TZkoTk £^k ÉklPXkklP‹¢bPn, .PvakkYkCk|v YkYk Yk†bPaAùbZk
FkkPnZk‰ ÉkFkn@Zkk YkkÇkZkk RškrlZkPng ÉkZkPv‹(ÉkAùkškg) cgckv !bkgbkk@-
bkkCk@v lTkYkCTkk ¢Ykvl@AùmZkkh ! ZknaYkkAùg Wkõöh bkYkbZkk ^kPrTPv‹
37
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
^Zkk^kckl@‘Zkh, AùkwKn†YWk‘Zkh, ¢ksQk‘ZkšFk bkYkbZkkbPkbkn ÉkSkkTkkh‹
PbYkkP~ bkRk ¤çvCkh, ¢k^kvškh £’ZkklRAùklTk YkkTklbkAùklTk bkgAùKklTk
WkkSkTPv ZknaYkkTk~‹
¢Ykvl@AùmZkkh-ckw ^kOM@~Vnú\k~ ! .ak AùkvªlU ZkkvCkm^k RpšZkPv‹Zk<¶ZkvPvTk
ZkRn‘Pg PRTZkvTkklU AùQklZkPng šk‘ZkPv‹U@TPn ZkvTk ÓùYkvOk Ék^kFkTkg
Aù@kv’Zkvak Pk^kPk ÓùYkvOk AvùTkklU Tk RÅkg Ék^kFkTkYk~‹ škpOknYkbPk^kP~
Aùg Ul@ck@g bkoFkZk’Zkvak bkYkbZkkTkkYkbYkRmZkkTkkYk~‹
Ckmå^kkål^kåbkv-RpšZkPkYk~‹akK~FkÓùklOk ^kPrTPv YkTknaZkRvcv‹PklTk YkTknaZkRvcv
bknÈkkZkkh AnùOMl\kTkmTkkYTZkkh šk‘Pvh Ékbkk@v WkkSkkg HkTkZk†TP‹ZklR
Pvakkg FkÓùkOkkg XkE*h Xk^klP, PRk l^kTkk AùYklU ‘\kvškg AnùOMl\kTkmšk†‘Ph
¥S^k‰ ÉkFk\klP‹ZkQkk ^kmQZkkYk~ ¢U^kkl@Pvakn lšk\kkBkOMklRakn ^kkcTkkTkkg
Fk\kTkg lTkaÉk’Zkocg Xk^klP, PçP~‹PRk FkkbYkkAùg šk†‘Ph HkkCkl@Pk
Xk^klP‹¢ãnPklTk bkkSTkkvPng šk‘ZkPvªbYkklXkh‹
ÉkQkYkh HkTkh-¥S^k‰ ÉkFk\kPmlP lAù\kk^kkvFkh‹Psc AnùOMl\kTkmšk†‘Ph
YkTknaZkkOkkg UkRP\kv ^kPrPv ^kk ?
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) lAùYknÅk@g RkP^ZkYk~ ? z^kšklP^kakvrXZkh Uo^k‰ AnùÇkklU
AùRklU UlLPv Aù†bYkgšFkTk PTÇkškkbÇkmZkÉkWkTSkv AnùOMl\kTkmšk†‘Ph
YkTknaZkšk@m@bZk ¢SkkvXkkCkv ^kPrPv £lP AùlQkPYkkbkmP~‹¢SkkvXkkCkkv
TkkYk lAù\k UkRP\kYk~‹(ÉkAùkškg)¢kYk~‹ bk’ZkYk~‹
lçPmZkh HkTkh-UkRP\kv ^kPrYkkTkk šk†‘Ph AùQkYkoS^krXkkCkg Fk\klP ?
Ckmå^kkål^kåbkv-Xkk@Pv lTkCkoNk @cbZkl^k<k Wkõöh bk†TP‹Pkbkkg YkSZkv
UkRP\kCkPkZkkh AnùOMl\kTkmšk‘Pvh YkbPAùUZkrTPg bkJFkk\kTkg AùQkg
Aù@OkmZklYk’Zk†bYkTk~ l^kakZkv AùklFkR~ l^k<w^k lTksYkPk ¢†bP, ZkbZkkh
bkgekk PTÇkl^k<vlP‹U@TPn Ykk lWklXkP‹¢cYk†bYk lAù\kkÇk, bk^k‰
38
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
WkkvSkZkklYk‹
lçPmZkh HkTkh-YkZkk ZkP~ Upìg PbZkkvÅk@g Tk \kWSkYk~‹
Ckmå^kkål^kåbkv-PRnÅk@YkPm^k bkn\kXkYk~‹UšZk‹Xkk@Pv U@YU@kTknCkPg
Hkm^kTkYk~ ¢TknlPíTPkv HkTkk ¢SknTkklU zAù Anù^kr†TP ?
¢Ykvl@AùmZkk HkTkkh-zAù Anù^kr†TP ?
Ckmå^kkål^kåbkv-ZklR Fkdknakkvh UmMk HkkZkPv, PRk UkRP\kg AvùTkklU Pw\kvTk
YkRrZk†TP‹PRk Pw\kYk~ ¥S^k‰ CkFGlP, TkvÇkg Fk bUpšklP‹UmMk Fk
Ul@lóZkPv‹ZklR Fkdknakkv@v^k Pw\kg ÉkZknHZkPv PRk zAù Xk^kPmlP
ZkoZkg ^kv’Qk‹
lçPmZkh HkTkh-ekkPYk~‹ZklR lšk@hško\kg Xk^klP,PRk PTÇkl^k<kÉkZkkvCkvOk
UkRZkkvh ^kPrYkkTkkg AnùOMl\kTkmšk†‘Pg HkkCk@lZk’^kk YkbPAvù
Ék^kvškTkmZkYkbYkklXkh‹PRk lšk@hško\kYkUCkPg Xk^klP‹
Ckmå^kkål^kåbkv-(bkkšFkZk‰) ¢@v, .^kgl^kSkh AnùOMl\kTkmšk‘PvéUZkkvCkkv YkYkw^k
Tk ekkP ¢kbkmP~‹ .Pv ¢Ykvl@AùmZkk TkoTkg WknláYkÅk@k Zkv IklKlP Pg
l^kakZkg ekkP^kTPh‹
¢Ykvl@AùmZkkh HkTkkh-(U@bU@vOk)¢SknTkk YkwCk|vTk~(Migraine)TkkYkAùYk~
.AùUkš^krlšk@hško\kYkbYkkTk~ WkcnSkk WkkSkPv‹WkcnlXkh ÉkZkn‘PTkkTkk-
XkvakHkw@lU lXkak†CXkh lÓùZkYkkOkk PlÃklAù’bkk Tk bkkVú\ZkYk^kkU‹.PvTk
Xkk@PmZkvTk AnùOMl\kTZkkh šk‘Pvh lTka‘\kvškg bkgFkk@kZk ZklR akK~ FkÓùklOk
TkkšZkTPv, PRk AnùOMl\kTkmšk†‘Ph ¢bYkkTk~ YkwCk|vTk~-l^kYkn‘PkTk~
Aùl@aZkPm^k ÉklPXkklP‹UšZkkYkbPk^kP~‹
ÉkQkYkh ¢Ykvl@AùmZkh HkTkh-UkRP\kCkPZkkh AnùOMl\kTkmšk‘’Zkk YkbPAvù
bkgJFkk@v Aùkl@Pv YkbPAùško\kg TkšZklP‹ .PvTkvRg lbkáölP ZkTYkbPAù-
CkPkZkkh AnùOMl\kTkmšk‘’Zkkh UnTk@SkkvXkkCkva^kkAùakrOkvTk HkkTknško\kg , PQkk
39
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
UkRško\kg Fk lXkakHZkPv‹
Ckmå^kkål^kåbkv-cYk~‹bk’ZkYk~‹
¢Ykvl@AùmZkkh HkTkkh-^kvl@ £OK@v†bKE~Ck~ ‹¢bPn, .^kg AnùOMl\kTkmšk†‘P-
HkkCk@OkkQk‰ ’^kg AùlP SkTkYkUvdkbkv ?
Ckmå^kkål^kåbkv-PTTk ^k‘P^ZklYklP ¢bYkkAùg Ckné^kZkwrYkrckAnùOMl\kTkmb^kklYk-
ÌkmUkRw@kekÈkYk~‹¢bYkkAùg U@YkkFkkZkwrh ÌkmÌkmÌkm Wkpc’AnùOMl\kTkm-
b^kklYkÌkmUkRw@TknCkpcmPkg Ìkmbko†‘PlYkYkkg Pn Xkk@Pv ¢kWkk\kCkkvUk\kg
bk^kvrªlU HkkTk†TP-
æl^kOkg PTÇkl^k<kZkkh lškaZkvXZkkv Tkw^k lXk<Pv‹
Uklc lškaZkSkTkg bkYZkCk~ù SkTkUÇkwh Aù@kvlak lAùYk~ ?
¢Ykvl@AùmZkk HkTkkh-(bkcakkvrëkbkg) l^k ¢k@~ ^kvl@ YkFk~ £YÉkvbM~‹Xk^kkTk~
Aù†bYkTk~ ÉkRvškv \kWSkHkTYkk ?
Ckmå^kkål^kåbkv-Zk<lU RldkOkv Xkk@Pv HkkPkvªbYZkcYk~‹lAùTPn lÇk^kakr .^k
AùkwKn†YWkAvùXZkkv l^kakZkvXZkkv l^k@‘Ph bkTk~ lcYkk\kZkg Ékl^kìh‹PÇk
Wkcna^kkÌkYkvakn Aùk\kZkkUTkg Apù’^kkªTPv PTÇkkvák@Aùb^kklYklXkh
PTÇkl^k<kZkkg RmldkPh bkTk~ PTÇkZkkvCkm Xko’^kk HkkCkl@PAnùOMl\kTkmšk†‘Ph
bk^krÇk lškaZkkTknCk|ckQkrYk~ £RkTk{ bkJFk@klYk‹
ÉkQkYkh ¢Ykvl@AùmZkh-U@TPn Xk^kPkv‘Pg Xk^kßnéYkrckAnùOMl\kTkmb^kklYkÌkmUkR
£lP ? ¢Qk AùkvªZkg PTÇkkvák@Aùb^kkYkm ?
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) cTP YkYk YknBkklTTkhbkpPg Ck¶Ug b^kZkg l^kbYkpP^kkTk†bYk‹
‘UnFGl^kcmTkv Aùk YkAùrKPk bYk@Okl^kcmTkv zAù Fkkv@’^kYk~’ £’ZkkXkkOkAùh‹
lAùlYkRkTk{ ^kRklTk ?(l^klFkT’Zk bkcak‰)¢bPn,Rpì £RkTkmYkXZknUkZkh‹
(ÉkAùkškg)YkckAnùOMl\kTkmb^kklYkÌkmUkR £lP Pvakkg bkgekk‹\kn¶Pkg
PTÇkl^k<kg P .^kkváp’Zk \kkvAvù ÉkFkk@ZkYkkbknbPbYkkP~ Pv PTÇkkvák@Aù-
40
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
b^kklYkTk £lP HkTkwh bkglekPkh ‹
lçPmZkh ¢Ykvl@AùkHkTkh-Psc Xk^kPh U@YkkFkkZkvOr k Wkpc’AnùOMl\kTkmb^kklYk-
ÌkmUkRvTk zAù ApùPYk~ ?
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) AùzU Ïkì}k \kkE*®\kYklU Ïkì^ZkYk~‹ (Ék’Zkn’UTTk-
YklP’^kg RškrlZk’^kk)PTÇkkvák@g Apù’^kk \kkvAvù ÉkFkk@Zk £lP Pw@bYkßné-
^kZkvrXZk ¢kekk RÅkk‹
lçPmZkh ¢Ykvl@AùkHkTkh-¢kvc,~ .^kg ^kk ? Psc bk^k‰ bkYkJHkbkYk~‹
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) £RkTk{ UlPPk £Ykv YkmTkk YkZkk Ékbkkl@Pv
Hkk\kv‹zAù Aù@^kkOZkSknTkk ? Xk^kPn, RpìYk~‹.TkHkmr £lP škWRYklPPYkkg
@kvFkZkTP £Ykv, PbYkkP~ PYkv^k škWRg ÉkZknHZk YkZkk Wkkl\kškvXZk .PvXZkh
SkTkXk†bÇkAùk .^kkAùakkrlYk‹(ÉkAùkškg) lÉkZkk ¢Ykvl@AùkHkTkkh,
PTÇkl^k<kZkkYk~ ¢TknlíPkZkkg ZkolTk^kbkr\k~ .TkHkmr cbPCkPg
Xkl^kaZklP‹PRk YkTknaZkbZk bk^kkr ¢¶ZkUvdkkh UoOkkr Xkl^kaZk†TP‹
AùšFkTk bUv‘KvAù\bk~Skk@m-ZklR PTÇkl^k<kZkk ¢TkníkTkvTk .TkHkmr $\kkv
Xkl^kaZklP, zAù YkYk Fkdknh bUìRplì Xkl^kaZklP ? lAùYkcg l^kTkk
bUv‘KvAù\k~ l^kš^kg bUìg æìng šk‘TkkvlYk ?
AùšFkTk \knÈkAùlPUZkRTPh-ZklR PTÇkl^k<kZkk ¢TkníkTkvTk Rvcv bk^krÇk
.TksHk $\kkv Xkl^kaZklP, zAù YkYk \knÈkk RTPkh UnTkéã^k†TP ?
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) SkYkrbkgAùKlYkRYk~‹ zAù Wk|^kklOk ? (ÉkAùkškg)
ZkoZkYkSknTkk Wkk\kkbPTÇkl^k<kZkkYk~‹ ÉkQkYkPkv RmldkPk Xk^kP‹ÓùYkvOk
Wkc^kkv l^kakZkk ekkbZkTPv‹
¢Ykvl@AùkHkTkkh-¢kYk~, bk’ZkYk~‹CkkYXkmZkrbP@bZk ZkQkk \kkvUkv Tk Xk^klP
PQkk ^kR’Zkvak Unéakh‹.ak PTÇkl^k<kZkkg bkklSkPkTkvAùlbklál@^k
ÉklPXkklP‹l^kTkk SkTkbkYkUrOkg AùkZkrÉkPmdkk ¢Ykvl@AùkbkgÉkRkZk-
41
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
l^kÉkPmUYk~‹PbYkkR~ RmZkPkYkbYkklXkSkrTkYkbYkw‹
(¢Ykvl@AùkHkTkkh SkTkg ZkFG†TP‹)
Ckmå^kkål^kåbkv-(b^kCkPg) .PwSkrTkg Pn RÅkYk~‹ZklR ¢SknTkk Hkkvakg lPíklYk,
¢Zkg ^kJFkAù £lP ¢kÓùkvškTP £Ykv Ykkg Aùk@kCkk@g Ék^kvškZk†TP‹zAù
Aù@^kklOk ? (l^klFkT’Zk bkcak‰) Xk^kPn, RpìYk~‹(ÉkAùkškg )PTÇkl^k<kZkkh
ÉkQkYkg bkkvUkTkg TkkYk bkgbApùPXkkakkZkkh ekkTkYk~‹ bkgbApùPXkkakkZkk
Wkõöh bkgekkh bk†TP, Zkkbkkg Ckm^kkrOkXkkakk, Ckw^kkrOkm^kkOkm, Rv^kXkkakk,
Rv^k^kkOkm £lP FkPÏkh bkgekk ¢TZkPYkkh‹UklOklTkTkkYkk ,lakh AùšFkTk
bkgbApùPXkkakkZkk Yko\kêUkv cvPnh‹U@bU@vOk AùQkg bkgXkkakOkmZklYk’Zkv^k
HkTkkh Un@kPTkAùk\kv Tk HkkTk†TP bYk‹¢QkkrP~, .AvùTk ApùPYk~ ¢kví-
UnKFk\kTkg Rpì^kkTk~ ¢TZkkv HkTk ¢kvíUnKg Fkk\klZkPnHkrTkbZk îlR zAù
^kPrP £lP Tk ^kvlÅk bYk‹UklOklTk@v^k £RgÉkQkYkPZkk URklTk bkpaKÂk
AùOLAnùc@kP~ AùQkg S^klTksTkhbkk@OkmZk £lP, AùQkg bkgXkkakOkg Aù@OkmZklYklP
Fkk†bYkTk~ l^kakZkv AùlPFkTk ZkolTk^ksbkKm lM¶\kkvYkk Aùkvbkrbk~ ¢k@XZk
bKoMvOK~HkTkkTk~ WkkvSkZkkYkkbk‹UklOklTkTkk bkpìbZk ZkolTk^ksbkKm-
^Zkkck@l^kškvakbZkw^k bkgbApùPXkkakvlP TkkYkSkvZkYk~‹Avù^k\kg ‘bkgbApùPXkkakk’
£lP .AùbZkkYkv^k bkgekkZkkg RÅkkZkkg, AùbZkklU PbZkkYk~ ¢lXkYkkTkkv
Tkkvã^kPmlP l^klFkT’Zk ‘Rv^kXkkakk’, ‘Rv^k^kkOkm’, ‘Ckm^kkrOk^kkOkm’,
‘Ckw^kkrOkm ^kkOkm’ £lP FkPÏkh ¢U@k ¢lU bkgekkbPvTk ApùPkh‹
.Aùh ¢Ykvl@AùkHkTkh-PvTk UklOklTkTkk AùkvªlU Ck|TQkkv @lFkPkv ^kk ?
Ckmå^kkål^kåbkv-¢kYk~‹@lFkPh‹PvTk l^k@lFkPbZk Ck|TQkbZk AùìkSZkkZkmlP
TkkYkSkvZkYk~‹
.Aùh ¢Ykvl@AùkHkTkh-Psc AùYZkolTkAvùakTk~ †bAù\bkbZk ÉkQkYkg Ék^k‘Pk
UklOklTk@v^k‹UbkrTkkl\kKm Mv^k\k¶YkvOK~ Aùkvbkvrakn UklOkTkvh AùìkSZkkZkm
42
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
WkkNg lTkZkkvHZkk‹
Ckmå^kkål^kåbkv-¢Qk lAùYk~‹¢SknTkk UklOklTkTkk bkgbApùPXkkakkZkk WkkvSkTkg
ZkvTk ÉkAùk@vOk ApùPg PvTkw^k ÉkAùk@vOk bkgbApùPg ZknaYkXZkg WkkvSkZkklYk‹¢^klcPk
Xk^kP‹
(lçÇkdkOkkTkTP@g), ¢SknTkk @kYkškWRbZk URêUklOk lškdkkYkcw‹
bkgbApùPXkkakkZkkh bk^kkrOZklU URklTk U@YkUl^kÇkklOk‹ PbYkkP~
Aùk@OkkP~ @kYkškWRbZk URêUklOk ZkRk WkkvSZkTPv, PRk bk^kwr@lU
`’Zk‘PUkR@dkwXkkr^ZkYk~‹(£lP UkR@dkkg ’ZkHklP‹PPbbk^kvr ¢Ykvl@Aùk-
HkTkkh UkR@dkkg ’ZkHk†TP‹ )
‘‘@kYkh @kYkkw @kYkkh ’’ £’ZkkRmlTk @kYkškWRbZk URkTkkg b^kêUklOk‹
U@TPn ‘‘@kYkh @kYkkw @kYkkh’’ £’Zkv^k bkYknÃkk@Okv Pn bkgbApùPXkkakk
Tk cbPCkPk Xkl^kaZklP‹PbYkkRv^kg ^k‘P^ZkYk~‹
(bklTkYkml\kPTkZkTkg bkbkgZkn‘PAù@ZknCk\kg Fk ) ¢bZk Ìkm@kYkškWRURêU-
YkckYkTÇkbZk UklOklTk ,lakh‹PÇkXk^kPm XkCk^kPm Ckw^kkrOkm ^kkOkm
Rv^kPk‹Ck<g GTRh‹@kYkškWRURêUkOkkg AùOLvAù@Okv l^klTkZkkvCkh‹
¢l@h Xk|kvYk~‹ Xk|kvYk~- @kYkh @kYkkw @kYkkh Xk|kvYk~‹
¢Ykvl@AùkHkTkkh-(bklTkYkml\kPTkZkTkg bkbkgZkn‘PAù@ZknCk\kg bkXk‘’ZknævAùg Fk)
¢bZk Ìkm@kYkškWRURêUYkckYkTÇkbZk UklOklTk ,lakh‹PÇkXk^kPm
XkCk^kPm Ckw^kkrOkm ^kkOkm Rv^kPk‹Ck<g GTRh‹ @kYkškWRURêUkOkkg
AùOLvAù@Okv l^klTkZkkvCkh‹¢l@h Xk|kYv k~‹Xk|kYv k~-@kYkh @kYkkw @kYkkh Xk|kYv k~‹
Ckmå^kkål^kåbkv-¢< Ék^kFkTkg bkYkkÈkYk~‹Xk^klãh bk^kwr@lU ¢< škZkTkk^kbk@v
YkZkk ZkRn‘Pg PbZk lÇk^kk@Yk~ ¤Ãkk@Okg Apù’^kk šklZkP^ZkYk~‹ÉkkPh
Aùk\kv Wk|kñv YkncoPr ¤’QkkZk bTkkTkkTkTP@lYkìRv^kPkg YkTklbk bkgAù\¶Zk
YkZkkv‘PbZk YkckYkTÇkbZk ¤Ãkk@OkYk~ .Aùz^kšklP^kk@g AùPr^ZkYk~‹
43
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
¢Ykvl@AùkHkTkkh-(bkl^kbYkZkYk~)¢ckv bkgÉkRkZkkvªZkYklFk†TPPUo^krh ‹SkTZkk
^kZkg Zkw@vPkRpškkvªãnPh Unéakkv RškrTkbkn\kXkPkg CkPh‹(ÉkAùkškg) ¢bPn
^kZkg PQkw^k Aùl@aZkkYkh‹¢SknTkk ^kZkg bkgAù†\UP^kTPkv ZkÅk^k ¢Ykvl@Aùk-
TkkCk@Aù’^kg ^kZkg Aùk@ZkkYkh‹
Ckmå^kkål^kåbkv-(bkcakrYkk’YkCkPg) YkZkk Uo^k‰ ZkRXZkolcPg @kì}vª†bYkTk~ Tk
Avù^k\kg YkckWknláYkTPh U@TPn YkckWkkl\kškk ¢lU bkTPmlP, PP~
bk’ZkYkv^k‹(ÉkAùkškg) .PRãnPYk~‹.Aù^kakkrP~ Uo^k‰ XkCk^kPm lÇkUn@bknTR@m
YkYk b^kÊkv ‘‘¢Ykvl@AùkHkTkwbP^k Pækì}TkkCk@AùPk Aùk@lZkaZkPv ’’
£lP ¤‘P^kPm ¢kbkmP~‹¢SknTkk Fkl@PkQkmrXkoPk PRmZkk ^kkOkm‹
(£lP lTkaÓùkTPkh bk^kvr)
£lP ¢Ykvl@AùkYkkwNö\km\kk
44
10.SkoPrCkpcmPbkÄkTkRn@^kbQkk
(¢Qk Ékl^kšklP SkoPkrSkmš^k@kv @E*bZk ^kkYkUkš^krPh, bkÄkTkšFk
RldkOkXkkCkPh)
SkoPkrSkmš^k@h-¢ckv XkkCZk^kkTk†bYk‹¢ckv UoPHkTYkk Fkk¶Zk†bYk ¢ÇkXk^kPkg
Ul^kÇkbZk UkRUEœHkZknCk\kbZk RškrTkvTk‹(£lP ZkkvlHkPAù@ZknCk\kh
¢^kTkPlšk@bAùšFkklXk^kkRZklP‹)
bkÄkTkh(bkkPEœg) cTP, cTP, ÉkkP@v^kkbZk SkoPrbZk RškrTkvTk RkwXkkrCZk^kkTk~
UkUHkTYkk Fkk†bYk bkg^kpÅkh‹ (ÉkAùkškg bkRkNö‰) Aùkv ^kpÅkkTPh?
SkoPkrSkmš^k@h-lAùYkv^kg UpFGöP ¢kFkkZkrUkRwh ? Xk^kPkYkkekkl^kSkvZkh
Bk\^kZkg HkTkh‹Xk^klãZkrP~ UkRkE*\‡ Zkk RšZkrPv PTYkkRpškvTk HkTkvTk lšk@bkk
^kkvN^ZklYklP bkYknRkFkk@h‹
bkÄkTkh(¢k’YkCkPg)lAùYklU lTklcPYkTkvTk RnìvTk îRZkv‹(ÉkAùkškg)bUaKg
Wk|olc îlR †bQkPYk~‹
SkoPkrSkmš^k@h-Xk^kPkg RškrTkbkkwXkkCZkg ZkTYkZkk \kWSkg PPkvª¶ZklSkAùP@g bknBkg
Tkw^kkbPmc HkCklP‹UnéakkQkkršFk’^kk@ £lP Pn ÉkkZkkv^kkRh‹^kbPnPbPn
.Aù .^k UnéakkQkr £lP YkPg Ykv‹ bk Fk UnéakkQkrh Xk^kkRpškU†OMP-
RškrTkêUh‹
bkÄkTkh-@kHkkTkkv ZkRk ¢kbkTk~ Xkk@Pv PRk ^k†TRXkm @kekkg bPnPZkh ApùPk
ZkvTk Pv ^k†TRTkkv SkTkklRAùYk~ ¢\kXkTP‹YklZk SkTkg Tkk†bP‹
SkoPkrSkmš^k@h-(AùOkkwr lUSkkZk)škkTPg UkUYk~‹ lAùlYkRYkTZkkZZkg ZkvTk Ykkg
SkTkvTk YkkUZkT’ZkkFkkZkrUkRkh ? ¢cg Pn l^k<klXkYkkTkm bkTTklU
Xk^k’UkRUEœHk@HkhbUškvrª¶ZkUZkkrÈkYklcYkk‹
45
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
bkÄkTkh(bkÓùkvSkg)-@v, UšZk‹YkYk AùPr^Zkg Wkcn ^kPrPv‹¢cYkSknTkk ÉklPív‹
(£lP ÉkbQkkTkg TkkKZklP)
SkoPkrSkmš^k@h- Ykk Ykk ÓnùSZkTPn YkòYk~‹Xk^kPkg ÓùkvSk@‘PvTk Fkdknakk ÇkZkkv
\kkvAùk ¢lU XkbYkmXkoPk Xkl^kaZk†TP‹ Aùk CklPXkr^kPn YkkRpškbZk
^k@kAùbZk ?
bkÄkTkh-zAù ^kkJGlbk ?
SkoPkrSkmš^k@h- AvùTkFkTk AùYkrOkk Aùl@aZkYkkOkvTk Xk^kPkYkTknCk|cg YklZk
UlPaZkYkkOkg ^kkJGklYk‹
bkÄkTkh-(UnTkh bkkvÃkb^k@g)zAù ^kkJGlbk ?
SkoPkrSkmš^k@h-GkvlKAùkRkTkv Zkk^kkTk~ bkYkZkkvªUvdZkPv, bk .^k bkYkZkkvªUvdZkPv
AùkZkrbZkkbZk lTk^krcOkv‹
bkÄkTkh-(bkÓùkvSkg bkkvÃkkvÃkk@Okg ) UšZk, .PvTk ¢bkgWkávTk ^kk‘ZkvTk YkYk
bkYkZkg Ykk YknSkk Anùé‹bUìg AùQkZk, zAù PP~?
SkoPkrSkmš^k@h-(b^kCkPg)Zk<vak dknæh AùmKkv MZkPv, .PbZk Ck|cOkgg
YkckAùìkZk‹ (ÉkAùkškg)SkoPkrSkmš^k@^kgškFkl@PlYk’ZkvAùg YkckAùk^Zkg
^kPrPv‹PÇk UJFkkškP~ bkCkkrh, UJFkbkcÏkg U<klTk Fk bk†TP‹PbZk
bkgbApùPvP@XkkakkZkkYkTkn^kkRkv Xk^klãZkrlR @FklZkaZkPv,PRk TkoTkg
l^kš^k†bYkTk~ ^kPrYkkTkkh bk^kvr HkTkk SkTZkk Xkl^kaZk†TP, UJFkXkoPklTk Fk
YkkvlRaZkTPv‹
bkÄkTkh-@v, UšZk‹ YkYk WkcolTk AùPr^ZkklTk bk†TP‹¢SknTkk PP~ AùPn‰ YkYk
bkYkZkk^kbk@kv Tkk†bP‹
SkoPkrSkmš^k@h-lAùYkv^kYk~ ¢TknCkpòPv lTkakvSkk’YkAùkv ^kk‘ZkYkn‘PkYklOkXkr^klãh?
^kbPnPbPn l^kSZkk’YkAvùTk ^kk‘ZkvTkkvFFkl@PvTk Xk^klã@TknCk|kòkvªZkg
HkTkh‹ApùPvTk lAù\kwPvTk XkoZkkTk~ SkTk@klškXkr^kPkg cbPCkPkv Xkl^kaZklP‹
46
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
bkÄkTkh-(bkÓùkvSkg)zAù SkTkvTk Ykkg ÓvùPnYklXk\kaklbk?
SkoPkrSkmš^k@h-(AùOkkwr lUSkkZk)škkTPg UkUYk~‹lAùYkv^kYkTknCkpòP
¢kFkkZkrUkRwh ? ¢bYkkRpškkbPn Xk^k+kbkRkbkRkbkkh‹
bkÄkTkh-PbZk Ck|TQkbZk YknBkUÇkv AùbZk TkkYkSkvZkg Yknæk¶ZkPv ?
SkoPkrSkmš^k@h-AùbZk TkkYkSkvZklYklP Tk YknBZkg ^kbPn‹ZkbZkklU AùbZkklU ^kk
Xk^kPn YknBkUnKv YknæöYkkOkg TkkYkSkvZkYk~‹AùkvªÇk l^kškvakh ? ZklR Fk
UkUApù’ZkYkvPTYkTZkTPv Xk^kTPh, SkTkÉkRkTkvTk Ul@ck@bPn ^kPrP .^k‹
Uk’ZkPkYkÇk Xk^kRmZkh AùKkdkh-(£’Zkn‘’^kk Wk\kkP~ lAù†JFkR~ SkTkg
U†OMPcbPv bQkkUZklP, PPh) ¢cg HkkTkklYk ZkP~ lAù†JFkRvPlRlP‹
Ck|TQkbkYkkÈkkw ¢lSkAùg RkbZkklYk‹
bkÄkTkh-@v, @v zAù Aù@kvlak? (£lP l^k@kvSkg TkkKZklP, U@TPn cbPv
SkTkbQkkUTkg SkoPkrSkmš^k@vOk lÓùZkYkkOkg lTk@kvánYkbkYkQkkvr Xk^klP‹PPšFk
b^kCkPg)ck cTP cTP, lAùlYkRkTk{ bkg^kpÅkYk~‹UlPPkvª†bYk SkoPTrv k Ékbkkl@Pv
Hkk\kv‹’Zk‘PYklRP@AùkZkvrOk YkZkk SkoPrAùkZk‰ Aù@OkmZkYkkUlPPYk~‹
b^kZkgAùp PkvªZkYkU@kSkh‹YkZkk ’^kvPR~ RpNb^k@^kPk lTkakvSkTkmZkYkkbkmP~‹cv
U@Ykk’YkTk~, lAùYkQk‰ YkkYkAù@kvYkpRr în RZkYk~ ?(£lP bklFkTPg lTkaÓùkYklP‹)
SkoPkrSkmš^k@h-(¢kAùkškv \kdZkg Wká^kk) ¢kZkkrh, UšZkPkSkYkrYk~‹Ck|TQkkvªlU
YkZkw^k @FZkPkg, SkTkYklU YkZkw^k RmZkPklYklP cTP,l^kHkZkPv Aùl\kh‹
SkTklYklP škWRg Ìkn’^kk AùQkg \kk\kkg Ïkk^kZklTP SkTklUškkFkkh‹
(l^klFkT’Zkk’YkCkPYk~)^kbPnPbPn YkZkk lAùYklU Tkw^k RkP^ZkYkkbkmÅkbYkw
YkoNk’YkTkv‹¢bPn, CkPg TkkTknškkvFk†TP SkoPkrh‹Ck|TQkbkYkkÈkkw PbYkw
lAùYk¶ZkRkbZkTk~ AùZkklU Zkn‘’Zkk Ck|TQkYkUcl@aZkklYk, YkYk TkkYkSkvZkYk~
¢Tkn^kkRAù’^kvTk YknBkUnKv YknækUlZk’^kk ÉkAùKlZkaZkklYk Fk‹(bkl^kPAù‰)
lAùYkQk‰ YkZkk PbYkw SkTkg RÅkYk~ ? AvùTkk¶ZknUkZkvTk PR¶ZkkcPn‰
47
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
ÉkZkPv‹(£lP lTkaÓùkTPh‹)
(PPh Ékl^kšklP lçPmZkkv SkoPrh)
lçPmZkkv SkoPrh -(¢k’YkCkPYk~)YkZkk PbZk U†OMPbZk Ck|cOkkP~ Uo^krYkv^k
ÉkQkYkkv SkoPrbPg b^kcbPv TkPrlZkPnYkk@WSk^kkTk~‹zAù Aù@^kklOk ? Xk^kPn,
RpìYk~‹(¢kAùkškv \kdZkg Wká^kk) ¢kZkkrZk U@Ykk@kSZkkZk l^k<kl^kTkZk-
bkgUÆkkZk Xk^kPv TkYkkv TkYkh‹(£lP ÉkOkkYkYklXkTkmZk bkcak‰ ) ¢Tkn-
CkpcmPkvªbYkmRkTk{ Xk^kP ¢klškakk‹^k@g RRkPn Xk^kkTk~‹YkZkk HkCklP
AùmsPYkkbkkRlZkPng lTkšFkZkh ApùPh‹ApùUZkk lAùYklU Xk^Zkg Aùk^Zkg
l^k@FZk RRkPn Ykv Xk^kkTk~‹lAùlYklP lAùlYklP ? Tk šk‘ZkP £lP ?
¢Zkv, bkAù\k^kkE¿ZkkvRlSkYkkUkvškTkmApùP^kPkv Xk^kPh AùkZkrlYkRg
Po\kkv’QkkUTkbkglYkPYk~‹¢kCkklYklTk Ykkbkv Aùk^ZkbZk YknækUOkg
Ékk@¶bZkv‹Aùk^ZkbZk ÉkAùkškTkDkkvakOkk AùbZkkJFkTk bkXkkZkkg
Xkl^kaZklP‹YkYk lšk@lbk ZkP~ Aùl@aZkPv AùTkAù^kakrOkg PbZkkg bkXkkZkkg
bkXZkwbPP~ UšZkPn Xk^kkTk~‹zAù l^kAùkEdklP Xk^kkTk~ ? (¢k’YkCkPg)
ÉkQkYkvTk SkoPvrTk CkpcmPkvªZkg TkìlFkTPTkbkkYkQZkkvr Y\kkTk^kRTkkv YkYk
l^keklÈkYkE*mApùP^kkTk~‹TkYkkv TkYkh ÉkQkYkSkoPkrZk‹(£lP lTkaÓùkYklP)
(TkvUQZkv)
¢\kg škkbÇkkQkrUk†OM’Zkw@\kg Aùk^ZkkQkrlFkTPTkwh‹
^kkZkrPv ZkwTkr l^kekkTkkg ^kJFkAvùakn l^kSkvZkPk‹‹
£lP SkoPrCkpcmPbkÄkTkRn@^kbQkk
48
11.^kkbPl^kAùYk~
(PPh Ékl^kšklP U†OMPh)
U†OMPh -(lTk^krOZkr)¢ckv bknTR@kbP@E*kh bkYknæbZk‹
l^kškEœKv Hk\klTklSk@E*YkOM\kv
bkYkm@OkÉklOklcPTkkKöAùkwšk\kkh‹
YkckvTTkPk l^k@lFkPTkkKö^kwXk^kk
c@T’ZkYko YkYk îRYkosYkYkkl\kAùkh‹‹
(bk^ZkHkTk^kmHkTkg)- ¢@v, YkckDkYkrh‹ l^klFkÇkvZkg lTkbkCkr\km\kk‹
^kbPnPbPn Hk\kg škmPYk~‹škmPbUškr^k’Zk ¢kU £lP škkbÇkva^klU
\kdZkPv Hk\kYk~‹ U@TPn Hk\kk’YkTkh bkYknæbZkw^k Pm@v DkYkrh‹
(PPh Ékl^kšklP Ék^kkbkm)
Ék^kkbkm-(lTk^krOZkr)-^kvakvOkwak U†OMP £^k RpšZkPv‹.ak ¢kvíFk\kTkUo^krAùg
lAùYklU YknOklP‹zAù YknOkPmlP škpOkkvlYk‹
U†OMPh (Uo^kkvr‘PYkv^k UnTk@lU ^kRlP)- ¢@v, YkckDkYkrh‹ l^klFkÇkvZkg
lTkbkCkr\km\kk‹^kbPnPbPn Hk\kg škmPYk~‹škmPbUškr^k’Zk ¢kU £lP
škkbÇkva^klU \kdZkPv Hk\kYk~‹U@TPn Hk\kk’YkTkh bkYknæbZkw^k Pm@v DkYkrh‹
Ék^kkbkm-(b^kCkPYk~) .ak bkAnùPoc\kg lFkTPZkTTk†bP, Hk\kbZk škmP’^kvªlU
lAùYkQk‰ bkYknæPm@v DkYkr £lP‹HkkTkklYk ÉkšTkbZkkbZkkvÅk@Yk~~‹¢cg
^kRklYk‹(ÉkAùkškg) P^k ÉkšTkbZkkvÅk@Ykcg HkkTkklYk‹
U†OMPh-(bkkšFkZk‰ AùTSk@kg Ul@^kPrZZk lTk^krOZkr)YkcPv bkgPkvakkZk, YkcPv
bkgPkvakkZk‹ ^kbPnPbPn ¢kWkckvh Aùk\kkR†bYkTk~ l^kakZkv YkYk bkgškZk
¢kbkmRv^k‹
49
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
Ék^kkbkm-(AùOkvr TkmFkwh) .^kYk~, .^kYk~, .^kYk~, .^kYk~‹
U†OMPh-SkTZkkvª†bYk lTkekkrPl^kakZkh‹£RkTk{ AùQkZk, ¢Qk TkRmPm@vakn
AùQkYk~ .Pk^kkTk~ DkYkkvr Tk Xk^klP ?
Ék^kkbkm-(AùOkvr TkmFkwh) .^kYk~, .^kYk~, .^kYk~, .^kYk~‹
U†OMPh-SkTZkkvª†bYk lTkekkrPl^kakZkh‹Xk^kkTk~ AnùPkv RvškkRkCkPh ?
Ék^kkbkm-@kvlOkFZkkl^k‘ZkkRvškkRkCkPh‹
UlOMPh-Xk^kPkv TkkYk ?
Ék^kkbkm-¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~‹ ¢Qk Xk^kPhååå(£’ZkSkkvr‘Pv) ¢@v UšZkPn
Xk^kkTk~ UšZkPn‹YkcklPlYklE**\kh‹
U†OMPh-(Ul@^ksPPAùTSk@kv ^kmdkPv, PPh bkkšFkZkkrTkTRYk~)
Uk@k^kk@lTkYkÄkTkg bknl^kUn\kbQko\kvTk AùkZkvTk ^kk@~-
Skk@klTkhbk@Okg b^kYkbPAùXkn^kk @TSk|vOk ZkFFkkvS^krPh‹
UvKökAùk@YknBkbZk YkmTk^kUnakkv ZkÃkklU škmDk|k CklPh
zAù bk^k‰ Tk lPlYklE*\kbZk HkTkZk’ZkkšFkZkrUk@YU@mYk~‹‹
¢RpìUo^kkvrªÌknPUo^kr ¥S^krRpCk~
lçškpE*^kkTk~ UmPPTkn†bPlYklE**\kh‹
Tk AùkvªlU bkgškkvSkTkAùkwPnAùm HkTkkv-
ªAù@kvP~ AnùPkvª†bYkTk~ l^kakZkv bVnúKkg ApùlPYk~‹‹
(l^klFkT’Zk)‘‘¢YknAvùTk Tkw^k @lFkPk ApùlPh, ¢TZkvTk Tkw^k @lFkPk
ApùlP’’l@lP lAùYkQkrYkTZkvakkg lšk@lbk lÓùZkPkYkšYkÉkdkvUh ? ¢cYkv^k
lPlYklE*\kYkYknYklSkApù’Zk bkgbApùPXkkakkZkkg AùYklU Ck|TQkg l@@FklZkakklYk‹
(£lP \kvBkTkklXkTkZkg Aù@kvlP‹ l\kBkTk~ b^kl\klBkPg ULlP) AvùaknFkTk
bkYknæXkkCkvakn AùšFkTkkTZklPlYklE*\kl^kbkRpšklbPlYklE*\kkv RpšZkPv‹¢bZk
lšk@lbk çkw škpE*kw, YkoSkrÉkRvškv TkvÇkg Fk‹ ¢bZk šk@m@g UmP^kOkrlYk’ZkTZkkv
50
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
l^kškvakh‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-(bkkšFkZk‰) zAù Aù@kvlak ?
U†OMPh-lPlYklE*\kYkYknYklSkApù’Zk Ck|TQkg l\kl\klBkakklYk‹Uo^k‰ Fk AùkšFkTk
UE~‘Pms\kBkklYk‹PPkvªlSkAùg bkgškkvSkTkg Apù’^kkªlSkAùP@g ^kk‘ZkAùRYWkAùg
ZkkvHklZkaZkklYk‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-(bkk^kcv\kg) UšZk, ’^kR~Ck|TQkbZk ÉklPUk<g ^kbPn Tk
bkkEBZkg, Tk ZkkvCkh, TkklU YkkSZklYkAùWkkwáCk|TQkh‹U@TPn lPlYkE*\kh‹
U†OMPh-¢bPn, PvTk Aùkv Rkvakh ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-UšZk‹lPlYklE*\kYklSkApù’Zk TkoPTkg AùYklU Ck|TQkg Ykk
@FkZk‹ZklR lAùYklU l@@FklZkaklbk, ‘‘bkkEBZkv bAoùK@~ l@Uv@~’’
£lP ^kk, ‘‘Tk\kl^k@lFkPv UkAùRUrOkv ¢kKkvlYkA~ù lQkZk@m’’ £lP
^kk l^kakZkYklSkApù’Zk @FkZk‹PRk bkvlYkTkk@v UvU@~ ÉkvbkvOKvakTk~ AùPn‰
šk‘ZkPv‹¢Qk^kk l^kl^kSkk Rv^kPk ¢lSkApù’Zk bPkvÇkklOk @FkZk‹Pk^kPk
¢\kYk~‹ZklR lPlYklE*\kvTk bkgbApùPbZk bkgWkTSkg Aù\UlZkPnYkmcbkv, .^kg
Anùé‹
U†OMPh-zAù Aù@^kklOk ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-‘^kvRv .^k lçškpE*bZk lPlYklE*\kbZk ÉkbPk^kkv ^kPrP’
£lP ÉklPUkRAùg AùJFkTk ÉkWkTSkg @FkZk‹PÇk Fk ^kvRYkTÇkkOkkg Aù@UkRg
lG’^kk Tk^kmTkkQk‰ Wk\k^kR~ ZkkvHklZk’^kk ‘lPlYklE*\kYklSkApù’Zk ekkTkv
ÉkkÈk^Zkv ^kvRkSZkZkTkYklTk^kkZkrYk~’ £lP ^kk‘Zkg l^k@FkZk‹bkgbApùPkv’bk^kvakn
Fk PQkw^k XkkakOkg Anùé‹PvTk ’^kg ÉkškgbkkbkcÏkUkÇkg Xkl^kaZklbk‹
U†OMPh-@v zAù ^kRbZkbkgWkáYk~ ? ^kvRv AnùÇk ^kPrPv ¢Çk RpšZkYkkTkbZk
lPlYklE*\kbZk ÉkbPk^kh ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-‘‘Fk’^kkl@ škpE*kbÇkZkkv ¢bZk UkRk çv škmakvr bkÈk
51
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
cbPkbkkv ¢bZk‹lÇkSkk Wkákv ^kpakXkkvåååå’’
U†OMPh-@v‹¢\kYkTkvTk Zkçk Pçk l^kAù’QkTkvTk‹’^kZkkvÃkkl@PvTk YkTÇkvOk
Tkkb’ZkbZk bkgWkTSkh‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-bkgWkTSkkvªbPmlP YkZkk Tkw^k ÉklPUklRPYk~‹ U@TPn
YkTÇkbZkkbZk ¤á@OkvTk ‘‘-‘^kvRbZk bk^krl^k<klTkSkkTk’^kg ^kPrP’- £lP
XkkakOkg Anùé’’ £lP YkZkk ¤URvškh ApùPh‹
U†OMPh-P^k YkTkbkv ZkQkk ZkQkk @kvFkvP PQkk PQkk Ykk l^kAù’Qkb^k‹
UšZk‹b^kRpìg \kkvAùg l^kFkk@vOk l^k†š\kaZk bkgbApùPXkkakkZkkg AùkwlK\ZkbZk
Ck|TQk@FkTkkZkkbkkv ZklR TkkU@kSkkZk Aù\UPv,b^kRpìg l^klškìg AùYklU
ÉkklOkTkYklSkApù’Zk bkgbApùPXkkakkZkkg YkYkklU Ck|TQk@FkTkk Ykk
Aù\UPkYk~ ¢U@kSkkZk‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-UšZk‹Zk†bYkTk~ Aùk\kv AùkwlK\ZkkvªHkm^kP~ P†bYkTk~ Aùk\kv
bkvlYkTkkbkr~ PQkk bkvlYkTkk@vakn XkkCkXkkHkkg lKå.ålMå.å £’ZkklRAùg lAùYklU
TkkbkmP~‹PbYkkP~ AùkwlK\ZkvTk ApùPk ¢QkrškkbÇk@FkTkk Tk Rkvakk^kck‹
lAùTPn ¢kSknlTkAvù Aùk\kvªlU HkkPvTk ’^kZkk lPlYklE*\kYklSkApù’Zk Ck|TQkkv
ZkR~ l@@FklZkaZkPv bkgbApùPXkkakkZkkg, PTTk @kvFkPv l^k^kvlAùXZkh‹
U†OMPh-(bk†bYkPg)zAù zAù l^k^kvlAùXZkkv Tk @kvFkP £lP‹l^k^kvlAùTkv
£’ZkvAù^kFkTkg ÉkZkkv‘P^ZkYkÇk‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-(l^kcbZk) P^kkv’Ékkbkg bkYZkCk~ HkkTkklYk‹\kdkOkZkk P^k
^kk‘Zkg YkkYkv^k bUpškPm’ZklU WknSZkv‹
U†OMPh-zAù FkkPh ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-P^kvRpškvTk AùYkrOkk zAù SkTkg \kXZkPv, AùmsP^kkr \kXZkPv ?
¢Qk^kk ‘lPlYklE*\kYklSkApù’Zk bkgbApùPv ApùPkv Ck|TQkh: .Aùg Pn\kTkk’YkAùYk~
¢SZkZkTkYk~ ’ £lP ^kbPn zAù lFkTkkvlP AùkvªlU bkgškkvSkTkl^k<kQkmr ?
U†OMPh-¢@v, ’^kg l^klFkÇkklOk Xkkakbkv‹lAùYklU ^kb’^klSkApù’Zk AùYklU
bkgbApùPCk|TQkg @FklZkPng YkZkk ZklR Ékk@XZkPv, P^k Aùkv SkYkr‘\kvškh ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-Tk YkYk SkYkr‘\kvškh‹U@TPn, ¢Tkk^kšZkAùg †‘\kšTkkbkmlP
Avù^k\kg AùéOkZkw^kYknUlRšZkbkv ZkP~åååå
U†OMPh-(bkAùk‘^klXkTkZkg) Aù é Ok Zkk ¤ U lR šZk bkv,,ååUšZk‹ ZklR
AùéOkkg lRRškrlZkaklbk, YklZk RškrZk AùéOkkYkTZkkYk~‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-¢Qk AùmRpšk{ AùéOkkYkUvdkbkv ?
U†OMPh-Aù†bYkTk~ l^kakZkv P^k l^kškvakekPk ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-¢kbK}kv lVúlbk‘bkv‹
U†OMPh-¢bPn‹ ¢kbK}kvlVúlbk‘bkv l^kškvakekkTkkg l^kFkk@CkkvíöbPRk PRk
lAù\k ^Zk^kbQkk¶ZkTPv ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-¢kYk~‹lAùTPn P^k lAùYkTkvTk ^ZkkUk@vOk ?
U†OMPh-Pkbkn XkkakOkAù@OkkQk‰ YkkYkkõZkb^k‹
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-(bkkšFkZk‰) lAùlYklP lAùlYklP ? ’^kYk~ ¢klHkCklYkaklbk
¢kbK}kvlVúlbk‘bk~ekkTkkg bkYYkv\kTkg ÉklP Zk ‘‘¢kbK}kvlVúlbk‘bk~’’ £lP
škWRbZkkQkrYkv^k Tk HkkTkklbk ? PÇkkCk’Zk ’^kg zAù XkklakaZkbkv ?
U†OMPh-YkZkk .^kg XkkakOkg lÓùZkPv-‘‘¢kbK}kvlVúlbk‘bk~l^kškvakekkTkkg
bkYYkv\kTkv YkYk lAùYklU Tkk†bP Apù’ZkYk~‹U@TPn ¢kbK}kvlVúlbk‘bk~ l^kakZkv
.^kg ^k‘Png šk‘TkkvlYk-¢kbK}kvlVúlbk‘bk~ ¢SZkZkTkvTk HkTkPkZkkg bk’Zkg
škm\kg XkoPRZkk £’ZkkRZkh bkßnOkk .SkTPv‹Zkv ¢kbK}klv Vúlbk‘bkg HkkTk†TP,
P .^k bkÄkTkkh, bkgbApùlPlTklWkMYk†bPaAùkšFk bkTPkv Xko\kkvAùg Ul^kÇkm-
Anù^kr†TP‹¢Ykvl@Aùk@aZkklVúT\kvOMklRakn @kì}av kn ¢kbK}klv Vúlbk‘bk~ ¢SZkZkTkg
bkÌkág lÓùZkPv‹lAùTPn PQkk TkkbYkkAùg Xkk@PRvškv‹.PÅkn lTkP@kg
škkvAùk^kcYk~‹š^kh U@š^kkv ^kk ¢kbK}kvlVúlbk‘bk~ ¢SZkkUlZkPnYkYkvl@Aùk-
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
RvškP .^k ZklR l^kekklTkTk ¢kCklYkaZk†TP ¢bYkkgšFk WkkvSkZk†TP,
AùkvªlU Tk l^kbYkZkbPÇk‹PTYkk XkolR’ZkbYkklXkh ¢kbK}klv Vúlbk‘bk~ ¢SZkZkTkg
bkYZkÑùPr^ZkYk~‹¢kbK}kvlVúlbk‘bk~Ck|TQkkh ÉkkQklYkAùmakn škk\kkb^kv^k
¢lTk^kkZkrUkLö’^kvTk Ul@CkOkTkmZkkh‹HkZkPn HkZkPn ¢kbK}kvlVúlbk‘bk~‹’’
¢kv\kvJHkmUkvOM}bv k~-@v ¤TYkÅk, P^k AùkUvZkg ^kpdkva^kbPn , Ykk UnTkXkoYr kkw‹UšZk‹
¢kbK}kvlVúlbk‘bk~l^kškvakekkTkkg bkgbApùPg FkkHkkTkPkg HkTkkTkkg bkgbApùP-
YklcYTkh bP^kv TkwbksCkAù .^kkb’ZklSkAùk@h‹U@TPn Zkv bkgbApùPekkh bkTPkvªlU
¢kbK}kvlVúlbk‘bkg Tk HkkTk†TP, PvakkYk~ ¢kbK}kvlVúlbk‘bk~YklcYkkTkg
bPkvPng Tkkb’ZkcrPk‹
U†OMPh-lAùYkQkrYk~ ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-¢Zkg bkgÉkRkZkkv ZkolTk^ksbkKm†bQkPh‹Tk Pn YkZkk ApùPh‹
U†OMPh-lAùlYklP lAùlYklP ?
¢kv\kvJHkmUkvOM}vbk~-(b^kCkPg) ‘‘U@gU@kTknCkPvTk UQkk ¢SkmZkYkkTkbkgbApùPk
Xkk@PmZkk l^kçkgbkh bkgAnùlFkPWknáZk’’ £lP AvùTkk¶Zkn‘Pv ^kk‘Zkv ApùP-
l^kš^kkbkkvªÇkkCkP^kkTk†bYk‹U@TPn, TkwPv PkRpškk £lP, ^kbPnPbPn P
.^k l^kš^kbZk bk^kvrakn l^kakZkvakn bkAnùPoc\kk £lP, PvakkYkCk|vªbYkkAùYkv^k
AnùPoc\kg TZkoTkP@lYklP Fk l^kekkZk l^k†bYkPkvª†bYk bkg^kpÅkh‹ZklR ^kkRg
AùYk¶Zkv^kYkv^kkTkn^ksPaZkv, ‘YkYkw^k Wknláh bkgAnùlFkPkbPm’’Zkvak AùRklFkP~
bkkSkZkvP~‹PTYkk XkoP~‹.PvTk YkYk Ck|cOkkP~ ÉkkA~ù U\kkZkTkYkvv^k
bkkSkmZkkgbkYknUkZkg YkTZkv‹(£lP IklKlP lTkaÓùkYklP)
U†OMPh-cv, Xkkvh, AnùÇk Skk^klbk ? ’^kg SkmYkkTk~ ÉklPXkklbk‹ ’^kZkk AvùFkTk
l^kFkk@k ¢^kšZkg FkFkrOkmZkkh‹¢Zkv, AùQkYkvak CkP .^k ?
(TkvUQZkklXkYknBkYk¢^k\kkv‘Zk) AùQkYkvPv l^kš^kl^k<klTk\kZkbZk
bkgbApùPl^k<ksQkTk £P .^kkCkFG†TP ? ¢bPn, PkTkv^k UpFGklYk‹
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
(PPh Ékl^kšk†TP l^kš^kl^k<klTk\kZkbZk l^k<ksQkTkh)
l^k<ksQkTkh-¢kZkr, b^k†bP‹
U†OMPh-b^k†bP‹lAùYkkCkYkTkÉkZkkvHkTkYk~ ?
l^k<ksQkTkh-AvùFkTk bkgškZkk ¢bYkkTk~ WkkSkTPv‹bkgškZkUl@ck@kQkrYk~
¢bYkklXk@ÇkkCkPYk~‹
U†OMPh-lÉkZkg Ykv lÉkZkg Ykv‹UpFGöTPkg bkgškZkkh‹ZkQkkšk†‘P PkTk~
lTk^kk@ZkklYk‹
ÉkQkYkkv l^k<kQkmr-¢\kv‘bkikOM@~ TkkYkk SkTZkHkTYkk bkÄkTklšk@kvYklOkh
bkkwHkTZkbkkwškm\ZkklRbkßnOkCkOkYk†OMPšFkÓù^kPmr Xkk@PmZkg SkYk‰
Ck|mA~ù-SkYkvrOk bkgCkYkZZk U@YkkãnPklTk bkkSklZkPng YkTkšFkAùk@vlP,
RkwXkkrCZkkP~ PbZk b^kÊkkv HkkCkZkkrZkkg Tk ÉkkU lbklálYklP, ZklR bk
b^kbkgAù\UYk~ ¢bkkSklZkaZkR~ Xkk@Pg U@YkkvÄ^k\kYkXkl^kaZklRlP AvùakkJFkTk
YkPYk~‹AùkÇk WknláUálP@ÇkXk^kPh ?
U†OMPh-¢\kv‘bkikOM@~ ! ¢\kv‘bkikOM@~ ! Zk<lU AvùakkJFkTk YkckYkvSkkl^kTkkg
YkPg U@Ykbk’Zk’^kvTk \kkvAvù îlR lSk|ZkPv, PQkklU ÌkoZkPklYkRYk~-
l^kš^k†bYkTk~ HkMWknlá^kpTRlTklWkMv Anù^krTk~ HkDkTZkkh lÓùZkkh
š\kkDZk’^kg \kXkPv AùRkFkTk YkckRkvakekCkkvíökg Bk\kh‹
RCSkCk|TQkCkpcg ÉkDkklPPHkTkg l^kÓùmPYk’Zkr^k|Hkg
^kmdkb^k bPnPYkwlPcklbkAùAùpPCk|TQkva^k\kv‘bkikOM@Yk~‹‹
ÉkQkYkkv l^k<kQkmr-(bkcak‰)¢^kCkPYkkAoùPYk~‹¢SknTkk ApùUZkkvFZkPkYk~‹
U@Ykkv’ApùìkTkkg ^kwRvlškAùkTkkg bkgbApùPl^kRnakkg Xkk@PmZkl^kRnakkg Fk YkSZkv
zAù TkkYk ÉkSkkTkg ^kwbkkRpšZkYk~ ?
U†OMPh-^kZkYk~ ¢kYk|WkmHkk^kkUg AnùYkrh‹¢kYk|^kpdkbZk FGkZkkbkn
l^kÌkkYZkkYkh‹¢kYk|bZk škkBkkbkn Bkv\kkYkh‹¢kYk|V\kklTk b^kkRZkkYkh,
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
¢TZkvXZkkvªlU R>h‹¢Qk Fk- ¢kYk|^kpdkkh AùlP bk†TP, škkBkkh
AùlP, Vú\kklTk AùlP, ¢kYk|bZk @kvUOkg AùRk ApùPg, Avù @kvCkk ¢kYk|^kpdkv
bkYkn’UTTkkh, PlÃklAù’bkk AùRk AùQkg ApùPk £’ZkklRl^kakZkv UJHk{ AnùYkrh‹
b^kkRZkkYk|Vú\kg b^kkRn @kvUZkkYk|PêTk~ WkcoTk~‹
@FkZkkYk|ænYkCk|TQkg ;- bkpHk, bkpìg Fk lFkTPZk‹‹
-£’Zkvak š\kkvAùkvªbYkkAùg Ul^kÇkkv YkTÇkh‹
^kwRvlškAùk l^kçkgbkbPn ¢kYk|XkdkOkg AnùZkrTkkrYk‹lAùTPn ¢kYk|^kpdk@kvUOkg
b^kÊkvªlU Tk AùkYkZkTPv Zkv Hk@P ¢kYk|^kpdkbZk l^kakZkv UJHk{ Anù^kr†TP‹
@kvUZkvTTk AùRkª¶ZkkYk|g bknSkmbPP~ b^kkRZkvR\kYk~‹
Ck|TQkkTk~ ¢SZkkYk|CkkvÇkklR lAùTPn AnùZkkrP~ ÉkZk’TkPh‹‹
-£’Zkvak š\kkvAùbPvakkg bkTkkPTkbZk SkYkrbZk bkk@h‹
lçPmZkkv l^k<kQkmr-Zkv ^kwRlv škAùk bkgbApùPWknSkkbPkTk~ bk^kkrTk~ Rv^kCkn@kv@kFkkZkkrTk~
AvùFkTk YkTZkTPv‹¢U@v Pn PkTk~ bkkSkk@OkkTk~ DkkvakZk†TP‹¢Çk
zAù l^k^kdk’ZkkZkrh ?
U†OMPh- Tk AùkAùk Tk lUAùkh bk^kvr Tk Fkkakk Tk WkAùkh bkYkv ‹
l^kcE*YkkTkkg l^kš^k†bYkTk~ Avùª¶ZkvPv AvùªlU Pv Tk lAùYk~ ?‹‹
PpPmZkkv l^k<kQkmr-Uk†OM’ZkYkkbkkRlZkPng Aù £^kkXZknUkZkh ?
FkPnQkkvr l^k<kQkmr-¢cg Aù^kmWknXkoakklYk‹zAù Aù@^kklOk ?
UJFkYkkv l^k<kQkmr-AnùÇkklU Ékk¶bZkP .^kkv<kvCkkvªbYkklXkh‹U@TPn PRTkTP@Yk~
¢bYkklXkh zAù Aù@OkmZkYk~ ?
akíkv l^k<kQkmr-bkgbApùPkvák@ £lP škWRh škkvÌkoZkPv‹^kbPnPbPn AùkvªZkg
bkgbApùPkvák@kv TkkYk ?
U†OMPh-YkZkk .vRgl^kakZkAùg lAùYklU CkmPg @lFkPYk~‹PRSknTkk CkkZkklYk‹
Zk<lU CkmPvTkvPTv k ÌknPTv k bk^kvr bkgškZkk ZkkwaYkkAùmOkk TkkUCkFG†TP‹PQkklU
¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~
AùkšFkTk bkoFkTkk WkkNgg Ékk¶ZkTPv‹PkšFk ZknaYkkAùg îlR HkkPUo^kwr-
s^kFkk@wh bkc bkg^kk< b^kZkg lTkSkkr@Okk Aù@OkmZkk‹
î<g AùQkg CkkZkPn ^kk†C^kcmTkh ? bUìg AùQkg UšZkPn TkvÇkcmTkh ? ‹
@YZkg AùQkg Tkp’ZkPn UkRcmTkh ? bkYZkA~ù AùQkg WkkvSkPn WknlácmTkh ?‹‹
¢†bYkTk~ CkmPv ^kk\YkmlAù^ZkkbkZkkv@†bP ÉkbPk^kh‹PÇk Tk^kAùl^kakn
\kdkOkk ekvZkk, Tk UnTkZkrçk Pçk ^Zkkbk^kk\YkmlAùÉkOkmPZkkv @FkTkZkkvh
Aù@UkRg lG’^kk lÓùZkYkkOkkTkkg Tk^kmTk@kYkkZkOkYkckXkk@PkRmTkkg
Wkkl\kškCkvZkkTkkYk~ bkpìmTkkg Wk|ñbkn‹
(CkkZklP)
.lc bkgbApùPXkk@lP bVnú@RnTTkPkãnPXkkb^klP
ÉkkFZkUnbPAùU†OMPv Ék’ZkCk|YkbPAùYk†OMPv‹‹
l^kl^kSk^kOkrl^k\kkbkckbkYkTkkvYkckYkkvRk†T^kPk
bkYklP l^klcPkSZkZkTkXk@bkgRsškPb^kmZkkãnPk‹
Aùk^ZkškkbÇkbknUnìXkklakPXkolakPg TkpCkOkg lÌkPk
’^kYklbk Tk^klTkYkkrOk@kvYkkJFkTkYklcPHkTkPkªªRpPk‹‹
Ykk Xk^k b^kCkpcmZkRšk-lYkP-TkkOkAwùWkrcn Cks^kPk
lUlcPTkZkTkk U@lCk@kbkgU’bkn Ykk Xk^k Bks^kPk‹
¢U@Xkkakk^ZkklÈkYk^k\kkv‘Zk Xk^k l^kTkZkkR^kTkPk
Xk^k b^kCkkrR^kP@TPm Xknl^k lTk^kkbkkRnTTkPk‹‹
Xk^kPn HkTkbkg‘\kvškbkgclPélRPîRZkbUTRTkk
bVnú@Pn Aùl^kPkÌkvlOk@TknlRTkRmTk\kkvAùkÓùTRTkk‹
¤ëbk ApùlPakn l^klcPbkkSkk@OkYkTknHkWkcn^kTRTkk
’^klFk Tk^kmTkkZkkg bkYkTknl\kÈkklXkTk^k^k@FkTRTkk‹‹
 ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~ ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~

AùFGUm Xk^kPn ’^kRmZkk AùkvlK@kCkl^kTkklRTkm

AùkvlKPk\kCklPÓùYkkR@Xkk^knAù^k|HkYkkvlRTkm‹
YkoNXkk^klšk\kkl^kškk\kbPkvYkDkkv@óklRTkm
Uol@Pk Pv S^kTkPn Tkp’ZkURwh bkYkbPk YkvlRTkm‹‹
Avù^k\kg bknlFk@TPTkv ^kbkTkv élFkh bkg’ZkHZkPkg
Tk^kP@v ^kOkkrNöUKlbkFkZkv b^kYklP@Tkn@HZkPkYk~‹
Tk^kkv ^Zkkbkkv HkkZkPkg Tk^kAùkl\kRkbkkv @kHkPkg
Tko’Tk^kk\YkmlAùApùP@kYkkZkOkg HkCklP Xk|kHkPkYk~‹‹
(£lP lTkaÓùkTPkh bk^kvr)
£lP ^kkbPl^kAùYk~

bkYkkÈklYkRYk~ ¢bP^ZkbPg TkkYk TkkKAùYk~

~~~~~~~~~~~~~~~~