บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง

1.1 กฎของโอห์ม (Ohm’s law)

เมือมีกระแสขนาดคงทีไหลผ่าน ความต่างศักย์
ทีตกคร่ อมจะแปรผันโดยตรงกับกระแสนัน
ความต่างศักย์  กระแส
V  I
V = IR

เมือ R คือค่าคงทีของการแปรทีเรี ยกว่าความต้านทาน มีหน่วยเป็ นโอห์ม

V มีหน่วยเป็ น โวลต์ และ I เป็ น แอมแปร์

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 1

 ทิศทางการไหลของกระแส
I A

+ +
_ VAB R
_
B

ความนําไฟฟ้า (Conductance), G
V
1 มีหน่วยเป็ น โมห์ (mho)
I R G
R ซีเมนส์ (S)

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 2

 ความต้ านทานจําเพาะ (Specific Resistivity), r
ค่าความต้านทานจําเพาะเป็ นลักษณะสมบัติเฉพาะของตัวนําใดๆ มีค่าคงที
ทีอุณหภูมิหนึงๆ เช่น
ทองแดง มีค่าความต้านทานจําเพาะเท่ากับ 17.24 mW.mm2/m
อลูมิเนียม มีค่าความต้านทานจําเพาะเท่ากับ 28.26 mW.mm2/m

L
R  
A
เมือ L เป็ นความยาว และ A เป็ นพืนทีหน้าตัดขวาง

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 3

 ความสั มพันธ์ ระหว่ างค่ าความต้ านทานจําเพาะกับอุณหภูมิ

ความต้านทานจําเพาะของสสารมีค่าไม่คงทีเมืออุณหภูมิเปลียน
โดยที
ฉนวน ค่าความต ้านทานจําเพาะ ลดลง
ตัวนํา ค่าความต ้านทานจําเพาะ เพิมขึน

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 4

 ในกรณีของโลหะ


20 T

T0 293 T 373 T (K)

จากกฎสามเหลียมคล้าย
T

(T  To ) เมือ To ทองแดงเท่ากับ 38.5 K
 20 (293  To ) To อลูมิเนียมเท่ากับ 36.6 K

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 5

 กฎของเคอร์ ชอฟ (Kirchhoff’s laws)

 กฎกระแส ในวงจรไฟฟ้าใดๆ ก็ตาม ผลบวกทางพีชคณิ ตของกระแส

ทังหมดทีไหลเข้า Node หรื อ Junction หนึงมีค่าเท่ากับศูนย์
KCL I  0
 กฎแรงดัน ในวงจรไฟฟ้าขณะเวลาใดๆ ก็ตาม ผลบวกทางพีชคณิ ตของ
แรงดันในวงจรทีครบรอบ มีค่าเท่ากับศูนย์
KVL V  0

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 6

 ข้ อแนะนําเพือเข้ าสู่ ทฤษฎีวงจรไฟฟ้ าพืนฐาน
B
I II
A C
O
III

Node ไว้ใช้เรี ยกจุดต่อร่ วมทีมากกว่า 2 กิง เช่น Node A, B และ C

Mesh หรื อ Loop ไว้ใช้เรี ยกวงรอบปิ ดใดๆ ในวงจร เช่น Mesh I, II และ III

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 7

 ตัวอย่ าง Unknown : I1 … I6
I1 R6 I3
E1 I2 KCL, Node A
I R5 II R3 I1 + I4 - I5 = 0
R1 E2 R7 E3 KCL, Node B
A C I6 - I2 - I4 = 0
I4 R2 B I6
III KCL, Node C
I5 E4 I5 - I3 - I6 = 0
R4
KVL, Mesh I I1R1 - E1 + I2R5 - E2 - I4R2 = 0
KVL, Mesh II -I2R5 + I3R6 + I3R3 + E3 - I6R7 = 0
KVL, Mesh III I4R2 + E2 + I6R7 - E4 + I5R4 = 0
2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 8
 ความต้านทานสมมูล (Equivalent Resistance)
ความต้านทานต่อแบบอนุกรม
R1 R2

E E
R3 Req
r r
R4

R eq  R 1  R 2  R 3  R 4

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 9

 ความต้านทานต่อแบบขนาน

E E
R1 R2 R3 Req
r r

1 1 1 1
  
R eq R 1 R 2 R 3

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 10

 การแปลงรูปความต้ านทาน ระหว่ าง DY
A A

RAB RAC RAO

RBO O RCO

B RBC C B C
R AB R AC
(R AO R BO  R BO R CO  R CO R AO ) R AO 
R AB  (R AB  R BC  R CA )
R CO
R BC R BA
(R R  R BO R CO  R CO R AO ) R BO 
R BC  AO BO (R AB  R BC  R CA )
R AO
(R AO R BO  R BO R CO  R CO R AO ) R CA R CB
R CA  R CO 
R BO (R AB  R BC  R CA )

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 11

 ตัวอย่ างการหาความต้ านทานสมมูล

6W 4W 6W 4W
10 W 10 W
3W 1W 3W 1W

1.2 W
3W 2W
Req 3.2 W
3W 1W

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 12

 Sources
Voltage source Current source
II

E
Vt I r Vt
r

E
I
r

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 13

 กฎแบ่ งกระแส และกฎแบ่ งแรงดัน
กฎแบ่งแรงดัน กฎแบ่งกระแส
I
I1 I2
R1 V1
V R1 R2
R2 V2

V I
V1   R1 I1  R2
R1  R 2 R1  R 2
V I
V2  R2 I2   R1
R1  R 2 R1  R 2

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 14

 Branch currents I
10 W 20 W 200/36 W
6W
100 V A B 100 V 60/36 W 120/36 W
4W 5W A B
4W 5W

11.2 A
11.2 A 200/36 W
6.66 A 4.54 A
100 V 8.93 W 100 V
A B
4W 5W

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 15

 11.2 VA = 6.66 x 4 = 26.64 V
200/36 W
6.66 A 4.54 A VB = 4.54 x 5 = 22.70 V
100 V
A B
VAB = VA - VB = 3.94 V
4W 5W IAB = VAB/6 = 0.66 A ไหลจาก A ไป B

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 16

 Mesh currents
R1 I1 I2 R2
I3 Vc I1 = II
Va II III Vb I2 = III
R3
I3 = II - III

KVL ที Mesh I ; -Va+ IIR1 + Vc + (II- III) R3 = 0

(R1 + R3) II - R3III = Va - Vc (1)
KVL ที Mesh II ; (III- II) R3 - Vc + IIIR2 + Vb = 0
-R3II + (R2 + R3) III = Vc - Vb (2)

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 17

 จาก (1) และ (2) สามารถจัดอยูใ่ นรู ปเมตริ กซ์ได้เป็ น

R 1  R 3  R 3   I I   Va  Vc 
 R 
 3 R 2  R 3  I II  Vc  Vb 
  

เมตริ กซ์นีมีขนาดมิติเท่ากับจํานวน Mesh ทีมีอยูใ่ นวงจร และจาก

หลักการเมตริ กซ์นนั ทําให้หาค่าตัวแปรได้สะดวกยิงขึน

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 18

 ตัวอย่าง
6W 8V

III
5W 3W
1W II 2W IIII 4W
3V 29 V [R][I] = [V]

1  5  2 5  2  II   3 
 5 6  3  5  3   I    8
   II   
  2 3 2  3  4 I III   29 

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 19

 ทฤษฎี Thevenin และ Norton
วงจรไฟฟ้าใดๆ สามารถแทนได้ดว้ ยวงจรสมมูลทีประกอบด้วย แหล่งจ่าย
แรงดัน (Vt) ต่ออนุกรมกับความต้านทาน (RT)

V Thevenin equivalent
วงจรไฟฟ้า จุดสนใจ จุดสนใจ
R circuit

Norton equivalent
I R จุดสนใจ
circuit

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 20

 ตัวอย่าง
3W 7W 3W 7W

12 V 6W RL 12 V 6W RRL L

9W

8V RLRL 8/9 A 9W RL

Thevenin Eq. circuit Norton Eq. circuit

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 21
 ตัวอย่ าง จงหาค่ ากระแสทีไหลผ่ านความต้ านทาน 9 W

6Ω A 30 Ω 6Ω A
3Ω 15 Ω 9Ω 3Ω 15 Ω I1 = 42 / 24 = 1.75 A
VAO = - 15I1 + 30
12 V 30 V 54 V 12 V 30 V
I1 = 3.75 V
O O RAO = 9 // 15 W
= 5.625 W
30 W

5.625 W I2 9 W
I2 = 57.75 / 44.625
3.75 V 54 V
= 1.294 A
2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 22
 ตัวอย่าง

A I A
12 V 6V 12 V 6V
วงจรส่ วนทีเหลือ
2W 2W 2W 2W
B B

A A 1W A

6A 2W 3A 2W 9A 1W
9V

B B B

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 23

 ตัวอย่าง (p.18)
A 2 W 0.9 V B A 2 W 0.9 V B
11 V 5W 6V 11 V 5W 6V
3W 1V 6W 4W 3W 1V 6W 4W

11
A 3W 1
5
A 5W 6W 4W 3
A
52
A
15
W
24
W
3
A
3 2 15 8 10 2

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 24

 A B
6.5 V 3.6 V
52 15 24 3
A W W A 15 24
15 8 10 2 W W
8 10

I A
2.9 V A
2.9 V 2W
4.275 W B I = (2.9-0.9)/6.275
4.275 W 0.9 V
= 0.32 A
B

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 25

 ตัวอย่าง (p.22)

I 3W

4V
44 V
4W 4W 1 A 11 A 4W 4W
4W 4W

I 3W

22 V 4V

2W 4W I = (22 - 4)/(2+3+4)
=2A

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 26

 Principle of superposition
หลักการทับซ้อนนันใช้ในวงจรไฟฟ้าทีมีแหล่งจ่ายอยูห่ ลายตัว โดยคํานวณหา
กระแสในกิงใด หรื อแรงดันทีปมใด จากแหล่งจ่ายทีละตัว ในขณะทีแหล่งจ่าย
อืนหมดสภาพไป (voltage source - ลัดวงจร, current source - เปิ ดวงจร) หลังจาก
นันก็นาํ ผลลัพธ์ทีได้ทงหมดมารวมกั
ั น
ตัวอย่าง (p.25) 9V 1W
I
9A 3W 3W
2W
2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 27
 9V 1W
I
9A 3W 3W
2W

9V 1W 1W
I1 I2
3W 3W 9A 3W 3W
2W 2W
I1 = 9/(1+3+2+3) = 1 A I2 = 9 x 3 / 9 = 3 A
I = I2 - I1 = 2 A
2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 28
 กําลังงาน (Power)
กําลังงานของตัวประกอบใดๆ ในวงจรไฟฟ้า เท่ากับ ผลคูณ
ของแรงดันทีตกคร่ อม กับกระแสทีไหลผ่านตัวประกอบนันๆ
P  VI หน่วยเป็ น วัตต์ (Watt)

เนืองจาก V  I R ทีความต้านทานใดๆ
2
2 V
PI R P
R

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 29

 กําลังงานสู งสุ ดทีโหลดได้ รับ (Maximum-Power-Transfer Theorem)
A I
ค่าพลังงานทีดูดกลืนใน R มีค่าเท่ากับ
E P  I2R
R แต่ I มีค่าเท่ากับ E/(r + R)
r B E 2R
ดังนัน P
2
(r  R )

ค่า R ทีให้ค่าพลังงานสู งสุ ดทีโหลด คํานวณได้

จาก dP (r  R) 2 E 2  2E 2 R (r  R )
 0
dR (r  R ) 4

(r  R)E 2  2E 2 R

rR
2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 30
 ค่าพลังงานสู งสุ ดในวงจรไฟฟ้า เกิดขึน ก็ต่อเมือโหลดทีนํามา
ต่อมีค่าความต้านทานเท่ากับความต้านทานภายในของแหล่งจ่าย
และมีค่าเท่ากับ
2 2
E R E
Pmax  
2 4R
4R

2102391 Elec Eng 1 by Dr.-Ing. Weerapun RUNGSEEVIJITPRAPA บทที 1 วงจรไฟฟ้ากระแสตรง https://goo.gl/ZUJ739 31