Professional Documents
Culture Documents
Gamelan Jawa Jangkep
Gamelan Jawa Jangkep
Gamelan
Gamelan iku salah sijiné seni musiktetabuhan tradhisional aseli saka Indonésiautamané
ing pulo Jawa, Madura, Bali lanLombok. Tembung gamelan dhéwé iku asalé saka basa Jawa yaiku
"gamel" kang duwé makna "tabuh". Isi gamelaniku saprangkatpiranti musik sing dienggo
ngiringitembang, utawa ditabuh tanpa tembangminangka klenèngan. Jinis musik iki kasebar nganti
tekan pulo-pulo ing saindenging tlatah Nusantara lan saiki malah wis kasebar rata
nganti Amérika,Éropah lan tlatah liyané. Jinis musik tradhisional liya sing mèmper karo gamelan uga
ana ing Filipina, Malaysia lan Suriname.
Gamelan kalebu perangan ingkabudayan Jawa. Ing Jawa gamelan biyasané kanggo musik
pangiring pagelaranwayang kulit utawa ringgit, tari, uyon-uyon. Jinisé laras ing gamelan ana loro
yaiku laraspélog lan laras sléndra. Saben sèt gamelan nduwéni instrumén
kanggo laras pélog lansléndra.
Fungsi
1. Ricikan/instrumèn gamelan sajroningkarawitan sacara fungsional musikal
digolongaké dadi telung klompok, yaiku :
Klompok ricikan balungan, yaiku; ricikan-ricikan kang lagudolanané kuwi cedhak banget karo
rangka gendhing (balungangendhing). Ricikan utawa instrumèn gamelan ing kelompok iki, yaiku;
1. Saron
Wujud wilah saron iki meh padha karo wilahgambang, bedane nek wilah saron
digawe saka logam (umume sing apikperunggu), nek wilah gambang digawe saka
kayu. Tabuh saron digawe saka kayu sing rada empuk, wujude kaya palu. Wilah
saron ana 7, masing-masing dawane sekitar 20 cm.
2. Demung
Wilah saron demung iki paling gedhè ing kelompok saron ukurane kira-kira
35,5 Cm dawa lan ambanè 9 Cm.
3. Saron Barung
Saron barung iku salahsiji perangkat gamelan Jawa sing ditabuh lan mlebu
kelompok piranti saron.
Iki jinis saron tengah-tengah yaiku antara pekinglan demung. Ana 2 jinis
saron panerus yaiku pelog barung lan slendro barung. 2 jinis piranti panerus iki
nduwe laras beda-beda.
Wilah saron barung iki luwih gedhe dibandingsaron panerus ning luwih cilik
dibanding saron demung. Wilah sing luwih dhuwur swarane, ukurane luwih cilik.
Wilah saron panerus uga ana 7.
Saron barung nduwe swara luwih dhuwur seoktaf dibanding saron demung.
4. Saron Panerus
Saron panerus iku salahsiji perangkat gamelan Jawa sing ditabuh. Saron
panerus iku diso'ake langsung ing wilah kayu ing loro sisi ngisore. Ing larasslendro,
saron panerus diarani Peking.
Saron panerus nduwé swara luwih dhuwur sakoktaf dibandingaké karo saron
barung.
Cara nabuh saron panerus kuwi béda karo carané nabuh saron lan demung,
yaiku tikel loro saka tabuhan saron lan demung.
5. Slenthem
Slenthem iku salah siji piranti gamelan Jawa sing ditabuh. Slenthem iku
disokaké ing panggon sing fungsiné kaya ayunan lan ing ngisoré ana tabung
utawa silinder kanggo ngetokaké gema swarané.
6. Rebab
ing salah siji sisih rada gedhé tinimbang sisih lawané. Bagéyan
Kendhang wayangan
Piranti gamelan iki fungsiné kanggo ngatur irama utamané yèn arep ngowahi
irama uga kanggo ngatur tempo musik supaya ajeg. Kendhang uga sok kanggo
tengeran babak-babak ing reroncèn musik gamelan lan ing pérangan akir utawa
panutup swarasuwukan.
Akèh jinis swara sing isa diasilaké saka piranti kendhang iki yaiku antarané:
Dlong : swara iki metu saka tengah bagéyan kendhang sing gedhé
(kejaba kendhang ketipung), ditabuh nganggo kabèh driji lan sabagéyan
tlapakan sing langsung diculaké. Swara iki nduwé nadha paling cendhèk.
Dhah : swara iki metu saka sisi utawa pinggir bagéyan kendhang sing gedhé
(kejaba kendhang ketipung), ditabuh nganggo kabeh driji lan sabagéyan
tlapakan tangan sing langsung diculaké.
Thung : swara iki metu saka tengah bagéyan kendhang sing gedhé, ditabuh
nganggo driji sing langsung diculaké. Yèn ing kendhang ketipung, swara iki
metu saka bagéyan kendhang sing gedhé ning ditabuh nganggo jempol utawa
driji panuding sing langsung diculaké.
Ket : swara iki metu saka pérangan tengah kendhang sing gedhé, ditabuh
nganggo pucuk driji utamané pucuk driji panuding, driji panunggul karo driji
manis lan ora langsung diculaké (tetep nempèl) utawa nutup.
Tong : swara iki metu saka sisi utawa pinggir bagéyan kendhang sing cilik,
ditabuh nganggo pucuk driji panunggul lan driji manis lan langsung diculaké.
Tak : swara iki metu saka bagéyan kendhang sing cilik, ditabuh nganggo kabeh
driji lan sabagéyan tlapakan tangan lan ora diculaké utawa tetep nempèl, déné
tlapakan tangan tengen nempèl ing bagéyan kendhang sing gedhé. Swara iki
nduwé nadha paling dhuwur.
Deng : swara iki metu saka bagéyan kendhang sing gedhé, ditabuh nganggo
kabèh driji ono ing sisih pinggir kendhang. Sumber : Hari Kendhang Kabupaten
Madiun.
8. Gendèr
Piranti sing kanggo nabuh utawa tabuh gendèr biasané luwih cendhèk
ketimbang gambang sing digawé saka kayu. Instrumèn gendèr ditabuh nganggo
tabuh sing wujudé bundher (dilapisi nganggo kain) kanthi cekelan sing cendhak.
Carané nyekel gendèr yaiku antarané driji tuding karo driji tengah. Driji-driji
saka tangan tengen utawa tangan kiwa dienggo mithet utawa ngemèk wilah kuwi,
supaya swarané mandheg.
2. Gendèr barung, nduwèni wilah logam utawa métal sing ukurané sedhengan
lan titi nadhané saoktaf luwih cilik ketimbang gendèr penerus.
3. Gendèr penerus, nduwèni wilah sing paling cilik lan titi nadhané saoktaf
luwih dhuwur ketimbang gendèr barung.
Saliyané iku ana rumus liya kang khusus digunakaké kanggo ngiringi suluk
(pedhalangan)wayang, yaiku :
9. Bonang
Bonang iku salah siji perangkat gamelan Jawasing ditabuh. Bonang iku
diso'ake langsung ing wilahkayu lan diayun ing loro sisi ngisore.
Bonang barung
Bonang panerus
Wujud bonang iki meh padha kempyang ning tonjolan ing tengahe luwih
dhuwur. Tabuh bonang digawe saka kayu sing rada empuk, wujude dawa, ing
salah siji pucuke rada gedhe tinimbang pucuk liyane, lan ing pucuk kang gedhe
iku diblebet tali. Ing groboganutawa rancak, bonang iku ditata dadi rong baris
masing-masing ana 7, dadi cacahe kabeh ana 14 ning kadang uga ana sing 12.
kang bentuké kaya ambèn. Pencon kuwi mau ditata ing rancakan
pluntur. Cara nabuh bonang kuwi ana akèh pola tabuhané, yaiku
liya-liyané.
Bonang Barung kuwi gunané kanggo mbukani Gendhing.
alur Gendhing. Khusus ing pola Mipil, Bonang barung kuwi bisa
Bonang kuwi ana sing kagawé saka wesi lan uga ana sing
cara gawéné kang luwih angèl tinimbang sing saka wesi murni.
Bonang panerus iki cara nabuhé padha karo Bonang barung, yaiku nganggo
cara Mipil, Imbal,Sekaran, Klénangan,Gembyang, lan liya-liyane. Bonang iki
nabuhé ngetutaké Bonang barung, lan nerusaké alurGendhing kang digawé
Bonang Barung. Lan uga nganggo sekaran kang témponé luwih cepet tinimbang
Bonang Barung. Mung bédané yaiku Bonang Penerus ora bisa kanggo mbukani
gendhing.
Bonang kuwi ana sing kagawé saka wesi lan uga ana sing kagawé
sakaTembaga (Perunggu). Kang kagawé saka wesi kuwi biasané regané luwih
murah tinimbang sing kagawé saka Tembaga. Kuwi mau amarga yèn wesi kuwi
ora nganggo campuran apa-apa. Nanging yèn Tembaga kuwi nganggo
campuran, campurané yaiku 7/3. 7/3 kuwi maksuté, 7 kanggo ukuran Tembaga
lan 3 kanggo ukuran wesi. Sakliyané kuwi uga cara gawéné kang luwih angèl
tinimbang sing saka wesimurni.
12. Siter
Siteriku pirantigamelansing dipetik kayagitar.
Cacahsenareana 11 pasang utawa kadang 12 pasang. Siter ikifungsine pada
karoCelempung.
13. Suling
14. Gambang
Gambang iku salahsiji
perangkat gamelan Jawa, lan gamelan Bali uga ing instrumèn musik liya
kayadéné kulintang, sing digawé saka wilah-wilahkayu sing umumé cacah 17
nganti 21 wilah. Wilah-wilah kayu kasebut ditumpangaké ing sadhuwuring
kothak pesagi dawa sing gunané kanggo résonansi (nggedhèkaké swara).
Kanggo njaga supaya wilah-wilah mau ora nèmpèl siji lan sijiné, wilah-wilah
dipasang ing sadhuwuring kothak nganggo paku sing dilebokaké ing bolongan
sing cacahé loro saben wilah.
Wujud gambang iki amèh padha saron ning luwih gede lan wilahedigawe
saka kayu sing atos banget. jaman mbiyen ana gambang gangsa, sing wilahe
digawe saka tosanutawa logam ning saiki wis ora ana maneh. Ukuran wilah
gambang antara 29 Cm nganti 58 Cm, sing ukurane luwih gede iku nduwe nada
swara luwih rendah, kabeh cacahe ana 19 utawa 20 wilah.
Tabuh gambang luwih dawa tinimbang piranti tabuh gamelan liyane yaiku
kira-kira 35 Cm.
1. Kethuk
Kethuk iku salahsiji perangkat gamelan Jawasing ditabuh. Bedha karo gong
sing digantung, kenong iku diso'ake ing enggon sing fungsine kaya ayunan, dadi
cara ngeso'ake mirip karo kenong, bonanglan kempyang. Kethuk iki wujude meh
padha karo kempyang
2. Kempyang
Kempyang iku salahsiji perangkat gamelan Jawasing ditabuh. Kempyang iku
diso'ake ing enggon sing fungsine kaya ayunan, dadi cara ngeso'ake mirip
karokenong, bonang lan kethuk. Kempyang iki wujude meh padha karo kethuk.
3. Kenong
Ing kelompok perangkat gamelan tabuhan iki, swara kenong iku paling
dhuwur lan luwih cilik dadi rada kewalik karo wujude sing gedhe. Swarane luwih
ketara merga nduwe timbresing rada unik.
4. Kempul
Kempul iku salah sijine perangkat gamelan Jawasing ditabuh kanthi cara
digantung kaya umume perangkat gong. Kempul iki cacahé gumantung saka
larasé (pelog lan slendro, nanging kadhang kala ora komplit. Saben laras sléndro
lan pelog nduwéni 6 utawa 10 kempul.
Kempul ngeto'ake swara sing luwih dhuwur tinimbang gong, kempul sing
ukurane luwih cilik swarane luwih dhuwur maneh.
5. Gong
Gong iku salah siji piranti gamelan Jawa sing ditabuh, digawé saka tosanlan
nduwé ukuran sing gedhé dhéwé. Piranti iki biasané papané ing mburi dhéwé,
digantung ing palang sing umum digawé saka kayu ukuran gedhé. Ana loro jinis
gong yaiku:gong ageng lan gong suwuk. Saben laras sléndro lanpelog nduwéni
telung sèt gong. Gong Gedhé kang cacahé loro lan siji gong suwukan.
Gong nduwé swara sing gedhé dhéwé lan nadhané paling asor tinimbang
nadha piranti gamelan liyané.
Gong ditabuh kanggo awèh tekanan ing bagéyan tinentu (umumé akir)
iringan musik gamelan, dadi arang banget ditabuh (ora terus-terusan) ning
ditabuh ing selang wektu tinentu.
6. Kecer
Carane ngeto'ake swara kecèr iki ana sing diadu uga ana sing ditabuh.
Kecèr iku kudu sepasang, siji ing ndhuwur, sijine maneh ing ngisor. sing ing
ngisor biasane wis disoake permanen, dadi sing diayun iku sing ing ndhuwur.
Sepasang kecèr iku diso'ake ing groboganutawa rancak sing wujude meh pada
karo grobogansaron ning luwih cilik sithik.