Λυχνάρια από την Αρχαία Αγορά PDF

Ανασκαφικά σύνολα φωτιστικών μέσων της ύστερης αρχαιότητας και των
βυζαντινών χρόνων από τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της

// Excavation sets of lighting devices of Late Antiquity and the Byzantine
period from Thessaloniki and the surrounding region
Λυχνάρια από την Αγορά Θεσσαλονίκης

// Lamps from Thessaloniki’s Agora
Γεώργιος Βελένης, Σταύρος Ζαχαριάδης // Georgios Velenis, Stavros Zachariadis
Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είναι αποτέ- 1.

λεσμα των συστηματικών ανασκαφών της δε-
καετίας του 1989-1999 που πραγματοποιήθηκαν
από τη ΙΣΤ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων σε συνεργα-
σία με το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του
Α.Π.Θ1. Αξιοσημείωτος είναι και ο αριθμός των
λύχνων που έχουν ανασυρθεί από τις ανασκα-
φές των προηγούμενων δεκαετιών2. Πρόκειται
1. Ανασκαφή Αγοράς.
για ένα σύνολο που χρονολογείται από τον 3ο
μέχρι τον 16ο αι. και παρουσιάζει μεγάλη ποικι- 1. Excavation in the Agora.
λία, με λυχνάρια κλειστού τύπου, που αντιπρο-
σωπεύουν το 95% περίπου, αλλά και ανοιχτού,
της όψιμης βυζαντινής και της πρώιμης οθωμα- Most of the material is the result of system-
νικής περιόδου. atic excavation carried out between 1989
Οι περισσότεροι γνωστοί τύποι των ύστερων and 1999 by the 16th Ephorate of Antiquities
ρωμαϊκών χρόνων εκπροσωπούνται στην Αγο- in collaboration with the History & Archaeol-
ρά είτε με εισηγμένα παραδείγματα είτε με ogy Department of the Aristotle University of
απομιμήσεις τοπικού πιθανώς χαρακτήρα. Οι Thessaloniki1. A considerable number of lamps
κυριότερες ομάδες είναι αυτές των μικρασιατι- had also been retrieved from the site over the
κού και των αττικού τύπου λύχνων που αποτε- preceding decades2.The material spans the pe-
λούν το 75% του συνόλου. Το υπόλοιπο ποσο- riod from the 3rd to the 16th c., and is remarkably
στό συμπληρώνεται από αγγεία που ανήκουν varied. Closed lamps account for roughly 95%
τυπολογικά στα μεγάλα κέντρα παραγωγής, of the total, but there are also open lamps from
όπως η Τυνησία, η Σάμος, η Παλαιστίνη και η the Late Byzantine and Early Ottoman years.
Αίγυπτος3. Most of the familiar Late Roman types are
Τα πρωιμότερα παραδείγματα, που χρονο- represented among the finds from the Agora,
λογούνται μέχρι τον 4ο αι., είναι εξαιρετικά either as imports or as imitations, probably
περιορισμένα, γεγονός μάλλον αναμενόμενο. locally made. The main groups are lamps of
Τα δημόσια κτήρια της Αγοράς δεν γνώρισαν the Asia Minor and Attic types, which ac-
εκτεταμένες, αλλεπάλληλες επισκευές, ενώ θα count for 75% of the whole. The remainder
πρέπει να καθαρίζονταν συστηματικά, γεγο- is divided among vessels belonging typo-
νός που απέτρεψε από το να δημιουργηθούν logically to such major production centres
σημαντικοί αποθέτες ευρημάτων αυτής της as Tunisia, Samos, Palestine and Egypt3.
περιόδου. Εξάλλου τα διοικητικά κτήρια παρέ- There are very few examples from earlier
μεναν κλειστά κατά τη διάρκεια της νύχτας, than the 4th c. This is not unexpected, for the
περιορίζοντας τις ανάγκες τους σε φωτιστικά public buildings in the Agora did not undergo
μέσα4. Η κατάσταση διαφοροποιείται μετά repeated extensive repairs and must have
τον 4ο αι. Είναι η εποχή που η Αγορά έπαψε been systematically cleaned, which would pre-
να αποτελεί το διοικητικό κέντρο της πόλης. vent the formation of deposits of finds from
1
Με χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού, μετά από εισήγηση της αείμνηστης Ιουλίας Βοκοτοπούλου.
2
Αδάμ-Βελένη 2001, 19-21. Καραγιάννη 2001, 153-156.
3
Βελένης κ.ά. 2010.
4
Αδάμ-Βελένη 2010, 192.
1
Funded by the Ministry of Culture, at the urging of the late Ioulia Vokotopoulou.
2
Αδάμ-Βελένη 2001, 19-21; Καραγιάννη 2001, 153-156.
3
Βελένης et al., in press.
-
183
2.
Εργαστήρια παραγωγής κεραμικής κατέλαβαν this period. Also, the administrative buildings
τους χώρους της ανατολικής πτέρυγας5, ενώ η were closed at night, which would reduce the
πλατεία χρησιμοποιήθηκε για την εξόρυξη και need for lighting4. After the 4th c., however,
την επεξεργασία πηλού6. Στη νότια πτέρυγα, τα the situation changes. That was the time when
καταστήματα που διαμορφώνονταν σε επαφή the Agora stopped serving as the administra-
με την κρυπτή στοά συνέχισαν απρόσκοπτα τη tive centre of the city. Pottery workshops
λειτουργία τους, όπως έμελλε να κάνουν μέχρι took over the east wing5 and the piazza was
το 13ο ή το 14ο αι.7. Οι νέες συνθήκες είχαν ως used for digging and working the clay6. In the
αποτέλεσμα να αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθ- south wing, the areas adjacent to the Crypto-
μός των λυχναριών είτε αυτά αποτελούσαν porticus continued to be occupied by shops,
προϊόντα που παράγονταν και πωλούνταν στο as they would until the 13th or 14th c.7. The new
χώρο είτε εξυπηρετούσαν τις ανάγκες για φωτι- circumstances resulted in a sharp increase in 2. Κρυπτή Στοά Αγοράς.
σμό εργαστηρίων και καταστημάτων. Ενδεικτι- the number of lamps on the site, whether as
κό της πρώτης περίπτωσης είναι το γεγονός ότι goods produced and sold there or as a means 2. Cryptoporticus of the Agora.
πολλά από τα αγγεία που βρέθηκαν φαίνονται of lighting the various shops and workshops.
αχρησιμοποίητα ενώ μεταξύ των ευρημάτων Evidence of the first case lies in the quan-
συμπεριλαμβάνονται και ορισμένες πήλινες tity of apparently unused lamps found, along
μήτρες λυχναριών. with a number of clay moulds for clay lamps.
Η κατασκευή των λύχνων Making lamps

Αν και τα τροχήλατα λυχνάρια δεν λείπουν από While this set of material does include a num-
το σύνολό μας, τα περισσότερα παραδείγματα ber of wheel-made lamps, most of the lamps
από την Αγορά έχουν κατασκευαστεί με μή- from the Agora are mould-made. Making a
τρες. Για την παραγωγή τους χρειάζονταν ένα lamp by this method requires a model, or pa-
πρότυπο από το οποίο θα δημιουργούνταν οι trix, from which a set of moulds are made, one
μήτρες, με γύψο ή πηλό, μία για το πάνω και μία for the upper half of the vessel and one for the
για το κάτω μέρος του αγγείου. Ακόμη και ένα lower. The patrix did not have to be specially
έτοιμο λυχνάρι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί made – any lamp could serve the purpose.
σαν πρότυπο. The lamp-maker filled the moulds with clay,
Ο λυχνουργός τοποθετούσε πηλό στις μή- clamped the parts together, and the product
τρες, ένωνε τα κομμάτια και το προϊόν ήταν was ready for the next stages of the process
έτοιμο για την περαιτέρω διαδικασία μέχρι before firing. The holes for the handle had to
την όπτηση. Οι οπές που προορίζονταν για τη be filled separately, while frequently the clay
διαμόρφωση της λαβής έπρεπε να πληρωθούν was applied in layers, for optimum reproduc-
ξεχωριστά ενώ συχνά ο πηλός τοποθετούνταν tion of the decorative motifs. In some cases,
σε στρώσεις προκειμένου να αποτυπωθούν κα- certain holes had to be pre-prepared in the
λύτερα τα διακοσμητικά θέματα. Σε ορισμένες mould, so as not to damage the vessel dur-
περιπτώσεις κάποιες από τις οπές έπρεπε να ing the later stages. Once the new vessel had
προετοιμαστούν ήδη από τη μήτρα προκειμέ- been unmoulded and partially dried, the potter
νου να μην καταστραφεί το αγγείο αργότερα erased the seam between the two halves with
κατά την επεξεργασία. Αφού το καινούριο αγ- his fingers or a small spatula. The final stage
γείο έβγαινε από τη μήτρα και στέγνωνε αρκετά was to open the necessary functional holes,
ο κεραμέας επεξεργάζονταν την επιφάνεια της that is, a wick hole and a fill hole (for filling it
ένωσης των δύο τμημάτων με μικρές σπάτου- with oil); sometimes other, secondary, holes
λες ή με τα δάχτυλα. Στο τέλος διανοίγονταν οι were added as well. From the marks left on the
οπές που απαιτούνταν για τη σωστή λειτουργία clay it seems that a variety of tools were used
του λυχναριού, δηλαδή η οπή καύσης, οι οπές for this purpose, including small sharp skew-
πλήρωσης και άλλες δευτερεύουσες, που κάπο- ers and flat, hollow instruments with a semi-
τε παραλείπονταν. Για το σκοπό αυτό φαίνεται cylindrical or pointed hollow tip, like a pen8.
πως χρησιμοποιούσαν ποικιλία εργαλείων, μι-
κρούς οξύληκτους οβελούς, πλατιά κοίλα μέσα
με ημικυλινδρική ή οξύληκτη κοίλη απόληξη, εν
είδει πένας, όπως μαρτυρούν τα σημάδια που
αυτά άφησαν στον νωπό πηλό8.
5
Καλάβρια, Μπόλη 2001, 48. Βελένης κ.ά. 2010.
6
Γεωργάκη, Ζωγράφου 2001, 29.
7
8
Γενικά για την κατασκευή των λυχναριών βλ. Βελένης κ.ά., (υπό έκδ.).
4
5
Καλάβρια, Μπόλη 2001, 48; Βελένης et al., in press.
6
Γεωργάκη, Ζωγράφου 2001, 29.
7
8
For the construction of lamps generally see Βελένης et al., in press.
-
184
Λυχνάρια από την Αγορά Θεσσαλονίκης
// Lamps from Thessaloniki’s Agora
79. Τμήμα πήλινης μήτρας πρότυπο που χρησιμοποιήθηκε θα πρέπει να

λυχναριού χρονολογηθεί, εξελικτικά, κάπου στα τέλη
του 3ου-αρχές 4ου αι. με πιθανότερη την οψι-
- Τέλη 3ου-αρχές 4ου αι. μότερη χρονολόγηση.
- Σωζ. μήκος: 15,4 εκ., πλάτος: 10,6 εκ., διάμ. Δημοσιεύσεις: Καλάβρια, Μπόλη 2001, εικ.
δίσκου: 3,8 εκ. 33. Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Ωδείο
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Σ. Ζ.
αρ. ευρ. ΡΑ 356
Μήτρα άνω τμήματος δίμυξου λυχναριού, 79. Part of a clay lamp mould
που έφερε λαβή στο κέντρο του δίσκου, με
αδιαμόρφωτη την άνω επιφάνειά της. Το - Late 3rd–early 4th c.
εκμαγείο που προκύπτει φέρει κυκλικό κοί- - Extant length 15.4 cm, width 10.6 cm,
λο δίσκο με κάθετη λοβοειδή λαβή παράλ- diameter of disk 3.8 cm
ληλη προς τον άξονα του μήκους. Ο ώμος - Thessaloniki's Agora, Odeon
είναι επίπεδος με ανάγλυφη ιχθυάκανθα - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΡΑ 356
ενώ μεταξύ του δίσκου και των μυκτήρων
διαμορφώνονται ανάγλυφες, εραλδικά το- Mould for the upper part of a twin-nozzle
ποθετημένες ασπίδες, το εσωτερικό των lamp with the handle in the centre of the
οποίων κοσμείται με κοκκίδωση. Ανάμεσά disk, the upper surface unformed. The re-
τους διαμορφώνεται ανάγλυφο λογχοειδές sulting product has a round, saucer-like disk
θέμα ενώ στον σωζόμενο μυκτήρα υπάρ- with a lengthwise vertical lug handle. The flat
χει θέση για τη διάνοιξη της οπής καύσης. shoulder displays a raised herringbone pat-
Στην εξωτερική περιφέρεια της μήτρα δι- tern. Between the disk and the nozzles are
αμορφώνονται εγκοπές, που πιθανότατα raised, heraldically positioned shields deco-
αποσκοπούσαν στην καλύτερη και αξονική rated with raised dots and, between them, a
συναρμογή με τη μήτρα που διαμόρφωνε raised spear-like ornament. The position of
το κάτω μέρος του αγγείου. Πρόκειται για the wick hole is apparent on the surviving
δευτερογενή μήτρα που έχει προκύψει με nozzle. Notches around the external perim-
την τεχνική της αναμήτρωσης, όπως μαρ- eter of the mould were probably intended
τυρεί το αποτύπωμα από την επιφάνεια to ensure that it was properly aligned with
ένωσης των δύο τμημάτων του λυχναριού the lower part of the vessel. That this is a
που χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο, καθώς secondary mould, created by surmoulage, is trix should probably be dated to sometime
και από το ίχνος της οπής που έφερε στη evident from the imprint of the seam on the in the late 3rd or, more likely, the early 4th c.
λαβή. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του patrix and the trace of the hole in its handle. Published in: Καλάβρια, Μπόλη 2001, fig. 33;
προτύπου παραπέμπουν σε κατηγορία λυ- The morphological characteristics of the pa- Βελένης et al. 2010 (in press).
χναριών των αττικών εργαστηρίων που φέ- trix suggest a category of lamps decorated
ρουν κοκκίδωση και ανάγλυφες ασπίδες και with raised dots and relief shields made in S. Z.
τα οποία χρονολογούνται στο α΄ μισό του an Attic workshop in the first half of the 3rd
3ου αι. (Perlzweig 1961, 138, πίν. 25, αρ. 1224- c. (Perlzweig 1961, 138, pl. 25, nos 1224-1242),
1242), ενώ τα πολύμυξα λυχνάρια με κυκλικό while the multi-nozzle lamps with round disk
δίσκο που διακοσμείται με ιχθυάκανθα από decorated with a herringbone pattern from
την Αγορά της Αθήνας χρονολογούνται στο the Athenian Agora date from the first half
πρώτο μισό του 4ου αι. (Perlzweig 1961, 157, of the following century (Perlzweig 1961, 157,
πίν. 32, αρ. 2016). Με βάση τα παραπάνω το pl. 32, no. 2016). In light of the above the pa-
*Τα λήμματα για το υλικό από την Αγορά Θεσσαλονίκης έχουν συνταχθεί από τον Σταύρο Ζαχαριάδη υπό την επίβλεψη του ομότ. καθ. Γεώργιου Βελένη.
**Στο εξής με τον όρο «άνω τμήμα» θα εννοούμε το επάνω από τα δύο τμήματα που διαμορφώνουν τα κατασκευασμένα με μήτρα λυχνάρια και συμπεριλαμβάνει το δίσκο, τον ώμο
και την ανω επιφάνεια του μυκτήρα, αντίστοιχα για το υποκείμενο τμήμα, που αναφέρεται στο κάτω μέρος του σώματος και τη βάση θα χρησιμοποιείται ο όρος «κάτω τμήμα». Η
θέαση κάθε λυχναριού, νοείται από την άνω επιφάνεια και με φορά από το μυκτήρα προς τα πίσω.
*The entries for the material from Thessaloniki's Agora were written by Stavros Zachariadis under the supervision of Professor Emeritus Georgios Velenis.
**Hereafter the term ‘upper part’ will designate the upper of the two parts that form a mould-made lamp and that includes the disk, the shoulder and the upper surface of the nozzle,
while the ‘lower part’ corresponds to the lower part of the body and the base. Lamps are understood to be viewed from above, and from the nozzle to the back
-
185
80. Τμήμα πήλινης μήτρας 80. Part of a clay lamp mould
λυχναριού
- Μέσα 4ου-μέσα 5ου αι. - Mid 4th–mid 5th c.

- Σωζ. ύψος: 2,1 εκ., σωζ μήκος: 6,5 εκ., σωζ. - Extant height 2.1 cm, extant length 6.5 cm,
πλάτος: 4,9 εκ. extant width 4.9 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Ωδείο - Thessaloniki's Agora, Odeon
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora,
αρ. ευρ. ΡΑ 7287 inv. no. ΡΑ 7287
Τμήμα πήλινη μήτρας με αποτύπωμα από Part of a clay mould with the impression of
δεξί τμήμα σώματος και λαβή λυχναριού. Το the right part of the body and handle of a
εκμαγείο που προκύπτει φέρει κοίλο δίσκο, lamp. The resulting product has a saucer-
οριζόμενο από αυλακώσεις, ο οποίος κο- shaped disk bordered by grooves, deco-
σμείται από ανάγλυφο ρόδακα με οξύληκτα rated with a raised rosette with pointed
φύλλα. Στο κέντρο του δίσκου διαμορφώ- petals. The position of the pouring hole and
νεται η θέση για τη διάνοιξη της οπής πλή- enclosing raised ring in the centre of the disk
ρωσης και περιμετρικά αυτής ανάγλυφος are plain. The shoulder has a deep groove,
δακτύλιος. Ο ώμος φέρει βαθιά αυλάκωση and the handle three parallel grooves on the
και η άνω επιφάνεια της λαβής τρεις παράλ- upper surface. This is probably a secondary
ληλες αυλακώσεις. Πρόκειται πιθανότατα mould created by surmoulage, since the im-
για δευτερογενή μήτρα, που έχει κατασκευ- print of the seam on the patrix is quite clear.
αστεί με αναμήτρωση, καθώς διακρίνονται Based on the decorative motif on the disk,
τα αποτυπώματα από το σημείο ένωσης των the patrix was probably made sometime be-
δύο τμημάτων του αγγείου από το οποίο κα- tween the middle of the 4th (Perlzweig 1961,
τασκευάστηκε. Το λυχνάρι που χρησιμοποι- 150, pl. 30, no. 1709) and the middle of the 5th
ήθηκε ως πρότυπο μπορεί να χρονολογηθεί c. (Karivieri 1996, 220, pl. 41, no. 200).
με βάση το διακοσμητικό θέμα του δίσκου Published in: Καραγιάννη 2001, fig. 17;
μεταξύ των μέσων του 4ου (Perlzweig 1961, Βελένης et al. 2010 (in press).
150, πίν. 30, αρ. 1709) και το α΄ μισό του 5ου
αι. (Karivieri 1996, 220, πίν. 41, αρ. 200). S. Z.
Δημοσιεύσεις: Καραγιάννη 2001 εικ. 17. Βε-
λένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
81. Τμήμα πήλινης μήτρας 81. Part of a clay lamp mould

λυχναριού
- Τέλη 5ου αι. - Late 5th c.

- Ύψος: 3,1 εκ., μήκος 9,8 εκ., πλάτος: 7 εκ., - Height 3.1 cm, length 9.8 cm, width 7 cm,
διάμ. δίσκου: 3,8 εκ. diameter of disk 3.8 cm
Μήτρα άνω τμήματος λυχναριού ωοειδούς Mould for the upper part of an oval lamp,
σχήματος, αδιαμόρφωτη στην άνω επιφά- the upper surface unformed. The resulting
νειά της. Το εκμαγείο που προκύπτει είναι product is oval, with a round disk bordered
ωοειδούς σχήματος, με κυκλικό δίσκο ορι- by two relief ribs between grooves and a
ζόμενο από δύο ανάγλυφες ταινίες μεταξύ raised ring in the centre, encircling the po-
αυλακώσεων και ανάγλυφο δακτύλιο στο κέ- sition for the pouring hole. The shoulder is
ντρο περιμετρικά της θέσης για τη διάνοιξη decorated with raised dots and, at the front,
της οπής πλήρωσης. Στον ώμο φέρει κοκκί- relief shields framing a raised spear-shaped
δωση που διαμορφώνει στην πρόσθια από- ornament, with the position of a small vent
ληξή του εραλδικές ανάγλυφες ασπίδες και indicated behind it. The upper surface of
μεταξύ αυτών ανάγλυφο λογχόσχημο θέμα, the handle is decorated with three parallel
στην πίσω απόληξη το οποίου υπάρχει θέση grooves. This must be a secondary mould,
για τη διάνοιξη μικρή οπής. Η επάνω επιφά- since it preserves traces of the seam on
νεια της λαβής κοσμείται από τρεις παράλ- the patrix as well as traces of the hole in its
-
186
ληλες αυλακώσεις. Πρόκειται για δευτερο- handle, while the wick hole is off-centre. The
γενή μήτρα καθώς διακρίνονται στο πλαίσιο patrix may be dated, based on a series of ex-
της τα ίχνη από το σημείο της ένωσης των amples from the Athenian Agora, to the late
δύο τμημάτων του λυχναριού-προτύπου ενώ 3rd c. (Warner Slane 1990, 33, pl. 4, no. 49;
στη θέση της λαβής διακρίνονται ίχνη από Perlzweig 1961, 138, pl. 25, no. 1264), although
την οπή που αυτή έφερε. Επιπλέον η οπή similar examples have also been dated to
καύσης είναι έκκεντρα τοποθετημένη. Ο συ- the late 5th c. (Poulou-Papadimitriou 1986,
γκεκριμένος τύπος χρονολογείται με βάση 602, fig. 44, no. 47; Broneer 1930, 225, pl. 23,
σειρά παραδειγμάτων από την Αρχαία Αγο- fig. 161, nos 910-911). The fact that this is a sec-
ρά της Αθήνας στα τέλη του 3ου αι. (Warner ondary mould, combined with the morpho-
Slane 1990, 33, πίν. 4, αρ. 49. Perlzweig 1961, logical characteristics of the patrix, places
138, πίν. 25, αρ. 1264). Ωστόσο, αντίστοιχα the latter closer to the 5th c.
παραδείγματα έχουν αποδοθεί και στα τέλη Published in: Αδάμ-Βελένη 2010, 202, fig. 2,
του 5ου αι. (Poulou-Papadimitriou 1986, 602, no. 85; Βελένης et al. 2010 (in press).
εικ. 44, αρ. 47. Broneer 1930, 225, πίν. 23, εικ.
161, αρ. 910-911). Το γεγονός ότι πρόκειται για S. Z.
δευτερογενή μήτρα, μαζί με τα μορφολογι-
κά χαρακτηριστικά του εκμαγείου κατατάσ-
σει το πρότυπο που χρησιμοποιήθηκε πιο
κοντά σε αυτά του 5ου αι.
Δημοσιεύσεις: Αδάμ-Βελένη 2010, 202, εικ.
2, αρ. 85. Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
82. Τμήμα πήλινου λυχναριού 82. Clay lamp fragment
- 3ος αι. - 3rd c.

- Μέγ. διάσταση: 4,9 εκ. - Max. dimension 4.9 cm
Τμήμα λαβής λυχναριού με μεγάλη οπή. Part of a lamp handle with large hole. The
Στην άνω επιφάνειά της κοσμείται από upper surface is decorated with a pair of
ζεύγος αυλακώσεων που διαμορφώνουν grooves forming a petal at the front end
πέταλο στην πρόσθια απόληξή της. Στην of the handle. The fine dots on the surface
εξωτερική επιφάνεια του οστράκου, ιδιαί- of the fragment, particularly between the
τερα μέσα στις αυλακώσεις του διακόσμου, grooves decorating the handle, show that
εντοπίζονται μικρές κουκκίδες που υποδει- the lamp was made in a plaster mould (for
κνύουν τη χρήση γύψινης μήτρας για την the evolution of handle shape in Attic lamps,
κατασκευή του (για την εξέλιξη των λαβών see Karivieri 1996, 74). The convergent
στα αττικά λυχνάρια, βλ. Karivieri 1996, 74). biconical form of the hole indicates that it
Η διαμπερής οπή στη λαβή παρουσιάζει συ- was pierced using a cylindrical tool applied
γκλίνουσα αμφικωνική μορφή αποτέλεσμα at an angle in order to obtain the desired
του τρόπου διάνοιξής της με κυλινδρικό size and shape (Βελένης et al. 2010, in press).
στέλεχος, το οποίο περιστρέφεται υπό γω- Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
νία προκειμένου να τελειοποιηθεί το σχήμα
και το μέγεθος της οπής (Βελένης κ.ά. 2010, S. Z.
υπό έκδ.).
Δημοσιεύσεις: Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
-
187
- Μέσα 3ου αι. - Mid 3rd c.
- Σωζ μήκος: 6,3 εκ., σωζ. πλάτος: 6 εκ., διάμ. - Extant length 6.3 cm, extant width 6 cm,
δίσκου: 3,5 εκ. diameter of disk 3.5 cm
Τμήμα μυκτήρα και άνω μέρους σώματος Fragment of the nozzle and upper part of
λυχναριού με κυκλικό δίσκο που κοσμείται the body of a lamp. The round disk is deco-
από ανάγλυφο ακτινωτό θέμα. Ο ώμος εί- rated in relief with a radial motif, while the
ναι επίπεδος και φέρει κληματίδα με σχη- flat shoulder has a tendril with alternating
ματοποιημένα φύλλα και βοτρύες σε εναλ- stylised leaves and bunches of grapes, in-
λαγή, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται terspersed with scrolls (for parallels see
ελισσόμενοι βλαστοί (για παράλληλα βλ. Perlzweig 1961, 145, pl. 28, no. 1499; Karivieri
Perlzweig 1961, 145, πίν. 28, αρ. 1499. Karivieri 1996, 209, pl. 15, no. 163). It is clear from the
1996, 209, πίν. 15, αρ. 163). Στην κάτω επιφά- lower surface of the disk that the potter
νεια του δίσκου διακρίνεται η προσπάθεια tried to make the central area as thin as
του κεραμέα να περιοριστεί όσο το δυνατό possible to reduce the risk of damage or dis-
περισσότερο το πάχος του πηλού στο κε- tortion when the pouring hole was pierced
ντρικό σημείο, προκειμένου να περιορίσει (Βελένης et al. 2010, in press).
τον κίνδυνο καταστροφής ή παραμόρφω- Published in: Καλάβρια, Μπόλη 2001, 56, fig.
σης του λυχναριού κατά τη διαδικασία δι- 33α, no. 26; Αδάμ-Βελένη et al. 1996. 528, fig.
άνοιξης της οπής πλήρωσης (Βελένης κ.ά. 10b; Βελένης et al. 2010 (in press).
2010, υπό έκδ.).
Δημοσιεύσεις: Καλάβρια, Μπόλη 2001 56, S. Z.
εικ. 33α, αρ. 26. Αδάμ-Βελένη κ.ά. 1996, 528,
εικ. 10β. Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
84. Τμήμα πήλινου λυχναριού πηλού που προέκυψε από τη διάνοιξη της
οπής καύσης.
- Τέλη 3ου-αρχές 4ου αι. Δημοσίευση: Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
- Σωζ. ύψος: 4 εκ., σωζ. μήκος: 11 εκ.,
πλάτος: 9,8 εκ. Σ. Ζ.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά
- Αγορά Θεσσαλονίκης,
αρ. ευρ. ΡΑ 317 84. Clay lamp fragment
Κάτω τμήμα λυχναριού κυκλικού σχήματος - Late 3rd–early 4th c.
με προεξέχοντα μυκτήρα. Η βάση είναι - Extant height 4 cm, extant length 11 cm,
επίπεδη και κοσμείται από ομόκεντρες width 9.8 cm,
αυλακώσεις (για παράλληλο βλ. Perlzweig - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
1961, 168, πίν. 36, αρ. 2244). Στον μυκτήρα - Thessaloniki's Agora,
διατηρούνται ίχνη χρήσης. Το άνω μέρος inv. no. ΡΑ 317
του αγγείου έχει αποκολληθεί στο σημείο
της ένωσης των δύο τμημάτων (ως σημείο Lower part of a round lamp with projecting
ένωσης των δύο τμημάτων νοείται η επιφά- nozzle. The base is flat and decorated with
νεια συναρμογής των δύο κομματιών που concentric grooves (for parallel see Perlzweig
διαμορφώνουν τα κατασκευασμένα με μή- 1961, 168, pl. 36, no. 2244). The nozzle retains
τρα λυχνάρια). Στον πυθμένα διακρίνονται signs of use. The upper part of the vessel
έντονα ίχνη από το εργαλείο που χρησιμο- has broken off at the seam between the two
ποιήθηκε για τη διάνοιξη των οπών στον halves. Plainly visible on the bottom of the
δίσκο και τον μυκτήρα. Η μορφή που έχουν reservoir are the marks left by the instrument
τα σημάδια αυτά υποδεικνύει τη χρήση used to pierce the holes in the disk and the
ενός κοίλου μέσου με τριγωνική απόληξη nozzle, which was evidently a hollow tool with is a residue from the working of the wick hole.
που πιθανότατα προσομοιάζει αυτή της a triangular tip, probably something like a quill Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
πένας (Βελένης κ.ά. 2010, υπό έκδ.). Στον (Βελένης et al. 2010, in press). The mass of
πυθμένα του μυκτήρα διατηρείται μάζα clay on the lower inside surface of the nozzle S. Z.
-
188
85. Τμήμα πήλινου λυχναριού παράλληλο βλ. Perlzweig 1961, 155, πίν. 36,
αρ. 1974).
- Πρώτο μισό 4ου αι. Δημοσίευση: Αδάμ-Βελένη 2010, 195, αρ. 16.
- Ύψος: 4,7 εκ., σωζ. μήκος: 4,1 εκ., σωζ. πλά-
τος: 6,6 εκ., διάμ. βάσης: 4,2 εκ. Σ. Ζ.
Πίσω τμήμα λυχναριού με επίπεδο ώμο 85. Clay lamp fragment

διακοσμημένο από σειρά μεγάλων κουκκί-
δων και επωμίδα που διαμορφώνεται από - First half 4th c.
παράλληλες αυλακώσεις. Ο δίσκος διατη- - Height 4.7 cm, extant length 4.1 cm, extant
ρείται σε ελάχιστο τμήμα και ορίζεται από width 6.6 cm, diameter of base 4.2 cm
δύο ομόκεντρες αυλακώσεις. Η λαβή κατέρ- - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
χεται στη βάση οριζόμενη από αυλακώσεις - Thessaloniki's Agora,
στο κάτω μέρος του σώματος και φέρει δύο inv. no. ΡΑ 7319
παράλληλες αυλακώσεις στην επάνω επι-
φάνειά της, καρδιόσχημο ανάγλυφο θέμα Back part of a lamp. The flat shoulder is
στην κάτω απόληξή της και ίχνη ημιτελούς decorated with a row of large dots and an
οπής στο άνω μέρος. Τέτοια σημάδια είναι epaulette of parallel grooves. What little
αρκετά συνηθισμένα σε λυχνάρια αττικού remains of the disk is defined by two con-
τύπου που χρονολογούνται από τα τέλη του centric grooves. The handle descends to the
3ου μέχρι τα μέσα του 4ου αι. (βλ. Karivieri base, between grooves on the lower part of
1996, 74). Η βάση ορίζεται από ζεύγος ομό- the body, and has two parallel grooves on its
κεντρων αυλακώσεων και φέρει εμπίεστη upper surface, a raised heart-shaped motif
επιγραφή «ΡΟΥ». Πρόκειται για αγγείο από at the lower end, and a small punch mark dots between the decorative grooves indi-
το φημισμένο αττικό εργαστήριο του «ΡΟΥ- in the upper part. Punch marks are espe- cate the use of a plaster mould, while traces
ΦΟΥ» το οποίο λειτούργησε μέχρι τα τέλη cially common on handles from Attic lamps of spatula work over the seam are visible on
του 4ου ή τις αρχές του 5ου αι. (Karivieri 1996, dated in the late 3rd–mid 4th c. (see Karivieri the exterior surface (for parallel see Perlz-
129). Οι μικρές κουκκίδες που διακρίνονται 1996, 74). The base is defined by a pair of weig 1961, 155, pl. 36, no. 1974).
μεταξύ των αυλακώσεων στον διάκοσμο του concentric of grooves and displays the im- Published in: Αδάμ-Βελένη 2010, 195, no. 16.
αγγείου είναι ενδεικτικές της χρήσης γύψι- pressed trademark “ΡΟΥ”, identifying it as
νης μήτρας ενώ στο σημείο της ένωσης των an Attic product from the famous “RUFUS” S. Z.
δύο τμημάτων εξωτερικά διακρίνονται ίχνη workshop, which flourished until the late 4th
από την επεξεργασία της με σπάτουλα (για or early 5th c. (Karivieri 1996, 129). The small

- 4ος αι. - 4th c.
- Σωζ. μήκος: 7,7 εκ., πλάτος 5,9 εκ., διάμ. - Extant length 7.7 cm, width 5.9 cm, diameter
δίσκου: 4,1 εκ. of disk 4.1 cm
αρ. ευρ. ΑΑ 4408 inv. no. ΑΑ 4408
Άνω τμήμα ωοειδούς λυχναριού. Φέρει Upper part of an oval lamp. The round disk
κυκλικό δίσκο που κοσμείται από οκτώ is decorated with eight leaves arranged ra-
ακτινωτά διατεταγμένα φύλλα και κυκλική dially around the raised ring encircling the
οπή πλήρωσης στο κέντρο, την οποία περι- round pouring hole in the centre. The flat
βάλει ανάγλυφος δακτύλιος. Ο ώμος είναι shoulder is undecorated, while a narrow
επίπεδος και παραμένει ακόσμητος ενώ ο groove separates the nozzle from the body
μυκτήρας χωρίζεται από το σώμα του αγ- of the vessel. Between the disk and the
γείου με λεπτή αυλάκωση. Μεταξύ δίσκου nozzle is small blind hole. The fragment has
και μυκτήρα διατηρείται μικρή οπή που δεν separated from the lower part at the seam,
έχει διανοιχθεί πλήρως. Το σωζόμενο τμήμα and the handle has broken off. The wick and
έχει αποκολληθεί στο σημείο της ένωσης με pouring holes are slightly off-centre and
το κάτω μέρος του αγγείου. Οι οπές πλήρω- were worked after the vessel was removed
σης και καύσης είναι διανοιγμένες ελαφρώς from the mould. The lamp was most prob-
έκκεντρα και έχουν ολοκληρωθεί μετά την ably made using a secondary mould created
εξαγωγή του αγγείου από τη μήτρα. Η λαβή by surmoulage, since the shoulder bears
-
189
έχει αποκολληθεί από το σώμα. Πρόκειται traces of the seam on the original vessel.
πιθανότατα για λυχνάρι από δευτερογενή The small dots between the grooves indi-
μήτρα καθώς διακρίνονται στον ώμο ίχνη cates the use of a plaster mould, but their
από την επιφάνεια ένωσης των τμημάτων very low relief suggests that they came from
του λυχναριού που χρησιμοποιήθηκε ως the patrix.
πρότυπο. Οι μικρές κουκκίδες μεταξύ των Unpublished
αυλακώσεων υποδεικνύουν τη χρήση γύψι-
νης μήτρας, ωστόσο το γεγονός ότι αυτές S. Z.
παρουσιάζονται σε πολύ χαμηλό ανάγλυφο
αποτελεί ένδειξη πως προέρχονται από το
λυχνάρι-πρότυπο.
Αδημοσίευτο
Σ. Ζ.
87. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- σαμιακών εργαστηρίων και φέρουν υπόλευ-

ασμένο με μήτρα κο επίχρισμα (βλ. Καραγιάννη 2001, εικ. 17).
- 4ος αι.
- Σωζ. ύψος: 3,6 εκ., σωζ. μήκος: 9 εκ., Σ. Ζ.
πλάτος: 6,9 εκ., διάμ. δίσκου: 3,3 εκ., διάμ.
βάσης: 2,6 εκ.
αρ. ευρ. ΑΠ 51 87. Mould-made clay lamp
Ωοειδές λυχνάρι με σπασμένη την πρόσθια - 4th c.
απόληξη του μυκτήρα. Ανάγλυφη ταινία - Extant height 3.6 cm, extant length 9
ορίζει τον δίσκο και το κανάλι επικοινωνίας. cm, width 6.9 cm, diameter of disk 3.3 cm,
Ο ώμος κοσμείται από ζεύγη ομόκεντρων diameter of base 2.6 cm
ανάγλυφων δακτυλίων με κουκκίδα στο κέ- - Thessaloniki's Agora, Odeon
ντρο τα οποία περιβάλλονται από πεταλο- - Thessaloniki's Agora,
ειδή πλαίσιο. Στο κάτω τμήμα του αγγείου inv. no. ΑΠ 51
η βάση ορίζεται από ανάγλυφο δακτύλιο
και λεπτή αυλάκωση. Στο πίσω μέρος πέντε Oval lamp. The tip of the nozzle is broken.
ανάγλυφες ταινίες σε διάταξη ριπιδίου εκ- A raised band defines the disk and drain-
κινούν από τη λαβή ενώ στο πρόσθιο ζεύγη age channel. The shoulder is decorated
ανάγλυφων ταινιών μεταξύ αυλακώσεων with pairs of raised concentric rings with a
βαίνουν εκατέρωθεν του μυκτήρα (για πα- dot in the centre, enclosed within a petal-
ράλληλο βλ. Bailey 1988, 393, πίν. 114, αρ. shaped border. The base is defined by a
Q3207. Το παράδειγμα της Αγοράς μιμείται raised ring and narrow groove. At the back,
τα διακοσμητικά θέματα με απλοποιήσεις, five raised ribs fan out from the handle,
τόσο στην άνω όσο και την κάτω επιφάνεια). while at the front pairs of raised bands be-
Στο σημείο της ένωσης των δύο τμημάτων tween grooves run down either side of the
του αγγείου, εξωτερικά, ο αρμός παραμεί- nozzle (for parallel see Bailey 1988, 393, pl
νει διακριτός. Η οπή πλήρωσης και καύσης 114, no. Q3207. The example from the Agora
έχουν ολοκληρωθεί μετά την εξαγωγή από imitates, in simplified form, these decora-
τη μήτρα με κοίλο ημικυλινδρικό μέσο, τα tive motifs on both the upper and the lower
ίχνη του οποίου διακρίνονται στον πυθμένα surfaces). The seam between the two parts and off-white slip, which draw on the rep-
του μυκτήρα ενώ η οπή καύσης έχει διανοι- of the vessel is quite visible on the out- ertory of Anatolian and Samian workshops
χθεί διαγωνίως. Ολόκληρη η επιφάνεια του side. The pouring hole and wick hole were and are finished with an off-white slip (see
αγγείου είναι καλυμμένη από υπόλευκο επί- worked after the vessel was moulded using Καραγιάννη 2001, fig. 17).
χρισμα και διατηρεί στον μυκτήρα περιορι- a hollow, semi-cylindrical tool, which has left Unpublished
σμένα ίχνη χρήσης. Υιοθετεί τη μορφή και marks on the floor of the nozzle, while the
τα διακοσμητικά θέματα λυχναριών, η πα- wick hole was pierced diagonally. The entire S. Z.
ραγωγή των οποίων αποδίδεται στη Σάμο surface of the vessel is covered with an off-
και χρονολογούνται στον 7ο μ.Χ. αι. (Poulou- white slip, and traces of use are still visible
Papadimitriou 1986, 594-595, εικ. 53). Ανή- on the nozzle. In form and decoration this
κει σε μια σειρά παραδειγμάτων από την vessel corresponds to a 7th -c. Samian type
Αγορά Θεσσαλονίκης με κοκκινωπό πηλό (Poulou-Papadimitriou 1986, 594-595, fig.
και υπόλευκο επίχρισμα, τα οποία αντλούν 53). It is one of a series of examples from
από το ρεπερτόριο των μικρασιατικών και Thessaloniki's Agora with with reddish clay
-
190
88. Τμήμα πήλινου λυχναριού τμημάτων, εξωτερικά, διακρίνονται ίχνη από
τη χρήση σπάτουλας. Οι μικρές κουκκίδες
- Μέσα 4ου αι. στον διάκοσμο είναι ενδεικτικές της χρήσης
- Ύψος: 4,9 εκ., σωζ. μήκος: 7,7 εκ., πλάτος: 7,9 γύψινης μήτρας για την κατασκευή.
εκ., διάμ. δίσκου: 5,4 εκ., διάμ. βάσης: 3,9 εκ. Δημοσίευση: Αδάμ-Βελένη 2010, 196, εικ. 6-7,
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά αρ. 30.
αρ. ευρ. ΡΑ 7320 Σ. Ζ.
Τμήμα λυχναριού κυκλικού σχήματος με

αποκρουσμένο το πρόσθιο τμήμα. Ο δίσκος 88. Clay lamp fragment
κοσμείται από ακτινωτό θέμα και ορίζεται
από ζεύγος ανάγλυφων ταινιών. Ο ώμος εί- - Mid 4th c.
ναι επίπεδος και φέρει ανάγλυφη κληματίδα - Height 4.9 cm, extant length 7.7 cm, width
με σχηματοποιημένα φύλλα και βοτρύες 7.9 cm, diameter of disk 5.4 cm, diameter of
σε εναλλαγή. Η λαβή κατέρχεται στο κάτω base 3.9 cm
μέρος του σώματος με αυλακώσεις εκατέ- - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
ρωθεν αυτής, φέρει ζεύγος αυλακώσεων - Thessaloniki's Agora,
στην επάνω επιφάνειά της, καρδιόσχημο inv. no. ΡΑ 7320
ανάγλυφο θέμα στην κάτω απόληξή της και
ίχνη ημιτελούς οπής στο άνω τμήμα. Η βάση Part of an almost round lamp, the front badly
ορίζεται από ζεύγος ομόκεντρων αυλακώσε- chipped. The disk is decorated with a radial
ων και φέρει στο κέντρο εμπίεστη επιγραφή motif and defined by a pair of raised bands. continued in operation until the late 5th c.
«Α». Πρόκειται για αττικό λυχνάρι από το ερ- The flat shoulder displays a relief tendril (Karivieri 1996, 83. For parallel see Perlzweig
γαστήριο του Άλφα όπως είναι γνωστό λόγο with alternating stylised leaves and bunches 1961, 146, pl. 28, no. 1562). The example from
της χρήσης του γράμματος «Α» ως σήμα of grapes. The handle, which extends along the Athenian Agora comes from the Strato-
κατατεθέν στη βάση των προϊόντων του. Η the lower part of the body between flanking laos workshop, which was roughly contem-
ακμή του εργαστηρίου σημειώνεται στον 4ο grooves, has a blind hole at the top, a pair porary with the “A” workshop (Αδάμ-Βελένη
αι., ενώ εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι τα of grooves along the upper surface, and a 2010, 189). On the outside of the vessel, there
τέλη του 5ου (Karivieri 1996, 83. Για παράλλη- raised heart-shaped motif at the lower end. are spatula marks along the seam line. The
λο βλ. Perlzweig 1961, 146, πίν. 28, αρ. 1562). The base is defined by a pair of concentric small spots on the decoration betray the use
Το παράδειγμα από την Αγορά των Αθηνών grooves and has an impressed “A” in the cen- of a plaster mould.
προέρχεται από το εργαστήριο του Στρατο- tre. This is an Attic lamp from the “Alpha” Published in: Αδάμ-Βελένη 2010, 196, figs 6-7,
λάου, το οποίο λειτούργησε την ίδια περίπου workshop, so called because of the trade- no. 30.
περίοδο με εκείνο του «Α» (Αδάμ-Βελένη mark “A” on the base of its manufactures,
2010, 189). Στο σημείο της ένωσης των δύο which flourished particularly in the 4th c. and S. Z.

- Μέσα 4ου αι. - Mid 4th c.
- Σωζ. ύψος: 5,1 εκ., σωζ. μήκος: 4,5 εκ., σωζ. - Extant height 5.1 cm, extant length 4.5 cm,
πλάτος: 4,7 εκ., extant width 4.7 cm,
Τμήμα σώματος, βάσης και λαβής λυχναριού. Part of the body, base and handle of a lamp.
Ο δίσκος φέρει ανάγλυφο ρόδακα. Ο ώμος The disk displays a raised rosette. The shoul-
κοσμείται από έντονα ανάγλυφη κληματίδα der is decorated with a vine tendril with al-
με φύλλα και βοτρύες σε εναλλαγή. Η λαβή ternating leaves and bunches of grapes in
φέρει τρεις παράλληλες αυλακώσεις στην strong relief. The handle has three parallel
επάνω επιφάνειά της ενώ η βάση ορίζεται grooves on the upper surface, while the
από δύο ομόκεντρες αυλακώσεις (για παράλ- base is defined by two concentric grooves
ληλα βλ. Perlzweig 1961, 152, πίν. 31, αρ. 1789. (for parallels see Perlzweig 1961, 152, pl. 31,
Lindros Wohl 1972, 129-30, πίν. 34, αρ. 14). no. 1789; Lindros Wohl 1972, 129-130, pl. 34,
Έντονα ίχνη επεξεργασίας μετά την εξαγωγή no. 14). The back of the handle was obvi-
από τη μήτρα διακρίνονται στο πίσω μέρος ously reworked after unmoulding, and there
της λαβής ενώ στο σημείο της ένωσης, εξω- are spatula marks on the smoothed surface
τερικά, διαμορφώνεται πλατιά επιφάνεια με around the outer side of the seam.
ίχνη από σπάτουλα. Unpublished
Σ. Ζ. S. Z.
-
191
- Β΄ μισό 4ου αι. - 2nd half 4th c.
- Μέγ. διάσταση.: 5,4 εκ., πλάτος: 3,7 εκ., - Max. dimension 5.4 cm, width 3.7 cm,
διάμ. δίσκου: 4,2 εκ. diameter of disk 4.2 cm
Άνω τμήμα λυχναριού με κυκλικό δίσκο που Upper part of a lamp with a round disk
κοσμείται από ακτινωτό θέμα. Στο κέντρο decorated with a radial motif. A raised ring
διαμορφώνει κυκλική οπή πλήρωσης την encircles the round pouring hole in the cen-
οποία περιθέει ανάγλυφος δακτύλιος. Ό tre. The flat shoulder is decorated with a
ώμος είναι επίπεδος και κοσμείται από ιχθυ- herringbone pattern (for parallel see Perlz-
άκανθα (για παράλληλο βλ. Perlzweig 1961, weig 1961, 148, pl. 29, no. 1610). The piece has
148, πίν. 29, αρ. 1610). Έχει αποκολληθεί στο separated from the lower half at the seam.
σημείο ένωσης με το κάτω τμήμα. Η διάνοι- The pouring hole was worked after the ves-
ξη της οπής πλήρωσης έχει ολοκληρωθεί sel had been removed from the mould. In
μετά την εξαγωγή του αγγείου από τη μή- section there are clearly two layers of clay of
τρα. Στην τομή του οστράκου είναι ευδιάκρι- the same quality: one of uniform thickness,
τες δύο στρώσεις πηλού όμοιας σύστασης. forming the inner surface of the fragment,
Η πρώτη από αυτές είναι λεπτότερη σε πά- the other thinner, to permit a sharper im-
χος, προκειμένου να αποτυπωθούν με μεγα- pression of the decorative motifs (Βελένης
λύτερη ευκρίνεια τα διακοσμητικά θέματα, et al. 2010, in press).
ενώ η δεύτερη διαμορφώνει την εσωτερική Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
επιφάνεια του οστράκου (Βελένης κ.ά. 2010
υπό έκδ.). S. Z.
Σ. Ζ.

- Β΄ μισό 4ου αι - 2nd half 4th c.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
αρ. ευρ. ΑΠ 74 inv. no. ΑΠ 74
Λαβή και τμήμα σώματος λυχναριού που Handle and part of the body of a lamp. The
φέρει δίσκο τετράγωνου σχήματος, ο οποί- disk is square, edged with a radial pattern of
ος κοσμείται από ακτινωτό θέμα με στιγμές dots. The flat shoulder has impressed circles
στις απολήξεις του. Ο ώμος είναι επίπεδος with dots in the centre in either side of the
με εμπίεστους κύκλους που φέρουν στιγμές handle, the upper surface of which has a
στο κέντρο, εκατέρωθεν της λαβής, η άνω pattern of grooves (Koutoussaki 2008, 289,
επιφάνεια της οποίας κοσμείται από αυ- fig. 395, no. 463.1). Traces of spatula work are
λακώσεις (για παράλληλο βλ. Koutoussaki visible over the area where the two halves
2008, 289, εικ. 395, αρ. 463.1). Στο σημείο meet. Lamps with square disk are among
ένωσης των δύο τμημάτων του, εξωτερικά, the less widely distributed products of the
διακρίνεται πλατιά επιφάνεια με ίχνη επε- Attic workshops, and date from the late
ξεργασίας από σπάτουλα. Τα λυχνάρια με 4th or early 5th c. (Karivieri 1996, 205; Bovon
δίσκο τετράγωνου σχήματος έχουν περιορι- 1966, 80).
σμένη διάδοση μεταξύ των προϊόντων των Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
αττικών εργαστηρίων και χρονολογούνται
στα τέλη του 4ου -αρχές του 5ου αι. (Karivieri S. Z.
1996, 205. Bovon 1966, 80).
Σ. Ζ.
-
192
92. Τμήμα πήλινου λυχναριού πηλό, όσο και μορφολογικά.
Δημοσίευση: Αδάμ-Βελένη 2010, 199, αρ.
- 4ος-5ος αι. 60.
- Σωζ, ύψος σώματος: 2,4 εκ., μήκος: 8,5 εκ.,
πλάτος: 6 εκ., διάμ. δίσκου: 4,3 εκ. Σ. Ζ.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, αρ. ευρ. ΡΑ 344
Άνω τμήμα λυχναριού ωοειδούς σχήμα- 92. Clay lamp fragment

τος. Στον κυκλικό δίσκο φέρει δυσδιάκριτη
ανάγλυφη παράσταση ζώου, πιθανότατα - 4th–5th c.
πετεινού και στον ώμο δύο σειρές μεγά- - Extant body height 2.4 cm, length 8.5 cm,
λων κουκκίδων. Ο μυκτήρας ορίζεται από width 6 cm, diameter of disk 4.3 cm.
δύο διαγώνιες αυλακώσεις, ενώ η επάνω - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
επιφάνεια της λαβής διακοσμείται από δύο - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΡΑ 344
λεπτές παράλληλες αυλακώσεις. Πρόκει-
ται για αμελώς κατασκευασμένο αγγείο. Ο Upper part of an oval lamp. Barely visible on
δίσκος είναι έκκεντρα τοποθετημένος με the round disk is a relief figure of an animal,
αποτέλεσμα το πλάτος του ώμου να κατα- probably a cock, while the shoulder has two
νέμεται άνισα στις δύο πλευρές. Μορφολο- rows of large dots. The nozzle is bordered
γικά ανήκει σε ένα τύπο αττικών λυχναριών by two diagonal grooves, and the upper sur-
τα οποία φέρουν στον δίσκο παραστάσεις face of the handle displays two narrow par-
ζώων, με πιο συνηθισμένη αυτή του λέο- allel grooves. The lamp is carelessly made.
ντα, και χρονολογούνται στον 3ο και τον 4ο The disk is off-centre, making the shoulders
αι. (Broneer 1930, πίν. 17, 18. Perlzweig 1961, of uneven width. Morphologically, the lamp
130, πίν. 21, αρ. 970, 97). Αντίθετα το εικονο- belongs to the Attic type of lamp with an an-
γραφικό θέμα του πετεινού απαντά κατά imal (usually a lion) on the disk, which were
κύριο λόγο σε βορειοαφρικανικά λυχνάρια made in the 3rd and 4th c. (Broneer 1930, pls
(Bonifay 2004, εικ. 211, αρ. 45. Enambli 1976, 17, 18; Perltzweig1961, 130, pl. 21, nos 970, 974), besides being carelessly made it also differs
αρ. 626. Bailey 203, πίν. 28, αρ. Q1838). Το although the rooster motif is more common- from Attic manufactures morphologically
παράδειγμα από την Αγορά χρονολογείται ly found on North African lamps (Bonifay and in the composition of the clay.
με βάση τα συνευρήματα. Αποτελεί εμ- 2004, fig. 211, no. 45; Enambli 1976, no. 626; Published in: Αδάμ-Βελένη 2010, 199, no. 60.
φανώς απομίμηση των αττικών προτύπων Bailey 203, pl. 28, no. Q1838). The example
καθώς, εκτός από την αμελή κατασκευή, δι- from the Forum dating based on neighbour- S. Z.
αφοροποιείται από αυτά τόσο ως προς τον ing finds and is obviously an imitation, since

- Μέσα 4ου-αρχές 5ου αι. - Mid 4th–early 5th c.
- Μέγ. διάσταση 6,8 εκ. - Max. dimension 6.8 cm
Τμήμα πρόσθιου μέρους άνω τμήματος λυ- A fragment of the front part of the upper
χναριού. Ανάγλυφη ταινία ορίζει τον ωοειδή half of a large lamp. A raised band defines
δίσκο και το στενό κανάλι που τον συνδέει the oval disk and narrow channel with the
με την οπή καύσης, την οποία περιθέει ανά- wick hole and its encircling raised ring. The
γλυφος δακτύλιος. Ο ώμος και ο μυκτήρας shoulder and nozzle are decorated with
κοσμούνται με τρεις σειρές μεγάλων κουκκί- three rows of large dots, while the exterior
δων ενώ η εξωτερική επιφάνεια του οστρά- surface of the fragment is covered by an
κου καλύπτεται από ιριδίζων επίχρισμα και iridescent slip and shows marked traces of
φέρει έντονα ίχνη χρήσης. Πρόκειται για use. The lamp has been dated on the basis
λυχνάρι μεγάλου μεγέθους που χρονολογεί- of neighbouring finds. Comparable exam-
ται από τα συνευρήματά του και παράλληλα ples have been found in the Ukraine (in-
του έχουν βρεθεί στην περιοχή της Ουκρα- formation from my colleague E.Ю. Клeнинa).
νίας (πληροφορία από την συνάδελφο E. Ю. Both the wick hole and the pouring hole
Клeнинa). Η διάνοιξη τόσο της οπής καύσης were worked after the vessel had been re-
όσο και της οπής πλήρωσης έχουν ολοκλη- moved from the mould.
ρωθεί μετά την εξαγωγή του λυχναριού από Unpublished
τη μήτρα.
Αδημοσίευτο S. Z.
Σ. Ζ.
-
193
- Μέσα 4ου-μέσα 5ου αι. - Mid 4th–mid 5th c.
- Σωζ. ύψος: 3,1 εκ., μέγ. διάσταση: 6,9 εκ. - Extant height 3.1 cm, max. dimension 6.9 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora, SE sector
νοτιανατολικός τομέας - Thessaloniki's Agora,
- Αγορά Θεσσαλονίκης, inv. no. ΡΑ 1543
Πίσω τμήμα λυχναριού με επίπεδο δίσκο Back part of a lamp. The surviving part of
που καταλαμβάνει ολόκληρη την άνω επι- the flat disk, which occupies the whole top
φάνεια του αγγείου. Κοσμείται στο σωζό- surface of the vessel, is decorated with the
μενο τμήμα του από ανάγλυφη παράσταση relief image of a bird, probably a swan, turn-
πουλιού, πιθανώς κύκνου, που στρέφει το ing its head to the left. Behind it is a large
κεφάλι προς τα αριστερά. Στο πίσω μέρος pouring hole encircled by a high raised ring,
διαμορφώνεται μεγάλη οπή πλήρωσης from which springs the oval ribbon handle
περιβαλλόμενη από υψηλό ανάγλυφο δα- that ends on the lower part of the body. The
κτύλιο, επί του οποίου εφάπτεται η γένεση round base is formed by a high raised ring. A
ταινιωτής λαβής, ωοειδούς διατομής, που large quantity of surplus clay adheres to the
απολήγει στο κάτω μέρος του σώματος. Η seam on the inside, squeezed out when the
βάση είναι κυκλική και διαμορφώνεται από two pieces were pressed together during
υψηλό ανάγλυφο δακτύλιο. Στο σημείο ένω- assembly, while on the outside the careless-
σης των δύο τμημάτων εντοπίζεται μεγάλη ly worked surface has been reinforced with
ποσότητα πλεονάζοντος πηλού εσωτερικά extra clay. The lower part of the vessel is
ενώ εξωτερικά ενισχύεται από επίθετο πηλό carelessly made and slightly smaller than the
και η επεξεργασία της επιφάνειας είναι upper part. The pouring hole was worked in
μάλλον αμελής. Το κάτω τμήμα του αγγείου the mould, while the handle is applied. The
είναι αμελώς κατασκευασμένο και ελαφρώς vessel dating based on neighbouring finds
μικρότερο από το επάνω. Η οπή πλήρωσης although it cannot be identified typologi-
έχει διαμορφωθεί απ’ ευθείας στη μήτρα, cally with any published examples.
ενώ η λαβή είναι επίθετη. Το αγγείο χρονο- Unpublished
λογείται από τα συνευρήματά του, ωστόσο
δεν στάθηκε δυνατό να ταυτιστεί τυπολογι- S. Z.
κά με κάποιο από τα δημοσιευμένα παρα-
δείγματα.
Σ. Ζ.

- Μέσα 5ου αι. - Mid 5th c.
- Ύψος: 4,3 εκ., σωζ. μήκος: 9,3 εκ., σωζ. - Height 4.3 cm, extant length 9.3 cm, extant
πλάτος: 5,5 εκ., διάμ. βάσης: 2,5 εκ. width 5.5 cm, diameter of base 2.5 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Πλατεία - Thessaloniki's Agora, Square
Τμήμα λυχναριού με κοίλο δίσκο, που κο- Part of a lamp with a saucer-shaped disk
σμείται από σχηματοποιημένο ανάγλυφο decorated with a raised stylised rosette with
ρόδακα με κυρτά πέταλα και επίπεδο ώμο curving petals, and a flat shoulder with a
με ανάγλυφη ιχθυάκανθα. Η λαβή κατέρ- raised herringbone design. The handle de-
χεται στο κάτω μέρος του σώματος, όπου scends to the lower part of the body, where
ορίζεται από αυλακώσεις τοποθετημένες it is bordered by grooves on either side; the
εκατέρωθεν. Στην άνω επιφάνειά της φέρει upper surface has three parallel grooves on
τρεις παράλληλες αυλακώσεις στο επάνω the upper part and two on the lower. The
τμήμα και δύο στο κάτω. Η βάση είναι κυκλι- round flat base is shaped by a groove encir-
κή, επίπεδη, διαμορφωμένη από αυλάκωση cling an impressed stylised branch (for paral-
και φέρει εσωτερικά εμπίεστο σχηματοποι- lel see Karivieri 1996, 216, pls 39-40, no. 185).
ημένο κλαδί (για παράλληλα βλ. Karivieri The decorative motif on the base is found
1996, 216, πίν. 39-40, αρ. 185). Το διακοσμη- on the products of various Attic workshops
τικό θέμα της βάσης απαντά σε προϊόντα and seems to have been used as a symbol
-
194
διαφορετικών αττικών εργαστηρίων και of good fortune rather than a trademark, as
φαίνεται πως χρησιμοποιείται μάλλον ως is the case with other motifs or inscriptions
σύμβολο καλοτυχίας παρά σαν εμπορικό (Karivieri 1996, 77-78). Spatula marks remain
σήμα όπως συμβαίνει με άλλα θέματα ή on the broad band covering the seam be-
επιγραφές (Karivieri 1996, 77-78). Στο σημείο tween the two parts on the outside of the
ένωσης των δύο τμημάτων του αγγείου, εξω- vessel. The presence of slip on much of the
τερικά, διαμορφώνεται πλατιά επιφάνεια με interior surface suggests that it was applied
έντονα ίχνη από επεξεργασία με σπάτουλα. by dipping rather than brushing (Βελενης et
Το επίχρισμα φαίνεται πως έχει εφαρμοστεί al. 2010, in press).
με εμβάπτιση και όχι με απλή επάλειψη Published in: Βελενης et al. 2010 (in press).
όπως υποδεικνύει η παρουσία του σε μεγά-
λο μέρος της εσωτερικής επιφάνειας (Βελέ- S. Z.
νης κ.ά. 2010, υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
96. Πήλινο λυχνάρι με συμφυή 96. Clay lamp with part of a

τροχήλατο λυχνοστάτη stand
- 5ος-6ος αι. - 5th–6th c.
- Ύψος με λυχνοστάτη: 2,8 εκ., σωζ. μήκος: - Height with the stand 2.8 cm, extant length
8,7 εκ., σωζ. πλάτος: 5,7 εκ. 8.7 cm, extant width 5.7 cm
Τμήμα λυχναριού κυκλικού σχήματος, με Part of a round lamp with saucer-shaped

κοίλο δίσκο που ορίζεται από ανάγλυφη disk defined by a raised band, projecting
ταινία, προεξέχοντα μυκτήρα και τμήμα nozzle and part of a cylindrical stand formed
λυχνοστάτη κυλινδρικού σχήματος που δι- of three successive coils. The upper part of
αμορφώνει τρεις επάλληλες σπείρες. Το the lamp is mould-made, while the lower
άνω τμήμα του λυχναριού έχει κατασκευα- part and the stand were thrown on a wheel.
στεί με χρήση μήτρας, ενώ το κάτω τμήμα On the outside, a groove marks the point
καθώς και ο λυχνοστάτης είναι τροχήλατα. of union of the upper and lower parts. The
Μία αυλάκωση υποδεικνύει εξωτερικά το whole surface of the vessel is charred. Dat-
σημείο της ένωσης του άνω μέρους με το ing based on neighbouring finds.
τροχήλατο τμήμα. Ολόκληρη η επιφάνεια Unpublished
του αγγείου φέρει έντονα ίχνη καύσης. Χρο-
νολογείται με βάση τα συνευρήματα. S. Z.
Σ. Ζ.

πλάτος: 6 εκ., διάμ. δίσκου: 4,3 εκ. extant width 6 cm, diameter of disk 4.3 cm
Πρόσθιο τμήμα λυχναριού με κυκλικό σώμα Front part of a lamp with round body and
και προεξέχοντα μυκτήρα. Στον δίσκο, ο projecting nozzle. The disk, which is de-
οποίος ορίζεται από οδοντωτή ταινία, φέ- fined by a dentilled band, retains part of
ρει ανάγλυφη παράσταση, αποσπασματικά its decoration: a tripod with a vertical shaft
σωζόμενη με τριποδικό στήριγμα, που απο- between floral ornaments. The decorative
λήγει σε κάθετο στέλεχος και φυτικό θέμα motif is not clear, but is likely to have been
-
195
εκατέρωθεν (βλ. Γερούση 2010, 223, εικ. 15, a seven-branched candlestick between
αρ. Λ 692. Το συγκεκριμένο παράδειγμα από palm fronds (see Γερούση 2010, 223, fig. 15,
τη Θήρα διαφοροποιείται τυπολογικά αλλά nr. Λ 692. While the example from Thira is
ο διάκοσμος παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα typologically different from this lamp, the
με τα λυχνάρι από την Αγορά). Το διακοσμη- decoration is very similar). A scrolling Greek
τικό θέμα δεν είναι σαφές, ωστόσο πιθανόν key worked in relief ornaments the shoul-
να απεικονίζει επτάφωτη λυχνία που περι- der. A small part of the wick hole is visible
βάλλεται από κλάδους βαΐων. Στον ώμο κο- on the nozzle and parts of the two pouring
σμείται από ανάγλυφο σπειρομαίανδρο. Δι- holes on the disk. This is an Anatolian lamp,
ατηρείται μικρό τμήμα της οπής καύσης στο probably of the planta pedis type (Poulou-
μυκτήρα και τμήματα από τις δύο οπές πλή- Papadimitriou 1986, 586-588), and based
ρωσης στον δίσκο. Πρόκειται για λυχνάρι μι- on its morphological features was probably
κρασιατικής προέλευσης που ανήκει πιθανό- made in the late 4th (Poulou-Papadimitriou
τατα στην κατηγορία των λυχναριών planta 1986, 587) or 5th c. (Garnett 1975, 200), or
pedis (Poulou-Papadimitriou 1986, 586-588) possibly between the mid 5th and late 6th c.
και με βάση τα μορφολογικά χαρακτηριστι- (Βailey 1975, 372). Traces of spatula work are
κά του μπορεί να χρονολογηθεί από τα τέλη visible over the seam on the outside of the
του 4ου (Poulou-Papadimitriou 1986, 587) μέ- vessel, while the holes were worked after it
χρι τον 5ο (Garnett 1975, 200) ή κατ’ άλλους was removed from the mould. The slip was
από τα μέσα του 5ου μέχρι τα τέλη του 6ου probably applied by dipping after the holes
αι. (Βailey 1975, 372). Στο σημείο της ένωσης had been made. This was probably done in
των δύο τμημάτων, εξωτερικά, διατηρούνται two stages: one for the lower part, when a
ίχνη από την επεξεργασία με σπάτουλα, ενώ small quantity of slip apparently ran into the
οι οπές έχουν διανοιχθεί μετά την εξαγωγή interior through the wick hole, and one for
του λυχναριού από τη μήτρα. Το επίχρισμα the upper, when all the holes would have
έχει πιθανότατα εφαρμοστεί με εμβάπτιση been completely immersed in the fluid clay,
του αγγείου μετά τη διάνοιξη των οπών. Η thus allowing more to run into the interior
εμβάπτιση του αγγείου γίνονταν πιθανότατα and consequently explaining why almost the
σε δύο δόσεις, μια για το κάτω μέρος, οπότε entire interior surface of the upper part of
μικρή ποσότητα επιχρίσματος θα έρεε προς the vessel is covered with slip (Βελενης et
το εσωτερικό από την οπή καύσης, και μια al. 2010, in press).
για το άνω μέρος. Κατά το δεύτερο στάδιο Unpublished
όλες οι οπές του αγγείου θα ήταν εξ ολοκλή-
ρου βυθισμένες στον υδαρή πηλό και επο- S. Z.
μένως η εισροή του επιχρίσματος θα ήταν
εντονότερη, ερμηνεύοντας έτσι το γεγονός
ότι ολόκληρη σχεδόν η εσωτερική επιφάνεια
του άνω τμήματος του αγγείου φέρει επίχρι-
σμα (Βελένης κ.ά. 2010, υπό έκδ.).
Σ. Ζ.

- Ύψος: 4,9 εκ., σωζ. μήκος: 7,7 εκ., πλάτος: 7,9 - Height 4.9 cm, extant length 7.7 cm, width
εκ., διάμ. δίσκου: 5,4 εκ. διάμ. βάσης: 3,9 εκ. 7.9 cm, diameter of disk 5.4 cm, diameter of
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά base 3.9 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
αρ. ευρ. ΡΑ 7321 - Thessaloniki's Agora,
inv. no. ΡΑ 7321
Λαβή και κάτω μέρος σώματος ωοειδούς Handle and lower part of the body of an
λυχναριού. Διατηρείται μικρό τμήμα του oval lamp, retaining part of the shoulder
ώμου, που κοσμείται από μεγάλες κουκκίδες and its decoration of large dots crowned by
με ανάγλυφο δακτύλιο στην άνω επιφάνειά a raised ring. The handle has three grooves
τους. Η λαβή φέρει τρεις αυλακώσεις στην on the upper surface and ends in a relief
επάνω επιφάνειά της και απολήγει σε ανά- fishtail motif on the lower part of the body,
γλυφο θέμα ουράς ψαριού στο κάτω μέρος with impressed sets of concentric circles at
του σώματος, με εμπίεστα σύνολα ομόκε- the tips and the fork. The base, a raised ring
-
196
ντρων κύκλων στις απολήξεις και τη συμβολή between grooves, displays an impressed
των κλάδων του. Η βάση διαμορφώνεται από planta pedis in the centre. On the front,
ανάγλυφο δακτύλιο μεταξύ αυλακώσεων και pairs of parallel grooves run down from both
φέρει στο κέντρο εμπίεστο ανθρώπινο πέλμα. sides of the nozzle, with pairs of concentric
Στο πρόσθιο μέρος ζεύγη παράλληλων αυλα- impressed circles between and on either
κώσεων βαίνουν εκατέρωθεν του μυκτήρα side of them. Morphologically the lamp could
και φέρουν μεταξύ τους και εκατέρωθεν ζεύ- be dated in the 5th (Poulou-Papadimitriou
γη ομόκεντρων εμπίεστων κύκλων. Πρόκειται 1986, 589, fig. 8, no. 8) or in the 6th c. (Bailey
για λύχνο που ανήκει στην κατηγορία των μι- 1988, 384, pl. 106, no. Q3123. The difference
κρασιατικών λυχναριών που είναι γνωστά ως with the parallel in the British Museum is the
planta pedis (Poulou-Papadimitriou 1986, 586- presence of three impressed circles with
588) εξ’ αιτίας του εμπίεστου πέλματος που dot at the tips of the fishtail ornament). The
κοσμεί τη βάση τους. Με βάση τα μορφολο- exceptionally fine quality of the clay and
γικά χαρακτηριστικά του χρονολογείται κατά strong slip label this as an imported article.
τον 5ο αι. (Poulou-Papadimitriou 1986, 589, εικ. Marked traces of spatula work remain over
8, αρ. 8.) ή κατά τον 6ο αι. (Bailey 1988, 384, πίν. the join between the two halves of the vessel.
106, αρ. Q3123. Το παράλληλο του Βρετανικού The slip was probably applied by dipping. The
Μουσείου διαφοροποιείται ως προς την πα- wick hole was finished after unmoulding and
ρουσία τριών εμπίεστων κύκλων με κουκκίδα retains some signs of use. The small dots on
στις απολήξεις του θέματος ουράς ψαριού). the inside of some of the grooves indicates
Η εξαιρετική ποιότητα του πηλού και το έντο- the use of a plaster mould, probably little
νο επίχρισμα υποδεικνύουν πως πρόκειται used given the sharpness of the relief of the
για εισαγόμενο παράδειγμα. Στο σημείο της decorative motifs.
ένωσης των δύο τμημάτων εξωτερικά έντονα Published in: Μπόλη, Σκιαδαρέσης 2001, 102,
ίχνη επεξεργασίας με σπάτουλα. Η εφαρμο- fig. 35β, no. 28
γή του επιχρίσματος έχει γίνει πιθανότατα με
εμβάπτιση. Η οπή καύσης έχει ολοκληρωθεί S. Z.
μετά την εξαγωγή από τη μήτρα και διατηρεί
περιορισμένα ίχνη χρήσης. Οι μικρές κουκκί-
δες που απαντούν στο εσωτερικό ορισμένων
αυλακώσεων είναι ενδεικτικές της χρήσης
γύψινης μήτρας, πιθανότατα ελάχιστα χρησι-
μοποιημένης όπως μαρτυρεί το έντονο ανά-
γλυφο των διακοσμητικών θεμάτων.
Δημοσιεύσεις: Μπόλη, Σκιαδαρέσης 2001,
102, εικ. 35β, αρ. 28.
Σ. Ζ.

- Ύψος σώματος: 2,5 εκ., σωζ. μήκος: 5,5 εκ., - Height of body 2.5 cm, extant length 5.5 cm,
σωζ. πλάτος: 5,7 εκ., διάμ. βάσης: 2,65 εκ. extant width 5.7 cm, diameter of base 2.65 cm
Τμήμα ωοειδούς ακόσμητου λυχναριού που Back part of an undecorated oval lamp with
φέρει μόνο λεπτή αυλάκωση στην επάνω επι- only a narrow groove on the upper surface of
φάνεια της λαβής. Στο σημείο της ένωσης των the handle. Some surplus clay adheres to the
δύο τμημάτων εντοπίζεται πλεονάζων πηλός seam on the inside, squeezed out when the
εσωτερικά ενώ εξωτερικά διαμορφώνεται two pieces were pressed together during as-
ανάγλυφη ταινία. Με βάση τα μορφολογικά sembly, while on the outside there is a raised
χαρακτηριστικά του χρονολογείται κατά τον band. Morphologically the lamp could be
5ο αι. (Bovon 1966, 86, πίν. 16, αρ. 602) ή κατά dated in the 5th (Bovon 1966, 86, pl. 16, no. 602)
τον 6ο αι. (Hayes 1992, 82). Αξίζει να σημειωθεί or in the 6th c. (Hayes 1992, 82). Similar pieces
πως αντίστοιχα παραδείγματα έχουν βρεθει have been found in 7th -century strata at Con-
και σε στρώματα του 7ου αι. στην Κωνσταντι- stantinople (Hayes 1992, 84, pl. 18, no. 8).
νούπολη (Hayes 1992, 84, πίν. 18, αρ. 8). Unpublished
S. Z.
Σ. Ζ.
-
197
100. Πήλινο λυχνάρι, κατα- 100. Mould-made clay lamp
σκευασμένο με μήτρα
- 6ος αι. - 6th c.
- Ύψος: 3,4 εκ., σωζ. μήκος: 8 εκ., πλάτος: 6 - Height 3.4 cm, extant length 8 cm, width 6
εκ., διάμ. δίσκου: 2,6 εκ. cm, diameter of disk 2.6 cm
Σχεδόν ακέραιο λυχνάρι ωοειδούς σχήμα- Almost intact oval lamp. The flat disk is bor-
τος. Ο δίσκος είναι επίπεδος, οριζόμενος dered by a raised band, while the shoulder
από ανάγλυφη ταινία ενώ ο ώμος φέρει has a relief scroll. A framed area between
ανάγλυφο ελισσόμενο βλαστό. Στον χώρο the disk and the wick hole is decorated with
μεταξύ του δίσκου και της οπής καύσης a cross, while on the lower part of the body
διαμορφώνεται πλαίσιο που κοσμείται με a raised band runs from the handle to the
σταυρό ενώ στο κάτω μέρος του σώματος base. The nozzle and front part of the lamp
ανάγλυφη ταινία εκκινεί από τη λαβή και show marked signs of use.
απολήγει στη βάση. Στον μυκτήρα και το Published in: Αδάμ-Βελένη et al. 1997, 528,
πρόσθιο μέρος του λυχναριού έντονα ίχνη fig. 10γ.
χρήσης.
Δημοσιεύσεις: Αδάμ-Βελένη κ.ά. 1997, 528, S. Z.
εικ. 10γ.
Σ. Ζ.

- 6ος αι. - 6th c.
- Σωζ. ύψος: 3,3 εκ., μήκος: 9,45 εκ., - Extant height 3.3 cm, length 9.45 cm, extant
σωζ. πλάτος: 4,6 εκ., διάμ. δίσκου: 3,3 εκ. width 4.6 cm, diameter of disk 3.3 cm
Τμήμα αμυγδαλόσχημου λυχναριού. Ο δί- Part of an almond-shaped lamp. The disk

σκος και το κανάλι ορίζονται από ανάγλυ- and channel are defined by a raised band.
φη ταινία. Ο ώμος κοσμείται από μεγάλες, The shoulder is decorated with large dots in
έντονα ανάγλυφες κουκκίδες και η λαβή sharp relief, and the handle with two paral-
από δύο παράλληλες αυλακώσεις στην άνω lel grooves on the upper surface (for paral-
επιφάνειά της (για παράλληλα βλ. Bruneau lel see Bruneau 1965, 141, pl. 33, no. 4709).
1965, 141, πίν. 33, αρ. 4709). Στο σημείο ένω- Surplus squeezed clay remains on the inner
σης των δύο τμημάτων του λύχνου εσωτε- face of the join, while on the outside the
ρικά παρατηρείται πλεονάζων πηλός ενώ seam line is marked by a wide raised band.
εξωτερικά διαμορφώνεται πλατιά ανάγλυ- The dots decorating the shoulder are care-
φη ταινία. Οι κουκκίδες που κοσμούν τον lessly executed and reveal a working of the
ώμο είναι αμελώς εκτελεσμένες και υπο- new mould, which is possibly cast from a
δεικνύουν επεξεργασία της δευτερογενούς lamp with dots in low relief (Βελένης et al.
μήτρας που πιθανότατα έχει διαμορφωθεί 2010, in press). With this vessel were found
από κάποιο λυχνάρι με κοκκίδωση που δια- coins from the reigns of Anastasius I (491-
τηρούνταν σε χαμηλό ανάγλυφο (Βελένης 518) and Justinian I (527-565) (see Thessa-
κ.ά. 2010 υπό έκδ.). Στα συνευρήματα του loniki's Agora, inv. nos ΡΑ 3191 and ΡΑ 3190
συγκεκριμένου αγγείου συμπεριλαμβάνο- respectively).
νται νομίσματα του Αναστασίου Α΄ (491-518) Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
και του Ιουστινιανού Α΄ (527-565) (Αγορά
της Θεσσαλονίκης, αρ. ευρ. ΡΑ 3190 και ΡΑ S. Z.
3191 αντίστοιχα).
Σ. Ζ.
-
198
102. Πήλινο επίθετο την αρχική του θέση. Το αντικείμενο χρονο-
διακοσμητικό λογείται με βάση τα συνευρήματά του.
- 6ος αι.
- Σωζ. ύψος: 1,3 εκ., σωζ. μήκος: 5,2 εκ., πλά- Σ. Ζ.
τος: 5,4 εκ., διάμ. δίσκου 3,5 εκ.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή στοά
αρ. ευρ. ΡΑ 1504 102. Applied clay ornament
Τμήμα πήλινου επίθετου διακοσμητικού με - 6th c.
ανάγλυφη παράσταση επτάφωτης λυχνίας. - Extant height 1.3 cm, extant length 5.2 cm,
Το θέμα αυτό δεν είναι άγνωστο στις παρα- width 5.4 cm, diameter of disk 3.5 cm
στάσεις που κοσμούν τον δίσκο λυχναριών - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
(Bailey 1975, 191, πίν. 16, αρ. Q1730 και 251, πίν. - Thessaloniki's Agora,
44, αρ. 2061-2063. Bonifay 2004, 415, εικ. 231, inv. no. ΡΑ 1504
αρ. 4. Μαρκή 2010, 209, εικ. 1γ. Perlzweig 1996, 83) and are thought in some cases
133, 22, αρ. 1065. Goodenough τ. 3, εικ. 923- Part of a clay ornament with a seven- to indicate the local presence of a Jewish
958. Γερούση 2010, 223, εικ. 15, αρ. Λ 692), branched lamp in relief. This motif is not community (Μαρκή 2010, 209). The piece,
τα οποία αποκαλούνται συνήθως εβραϊκά unfamiliar as a disk ornament on lamps which probably comes from the decoration
(Karivieri 1996, 83) και θεωρούνται σε ορι- (Bailey 1975, 191, pl. 16, no. Q1730, 251, pl. 44, of a vessel, is mould-made and has become
σμένες περιπτώσεις ενδεικτικά της παρου- nos 2061-2063; Bonifay 2004, 415, fig. 231, no. detached from its original position. It is
σίας του εβραϊκού στοιχείου σε μια περιοχή 4; Μαρκή 2010, 209, fig. 1γ; Perlzweig 133, 22, dating based on neighbouring finds.
(Μαρκή 2010, 209). Προέρχεται πιθανότατα no. 1065; Goodenough vol. 3, figs 923-958; Unpublished
από τον διάκοσμο αγγείου, είναι κατασκευ- Γερούση 2010, 223, fig. 15, no. Λ 692) which
ασμένο με μήτρα και έχει αποκολληθεί από are usually described as Jewish (Karivieri S. Z.

- Ύψος: 3,2 εκ., σωζ. μήκος: 7,95 εκ., σωζ. - Height 3.2 cm, extant length 7.95 cm, extant
πλάτος: 5,95 εκ., διάμ. βάσης: 2,6 εκ. width 5.95 cm, diameter of base 2.6cm
Ωοειδές λυχνάρι από το οποίο λείπει η Oval lamp, missing the tip of the nozzle. A
πρόσθια απόληξη του μυκτήρα. Ανάγλυφη raised band defines the disk and drainage
ταινία ορίζει τον δίσκο και το κανάλι. Φέρει channel. Raised dots decorate the shoul-
κοκκίδωση στον ώμο και ανάγλυφα πέταλα der, and relief petals, facing the back of the
εκατέρωθεν του μυκτήρα, τα οποία στρέφο- vessel, flank the nozzle. A raised ring on the
νται προς το πίσω μέρος. Στο κάτω τμήμα lower part of the vessel defines the base,
του αγγείου ανάγλυφος δακτύλιος ορίζει τη which has an impressed planta pedis in the
βάση, η οποία φέρει στο κέντρο εμπίεστο centre. At the back, there is a fishtail motif in
ανθρώπινο πέλμα. Στο πίσω μέρος διαμορ- low relief with an impressed circle between
φώνεται, σε χαμηλό ανάγλυφο, θέμα ουράς the tips, while on the front pairs of grooves
ψαριού με εμπίεστο κύκλο μεταξύ των απο- run from either side of the nozzle to an im-
λήξεών του ενώ στο πρόσθιο, ζεύγη αυλα- pressed circle (for parallel see Bailey 1975,
κώσεων βαίνουν εκατέρωθεν του μυκτήρα 391, plate 112, nos Q3193-3194). The wick and
και στη συμβολή τους φέρουν εμπίεστο pouring holes were worked after the piece
κύκλο (για παράλληλό του βλ. Bailey 1975, was removed from the mould. The nozzle
391, πίν. 112, αρ. Q3193-3194). Η διάνοιξη των and upper part of the vessel retain marked
οπών πλήρωσης και καύσης έχει ολοκληρω- signs of use.
θεί μετά την εξαγωγή του λυχναριού από τη Unpublished
μήτρα. Στον μυκτήρα και στο άνω μέρος του
αγγείου υπάρχουν έντονα ίχνη χρήσης. S. Z.
Σ. Ζ.
-
199
- Σωζ. ύψος: 1,3 εκ., σωζ. μήκος: 5,2 εκ., πλά- - Extant height 1.3 cm, extant length 5.2 cm,
τος: 5,4 εκ., διάμ. δίσκου: 3,5 εκ. width 5.4 cm, diameter of disk 3.5 cm
Άνω τμήμα ωοειδούς λυχναριού. Ο δίσκος Upper part of an oval lamp, which came
κοσμείται από ακτινωτό θέμα και ορίζεται apart at the seam. The disk is decorated
από ζεύγος ανάγλυφων ταινιών. Ο ώμος with a radial motif and defined by a pair of
φέρει ζώνη από σύνολα ανάγλυφων ομό- raised bands. Sets of raised concentric cir-
κεντρων κύκλων και σειρά από ανάγλυφους cles above a row of raised rings decorate the
δακτυλίους χαμηλότερα (για παράλληλά shoulder (for parallel see Lyon-Caen, Hoff
του βλ. Lyon-Caen, Hoff 1986, 134. Oziol 1977, 1986, 134; Oziol 1977, 256; Oziol 1993, 69-70;
256. Oziol 1993, 69-70. Lafli 2003 196). Έχει Lafli 2003, 196). The pouring hole was fully
αποκολληθεί στο σημείο της ένωσης με το shaped in the mould. The handle is chipped.
κάτω τμήμα του αγγείου. Η οπή πλήρωσης This lamp was probably an import from the
έχει διαμορφωθεί εξ ολοκλήρου στη μήτρα southeast Mediterranean.
ενώ η λαβή είναι αποκρουσμένη. Πρόκειται Unpublished
πιθανότατα για λυχνάρι εισηγμένο από την
περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. S. Z.
Σ. Ζ.
105. Πήλινο λυχνάρι, κατα- του αγγείου, πρακτική που παρατηρείται

σκευασμένο με μήτρα και σε άλλα λυχνάρια από την Αγορά (βλ.
Καραγιάννη 2001, 154, εικ. 19) και μπορεί να
- 6ος-7ος αι. σχετίζεται με κάποια τοπική παραγωγή. Για
- Σωζ. ύψος: 2,4 εκ., μήκος: 9 εκ., πλάτος: 6,1 τη χρονολόγηση βλ. στον παρόντα τόμο αρ.
εκ., διάμ. δίσκου: 2,4 εκ., διάμ. βάσης: 2,2 εκ. κατ. 108.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Ωδείο Δημοσιεύσεις: Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σχεδόν ακέραιο αμυγδαλόσχημο λυχνάρι

με τρεις σειρές μεγάλων κουκκίδων στον 105. Mould-made clay lamp
ώμο και τέσσερεις παράλληλες ανάγλυφες
ταινίες στο κανάλι που ενώνει τον δίσκο με - 6th–7th c.
τον μυκτήρα. Στο κάτω μέρος του αγγείου - Extant height 2.4 cm, length 9 cm, width
ανάγλυφος δακτύλιος ορίζει την ωοειδή 6.1 cm, diameter of disk 2.4 cm, diameter of
βάση. Περιμετρικά διατάσσονται τέσσερις base - 2.2 cm
ανάγλυφοι σταυροί, οι εγκάρσιες κεραίες - Thessaloniki's Agora, Odeon
των οποίων ενώνονται με τη βάση (βλ. στον - Thessaloniki's Agora,
παρόντα τόμο αρ. κατ. 108). Στο σημείο ένω- inv. no. ΡΑ 1226
σης των δύο τμημάτων, εξωτερικά, πηλός
από το άνω τμήμα στρέφεται προς το κάτω Almost intact almond-shaped lamp with
προκειμένου να ενισχυθεί το σημείο επα- three rows of large dots on the shoulder and the generally low relief of the decoration.
φής τους. Οι κουκκίδες του ώμου παρουσι- four parallel ribs on the drainage channel. The wick and pouring holes are carelessly
άζουν διαφοροποίηση ως προς το μέγεθος, On the lower part of the vessel a raised ring worked, and were probably made in the
γεγονός που υποδεικνύει επεξεργασία της defines the oval base. Around the perimeter mould. Traces of use are evident around the
μήτρας, η οποία έχει πιθανότατα είναι πι- are four relief crosses, with ribs linking their wick hole. The exterior surface of the ves-
θανότατα δευτερογενής. Η υπόθεση αυτή cross arms to the base (see in the present sel is entirely covered with a white slip; this
ενισχύεται από το χαμηλό ανάγλυφο του volume cat. no. 108). Where the two parts has been observed on other lamps from the
διακόσμου. Οι οπές καύσης και πλήρωσης meet, excess clay from the upper part has Agora (see Καραγιάννη 2001, 154, fig. 19),
είναι αμελώς εκτελεσμένες και έχουν πιθα- been folded down in order to strengthen and may reflect the practice of some local
νότατα διανοιχθεί εξ ολοκλήρου στη μήτρα. the seam. The dots on the shoulder are not manufacturer.
Ίχνη από τη χρήση του αγγείου είναι εμφανή uniform in size, indicating interference with Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
στην οπή καύσης. Υπόλευκο επίχρισμα κα- the mould, which was probably created by
λύπτει ολόκληρη την εξωτερικά επιφάνεια surmoulage, an assumption reinforced by S. Z.
-
200
106. Τμήμα πήλινου λυχναριού ται πλεονάζων πηλός, εν είδει δακτυλίου,
αποτέλεσμα της διάνοιξης της οπής μετά
- 6ος-7ος αι. την εξαγωγή του λυχναριού από τη μήτρα.
- Σωζ. ύψος: 1,3 εκ., σωζ. μήκος: 5,2 εκ., πλά- Δημοσιεύσεις: Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.)
τος: 5,4 εκ., διάμ. δίσκου: 3,5 εκ.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Πλατεία Σ. Ζ.
Πίσω τμήμα λυχναριού. Στον ώμο φέρει 106. Clay lamp fragment
κοκκίδωση ενώ στο κάτω μέρος του σώμα-
τος ανάγλυφη ταινία εκκινεί από τη λαβή - 6th–7th c.
και βαίνει προς τη βάση (για παράλληλο βλ. - Extant height 1.3 cm, extant length 5.2 cm,
Bailey 1975, 391, πίν. 112, αρ. Q3194). Η λαβή width 5.4 cm, diameter of disk 3.5 cm
του αγγείου έχει εξολοκλήρου αποκολληθεί - Thessaloniki's Agora, Square
από τον ώμο αποκαλύπτοντας μικρή λοβο- - Thessaloniki's Agora, 2010, in press). Anatolian lamps often lose
ειδή επιφάνεια. Το παράδειγμα αυτό είναι inv. no. ΡΑ 1428 their handles at this point, and the same
ενδεικτικό της σταδιακής πλήρωσης των technique was likely used elsewhere as well.
κοιλωμάτων της μήτρας με πηλό. Φαίνεται Back part of a lamp. There are raised dots on The surplus clay ringing the pouring hole
πως ο λυχνουργός τοποθετούσε σβόλους the shoulder, while on the lower part of the shows that the hole was worked after the
πηλού γεμίζοντας την κοιλότητα που δια- body a raised band runs from the handle to vessel had been removed from the mould.
μορφώνονταν στη θέση της λαβής και εν the base (for parallel see Bailey 1975, 391, pl. Published in: Βελένης et al. 2010 (in press)
συνεχεία εφάρμοζε τον πηλό που διαμόρ- 112, no. Q3194). The handle of the vessel has
φωνε στο σώμα του αγγείου (Βελένης κ.ά. completely come away from the shoulder, S. Z.
2010, υπό έκδ.). Η λαβή συχνά αποκολλάται leaving a small lobate surface. This shows
στο σημείο αυτό σε λυχνάρια μικρασιατικού that the mould was filled with clay in stages:
τύπου, ωστόσο είναι πιθανό η ίδια τεχνική the potter evidently first filled the hollow for
να εφαρμόζονταν και σε άλλες παραγωγές. the handle and afterwards added the clay to
Περιμετρικά της οπής πλήρωσης διακρίνε- form the body of the vessel (Βελένης et al.
107. Τμήμα πήλινου λυχναριού σεις που παράγονταν στα εργαστήρια της
Κορίνθου.
- 6ος-7ος αι. Αδημοσίευτο
- Μέγ. διάσταση: 6,8 εκ. σωζ. μήκος: 6,3 εκ.,
σωζ. πλάτος: 6 εκ., διάμ. δίσκου: 3,5 εκ. Σ. Ζ.
107. Clay lamp fragment
Τμήμα κάτω μέρους σώματος λυχναριού. Η
βάση διαμορφώνεται από ανάγλυφο δακτύ- - 6th–7th c.
λιο και κοσμείται από σύνολο ομόκεντρων - Max. dimension 6.8 cm, extant length 6.3
δακτυλίων στο κέντρο και ανάγλυφους cm, extant width 6 cm, diameter of disk 3.5 cm
κύκλους στην περιφέρεια. Στο πίσω μέρος - Thessaloniki's Agora, Odeon
του αγγείου διατηρείται η κάτω απόληξη - Thessaloniki's Agora,
της ραμφόσχημης λαβής του. Πρόκειται inv. no. ΡΑ 20
για απομίμηση βορειοαφρικάνικων παρα-
δείγματων του Τύπου Atlante X (Anselmino, Fragment of the lower part of the body of
Pavolini 1981, 200), που χρονολογείται σε γε- a lamp. The base is a raised ring decorated
νικές γραμμές μεταξύ 5ου και 7ου αι. (Bonifay with a set of concentric rings in the centre a brown clay and has a thin slip of a similar
2004, 370-416). Τα αγγεία αυτά έτυχαν and raised circles around the perimeter. The shade. Both the decorative motif on the
εκτεταμένης αντιγραφής από τα αττικά lower end of the beak-shaped handle can base (Garnett 1975, 182) and the clay (Kari-
εργαστήρια παραγωγής λυχναριών κατά be seen at the back of the vessel. This lamp vieri 1996, 39) match imitations produced in
τον 6ο και τον 7ο αι. (Karivieri 1996, 58) και is an imitation of North African examples Corinthian workshops.
ακόμη νωρίτερα από τα εκείνα της Κορίν- of the Atlante X Type (Anselmino, Pavolini Unpublished
θου (Garnett 1975, 195-199). Το συγκεκριμέ- 1981, 200), which may be generally dated to
νο παράδειγμα είναι κατασκευασμένο με the period from the 5th to the 7th c. (Bonifay S. Z.
καστανόχρωμο πηλό και φέρει ένα λεπτό, 2004, 370-416). These vessels were widely
αντίστοιχης απόχρωσης επίχρισμα. Τόσο copied by the Attic lamp manufactories in
το διακοσμητικό θέμα της βάσης (Garnett the 6th and 7th centuries (Karivieri 1996, 58)
1975, 182) όσο και ο πηλός (Karivieri 1996, 39) and even earlier in Corinth (Garnett 1975,
παρουσιάζουν αντιστοιχία με τις απομιμή- 195-199). This particular example is made of
-
201
108. Πήλινο λυχνάρι, κατα- Προσομοιάζει περισσότερο σε λυχνάρι από
σκευασμένο με μήτρα το ναυάγιο του Yassi Ada (Vitelli 1981, εικ. 9-3,
9-4, αρ. L12), το οποίο ωστόσο διατηρεί ακό-
- 6ος-7ος αι. σμητο το κανάλι. Εξελικτικά λοιπόν τα αγγείο
- Ύψος: 2,9 εκ., σωζ. μήκος: 8,2 εκ., της Αγοράς μάλλον θα πρέπει να τοποθετη-
πλάτος: 6 εκ. θεί στα τέλη του 6ου - αρχές 7ου αι.
Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά Αδημοσίευτο
Αμυγδαλόσχημο λυχνάρι από το οποίο λείπει

η πρόσθια απόληξη του μυκτήρα. Ο δίσκος 108. Mould-made clay lamp
και το κανάλι που τον ενώνει με τον μυκτή-
ρα ορίζονται από ενιαία ανάγλυφη ταινία. - 6th–7th c.
Στο κανάλι επικοινωνίας διακρίνονται τρεις - Extant length 8.2 cm, width 6 cm, height
ανάγλυφες νευρώσεις ενώ ο ώμος κοσμείται 2.9 cm
από τρεις σειρές μεγάλων κουκκίδων. Στον - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
μυκτήρα διατηρούνται έντονα ίχνη χρήσης - Thessaloniki's Agora,
ενώ η λαβή είναι διαμορφωμένη πιθανότατα inv. no. ΡΑ 290
μετά την εξαγωγή του αγγείου από τη μήτρα.
Αντίθετα, η μεγάλη οπή πλήρωσης και η οπή Almond-shaped lamp, missing the front
καύσης φαίνεται πως έχουν πιθανότατα δια- end of the nozzle. The disk and drainage the 7th c. (Bruneau 1965, 141; Bailey 1975, 391,
νοιχθεί εξ ολοκλήρου στη μήτρα. Πρόκειται channel are bordered by a single raised pl. 112, nos Q3192-3194). The example from
για λυχνάρι που αντιγράφει πρωϊμότερα band. There are three ribs in this channel, the Agora is atypical in the simplification of
μικρασιατικά πρότυπα με κυκλικό δίσκο, τα while the shoulder is decorated with three the decoration, with just three rows of large
οποία φέρουν ανάγλυφα πέταλα στον μυκτή- rows of large raised dots. The nozzle shows dots, and the presence of ribs in the chan-
ρα. Η εκδοχή με το ανοιχτό κανάλι χρονολο- marked traces of use. The handle was prob- nel. It more closely resembles a lamp from
γείται στο δεύτερο μισό του 6ου-μέσα του 7ου ably shaped after the vessel was removed the Yassi Ada shipwreck (Vitelli 1982, 193, figs
αι. (Bruneau 1965, 141. Bailey 1975, 391, πίν. 112, from the mould, whereas the large pour- 9-3, 9-4, no. L12), although the drainage chan-
αρ. Q3192-3194). Το παράδειγμα από την αγο- ing hole and the wick hole seem to have nel on that vessel is undecorated. Based on
ρά διαφοροποιείται από αυτά ως προς την been formed entirely within it. This vessel the evolution of the type, this vessel should
απλοποίηση του διακόσμου με τη χρήση τρι- is a copy of an earlier Anatolian type with probably be placed in the late 6th or early 7th c.
ών μόλις σειρών από μεγάλες κουκκίδες και a round disk and relief petals on the noz- Unpublished
την παρουσία νευρώσεων στο τμήμα μετα- zle. The open channel version dates from
ξύ δίσκου και μυκτήρα κανάλι επικοινωνίας. the second half of the 6th to the middle of S. Z.

- Late 6th–early 7th c.
- Τέλη 6 -αρχές 7 αι.
ου ου
- Height of body 2.9 cm, length 8.8 cm, width
- Ύψος σώματος: 2,9 εκ., μήκος: 8,8 εκ., 6.3 cm, diameter of disk 3.1 cm, diameter of
πλάτος: 6,3 εκ., διάμ. δίσκου: 3,1 εκ., διάμ. base 2.4 cm
βάσης: 2,4 εκ. - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά - Thessaloniki's Agora,
- Αγορά Θεσσαλονίκης, inv. no. ΡΑ 336
Λυχνάρι ωοειδούς σχήματος με κοκκίδωση Oval lamp with granulation on the shoulder.
στον ώμο. Η βάση διαμορφώνεται από ανά- A raised ring on the lower part of the ves-
γλυφο δακτύλιο. Στο πίσω μέρος διακρίνε- sel forms the base. There is a raised fishtail
ται ανάγλυφο θέμα ουράς ψαριού ενώ στο ornament at the back of the vessel, while at
πρόσθιο ζεύγη αυλακώσεων βαίνουν εκα- the front pairs of grooves run along either
τέρωθεν του μυκτήρα και φέρουν στη συμ- side of the nozzle to an impressed circle
βολή τους εμπίεστο κύκλο (για παράλληλο (for parallel see Abadie-Reynal, Sodini 1992,
βλ. Abadie-Reynal, Sodini 1992, 71-72, εικ. 29, 71-72, fig. 29, no. L35). The decoration is in
αρ. L35). Η διακόσμηση διατηρείται σε ιδιαί- exceptionally low relief, possibly due to the
τερα χαμηλό ανάγλυφο, γεγονός που πιθα- use of a well-worn mould or a mould taken
νότατα οφείλεται στη χρήση φθαρμένης ή from a long series of copies made by sur-
δευτερογενούς μήτρας ή μήτρας που έχει moulage.
προκύψει από μακρά σειρά αντιγραφών με Unpublished
την τεχνική της αναμήτρωσης.
Σ. Ζ.
-
202
110. Τμήμα πήλινου λυχναριού παραμένει διακριτός. Η λαβή είναι επίθετη. Ο
δίσκος διαμορφώνεται από ξεχωριστό κομ-
- Αρχές 6ου–μέσα 7ου αι. μάτι πηλού που έχει προφανώς τοποθετηθεί
- Ύψος σώματος: 3,9 εκ., σωζ. μήκος: 7 εκ., στη μήτρα μετά την επίθεση του υλικού που
διάμ. δίσκου: 4 εκ. διαμορφώνει τον ώμο.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Πλατεία Αδημοσίευτο
αρ. ευρ. ΡΑ 11034 Σ. Ζ.
Δεξί τμήμα σώματος λυχναριού. Ο δίσκος

είναι επίπεδος, σε μικρή υποχώρηση, φέρει 110. Clay lamp fragment
τμήμα κυκλικής οπής πλήρωσης και ορίζεται
από ανάγλυφη ταινία με κουκκίδες στην άνω - Early 6th–mid 7th c.
επιφάνειά της. Ο ώμος είναι έντονα κυρτός - Height of the body 3.9 cm, extant length 7 cm,
και κοσμείται από ανάγλυφο φυτικό θέμα. Το diameter of disk 4 cm
κάτω μέρος του σώματος και η βάση παραμέ- - Thessaloniki's Agora, Square
νουν ακόσμητα. Στο πίσω μέρος του αγγείου - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΡΑ 11034
διατηρείται η γένεση λαβής ωοειδούς διατο-
μής (για παράλληλα βλ. Hayes 1980, 124-129). Right part of the body of a round lamp. A inscriptions. The example from the Agora is
Η προέλευση των αγγείων αυτού του τύπου raised band with dots on its upper surface probably an import, since the clay and the slip
αποδίδεται στην περιοχή του Ασουάν της Αι- defines the flat, slightly sunken disk, which re- match those of Egyptian manufactures (Bailey
γύπτου. Φέρουν συνήθως πλούσιο ανάγλυφο tains part of the pouring hole. The shoulder is 1988, 230). There are traces of spatula work
διάκοσμο και σε πολλές περιπτώσεις ανάγλυ- strongly curved, and decorated with a raised over the seam, which in places is still visible.
φες επιγραφές. Το παράδειγμα από την Αγο- floral motif. The lower part of the body and The handle is applied. The disk is fashioned
ρά είναι μάλλον εισηγμένο καθώς ο πηλός και base are undecorated. The fragment retains from a separate piece of clay which was evi-
το επίχρισμά του ταιριάζουν με τα χαρακτη- the root of the oval handle from the back part dently placed in the mould after the material
ριστικά της αιγυπτιακής παραγωγής (Bailey of the vessel (Hayes 1980, 124-129). Vessels of for the shoulder.
1988, 230). Στο σημείο της ένωσης των δύο this type are thought to come from the Aswan Unpublished
τμημάτων διακρίνονται ίχνη από την επεξερ- district of Egypt. They are usually richly deco-
γασία με σπάτουλα ενώ κατά τόπους ο αρμός rated with relief work, and often display relief S. Z.
111. Τμήμα πήλινου λυχναριού Q3357). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η

αναστροφή της επιγραφής, η οποία έχει πιθα-
- Αρχές 6ου-μέσα 7ου αι. νότατα χαραχτεί στη μήτρα χωρίς να ληφθεί
- Μέγ. διάσταση: 6,1 εκ. πρόβλεψη για την αντιστροφή του κειμένου
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Πλατεία στο εκμαγείο.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Αδημοσίευτο
αρ. ευρ. ΑΑ 1666
Σ. Ζ.
Πίσω τμήμα ωοειδούς λυχναριού με λαβή. Ο
δίσκος είναι κοίλος οριζόμενος από ανάγλυ-
φη ταινία ενώ στον ώμο φέρει διάκοσμο με 111. Clay lamp fragment
κουκκίδες και ανάγλυφη επιγραφή «ΕΤ[…]»
στο δεξί μέρος, «[…]Ν̣» στο αριστερό (για πα- - Early 6th–mid 7th c.
ράλληλο βλ. Hayes 1980, 124-129). Πρόκειται - Max. dimension 6.1 cm
για παράδειγμα που ανήκει στην παράδοση - Thessaloniki's Agora, Square
των ενεπίγραφων κοπτικών λυχναριών (Λο- - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΑΑ 1666
βέρδου-Τσιγαρίδα 1970-1972). Τα αγγεία αυτά
φέρουν στον ώμο ανάγλυφες επιγραφές θε- Back part of an oval lamp, with the handle. The
ολογικού περιεχομένου και ονόματα αγίων. saucer-shaped disk is defined by a raised band,
Πρόκειται πιθανότατα για ένα είδος ανα- while the shoulder is decorated with dots and
μνηστικών αντικειμένων που αγοράζονταν in addition displays a relief inscription: “ΕΤ[…]” has a ribbon handle rising from the back of the
σε ιερούς τόπους. Το συγκεκριμένο όστρακο on the right side, “[…]Ν” on the left (for paral- body to the shoulder (parallel example with
διαφοροποιείται από το τυπικό σχήμα των lel Hayes 1980, 124-129). This is an example of lug handle in the British Museum (Bailey 1988,
αιγυπτιακών λυχναριών ως προς τη λαβή, κα- a traditional type of Coptic lamp (Λοβέρδου- 421, pl. 127, no. Q3357). One particularly inter-
θώς αυτά φέρουν επίθετες ταινιωτές λαβές Τσιγαρίδα 1970-1972) made with a saint’s name esting feature of this lamp is the reversal of the
που εκκινούν από το πίσω μέρος του σώματος or theological phrase worked in relief on the inscription, which was apparently incised into
και απολήγουν στον ώμο. Στο παράδειγμα της shoulder, which were very likely sold as sou- the mould without allowing for the reversal of
αγοράς η λαβή είναι επίσης επίθετη αλλά λο- venirs at places of pilgrimage. This example the text on the unmoulded product.
βοειδής (αντίστοιχο παράδειγμα με λοβοειδή differs from the typical Egyptian lamps in the Unpublished
λαβή βρίσκεται στη συλλογή του Βρετανικού shape of the (in both cases) applied handle,
Μουσείου, βλ. Bailey 1988, 421, πίν. 127, αρ. which here is a lug, whereas the standard type S. Z.
-
203
112. Πήλινο τροχήλατο λυχνάρι 112. Wheel-made clay lamp
- Τέλη 6ου-αρχές 7ου αι. - Late 6th–early 7th c.
εκ., διάμ. δίσκου: 3,7 εκ. 6.9 cm, diameter of disk 3.7 cm
Το σώμα είναι κυκλικό, ωοειδούς διατομής. Part of a wheel-made lamp. The body is
Στο άνω μέρος φέρει χαμηλό, ελαφρώς round, oval in cross-section, with a slightly
κωνικό λαιμό. Ο μυκτήρας, από τον οποίο conical neck. The nozzle, of which only the
διατηρείται μόνο η γένεση, στρέφεται ελα- root remains, has a gentle upward curve.
φρώς προς τα επάνω. Η λαβή είναι ταινιω- The oval ribbon handle, decorated with
τή, ωοειδούς διατομής, κοσμείται από τρεις three grooves on the upper surface, rises
αυλακώσεις στην άνω επιφάνειά της, εκκινεί from the back of the neck and ends on the
από το πίσω μέρος του λαιμού και απολήγει lower part of the vessel. The body of the
στο κάτω μέρος του αγγείου. Το σώμα του vessel is wheel-made, the handle and noz-
αγγείου είναι τροχήλατο, ενώ η λαβή και zle are applied (Bailey 1988, 418, pl. 125, nos
ο μυκτήρας επίθετα (για παράλληλα βλ. Q3339-Q3341; Abadie-Reynal, Sodini 1992,
Bailey 1988, 418, πίν. 125, αρ. Q3339-Q3341. 84, fig. 35, no. L88; Τριβυζαδάκη 2005, 207
Abadie-Reynal, Sodini 1992, 84, εικ. 35, αρ. no. Λ14-19). Traces of the mark left by the
L88. Τριβυζαδάκη 2005, 207 αρ. Λ14-19). Στη cord used to cut the clay are still visible on
βάση διατηρούνται ίχνη από το κόψιμο του the base, although they have been largely
πηλού με νήμα, τα οποία ωστόσο έχουν σε obliterated. There are some traces of char-
μεγάλο βαθμό απαλειφθεί. Ελάχιστα ίχνη ring on the handle.
καύσης διατηρούνται στη λαβή του αγγείου. Unpublished
S. Z.
Σ. Ζ.
113. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- 113. Mould-made clay lamp

ασμένο με μήτρα
- Late 6th –early 7th c.
- Τέλη 6ου-αρχές 7ου αι. - Height 2.7 cm, length 8.8 cm, width 6.6 cm,
- Ύψος: 2,7 εκ., μήκος: 8,8 εκ., πλάτος: 6,6 εκ., diameter of disk 2.3 cm. diameter of base
διάμ. δίσκου: 2,3 εκ., διάμ. βάσης: 3,1 εκ. 3.1 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΡΑ 281
Ακέραιο λυχνάρι ωοειδούς σχήματος. Αυλά- Intact oval lamp. A groove and a raised band
κωση και ανάγλυφη ταινία ορίζουν τον κοίλο border the saucer-shaped disk, the narrow
δίσκο, το στενό κανάλι που τον ενώνει με τον drainage channel and the nozzle. The gently
μυκτήρα και την οπή καύσης. Ο ώμος είναι rounded shoulder is decorated with raised
ελαφρά κυρτός και κοσμείται με ανάγλυφα petals. The handle is horizontal, leaf-shaped,
πέταλα. Η λαβή είναι οριζόντια, φυλλόσχη- its surface badly flaked, while a raised ring
μη, έντονα απολεπισμένη στην επιφάνειά της forms the base (Poulou-Papademetriou
ενώ η βάση διαμορφώνεται από ανάγλυφο 1986, 596, fig. 26, no. 29; Vitelli 1982, 191, figs
δακτύλιο (Poulou-Papademetriou 1986, 596, 9.2, 9.4, no. L3). The lamp is of a type clas-
εικ. 26, αρ. 29. Vitelli 1981, 191, εικ. 9.2, 9.4, αρ. sified as Samian (Poulou-Papademetriou
L3). Ανήκει τυπολογικά στην κατηγορία των 1986, 594-595), but judging by the clay this is
λυχναριών η παραγωγή των οποίων αποδίδε- probably a local imitation. The vessel is care-
ται στη Σάμο (Poulou-Papademetriou 1986, lessly made, and there are marked traces of
594-595). Ωστόσο, το συγκεκριμένο παρά- burning all over the surface.
δειγμα αποτελεί πιθανότατα τοπική απομίμη- Unpublished
ση, όπως μαρτυρούν τα χαρακτηριστικά του
πηλού. Πρόκειται για αμελώς κατασκευασμέ- S. Z.
νο αγγείο με έντονα ίχνη καύσης σε ολόκλη-
ρη την επιφάνειά του.
Σ. Ζ.
-
204
- 7ος αι. - 7th c.
Πίσω τμήμα ωοειδούς λυχναριού. Ο κυκλικός Back part of an oval lamp. A raised band
δίσκος ορίζεται από ανάγλυφη ταινία ενώ το defines the round disk, most of which is
μεγαλύτερο μέρος του καταλαμβάνεται από occupied by a large, carelessly made pour-
μεγάλη αμελώς διαμορφωμένη οπή πλήρω- ing hole, worked after the vessel was un-
σης. Ο ώμος κοσμείται από ελισσόμενο βλα- moulded. The shoulder is decorated with a
στό σε χαμηλό ανάγλυφο ενώ ο μυκτήρας scroll in low relief, and the upper surface of
φέρει στην άνω επιφάνειά του τέσσερεις the nozzle with four parallel raised ribs. The
παράλληλες ανάγλυφες ταινίες. Η επιφάνεια surface of the vessel is badly chipped, and
του αγγείου διατηρείται έντονα απολεπι- there are marked traces of use at the front,
σμένη. Αποτελεί ένα από τα παραδείγματα extending back to the disk. This is one of a
μιας σειράς αγγείων από την Αγορά που series of vessels from the Agora made in imi-
μιμούνται μικρασιατικά πρότυπα του 6ου και tation of 6th and 7th c. Anatolian types. The
του 7ου αι. Στο πρόσθιο μέρος φέρει έντονα pouring hole was probably worked entirely
ίχνη χρήσης που φτάνουν μέχρι τον δίσκο. Η in the mould, for there are no indications to
οπή πλήρωσης έχει πιθανότατα διανοιχθεί εξ the contrary.
ολοκλήρου στη μήτρα καθώς δεν υπάρχουν Unpublished
ίχνη που να υποδεικνύουν το αντίθετο.
Σ. Ζ.
115. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- 115. Mould-made clay lamp

- 7ος αι. - 7th c.
- Ύψος: 3,8 εκ., μήκος: 8,5 εκ., πλάτος: 6,4 εκ., - Height 3.8 cm, length 8.5 cm, width 6.4 cm,
διάμ. δίσκου: 3,6 εκ., διάμ. βάσης: 2,7 εκ. diameter of disk 3.6 cm, diameter of base
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά 2.7 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
αρ. ευρ. ΡΑ 7346 - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΡΑ 7346
Ακέραιο ωοειδές λυχνάρι. Ζεύγος ανάγλυ- Intact oval lamp. A pair of raised bands de-
φων ταινιών ορίζει τον δίσκο, που φέρει fine the disk, with its small impressed cir-
μικρούς εμπίεστους κύκλους, και το κανάλι cles, and drainage channel. The shoulder is
που τον συνδέει με τον μυκτήρα. Ο ώμος κο- decorated with a pattern of dots and the
σμείται με κοκκίδωση και η λαβή με δύο πα- handle with two parallel grooves on the up-
ράλληλες αυλακώσεις στην επάνω επιφάνειά per surface. Beneath, the base is defined by
της. Στο κάτω τμήμα η βάση ορίζεται από a raised ring with four impressed rings on
ανάγλυφο δακτύλιο με τέσσερεις εμπίεστους the upper surface and an impressed planta
στην άνω επιφάνειά του και φέρει εμπίεστο pedis in the centre, while at the back there is
ανθρώπινο πέλμα στο κέντρο, ενώ στο πίσω a relief fishtail motif with an impressed circle
μέρος διαμορφώνεται ανάγλυφο θέμα ουράς at the fork (for parallels see Vitelli 1982, 193,
ψαριού με εμπίεστο κύκλο στη συμβολή των figs 9-3, 9-4, no. L12; Hayes 1992, 84, pl. 18,
δύο κλάδων (για παράλληλα βλ. Vitelli 1982, no. 12; Bruneau 141, pl. 33, 4709; Τριβυζαδάκη
193, εικ. 9-3, 9-4, αρ. L12. Hayes 1992, 84, πίν. 2005, 204). There are traces of spatula work
18, αρ. 12. Bruneau 141, πίν. 33, 4709. Τριβυζα- over the seam and signs of use on the nozzle.
δάκη 2005, 204). Στο σημείο ένωσης των δύο Much of the surface of the disk is chipped.
τμημάτων, εξωτερικά, διακρίνονται ίχνη από Published in: Καλάβρια, Μπόλη 2001, fig. 45.
την επεξεργασία με σπάτουλα. Ίχνη χρήσης
διατηρούνται στο μυκτήρα ενώ ο δίσκος είναι S. Z.
στην μεγαλύτερή του έκταση σπασμένος.
Δημοσιεύσεις: Καλάβρια, Μπόλη 2001 εικ. 45.
Σ. Ζ.
-
205
- 7ος αι. - 7th c.
- Σωζ. ύψος: 2,3 εκ., μήκος: 10 εκ., - Extant height 2.3 cm, length 10 cm,
πλάτος: 6 εκ., διάμ. βάσης: 3,2 εκ. width 6 cm, diameter of base 3.2 cm
Κάτω τμήμα λυχναριού με προεξέχοντα Lower part of a lamp with projecting noz-
μυκτήρα και βάση που διαμορφώνεται από zle and a base formed by a raised ring. The
ανάγλυφο δακτύλιο. Έχει αποκολληθεί στο front of the vessel, which has come apart
σημείο ένωσης με το άνω τμήμα και φέρει at the seam joining the two halves, shows
έντονα ίχνη χρήσης στο πρόσθιο μέρος. Το marked traces of use. Separation at the seam
χαρακτηριστικό της αποκόλλησης των δύο is a phenomenon that occurs with increas-
τμημάτων του λυχναριού είναι στοιχείο που ing frequency in the 7th c., signalling the de-
εντείνεται τον 7ο αι., ενδεικτικό της υποβάθμι- terioration in product quality as lamps were
σης της ποιότητας των προϊόντων που παρά- increasingly made by workshops with little or
γονται από λιγότερο ή καθόλου εξειδικευμέ- no expertise in their manufacture (Μότσιανος
να εργαστήρια (Μότσιανος 2010, 277). Ανήκει 2010, 277). This lamp belongs to a series of
σε μια σειρά αγγείων μικρού μεγέθους που small vessels made in imitation of North Af-
αντιγράφουν βορειοαφρικανικά πρότυπα rican models (Karivieri 1996, 193, pl. 9, no. 105),
(Karivieri 1996, 193, πιν. 9, αρ. 105) και εκπρο- a group which is represented at the Forum in
σωπούνται στην Αγορά της Θεσσαλονίκης Thessaloniki by three examples, all decorated
με τρία παραδείγματα, η άνω επιφάνειά των with very simple motifs (Καλάβρια, Μπόλη
οποίων διακοσμείται από ιδιαίτερα απλοποιη- 2001, 61, fig. 42) and without slip or glaze.
μένα θέματα (Καλάβρια, Μπόλη 2001, 61, εικ. Unpublished
42), ενώ κανένα από αυτά δεν φέρει επίχρι-
σμα. S. Z.
Σ. Ζ.
117. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- μυκτήρα διατηρούνται έντονα ίχνη από τη

χρήση του αγγείου, ενώ ίχνη καύσης εντοπί-
ζονται και στο πίσω μέρος. Πρόκειται πιθανό-
- 7ος αι. τατα για απομίμηση προτύπων με προέλευση
- Μέγ. διάσταση: 6,8 εκ., σωζ. μήκος: 6,3 εκ., τις μικρασιατικές ακτές (Bovon 1966, 85) ή τη
σωζ. πλάτος: 6 εκ., διάμ. δίσκου: 3,5 εκ. Σάμο (Poulou-Papademetriou 1986, 595).
- Αγορά Θεσσαλονίκης, Κρυπτή Στοά Αδημοσίευτο
αρ. ευρ. ΑΠ 106 Σ. Ζ.
Ακέραιο ωοειδές λυχνάρι από το οποίο έχει

αποκολληθεί η λαβή. Ανάγλυφη ταινία ορίζει 117. Mould-made clay lamp
τον δίσκο και το κανάλι που τον συνδέει με
τον μυκτήρα. Ο ώμος κοσμείται από ελισσό- - 7th c.
μενο βλαστό σε χαμηλό ανάγλυφο. Στο κάτω - Max. dimension 6.8 cm, extant length 6.3
τμήμα του αγγείου η βάση ορίζεται από δύο cm, extant width 6 cm, diameter of disk 3.5 cm
ομόκεντρους δακτυλίους. Στο πίσω μέρος - Thessaloniki's Agora, Cryptoporticus
διατηρείται σχηματοποιημένο ανάγλυφο - Thessaloniki's Agora, inv. no. ΑΠ 106
θέμα ουράς ψαριού ενώ στο πρόσθιο ζεύγη
ανάγλυφων ταινιών εκκινούν από τη βάση Intact oval lamp, missing the handle. A relief that the lamp was made by surmoulage. The
και βαίνουν εκατέρωθεν του μυκτήρα (για band defines the disk and the channel run- handle has broken off, and there are marks on
παράλληλα βλ. Bovon 1966, 86, πίν. 15, αρ. ning to the wick hole. The shoulder is deco- the bottom of the reservoir left by the hollow
601). Στην περιφέρεια του ώμου διατηρείται rated with a scroll in low relief. Two concentric tool used to open the pouring and wick holes
πλατιά ταινία, που υποδεικνύει πως πρόκειται rings on the lower part of the vessel define the (Βελένης et al. 2010, in press). There are trac-
για λυχνάρι από δευτερογενή μήτρα. Η λαβή base. A relief fishtail ornament may be seen es of use both on the nozzle and at the back
έχει αποκολληθεί από το αγγείο ενώ στον at the back of the vessel, while at the front a of the vessel. This is probably an imitation of a
πυθμένα του είναι διακριτά ημικυκλικά ίχνη pair of raised bands run from either side of lamp from coastal Asia Minor (Bovon 1966, 85)
από το κοίλο μέσο που χρησιμοποιήθηκε για the nozzle to the base (for parallel see Bovon or Samos (Poulou-Papademetriou 1986, 595).
τη διάνοιξη της οπής πλήρωσης και της οπής 1966, 86, pl. 15, no. 601). A broad band running Unpublished
καύσης (Βελένης κ.ά. 2010, υπό έκδ.). Στον around the perimeter of the shoulder shows
S. Z.
-
206
- 7ος αι. - 7th c.
- Ύψος: 5 εκ., μήκος: 13 εκ., πλάτος: 7,7 εκ., - Height 5 cm, length 13 cm, width 7.7 cm,
διάμ. δίσκου: 4,3 εκ., διάμ. βάσης: 3,8 εκ. diameter of disk 4.3 cm, diameter of base 3.8 cm
Ακέραιο ωοειδές λυχνάρι με σπασμένο το Intact oval lamp with chipping over the
μεγαλύτερο τμήμα του δίσκου. Ο δίσκος greater part of the disk. The disk is defined
ορίζεται από ανάγλυφη ταινία και διατηρεί by a raised band and displays a row of small
σειρά από μικρούς ανάγλυφους δακτυλίους raised rings on the upper part. The channel,
στο άνω μέρος. Στο κανάλι που συνδέει το which is not differentiated from the disk,
δίσκο με τον μυκτήρα φέρει ανάγλυφο τρί- has a raised triangle with dots around the
γωνο, με κουκκίδες περιμετρικά και οφθαλ- perimeter and an ophthalmus in the centre,
μό στο κέντρο, καθώς και μικρή οπή λίγο and a small vent just before the wick hole.
πριν την οπή καύσης. Στον ώμο διαμορφώνει Close-packed sets of raised stylised leaves
πλαίσια που κοσμούνται από πυκνά διατε- ornament areas of the shoulder (Broneer
ταγμένα, ανάγλυφα σχηματοποιημένα φύλ- 1930, 287, fig. 203, no. 1469). The base is a
λα (Broneer 1930, 287, εικ. 203, αρ. 1469). Η raised ring connected with the handle by a
βάση διαμορφώνεται από ανάγλυφο δακτύ- raised band. Typologically this piece belongs
λιο και συνδέεται με τη λαβή από ανάγλυφη to the later period of North African lamps
ταινία. Τυπολογικά ανήκει στην όψιμη περί- with geometric decoration (Bonifay 2004,
οδο των βορειοαφρικανικών λυχναριών με 410-413). The example from the Forum is
διάκοσμο γεωμετρικού χαρακτήρα (Bonifay probably an imitation, since the material
2004, 410-413). Το παράδειγμα της Αγοράς is very different from the orangey-red clay
αποτελεί πιθανότατα απομίμηση καθώς το and shiny slip typical of the North African
υλικό κατασκευής του διαφοροποιείται ση- models. The seam between the two parts
μαντικά από τον πορτοκαλέρυθρο πηλό και has been fully smoothed, but the finger-
το στιλπνό επίχρισμα των βορειοαφρικανι- prints left by the potter are still visible. The
κών προτύπων του. Στο σημείο ένωσης των wick hole and vent were worked after the
δύο τμημάτων ο αρμός έχει εξ ολοκλήρου vessel was removed from the mould. Some
απαλειφθεί, διατηρούνται ωστόσο εμφανή signs of use are visible around the wick hole.
δακτυλικά αποτυπώματα από τη διαδικασία More prominent are the traces of charring
αυτή. Η διάνοιξη της οπής καύσης και της on both surfaces of the surviving part of the
μικρής οπής πίσω από αυτή έχουν ολοκλη- disk which, in conjunction with the chipping
ρωθεί μετά την εξαγωγή από τη μήτρα. Στην all over the disk, suggest that it was delib-
οπή καύσης εντοπίζονται περιορισμένα ίχνη erately removed so that the lamp could be
χρήσης. Εντονότερη είναι η καύση στο δι- used in an unusual way, perhaps as a candle-
ατηρούμενο τμήμα του δίσκου, τόσο στην lamp. The practice of removing the disk is
άνω όσο και στην κάτω επιφάνεια. Τα ίχνη known from earlier periods, and may be as-
αυτά, σε συνδυασμό με το γεγονός πως ο sociated with the use of solid fuels, e.g. tal-
δίσκος είναι εξ ολοκλήρου σπασμένος, υπο- low (Μότσιανος 2010, 278, fig. 3).
δεικνύουν ότι έχει σκοπίμως απομακρυνθεί Published in: Καλάβρια, Μπόλη 2001, fig.
προκειμένου το λυχνάρι να χρησιμοποιηθεί 45; Αδάμ-Βελένη et al. 1996, 528, fig. 10c;
με τρόπο διαφορετικό από το συνηθισμένο, Βελένης et al. 2010 (in press).
πιθανότατα εν είδει καντήλας. Η πρακτική
της αφαίρεσης του δίσκου άλλωστε είναι S. Z.
γνωστή ήδη από παλαιότερες περιόδους
και έχει συσχετιστεί με την πιθανή χρήση
στερεών καυσίμων π.χ. ζωικού λίπους (Μό-
τσιανος 2010, 278, εικ. 3).
Δημοσιεύσεις: Καλάβρια, Μπόλη 2001 εικ.
45. Βελένης κ.ά. 2010 (υπό έκδ.).
Σ. Ζ.
-
207
119. Τμήμα πήλινου λυχναριού 119. Clay lamp
- 7ος αι. - 7th c.
Τμήμα δεξιού μέρους σώματος και μυκτή- Part of the right side of the body and nozzle
ρα. Ο δίσκος και το κανάλι που τον συνδέει of a lamp. The disk and channel are defined
με τον μυκτήρα ορίζονται από ανάγλυφη by a raised band, while the shoulder is deco-
ταινία ενώ ο ώμος κοσμείται από ανάγλυ- rated with a relief tendril. A considerable
φη κληματίδα. Στο σημείο ένωσης των δύο quantity of surplus clay adheres to the inte-
τμημάτων, εσωτερικά, εντοπίζεται άφθονη rior surface of the lower part beneath the
ποσότητα πλεονάζοντος πηλού στο κάτω seam, squeezed out when the two pieces
μέρος, αποτέλεσμα της συμπίεσής τους were pressed together during assembly.
κατά τη συναρμογή. Το φαινόμενο αυτό εί- This occurs more rarely in lamps of the At-
ναι σπανιότερο σε λυχνάρια αττικού τύπου tic type, which suggests that different meth-
γεγονός που υποδεικνύει διαφοροποιήσεις ods were used to assemble different types
στον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η of vessels (Βελένης et al. 2010, in press).
ένωση των δύο τμημάτων στους διαφορετι- The presence of surplus clay is particularly
κούς τύπους (Βελένης κ.ά. 2010, υπό έκδ.). marked in one group of vessels from the Fo-
Αξίζει να σημειωθεί πως η παρουσία πλεο- rum which are 7th -century copies of Anato-
νάζοντος πηλού είναι ιδιαίτερα έντονη σε lian types.
μια ομάδα αγγείων από την Αγορά που αντι- Published in: Βελένης et al. 2010 (in press).
γράφουν μικρασιατικά πρότυπα και χρονο-
λογούνται στον 7ο αι. S. Z.
Σ. Ζ.
120. Πήλινο λυχνάρι, κατα- του λυχναριού από τη μήτρα.

σκευασμένο με μήτρα Δημοσιεύσεις: Αδάμ-Βελένη κ.ά. 1996, 528,
εικ. 10γ.
- 7ος αι.
- Ύψος: 3,6 εκ., μήκος: 8,4 εκ., πλάτος: 6,1 εκ., Σ. Ζ.
διάμ. δίσκου: 2,3 εκ., διάμ. βάσης: 1,6 εκ.
- Αγορά Θεσσαλονίκης, αρ. ευρ. ΡΑ 1560
120. Mould-made clay lamp
Ακέραιο ωοειδές λυχνάρι. Ανάγλυφη ται-
νία ορίζει το δίσκο και το κανάλι που τον - 7th c.
συνδέει με τον μυκτήρα ενώ ο ώμος κο- - Height 3.6 cm, length 8.4 cm, width 6.1 cm,
σμείται από ανάγλυφες ακτινωτά διατεταγ- diameter of disk 2.3 cm, diameter of base 1.6
μένες νευρώσεις. Η βάση διαμορφώνεται cm
από μικρό ανάγλυφο δακτύλιο, αμελώς - Thessaloniki's Agora, Odeon
εκτελεσμένο. Στο πίσω μέρος του σώμα- - Thessaloniki's Agora,
τος, τρεις παράλληλες ανάγλυφες ταινίες inv. no. ΡΑ 1560
εκκινούν από τη λαβή και βαίνουν προς τα
κάτω (για παράλληλα βλ. Abadie-Reynal, Intact oval lamp. A raised band defines the
Sodini 1992, 74, εικ. 31, αρ. L46). Το αγγείο disk and channel, while the shoulder is dec-
καλύπτεται από υπόλευκο επίχρισμα έντο- orated with a radial pattern of raised ribs.
να απολεπισμένο στο κάτω μέρος και φέ- The base is a small raised ring, carelessly
ρει ίχνη χρήσης στην οπή καύσης, όπως executed, while at the back of the body part of the vessel marginally overhangs the
συμβαίνει σε σειρά λυχναριών όμοιων ή three parallel raised bands run down from slightly smaller lower part, while clay from
παραπλήσιων από την Αγορά Θεσσαλονί- the handle (for parallel see Abadie-Reynal, the top half covers the seam on the outside.
κης (Καραγιάννη 2001, 155, εικ. 20). Εξωτε- Sodini 1992, 74, fig. 31, no. L46). The vessel is The pouring and wick holes were worked af-
ρικά πηλός από το άνω τμήμα καλύπτει τον covered with an off-white slip, the lower part ter the vessel was removed from the mould.
αρμό της ένωσης ενώ το κάτω μέρος του badly flaked, and retains signs of use around Published in: Αδάμ-Βελένη et al. 1996, 528,
αγγείου, ελαφρώς μικρότερο, βρίσκεται σε the wick hole, as do a series of identical fig. 10c.
μικρή εσοχή. Οι οπές πλήρωσης και καύσε- or similar lamps from Thessaloniki's Agora
ως έχουν ολοκληρωθεί μετά την εξαγωγή (Καραγιάννη 2001, 155, fig. 20). The upper S. Z.
-
208
121. Τμήμα πήλινου 121. Part of a glazed clay lamp
εφυαλωμένου λυχναριού
- 10ος αι. - 10th c.

πλάτος: 6,7 εκ., διάμ. βάσης: 3,7 εκ. extant width 6.7 cm, diameter of base 3.7 cm
Ανοιχτό εφυαλωμένο λυχνάρι με ημισφαι- Open saucer-shaped lamp. The semicircular

ρική επίστεψη στο κέντρο, που φέρει μικρή επίστεψη crown in the centre has a small
κυκλική οπή στο πρόσθιο τμήμα. Η λαβή εί- round hole in the front part, while the verti-
ναι κάθετη, ταινιωτή, ωοειδούς διατομής και cal oval ribbon handle rises from the back
εκκινεί από το πίσω μέρος του λυχναριού of the vessel to the top of the crown. The
απολήγοντας στην κορυφή του λαιμού. Ολό- whole surface of the lamp is covered with a
κληρη η επιφάνεια του αγγείου είναι καλυμ- dark brown glaze (for parallels see Broneer
μένη από σκούρα καστανή εφυάλωση (για 1930, 124, 292, fig. 207, no. 1522; Abadie-Rey-
παράλληλα βλ. Broneer 124, 292, εικ. 207, nal, Sodini 1992, 85, pl. 14, no. L91; Motsianos
αρ. 1522. Abadie-Reynal, Sodini 1992, 85, πίν. 2003, pl. 115, figs 2-3). The oil reservoir is
14, αρ. L91. Motsianos 2003, πίν. 115, εικ. 2-3). wheel-made, as are the attached hemi-
Το ελαιοδοχείο είναι τροχήλατο, όπως και η spherical crown and handle.
ημισφαιρική επίστεψη, που μαζί με τη λαβή Unpublished
αποτελούν επίθετα στοιχεία.
Σ. Ζ.
122. Πήλινο τροχήλατο 122. Glazed wheel-made clay

εφυαλωμένο λυχνάρι lamp
- Μεταβυζαντινών χρόνων - Post Byzantine
πλάτος: 9 εκ. extant width 9 cm
Τροχήλατο λυχνάρι με δύο δίσκους και κω- Double lamp with a conical element ending
νικό στέλεχος που απολήγει σε συμπαγές in a knob in the centre of the upper lamp.
έξαρμα στο κέντρο του ανώτερου ελαιο- The two reservoirs are round and saucer-
δοχείου. Οι δίσκοι είναι κυκλικοί, κοίλοι, με shaped, with a nozzle formed by pinching
μυκτήρα που διαμορφώνεται από πτύχωση the body, at different angles in each case.
σε άξονα διαφορετικό για τον κάθε ένα. Η Only the base remains of the vertical, oval,
λαβή, της οποίας διατηρείται μόνο η γένεση, ribbon handle that rose from the outer
είναι κάθετη, ταινιωτή, ωοειδούς διατομής surface of the lower lamp (for parallel see
και εκκινεί από την εξωτερική επιφάνεια του Μότσιανος 2003, 62, figs 7-8, no. 7).
κάτω δίσκου (για παράλληλα βλ. Μοτσιανος Unpublished
2003, 62, εικ. 7-8, αρ. 7).
Σ. Ζ.
-
209
123. Πήλινο εφυαλωμένο 123. Glazed wheel-made clay
λυχνάρι lamp
- Μεταβυζαντινών χρόνων - Post byzantine

- Σωζ. ύψος: 16,5 εκ. - Extant height 16.5 cm
- Αγορά Θεσσαλονίκης, - Thessaloniki's Agora
Τμήμα ανοιχτού εφυαλωμένου τροχήλατου Part of an open, glazed, wheel-made lamp

λυχναριού με ψηλό πόδι. Ο δίσκος είναι κοί- with stem. The oil reservoir rests on a ver-
λος και φέρει στο κέντρο κάθετο στέλεχος tical element rising from the centre of the
για τη στήριξη του υπερκείμενου ελαιοδο- saucer-shaped wick compartment. The con-
χείου. Το στέλεχος είναι ελαφρώς κωνικό, cave, slightly conical stem forms a broad flat
κοίλο και διαμορφώνει πλατιά επίπεδη base. The vertical oval handle ends on the
βάση. Η λαβή είναι κάθετη, ωοειδούς δια- upper part of the stand. The interior sur-
τομής και απολήγει στο άνω μέρος του λυ- face of the reservoir and vertical support
χνοστάτη. Η εσωτερική επιφάνεια του ελαι- element are covered with a strong greenish
οδοχείου και το κάθετο στέλεχος φέρουν glaze and off-white slip, while drops of the
ισχυρή πρασινωπή εφυάλωση με υπόλευκο glaze remain on the outside as well.
επίχρισμα ενώ σταγόνες εφυάλωσης διατη- Unpublished
ρούνται και εξωτερικά.
Σ. Ζ.
124. Τμήμα πήλινου 124. Part of a glazed clay lamp

εφυαλωμένου λυχναριού
- Μεταβυζαντινών χρόνων - Post byzantine
Τμήμα ανοιχτού εφυαλωμένου τροχήλατου Part of an open, glazed, wheel-made lamp

λυχναριού με κοίλο δίσκο, μυκτήρα που δι- with saucer-shaped oil reservoir, nozzle
αμορφώνεται από πτύχωση του χείλους και formed by pinching the rim, and a low, coni-
χαμηλό, κωνικό έξαρμα στο κέντρο. Στην cal fitting in the centre. The stub of a con-
κάτω επιφάνειά του διατηρεί τη γένεση cave vertical element on the lower surface
κάθετου, κοίλου εσωτερικά στελέχους, που is probably the remains of a connecting ele-
πιθανότατα το συνέδεε με υποκείμενο ελαι- ment joining it to the oil reservoir and stand
οδοχείο και τη βάση του. Ολόκληρη η επι- beneath. The whole surface, inside and out,
φάνεια, εσωτερικά και εξωτερικά είναι κα- is covered with a dark green glaze over an
λυμμένη με σκούρα πρασινωπή εφυάλωση off-white undercoat. The lamp shows exten-
που φέρει υπόλευκο υπόστρωμα. Το λυχνάρι sive traces of charring.
φέρει εκτεταμένα ίχνη καύσης. Unpublished
S. Z.
Σ. Ζ.
-
210

Λυχνάρια από την Αρχαία Αγορά PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Λυχνάρια από την Αρχαία Αγορά PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ανασκαφικά σύνολα φωτιστικών μέσων της ύστερης αρχαιότητας και των

βυζαντινών χρόνων από τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της

Λυχνάρια από την Αγορά Θεσσαλονίκης

Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είναι αποτέ- 1.

Η κατασκευή των λύχνων Making lamps

79. Τμήμα πήλινης μήτρας πρότυπο που χρησιμοποιήθηκε θα πρέπει να

- Μέσα 4ου-μέσα 5ου αι. - Mid 4th–mid 5th c.

81. Τμήμα πήλινης μήτρας 81. Part of a clay lamp mould

- Τέλη 5ου αι. - Late 5th c.

82. Τμήμα πήλινου λυχναριού 82. Clay lamp fragment

- 3ος αι. - 3rd c.

Πίσω τμήμα λυχναριού με επίπεδο ώμο 85. Clay lamp fragment

86. Τμήμα πήλινου λυχναριού 86. Clay lamp fragment

87. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- σαμιακών εργαστηρίων και φέρουν υπόλευ-

Τμήμα λυχναριού κυκλικού σχήματος με

89. Τμήμα πήλινου λυχναριού 89. Clay lamp fragment

91. Τμήμα πήλινου λυχναριού 91. Clay lamp fragment

Άνω τμήμα λυχναριού ωοειδούς σχήμα- 92. Clay lamp fragment

93. Τμήμα πήλινου λυχναριού 93. Clay lamp fragment

95. Τμήμα πήλινου λυχναριού 95. Clay lamp fragment

96. Πήλινο λυχνάρι με συμφυή 96. Clay lamp with part of a

Τμήμα λυχναριού κυκλικού σχήματος, με Part of a round lamp with saucer-shaped

97. Τμήμα πήλινου λυχναριού 97. Clay lamp fragment

98. Τμήμα πήλινου λυχναριού 98. Clay lamp fragment

99. Τμήμα πήλινου λυχναριού 99. Clay lamp fragment

101. Τμήμα πήλινου λυχναριού 101. Clay lamp fragment

Τμήμα αμυγδαλόσχημου λυχναριού. Ο δί- Part of an almond-shaped lamp. The disk

103. Πήλινο λυχνάρι, κατα- 103. Mould-made clay lamp

105. Πήλινο λυχνάρι, κατα- του αγγείου, πρακτική που παρατηρείται

Σχεδόν ακέραιο αμυγδαλόσχημο λυχνάρι

Αμυγδαλόσχημο λυχνάρι από το οποίο λείπει

109. Πήλινο λυχνάρι, κατα- 109. Mould-made clay lamp

Δεξί τμήμα σώματος λυχναριού. Ο δίσκος

111. Τμήμα πήλινου λυχναριού Q3357). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η

113. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- 113. Mould-made clay lamp

115. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- 115. Mould-made clay lamp

117. Πήλινο λυχνάρι, κατασκευ- μυκτήρα διατηρούνται έντονα ίχνη από τη

Ακέραιο ωοειδές λυχνάρι από το οποίο έχει

120. Πήλινο λυχνάρι, κατα- του λυχναριού από τη μήτρα.

- 10ος αι. - 10th c.

Ανοιχτό εφυαλωμένο λυχνάρι με ημισφαι- Open saucer-shaped lamp. The semicircular

122. Πήλινο τροχήλατο 122. Glazed wheel-made clay

- Μεταβυζαντινών χρόνων - Post byzantine

Τμήμα ανοιχτού εφυαλωμένου τροχήλατου Part of an open, glazed, wheel-made lamp

124. Τμήμα πήλινου 124. Part of a glazed clay lamp

Τμήμα ανοιχτού εφυαλωμένου τροχήλατου Part of an open, glazed, wheel-made lamp

You might also like