3rd Book - Village P PDF

FμP EÒÍõm] Aø©¨¦PÎß
©UPÒ ¤μv{vPÐUPõÚ
£°Ø] øP÷¯k & 3
©Ûu ÷©®£õmiÀ Fμõm]PÐUPõÚ uPÁÀPÒ
©õ{» FμP ÁÍºa] {ÖÁÚ®

FμP ÁÍºa] ©ØÖ® Fμõm]z xøÓ
uªÌ|õk Aμ_
2012
bghUsl¡f«
g¡f«
t.v© bghUŸ
v©
1. jhŒ nrŒ ey« 1
2. FL«g ey« k‰W« C£l¢r¤J 41
3. gšntW nehŒ jL¥òKiwfŸ 81
i) bjh‰wh nehŒfŸ F¿¤j éê¥òz®Î 83
ii) Ïja nehŒ k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j« 92
iii) ÚçêÎ nehŒ 103
iv) fU¥igthŒ ò‰W nehŒ 110
v) kh®gf¥ ò‰W nehŒ 118
4. ghšéid nehŒ 129
5. v¢.I.é. / vŒ£° F¿¤j éê¥òz®Î 135
6. kåj nk«ghL« ü‰wh©L F¿¡nfhS« 173
7. FHªijfŸ ey« 179
i) FHªijfŸ ghJfh¥ò cçikfŸ 181
ii) FHªij nea »uhk¤ Â£l« 213

1. jhŒ nrŒ ey«
1
FμP EÒÍõm] Aø©¨¦PÎß ©UPÒ ¤μv{vPÐUPõÚ £°Ø] øP÷¯k
gÂÎ brŒjš
vil gh®¤jš
Ïu¤j nrhif cŸsjh

v‹W gçnrhÂ¤jš
kU¤Jt®
Mnyhrid bgWjš
2
1. jhŒ nrŒ ey«

f®¥Ãâ¥bg© - ftå¥ò
FL«g¤Âš xU rªnjhõkhd Nœãiy ÏU¥gJ f®¥Ãâ¡F äfÎ« mtÁa«
kdÂš rªnjhõ« ÏUªjhšjh‹, f®¥gfhy¤Âš ÁRé‹ ts®¢Á e‹whf

ÏU¡F«
f®¥g fhy¤Âš ešy fU¤J¡fŸ, ghlšfŸ nf£gJ ešyJ
Kjš _‹W khj§fS¡FŸ brŒant©oait
gÂÎ brŒjš, vil gh®¤jš, Ïu¤j mG¤j« gçnrhÂ¤jš, Ïu¤j tif m¿jš,
Ïu¤j nrhif cŸsjh v‹W gçnrhÂ¤jš k‰W« v¢.I.é cŸsjh v‹w Ïu¤j¥
gçnrhjid brŒjš
Ïu©lhtJ k‰W« _‹whtJ khj¤Âš

brŒant©oait
Ïu¤j éU¤Â kh¤Âiu Âd« x‹W Åj« 100

kh¤Âiu rh¥ÃLjš
vil TL»wjh v‹W m¿jš k‰W« Ïuz #‹å

CÁ nghLjš
filÁ _‹W khj§fS¡FŸ brŒant©oait
bjhl®ªJ Ïu¤j mG¤j« gh®¤jš, vil

TL»wjh v‹W m¿jš
FHªij cyhÎtij m¿jš k‰W« jhŒ¥ghè‹

Áw¥ò m«r§fŸ F¿¤J m¿ªJ bfhŸSjš.
f®¥Ãâ¥ bg©fŸ nk‰f©l gçnrhjidfŸ nk‰bfhŸs

Rfhjhu j‹dh®ty®fŸ cjt nt©L«.
3
f®¥Ãâ¥bg©
mid¤J tifahd
czÎfisÍ«
c©z nt©L«.
f®¥Ãâ¥bg© e‹whf
XŒÎ vL¡f nt©L«.
f®¥Ãâ¥bg©
c©znt©oa czÎfŸ.
4
f®¥Ãâ¥bg© c©znt©oa czÎfŸ

f®¥Ãâ¥bg© c©Q« czÎ äfÎ« r¤JŸsjhf ÏU¡f nt©L«.
fhŒf¿fŸ, ÑiutiffŸ, K£il, gH§fŸ, všyh gU¥ò k‰W« jhåa

tiffisÍ« c©z nt©L«.
tH¡fkhf rh¥ÃLtij él xU g§F mÂfkhf C£l¢r¤J ãiwªj czÎ

c£bfhŸs nt©L«.
czéš mnaho‹ fyªj c¥ò nr®¡f nt©L«.
fUnt¥Ãiy bgho, bfh¤jkšè¤ Jitaš, btšy« M»aitfis ÂdK«

czéš nr®¡f nt©L«.
Û‹ k‰W« Ïiw¢Á tiffisÍ« nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.
f®¥Ãâ¥bg©fŸ m‹whl« brŒa nt©oait
f®¥Ãâ¥bg©fŸ FiwªjJ Ïu©L kâ neukhtJ gfèš XŒÎ vL¡f

nt©L«.
mÂf fdkhd bghU£fis¤ ö¡f TlhJ.
Å£oš ÁW ÁW ntiyfŸ brŒayh«.
FL«g¤Âd® midtU« Å£L ntiyfis g»®ªJ bfhŸs nt©L«.
f®¥Ãâ¥ bg© rªnjhõkhf ÏU¥gJ äfÎ« mtÁa«

FL«g¤Âdç‹ m‹ò, XŒÎ k‰W« ešy czÎ Ïit _‹W« äfÎ« K¡»akhF«.
5
Ïu¤j¡ fÁÎ
fLikahd Ïu¤j nrhif
fLikahd
mo tæ‰W tè
6
f®¥g fhy¤Âš V‰gl¡Toa mgha m¿F¿fŸ
bjhl®ªJ 3 khj¤Â‰F nkš thªÂ
fLikahd thªÂ
ghj«, fhš, Kf« Å¡f«
fLikahd Ïu¤j nrhif
Ïu¤j¡ fÁÎ
fLikahd mo tæ‰W tè
fLikahd #&u«
gh®it k§fš
fLikahd jiytè
mÂf mséš Ú® ngh¡F
tè¥ò
tæ‰¿š FHªij mirÎ FiwªJ mšyJ mirÎ ÏšyhkèU¤jš
Ït‰WŸ VnjD« xU mgha m¿F¿ ÏUªjhY« clnd

kU¤Jtkid¡F miH¤J bršy nt©L«.
7
bryé‰F njitahd
xU bjhifia jahuhf
it¤ÂU¡f nt©L«.
jhŒ¡F«, FHªij¡F«
kh‰W JâfŸ
jahuhf it¤ÂU¡f nt©L«.
kU¤Jtkid¡F bršY« nghJ

Ãurt Jizahf ahiunaD«
miH¤J¢ bršy nt©L«.
fzt® cl‹ tUtJ äfÎ«
ešyJ.
mU»YŸs Ãurt trÂ

cŸs kU¤Jtkidia¡
f©l¿ªJ it¤J¡
bfhŸs nt©L«.
8
Ãurt¤Â‰F jahuhFjš
vªj kU¤Jtkidæš Ãurt« gh®¥gJ vd K‹ng KoÎ brŒJ bfhŸs

nt©L«.
jhŒ¡F nt©oa kh‰W JâfŸ k‰W« bryé‰F njitahd xU bjhifia

jahuhf it¤ÂU¡f nt©L«. Ãw¡F« FHªij¡F njitahd Fšyh,
fhYiw, ifÍiw, Mil k‰W« J©L jahuhf it¤ÂU¡f nt©L«.
Ãurt¤Â‰F¢ bršY«nghJ Ãurt Jizahf ahiu cl‹ miH¤J

bršynt©L« v‹gij K‹ng KoÎ brŒa nt©L«.
mtru cjé¡F bjhiyngÁ v©. ngh¡Ftu¤J trÂ g‰¿ vGÂ it¤J¡

bfhŸsnt©L«.
Á¡fyhd f®¥g« våš Ãurt tè V‰gLtj‰F K‹ng kU¤Jtkid¡F¡

bfh©L bršynt©L«.
mU»YŸs kU¤Jtkid g‰¿Í«, kU¤Jt trÂfis¥ g‰¿Í« K‹ng

m¿ªJbfhŸs nt©L«.
kU¤Jkid¡F¢ bršy VJthd ngh¡Ftu¤J trÂia K‹ng m¿ªJ bfhŸs

nt©L«.
Ïu¤j« njit¥g£lhš Ïu¤j jhd« brŒa cjÎ« cwéd®fŸ, e©g®fŸ g‰¿

bjçªJ it¤ÂU¡f nt©L«.
lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé Â£l¤ij ga‹gL¤Â¡ bfhŸs

nt©L«.
Mnuh¡»akhd FHªij Ãw¥gj‰F nk‰f©lthW

Ãurt¤Â‰F jahuhFjš äfÎ« mtÁa«
9
Mnyhrid tH§Fjš
MW tifahd R¤j«
Å£L Ãurt«
10
jhŒ¥ghè‹ K¡»a¤Jt«
Ãwªj xU kâ neu¤Â‰FŸ jhŒ¥ghš bfhL¥gJ äfÎ« K¡»a«. ÏJnt Kjš

jL¥ò kUªJ MF«.
ÃwªjÎl‹ 6 khj¤Â‰F bjhl®ªJ jhŒ¥ghš k£Lnk ju nt©L«. jhŒ¥ghš

k£Lnk bfhL¡F« FHªij¡F j©Ù® Tl bfhL¡f nt©oa
mtÁaäšiy.
jhŒ¥ghš bfhL¥gjhš FHªij¡F tæ‰W¥ngh¡F, thªÂ, fhŒ¢rš M»ait

tuhkš jL¡fyh«.
jhŒ¥ghš bfhL¡F«nghJ jhŒ všyh tifahd czÎfisÍ«

rh¥Ãlnt©L«.
Ïu©L tUl§fS¡F bjhl®ªJ jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«.
jhŒ¥ghny äfÎ« ÁwªjJ
ÂObud Å£oš Ãurt« elªjhš Ã‹g‰w nt©oait
R¤jkhd iffŸ.
R¤jkhd Ïl« k‰W« NHš.
R¤jkhd ÃnsL.
bjh¥òŸ bfhoia¡ f£l R¤jkhd üš mšyJ »L¡».
Jiz Rfhjhu ãiya¤Ânyh mšyJ Ãurt¤Â‰F trÂÍŸs

kU¤Jtkidænyh Ãurt« gh®¤jš ÁwªjJ
11
mÂfkhd Ïu¤j¡fÁÎ
mÂfkhd Ú®¥ngh¡F
fLikahd jiytè
tè¥ò
12
Ãurt¤Â‹nghJ tu¡Toa Á¡fšfŸ
mÂfkhd Ïu¤j¡fÁÎ
tè¥ò, #‹å
Ãurt tè ÂObud ã‹WéLjš
Úo¤J ã‰F« Ãurt tè
mÂfkhd Ú®¥ngh¡F
fh£Lky« fyªj ãw¤Âš Ú®¥ngh¡F
jh§f Koahj bjhl®ªJ tU« fLikahd mo tæ‰Wtè
mÂfkhf éa®¤jš, jhf«, gj£l¥gLjš
FHªijæ‹ bjh¥òŸ bfhonah, ifnah, fhnyh btëæš tUjš
FHªijæ‹ mirÎ ã‹WéLjš
Ït‰WŸ VnjD« xU mgha m¿F¿ ÏU¥ÃD«

cldoahf kU¤Jtkid¡F miH¤J¢ bršy nt©L«.
Ãuré¤j Ã‹ tu¡Toa Á¡fšfŸ

mÂfkhd Ïu¤jngh¡F
tè¥ò mšyJ #‹å
Ãurt cW¥Ãš V‰gL« fha§fŸ
eŠR¡ bfho KGikahf btënawhkš ÏU¤jš
jiytè, jiyR‰wš
J®eh‰w¤Jl‹ Ãw¥ò cW¥Ãš fÁÎ
fhŒ¢rš
Ït‰¿š VnjD« xU mgha m¿F¿ ÏUªjhY«

clnd kU¤Jtkid¡F¢ bršy nt©L«.
13
czÎ
j‹ R¤j«
FL«g¤Âd® bghW¥ò
14
Ãuré¤j jhŒkh®fŸ - ftå¥ò
Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F czÎ
ÂdK« g¤Âaäšyhkš mÂf msÎ czit e‹whf rh¥Ãl nt©L«.
j©Ù® ãiwa Fo¡f nt©L«.
ÁW ntiyfŸ brŒa nt©L«.
Ñiu tiffŸ, g¢ir¡ fhŒf¿fŸ czéš nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.
Ãuré¤j jhŒkh®fS¡F j‹ ftå¥ò
ÂdK« Fë¡f nt©L«.
R¤jkhd Milfis cL¤j nt©L«.
FHªij Ãwªj ÃwF« ÏU«ò¢ r¤J kh¤Âiu ÂdK« x‹W bjhl®ªJ rh¥Ãl
nt©L«.
m§f‹tho gâahsçl« r¤JzÎ bg‰W¡bfhŸs nt©L«.
FL«g¤Âd® bghW¥ò
FL«g¤Âd® jhæl« m‹ò« MjuÎ« fh£l nt©L«.
ÁRit¡ ftå¥gÂš cjt nt©L«.
kd cis¢riy¤ jé®¡f cjt nt©L«.
Å£L ntiyia g»®ªJ bfhŸs nt©L«.
kU¤Jt cjé njit¥g£lhš jhia clnd kU¤Jtkid¡F miH¤J¢ bršy

nt©L«.
lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o Â£l¤Â‹ Ñœ tH§F«

cjé¤bjhifia jtwhkš bg‰W¡ bfh©L
jhŒ k‰W« FHªij eyD¡fhf gz¤ij¢ bryél nt©L«.
15
g¢Ás« FHªij guhkç¥ò
Ãwªj FHªijia
cldoahf R¤jkhd iffshš
R¤jkhd Jâahš Jil¡f nt©L«.
jhæ‹ mU»š FHªijia

it¤J jhŒ¥ghš
cldoahf bfhL¡f
nt©L«.
g¢Ás« FHªijia e‹whf

ngh®¤Â it¡f nt©L«.
FHªij Ãwªj clnd

vil gh®¡f nt©L«.
16
g¢Ás« FHªij guhkç¥ò
FHªijia R¤jkhd iffshš bg‰W¡ bfhŸs nt©L«. FHªijia

fjfj¥ghf it¡fnt©L«.
Ãwªj xU kâ neu¤Â‰FŸ jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«. Kjš 3 eh£fŸ

Ru¡F« Ó«ghèš it£lä‹ V r¤J«, nehŒ vÂ®¥ò r¡ÂÍ« mÂf« cŸsJ.
xU Áy jhŒkh®fŸ FHªij¡F ghš nghjéšiy v‹W« mšyJ FHªij

Fo¡féšiy v‹W« T¿ jhŒ¥ghš bfhL¥gij Fiw¤JéLth®fŸ mšyJ
mwnt ãW¤Â éLth®fŸ mj‰F vªj fhuzkhf ÏUªjhY« mij rç brŒa
KoÍ«. Ï›thW VnjD« Ãu¢Áid ÏU¥Ã‹ kU¤Jtiu mQf nt©L«.
FHªij r¥Ã¡ Fo¡f Fo¡f¤ jh‹ ghš e‹whf Ru¡F«.
FHªij mG«nghJ všyh« jhŒ¥ghiy bfhL¡f nt©L«. ÏuéY« jhŒ¥ghš

bfhL¡f nt©L«.
Ãuré¤j jhŒ e‹whf r¤JŸs czÎ c©z nt©L«. ftiy¥glhkš

ÏU¡f nt©L«
bjh¥òŸ bfhoia guhkç¤jš
bjh¥òŸ bfhoia v¥nghJ« <uäšyhkš R¤jkhf it¡f nt©L«.
bjh¥òŸ bfhoæš rh«gš, gÎl®, nj§fhŒ v©bzŒ, kŠrŸ, k©, rhz«

ngh‹w vªj¥ bghUisÍ« ór¡TlhJ.
FHªijæ‹ vil
Ãw¥ò vil 2.5 »nyh mšyJ mj‰F nkš ÏUªjhš mjid Mnuh¡»akhd
FHªij v‹W Twyh«.
Ãw¥ò vil 2 Kjš 2.5 »nyhÎ¡FŸ ÏUªjhš Å£oš FHªij¡F Áw¥ò ftd«
më¡f nt©L«.
Ãw¥ò vil 2 »nyhÎ¡F Fiwthf ÏUªjhš clnd FHªij¡F Áw¥ò ftd«

më¡f mU»YŸs kU¤Jtkid¡F miH¤J¢ bršy nt©L«.
bjhl®ªJ khj« xU Kiw vil vL¤J¥ gh®¤J nghJkhd msÎ vil

TL»wjh v‹W gh®¡f nt©L«.
17
FHªijia btJbtJ¥ghd
j©Ùçšjh‹ Fë¥gh£l
nt©L«
rçahd fhy§fëš
jL¥óÁ nghl nt©L«
khj¤Â‰F xU Kiw FHªijia

gçnrhÂ¡f nt©L«
nghènah brh£L kUªij

jtwhkš bfhL¡f nt©L«
18
f©fis guhkç¤jš
FHªij ÃwªjÎl‹ f©fis R¤j« brŒa nt©L«. x›bthU f©Q¡F«

jå gŠR cgnah»¡f nt©L«.
FHªij¡F¡ f© ik nghl¡TlhJ. ÏJ f©fis ghÂ¡F«.
njhš guhkç¥ò
FHªijia¤ ö¡F« eg® ö¡F« K‹ iffis e‹whf nrh¥ò ngh£L¡ fGt

nt©L«.
jL¥óÁfŸ nghLjš
ÃwªjÎl‹ FHªij¡F fhr nehŒ¤ jL¥ò CÁ, kŠrŸ fhkhiy jL¥ò CÁ

nghl nt©L«. Ïs«ÃŸis thj¤ jL¥ò brh£L kUªJ Kjš jtizæid¡
bfhL¡f nt©L«.
Mnuh¡»akhd FHªijna ekJ bršt«
19
g¢Ás« FHªijæ‹ mgha m¿F¿fŸ
nrh®thd FHªij
kU¤Jtkid¡F
miH¤J¢ bršYjš
kU¤Jtkid¡F¢
bršY« thfd«
20
g¢Ás« FHªijæ‹ mgha m¿F¿fŸ
Ãw¥ò vil 2 »nyhé‰F Fiwthf ÏU¤jš
Ášè£L nghjš
kŠrŸ fhkhiy
tè¥ò
fhŒ¢rš
Úy« ó¤jš
nrh«Ã ÏU¤jš
ntfkhd _¢R
kh®ò cŸëG¤jš
ö¡»¥ nghLjš
bjh¥òŸ bfhoæèUªJ Ïu¤j« fÁjš
jhŒ¥ghš Fo¡f Ïayhik
clèš VnjD« FiwghL
nk‰f©l mgha m¿F¿fŸ VnjD« x‹W ÏUªjhš Tl cldoahf

kU¤Jtkid¡F miH¤J¢ bršy nt©L«
kU¤Jtkid¡F¢ bršY« K‹ brŒant©oait
bjhiyngÁ _y« kU¤Jtkidia bjhl®ò bfhŸs nt©L«.
Ó£oš FHªij g‰¿ étu« vGj nt©L«.
KjYjé brŒj éj«, cgnah»¤j kUªJ g‰¿ vGj nt©L«.
jhÍ« Tlnt bršy nt©L«.
nghF«nghJ FHªijia fjfj¥ghd Kiwæš vL¤J¢ bršy nt©L«.
21
g¢Ás« FHªijia fjfj¥ghf it¤jš
g¢Ás« FHªij Ášè£L¥ nghtj‰fhd fhuz«
FHªijia v¥nghJ« Jâæš R‰¿ it¤ÂU¡f nt©L«.
22
g¢Ás« FHªijia fjfj¥ghf it¤jš

g¢Ás« FHªij¡F éiuéš if, fhšfŸ Fë®¢Áah» éL»wJ. vil
Fiwthf Ãw¡F« FHªijfS¡F Ó¡»ukhf clèš ÏU¡F« bt¥g« FiwªJ
éL»wJ.
Ášè£L¥nghtj‰fhd fhuz§fŸ
Fë®¢Áahd R‰W¥òw« ÏUªjhš

FHªijia Ášè£l jiuæš gL¡f it¤jhš
FHªij¡F r£il VJ« nghlhkš ÏUªjhš
<ukhd Jâæš FHªijia it¤ÂUªjhš
FHªijia Fë®ªj Úçš Fë¡f it¥gjhš
Ášè£L¥nghtjhš V‰gL« m¿F¿fŸ
FHªij bjhl®ªJ mGjš

nrh®thf ÏU¤jš
Fë®¢Áahf ÏU¤jš
FHªijæ‹ Ïja¤ Jo¥ò Fiwthf ÏU¤jš, _¢R éLtJ Fiwthf ÏU¤jš
Ïu¤j mG¤j« Fiwthf ÏU¤jš
Fiwthf vil mÂfç¤jš
FHªij Ášè£L¥ nghtij jL¡f brŒa nt©oait
Ãurt miw Nlhf ÏU¡f nt©L«

FHªij Ãw¥gj‰F K‹ng miwia Nlhf it¥gj‰F NL jU« fUéia
jah® ãiyæš it¤ÂU¡f nt©L«.
FHªij ÃwªjÎl‹ cldoahf Jil¡f nt©L«.
jhÍl‹ miz¤J it¡fnt©L«. jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«.
FHªijia Fë¥gh£l¡ TlhJ. FHªij¡F R¤jkhd Mil mâé¡f
nt©L«.
FHªijia guhkç¥gtU¡F« Ïjid brhšè¤ junt©L«.
Mnuh¡»akhd FHªij guhkç¥ò¡F

fjfj¥ghf it¤jš äfÎ« mtÁa«
23
f§fhU guhkç¥ò Kiw
24
f§fhU guhkç¥ò më¥gjhš vil Fiwªj FHªijfis ghJfh¡f KoÍ«.
FHªijæ‹ Ãw¥ò vil Ïu©L »nyhÎ¡F¡ ÑnH ÏUªjhš f§fhU guhkç¥ò

clnd brŒayh«.
ÏuéY« gfèY« neu« »il¡F« nghbjšyh« f§fhU Kiwæš ghJfh¥ò

më¡fnt©L«.
v¥nghJ« Å£o‹ miwia btJbtJ¥ghf it¡fnt©L«.
FHªij¡F ešy MilfŸ, jiy bjh¥Ã, fhš ciw ngh‹witfis ngh£L

btJbtJ¥ghf it¡fnt©L«.
Fë® fhy§fëš TLjyhf¥ ngh®it, f«gë cgnah»¤J jhiaÍ«,

FHªijiaÍ« btJbtJ¥ghf it¡fnt©L«.
FHªij¡F VnjD« nehŒ ÏUªjhš kU¤Jtkid¡F f§fhUKiwæš

vL¤J¢ bršynt©L«.
f§fhU guhkç¥ò më¡F« Kiw
KjyhtJ jhŒ j‹ r£il bgh¤jh‹fis¡ fH‰¿él nt©L«.
FHªijæ‹ MilfisÍ« fH‰w nt©L«.
Ã‹ò jhŒ neuhf mšyJ rhŒthf mk®ªJ FHªijia j‹ kh®Ãš

F¥òw¥gL¡f it¡f nt©L«. ÏUtç‹ clY« x‹nwhL x‹W x£o ÏU¡f
nt©L«. FHªij _¢R éLtj‰F Ïašghf mj‹ jiy xU g¡f« ÂU«Ã
ÏU¡FkhW gh®¤J¡ bfhŸs nt©L«. Ï›thW gL¡f it¤j Ã‹ò, jhæ‹
r£ilia FHªijæ‹ nkš ngh£L mj‰F nkš jhæ‹ òlit Kªjhidahš
jhiaÍ« FHªijiaÍ« e‹whf¥ ngh®¤Â ÂU«gÎ« k‰bwhU ngh®itahš
ÏUtiuÍ« ngh®¤Â it¡f nt©L«. FHªijæ‹ jiy k£L« btëæš
bjçÍkhW gh®¤J¡ bfhŸs nt©L«.
25
kU¤Jtkidæš
ÁW ÁW ntiyfŸ brŒÍ« nghJ

f§fhU Kiw bfhL¡fyh«
26
e‹ikfŸ
f§fhU Kiw guhkç¥ò më¡F«nghJ FHªij mÂf neu« jhŒ¥ghš Fo¡f

Ko»wJ.
vil Fiwthf Ãw¡F« FHªijia jhÍl‹ ãiwa neu« it¥gjhš

FHªij¡F NL xnu Óuhf »il¡»wJ k‰W« Ášè£L¥nghfhkš jL¡»wJ.
f§fhU Kiw guhkç¥ò jU« jhŒkh®fŸ vªjéj kd cis¢rY« Ïšyhkš

ÏU¡f Ko»wJ. Ï›thW guhkç¥ò jUtjhš j‹d«Ã¡if »il¡»wJ.
f§fhU Kiw guhkç¥ò jUtj‰F vªj éj cgfuzK« njitæšiy.
f§fhU Kiwæš FHªijæ‹ mid¤J cz®ÎfS« ö©l¥gL»wJ.

vil Fiwthd FHªijfS¡fhd guhkç¥ò Kiw
27
jhŒ¥ghè‹ Áw¥g«r§fŸ
ešy ãiy¡fhd milahs«
jtwhd ãiy¡fhd milahs«
28
jhŒ¥ghè‹ Áw¥g«r§fŸ
jhŒ¥ghèš všyh C£l¢ r¤J« FHªij¡F¥ nghJkhdjhf cŸsJ. Ïªj

C£l¢r¤J FHªijæ‹ ts®¢Á¡F äfÎ« cjéahf ÏU¡F«.
jhŒ¥ghèš cŸs C£lr¤J FHªijædhš vëÂš Éuâ¡f¡ ToaJ.
jhŒ¥ghèš ãiwa nehŒ vÂ®¥ò r¡Â cŸsJ. ÏJ FHªijia nehæš ÏUªJ

fh¡»wJ.
FHªij¡F MW khj« tiu jhŒ¥ghš bfhL¥gjhš jhŒ¡F kh®gf ò‰WnehŒ

tuhkš ÏU¡F«.
jhŒ¥ghš bfhL¥gjhš gz«, neu« ngh‹wit ä¢rkh»wJ. jhŒ¥ghš

clY¡F äfÎ« Mnuh¡»akhdjhF«.
Ó«ghš FHªij Ãwªj xU thu¤Â‰F Ru¡»wJ. ÏJ bf£oahf kŠrŸ ãw¤Âš

ÏU¡F«. ÏÂš ãiwa nehŒ vÂ®¥ò r¡Â cŸsJ. ÏJ bfhŠrkhf tU«. ÏÂš
ãiwa òuj¢ r¤J ÏU¡»wJ. Ïjid FHªij¡F bfhL¥gJ äfÎ« mtÁa«.
mJ FHªijæ‹ Kjš jL¥ò kUªjhF«.
m‹òl‹ më¤ÂL§fŸ - jhŒ¥ghš
29
jhŒ¥ghÿ£L« Kiw
ešy ãiy¡fhd milahs§fŸ
ešy x£LjY¡fhd milahs§fŸ
30
jhŒ¥ghÿ£L« Kiw
ÃwªjÎl‹ FHªijia jhæ‹ kh®Ãš miz¤J¤ jhŒ¥ghš k£Lnk ju¢

brŒa nt©L«. jhŒ¥ghiy¤ jéu ntW vªj¥ ghnyh, Âutnkh, j©Ùnuh
bfhL¡f¡ TlhJ.
FHªijia jhdhf ghš Fo¡f¤ ö©l nt©L«.
rçahd Kiwæš FHªijæ‹ f‹d« jhæ‹ kh®gf¤ij bjh£lthW FHªij
e‹whf thia ÂwªJ ÏU¡f nt©L«. Ï›thW ÏU¡F« nghJ FHªijia
cldoahf kh®g¤Â‰F bfh©L bršy nt©L«. FHªijæ‹ thæš cŸs
fh«ò« mij R‰¿ÍŸs fW¥ò gFÂÍ« ÏU¡f nt©L«. Ï›thW rçahd
Kiwæš jhŒ¥ghš bfhL¡F«nghJ jhŒ¡F vªjéj tèÍ« ÏU¡fhJ.
kh®gf¤Âš ghš fh«Ãš ò© tuhJ jhŒ¡F« ghš e‹whf Ru¡F«.
ešy ãiy¡fhd milahs§fŸ
FHªijæ‹ jiy k‰W« cl«ò neuhf ÏU¡f nt©L«.

FHªijæ‹ jiyÍ« KfK« kh®gf¤ij neh¡» ÏU¡f nt©L«.
FHªijæ‹ clš jhæ‹ clYl‹ beU¡» ÏU¡f nt©L«.
FHªijæ‹ cl«ò KGtJ« miz¤J it¡f¥gl nt©L«.
ešy x£LjY¡fhd milahs§fŸ
jhil kh®gf¤ij bjhl nt©L«.

VthŒ KGtJ« ÂwªJ ÏU¡f nt©L«.
FHªijæ‹ Ñœ cjL btë¥g¡f« ÂU«Ã ÏU¡f nt©L«.
kh®Ã‹ fUt£l« nkny mÂfkhf bjça nt©L«.
fh«Ãš ò©
FHªij fh«Ãid ntfkhf c¿tjhš, rçahd Kiwæš it¤J ghš

bfhL¡féšiyba‹whš, kh®gf¤Âš ò© V‰gL«.
jhŒkh®fS¡F rçahd jhŒ¥ghÿ£L«

Kiwia brhšè¤ junt©L«.
31
g¢Ás« FHªijia bjh‰W nehæèUªJ fh¤jš
32
g¢Ás« FHªijia bjh‰W nehæèUªJ fh¤jš
j‹ R¤j«
ky« fê¡F«nghJ Rfhjhu¡ fê¥giwia cgnahf¥gL¤j nt©L«.

ky« fê¤j ÃwF iffis nrh¥ò ngh£L fGt nt©L«
Å£L cgnahf¤Â‰F ghJfh¡f¥g£l FoÚiuna cgnahf¥gL¤j nt©L«.
Foj©Ùiu bfhÂ¡f it¤J M¿a ÃwF tof£o cgnah»¡f nt©L«.
jhÍ«, FHªijia guhkç¥gtU« iféuš ef§fis bt£o R¤jkhf
it¤J¡bfhŸs nt©L«.
if fGtjš
öŒikahf ifia it¤ÂU¥gJ äfÎ« mtÁakhdJ. x›bthU KiwÍ«

FHªijia bjhLtj‰F K‹dhš e« iffis e‹whf Ïu©L ãäl« nrh¥ò
ngh£L¡ fGtnt©L«. fGéa Ã‹ e‹whf cy®ªj Jâahš if
éušfëèUªJ _£L tiu Jil¡f nt©L«.
if fGÎ«nghJ Ñœ¡f©l 6 gFÂfisÍ« e‹whf¤ njŒ¤J¡ fGt
nt©L«.
1. cŸs§iffŸ
2. éušfë‹ ÏL¡»š
3. iffë‹ Ã‹òw«
4. f£il éuiy R‰¿
5. éuš EåfŸ
6. kâ¡f£L _£Ltiu
nehÍ‰wt®fŸ FHªijia¡ ifahStij jé®¡f nt©L«.
FHªijfis bjh‰WnehæèUªJ fh¡F« xnu tê

R¤jkhd iffŸ
33
Ô§F éisé¡F« brašfŸ / gH¡f§fŸ
fhÂš v©bzŒ éLjš
r®¡fiu j©Ù® bfhL¤jš
ò£o¥ghš bfhL¤jš
34
Ô§F éisé¡F« brašfŸ / gH¡f§fŸ
ò£o¥ ghš bfhL¤jš
o‹ czit jhŒ¥ghY¡F gÂš bfhL¤jš
r®¡fiu j©Ù® bfhL¤jš
bjh¡f« mšyJ cu« vL¤jš
NL it¤jš
fGij¥ghš bfhL¤jš
fhJ, _¡F M»at‰¿š v©bzŒ éLjš
u¥g® N¥gh‹ thæš bfhL¤jš
Fë¤jÎl‹ _¡»š CÂ, thæš éuiy é£L rë vL¤jš
Ãwªj FHªijia r£il¤ Jâ, ngh®¤J« Jâ Ïšyhkš btWknd it¤jš
jhiaÍ« FHªijiaÍ« Ãç¤J it¤jš
bjh¥òŸ bfhoæš kUªJ¥ bgho nghLjš
Ô§F éisé¡F« brašfis¤ jé®¥gJ

g¢Ás§ FHªijfë‹ Ïw¥ò é»j¤ij¡ Fiw¡F«
35
Ïiz czñ£Ljš
Ãwªj miu kâ neu¤Âš

jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«
Ïu©L taJ¡F nkš FL«g czÎfis bfhL¡fyh«
36
Ïiz czñ£Ljš
FHªij ÃwªJ Kjš 6 khj« tiu
FHªij¡F jhŒ¥ghš ÏuÎ, gfš v¥nghbjšyh« njit¥gL»wnjh
m¥bghGbjšyh« bfhL¡fnt©L«.
24 kâ neu¤Âš FiwªjJ 8 Kiw bfhL¡f nt©L«.
k‰w czÎfŸ mšyJ Âut czÎfŸ, j©Ù® Tl bfhL¡f¡ TlhJ.
FHªij nehŒthŒ¥g£oUªjhY« bjhl®ªJ jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«.
7M« khj« Kjš 12 khj§fŸ tiu
FHªij v¥bghGbjšyh« éU«ò»wnjh m¥bghGbjšyh« jhŒ¥ghš
bfhL¡f nt©L«.
xU »©z« czÎ xU Kiw¡F¡ bfhL¡f nt©L«. beŒ / v©bzŒ
fyªj gU¥ò rhj«, nfœtuF fŠÁ, mçÁ - bgh£L¡fliy fŠÁ, c¥òkh,
»¢Áo, bgh§fš, kÁ¤j Ï£è, Ïoah¥g«, r¥gh¤Â, buh£o, ntfit¤j kÁ¤j
fhŒf¿fŸ M»at‰iw¡ bfhL¡fÎ«.
FHªijia koæš it¤J jhŒ j‹ ifahš czÎ C£l nt©L«. x›bthU
KiwÍ« czÎ C£L«nghJ jhŒ j‹ iffis R¤j¥gL¤j nt©L«.
UÁ cŸs czÎ rh¥Ãl gH¡f nt©L«.
12 khj« Kjš 2 taJ tiu
FHªij éU«ò«nghJ czÎ bfhL¡f nt©L«. Å£oš cŸs bgçat®fŸ
c©Q« czitna FHªij¡F« bfhL¡fÎ«.
xU ntis¡F 1 1/2 »©z« czÎ bfhL¡f nt©L«. beŒ / v©bzŒ
fyªj gU¥ò rhj«, nfœtuF fŠÁ, ghahr«, nfrç, r®¡fiu¥bgh§fš, c¥òkh,
»¢ro, Ï£è, Ïoah¥g«, njhir, bt©bgh§fš, kÁ¤j r¥gh¤Â, buh£o,
ntfit¤j Ñiu, Kis f£oa jhåa§fŸ, bghç¤j fhŒf¿fŸ
M»at‰iw¡ bfhL¡fÎ«. thiH¥gH«, kh«gH«, g¥ghë, r¥ngh£lh
M»aitÍ« bfhL¡fyh«.
xU ehis¡F 5 ntis czÎ bfhL¡f nt©L«.
FHªij¡F éisah£L¡ fh£o czÎ më¡f nt©L«.
2 taJ¡F nkš
xU ehis¡F 3 ntis FL«g czit¡ bfhL¡fyh«. xU ehis¡F Ïu©L
Kiw x›bthU rh¥gh£L ntis¡F« Ïilæš C£l¢ r¤J ãiwªj
czthd thiH¥gH«, kh«gH«, K£il ngh‹wt‰iw¡ bfhL¡fÎ«.
x›bthU KiwÍ« FHªij, czÎ vL¤J¡ bfhŸtj‰F K‹d® nrh¥ò
bfh©L iffis¡ fGt nt©L«.
37
jL¥óÁ m£ltiz
v¥bghGJ
jL¥óÁfŸ jtiz
bfhL¡f nt©L«
fhrnehŒ
jL¥óÁ (BCG) xU jtiz FHªij ÃwªjÎl‹
(fhr nehæèUªJ
ghJfh¡f)
Ïs«ÃŸis thjnehŒ
jL¥ò brh£L kUªJ xU jtiz
(Ïs«ÃŸis thj¤ÂèUªJ ‘O’ Dose FHªij ÃwªjÎl‹
ghJfh¡f)
_‹W nehŒ jL¥óÁ Kjš jtiz 1 1/2 khj«

(bjh©il mil¥gh‹ Ïu©lhtJ jtiz 2 1/2 khj«
R¡Fth‹, Ïuz#‹å _‹whtJ jtiz 3 1/2 khj«
æèUªJ ghJfh¡f)
Ïs« ÃŸisthj Kjš jtiz 1 1/2 khj«

nehŒ jL¥ò¢ brh£L Ïu©lhtJ jtiz 2 1/2 khj«
kUªJ _‹whtJ jtiz 3 1/2 khj«
bAgil£o° - 1 Kjš jtiz 1 1/2 khj«

bAgil£o° - 2 Ïu©lhtJ jtiz 2 1/2 khj«
bAgil£o° - 3 _‹whtJ jtiz 3 1/2 khj«
(kŠrŸ fhkhiy jL¥ò)
j£l«ik FHªij ÃwªJ

(j£likæèUªJ xU jtiz 9-tJ khj«
ghJfh¡f) KoªjÎl‹
C¡Fé¥ò CÁ
_‹W nehŒ jL¥ò xU jtiz 16 - 24 khj¤Âš
(Booster - 1)
Ïs«ÃŸis thj
brh£L kUªJ xU jtiz 16 - 24 khj¤Âš
(Booster - 1)
ÏUnehŒ jL¥óÁ DT
(bjh©il mil¥gh‹. xU jtiz 5 - 6 khj¤Âš
Ïuz #‹åæèUªJ
ghJfh¡f.)
kU¤Jtkidæš Ãuré¤j FHªijfS¡F bAgilo° Ã jL¥óÁia FHªij

ÃwªjÎl‹ 12 kâ neu¤Â‰FŸ Kjš jtizÍ«, 6tJ thu« Ïu©lhtJ jtizÍ«,
14tJ thu« _‹whtJ jtizÍ« më¡fyh«.
38
tæ‰W¥ngh¡F f£L¥ghL
tæ‰W¥ngh¡»‹nghJ bjhl®ªJ jhŒ¥ghš më¡f nt©L«.

tH¡f¤ijél mÂf¥goahd Âut Mfhu§fisÍ« Å£oš »il¡F«
czÎfshd mçÁ¡ fŠÁ, vYä¢ir¢ rhW, gU¥ò ntfit¤j Ú®, nkh®, ÏsÚ®
M»atitfis¡ bfhL¡fyh«.
ÚçH¥ig <LbrŒa mo¡fo Âut Mfhu« mšyJ j©Ù® bfhL¡f nt©L«.
czÎ C£l »©z« k‰W« nj¡fu©o cgnah»¡f nt©L«. ghš ò£ofis
mwnt jé®¡f nt©L«.
bjhl®ªJ tæ‰W¥ngh¡F ÏU¥Ã‹ cldoahf kU¤Jtkid¡F miH¤J¢
bršy nt©L«.
nehÍŸs FHªijia ftå¡F« Kiw
FHªijia fjfj¥ghf it¡fÎ«

jhŒ¥ghš Fo¡F« FHªij¡F bjhl®ªJ mo¡fo jhŒ¥ghš òf£lÎ«
Âut Mfhu§fis mo¡fo TLjyhf¡ bfhL¡fÎ«
6 khj¤Â‰F nkš cŸs FHªijfS¡F jhŒ¥ghYl‹ k‰w czÎfS«
tH§f nt©L«.
nehÍŸs fhy¤ÂY« Fzkilªj Ã‹ò« FHªij¡F czñ£LtÂš mÂf
ftd« brY¤jÎ«.
FHªij¡F njit - m‹ò, mutiz¥ò k‰W«

ghr¤Jl‹ Toa r¤JŸs czÎ
39
40
2. FL«gey« k‰W« C£l¢r¤J
41
42
2. FL«gey« k‰W« C£l¢r¤J

FL«g¤ij¤ Â£lälš
j«gÂa® FHªijfŸ bgwhkš jL¥gJ« FHªijfŸ Ãw¥gj‰F Ïilbtë

mÂf« më¡f ãid¥gJ« FL«g Â£lälš MF«. Ï¥go Â£läLtjhš jhŒ,
FHªij clš ãiy _ykhf, Áy éahÂfŸ jL¡f¥gL»‹wd. nkY«, bg©fŸ
j« clš ÛJ jk¡FŸs cçikia ãiyeh£lKo»‹wJ.
FL«g¤ij¤ Â£lälš
j«gÂa® gy® jkJ FHªijfë‹ v©â¡ifia¡ Fiw¡fÎ«, FHªij

Ãw¥Ã‰F Á¿J fhy« jhkÂ¡fÎ« éU«ò»‹wd®. ÏJngh‹W òJkz¤ j«gÂaU«,
Ïu©L mšyJ _‹W M©LfS¡F FHªij¥ Ãw¥ig¤ jŸë it¡f
éU«ò»‹wd®. ÏJnt FL«g¤ij¤ Â£lälš MF«.
ÁW FL«g be¿ia¡ fil¥Ão¡f j«gÂaU¡F gšntW têfŸ cŸsd.
Â£lä£l FL«g« jU« gy‹fŸ
FL«g ey Kiwfis¥ Ã‹g‰¿ nt©lhj f®¥g¤ij jé®¥gjhš FL«g¤Âš

cŸs jhŒkh®fS¡F« FHªijfS¡F« Ã‹tU« gy‹fŸ »il¡»‹wd.
jhŒkh®fS¡F
eh‹F mšyJ mj‰F nk‰g£l FHªijfŸ cŸs jhŒkh®fŸ Ãurt¤Â‹ nghJ

kuz« milÍ« thŒ¥ò c©L.
18 taÂ‰F£g£l Ïs« bg©fŸ ÂUkzkh» éiuéš f®¥gK‰whš gy

Ãu¢idfS¡F c£gLtJl‹ Ï¤jifa jhŒkh®fS¡F Ãw¡F« FHªijfŸ
kuz¤Â‰F« Mshfyh«. nkY«, Ï¤jifa jhŒkh®fS¡F¥ Ãw¡F«
FHªijfŸ Fiwªj vilÍl‹ Ãw¥gJl‹, Xuh©L ãiwtiltj‰FŸ
Ïw¥Ã‰FŸshF« ãiyÍ« V‰glyh«.
FHªijfS¡F
xU FHªij¡F« k‰bwhU FHªij¡F« nghÂa Ïilbtëæšyhkš 36

khj§fS¡FŸ ÃŸis¥ng‰iw milÍ«bghGJ jhŒ ey‹ ghÂ¡f¥gL»wJ.
43
36 khj¤Â‰F« Fiwthd Ïilbtëæš kfë® FHªij bgW«bghGJ jhŒ

eyD«, FHªijæ‹ eyD« bgçJ« ghÂ¡f¥gL»wJ.
XçU FHªijfisÍila FL«g¤Âd®, j« FHªijfS¡F¢ rçahd ey

ftå¥igÍ«, ešfšé, eš clš ts®¢Á, thœéš mÃéU¤Â nk«ghL M»ad
»il¡f¢ brŒa KoÍ«.
k‰iwa Ãw gy‹fŸ
xU Áy fU¤jil rhjd§fŸ cjhuzkhf fh©l« (M©fŸ k‰W«

bg©fS¡fhdJ) nt©lhj f®¥g¤ij¤ jil brŒtJl‹, Ïd¥bgU¡f¥
ghij¤ bjh‰WfisÍ« v¢.I.é./vŒ£° ngh‹w ghšéid nehŒfisÍ«
jL¡»wJ.
fU¥igæèUªJ V‰gL« xG§f‰w Ïu¤j¥ngh¡if Áy KiwfŸ xG§fh¡f¢

brŒ»wJ.
FL«g ey Kiwfis¥ Ã‹g‰Wtj‹ thæyhf¥ bg©fŸ j« clš ÛJ

jk¡FŸs cçikia ãiyeh£o¡ bfhŸ»‹wd®. mÂf FHªijfŸ bgw
éU¥gäšiybaåš mt®fŸ FL«g ey Kiwfis Ra éU¥g¤Jl‹
Ã‹g‰wyh«.
44
FL«g ey Kiwfë‹ tiffŸ
bg©â‹ fU K£ilÍ«, Mâ‹ éªJÎ« fU¥ig FHhæš ÏiztJ f®¥g« MF«.
bg©â‹ Áid K£ilÍ« Mâ‹ éªJÎ« x‹W nr®tjhš f®¥g«

c©lh»wJ. fUÎ‰w K£iljh‹ ÃwF FHªijahf ts®¢Áail»wJ. ÏJ jhæ‹
fU¥ig¡FŸ ts®¢Áail»wJ. M©bg©, clš cwÎ bfhŸS«bghGJ, bg©
Ãw¥òW¥ig milÍ« éªJ¡fŸ ÚªÂ fU¥igæš cŸs fU K£ilia mil»wJ.
éªJ¡fëš x‹W« bg© fU K£ilÍ« xU§»izªJ cl‹ fUthf kh¿ f®¥g«
c©lh»wJ. fU¥igæ‹ Rt® _ykhf K£il¡F¤ njitahd r¤J¥ bghU£fŸ
»il¡»‹wd.
IªJ éj FL«g ey KiwfŸ
1. MQiwfŸ ( Condoms ) ãnuh¤
bg© K£ilia M© éªjQ nruhéo‹ f®¥g« V‰glhJ. vL¤J¡fh£lhf,

M©fŸ fh©l« (MQiw) ga‹gL¤J«nghJ, éªJ¡fŸ bg© K£ilia
milahJ j§»éL«. mjdhš éªJ¡fŸ bg© K£ilia¢ br‹wilahJ. Ïjdhš
f®¥g« jL¡f¥gL»wJ. ÏJ M©fŸ M© F¿æš mâÍ« (Latex) ciwahF«.
MQiwfŸ cgnah»¤jš
filfëš Ït‰iw th§f kfë® bt£f¥glyh«. gyU¡F mt‰iw v›éj«

ga‹gL¤JtJ v§F ghJfh¥gJ v‹gJ g‰¿ bjçtÂšiy.
njita‰w f®¥g¤ijÍ«, v¢.I.é./vŒ£° k‰W« ghYwthš guÎ«

bjh‰W¡fisÍ« jL¡»wJ
X›bthU Kiw clYwÎ bfhŸS«bghGJ« òÂa MQiwia¥ ga‹gL¤j

nt©L«
njita‰w f®¥g¤ij¤ jL¡f MQiwia¢ rçahd Kiwæš ga‹gL¤j¤

bjçªÂU¡f nt©L«
45
MQiwia¥ ga‹gL¤JtJ v¥go?
MQiwia¢ rçahf¥ ga‹gL¤J« têfŸ Ã‹tUkhW:-
a. MQiw gh¡bf£il ftd¤Jl‹ Ãç¡fÎ«

b. clYwé‰F K‹d®, éiu¤j M© F¿æ‹ ÛJ MQiwia RU£oa ãiyænyna rçtu
bghUªj¢ brŒaÎ«
c. M© F¿æ‹ mo¥ghf« tiu MQiw rçtu bghUªÂÍŸsjh v‹gij cWÂ brŒaÎ«
d. clYwé‰F¥ Ã‹d®, bg© cW¥ÃèUªJ M©F¿ éiu¤j ãiyæš ÏU¡F«bghGnj
MQiw eGth t©z« Ão¤J btëna vL¡fÎ«
e. cgnah»¤j MQiwia ghJfh¥ghf m¥òw¥gL¤jÎ«
ga‹gL¤Âa MQiwia cça Kiwæš m¥òw¥gL¤jÎ«
Nça xëglht©z« Fë®ªj cy® Ïl¤Âš MQiwia it¤ÂU¡fÎ«
Ú§fŸ brŒa nt©Ltd
FL«g ey KiwfSŸ x‹whf MQiwia¥ ga‹gL¤J«go FL«g¤ÂdU¡F

m¿ÎW¤jš. nkY« Ïjdhš, clYwÎ _y« guÎ« bjh‰Wfis¤ jL¡fyh«
vd és¡fkë¤jš
éU¥g¥gLgt®fŸ ga‹gL¤J« t©z« MQiwia »il¡f¢ brŒjš
rçahd rªj®¥g§fëš j«gÂaU¡F MQiwia v¥go ga‹gL¤JtJ v‹W

és¡»¡fh£lš. bjhF¥ò m£il, MQiw x‹iw Ïj‰fhf¥ ga‹gL¤jyh«.
46
MQiw g‰¿a jtwhd brŒÂfisÍ«, rªnjf§fisÍ« bjëÎgL¤Jjš mtÁa« :
“MQiw ga‹gL¤Jtjhš clYwÎ Ï‹g« Fiw»wJ” v‹gJ jtwhd

brŒÂahF«.
MQiwia rçtu ga‹gL¤jéšiybaåš, Áy neu§fëš »êªJéL«

thŒ¥ò cŸsJ. m¥go V‰go‹, mt®fis mtru fhy fU¤jil kh¤Âiufis
c£bfhŸS«go m¿ÎW¤jÎ«
2. Ah®nkh‹ KiwfŸ (Harmonal Methods)
fU¤jil kh¤Âiu khyh-D, bg© khjélhŒ Mu«Ã¤j eh£fëš Mu«Ã¤J 28

eh£fŸ tiu xU gh¡bf£ tU«. KoªjÎl‹ mL¤j gh¡bf£ Mu«Ã¡f nt©L«.
fU¤jil mtÁaKŸs všyh khj§fëY« rh¥Ãl nt©L«. òÂjhf xUt®
Mu«Ã¤jhš, kU¤Jtçl« gçnrhÂ¤J Mu«Ã¡f nt©L«.
Ï«Kiw, bg©â‹ Áid¥ igæèUªJ K£il btëtUtij¤ jL¡»wJ.

K£il éªÂid milahkš jL¡f¥g£L f®¥g¥ig¢ Rt®fŸ fh¡f¥gL»‹wd.
Ïjdhš f®¥g« jL¡f¥gL»wJ. vL¤J¡fh£L : khyh N kh¤ÂiufŸ
47
2.1 thŒtê c£bfhŸS« fU¤jil kh¤ÂiufŸ
khyh-D
Ïit xU gh¡bf£oš 28 kh¤ÂiufŸ

vd rçahd khjélhŒ RH‰Á fhy¤ij¡
ftd¤Âš bfh©L jahç¡f¥gL»wJ.
Ït‰WŸ Kjš 21 kh¤ÂiufŸ Ah®nkh‹fŸ
ml§»aJ. k‰iwa VG kh¤ÂiufŸ ÏU«ò¢
r¤J bfh©ljhF«. ÂdªnjhW« xU
kh¤Âiu Åj« rh¥Ã£L tunt©L«. 21
eh£fS¡F¥ Ã‹d® ÏU«ò¢r¤J ml§»a
kh¤Âiufis¢ rh¥Ãl nt©L«.
bgU«ghY« jhŒkh®fŸ Ïu¤jnrhifÍl‹
és§Ftjhš, Ïªj ÏU«ò¢r¤J kh¤Âiu mt®fS¡F cjéfukhf ÏU¡F«.
Ï«kh¤ÂiufŸ clYwéš v›éj ÏilôW« éisé¥gÂšiy. MQiw ngh‹W
Ïšyhkš Ïit kfëç‹ f£L¥gh£o‰FŸ Ïa§F« fU¤jil rhjdkhF«. ekJ
Mu«g Rfhjhu ãiya§fëY«, »uhk Rfhjhu bréèaçlK« khyh- N v‹»w bgaçš
Ïit »il¡»‹wd.
cgnahf¥gL¤J« têKiwfŸ
khjélhŒ Mu«gkhd Kjš

VG eh£fëš VnjD« xU ehëš
Ï«kh¤Âiuia rh¥Ãl¤ bjhl§fÎ«.
28 kh¤ÂiufŸ 28 eh£fëš
KoªjÎl‹ òÂa gh¡bf£il¤
bjhluÎ«. Ït‰iw ÂdªnjhW«
bjhl®¢Áahf rh¥Ã£L tunt©L«.
Ïjdhš f®¥g¤ÂèUªJ üW
éG¡fhL ghJfh¥ò bgwyh«.
kh¤Âiu c£bfhŸs xU ehŸ

kw¥Ã‹ kW ehŸ m‹iwa
48
kh¤ÂiuÍl‹ ÏjidÍ« nr®¤J rh¥Ãl nt©L«. Ïu©L eh£fS¡F nkš kh¤Âiu

c£bfhŸtij¤ jé®¡f¡ TlhJ. m¥goæU¥Ã‹, ãidÎ tªjÎl‹ kh¤Âiufis
cldoahf c£bfhŸs m¿ÎW¤j nt©L«.
kh¤Âiu ga‹gL¤Jgt®fël« Ñœ¡f©l g¡f éisÎfŸ g‰¿ Ú§fŸ

bjça¥gL¤j nt©L«. Fk£lš cz®Î, nyrhd jiytè, kh®gf§fŸ äUJthjš
khjélhŒ¡F Ïil¥g£l fhy§fëš Ïu¤j« Á¿jsÎ gLjš, Áy neu§fëš
xG§f‰w khjélhŒ RH‰Á Ït‰whš bgçJ« ghÂ¥Ãšiy v‹gij vL¤Jiu¡fÎ«.
ÏJngh‹w ghÂ¥òfŸ _‹W khj§fëš FiwªJ mšyJ Ïšyhkš nghŒéL«.
mt®fS¡F nt©oa kh¤ÂiufŸ khjhkhj« clD¡Fl‹ »il¡f Mtd

brŒa nt©L«.
mtru fU¤jil kh¤Âiu , ghJfh¥g‰w clYwÎ V‰g£l 72 kâ neu¤Â‰FŸ

c£bfhŸs nt©L«.
2.2 mtru fhy fU¤jil kh¤ÂiufŸ
ghJfh¥g‰w clYwÎ V‰go‹ 72 kâ neu¤Â‰FŸ c£bfhŸs nt©oa

fU¤jil kh¤ÂiufshF«. beU¡fo V‰go‹ Ït‰iw¥ ga‹gL¤j nt©L«.
ghJfh¥g‰w clYwé‰F M£g£l kfë®, clYwé‹nghJ fh©l« »êjš mšyJ
eGÎjš ngh‹w ghJfh¥Ã‹ik k‰W« clYwÎ t‹brašfS¡F Mshndh®
Ï«kh¤Âiufis c£bfhŸs nt©L«.
kfë® V‰bfdnt f®¥g« jç¤ÂUªjhš Ï«kh¤ÂiufŸ gad‰wjh»éL«.

X›bth‹whf 12 kâ neu Ïilbtëæš Ïu©L kh¤ÂiufŸ c£bfhŸs nt©L«.
mL¤j khjélhŒ fhy¤Â‰FŸ 14

eh£fS¡FŸ khjélhŒ bgU¡F V‰glyh«.
Ï«kh¤ÂiufŸ Rfhjhu ika§fëY«,
kUªjf§fëY« vëÂš »il¡»wJ.
mtru fhy fU¤jil kh¤Âiufis

mt‰Wl‹ bfhL¡f¥g£LŸs m¿ÎW¤jšfë‹go
c£bfh©lhš njita‰w f®¥g¤ij¤ jL¤J
ghJfh¥ò bgwyh«.
49
mtru fhy fU¤jil kh¤Âiufis Û©L« Û©L« rh¥Ãl C¡Fé¡fhÔ®.

njitna‰go‹ fU¤jil KiwfŸ VnjD« Ã‹g‰W«go m¿ÎW¤j nt©L«.
Ú§fŸ brŒa nt©Ltd
thŒtê fU¤jil kh¤ÂiufŸ – khyh D k¡fS¡F vëÂš »il¡f V‰ghL

brŒa nt©L«.
jFÂ thŒªj j«gÂaU¡F mid¤J fU¤jil KiwfisÍ« vL¤J¡ Tw

nt©L«.
khyh D kh¤Âiufis¢ rh¥ÃLtj‰F K‹d® »uhk Rfhjhu bréèa® k‰W«

kU¤Jtçl« clš jFÂ nrhjid brŒJ bfhŸs nt©L«
3. fU¥ig¡FŸ brY¤J« fU¤jil tisa§fŸ (IUD)
fh¥g® T v‹gJ fU¥ig¡FŸ bréèa® / kU¤Jtuhš bghU¤j¥gL« T tot

rhjd«. 10 M©LfŸ tiu brašgL« . Mdhš, v¥bghGJ nt©LkhdhY«
vL¤Jélyh«.
Ïit fU¥ig¡FŸ bghU¤j¥gL« fU¤jil rhjd§fshF«. Ïit Áid

K£il k‰W« éªÂid x‹W nr®jiyÍ«, fUÎUjiyÍ« jL¡»wJ.
fh¥g® - T
fh¥g® T v‹gJ fU¥ig¡FŸ bghU¤j¥gL« “T”

tot rhjdkhF«. bkšèa br«ò ÏiHfshš R‰w¥g£l
Ãsh°o¡ j©odhš ÏJ brŒa¥g£LŸsJ. Ñœ¥ gFÂæš
Ïj‹ j©oèUªJ Ïu©L Ãsh°o¡ fæW Ú©L
ÏU¡F«. fU¥igæš Ït‰iw bghU¤Âdhš g¤J
M©LfŸ tiu brašgL« t©z« ga‹gL¤j¡
ToaJ.
50
fh¥g® T ntiy brŒÍ« éj«
fh¥g® T M© éªJ« Áid¥ig K£ilÍ« x‹W nruhkš jL¡»wJ.

bg©â‹ Ïd¥bgU¡f¥ ghijæš ef®ªJ br‹W éªJfŸ Áid¥ig K£ilia¢
br‹wiljiy ÏJ jil brŒ»wJ. j‰nghJŸs fh¥g® T g¤J M©LfŸ tiu
ga‹gL¤jyh«.
fh¥g® T I v¥bghGJ ga‹gL¤JtJ?
filÁahf V‰g£l khjélhŒ eh£fëš VHhtJ ehëš bghU¤j¥gl nt©L«

FHªij Ãwªj Ã‹d® MW thu§fŸ fh¥g® T bghU¤j Áwªj fhykhf
fUj¥gL»wJ
bréèa® mšyJ kU¤Jtçl« fh¥g® T bghU¤Â¡ bfhŸs nt©L«
kU¤Jtkid mšyJ Rfhjhu ika§fëš k£Lnk fh¥g® T bghU¤j¥gl
nt©L«
kfëç‹ nt©Ljšgo v¥bghGJ nt©LkhdhY« fh¥g® T I vL¤J élyh«
bghJthf fh¥g® T ga‹gL¤j ghJfh¥ghdJ. Mdhš R¤jkhf¥ guhkç¡f¥glš

nt©L«. Ïjid¥ bghU¤Â¡ bfh©lt®fŸ, xU khj« fê¤J« Ã‹d® _‹W
khj§fŸ, xU tUl« vd clš nrhjid brŒJ bfhŸs nt©L«.
kfëU¡F fh¥g® T ÏU¤jiy rçgh®¤J¡ bfhŸs f‰W¤ju nt©L«. Áy

neu§fëš Ïit fU¥igæèUªJ btëna‰w¥g£oU¡F«. Ãw¥òW¥Ãš cŸs
ieyh‹ fæ‰iw czUjš _y« Ïjid m¿ayh«. fh¥g® T fUtiwia¡ flªJ
nkny bršy KoahJ. bréèa® cjéahš fh¥g® TI vëÂš vL¤Jélyh«. Áy
kfëU¡F fh¥g® T bghU¤Â¡ bfh©ljhš Ïu¤j¥ngh¡F« tèÍ« ÏU¡F«. Áy
RH‰ÁfS¡F¥ Ã‹d® Ïit rçah»éL«. Ïšiybaåš mt®fS¡F bghU¤j¥g£l
fh¥g® T I mf‰¿ él nt©L«. FHªij Ãw¥Ã‰F¥ Ã‹ MW thu§fŸ fê¤J fh¥g®
T bghU¤Â¡ bfh©lhš Ã‹ éisÎfŸ V‰gLtÂšiy.
fh¥g® T mf‰Wjš
10 M©LfŸ fê¤njh mšyJ kfë® FHªij bg‰W¡ bfhŸs

éU¥g¥gL«bghGnjh mšyJ mÂf Ïu¤j¥ngh¡F, mo tæW tè, fLikahd KJF
tè ngh‹w fhuz§fS¡fhfnth fh¥g® T I mf‰¿ élyh«.
51
4. Ïa‰if KiwfŸ ( Natural Methods)
kfë® khjélhŒ RH‰Áæ‹ 8 Kjš 19 eh£fŸ ghJfh¥ghd clYwÎ
bg© jkJ K£il btënaW« fhy«

m¿ªJ m¡fhy¤Âš clYwit¤ jé®¤jš
Ïa‰if KiwahF«.
f®¥g¤ij¤ jL¡f gšntW Ïa‰if

KiwfŸ cŸsd. Ï«Kiwfis¥ Ã‹g‰w
kfë® j« khjélhŒ RH‰Á k‰W« cl‰TW
g‰¿a brŒÂfis¤ bjçªÂU¡f nt©L«.
kfë® j« K£il btëtU« fhy¤ij czU«
éê¥òz®Î bg‰¿U¡f nt©L«. bghJthf
kfëç‹ khjélhŒ RH‰Á fhy« 28 eh£fshF«.
khjélhŒ RH‰Á fhy¤Âš 8 Kjš 19 eh£fëš bghJthf kfë® f®¥g« jç¡»‹wd®.
Ïjidna kfëç‹ Nš bfhŸ fhy« (Fertile days) vdyh«. f®¥g¤ij¤ jL¡F«
Ïa‰if KiwfŸ tUkhW
ghJfh¥ghd eh£fŸ (Safe Period)
26 Kjš 32 eh£fŸ tiuæyhd khjélhŒ RH‰ÁÍila kfë® 8 Kjš 19

eh£fëš ghJfh¥g‰w ghYwÎ bfhŸSjiy jé®¥gj‹ _y« f®¥g¤ij¤ jL¡fyh«.
khjélhŒ Mu«Ã¤j ehis Kjš ehŸ vd bfhŸs nt©L«. Ïit g‰¿a nkY«
és¡f¤ij »uhk Rfhjhu bréèaçl« nf£l¿aÎ«.
5. ãuªju KiwfŸ
FHªij¥ Ãw¥ig ãuªjukhf jil brŒa, M©fS¡F Áy ãäl§fëš brŒJ,

clnd Å£o‰F bršy¡ Toa trÂ gil¤j mWit Á»¢ir cŸsJ. FHªij
Ãw¥ig ãuªjukhf jil brŒa, kfëU¡F brŒa¥gL« mWit¢ Á»¢ir¡F
Ïu©L eh£fŸ kU¤Jtkidæš j§f nt©L«. Ï«Kiw äfÎ« Ãugy«.
Mnzh mšyJ bg©nzh nkY« Ïå FHªijfŸ nt©lh« vd ãuªju fU¤jil

mWit Á»¢ir brŒJ bfhŸsš.
52
5. 1. thbr¡lä ( M© mWit¢ Á»¢ir)
FHªij¥ Ãw¥ig ãuªjukhf jilbrŒa M©fS¡F¢ brŒa¥gL« Á¿a

mWit¢ Á»¢ir MF«. MltU¡F Áukä‹¿ FW»a fhy¤Âš brŒa¥gL«
Ï¢Á»¢ir¡F kU¤Jt kidæš j§f nt©oa mtÁa« Ïšiy.
M© mWit¢ Á»¢ir ÏU tif¥gL«
1) tH¡fkhd thr¡lä mWit¢ Á»¢ir
2) jG«Ãšyh eÅd mWit¢ Á»¢ir
tH¡fkhd thr¡lä mWit Á»¢ir
xU Áy ãäl§fëš brŒa¡ToaJ. xU kâ neu¤Â‰FŸ Å£o‰F¢

br‹Wélyh«. Ï«Kiwæš, gæ‰Á bg‰w kU¤Jt® éij¥igæš Á¿a Ñwš ngh£L
ÏU g¡fK« cŸs éªJ ehs¤ij¡ f©l¿th®. éªJ ehs§fŸ Ïu©L g¡fK«
Ko¢R¥ nghl¥g£L J©o¡f¥gL«. Ïjdhš éªJfŸ éªJ¥igia¢ br‹wiljš
jL¡f¥gL»wJ. Ï«Kiwæš xU ijaš njit¥gL»wJ.
jG«Ãšyh eÅd M© mWit¢ Á»¢ir
Ï«Kiw, btW« CÁ Kid F¤Âa gu¥Ãnyna brŒJ Ko¡f¡ ToaJ. ÏÂš

ijaš nt©oaÂšiy. mjdhš ijaš Ãç¥Ã‰bfd Û©L« tU« Ãu¢id Ïšiy.
Ï«Kiw äfÎ« Ãugykh» tU»wJ. Ï¥òÂa Kiw g‰¿ kU¤Jt®fS¡F gæ‰Á
më¡f¥g£L tU»wJ. tH¡fkhd mWit¢ Á»¢ir Kiwia¡ fh£oY« ÏÂš g¡f
éisÎfŸ äfÎ« FiwÎ. äfÎ« ghJfh¥ghd caça Kiw. 10 mšyJ 15 ãäl§fëš
brŒJ Ko¡f¤j¡fJ.
Mlt® bgU«ghY« M© mWit¢ Á»¢ir clš gyÅd¤ij V‰gL¤Â ntiy

brŒaÎ«, clYwÎ Ï‹g« fhzÎ« r¡Âa‰wtuhŒ brŒJ éL« vd v©Q»‹wd®.
ÏJ jtwhdJ, Mjhuó®tk‰wJ. thr¡lä mWit¢ Á»¢iræ‹bghGJ éij¢
Ru¥Ãia¤ bjhLtJ Tl »ilahJ. éij¢ Ru¥ÃfŸjh‹ Ah®nkh‹fis¢ Ru¡f¢
brŒJ ghYz®Î el¤ijfis f£L¥gL¤J»wJ. thr¡lä mWit¢ Á»¢ir Ïj‰F
vªj ghÂ¥igÍ« V‰gL¤JtÂšiy. vdnt thr¡lä g‰¿ k¡fël« vL¤Jiu¥gJ
mtÁakh»wJ.
53
thr¡lä M© mWit¢ Á»¢ir brŒJ bfh©l Ã‹dU« f®¥g« V‹ V‰gL»wJ?
thr¡lä mWit Á»¢ir brŒJ bfh©l Ã‹dU« btëahF« éªJ Úçš

éªJ¡fŸ Ïšyhkš nghf _‹W khj§fŸ njit¥gL»wJ. Ïj‰F£g£l fhy§fëš
MQiwia¥ ga‹gL¤j nt©L«. Ïjid M©fŸ kdÂš bfhŸshjjhš f®¥g«
c©lh»wJ. thr¡lä M© mWit¢ Á»¢ir¡F¥ Ã‹d® _‹W khj§fŸ tiu
MQiw ga‹gL¤Â tªjhš f®¥g« V‰gL« thŒ¥ig¤ jL¡fyh«.
5. 2. kfë® fU¤jil mWit Á»¢ir
Áid K£ilfis¡ bfh©L bršY« FHhæid Ko¢R nghlY«,

bt£oéLjY« fU¤jil mWit¢ Á»¢ir vd¥gL«. Ïjid nk‰bfhŸs gy
têfŸ Ã‹g‰w¥gL»wJ. Áy khãy§fëš ny¥uh°nfhÃ¡ Kiw ga‹gL¤j¥
gL»wJ. Ïjdhš Áid K£ilÍ« éªJ¡fS« rªÂ¥gJ jL¡f¥gL»wJ. ÏªÂahéš
Ï«Kiw Ãugykhf¤ Âfœ»wJ.
kfë® fU¤jil mWit¢ Á»¢iræ‹ ÏU KiwfŸ
m. tH¡fkhd ÁW mWit¢ Á»¢ir Kiw
Ï«Kiwæš tæ‰W¥ gFÂæš Á¿a Ñwš nghl¥g£L, iffshš mWit

Á»¢ir brŒa¥gL»wJ.
Ïj‰F Ïu©L eh£fŸ kU¤Jtkidæš j§f nt©o tU«. FHªij Ãwªj

Ã‹d® fU¥ig tæ‰W¥ gFÂæ‹ nk‰gFÂæš ÏU¡»‹w fhuz¤jhš Ï¡fhy¤Âš
Ï«Kiwia¢ brŒtJ vëJ.
M. ny¥uh°nfh¥Ã Kiw
tæ‰W¥ gFÂæš CÁ¡FHš mik¥ig¢ brU», mj‹ thæyhf Áid

K£ilfis¡ bfh©L bršY« FHhæid Ãsh°o¡ tisa§fshš ÏWf¢ brŒjš
ny¥uh°nfh¥Ã vd¥gL»wJ. FHªij Ãwªj MW thu§fS¡FŸ fU¥ig mj‹ cça
ãiyiaÍ« msitÍ« milªj ãiyæšjh‹ Ï«Kiw ifahs¥gL«.
mDgt« thŒªj mWit¢ Á»¢ir ãòz®fshš brŒa¥g£l kfë® fU¤jil

mWit Á»¢irfŸ tH¡fkhf bt‰¿ bgW»‹wd.
54
tsçs« gUt¤Âd® ey«
13-19 taJ tiuæyhd fhy« ÏJ. clyhY« , kdjhY« gy khWjšfis¢

rªÂ¡F« gUt«. Ïij¥g‰¿ mt®fS¡F vL¤Jiu¡f nt©L«.
Mnuh¡»akhd czÎ, thœ¡if Kiw Mnuh¡»akhf ÏU¡f nt©L«.
bg‰nwhçl« Ï¢brŒÂia Tw nt©L«.
FHªij¥ gUt¤Â‰F«, ts®¢Á K‰W¥ bg‰w gUt¤Â‰F« Ïil¥g£l

fhy¤ij tsçs« gUt taJ v‹W TW»nwh«, 13 taJ Kjš 19 taJ tiuæyhd
fhy« jh‹ tsçs« gUttaJ¡ fhy« MF«.
clš k‰W« kdts®¢Áæš K¡»a g§F t»¡F« gUt« ÏJ. Ïªj¥ gUt¤Âš
vilÍ«, cauK« äf ntfkhf mÂfç¡»‹wd. Ïªj¥ gUt¤Âš nehŒfëš ÏUªJ
ghJfh¥ò, kd« k‰W« rKjha ey‹fëš V‰gL« Á¡fšfŸ F¿¤J Ït®fS¡F
vL¤Jiu¡f nt©L«.
tsçs« gUt taÂdU¡F mt®fsJ clš ey‹ g‰¿Í« clè‹ ts®¢Á

k‰W« kh‰w§fŸ F¿¤J« vL¤Jiu¡f nt©L«.
Mg¤jhd brašfëš <Lglhkš ÏU¤jš, Âwikia ts®¤J¡ bfhŸSjš,

Ô®Îfhz Ïayhj Ãu¢ridfS¡F¤ Ô®Î fhz Mnyhrid TWjš M»at‰iw
brŒa nt©L«.
ey¢nritfŸ g‰¿Í«, ghJfh¥ghd R‰W¥òw Nœãiyæš thœtJ g‰¿Í«

vL¤J¡ Tw nt©L«.
clš mik¥ò k‰W« mj‹ brašfëš V‰gL« kh‰w§fŸ
clyhY«, kdjhY« äf ntfkhf khWjšfis¢ rªÂ¡F« gUt« ÏJ.

Ah®nkh‹fë‹ K¡»a gâfshš ghš cW¥ò ts®¢ÁfS«, cUt mik¥Ãš
khWjšfS« V‰gL»‹wd.
Ïªj¥ gUt¤Âš clš ts®¢Á äf ntfkhf eilbgW»wJ.
55
tsçs« gUt kh‰w§fŸ
bg©fëilna V‰gL« kh‰w§fŸ M©fëilna V‰gL« kh‰w§fŸ
kh®gf§fŸ : bgU«ghyhd bg©fS¡F clš msÎ : clè‹ Ãw ghf§fisél

gUtkiljš v‹gJ kh®gf ts®¢Áæš njhŸ gFÂ, iffŸ, fhšfŸ, ghj§fŸ
bjhl§F»wJ. kh®gf§fŸ ts®¢Á ntfkhd ts®¢Áail»wJ.
aila¤ bjhl§F« bghGJ, Kiy¡fh«ò¥
clš mik¥ò : tsçs« gUt¤Âš
gFÂia¢ R‰¿ Ïs»a jir¥ gFÂ nr®ªJ
M©fŸ mÂf cau¤ijÍ« njhŸfŸ
bgçjhf tUtij fhzyh«. mL¤j Áy
mf‹w ãiyiaÍ« bgWt®. mt®fë‹
tUl§fëš Ïit bgçajhf ts®¢Á
clš vil TL«. xU Áy iga‹fS¡F
bgW«. Kjèš khh®gf§fŸ ts®¢Á bgW«
Kiy¡fh«ò gFÂæš Å§» fhz¥gL«.
bghGJ x‹W, k‰wijél bgçajhf
Ïjdhš mt®fS¡F kh®gf ts®¢Ánah
ÏU¥gJ mrhjhuzkhdJ mšy.
vd ftiy bfhŸt®. gUt fhy¤Âš
ÏU¥ÃD«, nkY« ts®¢ÁailÍ«bghGJ
M©fë‹ ò# jirfŸ bgU¡fkilÍ«.
Ïu©L« tot¤ÂY« mséY« x‹W
nghy ÏU¡F«. Fuš : Fuèš kh‰w« V‰gL«. Ïj‹
bjhl¡f¤Âš fodkhd cilªj Fuèš
Ko ts®¢Á : fhšfS¡F Ïil¥g£l
ngR« ãiy V‰gL«.
nahå¥gFÂæš (pubic area) bkšèa
nuhk§fŸ tsu¤ bjhl§F«. Ïit Ko ts®¢Á : m¡FŸ fhšfŸ, Kf«,
eh£fŸ tsu tsu fod¤ j‹ikÍ« RUŸ M©F¿æ‹ nk‰òw« M»a gFÂfëš
ãiyiaÍ« bgW»wJ. nuhk§fŸ njh‹W«. gUt fhy« mšyJ
Ã‹d® kh®Ãš Ko tsU«. ÏU¥ÃD«
m¡FŸ gFÂ k‰W« fhšfëš Ko ts®¢Á
všyh M©fS¡F« kh®ò gFÂæš Ko
bgW»wJ.
ÏU¥gÂšiy.
clš mik¥ò : ÏL¥ò e‹F mf‹W«,
njhš : mÂf v©bzŒ ÃRÃR¥òlD«
tæ‰W¥ gFÂ ÁW¤J« kh‰w« bgW«.
mÂf éa®it¢ Ru¥òlD« fhz¥gL«.
tæW, ò£l«, fhšfëš bfhG¥òfŸ nr®ªJ
clš e‹F ts®¢Á bgW«. Ïit M©F¿ : M©F¿Í« éij¥igÍ«
rhjhuzkhf V‰gL« kh‰w«. mjdhš bgU¡fkilÍ«. ghèd Ah®nkh‹fë‹
bg©fS¡Fça clš mik¥ò V‰gL»wJ. ö©Ljyhš M©F¿¡F éiu¥ò¤
j‹ik V‰gL»wJ. éiu¥ò¤
clš msÎ : clè‹ Ãw ghf§fisél
j‹ikæ‹bghGJ M©F¿ éiu¤J«
njhŸ gFÂ, fhšfŸ, ghj§fŸ ntfkhd
jo¤J« fhz¥gL«. Áy neu§fëš cça
ts®¢Áail»wJ.
fhuzä‹¿Í« éiu¤jš V‰gL«. ÏJ
njhš : njhš, v©bzŒ ÃRÃR¥òl‹ Ïašghd x‹W. gUtkilªj fhy¤Âš
fhz¥gL«. Ï¡fhy¤Âš Ru¥ÃfS« clš éªJ¡fis c‰g¤Â brŒ»wJ.
ts®¢Áailtjhš Ïªãiy V‰gL»wJ. vdnt tsçs« gUt¤Âš M©fŸ
tsçs« gUt¤Âd® midtU¡Fnk éiu¥ò¤ j‹ik milÍ« bghGJ
xUKiw mšyJ gy Kiw Kf¥ gU¤ éªjQ¡fŸ Õ¿£L btënaW»‹wd.
bjhšiy V‰gL«. M©F¿æ‹ _y« éªjQ¡fS« mj‹
khjélhŒ : Ï¡fhy¤Âš khjélhŒ RH‰Á Âut§fS« btëahjš Ïašghd x‹W.
mšyJ khjélhŒ fhy« bjhl§F»wJ. cw¡f¤Â‹nghJ ÏJ V‰gL«. Ïjid
bgU«ghyhd bg©fŸ 9 taJ Kjš 16 ‘ÏuÎ neu fê¢rš’ mšyJ ‘<u¡
taJ¡FŸ gUtkil»‹wd®. fdÎ’v‹g®.
56
kdßÂahd ts®¢Á
tsçs« gUt¤Âd® j§fsJ vÂ®fhy¤ij¥ g‰¿ vªjéj ã¢ra«

m‰wt®fshfÎ« vªj KoÎ¡F« tuKoahjt®fshfÎ« ÏU¡»wh®fŸ.
j‹å¢irahf¢ brašgl RjªÂu cz®nthL fhz¥gL»‹wd®. xU Áy®
bg‰nwhç‹ x¥òjnyhL Ïa§F»‹wd®.
tsçs« gUt¤Âdç‹ kdãiy ghÂ¥Ã‰fhd fhuâfŸ
• bg‰nwhç‹ msÎ¡fÂfkhd f©o¥ò
• mÂf ghJfh¥ò bfhL¤jš
• fLikahf ÏU¤jš
• Fiwbrhšè, F‰w« TW« bg‰nwh®
• clš, clšTW, ghèaš ts®¢Á k‰W« kh‰w§fŸ Ït‰whš T¢r«
• bg‰nwhUl‹ fr¥ò
el¤ij kh‰w§fŸ
• ml¡fkhf, mikÂahf ÏUªjt®fŸ Ï¥gUt¤Âš nfhgkhf, vç¢rYl‹

fhz¥glyh«.
• ö¡f« k‰W« czÎ¥ gH¡f tH¡f§fëš kh‰w« ÏU¤jš
• F¿¥ÃL«goahd mséš jå¤J ÏU¤jš
• äfÎ« ntfkhf brašgLjš
• gŸë¡F¢ bršyhik
• nt©lh btW¥ghf elªJ bfhŸSjš
• jd¡F éU¥g« Ïšyhj, V‰W¡ bfhŸs Koahj c©ikfis rªÂ¡f

Ïayhkš òifÃo¤jš, kJ k‰W« nghij kUªJ gH¡f§fS¡F MshFjš.
• bghJthf jå¤J ÏU¡f éU«òjš
• j‹ taJ x¤jt®fSl‹ mÂf x£LjYlD«, fyfy¥òlD« fhz¥gLjš.
57
C£l¢r¤J k‰W« ey¤njitfŸ
tsçs« gUt¤ÂdU¡F éiuthd ts®¢ÁÍ«, mÂf mséš clš

Ïa¡f§fS« ÏU¥gjhš Ï¥gUt¤Âš mÂf msÎ C£l¢r¤J njit¥gL»wJ.
Ï¥gUt¤Âš Mnuh¡»akhd czÎ gH¡ftH¡f§fisÍ«, thœ¡if

KiwiaÍ« V‰gL¤Â¡ bfhŸSkhW mt®fS¡F C¡f« më¡f nt©L«.
j‹R¤j«
Fë¡F« nghJ«, x›bthU Kiw ÁWÚ® fê¡F« nghJ« Ãw¥òW¥ig R¤jkhf

it¤J¡ bfhŸs nt©L«.
• bg©fŸ khjélhæ‹nghJ R¤jkhd Jâfis¥ ga‹gL¤j nt©L«.

mo¡fo khjélhŒ Jâia kh‰w nt©L«. Ãw¥òW¥ig <uäšyhkš it¤J¡
bfhŸs nt©L«.
• ga‹gL¤Âa Jâfis mšyJ eh¥»‹fis f©l Ïl¤Âš nghl¡TlhJ.

òij¡fnth mšyJ vç¡fnth brŒa nt©L«.
• bg©fë‹ Ãw¥òW¥ÃèUªJ J®eh‰w« k‰W« fiwÍl‹ Toa xG¡F

ÏUªjhš cldoahf kU¤Jtiu ehl nt©L«.
rKjha¤Âdç‹ K¡»a g§F
• kdßÂahd ts®¢Á¡F bgçJ« cjt nt©L«.
• Ï¥gUt¤Âd®, Ãu¢ridfS¡F Ô®Î fhQ«nghJ mt®fŸ ngh¡»nyna

Ãu¢ridfis¡ nf£l¿ªJ, Ãu¢Áidfis ãjhd¤Jl‹ Ô®¡fkhf MuhŒªJ,
KoÎ vL¡f nt©L«. mªj Koit mt®fshfnt cz®ªJ V‰W¡ bfhŸS«
tifæš m¿Î¥ó®tkhf brašgl nt©L«.
• rKjha¤Âš Ï¥gUt¤ÂdU¡F xU mªj°J mšyJ m§Ñfhu« tH§f¥gl

nt©L«.
• ešy go¥igÍ«, tUthŒ <£L« ÂwikfisÍ« vÂ®fhy¤ij Óuhf mik¤J¡

bfhŸsÎ«, FL«g¤Âš KobtL¡F« cçikfisÍ« ts®¤Âl nt©L«.
58
K¡»a fU¤JfŸ
tsçs« gUt taÂd® ntfkhf ts®tjhš TLjyhf C£l¢r¤J

njit¥gL»wJ.
jirts®¢Á, khjéy¡F RH‰Á Ït‰whš Ïu¤jnrhif V‰gl thŒ¥ò cŸsJ.

Ïjid¤ jé®¡f ÏU«ò¢r¤J ãiwªj czÎ¥ bghU£fis mÂf mséš rh¥Ãl
nt©L«.
tsçs« bg©fŸ thu« xU Kiw éahH‹ ÏuÎ czÎ¡F¥ Ã‹ ÏU«ò¢r¤J

(k) nghè¡ MÁ£ kh¤ÂiufŸ vL¤J¡ bfhŸs nt©L«.
Ït®fŸ RjªÂukhf brayh‰W« ãiyæš ÏU¥gjhš, mÂf kd cis¢rY¡F

Msh»wh®fŸ. Mifahš, mt®fSila Fz¤ij¥ òçªJ bfh©L äFªj
mDruidnahL mt®fis FL«g¤Âd®, MÁça®fŸ k‰W« rKjha¤Âd® tê
el¤Âl nt©L«.
Mg¤ij éisé¡f¡Toa (vŒ£° k‰W« ghšéid nehŒ) ghèaš

el¤ijfë‹ Ôikia vL¤J¢ brhšy nt©L«.
Mg¤jhd brašfëš <LgLjš, òif¥gH¡f«, kJ, nghijkUªJ¡F

moikahjš ngh‹wt‰¿‹ Ôikfis vL¤Jiu¤J mt‰¿èUªJ éy» ÏU¡f¢
brŒa nt©L«.
ghJfh¥g‰w clš cwÎ bjhl®ghš éisÍ« Á¡fšfŸ, njita‰w f®¥g«,

fU¡fiy¥ò k‰W« ghšéid nehŒfŸ mÂfç¥ig és¡»¡ Tw c§fŸ gFÂ
m§f‹tho ika§fëš tsçs« gUt bg©fS¡fhd FGéš Ïl« bgw¢
brŒayh«.
neU Ít nfªÂuh r§f«, kfë® k‹w§fŸ cŸs gFÂfëš tsçs« gUt

taÂdiu Ïiz¤jš K¡»a«.
59
khjélhŒ fhy R¤j«

khjélhŒ v‹gJ kfë® midtU¡F« 14-45 taJ fhy¤Âš el¡F«
rhjhuzkhd éõa«. khjélhŒ K‹D«, khjélhŒ neu¤ÂY« Áy
mbrsfça§fŸ V‰glyh«. mid¤Â‰F« Ô®ÎfŸ cŸsd. bgU«ghyhd
bg©fŸ Ï¡fhy¤Âš M¡f ó®tkhf brašgl Ko»wJ. Ï¡fhy¤Âš Ma¤j
khjélhŒ gŠR, (Sanitary Napkins) R¤jkhd Jâfisnah ga‹gL¤j
nt©L«. Áy Ïl§fëš f£L¥ghLfŸ éÂ¡f¥gL»‹wd. ÏJ rçašy, Fë¤J
R¤jkhf ÏU¤jš mtÁa«.
1. khjélhŒ K‹ m¿F¿fŸ
khjélhŒ V‰gLtj‰F x‹W mšyJ

Ïu©L thu§fS¡F K‹dnu xU Áy
jhŒkh®fS¡F« bg©fS¡F« mbrs
fça§fŸ V‰gL«. mt®fS¡F khjélhŒ K‹
m¿F¿fëš VnjD« x‹nwh mšyJ gynth
V‰glyh«. khjélhŒ K‹ m¿F¿fŸ tUkhW:-
kh®gf¤Âš tè
motæ‰¿š fdkhd cz®Î
ky¢Á¡fš (ky« fê¡f Koahik)
TLjš fis¥ò cz®Î
jirfëš tè, F¿¥ghf Ñœ KJF¥ gFÂ mšyJ mo toæ‰W¥ gFÂ, fhš

jirfëš tè
Ãw¥òW¥ò <u¤ j‹ikæš kh‰w«
Kf¤Âš v©bzŒ ÃRÃR¥ò mšyJ Kf¥ gU¡fŸ njh‹wš
cWÂahd f£L¥gL¤j Koahj cz®ÎfŸ
xU Áy czÎfëš jåahj M®t«, gÁ k‰W« jhf« mÂfç¥ò
60
bg©fŸ gyU¡F nk‰f©l m¿F¿fëš VnjD« x‹W x›bthU khjK«

ÏU¡F«. xU ÁyU¡F mid¤J m¿F¿fS«Tl ÏU¡fyh«. x›bthU khjK«
x›bthU m¿F¿ vd Áy bg©fS¡F ÏU¡fyh«. bgU«ghyhd bg©fŸ
Ï¡fhy¤Âš M¡f¥ ó®tkhf brašgl Ko»wJ .
2. khjhªÂu Ïu¤j¥ ngh¡»‹bghGJ V‰gL« tè
fU¥igæ‹ c£òw bkšèa Rt® cŸë£l gFÂfŸ btëtu nt©o fU¥ig

Ãira¥gLtjhš khjélhŒ fhy¤Âš tè¡F«. Ï¥Ãirthš mo tæ‰¿Y«, Ñœ
KJF¥òw¤ÂY« tè¡F«. Ïu¤jngh¡F Mu«Ã¡F« K‹dU« mšyJ Ïu¤j¥ ngh¡F
Mu«Ã¤j Ã‹dU« Ï› tè ÏU¡fyh«.
3. clš ey ftå¥ò KiwfŸ
cl‰gæ‰Á brŒjš, el¤jš k‰W« XLjš ešyJ.
motæ‰iw njŒ¤J élyh«. ÏW»a jirfis Ïit js®¢Áaila¢ brŒÍ«.
btªÚ® x¤jl« bfhL¤jš: Ãsh°o¡ gh£oèš btªÚiu ãu¥Ã mjid¡

bfh©L mo tæW k‰W« Ñœ KJFòw¤ÂY« it¤J vL¤jš. btªÚçš
eid¤J vL¤j fodkhd¤ JâædhY« Ïjid¢ brŒayh«.
ÏŠÁ fyªj njÚ® mUªJ§fŸ. c§fŸ Cçš Ã‹g‰w¥gL« ÏJngh‹w Á»¢ir

Kiwfis¡ nf£l¿ayh«.
kU¤Jtç‹ Mnyhrid¥go clš tè¡F äjkhd tè ãthuz kUªJ

rh¥Ãlyh«..
4. Ïu¤j xG¡»š kh‰w§fŸ
Áy neu§fëš Áid¥ig j‹ K£ilia btëélhJ. ÏJngh‹W

eilbgW«bghGJ, clèš cŸs Ah®nkh‹ msÎ Fiw»wJ. Ïjid¥ bghW¤J
kfëU¡F v›tsÎ eh£fS¡FŸ Ï«kh‰w§fŸ neU«, v›tsÎ Ïu¤j« btëahF«
v‹gJ ÏU¡F«. khjélhæ‹ Mu«g fhy kfëU¡F« m©ikæš jhŒ¥ghiy
ãW¤Âa jhŒkh®fS¡F« xU Áy khj§fëš khjélhÍ«, äfÎ« Fiwªj msÎ
mšyJ mÂf msÎ Ïu¤j xG¡F« V‰glyh«. fhy¥ngh¡»š mt®fsJ khjélhŒ
61
RH‰Á rç¥gL«. FL«g ey Kiwahf Ah®nkh‹ Kiwfis¥ Ã‹g‰WnthU¡F Áy

neu§fëš khj¤Â‹ k¤ÂæY« Ïu¤j xG¡F V‰gL« thŒ¥ò c©L.
khjélhŒ ã‰F« fhy¤Â‰F£g£l kfëU¡F Ïs« taÂš V‰g£lijél

mÂf Ïu¤j¥ngh¡F V‰gL«.
5. R¤jkhf ÏU¤jš
bgU«ghY« ÁW efu§fëY« khefuh£ÁfëY« thG« kfë® j« khjélhŒ

fhy ghJfh¥Ã‰fhf jah® ãiyæš filfëš é‰F« Ma¤j khjélhŒ gŠR JâfŸ
(sanitary pads) th§» ga‹gL¤J»‹wd®. Ma¤j khjélhŒ gŠR JâfŸ v‹gJ
äUJthd gU¤Âfshš V‰bfdnt jahç¡f¥g£l gŠR JâfshF«. Ïjid
cŸshil¡FŸ mâtj‹ _y« Ãw¥òW¥ÃèUªJ tU« Ïu¤j xG¡if ÏJ
c¿ŠÁéL»wJ. Ït‰iw xU Kiwjh‹ ga‹gL¤j nt©L«. Û©L« mjidna
ÂU«g¥ ga‹gL¤j¡ TlhJ. xU Áy bg©fŸ mt®fS¡F nt©oa Ma¤j
khjélhŒ gŠR Jâfis th§f Koahj ãiyæš, Jâfisnah mšyJ gŠirnah
ko¤J it¤J¡ bfhŸ»‹wd®. Jâfë‹ ko¥ò mšyJ gŠRfë‹ ko¥òfŸ
bfh©L brŒJ bfhŸ»‹wd®. cL¤J¡ bfhŸS«nghJ Ïit R¤jkhfÎ« cy®
ãiyæY« ÏU¤jš nt©L«. ÂdK« gyKiw Ït‰iw kh‰w nt©L«.
ga‹gL¤Âat‰iw btëæl§fëš bgça l¥gh¡fëš ngh£L vç¤Jél nt©L«.
Jâia¥ ga‹gL¤Jtjhf ÏUªjhš mt‰iw nrh¥ò bfh©L e‹F Jit¤J Nça
xëæš fha¥ nghl nt©L«. Ïa‰ifahf bryéšyhJ »il¡F« bjh‰W Ú¡» Nça
xëahF«.
»uhk¥òw§fëš khjélhŒ fhy¤Âš

tsçs« kfëU¡F Áy f£L¥ghLfŸ
éÂ¡f¥gL»‹wd. khjélhŒ fhy¤Âš
Fë¡fhkš xJ§»æU¤jš mšyJ v›éj
clYiH¥igÍ« brŒaélhik ngh‹w
f£L¥ghLfshš Ô§F neçL»wJ. vdnt
Ït‰iw C¡f¥gL¤Jjš MfhJ. x£o¡
bfh©oU¡F« Ïu¤j¤ij mf‰w nt©o
ÂdK« Ãw¥òW¥Ã‹ btë¥òw¤ij e‹F
fGééL«go m¿ÎW¤Jjš mtÁa«.
62
Ïu¤j nrhif nehŒ¤ jL¥ò¤ Â£l«
ÏU«ò¢r¤J clèš Fiwªjhš , Ïu¤j éU¤Â miltÂšiy. Ïu¤j«

ÃuhzthÍit všyh cW¥òfS¡F« vL¤J bršY«. ÏU«ò¢r¤J clèš
Fiwtnj nrhif nehŒ MF«. Ïªj éahÂ všyh taÂdiuÍ« ghÂ¡F«.
ÏU«ò¢r¤J Ñiu tiffëY«, fhŒ fåfëY«, jhåa§fŸ, gU¥ò , mirt
czÎ k‰W« btšy« ngh‹wt‰¿Y« ÏU¡»‹wJ. j‹ R¤j« k‰W« btëæš
el¡F«nghJ brU¥ò mâjš K¡»a«.
Ïu¤j nrhif v‹whš v‹d?
ÏU«ò¢ r¤J Ïu¤j éU¤Â¡F Ï‹¿aikahjJ. clèš cŸs všyh

cW¥òfS¡F«, ÂR¡fS¡F« ÃuhzthÍit vL¤J¢ bršY« K¡»akhd gâia
Ïu¤j¤Âš cŸs ËnkhFnshÃ‹ brŒ»wJ. clè‹ K¡»akhd cW¥òfS¡F¤
njitahd ÃuhzthÍé‹ msÎ FiwÍ«nghJ clš ey« fLikahf¥
ghÂ¡f¥gL»‹wJ. clèš ÏU«ò¢r¤J Fiwtnj nrhif nehŒ MF«.
Ïu¤j nrhif V‰gl¡ fhuz§fŸ v‹d?
• njit¡F V‰g czÎ c©zhjJ.

• ÏU«ò¢r¤J mÂf« cŸs czÎ¥ bghU£fis nr®¤J¡ bfhŸshkš
ÏU¥gJ.
• Fl‰ bfh¡»¥ òG¡fshš ghÂ¡f¥gLtJ. (brU¥ò mâahkš btëæš
el¥gjhš tUtJ).
• knyçah nehahš mtÂÍWtJ.
• fhrnehædhš Eiupuèš ÏUªJ Ïu¤j« tUjš.
• Flšò© fhuzkhf tæ‰¿èUªJ Ïu¤j« tUjš.
• _ynehædhš _y¤ÂèUªJ Ïu¤j« tUjš.
• bgça fha§fëèUªJ Ïu¤j« tUjš.
• bg©fŸ ó¥bgŒÂa fhy« Kjš j§fŸ khjéy¡F fhy§fëš mÂf
mséš Ïu¤j¥ ngh¡»dhš ÏU«ò¢ r¤ij ÏH¥gjhš.
63
• F¿¥ghf bg©fS¡F - khjéy¡»‹ nghJ Ïu¤j« btënaWjš.

• ngW fhy¤Â‹ nghJ Ïu¤j¥ ngh¡F V‰gLtjhš.
• mo¡fo FHªijfŸ bgWtJ.
• mo¡fo fU¢ÁijÎ V‰gLtJ
Ïu¤j nrhif nehæ‹ m¿F¿fŸ ahit?
• nrh®Î.
• _¢R th§Fjš.
• m‹whl« brŒÍ« ntiyfis brŒa Koahik.
fLikahd Ïu¤j nrhifæ‹ m¿F¿fŸ ahit?
• ntiy VJ« brŒahjnghnj _¢R th§Fjš.
• btë¿a Kf«.
• f©fŸ, eh¡F btë¿ ÏU¡F«.
• ef«, éušfŸ btS¤J¡ fhz¥gL«.
• if, fhš, Kf«, Å¡f«.
• kh®ò glgl¤jš.
Ïu¤jnrhifahš v‹bd‹d ghÂ¥òfŸ V‰gL»wJ?
m. FHªijfS¡F V‰gL« ghÂ¥òfŸ:
• nehŒ vÂ®¥ò r¡Â Fiw»wJ.
• clš ts®¢Á FiwÎ.
• kd ts®¢Á FiwÎ
• go¥Ãš ftd« Ï‹ik.
• éisahl Koahik.
• r¡Â Fiwthf¡ fhz¥gLjš.
M. ts® Ïs« gUt¤ÂdU¡F V‰gL« ghÂ¥òfŸ.
gŸë¥ go¥òfëY« k‰W« brašghLfëY« Fiwthd g§nf‰¥ò.
bjhl®ªJ go¥Ãš ftd« brY¤Âl Ïayhik.
64
• Clš ciH¥ò brŒÂl r¡Â Fiwthf fhz¥gLjš.

• bjhl®ªJ mrÂ.
• XG§f‰w khjélhŒ V‰gLjš.
Ï. bgçat®fS¡F V‰gL« ghÂ¥òfŸ:
• ntiy brŒa Ïayhik, mj‹ éisthf tUkhd ÏH¥ò.
• vëÂš nrh®tiljš.
bg©fS¡F XG§f‰w khjélhŒ ghÂ¥òfŸ.
<. f®¥Ãâ¥ bg©fS¡F V‰gL« ghÂ¥òfŸ:
• vilFiwthd FHªij Ãw¤jš/ Fiwkhj Ãurt«.
• Ãw¡F« FHªij¡F clšey¡ FiwghLfŸ.
• Ãurt¤Â‹ nghnjh mšyJ Ãuré¤j Ã‹ngh, jhŒ kuz« milayh«.
FHªijÍ« kuz« milayh«.
ÏU«ò¢r¤J cŸs czÎ tiffŸ
ÑiufŸ / Ñiu¤j©LfŸ:
Kis¡Ñiu
ÁWÑiu
miuÑiu
F¥igÑiu
jtÁÑiu
kz¤j¡fhëÑiu
fhŒfŸ
ghf‰fhŒ
R©il¡fhŒ
bfh¤jtiu
thiH¡fhŒ
Õ‹°
65
fåfŸ
Ójh¥gH«
m‹dhÁgH«
khJs«gH«
j®órâ
ngß£ir
cy®ªj Âuh£ir
jhåa§fŸ k‰W« gU¥òfŸ
f«ò
nfœtuF
bfhŸS
nfhJik
rhik
bgh£L¡fliy
nrhahÕ‹°
g£lhâ
mirt czÎfŸ
M£L¡f¿
<uš
K£il
Û‹
Ïwhš
Âut czÎfŸ
bgh£L¡fliyfŠÁ
nfœtuF fŠÁ
Ãw czÎ tiffŸ
btšy«
66
nkY« Ñœ¡F¿¥Ã£l Â‹g©l§fisÍ« nr®¤J¡ bfhŸsyh«.

mÂur«
fliy cU©il(btšy« fyªjJ )
fU¥g£o k‰W« nfœtuF khÎ
bgh£L¡fliy ghar«
bghçés§fhŒ cU©il
(mçÁ / fliy / btšy« fyªjJ )
fliyä£lhŒ
gd§f‰f©L fyªj ghš
bghç cU©il
ngç¢r« gH«
ÏU«ò¢r¤ij c£»u»¡f C¡Fé¡F« czÎ¥ bghU£fŸ (Promotors)
fhŒf¿fëš ÏUªJ »il¡f¥ bgW« ÏU«ò¢r¤ij Kiwahf »u»¤Âl

it£lä‹ Á fyªj czÎ tiffis czÎl‹ nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.
it£lä‹ Á, ÏU«ò¢r¤ij »u»¡f it¡F« xU C¡Fé¡» MF«.
nghJkhd ÏU«ò¢r¤ij¥ bg‰W Ïu¤j nrhifæèUªJ éLgl Ñœ¡f©l

brašghLfŸ gadë¡F«.
• ts® Ïs« gUt¤Âd® ÏU«ò¢r¤J kh¤Âiuæid thu« xUKiw jtwhJ

rh¥Ãl C¡Fé¤jš.
• ts® Ïs« gUt¤Âd® V‰w czÎ mUªÂl bg‰nwh® C¡Fé¤jš.
• Ïs« gUt taÂdU¡F Ïu¤j nrhif m¿F¿fŸ fhz¥g£lhš kU¤Jt

gçnrhjid brŒÂlš, kU¤Jt mYtyç‹ Mnyhrid¥go el¤jš.
• Rfhjhu¥ gâahs®fŸ / C£l¢r¤J¥ gâahs®fë‹ Mnyhridfis¡

nf£L¥ bgWjš, nkY« mj‹go Ïs« gUt taÂd® ts®¢Áæš m¡fiw
fh£Ljš.
• ts® Ïs« gUt¤Âd® ts®¢Áæš bg‰nwh® m¡fiw fh£Ljš.
67
• ÏU«ò¥ gh¤Âu§fëš rik¤j czéid c©gjhš clY¡F ÏU«ò¢r¤J

nrU»wJ.
• M©/bg© Ïd ntWghošyhkš, ts® Ïs« bg©fë‹ czÎ

éãnahf¤ÂY« bg‰nwh®fŸ mÂf m¡fiw vL¤J¡ bfhŸSjš.
• j‹ R¤j« / Rfhjhu¥ gH¡f tH¡f§fis¤ bjçªJ bfh©L, mt‰iw¥

ngz, ts® Ïs« bg©fis C¡f¥gL¤JtnjhL njitahd
cjéfisÍ« brŒjš.
• Å£L¤ njh£l« mik¤J mÂš tU« fhŒf¿fis c©Qjš.
• ts® Ïs« bg©fŸ 3 khj§fS¡F xU Kiw m§f‹tho ika¤Â‰F¢

br‹W ika¤ÂYŸs vil¡fUé _y« rçahd vilia m¿ªJ
ts®¢Áia¡ f©fhâ¡f C¡Fé¤jš.
• x›bthU Å£oY« Rfhjhu fê¥giw mik¤J cgnah»¤jš.
Ïu¤jnrhifia¤ jL¡f ts® Ïs« bg©fŸ nk‰bfhŸs nt©oa elto¡iffŸ:
• ÏU«ò¢r¤J ãiwªj czÎ tiffis nr®¤J¡ bfhŸSjš.
• ehŸnjhW« c©Q« czÎ¡F TLjyhf xU if¥Ão msÎ vëÂš

»il¡F« òuj¢r¤J ãiwªj ãy¡fliy ngh‹wt‰iw c£bfhŸSjš.
• 11 taJ Kjš 19 taJ tiu cŸs ts® Ïs« bg©fŸ ÏU«ò¢r¤J

kh¤Âiuia thu« xUKiw bjhl®ªJ rh¥ÃLjš.
• m§f‹tho ika¤Âš khj« xU Kiw eilbgW« ts® Ïs« bg©fŸ

bjhl®ò¡ FG¡ T£l¤Âš jtwhJ fyªJ bfhŸSjš.
• czÎ rh¥ÃL« K‹ò iffis nrh¥ò ngh£L j©Ù® é£L R¤jkhf¡

fGÎjš.
• ef§fis mo¡fo bt£Ljš.
68
• fhèš brU¥ò mâtJ mtÁa«. Vbd‹whš, fhš _y« EiHÍ«

f©Q¡F¤ bjçahj bfh¡»¥òG¡fŸ Flèš Ïu¤j¤ij c¿ŠÁ
Ïu¤jnrhifia c©lh¡F«.
• ÁWÚ®, ky« fê¡f Rfhjhu fê¥giw trÂfis¥ ga‹gL¤Âlš. ky« fê¤j

Ã‹ if fhšfis nrh¥ò ngh£L e‹whf fGt nt©L«.
ts® Ïs« bg©fS¡fhd Ïu¤j nrhif¤ jL¥ò¤ Â£l« F¿¤j és¡f«
Ï¤Â£l¤Â‹ _y« tH§f¥gL« gâfŸ:
mid¤J ts® Ïs« bg©fS¡F« ÏU«ò¢ r¤J kh¤Âiu thu« x‹W

Åj« tH§f¥gL«.
ts® Ïs« bg©fŸ _‹W khj¤Â‰F xU Kiw C£l¢r¤J ika§fëY«

gŸëfëY« j§fë‹ vilæid vL¤J rç gh®¤J¡ bfhŸs thŒ¥ò
V‰gL¤Â¤ju¥gL«.
éis ãy¤Â‰F ešy cuäLtij¥ nghy ÏU«ò¢ r¤J kh¤ÂiufŸ

bg©fŸ clšey« ngz¥ ga‹gL«. vdnt, Ïu¤jnrhif F¿¤j
éê¥òz®Î¡ fšé ts® Ïs« bg©fŸ, gŠrha¤J mik¥Ãd®, kfë®
FG¡fŸ, bg‰nwh®fŸ, všiy kht£l gâ¡FG¡fŸ, MÁça®fŸ Kjyhd
midtU¡F« më¡f¥gL«.
Mu«g Rfhjhu ãiya¤Â‰F tU« Ïs« bg©fS¡F ËnkhFnshÃ‹

gçnrhjid Ïytrkhf¢ brŒa¥gL«.
69
MÁçiafŸ _ykhf ts® Ïs« FHªijfëlK«, bg‰nwhçlK«

Ïu¤jnrhif F¿¤j fU¤J¡fis vL¤J¢ brhšy Ï¤Â£l« têtF¡F«
v§F ah® kh¤Âiu bfhL¥gJ?
ef®¥òw«:
gšneh¡F Rfhjhu bg© gâahs® / kf¥ngW cjéahs®, m§f‹tho¥

gâahs®, všiy kht£l th®L mséyhd FG k‰W« kfë® FG¡fŸ, j‹dh®t
bjh©L ãWtd¤Âd®, j‹dh®t ts® Ïs« bg©fŸ.
»uhk¥òw«:
»uhk Rfhjhu bréèa®, m§f‹tho gâahs®, kfë® Ra cjé¡FGéd®,

ts®fšé mik¥ghs®, všiy kht£l »uhk¥ gâ¡FGéd®, j‹dh®t bjh©L
ãWtd¤Âd®, j‹dh®t ts® Ïs« bg©fŸ.
kh¤Âiuia v›thW c£bfhŸStJ?
éahH‹ ÏuÎ czé‰F¥ Ã‹ ÏU«ò¢r¤J kh¤Âiu bfhL¡f¥gl nt©L«.

kh¤Âiu c£bfhŸStJ, r«gªj¥g£l bghW¥ghs®fë‹ neuo¡ f©fhâ¥Ãš
eilbgW«.
ts® Ïs« bg©fS¡F tH§f¥gL« ÏU«ò¢ r¤J kh¤Âiufëš

v‹bd‹d r¤J v›tsÎ cŸsd?
ÏU«ò¢r¤J - 100 äšè »uh«
nghè¡ mäy¢r¤J - 0.5 äšè »uh«
ÏU«ò¢ r¤J kh¤Âiu rh¥ÃL« bghGJ VnjD« g¡f éisÎfŸ c©lh?
xU ÁyU¡F tæ‰¿š ò© ÏUªjhnyh mšyJ btW« tæ‰¿š kh¤Âiuia

c£bfh©lhnyh, Fk£lY«, jiy¢R‰wY« V‰gl thŒ¥ò c©L.
Ïjid¤ jé®¡f v‹d brŒa nt©L«?
btW« tæ‰¿š kh¤Âiu rh¥Ãl¡ TlhJ. m¥go rh¥Ã£lhš thªÂnah,

jiy¢R‰wnyh, tæ‰¿š vç¢rš cz®Î V‰go‹ mt®fŸ gH¢rhW, nkh®, Úuhfhu«,
70
FSnfh° Ú® k‰W« thiH¥gH« M»at‰iw c£bfh©lhš rçahF«.

rçahféšiybaåš clnd »uhk Rfhjhu¢ bréèaiu mQfÎ«.
v¢rç¡if:
ÏU«ò¢r¤J kh¤Âiufis czÎ rh¥Ã£l Ã‹òjh‹ rh¥Ãl nt©L«
ÏU«ò¢r¤J kh¤ÂiufŸ FHªijfS¡F v£lhjthW ghJfh¥ghf
it¡f¥gl nt©L«.
Ïu¤j nrhifia Ú¡f / jL¡f bg‰nwh®fŸ brŒÂl nt©oait:
• m‹ò, mutiz¥ò, fšé, czÎ, cil ngh‹witfëš bg‰nwh®fŸ, M©

FHªijfS¡F mÂf ftdK«, bg© FHªijfS¡F Fiwthf ftdK«
bfhL¡»‹wd®. M© FHªijfŸ k‰W« bg© FHªijfŸ ÏUghyU¡F«
rkkhd ftd« brY¤J« ãiy bg‰nwh®fël« V‰gl nt©L«.
• M©, bg© ngjä‹¿ FHªijfS¡F¥ nghJkhd czÎ më¡f¥gl

nt©L«.
• ÏU«ò¢ r¤J ãiwªj czÎ tiffis bg‰nwh® Ïs« gUt¤ÂdU¡F¤

jahç¤J tH§f nt©L«.
• f®¥Ãâ¥ bg©fŸ, FHªijfŸ, ts® Ïs« bg©fŸ, ghÿ£L« bg©fŸ

mÂf« c£bfhŸs nt©L«. clèš cŸs nehŒfS¡F rçahd Á»¢ir
bgw nt©L«.
mid¤J ts® Ïs« bg©fS¡F«

ÏU«ò¢ r¤J kh¤Âiu thu« x‹W Åj« éahH¡»Hik m‹W tH§f¥gL«
(éahH¡»Hik éLKiw Âdkhf ÏUªjhš

òj‹»Hikna kh¤Âiu tH§fyh«).
f®¥ÃâfŸ k‰W« ghÿ£L« jhŒkh®fŸ »uhk Rfhjhu bréèaç‹

Mnyhrid¥go ÏU«ò¢ r¤J kh¤ÂiufŸ rh¥Ãlyh«
71
M©, bg© rk¤Jt«

Ïa‰ifæ‹ gil¥Ãš, kåj rKjha« v‹gJ M©, bg© v‹W ÏUtU«
nr®ªJ cŸs xU T£L mik¥ghF«. Ãw¥ò, Ïw¥ò Ïu©oYnk kåj Ïdkhd MQ«
rç, bg©Q« rç clš mik¥ig¤ jéu ntW vªj éj¤ÂY« ntWgLtÂšiy.
Mdhš, FHªij Ãwªj Ã‹, tsU« fhy§fëš gy têfëš gy

fhuz§fS¡fhf Ïd é¤Âahr« ngz¥gL»wJ. Ïjdhš bg© FHªijæ‹
cçikfŸ, fšé, czÎ, ntiythŒ¥ò, Rfhjhu« M»ait kW¡f¥g£L«,
ãuhfç¡f¥g£L« tU»wJ.
mjdhš bg© FHªijfŸ éê¥òz®¢Á ÏHªJ, czÎ, cil, fšé, Rfhjhu«

ngh‹w mo¥gil cçikfis ÏH¥gJl‹ gy éj nehŒfS¡F«, kd cis¢rY¡F«
MshtnjhL, nehŒ ghÂ¥ghš kuzK« mil»‹wd®.
Mfnt, bghJthf k¡fŸ bjhifæš 1000 M©fS¡F bg©fŸ Fiwthf

cŸs xU mty ãiy V‰g£LŸsJ. Ïjdhš, fhy¥ngh¡»š bg©fë‹ é»jh¢rhu«
äfÎ« FiwªJéL«. ÏJ cy»‹ k¡fŸ bjhifæ‹ rk¢Ó® ãiyæš äFªj ghÂ¥ig
V‰gL¤J«. Ïij rç brŒÍ« flik x›bthU kåjD¡F«, rKjha¤Â‰F« cŸsJ.
bg©fëdhš kåj rKjha¤Â‰F V‰gL« e‹ikfŸ
• kåj rKjha¤Â‹ Ïd¥bgU¡f¤Â‰F bg©fŸjh‹ Mjhu«.
• FHªij bgWjš, ghYh£Ljš, FHªij guhkç¥ò k‰W« fšé, FL«g czÎ,

FL«g guhkç¥ò, fyh¢rhu guhkç¥ò ngh‹w gšntW bghW¥òfis bg©
brŒ»whŸ.
• Å£L ntiy, tašntiy, mYtyfntiy vd gzK« <£o FL«g¤ij¥

guhkç¡»wh®fŸ.
MdhY«, ÂUkz¤Â‰F¥ ÃwF òFªj ÅL br‹W éLthŸ v‹w

fhuz¤Â‰fhf mtSila mo¥gil cçikfŸ kW¡f¥gL»‹wd. Ïij¤jh‹
‘r_f ngj«’ v‹wiH¡»nwh«.
Mfnt, mt®fë‹ ciH¥igÍ«, K¡»a¤Jt¤ijÍ« r_f rk¤Jt¤ijÍ«

cz®ªJ mt®fis MQ¡F rçrkkhf el¤j nt©L«.
72
bg©fS¡F rkkhf tH§f¥gl nt©oa cçikfŸ
• bg© FHªijfŸ Ãw¥gj‰F cçik
• Ãwªj Ã‹ thœtj‰F cçik
• czÎ, cil, ÏU¥Ãl¤Âš, M© FHªij¡F rkkhd cçik
• bg© FHªijfS¡F mo¥gil¡ fšé
• ntiy¡F brštj‰F«, gz« <£Ltj‰F« Å£L ntiyfis¥ g»®ªJ

bfhŸsÎ« cçik
• bg©fŸ j§fŸ ÂUkz taJ, fzt‹, jh«g¤a cwÎfëš j‹ éU¥ò

btW¥ig btë¥gL¤Â¡ bfhŸS« cçik
• FL«g ey« V‰gÂš rk cçik
• Jâ kâfŸ, eiffŸ, brh¤J¡fŸ th§f, é‰f, mDgé¡f rk cçik
• FL«g¤Âš K¡»akhd éõa§fis¥ g»®ªJ bfhŸtÂY« KoÎfis

vL¥gÂY« rk cçik
• fzt‹ k‰W« kidé Å£L éUªÂd®fis cgrç¥gÂš rk cçik
• kWkz¤Âš rk cçik
• jhŒ, jªijaU¡F <k¢rl§FfŸ brŒa rk cçik.
Ïa‰ifæš MQ« bg©Q« rk«

fU¡bfhiy k‰W« ÁR¡ bfhiy brŒahkš bg© FHªijfis ghJfh¥ngh«
bg©fS¡F fšéÍ«, ghJfh¥ò« më¥ngh«
bg© cçikfis ghJfh¥ngh«.
73
mnaho‹
mnaho‹ r¤J kåjå‹ všyh taÂY« mtÁakhd xU Ïa‰if¢ r¤J

MF«. clš k‰W« _is ts®¢Á¡F« nk«gh£o‰F« k‰W« brašgh£o‰F«
mnaho‹ mtÁakh»wJ. mnaho‹ g‰wh¡Fiwahš gy clš Ãu¢ridfŸ
V‰gL«. Ïij rçgL¤j mnahil°L c¥ig rhjhuz c¥ig¥ nghš ÂdK«
czéš ga‹gL¤Âdhny nghJkhdJ. Ïªj c¥ò gh¡bf£il th§F« nghJ
jahç¤j njÂ (xU tUl¤Â‰FŸ ga‹gL¤j nt©L«) k‰W« gh¡bf£
»êahkš ÏU¡»wjh v‹W« gh®¡f nt©L«. th§»a c¥ig Å£oš fh‰W
òfhj gh¤Âu¤Âš mil¤J it¡f nt©L«.
mnaho‹ r¤J kåj thœ¡if¡F njitahd xU Ïa‰if¢ r¤J. ÏJ

ijuh¡ì‹ (o4) k‰W« £iu-manlhijnuhå‹ (o3) v‹w ijuhŒL Ah®nkh‹fë‹
K¡»a gFÂ¥ bghUshF«. mnaho‹ kåj clš, _is M»at‰¿‹ Ïašghd
ts¢Á¡F«, nk«gh£o‰F« k‰W« brašghLfS¡F« mtÁakh»wJ.
mnaho‹ r¤J g‰wh¡Fiwahš Áy FiwghLfŸ njh‹wyh«. mnaho‹

F¿¥ghf, ÁW FHªij¥ gUt«, bg©fŸ ó¥gilÍ« gUt«, f®¥gfhy« k‰W«
jhŒ¥ghYh£L« fhy§fëš äfÎ« njit¥gL»wJ. mnaho‹ g‰wh¡FiwÍŸs xU
jhŒ, _is k‰W« clš Âwåš ghÂ¥òŸs xU FHªijia¥ bgW« thŒ¥òfŸ mÂf«.
Ïªãiy, m¡FHªij tsU« nghJ nkY« nkhrkhF«.
xU egU¡F rhjhuzkhf v›tsÎ mnaho‹ njit¥gL»wJ?
xU egç‹ taJ, ts® Ïs« gUt«, f®¥gfhy«, jhŒghÿ£L« fhy« ngh‹w

ãiyfŸ mªj egU¡F njit¥gL« mnaho‹ msit Ô®khå¡»‹wd. xU ts®ªj
egU¡F ehbsh‹W¡F 150 ik¡nuh»uh« mnaho‹ njit¥gL»wJ. FHªijfS¡F
mt®fŸ taJ thçahf, ehbsh‹W¡F¤ njit¥gL« mnaho‹ msÎ ÑnH
bfhL¡f¥g£LŸsJ.
g¢Ás§FHªij 0-11 khj§fŸ tiu 50 ik¡nuh»uh«

ÁW FHªij 12-59 khj§fŸ tiu 90 ik¡nuh»uh«
gŸë taJ¡ FHªij 6-12 taJ tiu 120 ik¡nuh»uh«
74
ek¡F¥ bghJthf mnaho‹ vÂèUªJ »il¡»wJ?
mnaho‹ r¤J k©âY« ÚçY« cŸsJ. nghJkhd mnaho‹ cŸs k©âš

éisÍ« czÎ¥ bghUëèUªJ ek¡F njitahd msÎ mnaho‹ »il¤J
éL»wJ. Mdhš, ãy¤Âš mo¡fo gæ® brŒjš, btŸs« ngh‹w fhuz§fëdhš
k©âš mnaho‹ r¤J Fiwªnjh mšyJ Ïšyhknynah nghF« ãiy cUth»wJ.
k©âš mnaho‹ r¤J Fiwthf cŸsjhš m«k©âš éisÍ« czÎfisna
bjhl®ªJ c©gt®fS¡F Ïªj mtÁakhd r¤Â‹ m‹whl¤ njit czé‹ _y«
ó®¤ÂahtÂšiy.
mnaho‹ r¤J g‰wh¡ Fiwædhš éisÍ« FiwghLfŸ ahit?
mnaho‹ r¤J g‰wh¡Fiw¡ FiwghLfë‹ g£oaš:
thœ¡if¥gUt« FiwghLfŸ
f®¥g fhy« fU¢ÁijÎ, Fiw¥Ãurt«, Ãwé
Cd§fŸ, ÁR kuz«, FHªijfŸ ÏwªJ
Ãw¤jš
ÁR/ÁW FHªij¥ gUt« ÁW FHªij¥ gUt¤Âš mÂf Ïw¥òfŸ,

eu«Ãaš rh®ªj clš FiwghLfŸ kd
ts®¢Á¡ FiwÎ, fhJ nfshik, thŒ
ngr Koahik, tè¥ò, khWf©, clš
_is nfhshWfŸ, _is ts®¢Á¡
FiwÎ, FŸs¤ j‹ik, kd/braš
M‰wš FiwÎ.
FHªij¥ gUt« K‹ fG¤J¡ fHiy, kd ts®¢Á¡

FiwÎ, fšé f‰wèš Ã‹dilÎ, Ïs«
gUt ãiyæš ijuhŒL Ru¥Ãæ‹
kªjkhd brašghL (iAngh
ijuhŒor«)
Ïsik¥ gUt« Fiwthd kd¢ brašghL, jilg£l

clš ts®¢Á
KG ts®¢Áailªj gUt« (bgçat®fŸ) K‹ fG¤J¡ fHiy k‰W« mJ

bjhl®òila Ãu¢ridfŸ, ijuhŒL
Ru¥Ãæ‹ kªjkhd brašghL (iAngh
ijuhŒo[«), Fiwthd kd¢ brašghL.
75
mnahil°L c¥ò v‹whš v‹d?
rjhuhz c¥òl‹ äf¢ Á¿a mséš

mnaho‹ r¤JŸs T£L¥ bghUŸ jahç¥gJ
mnahil°L c¥ò v‹wiH¡f¥gL»wJ.
mnahil°L c¥ò njh‰w«, kz«, Rit
mid¤ÂY« rhjhuz c¥ig¥ nghynt ÏU¡F«.
rikaè‹ nghJ rhjhuz c¥ig¥
ga‹gL¤Jtij nghynt mnahil°L c¥ig¥ ga‹gL¤jyh«.
k¡fŸ c©Q« bghU£fŸ gythf ÏU¡f, mnaho‹ r¤ij k¡fël«

bfh©L nr®¥gj‰F¢ Áwªj xU fUéahf c¥ig k£L« V‹ nj®ªbjL¤jh®fŸ?
k¡fS¡F m‹whl« njit¥gL« mnahoid vL¤J bršy ÁwªjbjhU

fUéahf (thfdkhf) c¥ò fUj¥gL»wJ. Vbd‹whš všyh¤ ju¥ò k¡fS«
ÂdªnjhW« c¥ò c£bfhŸS»wh®fŸ. mJÎ« bgça msÎ ntWghL Ïšyhkš
njhuakhf ÂdªnjhW« 10 »uh« v‹w mséšjh‹ c¥ò c£bfhŸS»wh®fŸ. Mfnt
Ïªj 10 »uh« c¥Ãš 15 Ã.Ã.v« msÎ mnaho‹ fyªJ ÏU¡FkhW gh®¤J¡ bfh©lhš
k¡fŸ midt®¡F« m‹whl« njit¥gL« mnaho‹ r¤J »il¤JéL«.
mnahil°L c¥ig rhuhuz c¥ig¥ nghy¥ ghJfh¡f KoÍkh?
mnaho‹ c¥ò, <u¥gj« k‰W« bt¥g¤ij¤ bjhl®ªJ vÂ®bfhŸS« nghJ,

mÂYŸs mnaho‹ msÎ Fiw»wJ. vdnt ÅLfëš mnahil°L c¥ig fh‰W
òfhj k‰w gh¤Âu§fëš mil¤J it¤J beU¥ÃèUªJ éy¡» it¥gJ äfÎ«
mtÁakhF«. ru¡F¥ ngh¡Ftu¤J brŒgt®fS« bkh¤j é‰gidahs®fŸ k‰W«
Ášyiw é‰gidahs®fS« c¥ig neuoahf btæš, kiH ngh‹w R‰W¥òwNHš
ghÂ¥òfëèUªJ fh¡F« bghU£L, _o it¤J¡ ifahStJ mtÁakhF«. Ïjdhš
mnaho‹ ÏH¥ig¤ jL¡f KoÍ«.
c£bfhŸS« mnahoå‹ ghJfh¥ò ãiy
mnaho‹ fyªj c¥ò ghJfh¥ghdjh?
mnaho‹ fyªj c¥ò K‰¿Y« ghJfh¥ghdJ.
76
mÂf mséš mnaho‹ c£bfhŸStJ Ô§F éisé¡Fkh?
1000 ik¡nuh»uh« tiu m‹whl« czé‹ _y« mnaho‹ nr®ªjhš Tl

ghÂ¥ò Ïšiy v‹W cWÂ brŒa¥g£lJ. mnahil°L c¥ig cgnah»¡F« nghJ
xU ehis¡F c£bfhŸS« mnahoå‹ msÎ 150 Kjš 300 ik¡nuh»uh« v‹w
všiy¡FŸ ÏU¡F«. njit¡F mÂfkhf mnaho‹ vL¤J¡ bfhŸS« g£r¤Âš,
c£bfhŸs¥g£l mnaho‹ ÁWÚ® _ykhf btëna¿ éL»wJ.
jL¥ò Kiw
z mnaho‹ r¤J Fiwédhš V‰gL« éisÎfis jL¡f KoÍ«.
z mnaho‹ fyªj c¥ig ÂdK« czéš nr®¤J rh¥Ã£lhš mnaho‹

Fiwédhš V‰gL« nehŒfis jL¡fyh«.
z mnaho‹ fyªj c¥ig nr®¤J¡ bfhŸtjhš ek¡F ghJfh¥ò.
z mnaho‹ fyªj c¥Ã‹ éiy äf¡FiwÎ. fLikahd FiwfŸ V‰gLtij

mnaho‹ fyªj c¥ò jL¡F«.
z xU kåjD¡F xU ehis¡F 150 ik¡nuh»uh« mnaho‹ r¤J njit¥gL»wJ.

ÏJ xU F©^Áæ‹ Eå msntahF«.
z xU jå egU¡F thœ ehëš njitahd mnaho‹ r¤Â‹ msÎ xU

nj¡fu©oæ‹ msÎ jh‹.
mnaho‹ fyªj c¥ò th§F« nghJ ftå¡f nt©oait
z c¥ò gh¡bf£oš mnaho‹ fyªj c¥ò v‹W vGÂ ÏU¥gJl‹, Áç¡F« Nça‹
glK« ÏU¡F«.
z c¥ò gh¡bf£ »êahkš ÏU¡f nt©L«.
z c¥ò jahç¤j njÂ ftå¡f nt©L«. mnaho‹ r¤J KGikahf ek¡F
»il¡f nt©Lkhdhš jahç¤j njÂæš ÏUªJ xU tUl¤Â‰FŸ ga‹gL¤j
nt©L«.
z bjUéš / rªijæš ÂwªJ it¤J é‰F« c¥ò th§Ftij jé®¡f nt©L«.
z muR ãaha éiy filfëš xU »nyh mnaho‹ c¥ò %.2.50¡F »il¡»wJ.
77
Ãw¥ò Ïw¥ò gÂÎ brŒjš
X›bthU FL«g¤ÂY« ãfH¡Toa Ãw¥ò k‰W« Ïw¥òfis r£l¥go

f£lhakhf¥ gÂÎ brŒjš nt©L«.
Ãw¥ò, Ïw¥òfis ahçl« gÂÎ brŒa nt©L« ?
»uhk Cuh£ÁfŸ - »uhk ã®thf mYty®
ng%uh£ÁfŸ - braš mYty® / J¥òuÎ MŒths®
efuh£ÁfŸ - J¥òuÎ MŒths®
khefuh£ÁfŸ - J¥òuÎ MŒths®
Ãw¥òfis gÂÎ brŒtjhš V‰gL« e‹ikfŸ ahit ?
• ÏªÂa Fokf‹ v‹D« mo¥gil cçik ãiy eh£l¥gL»wJ
• gŸë, fšÿçfŸ FHªijfis nr®¥gj‰F
• bghJ éãnahf m£ilæš bgaiu nr®¥gj‰F
• gh°ngh®£ th§Ftj‰F k‰W« btëehLfëš gâòça mšyJ fšé gæy¢

bršY«nghJ bgaUl‹ Toa Ãw¥ò rh‹W äfÎ« mtÁa«.
Ïw¥òfis gÂÎ brŒtjhš V‰gL« e‹ikfŸ ahit ?
• r_f ey¤Â£l cjéfŸ bgWtj‰F
• brh¤J¥ g¤Âu«, ä‹ Ïiz¥ò, tç Kjyhdt‰¿š bga® kh‰w« brŒtj‰F
• brh¤J, Ï‹Nu‹°, t§»¡ fz¡FfŸ ngh‹wt‰¿‰F thçR rh‹¿jœ bgw
78
Ãw¥ò Ïw¥òfis v¤jid eh£fS¡FŸ gÂÎ brŒa nt©L« ?
Ãw¥ò Ïw¥ò ãfœÎ elªj 21 eh£fS¡FŸ gÂÎ brŒa nt©L«.
FHªijæ‹ bgaiu v¥nghJ gÂÎ brŒa nt©L« ?
FHªij Ãwªj 12 khj¤Â‰FŸ jhŒ mšyJ jªij gÂthsçl« cça

got¤Âš é©z¥Ã¤J bgaiu gÂÎ brŒJ bfhŸs nt©L«.
Ãw¥ò Ïw¥ò ãfœÎfŸ F¿¤J jftš më¡f nt©oat® ah® ?
Å£oš el¡F« ãfœÎ - FL«g¤ jiyt® mšyJ beU§»a

cwéd®
kU¤Jtkid - bghW¥ò kU¤Jt mYty®
ég¤Â‹ fhuzkhf V‰gL« Ïw¥ò - r«gªj¥g£l fhtš rh®ò MŒths®
Ãw¥ò Ïw¥òfis gÂÎ brŒtj‰F fhyjhkj« V‰g£lhš v‹d brŒtJ ?
fhyjhkjkhf mghuj¡ f£lz« brY¤Â gÂÎ brŒJ bfhŸsyh«
22 ehŸ Kjš 30 eh£fŸ tiu - %. 2/-

31 eh£fŸ Kjš 1 M©L tiu - %.5/-
Ãw¥ò k‰W« Ïw¥ò gÂÎ brŒa f£lz« c©lh ?
f£lz« Ïšiy
Ãw¥ò k‰W« Ïw¥òfis gÂÎ brŒjÎl‹

Ïytrkhf rh‹¿jœfis bg‰W¡ bfhŸsyh«
Ãw¥ò k‰W« Ïw¥ò rh‹¿jœ bgWtÂš Áuk« V‰g£lhš ahiu mQFtJ ?
Jiz Ïa¡Fe® Rfhjhu¥ gâfŸ mšyJ kht£l tUthŒ mYty® mt®fis

mQf nt©L«.
ftd¤Âš bfhŸs nt©oait

FHªijæ‹ jªij mšyJ jhŒ bgaiu kU¤Jtkidæš TW«bghGJ Å£oš
miH¡F« bršy bgaiu Twhkš gÂntLfëš cŸs bgaiu¡ Tw nt©L«
79
Ãwªj FHªij¡F
bgaUl‹ Ãw¥ò rh‹¿jœ
th§f nt©L«.
80
3. gšntW nehŒ jL¥ò KiwfŸ
81
82
3. gšntW nehŒ jL¥ò KiwfŸ

i. bjh‰wh nehŒfŸ F¿¤j éê¥òz®Î (k) jL¥ò KiwfŸ
cy»nyna mÂf k¡fŸbjhif cŸs ehLfë‹ g£oaèš ÏªÂah
Ïu©lhtJ Ïl¤Âš cŸsJ. xU M©oš ruhrçahf V‰gL« Ïw¥ò é»j¤Âš 53 %
ng® bjh‰wh nehŒfëdhš Ïw¡»wh®fŸ v‹gJ mÂ®Áô£L« jftyhF«. bjh‰wh
nehŒfŸ v‹whš v‹dǫ nehŒ¡fhd rh¤Âa¡ TWfŸ, m¿F¿fŸ, nk‰bfhŸs
nt©oa gçnrhjidfŸ vL¤J¡bfhŸs nt©oa kUªJfŸ k‰W« f£L¥gh£L
elto¡iffŸ v‹d v‹gij k¡fŸ Ïl¤Âny bfh©L br‹W éê¥òz®Î V‰gL¤j
nt©oaJ Cuh£Á¤ jiyt®fŸ k‰W« cW¥Ãd®fë‹ f£lha flikahF« ( jäœ
ehL Cuh£ÁfŸ r£l« 1994, ÃçÎ 110).
bjh‰wh nehŒfŸ F¿¤j éê¥òz®it nj®ªbjL¡f¥g£l Cuf cŸsh£Á

cW¥Ãd®fëilna V‰gL¤J« tifæš khãy Cuf ts®¢Á ãWtd« (Ȍ,
jäœehL Rfhjhu Â£l (ȌcjéÍl‹ Ï¤jftšfis bjhF¤jë¤JŸsJ.
jäœehL muR Rfhjhu¤ Â£l« g‰¿a xU f©nzh£l«
Rfhjhu¤ Â£l§fë‹ brašghLfis nkY« nk«gL¤Âl,cyf t§» ãÂ
cjéÍl‹,jäœehL Rfhjhu¤ Â£l« (TNHSP – Tamil Nadu Health Systems Project)
#dtç 2005 Kjš brašgl¤ bjhl§»ÍŸsJ.mJ g‰¿a xU f©nzh£l« :
• Rfhjhu¤Â£l§fë‹ jukhd nritfis k¡fŸ vëjhf bgW« tifæš

bghJ Rfhjhu trÂfis tY¥gL¤Â, muRrhuh ãWtd§fë‹ cjéÍl‹
braš gL¤Jjš.
• kf¥ngW k‰W« g¢Ás« FHªijfS¡fhd nritfis,F¿¥ghf ViH vëa
k‰W« gH§Fo k¡fŸ bg‰W gadilÍ« tifæš vëikah¡Fjš.
• jäœehL KGtÂY« bjh‰whnehŒfis¤ jL¡f Áw¥ghd elto¡iffis
nk‰bfhŸSjš.
• kht£l¤ jiyik kU¤Jtkid k‰W« kht£l¤Âš cŸs Ïju muR
kU¤Jtkidfë‹ f£lik¥ò trÂfisÍ« nritfisÍ« nk«gL¤Jjš.
Â£l¤Â‹ Kjšf£lkhd #dtç 2005 Kjš br¥bl«g® 2010 tiuÍŸs fhy

f£l¤Âš,Rfhjhu¤ Â£l« eilKiw¥gL¤Âa bt‰¿fukhd brašghLfë‹
mo¥gilæš,Ï¤Â£lkhdJ nkY« _‹wh©LfS¡F,m¡nlhg®2010 Kjš br¥bl«g®
2013 tiu¡F« Ú£o¡f¥g£LŸsJ.
83
Â£l¤Â‹ K¡»akhd,F¿¥Ã£l Áy brašghLfŸ:

• muR kU¤Jtkidfë‹ cŸf£lik¥ò trÂfŸ,kU¤Jt cgfuz§fë‹
nk«gh£Ll‹ gâahs®fë‹ v©â¡if ca®Î.
• 24 kâ neu Ãurt« k‰W« Ïs«ÁR ftå¥ò bjhl®ghd xU§»iz¡f¥g£l
mtru nritfŸ.
• 108 mtru M«òy‹° trÂfŸ
• Rfhjhunkyh©ik F¿¤j jftš bjhl®ò¤Â£l« k‰W« kU¤Jtkid¤
bjhl®ò¤Â£l« M»at‰iw fâåkakh¡f¥g£l Ïizabjhl®òfSld;
ãWÎjš.
• gH§Fo k¡fë‹ Rfhjhuãiy nk«gh£L elto¡iffŸ.
• muR kU¤Jtkidfëš nehahë¡fhd M‰W¥gL¤jš/Mnyhrid ika«.
• (NABH - National Accredation Board for Hospitals and Health care provision) njÁa
ju¢rh‹W FGk¤Â‹ _y« muR kU¤JtkidfŸ k‰W« kU¤Jt
gâah®fë‹ ju ã®za« brŒjš
• nritfë‹ ju« F¿¤j brašghLfŸ/elto¡iffŸ.
• éõK¿Î Á»¢ir ika«
• kU¤Jtkidfëš Âl¡fêÎ nkyh©ik¤Â£l«, bjh‰W f£L¥gh£L¤ Â£l«.
• khãy Rfhjhu òŸëégu¤ jftšika« ãWÎjš
• mku® C®Â nrit.
bjh‰wh nehŒfŸ v‹whš v‹d? NCD – (Non Communicable Diseases)
xUtçläUªJ k‰bwhUtU¡F¤ bjh‰whj nehŒfns bjh‰whnehŒfŸ

vd¥gL«.Ïit bjh‰WnehŒfŸ nghy neuoahf k¡fis¤ jh¡fhéoD«,Ú©l
eh£fshf nehÍl‹ ÏUe;jhš,clš ghf§fëy; gyÅdãiy mšyJ braèH¥òãiy
V‰gLjš fhuzkhf,
• juk‰w thœÎ,
• bghUÇ£l Ïayhj ãiy,
• bghUshjhu ÏH¥ò k‰W«
• vÂ®ghuhj kuz« ngh‹w NHšfis rªÂ¡f neçL»wJ.
bjh‰whnehŒfŸ gyéjkhd nehŒfis cŸsl¡»aJ. cjhuzkhf, ÏjanehŒ,
ÚçêÎnehŒ, ò‰WnehŒ, eu«ò¤js®¢Á k‰W« _is nehŒfŸ ..etc.. bghJ Rfhjhu
neh¡»š,Ñœ¡f©l nehŒfS¡F Áw¥ò elto¡iffŸ njit¥gL»‹wJ.
84
1 ca® Ïu¤jmG¤j« k‰W« mj‹ éisÎfŸ ml§»a ÏjanehŒfŸ.

2 ÚçêÎ nehŒ k‰W« mj‹ éisÎfŸ.
3 bg©fis mÂf mséš jh¡F« fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) k‰W«
4 kh®gf¥ò‰WnehŒ
Rik :
ts®ªj k‰W« tsU« ehLfëš,taJtªnjh® k¡fŸbjhifæš bjh‰whnehŒfŸ
F¿¤j K¡»a¤Jt« mÂfç¤J tU»wJ. ts®ªj ehLfëš ãfG« bkh¤j
Ïw¥òfëš 70-75rjÅj Ïw¥òfŸ,ÏjanehŒ k‰W« ò‰WnehŒ fhuzkhfnt
ãfœ»‹wd.
cyf Rfhjhu ãWtd¤Â‹ (WHO – World Health Organization) MŒÎ

Koé‹go,ÏjanehŒ k‰W« ÚçêÎ nehŒfëš cyf mséš Kjèl¤ij¥ Ão¡f
ÏªÂah ntfkhf K‹ndWtjhf¤ bjça tU»wJ. jäœ eh£oš, Indian Council for
Medical Research (ICMR) _y« el¤j¥g£l INDIAB-v‹w MŒÎ¥go, x£L bkh¤jkhf
ÚçêÎ nehŒ guéÍŸs é»j« 10.4% v‹W« ef®¥òw¥gFÂfëš Ïj‹ é»j« 13.2%
vdÎ« »uhk¥òw§fëš Ïj‹ é»j« 7.8% MfÎ« cŸsbjd bjça tªJŸsJ.
2025-š cyf msényna,ÏªÂahéšjh‹,äf mÂfkhd mséš ÚçêÎ k‰W«
ÏjanehŒ V‰gl¡TL« v‹W« Ïjanehna Ïw¥ò k‰W« clš braèH¥Ã‰F
Kj‹ikahd fhuzkhf ÏU¡F« v‹W« vÂ®gh®¡f¥gL»wJ.
bjh‰whnehŒ jL¥ò elto¡iffis nk‰bfhŸtj‰fhf K‹ndho¤ Â£l¤ij

brašgL¤Jtj‰F K‹dnu jäœehL Rfhjhu¤Â£l« 4 kht£l§fëš nk‰bfh©l
Mu«g f£l MŒÎfë‹ KoÎfë‹go,ef®¥òw¤Âš 26.7%«,»uhk¥òw§fëš 26.9%
k¡fs; ca® Ïu¤jmG¤jnehæ‹ ghÂ¥Ã‰FŸsh»ÍŸsd® v‹W«,mnjnghš
ef®¥òw¤Âš 16.9% k¡fS«, »uhk¥òw¤Âš 9.3% k¡fS« ÚçêÎ nehahš ghÂ¡f¥g£L
ÏU¥gJ« bjça tªjJ.
ò‰WnehŒfë‹ bkh¤j v©â¡ifæš,fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ

k‰W« kh®gf¥ ò‰Wnehahš ghÂ¡f¥g£lt®fë‹ v©â¡if 40-50%
MF«.rÛg¤Âš »il¤JŸs òŸëégu¥go,ÏªÂahéš,x›bthU tUlK« òÂjhf
1,32,000 bg©fŸ fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ jh¡fKŸst®fshfÎ«
83,000 bg©fŸ kh®gf¥ ò‰WnehŒ jh¡fKŸst®fshfÎ« gÂÎ brŒa¥gLtjhf
85
bjça tªJŸsJ, Ït®fŸ midtU« ò‰Wnehæ‹ Mu«g ãiyænyna nehæ‹

jh¡f¤ij¡ f©l¿ªÂUªjhš,ã¢rakhf cça Á»¢ir nk‰bfh©L
fh¥gh‰w¥g£lt®fë‹ v©â¡ifÍ« fârkhf ca®ªÂU¡F«.f©l¿a¥g£l
fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰Wnehahëfë‹ v©â¡if 2020-š 40%
mÂfç¡f¡TL« v‹W« 2015-š, kh®gf¥ò‰Wnehahš Rkh® 25,000 bg©fŸ, òÂa
nehahëfshf¡ f©l¿a¥ gl¡TL« v‹W bjçatU»wJ. (IARC – International
Agency for Research on Cancer).
jäœehL Rfhjhu¤Â£l¤Â‹ K‹ndho¤ Â£l kht£l brašghLfŸ
jäœehL KGtÂY« bjh‰whnehŒfis¡ f£L¥gL¤Âl,gaDŸs xU K‹khÂç

Â£l¤ij totik¡f,jäœehL Rfhjhu¤ Â£l« ÏU K‹ndho¤ Â£l§fis
nk‰bfh©lJ.
1 Átf§if k‰W« éUJef® kht£l§fëš ÏjanehŒ¤ jL¥ò gçnrhjid

k‰W« Á»¢ir¡fhf xU Â£lK«,
2 njå k‰W« jŠrhñ® kht£l§fëš,fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ
86
ghÂ¥ig bg©fël« f©l¿Í« gçnrhjidfS¡fhf k‰bwhU Â£lK«

Â£läl¥g£ld.
Ï›éU K‹ndho¤ Â£l§fS« Kiwna br¥bl«g® 2007 – m¡nlhg® 2009

tiuæY«,Ã¥utç 2007 Kjš #dtç 2010 tiuæY« eilKiw¥ gL¤j¥g£ld.
30 taJ« mj‰F« nk‰g£l M© bg© ÏUghyU¡F« éê¥òz®Î¡fšé

më¤jJl‹ ca® Ïu¤jmG¤j gçnrhjidfŸ nk‰bfhŸs¥g£ld.gçnrhjidfëš
nehŒ cŸsbjd¡ f©l¿ªjt®fS¡F cça Á»¢irÍ« më¡f¥g£lJ.
fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ ghÂ¥ig¡ f©l¿tj‰fhd

K‹ndho¤Â£l kht£l§fëš, 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l taJila bg©fS¡F
ÏªnehŒ F¿¤J éê¥òz®Î¡fšé më¤jJl‹ mt®fS¡F Fiwªj bryéyhd
VIA / VILI technique ga‹gL¤Â gçnrhjidfS« nk‰bfhŸs¥g£ld. Visual Inspection
with Acetic Acid and Lugol’s Iodine (VIA / VILI fU¥igthæš mÁ£o¡ fU¥igthæš
mÁ£o¡ mäy« k‰W« Ynfhš° mnaho‹ ga‹gL¤Â gçnrhjid nk‰bfhŸSjš)
• rKjha« rh®ªj ãfœ¢Áfshf,T£l§fŸ,C®ty§fŸ/nguâfŸ,Ah®£nksh,

ngUªJfëš ngh®LfŸ k‰W« thbdhè¢ brŒÂfŸ ngh‹w jftš bjhl®ò
KiwfŸ _y« 4,55,145 k¡fS¡F ÏjanehŒ F¿¤j éê¥òz®Î brŒÂfŸ
më¡f¥g£lJ.
• Átf§if,éUJef® kht£l§fëš,kU¤Jkid rh®ªj elto¡iffshd

kU¤Jtkid¥ gçnrhjidfŸ _ykhf 12,31,259 ngU¡F ca® Ïu¤j mG¤j
gçnrhjidfŸ el¤j¥g£ld. Ï›thW gçnrhÂ¡f¥g£lt®fëš,77,757 ng®,
Kj‹ Kiwahf Ïu¤j mG¤j nehædhš ghÂ¡f¥g£oU¥gij¡ f©l¿ªJ
mt®fS¡F cça Á»¢irfS« bjhl®f©fhâ¥ò« më¡f¥ g£ld.
• njå kht£l¤Âš 1,96,559 bg©fS¡F«, jŠrhñ® kht£l¤Âš 2,19,525

bg©fS¡F« fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ¡fhd gçnrhjidfŸ
é.I.V./é.I.vš.I (VIA / VILI technique)-I ga‹gL¤Â brŒa¥g£ld.
• m›thW gçnrhÂ¡f¥g£l bg©fëš,njåæš 5090 bg©fS«,jŠrhñçš

15,743 bg©fS« fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ ghÂ¥Ã‰fhd
rh¤Âa¡TWfŸ ÏU¥gjhf Kj‹ik¥ gçnrhjidfëš f©l¿a¥g£ljhš
87
nkšelto¡ifahd fhšngh°nfhÃ (Colposcopy) _y« cWÂ brŒtj‰fhf

gçªJiu brŒa¥g£ld®.
• njåæš 241 ngU¡F«,jŠrhñçš 942 ngU¡F« fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ)

ò‰WnehŒ ghÂ¥ò ÏU¥gJ cWÂ brŒa¥g£lJ.
• njåæš 76 ngU¡F«,jŠrhñçš 517 ngU¡F« fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ)

ò‰WnehŒ¡fhd Á»¢irfŸ më¡f¥g£ld.
mDgt« _y« f‰W¡ bfh©lit;
• Ï¤Â£l¤Â‰fhd bryéd¤bjhifia MŒÎ brŒjÂš,jåegU¡fhd

gçnrhjid¡fhf bryél¥gL« bjhifahdJ, nehŒ K‰¿a ãiyæš
më¡f¥gL« Á»¢iræ‹ bryÎ bjhifnahL x¥ÃL«nghJ äf Fiwªj
msényna cŸsij fz¡»š bfhŸs nt©L«.
jäœeh£oš bjh‰wh nehŒfis¡ f£L¥gL¤J« elto¡iffis nk«gL¤Jjš
bjh‰WnehŒ k‰W« bjh‰whnehŒ M»a Ïu©Lnk Ïu£il¡FHšJ¥gh¡»

nghš muÁ‰F bghUshjhu ßÂahf Ïu£il¢Rikahf cŸsJ. bjh‰whnehŒfëš
F¿¥ghf Ñœ¡f©l eh‹F tif nehŒfs;- 1, ÏjanehŒ k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j«,
2 ÚçêÎ, 3. kh®gf ò‰WnehŒ,4. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ M»ait mÂf
mséš k¡fis jh¡Ftjhf f©l¿a¥g£LŸsJ. Ïitfis Mu«gãiyænyna
f©l¿ªJ f£L¥gL¤j jFªj elto¡iffis nk‰bfhŸshéoš,Ã‹ eh£fëš
Ï¤jifa nehŒfŸ K‰¿a ãiyæš mj‰Fça Á»¢irfŸ më¥gj w ; F
Rfhjhu¤Â£l§fŸ mÂf bghU£bryit vÂ® bfhŸs neçL«.
jäœehL Rfhjhu¤ Â£l¤Â‹ K‹ndho¤Â£l« äfÎ« gaDŸsjhfÎ«

vëikahf brašgL¤j KotjhY«,mªj mDgt¤Â‹ mo¥gilæš,Â£l
brašghLfë‹ ju¤ij Ï‹D« ca®¤Â,ÚçêÎ k‰W« kh®gf¥ ò‰WnehŒfS¡fhd
TLjš brašghLfSl‹ 2011-2013 M©Lfëš Ïju kht£l§fëš ju«
ca®¤j¥g£l elto¡iffŸ Ñœ¡f©l tifæš go¥goahf Ïy¡F k¡fŸbjhif¡F
éçÎgL¤j Â£läl¥g£LŸsJ.
88
• 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l M©,bg© M»a ÏUghyU¡F« ca® Ïu¤j

mG¤j« k‰W« ÚçêÎ nehŒ¡fhd jL¥ò« Á»¢irÍ«,
• 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l bg©fS¡F fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) k‰W«

kh®gf ò‰WnehŒfS¡fhd gçnrhjidfŸ k‰W« Á»¢ir.
t.© Kjš f£l kht£l§fŸ Ïu©lh« f£l brašghLfŸ

#]‹ 2011 – nk 2012 #]‹ 2012 - nk 2013
1. br‹id 1 ÂUtŸq®
2. flÿ® 2 ÂUt©‚kiy
3. fhŠÁòu« 3 ntÿ®
4. éG¥òu« 4 nry«
5. kJiu 5 ehk¡fš
6. éUJef®* 6 »UZz»ç
7. Átf§if* 7 j®kòç
8. njå * 8 f%®
9. Â©L¡fš 9 nfha«ò¤ö®
10. ÂU¢Á 10 ÂU¥ó®
11. bgu«gÿ® 11 Úy»ç
12. jŠrhñ® * 12 <nuhL
13. mçaÿ® 13 ÂUbešntè
14. ehf¥g£od« 14 ö¤J¡Fo
15. ÂUth%® 15 f‹åahFkç
16. òJ¡nfh£il 16 Ïuhkehjòu«
Ïju muR¤ JiwfSl‹ xU§»iz¥ò
bjh‰whnehŒfS¡fhd gçnrhjidfŸ k‰W« Á»¢ir tH§F« Â£l¤Âš

j‰rka« eilKiwæš cŸs brašghLfis bghJRfhjhu«,kU¤Jt nritfŸ
k‰W« kU¤Jt¡fšé M»a _‹W JiwfŸ k£LkšyhJ,Ãw Jiwfshd,
89
1. fšé¤;Jiw
2. Cuf ts®¢Á¤;Jiw>
3. bjhêyhs® ey¤;Jiw
4. efuh£Á ã®thf« k‰W«
5. <£LWÂ kUªjf« k‰W« kU¤JtkidfŸ - ESI - Employee State Insurance
ngh‹w JiwfSl‹ ÏizªJ jäœehL Rfhjhu¤Â£l« brašgL¤Jtj‹

_y« ju« ca®¤j¥g£l brašghLfŸ,rKjha¤Â‹ mid¤J ju¥ò k¡fisÍ« vëÂš
br‹wilªJ mÂf mséš gadë¡F« vd vÂ®gh®¡f¥gL»wJ.
Â£l¤Â‹ neh¡f§fŸ
ÏjanehŒ¤jL¥ò k‰W« Á»¢ir : ca® Ïu¤j mG¤j« k‰W« ÚçêÎ

fhuzkhf,nehŒthŒ¥gL« é»jK« Ïw¥ò é»jK« Fiw¡f¥gl nt©L« v‹gnj
Ï¤Â£l¤Â‹ bghJ neh¡fkhF«.
nkY«, el¤ij kh‰w jftš bjhl®ò Kiwfshš (BCC - Behaviour Change

Communication) éê¥òz®Î më¤J,thœ¡if eilKiw kh‰w§fis¡ bfh©L
tUjY« (LSM – Life Style Modification) Ï¤Â£l¤Â‹ k‰WbkhU F¿¥Ã£l neh¡fkhf
cŸsJ.
• ca® Ïu¤j mG¤j« k‰W« ÚçêÎ nehŒfis Mu«g ãiyæny

f©l¿tj‰fhd gçnrhjidfŸ – Kj‹ik¤ jL¥òKiw
• ca® Ïu¤j mG¤j« k‰W« ÚçêÎ nehŒfS¡fhd Á»¢irfŸ Ïu©lh« ãiy

jL¥òKiw
• Ãu¢Áid/Á¡fšfis Mu«gãiyænyna f©l¿ªJ Á»¢ir më¤jš.
fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) k‰W« kh®gf¥ ò‰WnehŒ¤jL¥ò k‰W« Á»¢ir :
30 taJ« mj‰F« nk‰g£l bg©fël«, fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) k‰W«

kh®gf ò‰Wnehia¡ f©l¿Í« gçnrhjidfë‹ K¡»a¤Jt« k‰W« mitfis,
Ïytrkhf mU»YŸs muR kU¤Jtika§fëš bg‰W gadiljš F¿¤j
éê¥òz®Î¤ jftšfis më¤jš.
90
ÏªnehŒ tUtj‰fhd fhuâfŸ k‰W« nehæ‹ m¿F¿fŸ bjhl®ghd

jftšfis më¤jš.
kh®gf Ra gçnrhjidæ‹ ga‹,mjid¢ brŒÍ« Kiw k‰W« mjid¤

bjhl®ªJ brŒtj‹ mtÁa« Ït‰iw bjëÎgL¤Â Ï¥gçnrhjidia
nk‰bfhŸs bg©fis C¡Fé¤jš
Ï¥gçnrhjidæ‹ rhjf m«r§fŸ – vëikahdJ,tè ÏšyhjJ,gæ‰Á

bg‰w bg© kU¤Jt® mšyJ bréèa® _y« k£Lnk brŒa¥gL«, Fiwªj
neu«jh‹ njit¥gL«.
bg©fŸ,mt®fsJ thœ¡if¤ Jizt®fŸ,cwéd®fŸ k‰W« mt®fŸ

rh®ªJŸs rKjhak¡fŸ midtU¡Fnk,Ï›éU ò‰WnehŒfis Mu«gãiyænyna
f©l¿tj‹ mtÁa«,bjhl®f©fhâ¥ò k‰W« më¡f¥gL« Á»¢irfŸ F¿¤J
k£Lkšyhkš,xUntis nehŒghÂ¥ò cŸsJ v‹gij¡ f©l¿a¥g£l bg©Q¡F
bkh¤j FL«gnk x‹Wg£L junt©oa cz®Îó®tkhd MjuÎ« mutiz¥ò«
F¿¤j MnyhridfŸ tH§Fjš.
gŠrha¤J jiyt®fŸ, th®L cW¥Ãd®fŸ, gŠrha¤J uh{ mik¥Ãd® k‰W« PLF,

CP/CRP M»nahç‹ flikfŸ k‰W« bghW¥òfŸ.
• 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l M©fŸ k‰W« bg©fël«, ca® Ïu¤j mG¤j«

k‰W« ÚçêÎ nehŒfis¡ f©l¿Í« gçnrhjidfë‹ K¡»a¤Jt« k‰W«
mitfis, Ïytrkhf mU»YŸs muR kU¤Jtika§fëš bg‰W
gadiljš F¿¤j éê¥òz®Î¤ jftšfis më¤jš.
• 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l bg©fël«, fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) k‰W«

kh®gf ò‰Wnehia¡ f©l¿Í« gçnrhjidfë‹ K¡»a¤Jt« k‰W«
mitfis,Ïytrkhf mU»YŸs muR kU¤Jtika§fëš bg‰W
gadiljš F¿¤j éê¥òz®Î¤ jftšfis më¤jš.
91
ii. Ïja nehŒ k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j«

30 taJ k‰W« mj‰F« nk‰g£nlhU¡F
tèÍW¤j¥gl nt©oa fU¤J¡fŸ.
1. ÏjanehŒ v‹whš v‹d?
Ïja¤Âš cŸs Ïu¤j¡FHhŒfëš

bfhG¥ò¢r¤J,ca® Ïu¤j mG¤j«, òif gH¡f« –
ngh‹witfshš V‰gL« ghÂ¥òfŸ k‰W«
Ã‹éisÎfŸ M»a mid¤Jnk ÏjanehŒ v‹W
miH¡f¥gL»wJ.
2. ahU¡bfšyh« ÏjanehŒ jh¡F« mgha«

cŸsJ?
bghJthf 30 taÂ‰F nk‰g£l M© bg©

M»a ÏUghyU¡Fnk ÏjanehŒ ghÂ¥ò V‰gl¡Toa mgha« mÂf mséš
fhz¥gL»wJ. Ñœf©l fhuâfshš ÏjanehŒ ghÂ¥ò V‰gl thŒ¥ò mÂf«:
• v©bzæš bghç¤j • Á»¢ir¥ bgwh ca® Ïu¤j

czÎfis c©Qjš mG¤j«
• Jçj czÎfis c©Qjš • kd mG¤j«
• nghÂa clš ciH¥ò Ïšyhik • mÂf nfhg«

• njitæ‹¿ cz®¢Átr¥gLjš
• mÂf clš gUk‹
• ÚçêÎ nehŒ
• òif¥gH¡f«
3. ca® Ïu¤j mG¤j« k‰W« Ïja nehŒ¡fhd fhuâfŸ ahit?
Ïja nehŒfhd K¡»a fhuâfŸ Ñœf©lthW, ÏUtiffshf Ãç¡f¥g£LŸsd :
m. kh‰w Ïayhj fhuâfŸ: (kh‰¿¡bfhŸs Koahj ãiyahd fhuâfŸ)
M. kh‰w¡Toa fhuâfŸ:(thœ¡if eilKiwæš kh‰w§fis¡ bfh©Ltªjhny

fhuâfis kh‰wnth mšyJ mt‰¿èUªJ j‰fh¤J¡bfhŸsnth KoÍ«)
92
m. kh‰w Ïayhj fhuâfŸ
taJ
ghèd«
kuÃaš
FL«g Ã‹dâ
a. taJ -taJ mÂfç¥gj‰F V‰g nehŒ tUtj‰fhd thŒ¥ò«

mÂfç¡»wJ.
b. ghèd« -M©fS¡F ÏªnehŒfŸ (Ïja nehŒ -
khuil¥ò)tUtj‰fhd thŒ¥ò mÂf«.
c. FL«g Ã‹dâ -FL«g¤Âš ahU¡fhtJ Ï«khÂçahd nehŒfŸ
ÏUªÂUªjhš.(jªij mšyJ rnfhju®fŸ ahU¡fhtJ 55 taÂ‰FK‹,
jhŒ mšyJ rnfhjçfŸ ahU¡fhtJ 65 taÂ‰F K‹ Ïja r«gªj¥g£l
nehŒfŸ mšyJ g¡fthj« tªÂUªjhš)
d. kuÃaš fhuz§fŸ
M. kh‰w¡ Toa fhuâfŸ :

thœ¡if eilKiw kh‰w§fŸ.:
ekJ m‹whl thœ¡ifæš eh« fil¥Ão¡F« czÎ¥gH¡f tH¡f§fns ekJ
clš ey Mnuh¡»a« mšyJ clš ey¡nfL M»aitfS¡F fhuzkh»‹wd.
kU¤Jt®fshš gçªJiu¡f¥gL« ešy czÎ¥gH¡f tH¡f§fis V‰W thœtijna
thœ¡if eil Kiw kh‰w§fŸ v‹W TW»nwh«.
93
v©bzæš
bghç¡f¥g£l czÎ
mÂf
tiffis mÂfkhf
bfhG¥ò¢r¤JŸs
c©Qjš. (Jçj
czit
czÎtiffŸ,
c©Qjš
g{í, Á¥°
ngh‹wit)
Ïå¥gf¤Âš c¥òmÂfKŸs
»il¡fToa mÂf bghU£fŸ
bfhG¥òŸs (CWfhŒ,
Â‹g©l§fŸ, fUthL)k‰W«
(nf¡, g¥°) czéš mÂf«
gj¥gL¤j¥g£l c¥ò¢ nr®¤J
czÎ¥ bghU£fŸ c£bfhŸSjš
clš ciH¥Ã‹ik -
nrh«gyhd cau¤Â‰nf‰w
thœ¡ifKiw vilæ‹ik –
clšgUk‹
òif¥Ão¤jš. kd mG¤j«.
Ïu¤j¤Âš
bfhG¥Ã‹ msÎ
mÂfç¤jš. k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j«
Ïu¤j FHhŒfëš
mil¥ò
r®¡fiu nehŒ kJ¥gH¡f«
94
kh‰w¡Toa fhuâfis f©l¿ªJ, thœ¡if eilKiw gH¡f tH¡f§fis

kh‰¿¡bfh©lhny, Ïja nehŒ k‰W« Ïja r«gªj¥g£l nehŒfëèUªJ
j‰fh¤J¡bfhŸsyh«.bkh¤j k¡fŸbjhifæš V‰gL« Ïªj Á¿a kh‰w¤Â‹ _y«,
Ïªnehæ‹ ghÂ¥ò k‰W« Ïw¥ò é»j¤ij bgça mséš Fiw¡f KoÍ«.
95
96
4. Ïjanehæ‹ m¿F¿fŸ v‹d?
) beŠR tè ) ka¡f«
) glgl¥ò ) _¢R¤ Âzwš
) ÂO® cl‰nrh®Î ) fhš Å¡f«
) thªÂ ) ÏUkš
5. bfhG¥ò¢r¤J mÂfkhf cŸsjhš V‰gL« ÔikfŸ v‹d?
bfhG¥ò¢r¤J mÂfkhf ÏU¥gjhš mit clè‹ Ïu¤j¡FHhŒ Rt®fëy;

gokdhf goªJ éL«.mjdhš Ïu¤j¡FHhŒfŸ ÁW¤J¥ nghŒéLtjhš Ïašghd
Ïu¤j X£l« jil¥gL« ãiy V‰gL«.Ïj‹ fhuzkhf, clè‹ gy ghf§fëš cŸs
bršfS¡F¤ njitahd M¡ì#‹ »il¡fhkš nghŒéL«.mjdhš
_¢R¤Âzwš,_¢ril¥ò k‰W« khuil¥ò ngh‹w ÏjanehŒfS¡fhd mgha
m¿F¿fŸ V‰glyh«.
97
6. ca® Ïu¤j mG¤j« (Ïu¤j¡bfhÂ¥ò) v‹whš v‹d?
kåj clèš cŸs Ïu¤j¡FHhŒfë‹ Rt®fëš Ïu¤j X£l¤Âdhš V‰gL«

mG¤j« “Ïu¤j mG¤j«” vd¥gL»wJ. ÏJ ruhrçahf,120/80 mmHg v‹w mséš
ÏU¡F«. Ïªj é»j«, 140/90 mmHg v‹w msényh mšyJ mj‰F« nk‰g£L
ÏUªjhnyh mJnt ca® Ïu¤j mG¤j« v‹W miH¡f¥gL»wJ.
7. ca® Ïu¤j mG¤j« V‰gLtj‰fhd fhuz§fŸ v‹d?
clšvil mÂfkhf TLjš, Fiwthd clš ciH¥ò,mÂfkhf

cz®¢Átr¥gLjš (c.« mÂf nfhg«¸ czéš mÂf c¥ò, mÂf bfhG¥òŸs
czÎfis c©Qjš) k‰W« òifÃo¤jš ngh‹wit ca® Ïu¤j mG¤j¤Â‰fhd
K¡»akhd fhuâfŸ MF«.
8. ca® Ïu¤j mG¤j¤jhš V‰gL« k‰w éisÎfŸ ahit?
ca® Ïu¤j mG¤j¤Âdhš,ÏjanehŒ k‰W« Ïu¤j¡FHhŒ ghÂ¥òfŸ,g¡fthj

nehŒ, ÁWÚuf nehŒ;> f©gh®it ÏH¥ò, ngh‹w k‰w ghÂ¥òfŸ V‰gL»‹wd.Áy
rka§fëš, nehŒ¤ j‹ik K‰¿ kuz« V‰gL« mghaK« cŸsJ.
9. òif Ão¥gj‰F« ÏjanehŒ¡F« v‹d r«gªj«?
òif¥gH¡f¤jhš mÂf mséš Mg¤J¡fŸ V‰gL»‹wd. xU òif¢RUëš,

Rkh® 2000 ¡F« mÂfkhd Ïurhad e¢R¥bghU£fŸ cŸsd. Ïitfëš
òif¢RUëš cŸs ã¡nfh£o‹ v‹w e¢R¥bghUŸ, Ïu¤j¡FHhŒfëš gok‹fshf
goªJ éLtjhš, Ïja¤Â‰F Ïu¤j¤ij bfh©L bršY« Ïu¤j¡FHhŒfëš
98
mil¥ò V‰g£L, Ïja¤Â‰F bršY« Ïu¤jX£l« Ó®FiyªJ nghŒéL»wJ.

mjdhš, Ïja¤Â‰F¤ njitahd M¡ì#‹ k‰W« Óuhd Ïu¤j X£l« »il¡fhkš
Ïja« ghÂ¡f¥g£L khuil¥ò ( Heart attack) V‰gL»wJ. vdnt òif¥Ão¥gJ
khuil¥ò¡F K¡»a fhuzkh»wJ.
10. r®¡fiu nehŒ¡F« ÏjanehŒ¡F« r«gªj« c©lh?
M«.r®¡fiu nehŒ¡F« ÏjanehŒ¡F« beU§»a r«gªj« c©L.r®¡fiu

nehahëfS¡F, Ïu¤j mG¤j« k‰W« ÏjanehŒ V‰gl mÂf thŒ¥òŸsJ.vdnt
r®¡fiu nehahëfŸ Mnuh¡»akhd czÎ k‰W« eil¥gæ‰Á _y« j§fŸ Ïu¤j
mG¤j¤ij Óuhf it¤ÂU¡f nt©L«.
99
11.ÏjanehŒ¡fhd kU¤Jt gçnrhjidfŸ ahit?
Ïu¤j mG¤j gçnrhjid (BP) , clš Â©k gçnrhjid (BMI)> Ïu¤j

gçnrhjid (Ïu¤j¤Âš r®¡fiu k‰W« bfhG¥ò) Ïja Ïa¡f RUŸgl« (ECG),
v¡°nu (X-Ray) k‰W« v¡nfhfh®onah»uh« (ECHO) ngh‹w gçnrhjidfis
nk‰bfh©L Ïjanehia f©l¿ayh«.
12. Ï¥gçnrhjidfŸ /Á»¢irfis v§Fbgwyh«?
Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ, jhYfh kU¤JtkidfŸ,kht£l jiyik

kU¤JtkidfŸ,kU¤Jt¡fšÿç kU¤JtkidfŸ, M»a Ïl§fëš Ï¤jifa
gçnrhjidfŸ Ïytrkhf brŒa¥gL»‹wd.
muR kU¤Jtika§fŸ
më¡f¥gL« nritfŸ F¿¥ò
k‰W« nrit më¥gt®fŸ
Mu«g Rfhjhu ãiya«: 30 taÂ‰F nk‰g£l mid¤J vªj xU jåegU¡F«

M©fŸ k‰W« bg©fS¡F: Ñœ¡fhQ« g£oaèš VnjD«
»uhk Rfhjhu
x‹W ÏUªjhš (Risk Factor)
bréèa®(VHN),bréèa®(Staff Ïu¤j mG¤j gçnrhjid
r®¡fiu nehŒ tUtj‰fhd
Nurse) k‰W« kU¤Jt®fŸ (BP)
(Doctors) rh¤Âa¡TWfŸ ÏU¥gjhš
cau«, vilMŒÎ f©o¥ghf Ïu¤j r®¡fiu
muR kU¤JtkidfŸ: brŒa¥gL« gçnrhjid nk‰bfhŸs
bréèa® k‰W« nt©L«.
kU¤Jt®fŸ BMI fz¡»Ljš – (Body
mass index) clš Â©k FL«g¤Âš Ïu¤j
gçnrhjid r«gªjKila cwéd®
fëš (rnfhju rnfhjçfŸ
r®¡fiu nehia¡
k‰W« kf‹,kfŸ)
f©l¿a,Ïu¤j r®¡fiu
ahU¡nfD« r®¡fiunehŒ
gçnrhjid(Blood sugar)
ÏUªjhš,
Ïu¤j bfhG¥ò
f®¥gfhy¤Âš r®¡fiu
gçnrhjid(Blood
nehŒ ÏU¥gjhf
cholesterol)
f©l¿a¥g£oUªjhš,
ÁWÚ® gçnrhjid (Mšòä‹)
ÚçêÎ nehŒ¡fhd
Ïja Ïa¡f RUŸ gl«(ECG) m¿F¿fŸ ÏUªjhš,
thœ¡if eilKiw kh‰w« clš gUk‹ k‰W« ÏL¥ò
g‰¿a MnyhridfŸ - R‰wsÎ mÂfkhf ÏUªjhš
(Counseling on Life Style
BMI > 25 kg / m2
Modification)
100
muR kU¤Jtika§fŸ
më¡f¥gL« nritfŸ F¿¥ò
k‰W« nrit më¥gt®fŸ
muR kht£l jiyik nk‰T¿a gçnrhjidfSl‹

kU¤Jtkid : v¡nfh fh®onah»uh« k‰W«
bréèa® k‰W« thœ¡if eil Kiw kh‰w§fŸ
kU¤Jt®fŸ
F¿¤j MnyhridfŸ
Ïit jéu efuh£Á¥gFÂfëš,

Ï.v°.I <£LWÂ kUªjf§fŸ
nj®ªbjL¡f¥g£l efuh£Á kU¤JtkidfŸ
M»a Ïl§fëY« nk‰T¿a kU¤Jt nritfŸ më¡f¥gL«
muR kU¤Jt¡fšÿç nk‰f©l kU¤Jtkidfëè

kU¤JtkidfŸ : UªJ gçªJiu brŒa¥g£l
bréèa® k‰W« nehahëfS¡F Áw¥ò ãòz®
kU¤Jt®fŸ fë‹ MnyhridÍl‹ Toa
Á»¢irÍ« thœ¡if eil
Kiw kh‰w§fŸ F¿¤j
MnyhridfS« tH§f¥gL«.
13. Kiwahd gçnrhjidfŸ k‰W« Á»¢irædhš v‹d ga‹ »£L«?
Kiwahd gçnrhjidfŸ _y« Mu«g ãiyænyna nehia¡ f©LÃo¤J,

mj‰Fça Á»¢ir më¡f¥gLtjhš, nehæ‹ Ôéu« Fiw¡f¥gLtnjhL cæU«
ghJfh¡f¥gL»wJ.
14. Á»¢ir bgw¤jt¿dhš V‰gL« ÔikfŸ v‹d?
cça Kiwahd Á»¢ir bgw¤jt¿dhš Ã‹ tU« éisÎfŸ V‰gL«.
clš ßÂahf /kU¤Jt ßÂahf r_f ßÂahf
ÏjanehŒ k‰W« Ïu¤j¡FHhŒ Åzhd gz¢bryÎ,fhy éua«,bjhêš

ghÂ¥ò Ôéu« miljš ghÂ¥ò,tUkhd ÏH¥ò,nehahëæ‹ m‹whl
_isghÂ¥ò (g¡fthj«) thœ¡if k‰W« FL«g Nœãiy ghÂ¥ò
j‹d«Ã¡if ÏH¥ò, kd¢nrh®Î,
f© k‰W« ÁWÚuf ghÂ¥ò thœ¡if¤ju« FiwÎ.
(Kidney failure)
cæ® ÏH¥ò FL«g Nœãiy ghÂ¥ò
101
k¡fël« mo¡fo Tw nt©oa éê¥òz®Î¢ brŒÂfŸ

thœ¡if eilKiw kh‰w¤Â‰fhd MnyhridfŸ
) v©bzæš bghç¤j czÎfis c£bfhŸStij¡ Fiw¤jš

) v©bzia Fiwthf¥ ga‹gL¤Jjš
) c¥ig Fiwthf¥ ga‹gL¤Jjš
) mirt czÎfis¡ Fiw¤jš
) fhŒf¿fisÍ« gH§fisÍ« mÂfkhf c£bfhŸSjš
) r®¡fiu k‰W« Ïju Ïå¥ò tif czÎfis c£bfhŸStij
Fiw¤jš
) clš ciH¥ig mÂfç¤jš - RWRW¥ghf brašgLtijÍ« /
cl‰gæ‰ÁiaÍ« mÂfç¤jš.
) cau¤Â‰F V‰w vilia¥ guhkç¤jš.
) òif¥Ão¤jiy jé®¤jš
) kd mG¤j¤ij¡ Fiw¤jš
) Ïu¤j mG¤j¤ijÍ«, Ïu¤j¤Âš r®¡fiuæ‹ msitÍ« Óuhd
ãiyæš guhkç¤jš.
102
iii. ÚçêÎ nehŒ
ÚçêÎ nehŒ (Diabetes Mellitus)
kåj®fS¡F v¤jidnah
tifahd nehŒfŸ tU»‹wd .
MdhY« Kiwahd Á»¢ir k‰W«
kUªJfŸ _y«, mitfëèUªJ
eh« fh¥gh‰w¥gL»nwh«. våD«
bgaçnyna “ÏêÎ” v‹w brhšiy
j‹åš it¤JŸs Ïªj “ÚçêÎ”
nehia¥ g‰¿ eh« bjçªJ bfhŸs
nt©lhkh?
1. ÚçêÎ nehŒ v‹whš v‹d?
Ïu¤j¤Âš cŸs
r®¡fiuæ‹ msÎ mÂfç¡F« ãiyna, ÚçêÎ nehŒ V‰gl¡ fhuz«.
e« clèš rçahd mséš Ï‹Rè‹ Ru¡fhkš nghdhnyh, mšyJ

Ru¡f¥gL« Ï‹Rè‹, rçahf clèš ga‹gL¤j¥ glhkš nghdhnyh,
ÏªnehŒ V‰gL«.
Ï‹Rè‹ v‹gJ, e« clèš, tæ‰¿‹ Ñœ¥ ghf¤Âš cŸs fiza« v‹w

ehsäšyh Ru¥Ã _y« c‰g¤Â brŒa¥gL»wJ. ÏJjh‹, e« clèYŸs
mid¤J bršfS¡F« r®¡fiuia vL¤J¢ br‹W mij r¡Âahf
kh‰¿¤ju cjé brŒ»wJ.
Ï‹Rè‹ clèš rçahf Ru¡fhjnghnjh mšyJ Ru¡f¥g£l Ï‹Rè‹

brašgho‹¿¥ nghdhnyh, e« clèš r®¡fiuia bršfS¡F vL¤J¢
bršY« gâ el¡fhkš nghŒ éL»wJ. mj‹ fhuzkhf, e« clèš
r®¡fiu nj§» ã‰F« ãiy V‰g£L, mj„š Ïu¤j¤Âš r®¡fiuæ‹
msÎ mÂfkh» ÁWÚçš Tl btënawyh«. mjdhš clY¡F njitahd
msÎ r¡Â »il¡fhkš clš nrh®Î‰W éL»wJ.
103
2. Ïªnehæ‹ ÃçÎfŸ (Types) ahit?
ÃçÎfŸ ãiyfŸ F¿¥ò
il¥ 1 (Type 1) Ï‹Rè‹ Ru¡fhj ãiy f©o¥ghf ÂdK« Ï‹Rè‹

CÁ nghl nt©oa ãiy
il¥ 2 (Type 2) nghJkhd msÎ Ï‹Rè‹ bgU«ghyhd r®¡fiu

Ru¡fhj ãiy (m) Ru¡f¥gL« nehahëfŸ il¥ 2
Ï‹Rèid rçahf clèš nehahëfŸjh‹
rçahf ga‹gL¤j Koahj
ãiy
il¥ 2-¡F Ï¤jifa nehahëfS¡F, Mu«g¤Ânyna Ïjid

Kªija ãiy u¤j¤Âš r®¡fiuæ‹ msÎ ftå¡fhéoš,
mÂfkhf ÏUªjhY«, il¥ 2 il¥ 2 ¡F br‹W
(Pre-Diabetes) msé‰F« Fiwthfnt éLth®fŸ. (kÂšnkšóid
ÏU¡F« nghy)
f®¥gfhy ÚçêÎ xU Áyf®¥ÃâfS¡F

Ãurt¤Â‰F¥ Ã‹d®
nehŒ (Gestational f®¥gfhy¤Âš V‰gL«.
rçah„Y«, Ã‹ eh£fëš,
Diabetes - Diabetes il¥ 2 nehahf khWtj‰F
during pregenancy) thŒ¥ò c©L.
3. ÚçêÎ nehŒ¡fhd fhuâfŸ :-

ÚçêÎ nehŒ¡fhd K¡»a fhuz§fŸ Ñœf©l ÏUtiffshf Ãç¡f¥g£LŸsd :
m. kh‰w Koahj fhuâfŸ
M. kh‰w¡Toa fhuâfŸ
m. kh‰w Koahj fhuâfŸ :
• taJ -taJ mÂfç¥gj‰F V‰g ÏªnehŒ

tUtj‰fhd thŒ¥ò« mÂfç¡»wJ v‹gij
MŒÎfŸ bjçé¡»‹wd.
• ghèd« -M© bg© ÏUghyhU« rkkhf

Ïªnehæ„š ghÂ¡f¥gL»‹wd®.
104
• FL«g Ã‹dâ -FL«g¤Âš Ïu¤j r«gªjKila cwéd®fŸ ahU¡fhtJ

ÚçêÎ nehŒ ÏUªjhš (F¿¥ghf jhŒ, jªij, kfŸ mšyJ kf‹, rnfhju
rnfhjçfŸ)
• kuÃaš fhuz§fŸ
• f®¥g fhy¤Âš ÚçêÎ nehŒ ÏUªÂUªjhš
M kh‰w¡Toa fhuâfŸ :
) clšgUk‹
mÂf clš vil k‰W« clšgUk‹;

(obesity), ÏL¥ò¢ R‰wsÎ mÂfç¤jš
(bjh¥ig), Â©k msÎ« (BMI) mÂfç¤J
fhz¥gLjš.
) nghÂa clš ciH¥Ã‹ik
) czÎ¥ gH¡ftH¡f§fŸ
• czÎ neu¤Âš k£L« mšyhkš Ïilæilna rh¥ÃLtJ
• czitna mÂfkhd mséš rh¥ÃLjš
• msé‰F mÂfkhf r®¡fiu k‰W« Ïå¥ò tiffis c©Qjš
• mÂf bfhG¥ò¢ r¤J äFªj czÎ¥ bghU£fis c©QtJ
• mÂf fnyhçfŸ bfh©l njitæšyhj czÎ¥ bghU£fis c©QtJ.

(Jçj czÎtiffŸ, td°gÂ ãiwªj czÎfŸ, gj¥gL¤j¥g£l czÎ
bghU£fŸ, ghd§fŸ)
• eh®¢r¤J äFªj czÎ¥ bghU£fis Fiwthf c©Qjš (c.« g¢ir¡

fhŒf¿fŸ, gH§fis Fiwthf c©Qjš)
105
) kd mG¤j«
kd mG¤j¤ij V‰gL¤J« fhuâfshš (c.«.ég¤J¡fŸ, mWit Á»¢ir,

cwédç‹ Ïw¥ò, fl‹ bjhšiy, XŒéšyhj ntiy) ÚçêÎ nehŒ tUtj‰fhd
thŒ¥òfŸ mÂfç¡»‹wd.
) kJ¥gH¡f«
fiza« k‰W« fšÄuiy ghÂ¥gnjhL, clš gUk‹ mÂfç¤J ÚçêÎ nehŒ

tUtj‰fhd thŒ¥igÍ« mÂfç¡»wJ.
) k‰w fhuz§fŸ
ÚçêÎ nehŒ k‰w r_f fhuz§fnshL bjhl®òilajhf mik»wJ.

(cjhuzkhf brŒÍ« ntiy, ÂUkz ãiy, kj«, bghUshjhu NHš, fšé, efu
thœ¡ifKiw, òif¥gH¡f« -Ïitbašyh« thœ¡if eilKiw kh‰w¤ij
cUth¡F»‹wd)
4. Ïªnehæ‹ m¿F¿fŸ v‹d ?
mo¡fo ÁWÚ® fê¤jš /ÁWÚ® vç¢rš ( F¿¥ghf cŸs§fhèš)

fê¡Fäl¤Âš (Ãw¥òW¥Ãš) mç¥ò.
k§fyhd gh®it
mÂfkhd j©Ù® jhf«.
clèš Mwhj ò©fŸ / Ú©l
mÂf gÁ
eh£fshf ò© Mƒik.
mÂfkhd czÎ c£bfh©lhY«
jiy R‰wš
clš vil Fiwjš.;
njhŸg£il tè / K£otè
mÂfkhd nrh®Î.
106
5. ÏªnehŒ ek¡F cŸsjh v‹gij v›thW f©l¿tJ ?
bgU«ghY« ÏUéjkhd gçnrhjidfŸ nk‰bfhŸs¥gL»wJ.
fhiy czé‰FK‹ vL¡f¥gL« 2) Ïu¤j¤Âš r®¡fiu

Ïu¤j¤Âš cŸs r®¡fiuæ‹ mséid V‰W¡bfhŸs¥gL« msÎ/ãiy g‰¿a
nrhÂ¤jš (Fasting Blood Sugar Test) nrhjid ( Oral Glucose Tolerance Test )
(F¿¥ghf 8 kâneu g£oå ãiy¡F¥Ã‹.) rhjhuzkhf ÏuÎ ö§» vGªjÎl‹,
rhjhuzkhf ÏuÎ ö§» vGªjÎl‹, fhiyæš Ïu¤j« vL¡f¥g£L
fhiyæš Ïu¤j« vL¡f¥g£L gçnrhÂ¡f¥gL«. cl‹, FSnfh°
gçnrhÂ¡f¥gL«. bghJthf Ïjid gh°o§ (75 fpuhk; FSNfh];> 200 kpy;yp
Rf® (Fasting Blood Sugar) v‹ngh«. jz;zPh;) fyªj j©Ù® më¡f¥gL«.
gçnrhjid KoªjÎl‹ fhiy czÎ (Mesurement) 2 kâ neu« fê¤j
c©znt©L«. Ã‹ 2 kâ neu« fê¤J Ã‹d®, Û©L« Ïu¤j« vL¡f¥g£L,
Û©L« Ïu¤j« vL¡f¥g£L mÂš r®¡fiuæ‹ msÎ nrhÂ¡f¥gL«.
r®¡fiuæ‹ msÎ nrhÂ¡f¥gL«.

(Post prandial blood sugar)
gçnrhjid Koéš ekJ ãiyæid v¥go f©L bfhŸtJ?
Ñœ¡f©l g£oaYl‹ x¥Ã£L eh« vªj ãiyæš cŸnsh« vd m¿ªJ

bfhŸsyh«.
) btW« tæ‰nwhL ÏU¡F«nghJ vL¡f¥g£l Ïu¤j¤Âš r®¡fiu gçnrhjid

(Fasting Blood Sugar Test )
Ïu¤j¤Âš r®¡fiuæ‹ msÎ (mg/dl) nrhjid KoÎ
99 mj‰F« Ñœ rçahd ãiy
100 – 125 Úçêé‹ Kªija ãiy
126-« mj‰F« nkš ÚçêÎ nehŒ
107
) rh¥Ã£L 2 kâneu¤Â‰F ÃwF vL¡f¥g£l Ïu¤j¤Âš r®¡fiu gçnrhjid :

(2 hour Post Prandial Blood Sugar Test)
2 kâ neu¤Â‰F¥Ã‹ Ïu¤j¤Âš
nrhjid KoÎ
r®¡fiuæ‹ msÎ (mg/dl)
139 mj‰F« Ñœ rçahd ãiy
140 – 199 Úçêé‹ Kªija ãiy
200-« mj‰F« nkš ÚçêÎ nehŒ
K¡»a ftd« :
bghJthf, r®¡fiu nehahš ghÂ¡f¥glhj cW¥òfns »ilahJ. vdnt,
xUKiw ÏªnehŒ ÏU¥gJ cWÂ brŒa¥g£L é£lhš, mid¤J cW¥òfisÍ«
m›t¥nghJ gçnrhjid brŒJ bfhŸStJ äf mtÁa«.
) ÏªnehŒ ekJ clè‹ u¤jFHhŒfŸ, eu«òfŸ, ÁWÚuf« k‰W« f©fŸ
M»at‰iw braèH¡f¢ brŒJ éL«.
) Ïu¤j¡FHhŒfis nrj¥gL¤Jtj‹ _y« Ïja« r«gªj¥g£l nehŒfis
F¿¥ghf ca® Ïu¤j mG¤j« (High BP) khuil¥ò mšyJ g¡fthj« V‰gl
têtF¡F«.
6. Ïj‰fhd Á»¢ir v‹d?

rçahd ãiy k‰W« Úçêé‹ Kªija ãiyæš cŸst®fS¡F :
Kiwahd czÎ¡f£L¥ghL, clšgæ‰Á, eil¥gæ‰Á, mÂfkhd clš
vilia¡Fiw¤jš k‰W« kd¡ftiyia jé®¥gJ M»ait ešy gy‹ jU«.
ÚçêÎ nehŒ cŸsJ vd¡ f©l¿a¥g£lt®fS¡F :
gçnrhjidæ‹ Koit e‹F gçÓè¤jÃ‹, c§fŸ clš ãiy¡F V‰g, ÚçêÎ
nehŒ¡fhd kh¤Âiu mšyJ Ï‹Rè‹ CÁæid, kU¤Jt® gçªJiu brŒth®. nkY«
thœ¡if eilKiw kh‰w¤Â‰fhd Mnyhridfis¡ fil¥Ão¤jš nt©L«.
7. gçnrhjidfŸ k‰W« Á»¢ir v§F më¡f¥gL«?
) mid¤J Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ.
) mid¤J muR kU¤JtkidfŸ.
) mid¤J muR kU¤Jt¡fšÿç kU¤JtkidfŸ.
108
M»a muR kU¤Jtika§fëš 30 taJ« mj‰F« nk‰g£l M© bg© ÏU

ghyU¡F« Ï¢nritfŸ Ïytrkhf më¡f¥gL«.
8. c§fS¡F ÚçêÎnehŒ tu TLjš; thŒ¥ò cŸsjh?

M«.......Ú§fŸ,
) 45 taÂ‰F nk‰g£ltuhf ÏUªjhš............
) c§fŸ clš vil mÂfkhf ÏUªjhš..........
) ÂdK« Kiwahd clš gæ‰Á / eil¥gæ‰Á brŒahkš ÏUªjhš.....
) c§fŸ bg‰nwh®, rnfhju®, rnfhjç¡F ÚçêÎ nehŒ ÏUªjhš.........
) c§fS¡F ca® Ïu¤j mG¤j« ÏUªjhš.........
) c§fsJ f®¥gfhy¤Âš c§fS¡F ÚçêÎ nehŒ V‰g£oUªjhš......
) M©, bg© ÏUtU¡F« vªj taÂY« tuyh«.
m¥goba‹whš Ú§fŸ cldoahf mU»YŸs muR kU¤Jtika§fS¡F¢ br‹W
cça gçnrhjidfŸ k‰W« Á»¢irfis K‰¿Y« Ïytrkhf¥ bgW§fŸ.
109
iv. fU¥igthŒ ò‰WnehŒ
ò‰WnehŒ - xU m¿Kf«
k¡fŸ mÂf m¢r¤Jl‹ czU« nehŒfëš ò‰WnehŒ Kjèl¤ij Ão¡»wJ.

ekJ clèš cŸs bršfŸ rkãiyæèUªJ mrhjhuz Kiwæš mséšyhkš
tsUtjhš V‰gL« ghÂ¥ng ò‰WnehŒ MF«.
ÏªnehŒ ekJ clèš vªj¥ ghf¤Âš

nt©LkhdhY« tuyh«. Ïit tUtj‰F
gšntW btë k‰W« cŸfhuz§fŸ
ÏU¡»‹wd. Ït‰¿š btë¡fhuâfis
f£L¥gL¤Jtj‹ _y« ò‰WnehŒ
cUthFtij bgU«gh‹ikahf jL¡f
KoÍ«.
nehŒeho nehŒKjšeho mJjâ¡F«

thŒeho thŒ¥g¢ braš. – FwŸ.
jäœ th®¤ijahd ò‰WnehŒ v‹gij

él, M§»y th®¤ijahd nf‹r® v‹w
brhšny k¡fëilna tH¡»š mÂfkhf
ga‹gL¤j¥gL»wJ. Ïªj nf‹r® v‹w
M§»y th®¤ij¡F “e©L” v‹w m®¤jK«
c©L. äf¥bghU¤jkhd bga® e©L. e©L
v¥go bfhŠr« bfhŠrkhf k©iz mç¤J¡bfh©nl tis¡FŸ nghFnkh mij¥
nghynt ÏªnehÍ« e« cliy bfhŠr« bfhŠrkhf mç¤J¡bfh©nl nghŒ
filÁæš cæiuna g¿¤J éL«. MdhY«, vªj xU nehia¥ nghyÎ«, Ïªnehia
Mu«g ãiyænyna f©LÃo¤Jé£lhš, xUtiu Ïªnehæš ÏUªJ Fz¥gL¤J«
thŒ¥òfŸ mÂf«.
110
fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰W nehŒ
1. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) - és¡f«
bg© Ïd¥bgU¡f cW¥òfëš fU¥ig Ï‹¿aikahjjhF«. Ïj‹ FW»a

mo¥gFÂna f®¥g¥igthŒ mšyJ fU¥igthŒ vd¥gL«.
bg©fë‹ khjélhŒ fhy¤Âš fU¥igthæ‹ têahf¤jh‹ Ïu¤j«

btënaW»wJ. jh«g¤Âa cwé‹nghJ« éªjQ¡fŸ Ïj‹ têahf¤jh‹
fU¥ig¡FŸ brš»wJ. xU jhŒ f®¥gkhf ÏU¡F«nghJ, fUéš ÏU¡F« FHªij
btëæš tªJélhjgo¡F fU¥igthŒ ÏWf _oa ãiyæš ÏU¡F«. FHªij
Ãw¡F«nghJ mJ btëæš tu njitahd msÎ ÂwªJ têéL»wJ.
bg©ik¡nf cça nk‹ikia¢ nr®¡F« Ï¤jifa mça brašfŸ ãfG«

fU¥ig k‰W« fU¥igthia ngâ¡fh¥gJ bg©fë‹ jiyaha flikašyth?
mo¡fo RU§» éça¡Toa gâia¢ brŒ»‹w fU¥ig thia bjhl®ªJ
f©fhâ¤J¡ bfhŸtJ mtÁa« mšyth?
Ïj‹ brašghLfis¤ bjçªJbfhŸtnjhL eh« v›thW bjhl® f©fhâ¥ò

brŒJ bfhŸs nt©L« v‹gijÍ« Ïªj¥ gæ‰Áæš bjçªJ bfhŸnth«.
2. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰W nehŒ - és¡f«

fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) gFÂæš cŸs bršfŸ vªj éjkhd F¿¥ghd
fhuz§fŸ Ïšyhkš Ïašò ãiyia Û¿ j‹å¢irahf f£L¥ghl‰w Kiwæš
bgUFtijna fU¥igthŒ ò‰WnehŒ v‹»nwh«.
111
ÏªnehŒ Mu«g ãiyæš fU¥ig thŒ gFÂæš k£Lnk fhz¥gL«. cça neu¤Âš,
rçahd Á»¢ir bgw jtW« bghGJ, ÏªnehŒ ehsiléš K‰¿ mjid R‰¿ÍŸs
Ãw gFÂfS¡F« guÎ«.
fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰WnehŒ xU bjh‰WnehŒ mšy v‹gij e‹whf

ãidéš bfhŸs nt©L«.
nkY«, fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰Wnehia Mu«g ãiyænyna f©l¿ªJ

fhyjhkjä‹¿ Á»¢ir bg‰W¡bfh©lhš mij KGikahf Fz¥gL¤j
KoÍ«.
3.cyf mséš k‰W« ÏªÂahéš Ïªnehæ‹ jh¡f«
cyf Rfhjhu ãWtd¤Â‹ òŸë étu§fë‹go, cyf mséš Ïªnehædhš

V‰gL« ghÂ¥ò k‰W« cæçH¥Ãš eh‹»š xU g§F ÏªÂahéš V‰gL»wJ.
ÏªÂahéš x›bthU tUlK« Rkh® 1,32,082 bg©fŸ Ï¥ò‰W nehædhš

ghÂ¡f¥gL»‹wd® k‰W« 74,118 bg©fŸ Ï¥ò‰W nehædhš cæçH¡»‹wd®.
ÏªÂahéš F¿¥ghf bj‹ khãy§fëš bg©fëilna fhz¥gL« ò‰W

nehŒfëš fU¥igthŒ ò‰WnehŒ Kjèl« t»¡»wJ vd ÏªÂa kU¤Jt MuhŒ¢Á
fHf¤Â‹ òŸë étu§fŸ bjçé¡»‹wd. X›bthU 7 ãäl¤Â‰F« xU bg©
Ïªnehædhš cæçH¡»wh®. Ïj‹ _y« Ïªnehæ‹ Ôéu¤ij m¿ayh«.
ÏªnehŒ bghJthf 30 taÂ‰F nk‰¥g£l bg©fis mÂfkhf jh¡F»wJ.

bgU» tU« k¡fŸ bjhif, ò‰W nehŒfis f©l¿Í« gçnrhjid¤ Â£l§fŸ k‰W«
ÏªnehŒ F¿¤j nghÂa éê¥òz®Î Ïšyhik M»a gšntW fhuz§fshš
ÏªÂahéš ÏªnehŒ mÂf« fhz¥gL»wJ.
4. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰Wnehia V‰gL¤J« fhuâfŸ
fU¥igthŒ ò‰WnehŒ vªjéj fhuzK« Ï‹¿ bg©fis ghÂ¡fyh«.

ÏU¥ÃD« Ã‹tU« fhuz§fŸ ÏªnehŒ tUtj‰fhd thŒ¥òfis mÂfç¡»‹wd.
112
) H.P.V (Human Pupillomo Virus) ïôk‹ gh¥Ãnyhkh itu° jh«g¤Âa¤Âš

V‰gL« »Uäfë‹ bjh‰W.
) fU¥ig thŒ¥gFÂ ò©‚» Ú©leh£fshf ftå¡f¥glhik.
) Rfhjhu¡ FiwÎ k‰Wk Ãw¥òW¥ò R¤jä‹ik
) Ïs« taÂnyna ÂUkz« brŒjš.
) mÂfkhd FHªijfis bgWjš.
) gyUl‹ clYwÎ bfhŸSjš.
) òif¥Ão¤jš, òifæiy gH¡f«
) Fiwªj vÂ®¥ò r¡Â
) Fo¥gH¡f«
) f®¥g¤jil kh¤Âiufis mÂf mséš c£bfhŸSjš.
5. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰Wnehæ‹ m¿F¿fŸ
bghJthf, fU¥ig thŒ ò‰W nehŒ Mu«g ãiyæš ÏU¡F«nghJ vªjéjkhd

m¿F¿fS« btëæš bjçahJ. Mdhš mJ ehsiléš K‰¿ Ãw cW¥òfS¡F
guÎ«nghJ Ñœf©l m¿F¿fŸ bj‹glyh«.
khjélhŒ mšyhj neu§fëY« mo¡fo Ïu¤j¥ngh¡F V‰gLjš.

khjélhŒ KoªjÃwF« Ïu¤j¥ngh¡F V‰gLjš.
Ãw¥òW¥ÃèUªJ Ïu¤j« fyªj Âut« ntë¥gLjš.
J®eh‰wKld; btŸis¥gLjš
clYwÎ¡FÃ‹ Ïu¤j¥ngh¡F mšyJ tè.
Ñœ KJFtè
nk‰f©l m¿F¿fŸ bj‹gLtj‰fhf fh¤ÂU¡fhkš jFªj Ïilbtëæš

fU¥igthŒ gçnrhjid brŒJ bfhŸtJ, Ïªnehia Mu«g ãiyæš f©l¿ªJ,
KGikahd Á»¢ir më¡f cjÎ«.
113
6. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) gçnrhjidia brŒJ bfhŸtj‹ mtÁa«.
Mâ‹ Ïd¥bgU¡f cW¥ò clè‹ btë¥gFÂæš cŸsJ. VjhtJ bjh‰W

nehŒfnsh,ò©fnsh V‰gL«nghJ clD¡Fl‹ bjçªJ bfhŸsyh«. Mdhš
bg©â‹ Ïd¥bgU¡f cW¥ò clè‹ cŸgFÂæš cŸsJ. äfÎ« Á¿aJ. cŸns
V‰gL« kh‰w§fis eh« clD¡Fl‹ bjçªJ bfhŸs KotÂšiy. mjid
f©LbfhŸshkš éL«nghJ fU¥igthŒ ò‰WnehŒ tUtj‰fhd rh¤Âa¡TWfŸ
cŸsd. Ï¤jifa kh‰w« V‰gl Ú©l fhy« MF«, 10 Ïš ÏUªJ 20 tUl§fŸ tiu
Tl Mfyh«. nkY« Mu«g ãiyæš f©l¿ªjhš, fU¥igthŒ nehæ‹ Á»¢ir
äfÎ« vëjhdJ. nehŒ K‰¿ k‰w gFÂfS¡F guhthkš jL¡f ÏaY«. vdnt 30
taÂ‰F nk‰g£l bg©fŸ midtU« F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš fU¥ig thŒ
gçnrhjidia jtwhkš brŒJ bfhŸs nt©L«. mJ k£Lkšy, mÂf bryé‹¿
nehŒ tuhkš c§fis fh¤J¡bfhŸsyh«.
fU¥igthŒ gçnrhjid brŒJ c§fŸ clš eyid fh¥gÂ‹ _y« Ú§fS«

c§fŸ Ïšy¤ÂdU« ftiy Ï‹¿ Ú©l ehŸ thHyh«.
7. fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰W nehŒ tUK‹ f©l¿Í« Â£l« :
(VIA/VILI) é.I.V/é.I.vš.I :
Visual Inspection with Acetic Acid and Lugol’s Iodine (VIA / VILI fU¥igthæš
mÁ£o¡ mäy« k‰W« Ynfhš° mnaho‹ jlé V‰gL« ãwkh‰w§fis
gçnrhÂ¤jš)
• fU¥ig thŒ ò‰Wnehia tU«K‹ f©l¿Í« MŒÎ KiwfŸ gy ÏU¥ÃD«

kU¤Jt MuhŒ¢Áæ‹ mo¥gilæš (VIA/VILI ) é.I.V / é.I.vš.I v‹w
gçnrhjid Áwªj x‹W vd f©l¿a¥g£LŸsJ.
• Ï¥gçnrhjid Kiw äf vëjhdJ, tèæšyhjJ.
• Ï¥gçnrhjidKiw ekJ mU»š cŸs muR Mu«g Rfhjhu ãiya§fŸ, muR

kU¤JtkidfŸ k‰W« muR kU¤Jt¡fšÿç kU¤JtkidfŸ, mid¤J
<£LWÂ (ESI) kUªjf« k‰W« kU¤JtkidfŸ, nj®ªbjL¡f¥g£l efuh£Á
kUªjf« k‰W« kU¤Jtkidfëš Ïytrkhf brŒa¥gL»wJ.
114
• Ï¥gçnrhjid Kiwahf gæ‰Á bg‰w bg© kU¤Jt® k‰W« bg©

bréèa®fŸ _ykhfnt brŒa¥gL»wJ.
• Ï¥gçnrhjidæš, bg©â‹ fU¥igthŒ és¡bfhëæš Kjèš

gh®itæl¥g£lÃ‹, Âut§fis jléa Ã‹d® V‰gL« ãwkh‰w§fŸ
f©l¿a¥gL»wJ.
• gçnrhjid brŒgt® fU¥igthŒ ò‰WnehŒ¡fhd Kªija ãiyæ‹

m¿F¿fŸ, rh¤Âa¡TWfŸ (Pre-cancerous lesions) cŸsjh (m) Ïšiyah
v‹gij ãwkh‰w§fë‹ mo¥gilæš Ïd« fh©gh®.
• gçnrhjidæ‹ nghJ F¿¥Ã£l ãwkh‰w§fŸ bj‹g£lhš, ÏªnehŒ

ÏU¥gj‰fhd rh¤Âa¡TW f©l¿a¥g£L nk‰gçnrhjid¡F
gçªJiu¡f¥gLth®fŸ.
• gçnrhjidæ‹ nghJ F¿¥Ã£l ãwkh‰w§fŸ bj‹glhJ ÏUªjhš ÏªnehŒ

ÏU¥gj‰fhd rh¤Âa¡TW Ïšiy v‹gJ cWÂ brŒa¥g£L ÏU
tUl§fS¡F¥ ÃwF gçnrhjid¡F tUkhW gçªJiu¡f¥gLth®fŸ.
• (VIA/VILI) é.I.V / é.I.vš.I gçnrhjidæ‹ KoÎfis m›t¥nghnj

f©l¿ªJ bfhŸsyh«. Û©L« Ï‹bdhU Kiw kU¤Jtkid¡F tªJ
KoÎfŸ bgw mtÁa« Ïšiy.
• MŒÎ gçnrhjidæš ò‰W nehŒ rh¤Âa¡ TW

Ïšiybaåš Ïu©L tUl§fŸ fê¤J jtwhkš
Û©L« gçnrhjid brŒJ bfhŸs nt©L«.
• MŒÎ gçnrhjidæš ò‰W nehŒ rh¤Âa¡ TW

ÏU¥Ã‹ kU¤Jtç‹ Mnyhrid¥go nk‰gç
nrhjid¡F bršy nt©L«.
115
8. gçnrhjid Kiw k‰W« nk‰bfhŸS« muR kU¤Jt ika§fŸ
gçnrhjid nk‰bfhŸS« muR gçnrhjid

gçnrhjidæ‹ neh¡f«
Kiw kU¤Jt ika§fŸ brŒgt®
1.é.I.V / ò‰WnehŒ¡fhd Kªija 1. mid¤J muR Mu«g Kiwahf gæ‰Á

é.I.vš.I (VIA/ ãiyæ‹ m¿F¿fŸ Rfhjhu ãiya§fŸ bg‰w bg©
VILI) mšyJrh¤Âa¡TWfŸ 2. mid¤J muR kU¤Jt®, bréèa®
gçnrhjid. (Pre-cancerous kU¤JtkidfŸ k‰W« Jiz
lesions) cŸsjh (m) 3. mid¤J muR Rfhjhu bréèa®.
Ïšiyah v‹gJ kU¤Jt¡fšÿç
f©l¿a¥gL«. kU¤JtkidfŸ
4. mid¤J <£LWÂ
kUªjf« k‰W«
kU¤JtkidfŸ
5. nj®ªbjL¡f¥g£l
efuh£Á kUªjf«
k‰W«
kU¤JtkidfŸ
2. fU¥ig thŒ ò‰WnehŒ 1. mid¤J muR kf¥ngW kU¤Jt

fhšngh°nfhÃ cŸsjh Ïšiyah v‹gJ kU¤JtkidfŸ ãòz®fŸ.
gçnrhjid. cWÂ brŒa¥gL«. 2. mid¤J muR
nkY« njit¥go‹ kU¤Jt¡fšÿç
gah¥ì k‰W« Ï.Á.Á kU¤JtkidfŸ
ÂR¥ gçnrhjid 3. mid¤J <£LWÂ
brŒa¥gL«. kUªjf« k‰W«
kU¤JtkidfŸ
efuh£Á
kU¤JtkidfŸ.
mid¤J muR
3. HPE E©nzh¡» (ik¡nuh° kU¤Jt¡fšÿç nehŒ F¿æaš Jiw
gçnrhjid – nfh¥) _y« ò‰W nehŒ kU¤JtkidfŸ kU¤Jt ãòz®fŸ.
Histo Pathological
k‰W« mj‹ ãiy cWÂ
Examination
brŒa¥gL«.
4. Á»¢ir mid¤J muR kf¥ngW / kfë®
Á»¢ir më¤jš
më¤jš kU¤Jt¡ fšÿç ey¥ ÃçÎ k‰W«
kU¤JtkidfŸ. fÂ® Å¢R Á»¢ir
Jiw Áw¥ò
kU¤Jt ãòz®fŸ.
116
MŒé‰F c£gL¤j¥gl nt©oa gadhëfŸ
• 30 taJ k‰W« mj‰F nk‰g£l taJila mid¤J bg©fŸ.

• MŒéèUªJ éy¡f¥gl nt©oat®fŸ
) khjéy¡F cilnah®
) fUÎ‰w bg©fŸ.
) kf¥ngW mšyJ fU¢ÁijÎ¡F¥Ã‹ 12 thu§fS¡FŸ
cŸnsh®.
) fU¥ig thŒ ò‰WnehŒ¡F V‰fdnt Á»¢ir
nk‰bfh©nlh®.
9.fU¥igthŒ (f®¥g¥igthŒ) ò‰Wnehæid jL¡F« têKiwfŸ

fU¥igthŒ ò‰Wnehæid¤ jL¡f fil¥Ão¡f nt©oait.
* Ãw¥òW¥ig R¤jkhf it¤J¡ bfhŸs nt©L«.
* Ãurt¤Â‰F¥Ã‹ Ãw¥òW¥òfis rçahd Kiwæš ghJfh¡f nt©L«.
* Ãw¥òW¥Ãš mrhjhuzkhf V‰gL« fÁÎ¡F rçahd Á»¢ir vL¤J¡

bfhŸs nt©L«.
* Ïu©L tUl¤Â‰F xUKiw fU¥ig thŒ gçnrhjid k‰W« é.I.V.

é.I.vš.I. gçnrhjid f£lha« brŒJ bfhŸs nt©L«.
“fU¥igthŒ ò‰WnehŒ tU«K‹ f©l¿nth«

bg©ey« fh¥ngh«”
117
V. kh®gf¥ ò‰WnehŒ
1. kh®gf¥ ò‰WnehŒ - és¡f«
ò‰WnehŒ v‹gJ, clèš cŸs cæuQ¡fë‹ xG§f‰w égßjkhd

ts®¢ÁahF«. e« clèš cŸs bršfŸ, x‹W Ïu©lhfÎ« Ïu©L eh‹fhfÎ«
ÃçªJ òJ bršfŸ cUthdhš, mJ e«Kila eh®kš ts®¢Áia¡ F¿¡F«. mnj
rka¤Âš Ïªj bršfŸ jhWkhwhf Ïa‰if¡F òw«ghf ÃçªJ f‹dhÃ‹dhbtd
mÂf mséš òJ bršfŸ cUthdhš mJnt ò‰WnehŒ¡f£o¡F Mu«gkhF«.
Ï›ts®¢Á e« clè‹ vªj¥ gFÂæY« tuyh«. ÏJ e« kh®gfbršfëš ãfœªjhš,
mJjh‹ kh®gf ò‰W nehahf cUbtL¡»wJ
kh®gf¤Âš cŸs ÂR¡fëš, K¡»akhf kh®ò¡fh«Ã‰F ghiy vL¤J¢

bršY« FHhŒ k‰W« ghš Ru¥Ãfëš cŸs ÂR¡fëš V‰gL« ò‰Wnehna kh®gf
ò‰WnehŒ MF«.
118
2. cyf mséY« ÏªÂahéY« mj‹ jh¡f«
cyf mséš kh®gfg; ò‰Wnehæ‹ jh¡f«. ÏªÂahéš FiwÎ v‹whY«,

22 bg©fëš xUtU¡F ÏU¡»wJ v‹w jftš xU v¢rç¡if kâahf xè¡»wJ.
x›bthU M©L« òÂjhf kh®gf¥ ò‰Wnehahš Ïw¥ò

ghÂ¡f¥gLgt®fë‹ v©â¡if v©â¡if
cyf mséš 11,51,298 4,10,712
ÏªÂah 82,951 42,913
3. kh®gf ò‰Wnehia V‰gL¤J« fhuâfŸ
äf mÂf thŒ¥òŸs fhuâfŸ (Hish Risk Group))

* k‰bwhU kh®gf¤Âš V‰fdnt ò‰WnehŒ tªÂU¤jš.
* äf beU§»a cwédU¡F kh®gf ò‰WnehŒ tªÂU¤jš,
* Ú©l eh£fshf kh®gf¥ gFÂæš Mwhj ò© ÏU¤jš
mÂf thŒ¥òŸs fhuâfŸ
* kh®gf gFÂæš ntW VnjD« fhuzkhf mo¡fo fÂ®Å¢R Á»¢ir
më¡f¥g£L ÏU¤jš.
* Ïs« taÂnyna ó¥giljš (7-10 taÂ‰FŸ)
* mÂf taÂ‰F« nkš khjéy¡F bjhl®jš (50 taÂ‰F« nkš)
* Ú©l fhykhf f®¥g¤jil kh¤Âiufis rh¥Ã£L tUjš.
* Kjš Ãurt« 30 taJ tiuæY« V‰glhkš ÏU¤jš.
* FHªij¥ Ãw¥ng ÏšyhkèU¤jš
* FHªij¡F jhŒ¥ghš bfhL¡fhkš ÏU¤jš
* khjélhŒ ã‹wÃ‹ mÂf clš gUk‹
* RWRW¥ghf ntiy brŒahkš ÏU¤jš
* mÂf taJ
nk‰F¿¥Ã£l fhuz§fŸ ÏU¥Ã‹ bg©fŸ cldoahf mU»YŸs muR kU¤Jt
ika¤Â‰F br‹W kU¤Jtiu mQ» Mnyhrid bgw nt©L«.
119
4. kh®gf¥ ò‰Wnehæ‹ m¿F¿fŸ
ÑnH cŸs g l¤Âš MuŠR gH§fŸjh‹ cŸsd. M„š x›bthU gH¤ÂY«

xU Áy khWjšfŸ cŸsd. Ï«khWjšfŸ kh®gf ò‰Wnehæ‹ m¿F¿fis eh«
vëjhf òçªJ¡bfhŸtj‰F cjÎ»‹wd.
kh®gf¥ ò‰Wnehæ‹ bghJthd m¿F¿fŸ

8. kh®gf Ïu¤j ehs§fŸ òil¤J
1. njhš fodkhf ÏU¤jš fhz¥gLjš.
2. njhš mK§»a ãiy 9. kh®gf¡ fh«ò cŸëG¤j mšyJ
3 njhèš mç¥ò mK§»a ãiy
4 Átªj ãw« 10. kh®ò rkÓu‰w ãiy. (ÏU

kh®gf§fS¡F Ïilna njh‰w«,
5 kh®gf¡fh«òfëèUªJ Âut«
msÎ, kh®ò¡ fh«òfS¡»ilna
mšyJ u¤j« fyªj fÁÎ
ntWghL)
6. kh®ò gFÂæš òŸë éGjš FêÎ
11. MuŠR gH¤njhš ngh‹w njh‰w«.
V‰gLjš.
12. btë¥gilahf bjçahkš ÏU¡F«
7. kh®gf¤Âš f£o V‰gLjš.
kh®gf cŸgFÂæš kh®gf¡f£o.
120
nk‰F¿¥Ã£LŸs kh®gf¥ ò‰Wnehæ‹ m¿F¿fis¡ f©l¿a,kU¤Jtçl«

br‹Wjh‹ gçnrhÂ¡f nt©L« v‹gJ Ïšiy. eh« F¿¥Ã£l Ïilbtëæš kh®gf
Ra gçnrhjid brŒtj‹ _yK« f©l¿ayh«.
5. kh®gf gçnrhjid brŒJ bfhŸtj‹ mtÁa«
kh®gf¤Âš V‰gL« kh‰w§fis clD¡Fl‹ m¿ªJ bfhŸs KoÍ«. Mdhš,

kh®gf gçnrhjid brŒJ bfhŸs bghJthf bg©fŸ ja¡f« fh£Lth®fŸ. nkY«
fU¥igthŒ ò‰WnehŒ nghš mšyhkš kh®gf¤Âš cŸs bršfŸ j‹Dila rhjhuz
ãiyæš ÏUªJ kh¿ ò‰Wnehahf khWtj‰F MF« F¿¥Ã£l fhy Ïilbtë
v›tsÎ v‹gij bjëthf¢ brhšy ÏayhJ. Áy neu« FW»a fhyK«, Áy neu«
Ú©l fhyK« Mfyh« (6 khj« Kjš 20 tUl§fŸ tiu).
kh®gf ò‰Wnehia Mu«g ãiyænyna f©l¿ªjhš Ôéu« miltij¤

jé®¡fyh«. vdnt 30 taÂ‰F nk‰g£l bg©fŸ midtU« kU¤Jtkid¡F
br‹W kh®gf gçnrhjidia F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš jtwhkš brŒJ bfhŸs
nt©L«.mJ k£Lkšy, mÂf bryé‹¿ nehŒ tuhkš c§fis fh¤J¡bfhŸsyh«.
kh®gf gçnrhjid brŒJ c§fŸ clš eyid fh¥gÂ‹ _y« Ú§fS« c§fŸ
Ïšy¤ÂdU« ftiy Ï‹¿ Ú©l ehŸ thHyh«.
6. kh®gf Ragçnrhjid-és¡f«
kh®gf Ra gçnrhjid v‹gJ kh®gf¤Â‹ KG¥gFÂiaÍ« jhdhfnt

jlé¥gh®¤J VjhtJ mrhjhuz kh‰w§fŸ bjç»wjh vd f©L¡bfhŸtjhF«.
(cjhuzkhf, Å¡f«, f£o, ò©, Óœtojš.
kh®gf Ragçnrhjid brŒJ bfhŸtj‰F K‹, bg©fŸ j§fSila

kh®gf§fë‹ Ïašghd ãiy (kh®gf msÎ, mik¥ò, njhš, kh®gf¡fh«ò) g‰¿
bjçªJbfhŸs nt©L«. Ïašò ãiy bjçªjhšjh‹ kh®gf§fëš V‰gl¡Toa
mrhjhuz kh‰w§fŸ k‰W« nehŒ¤ j‹ikia clD¡Fl‹ f©LbfhŸs KoÍ«.
121
kh®gf Ra gçnrhjid
• khjhkhj«,xU F¿¥Ã£l njÂæš brŒa¥gl nt©L«.
• khjéy¡F¡F¥Ã‹dhš,7MtJ ehëèUªJ Ïjid Mu«Ã¡fyh«.

m¥nghJjh‹ kh®gf« Ïašò ãiyæš äUJthf ÏU¡F« khjélhŒ
Mu«Ã¤j ehis, Kjš ehshf bfhŸs nt©L«.
• khjéy¡F ã‹w bg©fŸ, xU F¿¥Ã£l ehis nj®ªbjL¤J, x›bthU

khjK« mnj ehëš bjhl®ªJ brŒJ tu nt©L«.
• ÏlJ g¡f kh®gf¤Â‰F tyJ ifiaÍ«,tyJ g¡f kh®gf¤Â‰F ÏlJ

ifiaÍ« ga‹gL¤j nt©L«.
• éušfis j£ilahf it¤J¡bfh©L gçnrhjidia brŒa nt©L«. éuš

Eåfshš mšy.
• kh®gf§fis, fofhu KŸ RHY« Âiræš gçnrhÂ¡f nt©L«.
• kh®gf fh«òfëš VnjD« Âut« tU»wjh v‹gij m¿a,mt‰iw éušfshš,

fh«ig¢R‰¿ÍŸs gFÂæš bk‹ikahf mG¤Â¥gh®¡f nt©L«.
• Ïu©L kh®gf§fS« xnu mséš cŸsdth v‹gij f©zho¡F neuhf

ã‹W gh®¤J¡ bfhŸs nt©L«.
• tajhd bg©fŸ, FåÍ«nghJ bjh§F« kh®gf§fŸ xnu mséš cŸsdth

v‹W m¿ayh« bjh§fhkš, nkY« r‰W nkèG¤j ãiyæš ÏUªjhš, mªj
kh®gf« ò‰Wnehahš ghÂ¡f¥g£oU¡fyh«.
• f©zho K‹ò ã‹W gh®¡F«nghJ, ÏU iffisÍ« jiy¡F Ã‹„š

nr®¤jh‰nghš it¤J¡bfhŸsÎ«.
• ÃsÎ°,gho nghlhkš btW« kh®gf¤ij gh®¡f nt©L«.
• m¡FŸ gFÂæš f£ofŸ bj‹gL»wjh v‹W« gh®¡fÎ«.
• f£o Á¿ajhf ÏUªjhš, FzkilÍ« thŒ¥ò mÂfkhf cŸsJ. kh®gf Ra

gçnrhjidia Kiwahf bjhl®ªJ khjhkhj« brŒJ tªjhš, f£oia,
122
g£lhâ mséY«, v¥nghjhtJ brŒjhš nfhè F©L mséY« f©L Ão¡f

ÏaY«. kh®gf Ra gçnrhjidna brŒahj bg©fŸ, vYä¢ir mséšjh‹
f£oia f©LÃo¡»wh®fŸ.
• 9% nehahëfS¡F, tèæšyhj f£ofns bghJthd m¿F¿ahf cŸsJ.
• tèÍl‹ Toa f£o, nehŒ K‰¿a ãiy¡fhd m¿F¿ v‹gij tèÍW¤j

nt©L«.
• kh®gf¤Âš bj‹gL« mid¤J f£ofS« ò‰WnehŒ f£ofŸ Ïšiy.

85% ò‰WnehŒ Ïšyhj f£ofns.MF«.
kh®gf Ra gçnrhjid brŒÍ«nghJ, f©L¥Ão¡f¥gL« f£ofë‹

msit ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs gl« fh£L»wJ.
123
7. kh®gf ò‰W nehŒ tUK‹ f©l¿Í« Â£l« :

kh®gf Ragçnrhjid Kiw :
kh®gf Ragçnrhjid Kiw rKjha gæ‰Wd® k‰W« rKjha tšYe®fŸ _y«
»uhk¤Âš cŸs Racjé¡ FG bg©fS¡F és¡f¥gL«.
»uhk Rfhjhu bréèa® Ï¥gæ‰Á eilbgW« Ïl§fëš F¿¥Ã£l fhy

Ïilbtëæš tªJ Ragçnrhjid Kiw gæ‰Wé¡f¥gL« Kiwia gh®itæLth®.
nkY« gæ‰Á më¡f¥g£l Racjé¡ FG bg©fŸ _y« mt®fë‹

FL«g¤Âš cŸs Ãw bg©fS¡F«, »uhk¤Âš cŸs midtU¡F« kh®gf Ra
gçnrhjid Kiw f‰W¤ ju¥gL«.
nkY« Ï¥gçnrhjidia és¡F« FW«gl« _ykhfÎ« f‰Ã¡f¥gL«.
124
8. gçnrhjid Kiw k‰W« nk‰bfhŸS« muR kU¤Jt ika§fŸ :

t.v gçnrjid nk‰bfhŸS« gçnrhjid
neh¡f«
© Kiw muR kU¤Jt ika§fŸ brŒgt®
M kh®gf Jiz Rfhjhu ãiya«. rKjha
Ragçnrhjid Kiw
Ragçnrhjid gæ‰Wd®
gH¡f¤ij k¡fëilna
Kiw rKjha
V‰gL¤Â, mj‹ _y«
tšYe®fŸ
mrhjhuz kh‰w§fŸ
»uhk Rfhjhu
f©l¿a¥gL«.
bréèa®
Ragçnrhjid Kiw F¿¤j
éê¥òz®Î k‰W« mij
fil¥Ão¡F« Kiw f‰W¡
bfhL¡f¥gL«.
M kU¤Jtkidæš mrhjhuz kh‰w§fŸ, 1. mid¤J muR Mu«g Kiwahf gæ‰Á

nk‰bfhŸs¥gL« ò‰WnehŒ rh¤ÂaTWfŸ Rfhjhu ãiya§fŸ bg‰w bg©
kh®gf gçnrhjid k‰W« äf mÂf thŒ¥òŸs 2. mid¤J muR kU¤Jt®,
Kiw (Clinical fhuâfŸ (High Risk kU¤JtkidfŸ bréèa®,
Breast Group) f©l¿a¥gL«. 3. mid¤J muR Jiz Rfhjhu
Examination) kU¤Jt¡ fšÿç bréèa®.
kU¤JtkidfŸ
4. mid¤J <£LWÂ
kUªjf« k‰W«
kU¤JtkidfŸ
efuh£Á kUªjf« k‰W«
kU¤JtkidfŸ
Ï E©âa CÁ kh®gf gçnrhjidæš 1. mid¤J muR mWit Á»¢ir

_y« ÂR, rij ò‰WnehŒ mšyhj kU¤JtkidfŸ kU¤Jt
vL¤J gçnrhÂ¤jš mrhjhuz kh‰w§fŸ 2. mid¤J muR ãòz®fŸ.
(FNAC)/ rij
(Abnormal – probably non kU¤Jt¡ fšÿç
gçnrhjid malignant) ÏU¥Ã‹, kU¤JtkidfŸ
(Biopsy) / kh®ò
Ï¥gçnrhjid _y« nehŒ 3. mid¤J <£LWÂ
fÁÎ (Nipple cWÂ brŒtj‰fhf fÁÎ kU¤JtkidfŸ
Discharge Cytology)
k‰W« ÂR vL¡f¥gL«. 4. njhªbjL¡f¥g£l
gçnrhjid efuh£Á
kU¤JtkidfŸ
< nknkh»uh« k‰W« kh®gf gçnrhjidæš 1. nj®ªbjL¡f¥g£l muR fÂçaš kU¤Jt

kh®gf °nf‹ ò‰WnehŒ V‰gLtj‰fhd fšÿç kU¤JtkidfŸ ãòz®fŸ.
gçnrhjid k‰W« mrhjhuz kh‰w§fŸ 2. Kjyik¢rç‹ Rfhjhu
°nf‹ _y« ÂR (Abnormal – probably fh¥Õ£L¤ Â£l¤Â‹ Ñœ
gçnrhjid (USG malignant) k‰W« äf Ï¢nritia tH§F«
guided Biopsy) mÂf thŒ¥òŸs fhuâfŸ kU¤JtkidfŸ
(High Risk Group) ÏU¥Ã‹
nehia f©l¿ªJ
njit¥go‹ cWÂ
brŒtj‰fhf ÂR
vL¡f¥gL«.
125
C HPE gçnrhjid E©nzh¡» _y« mid¤J muR nehŒ F¿æaš

ò‰WnehŒ cWÂ kU¤Jt¡ fšÿç Jiw kU¤Jt
brŒtj‰fhf. kU¤JtkidfŸ ãòz®fŸ.
C Ïu©lh« ãiy ÂR nk‰f©l ÂR mid¤J muR ò‰WnehŒ mWit

gçnrhjid gçnrhjidfëš vL¡f¥g£l kU¤Jt¡ fšÿç Á»¢ir Jiw
ÂR¡fŸ E©nzh¡» _y« kU¤JtkidfŸ (Ïšyhj Ïl§fëš
gh®itæl¥g£L, ò‰WnehŒ mWit Á»¢ir
cWÂ brŒtÂš VnjD« Jiw) kU¤Jt
rªnjf« ÏU¥Ã‹ Ïu©lh« ãòz®fŸ.
ãiy gçnrhjid¡fhf ÂR
vL¡f¥gL«.
V HPE – Histo E©nzh¡» – mid¤J muR nehŒ F¿æaš

Pathological ik¡nuh°nfh¥ _y« kU¤Jt¡ fšÿç Jiw kU¤Jt
Examination ò‰WnehŒ cWÂ kU¤JtkidfŸ ãòz®fŸ.
gçnrhjid brŒtj‰fhf
V Á»¢ir më¤jš Á»¢ir më¤jš mid¤J muR ò‰WnehŒ mWit

kU¤Jt¡ fšÿç Á»¢ir Jiw
kU¤JtkidfŸ (Ïšyhj Ïl§fëš
mWit Á»¢ir
Jiw), ò‰WnehŒ
kU¤Jt Á»¢ir
Jiw k‰W« fÂ®
Å¢R Á»¢ir
Jiwia rh®ªj
Áw¥ò kU¤Jt
ãòz®fŸ.
126
MŒé‰F c£gL¤j¥gl nt©oa gadhëfŸ
• 30 taJ k‰W« mj‰F nk‰g£l taJila mid¤J bg©fŸ.
nknkh»uh« gçnrhjid¡F mD¥g¥gL« gadhëfŸ
äf mÂf thŒ¥òŸs fhuâfŸ (High Risk Group)
• k‰bwhU kh®gf¤Âš V‰fdnt ò‰WnehŒ tªÂU¤jš.
• äf beU§»a cwédU¡F kh®gf ò‰WnehŒ tªÂU¤jš.
• Ú©l eh£fshf kh®gf¥ gFÂæš Mwhj ò© ÏU¤jš
ò‰WnehahëfS¡F më¡f¥gL« gšntW rYiffŸ

Ïuæš k‰W« ékhd¥ gaz rYiffŸ
• ò‰WnehahëfŸ, ÏªÂahé‹ vªj¥ gFÂæš ÏUªJ« Á»¢ir

më¡f¥gL« kU¤Jtkid¡F Ïuæèš bršy 100 % gaz¢rYif
k‰W« cl‹ tU« xU egU¡F 75% gaz¢rYif më¡f¥gL»wJ.
• Ïnj nghš ékhd§fëš bršy 45 – 50 % gaz¢rYif

ò‰Wnehahë¡F k£L« më¡f¥gL»wJ.
Ï¢rYiffis bgw gadhëfŸ, kU¤Jt® ifbah¥gä£l

gazrYif é©z¥g¥ got¤Âid cl‹ it¤ÂU¡f
nt©L«. Ï›é©z¥g got« muR kU¤Jt fšÿç
kU¤Jtkidæš ò‰WnehŒ Á»¢ir¥ Ãçéš »il¡F«.
127
128
4.ghšéid nehŒ
129
130
4.ghšéid nehŒ
ghšéid nehŒ k‰W« Ïd¥bgU¡f

tê¤ bjh‰W nehŒfis¥ g‰¿ m¿ªJ bfhŸS§fŸ
ghšéid nehŒ v‹whš v‹d?
ghšéid nehŒ xUtçläUªJ k‰wtU¡F ghJfh¥g‰w clYwé‹ (bg©

Ãw¥òW¥ò, MrdthŒ k‰W« thŒ tê òz®¢Á) _y« guÎ« nehŒ.
Ïd¥bgU¡f tê bjh‰W v‹whš v‹d?
Ãw¥òW¥ò gFÂæš bjh‰W, ghYwÎ têahf Ïšyhkš V‰gLjš. Ïit

Ãw¥òW¥ò gFÂ, MrdthŒ gFÂ mR¤jkhf ÏUªjhš, khjélhŒ fhy§fëš R¤j«
filÃo¡fhkš ÏUªjhš Ïd¥bgU¡f bjh‰W tU«.
ghšéid nehŒfŸ ÏU¡»wjh v‹gij v›thW m¿ªJ bfhŸsyh«?
ghšéid nehŒ ÏU¡»wjh v‹gij Ñœ¡f©l m¿F¿fŸ _y« m¿ªJ

bfhŸsyh«.
ghšéid nehæ‹ m¿F¿fŸ
t.
bg©fS¡F M©fS¡F
v©
1. Ãw¥òW¥Ãš ò© (tèæšyhkš Ãw¥òW¥Ãš ò©

mšyJ tèÍl‹)
2. ÁWÚ® fê¡ifæš vç¢rš k‰W« tè ÁWÚ® fê¡ifæš, vç¢rš k‰W« tè
3. mÂfkhd J®eh‰w¤njhL ÁWÚ® Jthu¤Âš Óœ
btŸis¥gLjš tojš
4. mo tæ‰¿š tè tèÍl‹ éiu¥ig Å¡f«
5. ÏL¥ò miuæš be¿f£Ljš ÏL¥ò miuæš be¿ f£Ljš
131
bg©fS¡F V‰gL« ghšéid nehŒfëš bgU«ghyhdit mt®fë‹

Ïd¥bgU¡f cW¥òfshd f®¥g¥ig, f®¥g¥igæ‹ thŒgFÂ, Áid¥ig
M»at‰iw¥ ghÂ¡»‹wd. mjdhš ghšéid¤ bjh‰W M©fS¡F btëna
bjçtJ nghy bg©fS¡F btëna bjçtÂšiy.
ghšéid nehŒfis Fz¥gL¤j KoÍkh?
) KGikahf Fz¥gL¤j KoÍ«
) Mu«g ãiyænyna m¿F¿fë‹ mo¥gilæš f©L m¿ªJ Fz¥gL¤jyh«.
ghšéid nehŒfS¡fhd kU¤Jt« v§F »il¡F«?
) mid¤J muR kU¤JtkidfëY« cŸs “Rf thœÎ ika§fëš” Ïytrkhf

Á»¢ir më¡f¥gL»wJ.
) m¿F¿fë‹ mo¥gilæš (Syndromic Management) bjh‰W¡fhd kU¤Jt

nrit më¡f¥gL»wJ.
) xU Áy tifahd ghšéid nehŒfS¡F bjh‰W nehŒ¡»UäfŸ fhuzkhf

ÏU¡fyh«. mj‰F xU nr® bjhF¥ò Á»¢ir _ykhf kUªJ bfhL¡f¥gL«.
) Ïu¤j« k‰W« kU¤Jt gçnrhjidfŸ K‰¿Y« Ïytrkhf brŒa¥gL»wJ.
ghšéid nehŒ¤ bjh‰WŸst® k£L« kU¤Jt¢ Á»¢ir vL¤J¡ bfh©lhš

nghJkh?
ghšéid nehŒ¤ bjh‰WŸst®, jh‹ k£L« kU¤Jt¢ Á»¢ir bg‰whš

nghjhJ. j‹Dila cwÎ¤ JiznahL nr®ªJ xnu rka¤Âš ÁÁ¡ir bgw nt©L«.
Ï›thW Á»¢ir bgwhé£lhš, Á»¢ir bgwhj Jizæ‹ _y« ghšéid nehŒ
ÏtU¡F¤ ÂU«g tUtj‰F mÂf thŒ¥òfŸ c©L.
ghšéidnehŒ k‰W« Ïd¥bgU¡f tê nehŒfis¥ g‰¿ m¿ªJ bfhŸS§fŸ
ghšéid nehŒ¡F« v¢.I.é / vŒ£°¡F« cŸs bjhl®ò v‹d?
) ghšéid bjh‰W¡F Á»¢ir vL¡fhkš ÏUªjhš 10 kl§F v¢.I.é

bjh‰W¡fhd thŒ¥òfŸ mÂf«.
132
) ghšéid nehŒ¡fhd ò© k‰W« fÁÎfŸ têahf v¢.I.é. »Uä cŸns

EiHa thŒ¥òfŸ mÂf«.
ghšéid nehŒ¤ bjh‰W jhŒ¡F ÏUªjhš Ãw¡f¥nghF« FHªijfS¡F« ghÂ¥ò

V‰gLkh?
M«. fUéèU¡F« bghGnjh mšyJ FHªij¥ Ãw¡F« bghGnjh, jhæ‹

Ãw¥ò¥ ghijæš cŸs ghšéid nehŒ¤ bjh‰W FHªijiaÍ« ghÂ¡f thŒ¥ò©L.
f®¥gK‰w bg©fS¡F ghšéid nehŒ¤ bjh‰W cŸsjh v‹gij v›thW m¿ªJ¡

bfhŸtJ?
nehæ‹ mo¥gilæš kU¤Jt¥ gçnrhjid, ÁWÚ® gçnrhjid k‰W« Ïu¤j¥

gçnrhjidfŸ (VDRL) _y« ghšéid nehŒ¤ bjh‰W cŸsjh? Ïšiyah? v‹gij
m¿ªJ¡ bfhŸsyh«. Ïj‰F mid¤J muR kU¤JtkidfëY« trÂ
brŒa¥g£LŸsJ. ghšéid m¿F¿fŸ Á¿J fhy¤Âš jhdhfnth mšyJ Á»¢ir
fhy« KoÍ« K‹ngh kiwtj‰F thŒ¥ò©L m¥bghGJ« K‰¿Y« FzkilªJ
é£nlh« v‹W ãid¡f¡ TlhJ. Mifahš KGikahd kU¤Jt¢ Á»¢ir bgWjš
mtÁa«. Ïjid jFÂ bg‰w kU¤Jt®fŸ cWÂ brŒt®.
Ïd¥bgU¡f cW¥ò nehŒfS¡F«, ghšéidnehŒfS¡F« cŸs bjhl®ò v‹d?
ghšéid nehŒfŸ bgU«ghY« Ïd¥bgU¡f k©ly¤Âidna ghÂ¡»‹wd.

ghšéid nehŒfŸ xUtçläUªJ k‰bwhUtU¡F ghJfh¥g‰w clYwé‹
_ykhfnt V‰gL»‹wd. vdnt Ïd¥bgU¡f nehŒfis jL¡fÎ«, ghšéid
nehŒfis jé®¡fÎ« xUtD¡F xU¤Â v‹w j¤Jt¤Â‹ go Óça thœ¡if thH
nt©L«. ÏJ bg©fS¡F« bghUªJ«.
éê¥òl‹ ÏU¥ngh«!
tUK‹ fh¥ngh«!
eyKl‹ thœnth«!
133
134
5. v¢.I.é. / vŒ£° F¿¤j éê¥òz®Î
135
136
5. v¢.I.é. / vŒ£° F¿¤j éê¥òz®Î
v¢.I.éia Ãw JiwfSl‹ Ïiz¥gj‹ Ã‹dâ
v¢.I.é. 21 M« ü‰wh©o‹ xU äf¥bgça rthyhF«. jL¥ò¥gâ v‹gnj

v¢.I.é¡F vÂuhf ÏªÂahé‹ K¡»a mQFKiwahf cŸsJ. filãiyæš
k¡fS¡F Â£l§fis ãiwnt‰W« gšntW JiwfSl‹ T£oizªJ
gâah‰Wtj‹ mo¥gilæš Ïj‹ c¡Â cUth¡f¥g£LŸsJ. j‰nghJ ÏªÂahéš
22.7 Ïy£r« k¡fŸ v¢.I.éahš ghÂ¡f¥g£LŸsjhf fz¡»l¥g£LŸsJ. jL¥ò¥
gâfS¡fhd gy‹fŸ ek¡F f©Tlhf bjçªjhY«, mjid¥ gh®¤J e«khš
ÂU¥ÂailªJél KoahJ.
j‰nghJ bghJ k¡fŸ k¤Âæš, mÂY« F¿¥ghf »uhk¥òw§fëš cŸs

bg©fŸ k‰W« ÏisP®fŸ k¤Âæš bjh‰W guétU« ãiy cUth» cŸsJ. Ïj‹
fhuzkhf jL¥ò, guhkç¥ò k‰W« MjuÎ nritfis éçth¡f« brŒtj‹ mtÁa«
V‰g£L, njÁa vŒ£° f£L¥gh£L Â£l¤Â‹ _‹whtJ Â£l« mÂš mÂf ftd«
brY¤Â tU»wJ. midtU« xU§»izªJ, gšJiw mQFKiwahf
brašgL¤j¥gL« Ïªj Â£l¤jhš v¢.I.é vŒ£°¡fhd bghW¥ò, neuo k‰W« kiwKf
fhuz§fŸ, jh¡f« k‰W« mj‰fhd gÂš elto¡iffŸ c£gl mid¤J« muR,
jåah® Jiwæd® k‰W« bjh©L ãWtd§fŸ M»a midtç‹ bghW¥ÃY«
él¥gL«. Ïªj Ïiz¥ò¤ Â£l¤Âš mid¤J ãWtd§fS« v¢.I.é vŒ£ì‹
rthiy rªÂ¡f¡Toa tifæš j§fSila bjhêèš Áy kh‰w§fis¡ bfh©L
tUth®fŸ.
Ïªj¡ ifnaL v¢.I.é vŒ£° k‰W« mj‹ ghÂ¥òfŸ g‰¿ xU beU¡fkhd

òçjiy V‰gL¤Â mj‹ _y« Ïªj Ïiz¥ò¤ Â£l¤Â‰F têfh£L«.
Ïªj¡ ifnaL Ñœf©l gFÂfshf Ãç¡f¥g£LŸsJ:
v¢.I.éæ‹ bghJthd ãiy
Ïªj¥ gFÂ v¢.I.é bjh‰iw¥ g‰¿Í« mJ k¡fŸ ÛJ V‰gL¤J« jh¡f§fŸ

g‰¿Í« és¡F«. v¢.I.éæ‹ jh¡f« cyf mséY«, ÏªÂa mséY«, nkY« k¡fŸ
ÛJ Ïj‹ jh¡f« g‰¿Í« ÏJ és¡fkë¡F«.
137
v¢.I.é. g‰¿a mo¥gil m¿Î
Ïªj¥ gFÂ v¢.I.é. guÎ« éj§fŸ, k‰w ghèaš bjh‰WfSl‹ Ïj‰FŸs

bjhl®ò, jL¥ò k‰W« mÂf Mg¤JŸs el¤ij M»ait g‰¿ mo¥gil m¿it
tH§F« nkY« Ïªj bjh‰W guÎtj‰fhd fhuzkhf brašgL« éõa§fis¥
g‰¿Í« Ït‰whš bg©fS¡F V‰gL« jh¡f§fŸ g‰¿Í« ÏJ és¡F«.
jäœehL vŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Â‹ Â£l§fŸ k‰W« v¢.I.é.¡F vÂuhd r_f

bghW¥ò
Ïªj¥ gFÂ jäœehL khãy vŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Â‹ gšntW Â£l§fŸ

g‰¿Í«, ghÂ¡f¥g£lt®fis xJ¡Fjš Ãu¢ridfŸ g‰¿Í«, M‰W¥gL¤Jjš k‰W«
v¢.I.é.Íl‹ j‹d«Ã¡ifahf thœjš M»at‰iw¥ g‰¿ és¡F«.
Ïªj ifna£oš cŸs fU¤J¡fŸ ahÎ« njÁa vŒ£° f£L¥gh£L ãWtd«

(NACO), mth£ (AVERT),, v¢.I.é./vŒ£R¡F vÂuhd I¡»aehLfŸ brašÂ£l«
(UNAIDS), vŒ£° jL¥ò k‰W« f£L¥gh£L r§f« (APAC),, jäœehL khãy vŒ£°
f£L¥gh£L r§f« (TNSACS),, r®tnjr gâahs® ãWtd« (ILO),, k‰W« v¢.I.é./
vŒ£Rl‹ r«kªj¥g£l njÁa Ïizajs§fëš ÏUªJ vL¡f¥g£LŸsd. Ïªj
mid¤J ãWtd§fS« mitfë‹ g§fë¥ò¡fhd m§Ñfhu¤ij tH§FtÂš
eh§fŸ k»œ¢Á mil»nwh«.
v¢.I.é. bghJthd Nœãiy
2009 M« M©o‹ Koéš cy»š v¢.I.é./vŒ£Á‹ kÂ¥ÕL
ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs cy»‹ v¢.I.é. Nœãiy F¿¤J 2010 M« M©L

or«g® khj« (2009 M« M©L Koit¡ F¿¡»wJ) v¢.I.é./vŒ£R¡F vÂuhd
I¡»aehLfŸ brašÂ£l« (UNAIDS) btëæ£l òŸëaš jftšfŸ, cybf§F« Ïªj
bjh‰¿‹ ghÂ¥ig cz®¤J»wJ.
138
FHªijfŸ c£gl òÂajhf v¢.I.é.-nehŒ

vŒ£°-Mš
v¢.I.é.-Íl‹ v¢.I.é.-ædhš jh¡f«
kuz«
thœnth® ghÂ¡f¥g£nlh® cilnah® (15 -
milªnjh®
v©â¡if v©â¡if 49 taJtiu) %
r¥rAhuh‹MÃç¡fh 22.5 äšèa‹ 1.8. äšèa‹ 5.0 1.3 äšèa‹
(20.9-24.2 äšèa‹ (1.6-2.0 äšèa‹) (4.7-5.2) (1.1-1.5 äšèa‹)
k¤Âa »H¡F k‰W« 460 000 75 000 0.2 24 000
tl¡F MÃçfh (400 000-530 000) (61 000-92 000) (0.2-0.3) (20 000-27 000)
bj‰F k‰W« 4.1 äšèa‹ 270 00 0.3 260 000
bj‹»H¡F MÁah (3.7-4.6 äšèa‹ (240 000-320 000) (0.3-0.3) (230 000-300 000)
»H¡F MÁah 770 000 82 000 0.1 36 000
(560 000-1.0) äšèa‹ (48 000-140 000) (0.1-0.1) (25 000-50 000)
xÁåah 57 000 4500 0.3 1400
(50 000-64 000) (3400-6000) (0.2-0.3) (<1000-2400)
k¤Âa k‰W« bj‹ 1.4 äšèa‹ 92 000 0.5 58 000
mbkç¡fh (1.2-1.6 äšèa‹ (70 00-120 000) (0.4-0.6) (43 000-70 000)
fßÃa‹ 240 000 17 000 1.0 12 000
(220 000-270 000) (110 000-160 000) (0.7-0.9) (8500-15 000)
»H¡F Inuh¥gh 1.4 äšèa‹ 130 000 0.8 76 000
k‰W« k¤Âa MÁah (1.3-1.6 äšèa‹) (110 000-160 000) (0.7-0.9) (60 000-95 000)
nk‰F k‰W« k¤Âa 820 000 31 000 0.2 8500
Inuh¥gh (720 000-910 000) (23 000-40 000) (0.2-0.2) (6800-19 000)
tl mbkç¡fh 1.5 äšèa‹ 70 000 0.5 26 000
(1.2-2.0 äšèa‹) (44 000-130 000) (0.4-0.7) (22 000-44 000)
bkh¤j« 33.3 äšèa‹ 2.6 äšèa‹ 0.8 1.8 äšèa‹
(31.4-35.3 äšèa‹ (2.3-2.8 äšèa‹) (0.7-0.8) (1.6-2.1 äšèa‹)
v¢.I.é./vŒ£R¡F vÂuhf ÏªÂahé‹ elto¡if

v¢.I.é. bjh‰W¡F
ÏªÂahé‹ elto¡iffŸ
M©lh©Lfshf ts®¢Á
milªJ tªJŸsJ. Ïu©L
Kiw njÁa vŒ£° f£L¥gh£L
Â£l§fŸ brašgL¤j¥
g£LŸsd, _‹whtJ Â£l«
Ï¥nghJ brašgh£oš cŸsJ.
Â£l¤Â‹ x›bthU R‰¿‹
K¡»a elto¡iffis eh« Ï›thW F¿¥Ãlyh«
139
Mu«g¤Âš éê¥òz®éš brY¤Â tªj ftd«, Ã‹d® el¤ij kh‰w¤Â‰F«,

xU Ïl¤Âš ÏUªj mÂfhu« mid¤J ãiyfS¡F« g»®ªjë¡f¥g£L, bjh©L
ãWtd§fŸ k‰W« v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fë‹ T£lik¥òfŸ M»aitÍ« Ïªj
nghuh£l¤Âš mÂfkhf <LgL¤j¥g£LŸsd.
MæukhtJ M©o‹ v¢.I.é./vŒ£R¡fhd ts®¢Á Ïy¡FfŸ
2015 M« M©Lth¡»š Ïªj bjh‰W guÎtij ãW¤Â, K‹ò ÏUªJ

Fiwthd bjh‰W ãiy¡F têel¤Â¢ bršYjš - v‹w têfh£Ljš bfhŸifjh‹
v¢.I.é. bjh‰W¡fhd ÏªÂahé‹ elto¡ifahf cŸsJ. 2006 M« M©L #&‹
khj« V‰W¡bfhŸs¥g£l muÁaš Ãufld¤Â‹go, ÏªÂah c£gl cybf§»Y« cŸs
ehLfŸ j§fSila njÁa vŒ£° Â£l§fisÍ« Ïy¡FfisÍ« kh‰¿aik¤J
tU»‹wd. mj‹ _y« 2010 M©L¡FŸ midtU¡F« v¢.I.é. jL¥ò, Á»¢ir,
guhkç¥ò k‰W« MjuÎ nritfŸ »il¡F« tifæš j§fsJ nritfis
éçth¡f« brŒa Â£lä£LŸsd.
bghJk¡fëilna v¢.I.é. bjh‰W guÎ« ãiy Ïj‹ jL¥ò, guhkç¥ò k‰W«

MjuÎ nritfis nkY« éçth¡f« brŒtj‰fhd mtÁa¤ij V‰gL¤ÂÍŸsJ.
ÏJjh‹ _‹whtJ njÁa vŒ£° f£L¥gh£L¤ Â£l¤Â‹ K¡»a F¿¡nfhshf
cŸsJ. midtU« xU§»izªJ, gšJiw mQFKiwahf brašgL¤j¥gL«
Ïªj Â£l¤jhš v¢.I.é.ȀvŒ£R¡fhd bghW¥ò, neuo k‰W« kiwKf fhuz§fŸ,
jh¡f« k‰W« mj‰fhd gÂš elto¡iffŸ c£gl mid¤J« muR, jåah®
Jiwæd® k‰W« bjh©L ãWtd§fŸ M»a midtç‹ bghW¥ÃY« él¥gL«.
Ïªj Ïiz¥ò¤ Â£l¤Â‹ Ñœ, v¢.I.é.ȀvŒ£Á‹ rthiy rªÂ¡f¡Toa tifæ‹
j§fSila bjhêèš Áy kh‰w§fis¡ bfh©L tUtJjh‹ mid¤J
ãWtd§fë‹ K¡»a neh¡fkhF«.
njÁa vŒ£° f£L¥gh£L ãWtd« 2010 M« M©L btëæ£l M©L

òŸëæaš fz¡bfL¥Ã‹ mo¥gilæš ÏªÂahéš v¢.I.é.¤ bjh‰W Vw¡Fiwa
0.31 rjé»j« ÏU¥gjhf fâ¤JŸsJ. Ïj‹ v©â¡if Vw¤jhH 20 Kjš 31
Ïy£r« tiu ÏU¡f¡TL«. äf¢rçahf brhšy nt©Lbk‹whš 24 Ïy£r« k¡fŸ
v¢.I.é vŒ£Rl‹ ÏªÂahéš thœªJ tU»‹wd®.
140
v¢.I.é ahš ghÂ¡f¥g£l f®¥Ãâ¥bg©fŸ étu«

jäœeh£L Nœãiy
jäœeh£oš v¢.I.é.æ‹
jh¡f« Ñœneh¡» rçªJ tU»wJ.
Ïjid cWÂ¥gL¤j el¤ij
MŒÎfŸ, njÁa FL«g ey MŒÎ,
k‰W« I.Ã.Ã.V. el¤Âa MŒÎfë‹
KoÎfŸ ÏU¡»‹wd. Ïªj
m¿¡iffë‹ _y« f©l¿a¥g£l
jftšfŸ f®¥Ãâ¥ bg©fëilna v¢.I.é. bjh‰W 0.25 rjé»jkhf FiwªJŸsJ
v‹gij fh£L»wJ. mÂf Mg¤JŸs k¡fŸ FG¡fëilna Tl ÏJ ngh‹w
ãiyna cŸsJ. Ïij ã%Ã¡f¡Toa jftš Ï§F tH§f¥g£LŸsJ:
• ghèaš bjhêš brŒÍ« bg©fël« 4.68 rjé»j«
• CÁ _y« nghij¥ bghUŸ vL¤J¡ bfhŸnthU¡F 16.8 rjé»j«
• Xçd¢nr®¡if M©fS¡F 6.6 rjé»j«
• ghšéid nehŒ ika§fS¡F tUnthçilna 8.0 rjé»j«
jäœeh£oš v‰g£LŸs éê¥òz®é‹ jh¡fnk khãy¤Âš v¢.I.é. vŒ£°

FiwªJ tUtj‰fhd fhuzkhf cŸsJ.
v¢.I.é. F¿¤j mo¥gil m¿Î
v¢.I.é. v‹whš v‹d?
v¢.I.é. (Àôk‹ Ï«ÍndhoÃÁa‹ì

itu°) v‹gJ Fiwªj nehŒ vÂ®¥ò r¡Âæ‹
fhuzkhf xU eg® gšntW nehŒfS¡F
MshF« vŒ£ir (m¡FthL Ï«Índho
Ãìa‹Á Á‹nwh«) V‰gL¤J« xU itu°
»Uä MF«. v¢.I.é. v‹gnj xU nehŒ mšy.
nkY« mJ cldoahf vŒ£rhfÎ« MtÂšiy.
141
xU v¢.I.é. ghÂ¡f¥g£l eg® vŒ£° ãiy V‰gLtj‰F K‹ gy M©LfŸ

Mnuh¡»akhd thœ¡ifia thH KoÍ«.
v¢.I.é.æ‹ tiffŸ
• Ïu©L tif v¢.I.é

»UäfŸ cŸsd: v¢.I.é. – 1,
k‰W« v¢.I.é. – 2 M»ait.
Ïu©L tiffSnk ghYwÎ
_ykhfÎ«, Ïu¤j¤Â‹
_ykhfÎ«, jhæläUªJ
FHªij¡F M»a têfëš
guÎ«. nkY« kU¤JtßÂahf
f©LÃo¡f Koahj vŒ£°
ãiyia V‰gL¤J«.
• våD«, v¢.I.é. – 2 Fiwthd msényna guÎ»wJ. nkY« v¢.I.é – 2I¥

bghU¤jtiu bjh‰W V‰g£lÂèUªJ nehŒ V‰gl vL¤J¡ bfhŸS« fhyK«
mÂfkhF«.
• cybf§»Y« mÂfkhf fhz¥gL« itu° v¢.I.é. – 1 MF«. nkY« bghJthf

k¡fŸ vªj tif itu° v‹gij¡ F¿¥Ãlhkš v¢.I.é. v‹W F¿¥Ã£lhš
mJ v¢.I.é. – 1 F¿¡»wJ.
• bghJthf mÂf« fhz¥glhj tifahd v¢.I.é. – 2 tif nk‰F M¥ç¡fhéš

fhz¥gL»wJ.
guÎ« éj«
Ñœ¡f©l têfŸ _ykhf xUt® v¢.I.é. bjh‰W¡F Mshfyh«.
ghJfh¥g‰w clYwÎ :
xU ghÂ¡f¥g£l egUl‹ xUt® MQiwia¥ ga‹gL¤jhkš clYwéš

<Lg£lhš, mtU¡F« bjh‰W V‰glyh«. mªj clYwÎ bg©QW¥ò têahfÎ«
ÏU¡fyh« MrdthŒ têahfÎ« ÏU¡fyh«.
142
CÁfis¥ g»®ªJ bfhŸSjš :
xU ghÂ¡f¥g£l eguhšȀeg®ÛJ nghij¥ bghUŸ brY¤jnth, Ïu¤j«

vL¡fnth, mšyJ ntW VjhtJ fhuz¤Â‰fhfnth clY¡FŸ brY¤j¥
ga‹gL¤j¥g£l CÁ mšyJ ÁçŠir k‰bwhU eg® ga‹gL¤Âdhš, mtU«
bjh‰whš ghÂ¡f¥gLth®. clèš F¤Jtj‰F k‰W« g¢ir F¤Jtj‰F
ga‹gL¤j¥gL« fUéfŸ
_ykhfÎ« bjh‰W
V‰gLtj‰fhd xU Á¿a msÎ
Mg¤J cŸsJ.
ghJfh¥g‰w Ïu¤j« :
xU egU¡F bjh‰WŸs
Ïu¤j« jhdkhf bfhL¡f¥g£lhš
mtU¡F« bjh‰W V‰gL«.
rçahf R¤Âfç¡f¥glhj
kU¤Jtkid fUéfŸ:
xUntis CÁfŸ, f¤ÂfŸ mšyJ ntW VjhtJ Á»¢ir¡ fUéfŸ xU

ghÂ¡f¥g£l eg® clèš ga‹gL¤j¥g£L rçahf »UäÚ¡f« brŒa¥glhkš, k‰bwhU
eg® ÛJ ga‹gL¤j¥ g£lhš, mt‰¿‹ _yK« bjh‰W guÎ«.
bg‰nwhçläUªJ FHªij¡F:
xU v¢.I.é. bjh‰WŸs
jhŒ fh¥g fhy¤Ânyh mšyJ
Ãurt¤Â‹ nghnjh jdJ
FHªij¡F bjh‰iw V‰gL¤j
KoÍ«. jhŒ¥ghY« bjh‰iw¥
gu¥ò« têahf brašglyh«.
143
v¢.I.é. Ñœf©l têfëš guthJ
v¢.I.é. gçnrhjid? v¥nghJ?
gçnrhjidæš bjça¡Toa msÎ nehŒvÂ®¥ò bghUŸ xU egç‹ clèš 6

Kjš 12 thu§fëš c‰g¤Â Md ÃwF. xUÁy mrhjhuz Nœãiyfëš ÏJ 6
khj§fŸ tiu vL¡fyh«. xUt® clèš nehŒ vÂ®¥ò ntÂ¥ bghU£fŸ c‰g¤Â
Mtj‰F 6 khj§fS¡F nkš Mtj‰fhd rh¤Âa¡TWfŸ »ilahJ.
3 khj§fS¡F K‹ò gçnrhjid brŒJ bfh©lhš mÂš bjët‰w

gçnrhjid Kont »il¡F«, Vbd‹whš ghÂ¡f¥g£l egç‹ clèš mJ tiu
v¢.I.é.¡F vÂuhd M‹ogho ntÂ¥ bghU£fŸ c‰g¤Âah» ÏU¡fhJ. bjh‰W
V‰g£l fhy¤Âš ÏUªj nehŒ vÂ®¥ò bghU£fŸ c‰g¤Â MtJ tiuæyhd
fhy¡f£l¤Â‰F é‹nlh fhy« v‹W bga®.
xU egU¡F v¢.I.é. bjh‰W cŸsjh v‹gij f©l¿a Ïu¤j¥

gçnrhjidfŸ ÏU¡»‹wd. mªj Ïu¤j¤Âš v¢.I.é.¡F vÂuhd nehŒ vÂ®¥ò
bghU£fŸ ÏU¡»‹wdth v‹gij¥ Ñœf©l Kiwfëš gh®¥gj‹ _y« v¢.I.é
bjh‰W f©l¿a¥gL»wJ:
viyrh (v‹i[« è§¡L Ï«Índhrhhg©£ MnrŒ) : xU egç‹ clY¡FŸ

v¢.I.é. EiHÍ« nghJ Áy énõrkhd ntÂ¥ bghU£fŸ c‰g¤Âah»‹wd,
Ït‰W¡F M‹ogho¡fŸ v‹W bga®. nehŒ vÂ®¥ò bghU£fŸ bjh‰WfS¡F vÂuhf
clèš c‰g¤ÂahF« jL¥ò brayhF«. Ïªj gçnrhjid Kiw Ïu¤j¤Âš m¤jifa
ntÂ¥ bghU£fŸ ÏU¡»wjh v‹gij¥ gh®¡»wJ. Ïªj nehŒ vÂ®¥ò bghU£fŸ
ÏUªjhš, Ïªj gçnrhjid KoÎ ghÁo› v‹W tU«. Ï¤jifa ghÁo› gçnrhjid
Koéid ‘bt°lh© ¥sh£’ v‹w k‰bwhU gçnrhjid Kiw _y« cWÂ¥gL¤j¥
glnt©L«.
bt°lh© ¥sh£ - äfÎ« gHikahd mnj rka« äfÎ« Jšèakhf

cWÂ¥gL¤j¡ Toa nehŒ vÂ®¥ò bghUŸ gçnrhjid KiwahF«. Ïªj nrhjid
Kiwia ga‹gL¤JtJ r‰W Á¡fyhdJ nkY« mªj eg® V‰bfdnt Á¿J fhy«
ntW iturhš ghÂ¡f¥g£oUªjhš bjët‰w Koéid tH§f¡ToaJ.
144
Ã.Á.M® (ghèknu° bræ‹ çah¡õ‹): ÏJ Ïu¤j¤Âš v¢.I.é. ÏU¡»wjh

v‹gij neuoahf¥ gh®¡F«. ituÁ‹ kugQ¡TWfŸ Ïu¤j¤Âš ÏU¡»wjh
v‹gij gçnrhjid brŒÍ« Ïªj Kiw, bjh‰W V‰g£L xU Áy eh£fS¡FŸ itu°
ÏU¥gij f©l¿ªJ éL«.
Ã.24 M‹o#‹ gçnrhjid – Ã24 v‹gJ v¢.I.éæ‹ xU gFÂahf cŸs

òuj¥ bghUshF«. ahU¡fhtJ v¢.I.é. bjh‰W V‰g£l Kjš xU Áy thu§fëš,
mÂfkhf Ã.24 ntÂ¥ bghUŸ Ïu¤j¤Âš c‰g¤Âah»wJ, mjid Ïu¤j¤Âš
f©LÃo¡f KoÍ«. v¢.I.é. M‹ogho gçnrhjid Kiwæš f©LÃo¥gj‰F K‹ng
Ã.24 Kiw v¢.I.é.ia¡ f©LÃo¤J éLtjhš, bjh‰W V‰g£l Mu«gfhy¤Âš
Ïjid f©l¿a Ïªj gçnrhjid Kiw ga‹gL¤j¥gL»wJ. Ïªj gçnrhjid
Kiwia v¢.I.é. bjh‰W V‰g£L 2 – 3 thu fhy¤Âš ga‹gL¤J«go
gçªJiu¡f¥gL»wJ.
gçnrhjid¡F K‹ò« Ã‹ò« M‰W¥gL¤Jjš v‹gJ v¢.I.é. gçnrhjid

Kiwæ‹ xU gFÂahF«. v¢.I.é. gçnrhjidæ‹ KoÎfë‹ gy‹fŸ xUtuJ
FL«g¤Âš, cwÎfëš, gâæš k‰W« xU jåegç‹ thœ¡ifæš Tl äfÎ«
nkhrkhd éisÎfis V‰gL¤J« v‹gjhš, mªj egç‹ x¥òjš bg‰wÃ‹ jh‹
gçnrhjid brŒa¥gl nt©L«, gçnrhjid¡F K‹ò« Ã‹ò« M‰W¥gL¤j¥gLjš
nt©L«, nkY« Ïªj gçnrhjid KoÎfŸ ÏufÁakhf ghJfh¡f¥gl nt©L«,
mjhtJ mªj egçl« k£Lnkh mšyJ mt® ahçl« Twyh« v‹W brhš»whnuh
mtçl« k£Lnk gçnrhjid KoÎ« g»®ªJ bfhŸs¥gLjš M»ait äfÎ«
K¡»akhF«.
ah®? v›thW guÎ»wJ?
• ghJfh¥g‰w clYwÎ
• gçnrhÂ¡f¥glhj Ïu¤j« _y« guÎjš
• CÁfŸ mšyJ CÁ nghL« cgfuz§fis¥ g»®ªJ bfhŸSjš
• xU ntis ghèaš g§fhs® bjh‰whš ghÂ¡f¥g£oUªjhš
• itu° bjh‰W¡F Msh»ÍŸs Rfhjhu¥ gâahs®fŸ
145
v§F?
v¢.I.é. gçnrhjidfŸ mid¤J muR kU¤JtkidfëY« cŸs j‹dh®Î

Mnyhrid k‰W« gçnrhjid ika§fŸ, xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš ika§fŸ
(e«Ã¡if ika§fŸ) M»at‰¿š brŒa¥gL»‹wd.
v¢.I.é.¡F gçnrhjid brŒJ bfhŸSjš v‹w brašKiwia¢ rªÂ¡F«

nghJ ga«, nfhg« k‰W« kW¤jš ngh‹w fLikahd cz®ÎfŸ btë¥glyh«.
Mifahš, gçnrhjid nk‰bfhŸS« jå eg®fis mj‹ éisÎfS¡F¤ jah®
brŒa kndhéaš M‰W¥gL¤Jjš äfÎ« mtÁakhF«. Ïj‰F gçnrhjid¡F –
Kªija Mnyhrid v‹W bga®, nkY« gçnrhjid brŒJ bfhŸs éU«ò« ahU¡F«
ÏJ jé®¡f Koahj xU éõakhF«. gçnrhjid KoÎfis¡ bfhL¥gj‰F K‹ò
gçnrhjid¡F¥ - Ãªija M‰W¥gL¤Jjš brŒa¥gL»wJ. mªj egç‹ kndhãiy
k‰W« gçnrhjid Koéid V‰W¡ bfhŸs¡Toa Âw‹ M»at‰iw kdÂš
bfh©L ÏJ brŒa¥gL»wJ.
gçnrhjidfŸ
gçnrhjid KoÎ ghÁothf ÏUªjhš
c§fSila gçnrhjid KoÎ ghÁothf ÏUªjhš, mªj v¢.I.é ghÁo›

Koit Ú§fŸ V‰W¡ bfhŸsÎ« c§fSila Mnuh¡»a¤ij ghJfh¡fÎ« gšntW
éõa§fŸ brŒa¥glyh«. c§fSila gçnrhjid ghÁothf ÏUªjhš:
• c§fsJ Mnuh¡»a¤ij xU kU¤Jt® f©Q« fU¤Jkhf ghJfh¡fyh«.

ghÁothf gçnrhÂ¡f¥gL« gy k¡fŸ gy M©LfS¡F Mnuh¡»akhf
ÏU¥gh®fŸ. Mdhš Ú§fŸ nehŒthŒ¥g£lhš, c§fsJ clèš ituì‹
jh¡f¤ij¡ f£L¥gL¤Â c§fsJ vÂ®¥ò r¡Âia guhkh¡f M‹obu£
nuhituš kUªJfŸ vd¥gL« gšntW tifahd T£L kUªJfŸ
ÏU¡»‹wd.
• c§fS¡F nehŒ V‰g£lhš, c§fS¡F v¢.I.é bjh‰W ÏU¥gjhf bjçªjhš

kU¤Jt® mªj m¿F¿fŸ ÛJ mÂf ftd« brY¤Jth®.
• vÂ®fhy¤ij Â£läLjš - FL«g¤ij ghJfh¤jš
146
gçnrhjid KoÎ befothf ÏUªjhš
xU egU¡F v¢.I.é. bjh‰W V‰gl mid¤J fhuz§fS« cŸsd. M„Y«

mtU¡F brŒa¥g£l Ïu©L gçnrhjidfS« befothf ÏUªjhš, nehŒ vÂ®¥ò
bghU£fŸ f©o¥ghf cUth» ÏU¡f¡Toa fhykh»a _‹W khj§fŸ fê¤njh
mšyJ MW khj§fŸ fê¤njh Û©L« xU Kiw gçnrhjid brŒJ bfhŸS«go
xU kU¤Jt® m¿ÎW¤jyh«.
v¢.I.é.æ‹ thœ¡if RH‰Á
v¢.I.é. nehŒ ts®¢Á ãiy
xUKiw v¢.I.é.
clY¡FŸ EiHªJé£lhš mJ
Á.o.4 (o-4 cjé è«bghir£
bršfŸ) bršfis mÂfkhf
jh¡» jdJ v©â¡ifia
bgU¡»¡ bfhŸS«. Ïªj nehŒ
ts®¢Á miltj‰F gšntW
ãiyfŸ cŸsd –
(a) fLikahd Ïu¤j –

kh‰W ãiy – clèš EiHªj
xUÁy thu§fS¡FŸ v¢.I.é.
clby§F« gué éL«.
K¡»akhf ãzÚ® ehs§fŸ,
k©Ùuš, cŸeh¡F¥ gFÂ k‰W« _¡F k‰W« thÍ« x‹whf bjh©ilæš
ÏizÍ« gFÂ (adenoids) M»a cW¥òfis ghÂ¤JéL«. Ïªj #&u« ngh‹w
m¿F¿fŸ 1 – 2 thu§fS¡F ÏU¡F«.
(b) é‹nlh fhy« - rhjhuzkhf brŒa¥gL« v¢.I.é gçnrhjid Kiwfëš

v¢.I.é cŸs xU eg® ghÁothf bjça nt©Lbk‹whš mj‰F 6 thu§fŸ Kjš 6
khj§fŸ tiu (ruhrçahf 3 khj§fŸ) MF«. Ïªj fhy¡f£l¤Âš ituir¤
j‹DlY¡FŸ bfh©LŸs bjh‰WŸs eg® k‰wt®fS¡F mªj bjh‰iw¥ gu¥gyh«,
Mdhš gçnrhjidæš ghÁothf ÏU¡f kh£lh®.
147
(c) m¿F¿a‰w ãiy –

clè‹ c£gFÂæš cŸs éiufŸ
k‰W« _is ngh‹w ÂR¡fëš
itu°fë‹ v©â¡if mÂfkhf
tsU«. m§F mit ahÎ« gy
khj§fŸ mšyJ tUl§fS¡F
mikÂahf ÏU¡F«. Ïªj ãiy
kU¤JtßÂahf kiwªÂU¡F«
fhykhF«. Ïªj fhy« x›bthU egç‹ nehŒ vÂ®¥ò r¡Âæ‹ mo¥gilæš 3 khj§fŸ
Kjš 17 tUl§fŸ tiu ÏU¡fyh«. Ïªj fhy¡f£l¤Âš clè‹ nehŒ vÂ®¥ò
f£lik¥ò v¢.I.é. ituÁ‹ ts®¢Áia f£L¡FŸ it¤ÂU¡F«, mjdhš ituÁ‹
tsh¢Á xnu Óuhf ÏU¡F«.
(d) m¿F¿ ãiy – Áo4 è«nghir£ bršfŸ go¥goahf mê¡f¥gLtjhY«,

ghÂ¥giltjhY« clè‹ nehŒ vÂ®¥ò r¡Âia bray‰wjh¡» éL«. xU eg® v¢.I.é
bjh‰W¡F ghÁothf gçnrhÂ¡f¥g£L mtU¡F VjhtJ nehŒfŸ ÏU¡F«
ãiyahF«.
vŒ£ir gçnrhjid brŒtj‰fhd cyf Rfhjhu ãWtd¤Â‹ têfh£o
K¡»akhd m¿F¿fŸ
• clš vilæš 10% ¡F nkyhf vil Fiwjš
• xU khj¤Â‰F« nkyhf bjhl®ªJ fhŒ¢rš mo¤jš
• xU khj¤Â‰F« nkyhf tæ‰W¥ngh¡F Ïju m¿F¿fŸ
• xU khj¤Â‰F« nkyhf bjhl®ªJ ÏUkš
• bghJthfnt njhèš mç¥ig V‰gL¤J« nehŒfŸ
• Û©L« f£ofŸ V‰gLjš (bAhÃ° n[h°lh)
• thŒ k‰W« bjh©ilæš ò©fŸ
• Ú©lehŸ bjhl®ªJ ÏU¡F«, gut¡Toa fLikahd rë¤bjhšiy
148
• Ú©lehŸ bjhl®ªJ ãzÚ® ehs§fŸ Å§»æU¤jš
• ãidéH¤jš
• ÁªÂ¡F« Âwid ÏH¤jš
• Ïu©lh« ãiy eu«ò ghÂ¥òfŸ
v§bfšyh« Áo4 gçnrhjid Ïšiynah m§bfšyh« Ïªj cyf Rfhjhu

ãWtd¤Â‹ kÂ¥Õ£L ãiyfis it¤J Á»¢iria Mu«Ã¥gJ KoÎ brŒa¥gl
nt©L« v‹W 2009 M« M©L cyf Rfhjhu ãWtd« btëæ£l Á»¢ir têfh£o
bjçé¡»wJ. xU nehahë¡F cyf Rfhjhu ãWtd¤Â‹ kU¤Jt m¿F¿ ãiy 3
mšyJ 4 fhz¥g£lhš mtU¡F Á»¢ir Mu«Ã¡f¥gl nt©L«. mt®fS¡F
m¿F¿ ãiy 1 k‰W« 2 ÏUªjhš mt®fŸ Á»¢iria Mu«Ã¡f TlhJ. v§bfšyh«
Áo4 gçnrhjid KiwfŸ ÏU¡»wnjh m§F Ïªj m¿F¿ ãiyfis¥ g‰¿ ftiy¥
glhkš Áo4 v©â¡if xU rJu äšèÛ£lçš 350 bršfnsh mj‰F Fiwªjhnyh
Á»¢ir Mu«Ã¡f¥gl nt©L« v‹W cyf Rfhjhu ãWtd« bjçé¡»wJ.
c§fŸ ftd¤Â‰F: V.M®.o T£LkUªJ Á»¢ir v¢.I.é.ia Fz¥gL¤jhJ.

mJ v¢.I.é. v©â¡if mÂfkhtij f£L¥gL¤J«. T£LkUªJ äfÎ« éiy
ca®ªjJ, Ïjid xU Kiw Mu«Ã¤Jé£lhš thœehŸ KGtJ« rh¥Ãl nt©L«.
gçªJiu¡f¥gL« kUªJfis vL¤J¡ bfhŸs nt©L« Ïšiyba‹whš mªj
kUªJfŸ gydë¡fhkš nghŒéL«.
ghšéid nehŒfŸ v‹git bjh‰W V‰gL¤J« »Uäfshš V‰gL« nehŒfŸ

MF«. Ïit kåj®fëilna bg©QW¥ò tê, thŒtê k‰W« MrdthŒ cwÎ
c£gl gšntW ghYwÎ KiwfŸ _ykhfnt mÂfkhf guÎtj‰fhd thŒ¥òfŸ
cŸsJ. bgU«ghY« äfÎ« éçthd bghUŸ jU« brhš v‹gjhš ghšéid
bjh‰WfŸ v‹w brhš ga‹gL¤j¥gL»wJ. xU eg® Ïªj bjh‰Wfshš
ghÂ¡f¥glyh«, nkY« nehŒ V‰g£lj‰fhd m¿F¿na Ïšyhkš k‰wt®fS¡F«
Ïij¥ gu¥gyh«. nkY« “bjh‰W” v‹w brhšiy¡ fh£oY« “nehŒ” v‹w brhš mÂf«
jtwhd f©nzh£l¤Jl‹ ghh¡f¥gL»wJ. xUÁy ghèaš bjh‰WfŸ nghij
CÁfŸ ngh£L¡ bfhŸs ga‹gL¤J« CÁfŸ _ykhfÎ«, FHªij Ãw¡F« nghJ
k‰W« jhŒghš C£L« nghJ« gut thŒ¥ò cŸsJ.
149
Ïd¥bgU¡f¥ ghij¤ bjh‰WfŸ

Ÿ v‹git FHªij¥ngWl‹ r«kªj¥g£l
cW¥òfëš V‰gL« bjh‰WfŸ MF«. mit gšntW cæçd§fŸȀ»Uäfshš
V‰gL¤j¥gL»‹wd. Ïit äfÎ« Fiwªj mséš Mu«Ã¤J mÂf fhy¤Â‰F
Úo¤J mj‹ fhuzkhf motæ‰W tè, KJFtè, khjélhŒ fhy¤Âš mÂfkhd
tè k‰W« bg©QW¥Ãš fÁÎfŸ M»at‰iw V‰gL¤jyh«.
Ñœf©l fhuz§fshš Ïd¥bgU¡f¥ ghij¤ bjh‰W V‰glyh«:
nkhrkhd bghJ Rfhjhu¥ guhkç¥ò
nkhrkhd Ãw¥òW¥ò Rfhjhu¥ guhkç¥ò
bjh‰W ghÂ¡f¥g£l egUl‹ clYwÎ
Ãw¥òW¥ò¥ ghij VjhtJ ghÂ¥ò¡F Mshjš (cjh. Ãurt«, clYwÎ, ntÂ¥

bghU£fë‹ ga‹ghL M»at‰whš)
Ãurt«, fU¡fiy¥ò, f®¥g¤jil cgfuz§fis f®¥g¥ig¡FŸ it¤jš

ngh‹w brašfë‹ nghJ Rfhjhuk‰w Kiwfis¡ ifahSjš
bg©fë‹ clš mik¥ò k‰W« brašghLfŸ (cjh. khjélhŒ, f®¥gfhy«,

Ãurt«) »UäfŸ EiHtj‰F« mit ts®¢Á miltj‰F« mÂf Mg¤J
thŒ¥òfis¡ bfh©oU¥gjhš Ïd¥bgU¡f¥ ghij¤ bjh‰WfŸ bghJthf
bg©fël« mÂf« fhz¥gL»wJ.
Áy Ïd¥bgU¡f¥ ghij¤ bjh‰W¡fŸ clYwÎ¤ bjhl®òfŸ _ykhfÎ«

M©fëläUªJ bg©fS¡F«, bg©fëläUªJ M©fS¡F« guÎ«. mit
ghèaš bjh‰WfŸ v‹W miH¡f¥gL»w‹wd.
150
m¿F¿fis mo¥gilahf¡ bfh©l Á»¢ir nkyh©ik
M©fS¡F bg©fS¡F
ghYW¥Ãš ò©fŸ (tèÍl‹ Toait ghYW¥Ãš ò©fŸ (tèÍl‹ Toait

k‰W« tèa‰wit) k‰W« tèa‰wit)
M©F¿æš ÏUªJ btŸis¥gLjš bg©QW¥Ãš btŸis¥gLjš
(J®eh‰w¤Jl‹ k‰W«ȀmšyJ äf
mÂfkhf btŸis¥gLjš)
éiu¥gFÂæš Å¡f« mšyJ tèÍl‹ Ãw¥òW¥ò¥ gFÂæš Å¡f« mšyJ tèÍl‹
be¿f£oæU¤jš be¿f£oæU¤jš
ÁWÚ® fê¡F« nghJ tè mšyJ vç¢rš, ÁWÚ® fê¡F« nghJ tè mšyJ vç¢rš,
Ãw¥òW¥ò gFÂia¢ R‰¿ mç¥ò Ãw¥òW¥ò gFÂia¢ R‰¿ mç¥ò
tèÍl‹ Toa éiuÅ¡f« motæ‰W tè
ghèaš bjh‰W Á»¢iræ‹ K¡»a gFÂfŸ
• m¿F¿fis mo¥gilahf¡ bfh©l Á»¢ir nkyh©ik
• Á»¢iria KGikahf vL¤J¡ bfhŸSjš
• bjhl® g§fhs® Á»¢ir
• M‰W¥gL¤Jjš _y« Á»¢ir¤ njhšéfS¡F bjhl® Á»¢ir k‰W«

gçªJiu
• Mg¤J el¤ijfis¡ Fiw¤jš k‰W« bjhl®ªJ MQiwfis¥

ga‹gL¤Jjš
ghèaš bjh‰WfŸ k‰W« v¢.I.é.¡F cŸs bjhl®ò
• ghèaš bjh‰WfŸ K¡»akhf clYwÎ _y« guÎ« bjh‰WfŸ MF«. ghèaš

bjh‰WfS¡F xU F¿¥Ã£l nehŒ v‹W vJÎ« Ïšiy. gšntW ghèaš
bjh‰WfŸ ÏU¡»‹wd. Áy bjh‰WfŸ k‰wt‰iw¡ fh£oY« äfÎ«
mÂfkhf fhz¥gL»‹wd.
151
• ghypay; njhw;Ws;s egUf;F vr;.I.tp njhw;W Vw;gLtjw;fhd tha;g;Gfs; Ie;J

Kjy; xd;gJ klq;F mjpfk; ,Ug;gjhf fzf;fplg;gl;Ls;sJ.
• Ïj‰fhd fhuz« v‹dbt‹whš M©fŸ k‰W« bg©fS¡F ghèaš

bjh‰Wfshš V‰gL« fha§fŸ, mšyJ ò©fŸ k‰W« Ãw¥òW¥ò
btŸis¥gLjš M»at‰whš v¢.I.é. mªj egç‹ clY¡FŸ brštJ äfÎ«
Ryg« M»wJ. itu° »UäfŸ _y« guÎ« ghèaš bjh‰WfŸ V‰gL¤J«
fha§fshš v¢.I.é. guÎtj‰fhd thŒ¥ò äfÎ« mÂfkhf fhz¥gL»wJ.
• v¢.I.é. bjh‰W ghÂ¡f¥g£l eg®fëš ÁyU¡F ghèaš bjh‰WfS«

ÏU¡fyh«. ghèaš bjh‰Wfis¡ f£L¥gL¤Jtjhš v¢.I.é. bjh‰W
guÎtij¤ jL¡f KoÍ«.
• ghèaš bjh‰WfS¡F Kiwahd Á»¢ir vL¤J¡ bfhŸtj‹ _y« v¢.I.é.

guÎ« Mg¤ij¡ Fiw¡f KoÍ«.
• Mifahš v¢.I.é. guÎtij¤ jL¡F« elto¡iffëš ghèaš bjh‰Wfis¡

f£L¥gL¤JtJ« ml§F«.
• bgU«ghyhd ghèaš bjh‰Wfis Fz¥gL¤j KoÍ«. nkY« ghèaš

bjh‰Wfis Mu«g ãiyænyna f©LÃo¤J Á»¢ir më¥gjhš clYwÎ
brašfë‹ _y« v¢.I.é. guÎtij mÂf mséš jL¡f KoÍ«.
• MQiw ga‹gL¤Jtjhš ghèaš bjh‰WfŸ k‰W« v¢.I.é. bjh‰iw¤

jé®¡f KoÍ«.
• v¢.I.é. bjh‰W vŒ£ir V‰gL¤J«, mJÎ« bgU«ghyhd Nœãiyfëš

ghèaš ßÂahf guÎ»wJ. v¢.I.é. bjh‰W äfÎ« nkhrkhd bghJ Rfhjhu
Ãu¢ridahf cŸsJ. v¢.I.é. bjh‰W V‰g£LŸs nehahëfëš 85%
mÂfkhndh® clYwé‹ _ykhf¤jh‹ mªj bjh‰iw¥ bg‰WŸsd®.
152
v¢.I.é. guÎtij¤ jé®¤jš
ghJfh¥ghd clYwÎ Kiwfis Ã‹g‰Wjš. ghJfh¥ghd clYwÎ¡F VÃÁ

Kiwia¥ Ã‹g‰Wjš
) V. M¥°od‹° (clYwit¤ jé®¤jš): ÏisP®fŸ clYwéš <Lgl

Mu«Ã¡F« fhy¤ij¤ jŸë¥nghl brŒa¥gL« Ka‰ÁfŸ
) Ã. Ã bgŒ¤òŸ (xU g§fhsU¡F c©ikahæU¤jš): ÂUkz cwéš xU

g§fhsU¡F c©ikahæU¥gÂš ftd« brY¤J»wJ.
) Á. fh©l« ô° (MQiw ga‹gL¤Jjš): clYwéš <Lgl¡Toa k¡fS¡F

k¤Âæš ghJfh¥ghd clYwÎ Kiwfis C¡Fé¤jš (bjhl®ªJ rçahd
Kiwæš MQiwfis¥ ga‹gL¤Jjš)
v¢.I.é. guÎtij jL¤jš:

MQiwfis¥ ga‹gL¤Jjš
• v¢.I.é .k‰W« ghèaš bjh‰WfŸ

guÎtij¤ jL¥gj‰fhf
MQiwfŸ ga‹gL¤JtJ
C¡Fé¡f¥gL»wJ.
• v¢.I.é. c£gl ghèaš nehŒfŸ

V‰gL¤J« »UäfS¡F vÂuhf MQiwfns Áwªj ghJfh¥ig më¡»‹wd
• clYwé‹ nghJ MQiwfŸ rçahf ga‹gL¤j¥g£lhš jh‹ mit

gydë¡F«.
bg‰nwhçläUªJ FHªij¡F v¢.I.é. guÎtij¤ jL¤jš:
Kjš _‹W khj fhy¤Âš ÏUªJ fh¥Ãâ¤ jhia bjhl®ªJ kU¤Jt¡

f©fhâ¥Ãš <LgL¤Jjš
Kiwahd M‰W¥gL¤Jjš mk®ÎfS¡F c£gL¤Âa Ã‹ò mªj jhŒ¡F

v¢.I.é. gçnrhjid brŒa¥gLtij cWÂ¥gL¤Jjš.
153
jhŒ¡F f®¥g fhy¤ÂY«, Ãurt¤Â‹ nghJ« nkY« m¤jhŒ¡F¥ Ãwªj òÂa

FHªij¡F« T£LkUªJfis tH§Ftjhš FHªij¡F bjh‰W V‰gL«
thŒ¥òfŸ bgUkséš FiwªJéL«.
jhŒ¥ghš bfhL¡F« KiwfŸ k‰W« KGikahd cztë¡F« Kiwfis¥

g‰¿ mªj jhŒ¡F fšéaë¤jš
18 khj§fŸ MdÃwF mªj¡ FHªijia gçnrhjid brŒtj‰fhd

elto¡if vL¤jš
Ïu¤jjhd«/CÁfŸ _y« v¢.I.é. guÎtij¤ jL¤jš
) äfÎ« m¤ahtÁa« v‹W F¿¥Ãl¥g£lhš k£Lnk Ïu¤jjhd« bgw nt©L«.

Ïu¤jjhd¤ij jé®¡f Koaéšiy v‹whš, mªj Ïu¤j¤ij jhd«
bgWtj‰F K‹ v¢.I.é.¡F gçnrhjid brŒa¥g£L ÏU¥gij tèÍW¤jÎ«.
) xUKiw k£L« ga‹gL¤j¡Toa CÁfis¥ ga‹gL¤jÎ«.
) njhiy¡ »ê¡f CÁfŸ, ÁçŠRfŸ k‰W« ÃnsLfŸ M»at‰iw¥

ga‹gL¤Jtij jé®¡f Koaéšiy v‹whš mªj cgfuz§fŸ »UäÚ¡f«
brŒa¥g£oU¥gij cWÂ brŒaÎ«.
nghij CÁ ga‹gL¤Jtjhš v¢.I.é. guÎtij¤ jL¤jš
nghij¥ bghU£fis ga‹gL¤jhÔ®fŸ, c§fshš m¥go ga‹gL¤jhkš

ÏU¡f Koaéšiy v‹whš, Ñœf©lt‰iw¢ brŒaÎ«:
CÁ _y« nghij¥ bghU£fis vL¤J¡ bfhŸs nt©lh«.
CÁ _y« nghij bghU£fŸ vL¤J¡ bfhŸtij jé®¡f Koaéšiy

v‹whš, CÁfŸ, ÁçŠRfŸ k‰W« Ïju cgfuz§fis g»®ªJ bfhŸs
nt©lh«.
CÁfŸ g»®ªJ bfhŸtij jé®¡f Koaéšiy v‹whš, CÁfŸ k‰W«

ÁçŠRfŸ k‰W« Ïju cgfuz§fis e‹whf bfhÂ¡f it¡fÎ« mšyJ
»Uä ehÁåia¥ ga‹gL¤jÎ«.
154
jäœehL khãy vŒ£° f£L¥gh£L r§f¤Â‹ Â£l§fŸ
v¢.I.éȀvŒ£ir¤ jL¥gj‰fhf jäœeh£oš gšntW nritfŸ tH§f¥gL»‹wd.
1. jL¥ò nritfŸ
• xU§»izªj M‰W¥gL¤Jjš k‰W« gçnrhjid ika« (e«Ã¡if ika«)

jftšfŸ, gçnrhjid¡F Kªija M‰W¥gL¤Jjš, k‰W« gçnrhjid¡F¥
Ãªija M‰W¥gL¤Jjš nritfis tH§Ftj‰fhf – 786 e«Ã¡if
ika§fS« 17 elkhL« e«Ã¡if ika§fS« cŸsd.
• bg‰nwhçläUªJ FHªij¡F v¢.I.é. guÎtij¤ jL¤jš - khãy¤Âš cŸs

mid¤J f®¥Ãâ¥ bg©fS¡F« xU KGikahd bg‰nwhçläUªJ
FHªij¡F guthkš jL¡F« nritfis tH§FtJ, nkY« mj‹ _y« xU
FHªij Tl v¢.I.é. ghÂ¡f¥glhkš ÏU¥gij cWÂ brŒjš - 786 bg‰nwh®
nrŒ nrth ika§fŸ k‰W« 30 bjh©L ãWtd ika§fŸ cŸsd.
• Ïy¡Frh®ªj jL¥ò¤ Â£l« - r«kªj¥g£l mid¤J ãWtd§fS« Áw¥ghf

g§nf‰F« tifæš mid¤J Ïy¡F rh®ªj jL¥ò¤ Â£l¤Â‹ nritfisÍ«
(Xçd¢nr®¡if M©fS¡fhd jL¥ò¤Â£l«, ghèaš bjhêš brŒÍ«
bg©fS¡fhd jL¥ò¤ Â£l«, nghij CÁ ga‹gL¤Jgt®fS¡fhd jL¥ò¤
Â£l«, Ïl«bga®nth® k‰W« fduf thfdX£ofS¡fhd jL¥ò¤ Â£l«)
xU§»iz¥gj‰fhf – 71 Ïy¡Frh®ªj jL¥ò¤ Â£l§fŸ k‰W« 21 bjhl®ò¥
gâahs® Â£l§fŸ.
• brŠRUŸ r§f§fŸ - 17 Kjš 25 taJ tiuæyhd khzt®fS¡F jftšfŸ

k‰W« thœ¡if¤ Âw‹fŸ tH§Ftj‹ _y« mt®fŸ v¢.I.éȀvŒ£Áš ÏUªJ
j§fis¥ ghJfh¤J¡ bfhŸS« tifæš mt®fis °Âu¥gL¤Jjš nkY«
mt®fëš äfÎ« Áw¥ghf ÏU¡F« eg®fis K‹khÂç¡ fšéahs®fshf
jah® gL¤Jjš.
• Ïu¤j¥ ghJfh¥ò - j‹dh®t Ïu¤j jhd¤ij C¡Fé¤jš k‰W« Kfh«fŸ

el¤Jtj‹ _y« Ïu¤j jhd« bg‰W ghJfh¥ghd Ïu¤j« »il¥gij cWÂ
brŒjš.
155
• MQiw ga‹gh£il C¡Fé¤jš - M© k‰W« bg©QiwfŸ ga‹gh£il

C¡Fé¤jš k‰W« r_f é‰gid Kiw _y« MQiwfis é‰gid
brŒjš
2. guhkç¥ò, MjuÎ k‰W« Á»¢ir nritfŸ
• T£LkUªJ Á»¢ir ika«– kU¤Jt¡fšÿçfŸ, _‹wh« ãiy

kU¤JtkidfŸ k‰W« kht£l kU¤JtkidfŸ _y« Kjš ãiy k‰W«
Ïu©lh« ãiy Á»¢ir tH§Fjš - 41 ika§fŸ
• bjhl®ò T£LkUªJ ika« - T£LkUªJ Mu«Ã¤J gydilªJ

g¡féisÎfŸ Ïšyhj nehahëfŸ gaz« brŒÍ« öu¤ij Fiw¡f, mDkÂ
bg‰w kh¤Âiu éãnahf ika§fis Mu«Ã¡fÎ« Â£läl¥g£LŸsJ – 84
ika§fŸ
• r_f guhkç¥ò ika« - FL«g Mnyhrid _y« v¢.I.é.Íl‹ thG«

k¡fS¡F r_f k¡fŸ k‰W« FL«g¤jhç‹ Mjuit¥ bgWjš. Á»¢iræš
ešy gy‹ »il¡f nt©L« v‹gj‰fhf Ïªj ika§fŸ nehahëfë‹
r¤JzÎ¤ njitfŸ, Á»¢iria bjhl®ªJ vL¤J¡ bfhŸSjš k‰W«
cséaš MjuÎ r«kªjkhd M‰W¥gL¤Jjiy mtuJ FL«g¤jh®¡F
tH§Fth®fŸ - 30 ika§fŸ
• Ïis¥ghWjš ika« - v¢.I.é.Íl‹ thœnth® T£lik¥ghš ghÂ¡f¥g£l

k¡fS¡fhf Ãu¤nafkhf el¤j¥gL« ika§fŸ - 38 Ïis¥ghWjš ika§fŸ,
mt‰¿š 5 bg©fS¡fhd Ãu¤naf ika§fŸ
• ghèaš bjh‰W ika« (RfthœÎ ika«) – ghèaš bjh‰Wfis m¿F¿fë‹

mo¥gilæš Á»¢ir tH§f cUth¡f¥g£l ika« - 156 ghèaš bjh‰W
ika§fŸ
3. Ïju nritfŸ
• Ïytr r£lcjé nritfŸ - v¢.I.é. bjh‰WŸs k‰W« bjh‰whš ghÂ¡f¥g£l

k¡fS¡fhf Ïytr r£l cjé tH§Ftj‰fhf – 16 r£l cjé ika§fŸ
• Racjé¡ FG Â£l§fŸ - j§fS¡F v¢.I.é. V‰gl¡Toa Mg¤ij bg©fŸ

czuÎ«, nkY« mt®fS¡F nghJkhd éê¥òz®Î nritfŸ »il¡f¢
156
brŒtj‹ _y« mt®fis °Âu¥gL¤Jjš k‰W« v¢.I.é.Íl‹ thœnthiu

guhkç¡f mt®fSila éU¥g¤ijÍ« cWÂ¥gL¤j – 17,50,000 Racjé¡ FG
bg©fS¡F gæ‰Á bfhL¡f¥g£LŸsJ.
• JiwfSl‹ Ïiz¤jš - v¢.I.é. jL¥ò elto¡iffS¡fhf mid¤J

JiwfŸ k‰W« bjhê‰Tl§fëY« brašÂ£l« Ô£lÎ« ãÂ xJ¡ÑL
brŒaÎ« mt®fis tèÍW¤Jjš - 6 JiwfŸ (fšé, »uhk ts®¢Á,
fhtšJiw, Rfhjhu« k‰W« R‰Wyh¤ JiwfŸ)
v¢.I.é.æš r_f m«r§fŸ
v¢.I.é.Íl‹ j‹d«Ã¡ifahf thœjš
thœ¡if¤ Âw‹ v‹gJ “j§fSila m‹whl thœ¡ifæ‹ njitfŸ k‰W«

rthšfŸ M»at‰iw jåeg® Áwªj Kiwæš ifahŸtj‰F V‰wthW ešy
el¤ijfis btë¥gL¤J« Âw‹” v‹W cyf Rfhjhu ãWtd« és¡»ÍŸsJ.
Kªija Ãçéš éthÂ¡f¥g£lJ nghš, v¢.I.é.Íl‹ fs§f¥gL¤Jjš k‰W«

xJ¡FjY« nr®ªJŸsJ. nehahëfë‹ kdij Ïªj xJ¡Fjš ghÂ¥gjhš
mt®fS¡F kdmG¤j« V‰gL«. mt®fSila kdmG¤j¤Â‰F ntW Áy
fhuz§fS« cŸsd. bjhl®ªJ nehŒthŒ¥gLjš, ntiyæ‹ik ngh‹wit.
ghÁo› jL¥ò KiwfŸ
bghJthf ghÁo› jL¥ò Kiw v‹gJ v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fŸ j§fsJ

Mnuh¡»a¤ij ghJfh¤J¡ bfhŸsÎ«, bghW¥ghd el¤ijfis nj®Î brŒtj‹
_y« k‰wt®fS¡F bjh‰iw V‰gL¤jhkš ÏU¥gj‰F« mt®fS¡F Âw‹
V‰gL¤JtjhF«. ghÁo› jL¥ò Kiw v‹gJ Ñœf©l éõa§fëš ftd« brY¤J«:
ghJfh¥ghd ghèaš el¤ijfis nj®Î brŒa mt®fS¡F fšéaë¤jš
kU¤Jt Á»¢iria rçahf vL¤J¡ bfhŸSjš
Ïu¤j« k‰W« cW¥ò jhd¤ij jé®¤jš ghÁo› jL¥ò Kiw v‹gJ

v¢.I.é.Íl‹ thœnth® gaDŸs thœ¡ifia thH x£Lbkh¤j Mnuh¡»akhd
thœ¡if Kiwfis Ã‹g‰Wtj‹ njitia tèÍW¤J»wJ. òÂjhf
157
bjh‰whš ghÂ¡f¥g£lt®fS« T£LkUªJ vL¤J¡ bfhŸtj‰F Kªija

ãiyia beL eh£fS¡F Ú£o¥gj‰F« mJ ga‹gL»wJ.
v¢.I.é.ahš ghÂ¡f¥g£l eg®fS¡F Ñœf©l brašfS¡F cjÎtJ« MF«:
v¢.I.é. bjh‰W guÎjšȀbgWjiy jé®¤jš
Û©L« v¢.I.é. bjh‰W V‰gL« thŒ¥Ãid jé®¤jš
k‰w ghèaš bjh‰WfŸ guÎtij/bgWtij¤ jé®¤jš
v¢.I.é.Íl‹ thG« bg©fS¡F fU¤jil k‰W« FHªij¥ ngW c£gl

Mnuh¡»a« r«kªjkhd jftYl‹ Toa KoÎfis vL¤jš bjh‰Wl‹
thG« k¡fS¡F ghÁo› jL¥ò Kiw v‹gJ äfÎ« K¡»a« Vbdåš:
òÂa bjh‰Wfis¤ jé®¤jš
v¢.I.é.Íl‹ thœnthçilna v¢.I.é. bjh‰W r«kªjkhd nehŒfisÍ«

kU¤Jtkid¡F brštijÍ« Fiw¤jš k‰W« ešthœit nk«gL¤Jjš
T£LkUªJ Á»¢iræš cŸs eg®fŸ, T£LkUªJ¡F f£L¥glhj v¢.I.é.ia

k‰wt®fS¡F gu¥ò« thŒ¥ig Fiw¤jš.
158
ghÁo› jL¥ò Kiwæ‹ e‹ikfŸ
Mnuh¡»a e‹ikfŸ bghUshjhu e‹ikfŸ rKjha e‹ikfŸ

• jå¥g£l • bjhl®ªJ ntiy • FL«g¤Âš
Mnuh¡»a¤ij brŒa cjÎ»wJ x‰Wikia
nk«gL¤Jjš • tUkhd« r«ghÂ¡f guhkç¡f
• ghèaš Mnuh¡»a¤ij cjÎ»wJ cjÎ»wJ
nk«gL¤Jjš • éU«ò« bjhêš • éjitahtij
• v¢.I.é. bjh‰W vŒ£° Âw‹fis¡ jL¡»wJ
ãiy¡F brštij f‰W¡ bfhŸs • FHªij mdhij
jhkj¥ gL¤Jjš, cjÎ»wJ Mtij¤ jL¡»wJ
v¢.I.é.Íl‹ thœnthçilna • k‰w thœthjhu • mt®fis
v¢.I.é. r«kªjkhd thŒ¥òfëš <Lgl rKjha¤Jl‹
nehŒfŸ k‰W« cjÎ»wJ Ïiz¡f
kU¤Jtkid¡F cjÎ»wJ
brštij¡ Fiw¤jš • fs§f¥gL¤Jjš
• ghèaš bjh‰Wfëš ÏUªJ k‰W« xJ¡Fjiy
ghJfh¤jš Fiw¡f cjÎ»wJ
• Û©L« v¢.I.é. bjh‰W
V‰gLtÂš ÏUªJ ghJfh¥gJ
• Ïu©lhtJ tif
v¢.I.é. bjh‰W«
nr®ªJ Ïu©L tif
bjh‰W« V‰gLtij¤
jé®¤jš
• fUÎWjšȀnjita‰w
f®¥g¤Âš ÏUªJ
ghJfh¤jš
• bjhl® g§fhs®fS¡F
bjh‰W V‰gLtij
jL¤jš
• FHªij¡F bjh‰W
V‰gLtij jL¤jš
• tho¡ifahs®fS¡F
bjh‰W V‰gLtij
jL¤jš
• fhrnehŒ Ïiz¤
bjh‰iw¤ jé®¤jš
159
v¢.I.é. k‰W« vŒ£Rl‹ thG« k¡fë‹ mÂfkhd g§nf‰ò É¥gh (GIPA)
jL¥ò k‰W« guhkç¥ò gâfëY«, bfhŸiffis cUth¡FtÂY« nrit

tH§FtÂY« v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fë‹ mÂfkhd g§nf‰ò¡fhf 1994 M«
M©L or«g® khj« ghß° eh£oš elªj kheh£oš 42 ehLfŸ Mjuthf Ãuflz«
brŒjd. Ïªj nehŒbjh‰W¡F njÁa mséš, k©ly mséš k‰W« cyf mséš
ekJ elto¡iffëš KG <Lgh£il btë¥gL¤Jjš, K¡»akhf Ïªj Ka‰Á
Mjuthd muÁaš, r£l k‰W« r_f Nœãiyfis cUth¡f C¡fkë¡F« (ghß°
Ãuflz«, 1994).
Ï‹W É¥gh bfhŸif cybf§»Y« gšntW jL¥ò brašÂ£l§fS¡F

Mântuhf Âfœ»wJ. vŒ£R¡F vÂuhd nghuh£l¤Âš gšntW brašfë‹ gy
ãiyfëš Ï‹W v¢.I.é. bjh‰Wl‹ thœnth®, mšyJ mjdhš ghÂ¡f¥g£nlh®
<LgL¤j¥gL»‹wd® ngh°l®fëš fh£l¥gLtj‰fhfÎ«, jdJ fijia
bjçé¥gj‰fhfÎ«, v¢.I.é.ahš ghÂ¡f¥g£l k‰wt®fS¡F MjuÎ k‰W«
M‰W¥gL¤Jjš tH§Ftj‰fhfÎ«, K¡»a KoÎ k‰W« bfhŸif KoÎfŸ vL¡F«
elto¡iffëY« g§nf‰»‹wd®. mt®fsJ g§nf‰ig eh« Ñœf©l Kiwfëš
eh« gh®¡fyh«:
1. v¢.I.é. bjh‰W¡F vÂuhd elto¡iffëš v¢.I.é.Íl‹ thœnth® k‰W«

ghÂ¡f¥ g£nlhç‹ mDgt§fis¥ ga‹gL¤Jjš
2. Ïj‹ ghÂ¥ig neuoahf czuhj k¡fS« òçªJ bfhŸS« tifæš Ïªj

nehŒ¡F xU kåj Kf« k‰W« Fuiy¡ bfhL¤jš.
v¢.I.é.Íl‹ thœnthiu Ï¥gâæš <LgL¤JtÂš cŸs gy‹fŸ:
) v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fis Ïju JiwfSl‹ Ïiz¥gÂš cjÎ»wJ
) midtU¡F« mj‹ òçjiy V‰gL¤J»wJ
) rKjha¤Âš V‰W¡bfhŸS« j‹ikia mÂfç¡»wJ
) jåik¥gL¤j¥gLtij Fiw¤J Rakçahijia mÂfç¡»wJ
) fs§f¥gL¤j¥gLjš k‰W« xJ¡f¥gLtij Fiw¡»wJ
160
) v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fŸ r«kªjkhd jilfŸ mikÂia jf®¤J v¿»wJ.
) Ïªj bjh‰iw x›bthU jåegU« nahÁ¤J¥ gh®¡f cjÎ»wJ
) v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fŸ v¢.I.é. vŒ£° Â£l¤Âš j§fSila

f©nzh£l¤ij¡ bfh©L tUth®fŸ nkY« mt®fsJ thœ¡if mDgt«
mt®fSl‹ gâah‰W« k¡fë‹ m¿éid mÂfç¥gÂš g¡fgykhf
ÏU¡F«.
) v¢.I.é. / vŒ£° Â£l§fS¡F mÂfkhd r_f r£l k‰W« muÁaš

m®¥gâ¥ig cUth¡f cjÎ«.
) v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fŸ mÂf j‹d«Ã¡ifÍl‹ mÂfkhf <Lgh£il

btë¥gL¤j¡Toa M‰wiy¥ bgWth®fŸ
) guhkç¥ò MjuÎ, Á»¢ir k‰W« jL¥ò¤ nritfŸ Áw¥ghf »il¡f têtif

V‰gL«.
v¢.I.é. k‰W« bjhêšJiw
gâahs®fŸ cy»‰F v¢.I.é./vŒ£° äf¥bgça Mg¤jhF«, mJ äfÎ«

Áw¥ghf gydë¡F« gâahs®fis ghÂ¤J mt®fsJ tUkhd¤ij Fiw¤J,
Fiwthd c‰g¤Âæ‹ fhuzkhf bjhê‰Tl§fS¡F mÂf bryéd§fis
V‰gL¤Â, gâahs® bryÎfis mÂfç¤J mt®fSila Âw‹fŸ k‰W«
mDgt§fisÍ« ghÂ¡»wJ. m¤Jl‹, gâahs®fŸ k‰W« v¢.I.é./vŒ£Rl‹
thG« k‰W« ghÂ¡f¥g£l k¡fŸ nkš Ââ¡f¥gL« fs§f¥gL¤Jjš k‰W«
xJ¡Fjš fhuzkhf, gâ brŒÍ« Ïl¤Âš mt®fsJ mo¥gil cçikfisÍ«
v¢.I.é./vŒ£° ghÂ¡»wJ. ghÂ¥ò¡F vëÂš Mshf¡Toa ãiyæš cŸs bg©fŸ
k‰W« FHªijfis Ï¤bjh‰W mÂf« ghÂ¡»wJ. v¢.I.é./vŒ£° k‰W« gâcyf«
r«kªjkhd eilKiw éÂKiwfis cUth¡Ftj‹ _y« xU cWÂahd
m¿¡ifia btë¥gL¤j r®tnjr gâahs® ãWtd« cWÂó©LŸsJ. Ïªj
éÂKiwfŸ Ï¤bjh‰W guÎtij¤ jL¥gÂY«, gâahs®fŸ k‰W« mt®fsJ
FL«g¤Â‹ nkš Ïj‹ jh¡f¤ij jL¡fÎ«, nkY« Ïªj bjh‰iw rkhë¡F«
tifæš r_f ghJfh¥ò Kiwfis cUth¡fÎ« fhuzkhf cŸsJ. ÏJ gâbrŒÍ«
161
Ïl¤Âš v¢.I.é./vŒ£° Ãu¢ridfS¡F m§Ñfhu« më¤jš, gâfëš

xJ¡Fjiy¤ jL¤jš, ghèd rk‹ghL, gçnrhjid k‰W« ÏufÁa¥ghJfh¥ò, r_f
mséš ng¢Rth®¤ij, jL¥ò k‰W« guhkç¥ò k‰W« MjuÎ M»a K¡»a
bfhŸiffis gâbrŒÍ« Ïl¤Âš bjh‰¿‹ jh¡f¤ij jL¡F« Kiwfshf
ga‹gL¤J«.
v¢.I.é./vŒ£° r«kªjkhf r®tnjr gâahs® ãWtd¤Â‹ eilKiw éÂKiwæ‹

K¡»a bfhŸiffŸ
v¢.I.é./vŒ£ir gâbrŒÍ« Ïl¤J¥ Ãu¢ridahf m§Ñfç¤jš
v¢.I.é. / vŒ£° xU gâbrŒÍ« Ïl¤J¥ Ãu¢rid MF«, nkY« ÏJ

gâbrŒÍ« Ïl¤Âš cŸs Ïju nehŒfŸ/Nœãiyfis¥ nghš el¤j¥gl nt©L«.
xJ¡fhkš ÏU¤jš
v¢.I.é. bjh‰WŸs k‰W« bjh‰whš ghÂ¡f¥g£l eg®fS¡F xU kÂ¥ghd

gâ tH§f, mt®fSila kåj cçikfŸ k‰W« bfsut¤Â‰F kÂ¥gë¡f,
gâahs®fS¡F mt®fSila c©ikahd v¢.I.é. ãiyæ‹ mo¥gilænyh
mšyJ ÏU¡f¡TL« v‹w ôf¤Â‹ mo¥gilænyh vªjéjkhd xJ¡FjY«
brŒa¥gl¡ TlhJ.
ghèd rk‹ghL
v¢.I.é.ȀvŒ£Áš cŸs ghèd Ãu¢ridfŸ m§Ñfç¡f¥gl nt©L«.

cæçaš, r_f-fyh¢rhu k‰W« bghUshjhu fhuz§fshš bg©fŸ bjh‰whš
ghÂ¡f¥gLtj‰F« M©fis él mÂf Ãu¢ridfis rªÂ¥gj‰F« mÂf
thŒ¥òŸsJ. vªj msÎ¡F rKjha¤Âš ghèd ghFghLfŸ ÏU¡»wnjh nkY«
bg©fë‹ ãiy jhœªJ cŸsnjh mªj msÎ¡F mt®fŸ nkhrkhf v¢.I.é.ahš
ghÂ¡f¥gL»‹wd®.
Mnuh¡»akhd gâ Nœãiy
v¢.I.é. bjh‰W guÎtij¤ jL¡f nt©L« v‹whš r«kªj¥g£l mid¤J

k¡fS¡F«, gâbrŒÍ« Nœãiy vªj msÎ¡F KoÍnkh mªj msÎ¡F
Mnuh¡»akhfÎ« ghJfh¥ghfÎ« ÏU¡f nt©L«.
162
rKjha mséš ngRjš
v¢.I.é./vŒ£° bfhŸif k‰W« Â£l¤ij bt‰¿fukhf brašgL¤j nt©L«

v‹whš KjyhëfŸ, gâahs®fŸ k‰W« mt®fsJ ÃuÂãÂfŸ, muR M»nahçilna
x¤JiH¥ò k‰W« e«Ã¡ifÍ«, njitahd Ïl§fëš v¢.I.é./vŒ£° bjh‰WŸs
k‰W« mjdhš ghÂ¡f¥g£l gâahs®fë‹ Áw¥ghd g§nf‰ò« mtÁakhF«.
ntiyæš ÏUªnjh mšyJ ntiy brŒa nt©oa brašfëš ÏUªnjh

Ú¡Ftj‰fhf gçnrhjid
vªj xU gâ é©z¥g¤Â‰F« mšyJ ntiy brŒÍ« eg®fëläUªJ«

v¢.I.é./vŒ£° gçnrhjid nfhu¥gl¡ TlhJ
ÏufÁa¥ ghJfh¥ò
gâ¡F é©z¥Ã¡F« eg®fël« mšyJ gâahs®fël« v¢.I.é.

r«kªjkhd jå¥g£l jftšfis brhšy¢ brhštJ vªj tifæY« ãaha« Ïšiy.
mnj nghš j§fSl‹ ntiy brŒÍ« gâahs®fSila bjh‰W ãiy g‰¿ TW«go
ahçlK« nf£f¥ gl¡TlhJ. gâahsç‹ v¢.I.é. ãiy F¿¤j jftšfis bgW«
Kiw r®tnjr gâahs® ãWtd« cUth¡»ÍŸs brašKiw éÂKiwfis x¤j
ÏufÁa¥ ghJfh¥ò éÂKiwfS¡F c£g£L ÏU¡f nt©L«.
bjhl®ªJ gâ brŒtij cWÂ brŒjš
gâæš ÏUªJ Ú¡Ftj‰F v¢.I.é. bjh‰W fhuzkhf ÏU¡f TlhJ. k‰w

gšntW ãiyfSl‹, kU¤JtßÂahd jFÂÍl‹ ÏU¡F« tiu mt®fS¡F
bghU¤jkhd ntiyfis v¢.I.é.ahš ghÂ¡f¥g£l eg®fshš brŒa KoÍ«.
jL¥ò
v¢.I.é. bjh‰iw¤ jL¡f KoÍ«. mªjªj njÁa NœãiyfŸ k‰W« fyh¢rhu

NœãiyfS¡F« V‰g gšntW c¤Âfis brašgL¤Jtj‹ _y« všyhéjkhd
bjh‰W V‰gL¤J« thŒ¥òfisÍ« jL¡fyh«. el¤ijfŸ, m¿Î M»at‰¿š kh‰w«,
Á»¢ir tH§Fjš k‰W« xJ¡Fjš Ïšyhj Nœãiyia cUth¡Fjš M»at‰¿‹
_y« jL¥ò¥ gâfis nkY« Áw¥ghf M¡f KoÍ«.
163
guhkç¥ò k‰W« MjuÎ
gâahs® cy»š v¢.I.é./vŒ£R¡fhd elto¡iffS¡F xUä¤j Ka‰Á,

guhkç¥ò k‰W« MjuÎ M»ait têfh£l nt©L«. v¢.I.é. ghÂ¡f¥g£l
gâahs®fŸ c£gl mid¤J gâahs®fS¡F« Rfhjhu nritfis¥ bgW« cçik
cŸsJ.
r_f ghJfh¥ò¤ Â£l§fŸ k‰W« gâahs® ey¤ Â£l§fëš ÏUªJ

gy‹fis¥ bgWtÂš ghÂ¡f¥g£l eg®fS¡F k‰W« mt®fis¢ rh®ªjt®fS¡F
vÂuhf vªjéjkhd xJ¡FjY« ÏU¡f TlhJ.
v¢.I.é.Íl‹ thG« k¡fë‹ cçikfis ghJfh¤jš
v¢.I.é.¡fhd elto¡iffS¡F kåj cçikfŸ äfÎ« mo¥gil njitfŸ

MF«. Ïj‰F _‹W fhuz§fŸ ÏU¡»‹wd. Rfhjhu«, thœ¡if k‰W«
mid¤Jtifahd Ãw kåj cçikfisÍ« bgw všyh kåj®fS¡F« rkkhd
cçik cŸsJ. r£l« kåj cçikfŸ r«kªjkhd r®tnjr Ãuflz¤ij brašgL¤j
nkY« kåj cçikfŸ r«kªjkhd gšntW r®tnjr k‰W« njÁa têfh£Ljšfis
brašgL¤j Kid¥òl‹ brašglnt©L«. Vbd‹whš v¢.I.é.¡F vÂuhf
mikÂahf ÏU¤jš, xJ¡Fjš k‰W« brašglhkš ÏU¤jš M»at‰iw¡ bfh©l
mQFKiwia¡ fh£oY« kåj cçikfis mo¥gilahf bfh©l, bjh‰iw¤
jL¡f KG rKjha k¡fisÍ« °Âu¥gL¤J«, v¢.I.é. bjh‰WŸs eg®fis kÂ¥ò
kçahijÍl‹ el¤Â mt®fisÍ« Â£l¥ gâfëš Ïiz¤J mt®fsJ
Mnuh¡»a¤ijÍ« guhkç¡F« Kiw mÂf gy‹fis¡ bfhL¡F« v‹gÂš rªnjf«
ÏU¡f¥ nghtÂšiy.
v¢.I.é. bjh‰WŸs bg©fë‹ cçikfŸ
Ïj‰F Kªija gFÂæš bg©fS¡F vªj tifæš v¢.I.é./vŒ£°

V‰gl¡Toa mÂf Mg¤J cŸsJ. v‹gij éthÂ¤jJ. c©ik v‹dbt‹whš
Ïªj bjh‰W mt®fŸ ÛJ Ïu£il¢ Rikia V‰gL¤J»wJ. JuÂZltrkhf bjh‰whš
ghÂ¡f¥gL« bgU«ghyhd bg©fŸ v¢.I.é./vŒ£° v‹whš v‹d v‹gJ Tl
bjçahj ‘Mg¤J Fiwthf’ cŸs FL«g bg©fŸ Mt®. bgU«ghyhdt®fŸ
j§fsJ fztiuna e«Ã cŸsd®. m›thW mt®fŸ e«ÃæU¡F« mt®fSila
164
FL«g M©fŸ Ïw¥gJ mt®fis bghUshjhu ßÂahf, r_f k‰W« cz®Î ßÂahf
äfÎ« ghÂ¡»wJ. Mifahš v¢.I.é.æš ghèd ghFgh£L Ãu¢ridfŸ ÛJ ftd«
brY¤JtJ«, bg©fSila cçikfis¥ ghJfh¥gJ« äfÎ« mtÁakhF«.
) rk thŒ¥ò bgW« cçik : ÏªÂa muR M©fŸ k‰W« bg©fS¡F

rçrkkhd CÂa¤ij tH§Ftij tèÍW¤J»wJ. våD«, Áy Nœãiyfëš
gâæl¤Âš bg©fS¡F mt®fSila ntiy¡fhd rkkhd CÂa«
»il¥gÂšiy. murh§f« gšntW ey¤Â£l§fŸ _y« thœthjhu¤ij tH§F»wJ.
»uhk gŠrha¤J mséY« mYty®fSlD« ntiy brŒtj‹ _y«, t£lhu mséš
ntiy brŒtj‹ _y« Ï¤jifa bg©fS¡F« mt®fSila FL«g¤jhU¡F«
bghUshjhu thŒ¥òfis V‰gL¤Â¡ bfhL¡fyh«. mJ nghš gšntW eyÂ£l§fŸ
_yK« bghUshjhu ãthuz« bgw thŒ¥ig V‰gL¤Â¡ bfhL¡fyh«.
) Rfhjhu¤Â‰fhd cçik: nghJkhd Rfhjhu nritfŸ k‰W« jftšfŸ

tH§Ftj‹ _y« v¢.I.é.æš ÏUªJ bg©fis¥ ghJfh¡f KoÍ«. ÏJ
mt®fS¡F MQiwfis¥ ga‹gL¤jÎ«, j§fŸ FL«g¤ij Â£läLtj‰F«,
njita‰w f®¥g¤ij jé®¡fÎ« nkY« ghèaš bjh‰Wfis jé®¡fÎ« mj‰fhd
Á»¢ir vL¡fÎ« äfÎ« cjéahf ÏU¡F«. gšntW nritfŸ g‰¿ c§fS¡F
bjçªÂU¡f nt©L« nkY« njitahd gçªJiufis Ú§fŸ brŒa nt©L«.
) Å£oš thH, brh¤Jfis¥ bgWtj‰fhd cçikfŸ: fztuJ brh¤Âš

bg©Q¡F« rk cçik cŸsJ nkY« mªj cçikia mªj bg© nfhuyh«. Ra
cjé¡ FG m§f¤Âd®fŸ, bjh©L ãWtd§fŸ, v¢.I.é.Íl‹ thœnth®
T£lik¥òfŸ M»nah® gŠrha¤J m§f¤Âd®fSl‹ ÏizªJ brašg£L v¢.I.é.
bjh‰WŸs k‰W« mt‰whš ghÂ¡f¥g£l bg©fŸ k‰W« FHªijfS¡F mt®fsJ
FL«g brh¤J¡fëš g§F »il¡f¢ brŒayh«.
165
f£L¡fijfŸ k‰W« jtwhd e«Ã¡iffŸ
1. f£L¡fij:: v¢.I.é.Í« vŒ£ir¥ ngh‹wJjh‹
c©ik: v¢.I.é. v‹gJ Àôk‹ Ï«òndhoÃÁa‹Á itu° v‹gj‹

RU¡fkhF«, mnj nghš vŒ£° (bgw¥g£l nehŒ vÂ®¥ò FiwghL m¿F¿fŸ) v‹gJ
xUeg® ÃwçläUªJ bg‰w nehŒ vÂ®¥ò Fiwgh£lhš V‰g£l gšntW nehŒfŸ k‰W«
bjh‰Wfë‹ m¿F¿fë‹ T£lhF«. xU eguJ Á.o4 bršfë‹ v©â¡if 200¡F
Fiwthf nghF« bghGnjh mšyJ mtU¡F xUÁy bjh‰WfŸ V‰gL« bghGnjh
mtU¡F vŒ£° ÏU¥gjhf fUj¥gL»wJ. vŒ£R¡fhd fhuz« v¢.I.é. jh‹
v‹whY« v¢.I.é. cŸs midtU« vŒ£° ghÂ¡f¥g£lt®fŸ v‹W brhšy KoahJ,
Vbd‹whš v¢.I.é. vªjéjkhd ghÂ¥ò« Ïšyhkš gy M©LfŸ ÏU¡f¡Toa
j‹ik bfh©lJ. xU egç‹ Áo4 v©â¡if 200 ¡F Fiwthf nghF« bghGnjh
mšyJ mtU¡F Áy bjh‰WfŸ ÏU¡F« bghGnjh mtU¡F vŒ£° ÏU¥gjhf
fUj¥gL»wJ.
2. f£L¡fij: vd¡F v¢.I.é. k‰W« vŒ£° ÏU¥gjhf f©l¿a¥g£LŸsJ.

Mifahš eh‹ Ïw¡f¥ ngh»nw‹.
c©ik: ÏJjh‹ ÏU¡F« mid¤ÂY« äf¥bgça f£L¡fij MF«.

c©ik v‹dbt‹whš K‹igél Ï¥nghbjšyh« v¢.I.é. k‰W« vŒ£Rl‹ mÂf
fhy« thœ»wh®fŸ. kUªJfŸ, Á»¢ir Â£l§fŸ k‰W« v¢.I.é. k‰W« vŒ£° F¿¤j
Áw¥ghd òçjš M»ait Ïªj ghÂ¡f¥g£l eg®fis rhjhuzkhd, Mnuh¡»akhd,
gaDŸs thœ¡if thH têtF¡»‹wd.
3. f£L¡fij: mtidȀmtis¥ gh®¤jhš v¢.I.é. ÏU¡F« egiu¥ nghš

bjçaéšiy.
c©ik: Vw¤jhH 10 M©LfŸ ghÂ¥Ãšyhj fhykhf ÏU¥gjhš mªj eg®

jd¡F v¢.I.é. ÏU¡F« v‹gij bjçªJ bfhŸtij mJ jé®¡»wJ. mJ
bjçahkš, mªj eg® ghJfh¥Ãšyhj clYwÎ gH¡f§fŸ _ykhf c§fS¡F mªj
itu° »Uä ghÂ¥ig V‰gL¤jyh«. Ú§fŸ clYwÎ bfhŸshkš ÏU¥gj‹
_ykhfnth mšyJ x›bthU KiwÍ« MQiwia rçahf ga‹gL¤Jtj‹
_ykhfnth c§fis v¢.I.é.æš ÏUªJ ghJfh¤J¡ bfhŸsyh«.
166
4. f£L¡fij: xU f‹å¥bg©Ql‹ clYwÎ it¤J¡ bfh©lhš vŒ£°

Fzkh»éL«
c©ik:: f‹å¥ bg©fSl‹ clYwÎ bfhŸtjhš R¤jkh»élyh« v‹gJ

Vw¤jhH 16 M« ü‰wh©L Kjš fhz¥gL« f£L¡fij MF«. m¥nghJ j§fS¡F
cŸs ghèaš bjh‰Wfis xU f‹å¥ bg©Ql‹ clYwÎ bfhŸtj‹ _y«
mt®fS¡F bfhL¤J éLtj‹ _ykhf j§fsJ nehia Fzkh¡» élyh« v‹W
Inuh¥Ãa®fŸ e«Ãd®. ghÂ¡f¥glhj f‹å¥ bgh©Ql‹ clYwÎ bfh©lhš
v¢.I.é. ghÂ¡f¥g£l egU¡F m¤bjh‰W FzkhfhJ, nkY« mªj brayhš
ghÂ¡f¥glhj egU¡F v¢.I.é. bjh‰W ghÂ¥ò V‰gL«. mjdhš nehŒ nkY« mÂfkhf
guÎ«. gšntW ghèaš gyh¤fhu§fŸ k‰W« m¤JÛwšfS¡F ÏJ xU K¡»akhd
fhuzkh»ÍŸsJ.
5. f£L¡fij : eh‹ Á»¢ir vL¤J¡ bfh©oUªjhš, v‹åläUªJ v¢.I.é. itu°

guthJ.
c©ik : v¢.I.é.¡fhd Á»¢irfŸ c§fŸ clèš e‹whf brašgL« nghJ,

gçnrhjid brŒjhš mt‰¿š itu° ÏU¥gij f©LÃo¡f Koahj msÎ¡F
itu°fë‹ v©â¡if FiwªJéL«. våD« itu°fŸ clè‹ gšntW Ïju
gFÂfëš “xëªJ” bfh©oU¥gjhf MŒÎfŸ btë¥gL¤ÂÍŸsd. Ú§fŸ k‰bwhU
egiu v¢.I.é. bjh‰W¡F Msh¡fhkš ÏU¡f Ú§fŸ ghJfh¥ghd clYwÎ
Kiwfis ifahŸtJ äfÎ« mtÁakhF«.
6. f£L¡fij: thŒtê cwé‹ _y« v¢.I.é. guthJ
c©ik: bg©QW¥ò tê k‰W« MrdthŒtê clYwit¡ fh£oY« thŒtê

cwéš v¢.I.é. bjh‰W V‰gL« thŒ¥ò äfÎ« FiwÎjh‹ v‹whY«, thŒtê
clYwé‹ nghJ mjid brŒgt® k‰W« bgWgt® M»a ÏUtU¡F«, éªJÚ® mšyJ
bg©F¿Ú® k‰W« thæ‹ bk‹ikahd ÂR¡fŸ M»a Ïu©L« x‹W nrU« nghJ
v¢.I.é. bjh‰W V‰gL« thŒ¥ò cŸsJ. xnu xUKiw k£L« thŒtê clYwé‹
_y« bjh‰W V‰gL« thŒ¥ò FiwÎ, Mdhš ÏJ brašfŸ mÂfç¡f mÂfç¡f
Mg¤J« mÂfç¡F«. Ãw¥òW¥Ãš mšyJ thæš ò©fŸ mšyJ <Wfëš VnjD«
nehŒ mšyJ Ïu¤j¡fÁÎ ÏUªjhš, mjhtJ, éªJÚ® k‰W« ÂR¡fëš cŸs
fha§fŸ mšyJ thæš neuo¤ bjhl®ò V‰g£lhš bjh‰W V‰gL« Mg¤J
mÂfç¡»wJ.
167
7. f£L¡fij: v¢.I.é. bfhR¡fŸ _y« guÎ»wJ.
c©ik: bfhR¡fŸ xU egiu¡ fo¡F« nghJ, jh‹ K‹ò fo¤j egç‹

Ïu¤j¤ij mL¤J fo¥gtUila clèš brY¤JtÂšiy. våD«, xU egiu¡
fo¡F« nghJ jdJ cäœÚiu bfhR¡fŸ brY¤J»‹wd, ÏÂš bl§F #&u«,
knyçah, kŠrŸ #&u« M»a »UäfisÍ« cäœÚUl‹ nr®¤J brY¤Jtjhš fo¤j
egU¡F mªj nehŒfis V‰gL¤jyh«. ó¢ÁfŸ fo¡F« nghJ, jh§fŸ K‹ò fo¤j
kåj‹ mšyJ äUf¤Â‹ Ïu¤j¤ij mL¤jjhf fo¡F« egU¡F brY¤JtÂšiy.
Ïªj tifæš v¢.I.é. guÎtÂšiy.
8. f£L¡fij: xU v¢.I.é. bjh‰WŸs jhŒ FHªijfŸ bg‰W¡ bfhŸs KoahJ
c©ik: v¢.I.é. bjh‰WŸs bg©fŸ Ï‹D« fU¤jç¡F« jFÂÍl‹ jh‹

ÏU¡»wh®fŸ. våD« v¢.I.é. bjh‰¿‹ K‰¿a ãiyæš f®¥Ãâ¥ bg©Q¡F
cldoahf fU fiytj‰fhd thŒ¥òfŸ mÂf« cŸsJ. bghJthf Ãw¡f¥ nghF«
FHªij¡F v¢.I.é. gut¡Toa thŒ¥ò 15 – 30% MF«. våD« mªj eg® Kiwahd
kU¤Jt têfh£Ljiy vL¤J¡ bfh©lhš mij 2 – 3% msÎ¡F Fiw¤J élyh«.
9. f£L¡fij: ehD« vdJ g§fhs® ÏUtUnk v¢.I.é. bjh‰WŸst®fŸ eh§fŸ

ghJfh¥ghd clYwÎ Kiwfis Ã‹g‰w nt©L« v‹w mtÁaäšiy.
c©ik: ghJfh¥ghd clYwÎ Kiwia (MQiwia) ga‹gL¤Jtjhš k‰w

tifahd v¢.I.é. »Uä¤ bjh‰W¡F (kUªJfS¡F f£L¥glhj tif) Ú§fŸ
ÏUtU« Mshfhkš ghJfh¤J¡ bfhŸsyh«.
10. f£L¡fij: MQiwfŸ v¥nghJ« »êªJéL«. Mifahš mjdhš vªjéj

gaD« Ïšiy
c©ik: mQiwfis rçahf cgnah»¤jhš mit 98% ghJfh¥ghdit.

Mdhš nf.xŒ. b#šè ngh‹w j©Ùiu mo¥gilahf bfh©l cuhŒit¤ jL¡F«
Âut¤ij¥ ga‹gL¤JtJ äfÎ« K¡»akhF«. MQiwfŸ äfÎ« fLikahd
gçnrhjid KiwfS¡F c£gL¤j¥gLtjhš mit »êtj‰F Fiwthd
thŒ¥òfns cŸsd.
168
11. f£L¡fij: RaÏ‹g« brŒtJ Mnuh¡»ak‰w brayhF«.
c©ik: RaÏ‹g« brŒtJ Mnuh¡»ak‰w braš mšy. ÏJ k¡fŸ j§fsJ

ghèaš cz®Îfis btë¥gL¤J« k‰bwhU KiwahF«. RaÏ‹g« v‹gJ c§fŸ
cz®Îfis Ú§fŸ ö©Ltj‰fhf c§fsJ clšghf¤ij Ú§fŸ bjhLtJ mšyJ
mir¥gjhF«. Ra Ï‹g« brŒtj‹ _y« c§fŸ cliy Ú§fŸ MuhŒtJ
c§fSila ghèaš cz®Îfis¥ g‰¿Í« c§fSila cliy¥ g‰¿Í« Ú§fŸ
m¿ªJ bfhŸs xU Áwªj têahF«. xUtU¡bfhUt® brŒJ bfhŸS« RaÏ‹g«
v‹gJ Ïu©L eg®fŸ k‰wtç‹ clè‹ cz®Î äFªj ghf§fis bjh£L
ö©oéLjš MF«.
12. f£L¡fij : ghèaš bjh‰WŸs vªj xU egU« mj‹ m¿F¿fis vëjhf òçªJ
bfhŸs KoÍ«. nkY« mt®fS¡F Á»¢ir nt©L« v‹gijÍ« bjçªJ
bfhŸth®fŸ.
c©ik: bgU«ghyhd ghèaš bjh‰WfŸ k‰W« nehŒfŸ ‘m¿F¿fŸ
m‰wit’ v‹W F¿¥Ãl¥gL»‹wd. mjhtJ bgU«ghY« mit btë¥gilahf
bjça¡Toa m¿F¿fis¡ fh£LtÂšiy. nkY« mit VjhtJ m¿F¿fis
btë¥gL¤ÂdhY« mªj m¿F¿fŸ ahÎ« vëjhf f©LÃo¡f¡Toait mšy.
Áy njhèš fha§fis V‰gL¤J»‹wd mšyJ mç¥Ã‹ _y« btë¥gL»‹wd,
Áyt‰¿š Ãw¥òW¥Ãš ÏUªJ msÎ¡F mÂfkhd btŸis¥gLjš ÏU¡F«, Mdhš
xUÁyt‰¿š mªj egU¡F bjh‰W mÂf eh£fŸ ÏUªjhš k£Lnk m¿F¿fŸ
bjçÍ«. Mdhš mj‰FŸ rhjhuz bjh‰W Tl mtuJ Mnuh¡»a¤ij äfÎ«
nkhrkhf ghÂ¤J éL«. Ú§fŸ clYwÎ bfhŸs Mu«Ã¤j clndna bjhl®ªJ
gçnrhjid brŒJ bfhŸtJ k‰W« x›bthU òÂa g§fhsUlD« ghJfh¥ò
Kiwia¥ ga‹gL¤JtJ äfÎ« mtÁakhF«.
13. f£L¡fij: bg©QW¥Ãš btŸis¥gLtJ v‹gJ v¥nghJ« ešyéõa« mšy.
c©ik: bg©QW¥Ãš btŸis¥gLjš v‹gJ äfÎ« bghJthd
éõakhF«. nkY« x›bthU bg©Q¡F« Ïj‹ msÎ khWgL«. c§fSila
khjélhæ‹nghJ gšntW neu§fëš c§fS¡F V‰gL« btŸis¥gLjè‹ msÎ
k‰W« j‹ik khWgL«. Mdhš vJtiu c§fS¡F v¥nghJ« V‰gLtJ nghš
V‰gL»wnjh mJtiu vªjéj Ãu¢ridÍ« Ïšiy.
169
14. f£L¡fij : njhYl‹ njhš r«kªj¥gLtJ k£L« nghjhJ, Mâ‹ éªJÚU«

nr®ªjhšjh‹ ghèaš nehŒ V‰gL«.
c©ik: Mâ‹ éªJÚ® k‰W« Ïu¤j« _y« Áy ghèaš nehŒfŸ guédhY«,

njhYl‹ njhš nrUtjhš Tl bAhÃ° k‰W« ÁÃè° ngh‹wit gutyh«.
cjhuzkhf, bAhÃ° nehŒ mÂfkhF« nghJ, fha§fŸ cUthF«. mªj fha«
c§fSila njhš mšyJ thŒ, bjh©il ngh‹w Ïju bk‹ikahd ÂR¡fŸ cŸs
gFÂfëš cŸs fha§fŸ mšyJ ÁuhŒ¥òfŸ ÛJ g£lhš mJÎ« guééL«. ÏÂš
V‰gL« bfh¥òs§fŸ _ykhfÎ« Ïit gutyh«.
15. f£L¡fij: clYwÎ bfh©l clndna vdJ cW¥ig fGéé£lhš eh‹

f®¥g¤Â‰F mšyJ nehŒ bjh‰W¡F Mshf kh£nl‹
c©ik: j§fSila bg©QW¥ig j©Ù® mšyJ »UäehÁåahš

fGÎtJ Rfhjhuzkhd éõa« v‹W«, mJ bjh‰W k‰W« f®¥g¤ij¤ jL¡F«
v‹W« Áy bg©fŸ ãid¡»‹wd®. våD«, j©Ùiu mo¥gjhš mJ vªj
tifæY« bjh‰Wfis jé®¥gÂšiy. nkY« bg©QW¥Ãš cŸns ÏUªJ mjid
Mnuh¡»akhf it¤J¡ bfhŸs cjÎ« Áy cgnahfkhd gh¡Oçah¡fis
bfhštj‹ _y« Áy Ãu¢ridfis V‰gL¤J«. xU MQiwia¥ ga‹gL¤JtJ
äfÎ« RygkhF«.
16. f£L¡fij: Ú§fŸ rçahf fGé ga‹gL¤Âdhš xU MQiwia x‹W¡F«

nk‰g£l KiwfŸ ga‹gL¤jyh«
c©ik::vªj NœãiyæY« xU MQiwia Ïu©L Kiw ga‹gL¤j¡

TlhJ
17. f£L¡fij: xU MQiwia¥ ga‹gL¤Jtij él Ïu©L ga‹gL¤JtJ

ghJfh¥ghdJ.
c©ik:: Ïu©L MQiwfS¡F« Ïilna V‰gL« cuhŒédhš MQiwfŸ

»êtj‰fhd thŒ¥òfŸ mÂf« cŸsJ.
18. f£L¡fij: Ú§fŸ xU Ú¢rš Fs« mšyJ RLj©Ù® bjh£oæš clYwÎ

bfh©lhš mÂš cŸs Fnshç‹ mid¤J »UäfisÍ« bfh‹WéL«
170
c©ik:: Fnshç‹ xU »UäehÁå Ïšiy nkY« mJ ghèaš nehŒfŸ

V‰gL¤J« gh¡Oçah¡fŸ k‰W« itu°fis¡ bfhštÂšiy. mJ éªjQ¡fis¡
bfhšyhJ. Fnshç‹ xU MQiw mšy. MQiw k£Lnk MQiwahf brašgl
KoÍ«. nkY« xU RLj©Ù® bjh£oæš MQiwfŸ »êªJél¡ TL«.
19. f£L¡fij: ny£bl¡° MQiwfSl‹ Ú§fŸ FHªijfS¡F ga‹gL¤J«

v©bzŒ mšyJ ntÁèid¥ ga‹gL¤jyh«.
c©ik:: v©bzia mo¥gilahf bfh©l cuhŒit¤ jL¡F« bghU£fŸ

(FHªijfS¡F ga‹gL¤J« v©bzŒ, ntÁè‹, iffS¡F nghL« »ß«fŸ,
Fë®¢Áia¤ jL¡f ga‹gL¤J« »ß«fŸ, Nça fÂ®Å¢ir¤ jL¡F« nyhõ‹
ngh‹wit) ny£bl¡° j‹ikia ghÂ¤J ghèaš nehŒfŸȀbjh‰Wfis clY¡FŸ
mDkÂ¤J éL«. mj‰F gÂyhf j©Ùiu mo¥gilahf bfh©l cuhŒit¤
jL¡F« bghU£fshd nf.xŒ b#šè, M¡thèô¥, bgU«ghyhd fU¤jil
b#šè¡fŸ ngh‹wt‰iw MQiwfSl‹ ga‹gL¤JtJ ÁwªjjhF«.
vŒ£° nehahš ghÂ¡f¥g£ltU¡F guhkç¥ò« k‰W« cjéfS«.
vŒ£° nehahš ghÂ¡f¥g£ltiu xJ¡» it¡fhkš ÏU¤jš .
k‰w eg®fis¥nghy, ghÂ¡f¥g£ltUl‹ rf#khf gHFjš
m‹ò«, mutiz¥ò k‰W« jFªj Mnyhridfis tH§Fjš
Ôa gH¡f tH¡f§fis¤ jé®¡f¢ brŒtJ«, r¤JŸs czÎ k‰W« kd

mikÂ¡fhd NHš k‰W« ešy gH¡f tH¡f§fis V‰gL¤Jjš.
v¢.I.é. bjh‰WŸst®fë‹ ÏufÁa§fŸ ghJfh¡f¥gL« (Confidentiality) vd

cWÂ më¤jš.
v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò gâæš cŸsh£Á ÃuÂãÂfë‹ g§F.
v¢.I.é./vŒ£° jh¡f¤Â‹ éisÎfis¥ g‰¿ cŸS® k¡fëilna

éê¥òz®Î V‰gL¤JtJ.
muR, bjh©L ãWtd§fŸ k‰W« Vida mik¥òfŸ el¤J« v¢.I.é/vŒ£°

jL¥ò¥ gâfS¡F x¤JiH¥ò¡ bfhL¤J cWJizahf ÏU¥gJ.
171
éê¥òz®Î¡ T£l§fŸ k‰W« ãfœ¢Áfëš j‹dh®t¤Jl‹ fyªJ bfhŸtJ.
v¢.I.é./vŒ£° ghÂ¥Ã‰F cŸshdt®fis xJ¡»it¥gnjh, ntWgL¤Â¥

gh®¡»‹w ãiy cUthfhkš gh®¤J¡ bfhŸtJ.
ghÂ¡f¥g£LŸst®fS¡F cŸqçš V‰gL« Ãu¢ridfS¡F K‹å‹W

ešy Ô®Îfhz cjÎtJ.
v¢.I.é./vŒ£° ghÂ¥Ã‰FŸshdt®fS¡F m¥gFÂ k¡fŸ midtU« m‹ò«

MjuÎ« fh£l C¡fkë¥gJ.
v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò éê¥òz®Î J©L ÃuRu§fŸ Rt® és«gu§fŸ brŒa

cjÎtJ.
j‹dh®t Mnyhrid k‰W« gçnrhjid ika§fŸ br‹W tu m¥gFÂ

k¡fS¡F tê fh£LtJ.
muR cjéfŸ k‰W« ey¤ Â£l§fŸ ghÂ¡f¥g£LŸst®fS¡F »il¡f¢

brŒtÂš K‹Dçik më¥gJ.
cŸsh£Áæš v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò k‰W« ghÂ¥Ã‰FŸshdt®fS¡F

Mjuthf Ô®khd§fis bfh©LtªJ brašgL¤JtJ.
gFÂæš brašgL« k‹w§fŸ, r§f§fŸ, kfë® k‰W« Vida mik¥òfis

v¢.I.é./vŒ£° jL¥ò gâæ‹ mtÁa¤ij cz®¤Â <Lgl¤ ö©LtJ.
MQiw cgnahf¤Â‹ mtÁa¤ij k¡fS¡F òça it¥gJ mij

cgnah»¥gÂš cŸs ja¡f¤ij ngh¡f cjÎtJ.
172
6. kåj nk«ghL« ü‰wh©L F¿¡nfhS«
173
174
6. kåj nk«ghL« ü‰wh©L F¿¡nfhS«
kåj nk«ghL bghUŸ és¡f«:
k¡fS¡fhd thœthjhu thŒ¥òfis mÂf¥gL¤J«, xU bjhl® Ka‰Ána

kåj nk«ghL MF«.
kåj nk«gh£o‰fhd eh‹F mo¥gil thŒ¥òfŸ:
• Ú©l Mnuh¡»a thœ¡if¡fhd thŒ¥òfŸ

• KGikahd r¤jhd czÎ
• thœtj‰fhd nghÂa MilfŸ
• ghJfh¥ghd ciwél«
nk‰f©l eh‹F mo¥gil thŒ¥òfis mÂf¥gL¤Â¡ bfhL¥gnj kåj

nk«gh£o‰fhd Ka‰Á MF«. nkY«
• fšé¡fhd thŒ¥òfŸ
• fârkhd tUkhd thŒ¥òfŸ
• muÁaš RjªÂu«
Ï«_‹W« kåjå‹ Ú©l ãiy¤j ešthœ¡if¡fhd thŒ¥òfshF«.
kåj nk«gh£o‹ eh‹F ö©fŸ:
x£L bkh¤j kåj nk«gh£o‰F Ñœf©l eh‹F m«r§fŸ eh‹F ö©fshf

mik»‹wd.
1. Âwdh¡f« - Efficiency / Capacity Building

2. rk¤Jt« - Equality
3. g§nf‰ò - Participation
4. ãiy¤j j‹ik - Sustainability
175
kåj nk«gh£o‰fhd kåj cçikfŸ:
kåj nk«gh£o‰F Áy kåj cçikfŸ mo¥gilahf Jiz ã‹W cjé

òç»‹wd. mitfŸ Ã‹tUkhW:
1. rkkhd trÂ thŒ¥òfŸ

2. rkkhd g§nf‰ò
3. KoÎfis m§Ñfç¤jš
4. rkkhd ntiy¡F rkkhd CÂa«
5. rkkhd ghJfh¥ò
6. ghèd ghFghL Ï‹ik
7. rkkhd cçikfŸ
8. rkkhd m§Ñfhu«
9. ãahakhd njitfS¡fhd cçikfŸ
kåj nk«ghL« Ef®Î«: (Human Development and Consumption)
kåj nk«ghL v‹gJ mt®fsJ Ef®é‹ r¡ÂiaÍ«, thŒ¥òfisÍ«

bghU¤jJ MF«. vdnt jå kåj Ef®Î Ñœ¡f©lthW tiuaW¡f¥g£LŸsJ.
1. mo¥gil¤ njitfS¡F cWÂ brŒjš

2. kåj r¡Âia mÂf¥gL¤Jjš
3. rKjha bghW¥òz®it V‰gL¤Jjš
4. ãiy¤j EfU« j‹ik k‰W« trÂ thŒ¥òfŸ
5. rkkhd ghJfh¥ghd EfU« j‹ik
kåj nk«ghL« ü‰wh©L F¿¡nfhS« (Human Development and Millenium

Development Goal))
2000 M« M©L cy»YŸs 189 ehLfŸ Toa, I¡»a ehL rigæ‹

jiyikæš elªj ò¤jhæukh©L fU¤ju§»š F¿¥Ã£l v£L ts®¢Á Ïy¡Ffis
2015-M« M©L¡FŸ v£Ltjhf Ô®khå¤J mj‰F nt©oa elto¡iffis
vL¡f cWÂ bfh©ld:
176
1. tWikiaÍ« g£oåiaÍ« mf‰Wjš

2. x£L bkh¤j Mu«g¡fšé më¤jš
3. ghèd rk¤Jt« k‰W« bg©fS¡F mÂfhu« më¤jš
4. FHªij Ïw¥ig jL¤jš
5. FHªij¥ngW Rfhjhu¤ij nk«gL¤Jjš
6. AIDS v‹D« cæ® bfhšè nehia jL¤jš
7. R‰W¥òw nk«gh£oš ãiy¤j j‹ikia V‰gL¤Jjš
8. ts®¢Á¡F cyfshéa g§fë¥ig V‰gL¤Jjš
Ït‰WŸ 1,4,5,6 M»ait FHªij k‰W« jhæ‹ clš ey¤ij¡ F¿¥gjhfÎ«,

2 k‰W« 3 fšé k‰W« rk cçikfis¡ F¿¥gjhfÎ« mikªJŸsJ Úo¤j ãiy¤j
kåj nk«gh£il V‰gL¤j nk‰f©l v£L F¿¡nfhŸfis Kid¥òl‹ brašgL¤j,
rhÂ¡f Ka‰ÁfŸ V‰gL¤j¥glš nt©L«.
kåj nk«gh£oid cWÂ brŒtÂš cŸsh£Áfë‹ g§F :
x£L bkh¤j kåj nk«gh£o‰F cŸsh£Áfë‹ g§F äfÎ« K¡»akhF«.

kåj nk«gh£oid nk«gL¤Â cWÂ¥gL¤j k¤Âa khãy muRfŸ gšntW ts®¢Á
Â£l§fŸ, Kid¥ò Ïa¡f§fis brašgL¤Â tU»‹wd.
Ï¥gšntW k¤Âa khãy muR Â£l§fŸ KGikahf brašgL¤Â x£L bkh¤j

ts®¢Á¡F cŸsh£Áfë‹ g§fë¥ò«, neuo jiypL« äfÎ« K¡»akhF«.
cça ntiy thŒ¥Ãid tH§», tWikia xê¤J, ts®¢Á¤ Â£l§fŸ

tF¥gj‹ _y« bghUshjhu ts®¢ÁiaÍ« r_f ÚÂiaÍ« mila¢ brŒtJ
cŸsh£Áfë‹ g§fhf cŸsJ. muÁaš rhrd r£l¥ ÃçÎ 243G – 11 tJ
m£ltizæš ÏJ cWÂ brŒa¥g£LŸsJ.
Ïj‹ _y« »uhk¥òw k¡fë‹ thœ¡if¤ ju¤ij ca®¤JtJ kåj

ts®¢Áæ‹ m«rkhF«.
kåj ts®¢Áia V‰gL¤Â #dehaf rk¤Jt¤ij cUth¡»l eh« midtU«

ghLgLnth«.
177
178
7. FHªijfŸ ey«
179
180
7. FHªijfŸ ey«
i. FHªijfŸ ghJfh¥ò cçikfŸ
FHªijfŸ v‹gt® ah®?

rhÂ, kj«, Ïd«, ghš, bkhê, brh¤J, ãw«, Ãw¥ò, Cd« ngh‹w v›éj
ntWghLfSä‹¿ 18 taÂ‰F£g£l midtU« FHªijfŸ Mt®.
eh§fŸ midtU« FHªijfns
FHªij cçikfŸ Ûjhd I.eh.cl‹go¡if 1989 et«g® khj«
FHªijfŸ jå¤Jt« thŒªjt®fŸ v‹gjhš FHªij cçikfŸ Ûjhd

cl‹go¡ifia I.eh.rig m¿é¤jJ.
54 õu¤J¡fis cŸsl¡»a Ïªj cl‹go¡ifæš Tw¥g£oU¡F« FHªij

cçikfŸ mid¤J« kåj cçikfshF«.
I.eh.cl‹go¡ifia V‰W bfh©L ifbaG¤Â£l ehLfŸ IªJ

M©LfS¡F xU Kiw FHªij cçikfis eilKiw¥gL¤Jtj‰F vL¤JŸs
elto¡iffŸ F¿¤J m¿¡if btëæl nt©L«. Ïªj m¿¡ifæ‹ mo¥gilæš
I.eh.FG, cW¥ò ehLfë‹ FHªijfŸ ey‹, brašgh£il f©fhâ¤J I.eh. bghJ
rig¡F jftš më¡F«.
FHªij cçikfŸ
I.eh.cl‹go¡ifæš Tw¥g£LŸs FHªij cçikfŸ eh‹F tifah¡f¥

g£LŸsJ. mitfŸ
181
1. thG« cçik,
2. ghJfh¥ò cçik,
3. ts®¢Á cçik k‰W«
4. g§nf‰ò cçik.
FHªij ghJfh¥ò cçikfŸ X® f©nzh£l«
FHªij ghJfh¥ò v‹whš v‹d?
FHªijfŸ Mnuh¡»akhf cæ® thH k‰W« ešy clš – kd ts®¢Á bg‰W

jå¤j‹ikÍl‹ tsu FHªijfŸ ghJfh¡f¥gLtJ FHªij ghJfh¥ò vd¥gL«.
FHªijfS¡F ghJfh¥ò V‹?
Ïašghfnt FHªijfŸ
1. btFë¤jdkhf
2. clš tèik Ïšyhkš
3. KG kd ts®¢Áa‰W
4. J‹g§fS¡F gèahF« gUt¤Âš ÏU¥gjhš FHªijfS¡F ghJfh¥ò

Ï‹¿aikahjJ.
v¤jifa NHšfëèUªJ FHªijfis ghJfh¡f nt©L«?
• t‹KiwfŸ
• òw¡fâ¤jš
• Ô§»iH¤jš
• Ru©lš
• ghug£r«
• J‹òW¤jš
• Á¤Âutij brŒjš
• ghèaš bfhLikfŸ
182
• fl¤jš
• nghij bghU£fS¡F moikahFjš
• bfh¤joik
• FHªij bjhêyhs® gâak®¤jš
• beU¡fo fhy ãiy éisÎfëèUªJ FHªijfis ghJfh¡f nt©L«.
ghJfh¥g‰w NHš ãyt fhuz§fŸ:
• Ef®nth® fyh¢rhu«
• _le«Ã¡iffŸ
• Ã‰ngh¡fhd gH¡f tH¡f§fŸ
• r_f ghug£r§fŸ
• bgçnah® Ra ey¤Â‰F FHªijfis ga‹gL¤Jjš
FHªijfë‹ ghJfh¥ò v‹gJ muÁ‹ flik k£Lkšy, rKjha¤Â‹ bghW¥ò MF«.
FHªijfŸ Ûjhd Ô§»iH¤jšfŸ
FHªij¥ ghJfh¥ò
• taJ, ghèd«, rhÂ, kj«, ãw«, ÏU¥Ãl«, Ïd«, t®¡f«, kh‰W¤ÂwDilnah®

(clš k‰W« kdßÂahd FiwghL) M»at‰¿‹ mo¥gilæš el¡F« FHªij
cçik kW¤jš k‰W« ÛwšfëèUªJ ghJfh¤jš
• FHªij¥gUt«, FHªij cçikfis kW¤jš k‰W« ÛwšfëèUªJ

FHªijfis¥ ghJfh¤jš.
bg© FHªij ghJfh¥ò
bg© FHªijfS¡bfÂuhf rKjha¤Âš gy ghug£r§fŸ ãyÎ»‹wd.

ÏitfŸ bgU«ghY« r_f fyh¢rhu« v‹gj‹ mo¥gilæš eil¥bgW»‹wd.
nkY« ÏJngh‹w gšntW r_f fyh¢rhu bfhLikfëèUªJ bg© FHªijfis
ghJfh¥gnj bg© FHªij ghJfh¥ò MF«.
183
bg© fšé ghÂ¡f fhuz§fŸ :
• gŸëfŸ btFbjhiyéš ngh¡Ftu¤J trÂa‰W ÏU¤jš
• gŸëæš bg© FHªijfS¡bfd jå¥g£l fê¥Ãl trÂ k‰W« XŒÎ

miwfŸ ÏšyhÂU¤jš
• Å£L ntiy bghW¥òfis bg© FHªijæ‹ ÛJ Ââ¤jš
• gUtkilªj Ã‹ ghJfh¥ò fhuz« fh£o gŸë brštij ãW¤Â it¤jš
• gŸë bršY« taÂnyna ÂUkz« Ko¤jš
• mL¤j Å£o‰F nghf nt©oa bg©zhf bg© FHªijia fUÂ fšéia

kW¤jš.
Ô§»iH¤jè‹ tot§fŸ
m. clš ßÂahd Ô§»iH¤jš
M. kd ßÂahd Ô§»iH¤jš
Ï. òw¡fâ¤jš
<. FHªij ghèaš Ô§»iH¤jš
m. clšßÂahd Ô§»iH¤jš
• cŸneh¡f¤njhL FHªijfis¤ j©o¥gJ
• ég¤J¡fŸ VJä‹¿ clšßÂahf fha¥gL¤Jjš, F¤Jjš, mo¤jš,

cij¤jš, fo¤jš k‰W« vç¤jš
M. cz®Î/kd ßÂahd Ô§»iH¤jš
• FHªijfis xJ¡» it¤jš
• FHªijfë‹ Fzh«r§fëš, m¿Í« r¡Âæš mt®fë‹ cz®Îfëš

fL«ghÂ¥òfis cUth¡Fjš.
184
• FHªijfë‹ kdãiy ghÂ¥ò¡F têtF¤jš, FHªijfis¥ ghJfh¡f

nt©oat®fŸ FHªijæ‹ KG ts®¢Á¡F x›thj th®¤ijfshš,
brašfshš kdjséš fha¥gL¤Jjš, ò©gL¤Jjš
• äu£o¥ ngRjš
• gaKW¤Jjš
• RakÂ¥Õ£il¤ jh¡F« th®¤ijfŸ
• bt£f¥gL¤Jjš
• k‰wtUl‹ x¥Ã£L¥ ngÁ jhœ¤Jjš
• rhÂ, kj k‰W« fyh¢rhu f£L¥gh£L gH¡ftH¡f§fëš cŸs th®¤ijfis

ga‹gL¤Â FHªijfë‹ kh©ig¢ Áij¤jš.
Ï. òw¡fâ¤jš :
• Ãothjkhf mšyJ fLikahf¥ òw¡fâ¤jš.
• Mg¤J neu¡Toa thŒ¥òfŸ c©L v‹W bjça¡Toat‰¿èUªJ«

FHªijfis¥ ghJfh¡f¤ jtWjš
• FHªijfS¡fhd cçikia Â£lä£L kW¤jš
<. FHªij ghèaš Ô§»iH¤jš
• FHªijiaél taÂš _¤j mšyJ tèikahd eg® FHªijia¤ j‹ ghèaš

njitia¤ jâ¤J¡bfhŸs¥ ga‹gL¤JtJ FHªij ghèaš Ô§»iH¤jš
MF«
• FHªijfël« ghYz®Î neh¡f¤njhL brašgLjš
• KÂnah®, taJ tªnjh®, bgça FHªijfŸ, x¤jtaJila FHªijfŸ,

FHªijfnshL Ïa§Fgt®fŸ ghYz®Î neh¡f¤njhL bjhLjš mšyJ
bjhlhkny mªj cz®it btë¥gL¤Jjš.
185
bjhLjš
jlÎjš
K¤jäLjš
cuRjš
mªju§f cW¥òfis¤ bjhLjš
thŒtê, Mrdtê òz®¢Á
taJ tªnjhç‹ Ãw¥òW¥ig FHªijia¤ bjhl¢brŒtJ k‰W« ghèaš

éisah£L
FHªijia RaÏ‹g« bfhŸs ö©Ljš / t‰òW¤jš
bjhLjš mšyhjit
FHªij K‹ ã®thzkhf ã‰gJ
FHªijia ã®thzkh¡FtJ
m¥gl§fis¥ gh®¤J »s®¢ÁÍWtJ
ghèaš ßÂahd brašfis¢ brŒa¢ brhšè mij glkh¡FtJ
ghèaš ßÂahd »s®¢Áô£L« th®¤ijia¡ nf£f t‰òW¤jš
ah® <LgLtJ
M©fŸ
bg©fŸ
xU eg®
ÏUeg®
bg‰nwh®fŸ
ntiy¡fhu®fŸ
186
cwéd®fŸ
MÁça®fŸ
Å£o‹ mUnf cŸst®fŸ
FL«g e©g®fŸ
f©fhâ¥ghs®fŸ
FHªij gâahs®fŸ
V‹ FHªijfŸ ghèaš Ô§»iH¤jiy kiw¡»wh®fŸ?
r«gt¤ij ãid¤J¥gh®¥gjhš V‰gL»‹w gacz®Î.
m‹ig ÏHªJéLnthnkh v‹»w ga«.
bt£f« k‰W« F‰w cz®Îä¡f ga«.
e«òth®fnsh v‹w ga«.
Ô§F V‰gLnkh v‹»w ga«.
gê Rk¤j¥gLnthnkh v‹w ga«
ekJ g§F
FHªijia e«ò§fŸ
mikÂahd òçjš k‰W« Mjuthd kd¥gh‹ikia FHªijæl«

btë¥gL¤J§fŸ.
elªjij¢ brhšyyh« v‹W e«ò« msÎ¡F ÏyFthd NHiy V‰gL¤Jjš.
vij vÂ®gh®¡fyh« v‹W bjëÎ¥gL¤J§fŸ. xU ntis c§fS¡F

òçaéšiy v‹whš mij brhšY§fŸ. Mdhš ã¢rakhf Ú§fŸ Mjuthf
ÏU¥Õ®fŸ v‹W cWÂ TW§fŸ.
“ahçlK« brhšykh£nl‹” v‹W KG cWÂ junt©lh«. Áy neu« FHªijæ‹

eyD¡fhŒ Ãwçl« ngÁ cjt neçlyh«.
187
FHªij jd¡F ne®ªjij gyçl« Û©L« Û©L« Twhkš jL¤jš.
FHªijæ‹ jtwšy v‹gij czuit¤jš.
FHªijia mdhtÁakhf bjhLjiy¤ jé®¤jš.
cldoahf¤ bjçé¥gj‹ K¡»a¤Jt¤ij cz®jš.
FHªijia v›thW ghèaš Ô§»iH¤jèš ÏUªJ ghJfh¥gJ?
Áy têfh£ofŸ
FHªijæ‹ clš cW¥òfis¥ g‰¿ mt®fS¡F bjëÎ V‰gL¤Jjš
FHªijæl« ghèaš Ru©lš k‰W« Ô§»iH¤jš g‰¿ òçjš V‰gL¤JtnjhL

k£Lk‹¿ ghJfh¥ò k‰W« ghJfh¥g‰w bjhLjš g‰¿Í« és§f¢ brŒÍ§fŸ.
FHªijæ‹ brašghLfëš k‰W« elto¡iffëš v¥nghJ« ftd« /

f©fhâ¤J¡ bfhŸS§fŸ.
ftdkhf FHªij M®ty® k‰W« gâahs®fë‹ Ã‹dâia MuhŒªJ

m¿ªJ bfhŸS§fŸ . F¿¥ghf FHªij¡F beU§»at®fŸ g‰¿ bjçªJ¡
bfhŸS§fŸ.
K¡»akhd bjhiyngÁ v©fis FHªijfŸ ãidéš it¤JŸsh®fsh

v‹W cWÂ brŒÍ§fŸ.
K¡»akhf FHªij j§fël« vªj jftšfisÍ« k‰W« r«gt§fisÍ«

btë¥gilahf ngR« NHiy V‰gL¤JtnjhL ghèaš Ô§»iH¤jš
r«kªj¥g£l éõa§fis TwÎ« C¡fkëÍ§fŸ.
gH¡fäšyhjt®fnshL beU§FtijÍ« mt®fŸ jU« bghU£fisÍ« k‰W«

Ïå¥òfisÍ« jé®¡f nt©L« v‹gijÍ« brhšè¡bfhL§fŸ.
FHªijæl« brhšY§fŸ
kU¤Jt® mšyJ Fë¥gh£Lgt® jéu ntW ahU« c§fSila mªju§f

gFÂia¤ bjhLtj‰F mDkÂ¡fhÔ®fŸ.
188
ahUnk j§fŸ mªju§f cW¥ig¤ bjhLtj‰F c§fis t‰òW¤JtJ

rçahdjšy v‹W FHªijæl« brhšY§fŸ.
FHªijfŸ kW¡f nt©oa ãfœÎfŸ :
ghèaš neh¡f¤Âš bjhLjš
ghèaš neh¡f¢ brašfŸ
Ïl¤ij é£L br‹WéLjš
ghJfh¥ò Ïšiy v‹W czU«nghJ.
éU«g¤jfhj brašfis¥ gh®¡f¤ ö©L« Ïl§fëèUªJ éyFjš
Ô§»iH¤jY¡fhd mDFKiwfŸ bjhl§F« Ïl¤ijé£L éyFjš.
òçªJbfhŸS§fŸ ÏJ c§fSila jtW mšy v‹W FHªijæl« brhšY§fŸ.
ghFghLfŸ
ghèaš ghFghL
m. ghèaš ghFghL - xU gh®it:
MzhÂ¡f¢ ÁªjidfŸ ãiwªj r_f¤Âš gHbkhêfŸ Tl¥ bg©

FHªijfis ÏêÎ¥gL¤J»‹wd. gHbkhêfŸ M© FHªijfisÍ« bg©
FHªijfisÍ« V‹ rkkhf¥ gh®¡féšiy?
ghèd ntWghLfŸ, V‰w¤ jhœÎfshf r_f¤Âš nt%‹¿ÍŸsd.

bg©Q¡F vÂuhd kd¥gh‹ik r_f¤Âš bjhl®ªJ ãiy¥gÂš g©ghnl bgU«
g§F t»¡»wJ. F¿¥ghf gHbkhêfŸ mDgt mo¥gilæyhd c©ik v‹w
e«Ã¡if k¡fëilna fhz¥gL»wJ. vdnt bg© FHªijfS¡F vÂuhd
kd¥gh‹ikia r_f¤ÂèUªJ Ú¡f¥ òJbkhêfŸ òidtJ Ï‹¿aikahjjh»wJ.
jäêš Ï¥nghJŸs gy gHbkhêfS¡F eh« jtwhd fU¤ijna

bfh©LŸnsh« mšyJ mt‰WŸ fhz¥gL« mça fU¤J¡fisé£L é£L
nknyh£lkhd xU gh®itahnyna it¤JŸnsh«. mJ xU tifæš eh« ngR«
Ïl¤Â‰F¥ bghUªJtjhš vtU« m¥ÃiHia¢ rç brŒa Kayéšiy. Áy Ïl§fëš
189
gHbkhêfns jtwhd fU¤ij¡ bfh©LŸsd. bg©zoik, bg© ÁR¡bfhiy

M»ait gHbkhêfis¡ Tl é£L it¡féšiy.
M. bg© fU¡bfhiy k‰W« ÁR¡bfhiy
fle; j 60 Mz; L fSf; F k; Nkyhf xt; n thU kf; f s; njhiff;

fzf;nfLg;gpd;NghJk; ngz; Foe;ijfs; vz;zpf;if Fiwe;Jnfhz;Nl te;Js;sJ
njupa te; J s; s J. fle; j gj; j hz; L fspy; Mz; Foe; i jfs; kP j hd Mu; t k; >
cau;jukhd kUj;Jtj; njhopy;El;gk; Nghd;wit fhuzkhf rpRf;nfhiy kw;Wk;
fUf;nfhiy epfo;thy; xl;Lnkhj;j mstpy; 6 taJ tiuapyhd Foe;ijfs;
vz;zpf;if Fiwe;Js;sJ.
2011 fzf;nfLg;gpd;gb 6 taJ tiuapyhd Foe;ijfspd; vz;zpf;if 158.8

kpy;ypadhFk;. ,J 2001 fzf;nfLg;Gld; xg;gpLifapy; 5 kpy;ypad; FiwthFk;.
xt;nthU fzf;nfLg;gpd;NghJk; ngz; Foe;ijfs; vz;zpf;if Fiwe;J tUtJ
vjpu;fhyr; r%fj;Jf;Fr; rthy; tpLg;gjhFk; vd r%f Mu;tyu;fs; vr;rupj;J
tUfpd;wdu;.
bg© ÁR¡bfhiyæèUªJ bg© fU¡bfhiyahf kh¿ j‰nghJ fU

cUthj‰F K‹ng FHªij Mzh, bg©zh vd bjçÎ brŒa¡Toa bjhêš E£g«
cUth»ÍŸs ãiy, bg© FHªijfis¡ bfhšY« xU bfh^ukhd F‰w¤Â‰nf
g§fë¡»‹wd. ÏªÂahéš bg© FHªijfis él M© FHªijfis nj®Î
brŒtJ mÂfç¤jJ. mJnt bg© FHªijfë‹ é»j« FiwªJ tUtj‰F
fhuzkh»‹wJ.
bg©fŸ xU bghU£lhf kÂ¡f¥glhkš, ghFgL¤j¥g£L, xU #l¥bghUshf

fUj¥gL« ãiyæš jh‹ M© FHªijfS¡F K‹Dçikaë¡f¥gL»‹wJ.
bg©fë‹ ciH¥ò, clš k‰W« mtsJ bkh¤j thœ¡ifÍ« M©fŸ

f£L¥gh£oš it¤ÂU¥gij m§Ñfç¤J tU« kj¥gHikfŸ V‰w¤jhœÎ ÁªjidfŸ,
FL«g¤Â‹ mik¥ò rhÂ k‰W« fšé M»at‰¿‹ _y« Ïªj M© FHªijfŸ
nj®Î v‹gJ E£gkhf tYthf Ãiz¡f¥g£LŸsJ. Mfnt bg©fŸ, bg©
ÁR¡bfhiy v‹D« toéš j§fŸ brhªj cæçd¤ijna ÃwªjÎl‹ mê¡F«
ãiy¡F tY¡f£lhahkhf jŸs¥gL»‹wd®. ÏJ xU RakW¥ò brayhf fUj¥gl
nt©oaJ.
190
kU¤Jt¤ bjhêšE£g§fë‹ f©LÃo¥ò«, Cuf¥ gFÂfëš Tl mj‹ všiyflªj

gutY« bg© FHªijfS¡F vÂuhd éisit¤ njh‰Wé¤JŸsd.
kuòrh®ªj mšyJ cæ®¥bghUŸ khWghLfŸ mšyJ Fnuhnkhnrh«

FiwghLfŸ mšyJ Áy F¿¥Ã£l Ãw¥nghL r«kªj¥g£l nehŒfŸ mšyJ ghš rh®ªj
kugQ nehŒfŸ M»at‰iw¡ f©l¿tj‰fhd FHªij¥ Ãw¥Ã‰F K‹
ga‹gL¤j¥gL« nrhjidfŸ j‰nghJ gutyhf fUé‹ ghèd¤ij¡
f©l¿tj‰fhf jtwhf¥ ga‹gL¤j¥gL»‹wd. bg© fU¡fis vªjéj
tiuaiwÍä‹¿ fU¡fiy¥ò brŒÍ« kU¤Jt®fshš bg©fë‹ ghèdé»j«
FiwªJ tUtnjhL mJ bg©fŸ ÛJ« x£Lbkh¤j rKjha¤Â‹ ÛJ« nkhrkhd
jh¡f¤ij V‰gL¤Â tU»‹wJ.
bg© fU¡bfhiy¡F Ï£L¢ bršY« FHªij¥ Ãw¥Ã‰F K‹ng ghèd¤ij

bjçÎ brŒÍ« bjhêš E£g« jtwhf ga‹gL¤Jtij jil brŒtj‰F« mjid
Kiw¥gL¤Jtj‰F« 1994, Ãw¡f¥nghF« FHªijæ‹ FiwghLfis¡ f©l¿a
cjÎ« bjhêšE£g« Kiw¥gL¤Jjš, jtwhf¥ ga‹gL¤Jtij jL¤jš r£l« v‹w
k¤Âa r£l« #dtç 1996š bfh©L tu¥g£lJ. Ï¢r£l« mj‹ tiuaiwiaÍ«
jh©o kU¤Jt bjhêšE£g¤ij jtwhf¥ ga‹gL¤Â bg©fS¡F vÂuhf
ÏiH¡f¥gL« r_f mÚÂia F¿it¡F« xU MÍj«.
kU¤Jt bjhêš E£g ts®¢Á :
j‰nghJ “ghèd¤ij bjçÎ brŒJ M© FHªijfŸ k£L« fU¤jç¥gij

cWÂ brŒÍ«” eÅd bjhêš E£g§fŸ bgU» tU»‹wd. fU¤jç¥ig nrhjid¡
Tl¤Âš el¤Â “éU«ò« ghèdkhd M©fUit k£Lnk fU¥igæš bghU¤J«” mÂ
eÅd bjhêš E£g§fS« bgU» tU»‹wd. Ï›éj eÅd bjhêš E£g§fëdhš
bg© FHªijfë‹ v©â¡if Fiwtj‰F thŒ¥òfŸ mÂfkh»‹wJ. fUÎ‰w
bg© jhnd j‹ tæ‰¿š cŸs fUé‹ ghèd¤ij f©LÃo¡F« tifæš bjhêš
E£g« ts®ªJ tU»‹wJ.
Ï) FHªij ÂUkz«
flªj m¡nlhg® 2005-š blšè ca®ÚÂk‹w« FHªij¤ ÂUkz¤ij Mjç¤J

xU Ô®¥ig tH§»æU¡»wJ. 15 taJ FHªijfŸ ÂUkz« brŒJ bfhŸtJ r£l
Ûwš Ïšiy vdÎ« ÏJ FHªijfŸ RjªÂu cçik v‹w bghUëY« Ï¤Ô®¥ò
191
btëah» cŸsJ Ï¤Ô®¥ig vÂ®¤J¥ gšntW FHªij cçik mik¥òfS«,

bg©fŸ cçik mik¥òfS« FubyG¥Ã tU»‹wd. ekJ k¤Âa r£l mik¢r®
mt®fS« Ïij vÂ®¤J k¤Âa muR m¥Õš brŒÍ« vd¡ T¿ÍŸsh®.
FHªijfS¡nf cç¤jhd m»y cyf¡ FHªij cçik¥ Ãufld«

FHªijfë‹ taij - 18 taJ v‹nw F¿¥ÃL»wJ. Ïijbah£o 2000-« M©oš
ÏªÂa murhš bfh©Ltu¥g£LŸs ÏsŠÁwh® ÚÂ¢r£l« FHªijfŸ taij M©/
bg© ÏUghyU« 18 taij milÍ« tiu FHªijfns v‹W TW»wJ. ÏÂèUªJ
ÏªÂah FHªijfë‹ taJ 18 v‹gij V‰W¡ bfh©L eilKiw¥gL¤j¤
bjhl§»é£lJ v‹gJjh‹ bghUŸ.
1989-« M©o‹ I.eh.FHªij cçik Ûjhd cl‹go¡ifia 1992-š ÏªÂah

V‰W¡ bfh©lnj braštoéš 2000-« M©oš bfh©Ltu¥g£l r£l¤Â‹ _y«
mkšgL¤j¤ bjhl§» cŸsJ v‹nw fUj nt©L«.
ÏªÂa murik¥ò¢ r£l¤Âš FHªijfë‹ taJ 14 v‹W F¿¥ÃLtij

r®tnjr kåj cçik¥ Ãufld¤Â‹ mo¥gilæš kh‰w« brŒa nt©L«. Vbdåš
Ïij it¤Jjh‹ FHªijfë‹ ciH¥ò¢ Ru©lY« Tl ãaha¥gL¤j¥g£L
tU»wJ. Ïªj¢ r£l¤Â‹ Ãçit¥ ga‹gL¤Â k£Lnk 15 taJ FHªijfŸ j§fŸ
RjªÂu cçik ÂUkz« vd¡ FHªijfŸ ÂUkz¤ij blšè ca®ÚÂk‹w«
Ô®¥gë¤ÂU¡f¡TL«. ÏÂš r®tnjr mséš ngr¥g£LtU«, ÏªÂahÎ«
V‰W¡bfh©l r®tnjr cl‹go¡if ftd¤Âš bfhŸshjJ tUªj¤j¡fJ.
ÏªÂa¢ r£l§fŸ mid¤J« ÂUkz¤Â‰fhd taij¥ bg©fS¡F 18 taJ

v‹W« M©fS¡F 21 taJ v‹Wnk TW»‹wd. Ïªj taJfëš elªnjW«
ÂUkz§fns, ÂUkz§fŸ vd¡ F¿¥ÃL»‹wd. nkY« gÂÎ brŒtj‰fhd
jFÂiaÍ« bgW»‹wd. Ïªj taÂ‰FŸ el¡F« ÂUkz§fŸ mid¤J« FHªij¤
ÂUkz§fŸ vd miH¡f¥g£L tU»‹wd.
Ï¤ÂUkz§fŸ cyf ehLfŸ mid¤ÂY« elªJ tU»‹wd. F¿¥ghf

éa£eh«, mbkç¡fh, b#®kå, g§fshnjZ, cfh‹lh ngh‹w ehLfëš Ï¤jifa
FHªij¤ ÂUkz§fŸ eilbg‰W tU»‹wd. ÏªÂahéš 18 taÂ‰F£g£l
FHªijfë‹ ÂUkz§fŸ I.eh. FHªij cçik Ûjhd cl‹go¡if 1989-š
bfh©L tu¥g£LŸsJ.
192
ÏªÂahéš FHªij¤ ÂUkz§fë‹ é»jh¢rhu« 48 rjÅjkhf ÏUªJŸsJ.

våD« ehfßf¢ rKjha¤Â‹ ts®¢Á¡nf‰g mt‰¿‹ rjÅj« Ïšiy.
Ïªj ÏUgjh« ü‰wh©L fhy§fëš kj§fë‹ bgauhš ãaha¥gL¤j¥g£l

Ï¤jifa FHªij ÂUkz§fis uh#uh« nkhf‹uhŒ ngh‹wt®fŸ vÂ®¤ÂU¡
»wh®fŸ. rÂ v‹w bgaçš bg©fŸ mÂf mséš kj¤Â‹ bgauhš vç¡f¥g£lnghJ
mij vÂ®¤J¡ Fuš bfhL¤jt®jh‹ Ït®. Ïtç‹ bjh©L tlkhãy§fëš äfÎ«
njitahf ÏUªjJ. Õfh®, c¤Âu¥Ãunjr«, kfhuhZouh, gŠrh¥, k¤Âa¥ Ãunjr«
ngh‹w khãy§fëš eilbg‰Wtªj FHªij¤ ÂUkz§fis¤ jL¤J ãW¤Jtj‰F
ÏªÂahéš FHªij¤ ÂUkz jL¥ò¢r£l« 1929-š bfh©Ltu¥g£lJ. mªj
r£l¤J¡F gÂyhf gy òÂa nr®¡iffSl‹ 2006 Ïš òÂa r£l« bfh©L
tu¥g£LŸsJ.
FHªijfŸ fl¤j¥gLjY¡F Msh¡f¥gLjš
Child Trafficking / FHªijfŸ fl¤j¥gLjY¡F Msh¡f¥gLjš v‹whš v‹d?
Ïj‰fhd és¡f«:
18 taÂ‰F Ñœ cŸs eg®fis gy tifahd Ru©lšfS¡F (Exploitation)

c£gL¤J« neh¡f¤Jl‹ mt®fS¡F bjçªnjh, bjçahknyh, tY¡f£lhakhfnth,
Vkh‰¿nah, mÂfhu¤ij jtwhf ga‹gL¤Ânah, Mirfh£onah gaKW¤Ânah,
t‹Kiwia ga‹gL¤Ânah xU eh£o‹ všiy¡FŸ mšyJ všiy¡F m¥gh‰g£nlh
MŸ vL¤jš, fl¤Jjš, miH¤J bršYjš, FHªij fl¤j¥gLjš (Child Trafficking )
v‹gjhF«.
FHªijfŸ v¥go fl¤j¥gL»wh®fŸ?
FHªijfŸ jåahf fl¤j¥glyh«
FHªijfŸ FGthf fl¤j¥glyh«
FHªijfŸ FL«g¤njhL fl¤j¥glyh«
FHªijfŸ mt®fŸ thG« gFÂæYŸs Vb#‹LfŸ/ eL¤juf®fS¡F

bg‰nwh®fshš mlkhd« it¡f¥gL»wh®fŸ (bgU«ghY« Vkh‰w¥g£L)
193
FHªijfŸ V‹ fl¤j¥gL»wh®fŸ?
ciH¥Ã‰fhf ( Labour)
bfh¤joik
Å£L ntiy
étrha ntiy
f£ol ntiy
f«gs«, Mil jahç¤jš, Û‹ gj¥gL¤jš ngh‹wt‰¿š
r£l¤Â‰F òw«ghd brašfS¡fhf
Ã¢ir vL¤jš
clYW¥òfŸ éahghu«
nghij bghU£fŸ fl¤jš k‰W« é‰gid
ghèaš Ru©lY¡fhf
ég¢rhu«
njtjhÁ ngh‹w fyh¢rhu / kj mo¥gilæyhd ghèaš Ru©lš
ghèaš R‰Wyh
Mghr òif¥gl« / Áåkh / Åonah jahç¥òfS¡fhf
nfë¡if k‰W« éisah£L
r®¡f°, ehlf¡ FG ngh‹wit
X£l¥gªja«
ÂUkz§fS¡fhf
j¤bjL¤jY¡fhf
194
bj‹khãy§fëš FHªijfŸ fl¤j¥gLtij _‹W tifahf Ãç¡fyh«
(1) xU khãy všiy¡FŸns mjhtJ xU kht£l¤ÂèUªJ k‰w

kht£l§fS¡F¡ fl¤j¥gLtJ.
(2) bj‹ khãy§fS¡FŸ fl¤j¥gLtJ.
(3) bj‹ khãy§fëèUªJ tl khãy§fS¡F¡ fl¤j¥gLtJ.
fl¤j¥g£l FHªijfŸ bgU«ghY« Ñœ¡f©l Jiwfëš ntiy¡F

mk®¤j¥gL»‹wd®.
) ä£lhŒ k‰W« KW¡F¡ f«bgå/ filfŸ
) Û‹Ão¤jš, flš czÎ gj¥gL¤jš
) Ã‹dyhil / éir¤j¿ / g£L¤jahç¥ò k‰W« berÎ
) X£lš k‰W« czÎ éLÂfŸ
) br§fš Nis
) f‰Fthç
) Å£Lntiy
) étrha« (äfÎ« FiwÎ)
) ü‰ghiyfŸ
) Ã¢ir vL¤jš
FHªijfŸ mt®fŸ thG« gFÂæYŸs Vb#©LfŸ / eL¤juf®fS¡F

bg‰nwh®fshš (bgU«ghY« Vkh‰w¥g£L) mlkhd« it¡f¥gL»‹wd®.
FHªijfŸ fl¤j¥gLjš v‹gJ äf¥bgça kåj cçik Ûwš
ÏªÂa muÁaš r£l¤ÂY«, I.eh. FHªijfŸ cçikfŸ Ûjhd

cl‹go¡ifæY« FHªijfS¡F cWÂ brŒa¥g£LŸs ghJfh¥Ã‰fhd
cçikfis ÛW»‹wJ.
195
ÏªÂa muÁaš r£l«
ÏªÂa murik¥Ã‹ cW¥ò 23, kåj Ïêbjhêš thâf¤ijÍ« f£lha

ciH¥igÍ« jil brŒ»‹wJ.
kåj Ïêbjhêš thâf« k‰W« f£lha ciH¥ò M»at‰¿‹ ngçyhd jil
cW¥ò 23, (m) kåj Ïêbjhêš thâf« (Traffic in human beings) (M)
CÂak‰w f£lha ciH¥ò (Beggar) k‰W« (Ï) f£lha ciH¥ò ngh‹w k‰w tot§fŸ
M»at‰iw¤ jil brŒ»wJ. cW¥ò 23 k‰w cW¥òfëèUªJ ntWg£lJ. Ïªj cW¥ò
xU jåegiu muR¡F vÂuhf k£Lk‹¿¤ jå Fok¡fS¡F vÂuhfÎ«
ghJfh¡»wJ. Fok¡fS¡F« Fok¡fŸ mšyhjt®fS¡F« Ïªj cW¥ò¥ bghUªJ«.
rhiynahu Áwh®fŸ :
kiythœ Áwh® v‹W TW«nghJ, ifél¥g£L«, mdhijah¡f¥g£L«

Å£ilé£L XotU« FHªijfŸ, ghèaš gyh¤fhu¤Â‰F« Ãw m¢RW¤jšfëY«
Á¡»¤ jé¡F« FHªijfis¥ g‰¿ k£L« K¡»a¥gL¤jhkš rhiyfëš thG« (mJ
Foir¥ gFÂfëY«) gâòçÍ« FHªijfŸ midtiuÍ« ftd¤Âš
bfh©LŸnsh«.
j‰nghJ ghJfh¥ò guhkç¥ò k‰W« ÚÂ njit¥gL« FHªijfë‹ v©â¡if

F¿¤j òŸë étu« vd cŸsJ. ãy§fŸ ifaf¥gL¤j¥g£ljhš btëna‰w¥g£l
bgUªbjhê‰rhiyfŸ, k‰W« f£Lkhd¤ Â£l§fshš ghÂ¡f¥g£lt®fshf
FoæU¥ò m‰wt®fshf mutiz¥ò k‰W« guhkç¥g‰w FHªijfŸ ekJ eh£oš 130
äšèadhf cŸsd®. Ït®fŸ ekJ muÁaš rhrd¡ flikia ãiwnt‰w¤ jt¿L«
muÁdhš òw¡fâ¡f¥g£lt®fŸ. ÏªÂahé‹ njÁa bjhêyhs® ika« më¡F«
òŸë étu¥go, 92 äšèa‹ FHªijfŸ gŸëfëY«, Ïšyhkš, bjhêèY« Ïšyhkš
v§Fäšyhj FHªijfŸ v‹w Ãçé‹ Ñœ cŸsd®.
1997 M« M©L I¡»a ehLfë‹ FHªij cçikfŸ F¿¤j FGédçl«

rk®Ã¡f¥g£l ÏªÂa eh£o‹ m¿¡ifæš 7 efu§fë‹ bjU¡fëš 5,00,000
FHªijfŸ thœtjhf F¿¥Ãl¥g£LŸsJ. mit bg§fq®, K«ghŒ, fšf¤jh, blšè,
iAjugh¤, fh‹ó® k‰W« br‹id nkY« Ï›t¿¡if TWtJ Ï¡FHªijfëš
bgU«ghyhndh® 8 taÂ‰F nk‰g£L gŸëfS¡nf br‹¿uhkY« cŸsd®. mt®fsJ
196
bg‰nwh® äf¡ Fiwªj Tè¡F bjhê‰Âwika‰wt®fshf gâòç»‹wd®. bg©

FHªijfë‹ v©â¡ifia él M© FHªijfë‹ v©â¡if Ïu©L kl§F
TLjyhf cŸsJ. rhiythœ FHªijfë‹ FL«g§fŸ bgU«ghY« Ïl«
bga®ªjt®fshfÎ«, äf nkhrkhd bghUshjhu NœãiyfëY« thœgt®fŸ.
»il¡f¡Toa Ãw jftšfë‹ go, rhiyfëš 5 y£r¤Â‰F« nk‰g£l FHªijfS«
fšf¤jhéš k£L« 47 bg© FHªijfis cŸsl¡»a 1,00,000 ( IPER-1992)
FHªijfŸ rhiyfëš thœ»‹wd®. 1996š br‹idæ‹ 4 t£lhu§fëš rhiythœ
Áwh®fŸ fz¡bfL¥ò ãfœ¤Âa rhiythœ ciH¡F« Áwh®fS¡fhd muR rhuh
mik¥òfë‹ T£lik¥Ã‹ MŒÎ, br‹id khefçš »£l¤j£l 75,000 rhiythœ
Áwh®fŸ cŸsd® vd¡ TW»wJ.
Ï¤jifa mid¤J bgU efu§fë‹ fz¡bfL¥ig¤ jéu, ÏªÂahéš

cŸs mid¤J K¡»a efu§fëš, ÁW ef®¥òw§fëš Mæu¡fz¡fhd rhiy¢
Áwh®fë‹ v©â¡if M©L¡fh©L mÂfç¤J tU»wJ. I¡»a ehLfŸ
ts®¢Á¤ Â£lkhdJ (UNDP) ».Ã 2000-¡FŸ 29 rjÅj ÏªÂa k¡fŸ bjhif
ef®òw§fëš ÏU¡F« vd¡ fz¡»l¥g£LŸsJ. ÏJ 261 äšèa‹ k¡fS¡F«
mÂfkhd v©â¡if. (jäœeh£oš efukakhjš é»j« äf mÂf«.) Ï¤jifa
ntfkhd efukakhjY¡F K¡»a fhuz«, »uhk¥òw gFÂfëèUªJ ef®òw¥ gFÂia
neh¡» Ïl« bga®jny. Ï›thW Ïl« bga®gt®fëš bgU«ghyhndh® ghu«gça¤
bjhêiy¤ bjhlu Koahj mšyJ nghJkhd tUkhdk‰w ãyk‰w étrha¤
bjhêyhs®fns ntiy njo ef®¥òw§fS¡F tU»‹wd®. ô.v‹.o.Ã-æ‹
fz¡bfL¥Ã‹ go ÏªÂahé‹ »uhk¥òw k¡fŸ bjhifæš 49 rjÅj¤Âd® tWik¡
nfh£o‰F Ñœ thœ»‹wd®. Ït®fëš ntiya‰w mšyJ Fiwªj Tè¡F ntiy
brŒÍ« k¡fŸ ntiy thŒ¥Ãid¤ njo ef®¥òw§fS¡F brš»‹wd®.
1992-š g«ghæš ôåbr~Ãdhš el¤j¥g£l rhiynahu Áwh® F¿¤j MŒéš

T¿ÍŸsjhtJ.
Cuf¥ gFÂæèUªJ ef®¥òw¥ gFÂfS¡F mÂf mséš FL«g§fŸ Ïl«

bga®tjhš efu§fëš mÂf #d beU¡fo, Ïêthd gâ¢ NHšfŸ ÅL Ï‹ik,
mo¥gil nritfŸ kW¥ò k‰W« äf nkhrkhd thœ¡if NHèš Ït®fŸ thH
nt©oÍŸsJ. ÏU¥ÃD« »uhk§fS¡F ÂU«òtJ v‹whš g£oå jh‹. efu¤Âš
ÏUªjhš clš ßÂæyhtJ cæUl‹ ÏU¡f KoÍ«.
197
Ï›thW Ïl« bgaU« k¡fŸ bjhifÍl‹ rhiythœ Áwh®fS«

g§bfL¡»‹wd®. ÏnjhL efu§fëš ViH¡ FL«g§fëš Ãw¡F« FHªijfŸ,
j‰fhèfkhf Ïl« bga®ªJŸs FL«g§fëš cŸs FHªijfŸ k‰W« Âd¥go
ntiy¡fhf efu§fis neh¡» tU« FHªijfSl‹ ifél¥g£l
mdhijah¡f¥g£l FHªijfS« rhiynahu Áwh® v‹w Ãçé‹ Ñœ ml§F«.
rhiyfëš thG« FHªijfŸ rªÂ¡F« äf¥ bgça Ãu¢rid. mt®fŸ

go¥ig¤ bjhl®tj‰F V‰w FL«g¢ NHnyh, mj‰fhd mo¥gil trÂfnsh
Ï‹ikjh‹. v£lh« tF¥ò brštj‰FŸ mÂf é»j¤Âyhd bg© k‰W« FHªijfŸ
gŸëia é£L ã‹W bjhê‰ rªijæš ntiyæš <LgL¤j¥gL»‹wd®. Ïjdhš
taJ tªnjhU¡fhd Tè é»j« ghÂ¡f¥gLtnjhL mt®fS¡fhd ntiythŒ¥ò
kW¡f¥gL»wJ. nkY« FHªijfë‹ ts®¢Á¡fhd cçikÍ« kW¡f¥gL»wJ.
kiythœ FHªijfë‹ cçikfŸ kW¡f¥gL« k‰bwhU Ãu¢ÁidahdJ,

Ït®fŸ nghÄrhuhš bjhl®ªJ J‹òW¤j¥gL« Á¤utij¡F cŸsh¡f¥g£L« Áy
rka« r£l énuhjkhf fhtèš it¡f¥gL« nghJ bfhšy¥gLtJ« elªJ tU»wJ.
ÏªÂahéš rhiythœ Áwh®fŸ nghÄrhuhš jL¥ò¡ fhtèš it¡f¥gLtJ«, Ïêthf
el¤j¥gLtJ«, Á¤utij¡F cŸsh¡f¥gLtJ« mÂf mséš elªJ tU»wJ.
nghÄrhuhš FHªijfŸ Á¤utij¡F cŸsh¡f¥gL« bgU«ghyhd r«gt§fŸ

ÂU£L F‰w« mšyJ ÂUoajhf rªnj»¡f¥g£L fhtY¡F it¡f¥gL« nghJ
érhuiz v‹w bgaçš fhtèš tu«ò ÛWjny.
Áy rka§fëš tæ‰W¥ ÃiH¥Ã‰fhf rhiynahu ÁWt®fŸ ÁW ÂU£L,

rhuha« é‰wš ngh‹wt‰¿š <LgLtij it¤J¡ bfh©L nghÄrh®, v§F F‰w«
elªjhY« mÂš rhiy¢ Áwh® <Lg£oU¥gh®fŸ v‹W« mšyJ mt®fS¡F
c©ikahd F‰wthëia¤ bjçªÂU¡F« v‹W« ô»¤J¡ bfhŸ»‹wd®. Ï¢
Áwh®fŸ rhiynahu§fëš thœªJ tUtJ F‰w« òça rh¤ÂaäU¥gjhf¡
bfhŸs¥g£L fhtèš it¡f¥gL»‹wd®. Ï¤jifa bfhLikahdJ ÏªÂa
r£l§fisÍ« r®tnjr kåj cçik¡ nfh£ghLfisÍ« ÛWtjhf cŸsJ.
ÏªÂa muÁaš rhrd¤Â‹ muR be¿Kiw¡ nfh£ghLfëš ÃçÎ 39 MdJ

FHªijfŸ kh©òlD«, ghJfh¥òlD« cŸs NHèš Mnuh¡»akhd Kiwæš
ts®tj‰FŸs thŒ¥òfisÍ«, trÂfisÍ« bgWtj‰fhd mid¤J
198
têtiffisÍ« më¥gj‰F« FHªijfS«, ÏstaÂdU« ãÂ k‰W« bghUŸ

bfhŸiffis muR tF¤J brašgL¤j nt©L« vd¡ TW»wJ. Ï¤jifa
òw¡fâ¡f¥gL« Ru©lY¡F Msh¡f¥g£L« tU»‹wd®. Ït®fS¡fhd
r¤JzÎ, Ïytr fšé, clš ey guhkç¥ò k‰W« bjhê‰fšé gæ‰Á M»ait
bjhl®ªJ kW¡f¥g£L tU»‹wJ. mt®fsJ clš k‰W« kd ßÂahd ts®¢Á
bghUshjhu r_f¤ jilfshš ÁjW©L tU»wJ.
kh‰W¤ Âw‹ cŸs FHªijfŸ
ÏªÂahéš bkh¤j« 7 nfho kh‰W ÂwDilnah® cŸsd®. ÏÂš 3 nfho

FHªijfŸ Mt®. jäHf¤Âš 20 Ïy£r¤J¡F nkš ÏU¡»wh®fŸ. mÂš FHªijfŸ
7-8 y£r« ng® Mt®. ÏªÂa¡ FHªijfëš 3 rjÅj« ng® kdãiy
ghÂ¡f¥g£lt®fshf ÏU¡»‹wd®. kh‰W Âw‹ cŸs FHªijfëš 20 rjÅj«
efu¤ÂY«, 80 rjÅj« »uhk¤ÂY« ÏU¡»‹wd®. ÏÂš 60 rjÅj« M©fŸ 40
rjÅj« ng® bg©fŸ. njÁa khÂç k¡fŸ bjhif fz¡bfL¥Ã‹go khãy¤Âš
bkh¤j k¡fŸ bjhifæš 1.9 rjÅj« kh‰W¤ÂwDilat®fŸ. 1991« M©L k¡fŸ
bjhif fz¡bfL¥Ã‹ go jäHf¤Â‹ bkh¤j k¡fŸ bjhifæš 1.9 éG¡fhL
v‹gJ 10,61,320 vd¡ fz¡»l¥g£LŸsJ.
kh‰W¤ ÂwDila FHªijfŸ rKjha¤Âš xJ¡f¥g£lt®fshfnt

ÏU¡»‹wd®. mt®fS¡fhd mo¥gil cçikfŸ bjhl®ªJ ãuhfç¡f¥g£L
tU»wJ. Ï¡FHªijfŸ Ûjhd t‹KiwfŸ, fl¤j¥gLjš ngh‹w Ï‹dšfS¡F
Msh» tU»‹wd®. CdK‰w FHªijfS¡F ghJfh¥ò, fšé, kWthœÎ
»il¡féšiyba‹whš mJ mt®fë‹ mšyJ mt®fŸ FL«g¤Â‹ jt¿šiy.
kh‰W¤ ÂwDila FHªijfë‹ v©â¡if¡F V‰g mt®fS¡fhd mo¥gil
cçikfŸ fšé, kWthœÎ, ngh‹wt‰¿‰F nghJkhd ãÂ k‰W« T£lik¥ò ÏJtiu
cUth¡»¤ju¥glhjnj fhuzkhF«.
kh‰W¤ Âw‹ V‰gLtj‰F K¡»a fhuz§fŸ r¤JzÎ FiwÎ,

fUÎ‰wÂèUªJ nghJkhd kU¤Jt gçnrhjid, Á»¢ir »il¡f¥ bgwhjJ. nkY«
bjh‰W Ó‰w§fë‹ nghJ«, ngh® fhy¤ÂY« jh‹ mÂfkhf cŸsJ. m¡fhy§fëš
FHªijfS¡F r¤jhd Mfhu¡ FiwÎ, Ïl« bga®jš, Rfhjhukhd FoÚ® j£L¥ghL,
Rfhjhu Ó®nfLfŸ ngh‹wit V‰gL»wJ. Rfhjhu« v‹gJ Rfhjhu Ó®nf£lhš
knyçah ngh‹w bfhoa bjh‰W nehŒ jh¡FjY« Cd« V‰gLtj‰F bgU«
199
fhuâfshf mik»wJ. fUÎ‰w bg©fŸ FHªijfŸ kh‰W¤ ÂwDilat®fshf

Ãw¡»‹wd®.
FHªijfë‹ f©K‹ ãfG« bfh^ukhd r«gt§fŸ mt®fë‹ kdey

k‰W« clš ey« Fiwtj‰F fhuâahf és§F»wJ. FL«g¢ r©ilædhš
bg‰nwh® ÃçªJ FHªijfS« Ãç¡f¥gLtJ FHªijfë‹ kdey« F‹WtÂš
bgU« g§F t»¡»wJ. kjbt¿ k‰W« Ïd¡ fytu« ngh‹w ãfœÎfS«
FHªijfë‹ kdey« F‹Wtj‰F bgU« fhuzkhf mik»wJ. gŸëæš
FHªijfë‹ ÛJ el¤j¥gL« t‹Kiw FHªijfë‹ kdts®¢Á ghÂ¥gÂš bgU«
g§F t»¡»wJ.
FHªijæ‹ ey« v‹gJ jhæ‹ ey¤Âid rh®ªnj cŸsJ. jhŒ¡F V‰gL«

Rfä‹ik FHªij¡F« vëjhf X£o¡ bfhŸ»wJ. r¤j‰w czÎ Ãwªj FHªij
k‰W« taJg£l FHªijfë‹ kdey« k‰W« clšey« F‹Wtj‰F fhuzkhf
és§F»wJ. ég¤J¡fshY« Kiwahd Mnyhridæšyhkš jtwhd kUªJfis
c£bfhŸSjyhY« FHªijfŸ Cdkila neçL»wJ.
k‰w FHªijfŸ nghš Ït®fŸ éisahLtJ, go¥gJ, j‹id¤jhnd

ghJfh¤J¡ bfhŸtj‰F Ïayhjt®fshf cŸsd®. x›bthU FHªij¡F«
mo¥gilænyna cŸsh®ªj cæ® thG« cçik c©L. njÁa¡ fšé¡ bfhŸifæš
kh‰W¤ ÂwDila FHªijfS¡F mid¤J¥ gŸëfëY« nr®¡if tH§f¥gl
nt©Lbk‹W Tw¥g£LŸsJ. fšé c¤Âuthj¤ Â£l« k‰W« Kiwrhuh¡ fšé
mik¥òfëY« kh‰W¤ ÂwDila FHªijfë‹ nr®¡if¡fhd cçik 1995 M«
M©o‹ kh‰W¤ÂwDilnah® rkthŒ¥ò k‰W« cçik¢ r£l¤Â‹go
tH§f¥g£LŸsJ. gŸëæš ÏlxJ¡ÑL muR gâæš Ïl xJ¡ÑL bgw
kh‰W¤ÂwDilnahU¡F r£l¥go cçikfŸ cŸsJ.
ÏªÂa muÁaš rhrd r£l¤Â‹ éÂ 41 kh‰W¤ÂwDila FHªijfë‹ fšé

k‰W« Ãwey‹fS¡F mÂfK¡»a¤Jt« bfhL¤JŸsJ. FHªijfë‹ cçikfŸ
Ûjhd cl‹go¡ifæ‹ éÂ 23 kdßÂahfnth mšyJ clš ßÂahfnth, ghÂ¡f¥g£l
FHªijfS¡F« Rakçahij, j‹åiwÎ Kjèat‰iw c©lh¡f Toajhd,
kh‰W¤ ÂwDila FHªijÍ« r_f¥ gâæš F¿¥Ãl¤j¡f M¡f¥ó®tkhd
g§fh‰W«go¢ brŒtJkhd Ïz¡fkhd NHèš xU KGikahd, bfsutkhd
200
thœ¡if thG« cçik c©L. kh‰W¤Âw‹ cila FHªijfS¡bf‹W ju¥gL«

fšé, gæ‰Á,njf ey¥gâfŸ, kWthœÎ gâfŸ, ntiy¡fhd Ma¤j«,
bghGJngh¡F thŒ¥òfŸ Kjèad kh‰W¤ÂwDila FHªijfS¡F cWÂahf¡
»il¡f tê brŒtjhf mika nt©L« v‹»wJ. éÂ 24 kh‰W¤ÂwDila
FHªijfŸ c¢rg£rkhf mila¡Toa njf Mnuh¡»a¤ij milÍ« cçik
bg‰wt®fŸ. nehŒ¡fhd Á»¢ir k‰W« njfey kW Óuik¤jY¡fhd trÂfis¥
bgWtj‰F« mt®fS¡F cçikÍ©L vd¡ Tw¥g£oU¡»wJ.
r%f kdey guhkupg; G k; / Foe; i j cupikAk;

r%f kdey guhkupg; g pd; mtrpak; :
Foe;ijg; gUtk; xU kdpjdpd; tho;f;ifapy; kpf Kf;fpakhdJ. Vndd;why;

tsu;r;rpAk; Nkk;ghLk; ,g;gUtj;jpy;jhd; kpf mjpfkhf epfo;fpwJ. xU Foe;ij
R+o; e piyNahL rpwg; g hf xj; J tho> tsu MNuhf; f pakhd guhkupg; G R+oy;
mtrpakhfpwJ. cly;uPjpahfTk;> czu;r;rp uPjpahfTk; Ntjidjuhj ghJfhg;ghd
R+oy; Foe;ijf;F ey;y czu;itf; nfhLg;gNjhL tsu;r;rpiaAk; Nkk;gLj;JfpwJ.
Mdhy; gyUf;F ,J xU khiaahfNt ,Uf;fpwJ. FLk;gk;> gs;sp> kw;Wk; r%fj;jpy;
thOk; Foe;ijfs; gy;NtW NtjidfSf;F cl;gLfpwhu;fs;. ,J mtu;fspd;
,ay;ghd tsu;r;rp kw;Wk; Nkk;ghl;bw;F CWtpistpf;fpd;wJ. r%f kw;Wk; FLk;g
R+oy; mtu;fspd; tsu;r;rpf;F rhjfkhf ,y;yhj nghOJ mtu;fspd; cly; kw;Wk;
cstpay; eyk; ghjpg;Gf;F cs;shfpwJ.
,e;jpa kf;fs; njhifapy; %d;wpy; xU gq;F 18 taJf;F cl;gl;ltu;fs;.

Njhuhakhf mjpfkhd Foe; i jfs; . mjhtJ 440 kpy; y pad; Ngu; cs; s du; .
,e;jpahtpy; Foe;ijfs; gytPdkhd R+oypYk; mtu;fspd; cupik ghJfhg;Gf;F
vjpuhd gytpjkhd td;KiwfSf;F Mshf $ba R+oypYk; cs;sdu;. ,j;jifa
td;Kiwfshy; Foe;ij njhopyhsu;> Foe;ij flj;jy;> ghypay; jPqf
; pioj;jy; Nghd;w
gy;NtW td;nfhLik kw;Wk; NkhrbfSf;F cl;gLj;jg;gLfpd;wdu;.
Foe;ijfs; gw;wpa cyfshtpa Ma;T vz;zw;w Foe;ijfs; cly; kw;Wk; cstpay;

uPjpahf MNuhf;fpakw;w kw;Wk; mr;RWj;jf;$ba R+oypy; ,Ug;gjhf $WfpwJ. ,J
mtu;fspd; xl;Lnkhj;j r%fkdey tsu;r;rpia ghjpf;fpwJ ,J Foe;ijfs;
re;jpf;f$ba Mgj;Jfs; kw;Wk; mtu;fspd; gytPdkhd #oy; gw;wpa Mokhd
Ma;it Nkw;nfhs;s J}z;LfpwJ.
201
R%f eyg;gzpahsu;fs; Foe;ijfspd; r%fkdeyg;gpur;ridfis Gupe;Jf;nfhz;L

mtu;fSf;F r%f mstpy; mbg;gil r%f kdeyg;ghuhkupg;G kw;Wk; MjuT
mspf;f Ntz;Lk;.
FHªijfë‹ clš, r_f kdey ts®¢Á
Xt;nthU Foe;ijapd; tsu;r;rp vd;gJ cly;> czu;T> mwpT kw;Wk; r%f

tsu;r;rpia Fwpf;fpwJ.
Foe; i jfspd; tsu; r ; r p epiyfis %d; W tiffshf gpupf; f yhk;
• 0-6 taJ Muk;g Foe;ij gUt tsu;r;rp
• 7-12 taJ gs;sp gUt tsu;r;rp
• 13-18 taJ tsupsk; gUt tsu;r;rp
Foe; i jfspd gUt tsu; r ; r p vd; g J ehd; F epiyfspy; eilngWfpwJ.

(v.fh) tsupsk; gUt tsu; r ; r p.
1. cly; uPjpahd tsu;r;rp (Physical Development )
2. kd tsu;r;rp (Emotional Development)
3. r%f tsu;r;rp (Social Development)
; p (Intellectual Development)
4. mwpT tsu;rr
jy; (Free listing)

Foe;ijfis tifg;gLj;Jjy
• njUNthu Foe;ijfs;
• Foe;ij njhopyhsu;
• jj;njLf;fg;gl;l Foe;ij
• Foe;ij jpUkzk;
• flj;jg;gl;l Foe;ij
202
• nfhj;jbik Foe;ij
• gpr;ir vLf;Fk; Foe;ij
• ghypd ghFghLs;s Foe;ij
• khw;Wj;jpwd; cila Foe;ij
• muthzp Foe;ij
• mdhij Foe;ij
• khw;whe;jha; Foe;ij
• ghypay; jPq;fpioj;jYf;F Mshd Foe;ij
• ghypay; Ruz;lYf;Fs;shd Foe;ij
• gpsTgl;l FLk;gj;jpy; cs;s Foe;ij
• Njtjhrp Kiw Foe;ij
• kj rk;ge;jkhd ek;gpf;ifahy; ghjpf;fgl;l Foe;ij
• Nguplu; fhyq;fspy; ghjpf;fg;gl;l Foe;ij
• tPl;iltpl;L Xbg;Nghd Foe;ij
• Fb kw;Wk; Nghijg; gof;fk; cs;s Foe;ij
Foe;ijfs; kPjhd epjo;Tfspd; ghjpg;G (Impact of Events on Children )
• cly; (Physical)
• mwpT (Intellectual)
• czu;r;rp (Emotional)
• r%fk; (Social)
203
r%fj;NjhL xd;wp tho cjTgtu;fs; (Agents of Socialisation)
• Kjy; epiy (Primary)
• ,uz;lhk; epiy (Secondary)
• %d;whk; epiy (Tertiary)
Foe;ijfs; kPJ mf;fiw cilatu;fs; (Concerns of Children)
ngw;Nwhu;> jdpkdpjd;> gs;sp> xj;j tajpdu;> kw;Wk; r%fk;.
Foe;ijfSf;fhd r%f kd ey guhkupg;gpd; El;gq;fs; (Techniques of Psycho

Social care for Children)
• $u;e;J Nehf;Fjy; (Observation)
• ftdNkhL Nfl;ly; (Listening)
• gupTfhl;Ljy; (Empathy)
• tsk; ngw;wpUj;jy; (Resourcefulness)
• typik Cl;Ljy; (Reassurance)
• md;whl tof;fq;fisf; filgpbj;jy; (Normalize Routine Activities)
• tpisahl;L kw;Wk; gpw nray;ghLfis Cf;Ftpj;jy; (Encourage play and

other activities )
Foe;ijfNshL njhlu;G nfhs;Sk; top Kiwfs; (Process of relating to children)
• md;NghL ,Uj;jy; (Be warm)
• el;ghf ,Uj;jy; (Be Friendly)
• Foe;ijNahL ,Uj;jy; (Be with the child)
• Neu;ikahfTk; ntspg;gilahfTk;> njspthfTk; ,Uj;jy; (Be frank)
• msTf;fjpfkhd mwpTiuia jtpu;j;jy; (Avoid flooding of advice)
204
• Foe;ijia Vw;Wf;njhs;Sjy; (Accept the child)
• Foe;ijia kjpj;jy; (Respect the child)
elj;ij tpjpKiwfs; (Code of conduct)
1. xUtupd; vy;iyia mwpe;jpUj;jy; (Knowing one’s limitations)
2. Ra ntspg;ghL (Self - Disclosure)
3. ghugl;rkpd;ik (No favours)
4. rpwg;G vr;rupf;iffs; (Special precautions)
; p gpujpgypg;G (Positive and Negative transference)

5. Neu;kiw / vjpu;kiw czu;rr
newpahsu; nra; a f; $ baJ (Do’s)
• fUj;Jf;fspy; njspT ,Uj;jy;
• jfty; Nrfupj;jy;
• mZFKiw ghFghlw;wjhf ,Uj;jy;
• Foe;ijapd; kdepiyia mwpe;J nfhs;Sjy;
• Foe;ijapd; czu;TfSf;F kjpg;G mspj;jy;
• ep[tho;f;ifAld; njhlu;G gLj;jpf; $Wjy;
• Cf;fg;gLj;Jjy;
• cw;rhfg;gLj;Jjy;
• Fuypy; Vw;w ,wf;fj;Jld; NgRjy;
• cs;@u; nkhopapy; NgRjy;
• vspikahd Njhw;wk; kw;Wk; Gj;Jzu;Tld; ,Uj;jy;
• fw;Wf; nfhs;gtuhfTk; > fw;Wf; nfhLg;gtUf;Fkhd kdepiyapy; ,Uj;jy;
• jfty; mwptpay; G+u;tkhfTk; > Mjhu G+u;tkhdjhfTk; ,Uj;jy;
205
• Foe;ijfis mq;fPfupj;J Vw;Wf;nfhs;Sjy;
• Neu Nkyhz;ikia filgpbj;jy;
• Mtzg;gLj;Jjy;
• Neu;kiwahd rpe;jid ,Uj;jy;
newpahsu; nra;af; $lhjJ (Don’ts)
• Kd; jahupg;G ,y;yhky; nry;yf;$lhJ
• jz;lid nfhLf;ff;$lhJ
• xg;gpl;Lg; Ngrf;$lhJ
• Mlk;gukhf ,Uf;ff; $lhJ
• fUj;J njsptpy;yhky; ,Uf;ff; $lhJ
• fhyjhkjkhfr; nry;yf; $lhJ
• Foe;ijfspd; fUj;Jf;fis myl;rpag; gLj;jf;$lhJ
• Nfhgg;glf; $lhJ
• ftdk; rpjwf;$lhJ
• Nrhu;thf ,Uf;ff;$lhJ
• jPa gof;fj;jpw;F Kd;khjpupahf ,Uf;ff;$lhJ
• mjpfkhd mwpTiu $wf;$lhJ
• Foe;ijfis tw;GWj;jf;$lhJ
• nrhe;j tpUg;G ntWg;Gfis fhl;lf;$lhJ
206
Foe;ijfspilNa gad;gLj;jg;gLk; r%f kdeyg; guhkupg;gpd; Clfq;fs;:- (Using

Psycho social care Mediums with children)
• Kfghtid (Facial expressions)
• fUj;Jg;gl ml;il (Thematic story card)
• FLk;g tiuglk; (Family portrait)
• Xtpak; tiujy; (Drawing)
• vOJjy; (writing)
• nghk;ikfs; (Dolls)
XUq;fpize;J gzpahw;Wjy; (Networking)
FLk;gk; gs;sp
njhz;L
r%fk; Foe;ij
epWtdq;fs;
Rfhjhuk; fhty;
epiyak;
207
Foe;ijfSf;F cjTtjw;fhd nray; tbtk;;: ((Helping process fo children))
epfo;tpd; r%f kdey Foe;ij Rakjpg;G

czu;T> kupahij>
jhf;fk; tsu;r;rp ghjpj;jy;
elj;ij> ghjpj;jy;
Foe; i jfSf; F
cjTq;fs;
czu;T> cly; uPjpahd cly;> czu;T uPjpahd

kPz;L tUtjw;F
gpur;riidia gpur;ridia vg;gb
cjtp nra;Aq;fs;
milahsk; fhZjy; Fiwg;gJ
,it top tFf;Fk; R+o;epiyNahL xj;Jg;NghFjy;>

Rakjpg;Gk; R+o;epiyAk; Nkk;gLk;.
r%f kdey
tsu;r;rp Nkk;gLk;
208
FHªij ghJfh¥ò r£l§fŸ
e« eh£o‹ muÁayik¥ò rhrd¥go FHªijfŸ ghJfh¥ò v‹gJ mo¥gil

cçikahF«.
• r£l¤Â‹ K‹ midtU« rk« vd muÁaš mik¥ò rhrd¤Â‹ 14tJ nfh£ghL

TW»wJ.
• rhÂ,rka«,Ïd«,bkhê,ghš,Ãw¥Ãl« ngh‹w fhuz§fS¡fhf vªj xU

egiuÍ« ghFgL¤j¡TlhJ vd muÁaš mik¥ò rhrd¤Â‹ 15tJ nfh£ghL
TW»wJ.
• Ru©l¥gLjš k‰W« bghUshjhu« fhuzkhf ãuhjuthf él¥gLjèèUªJ

ÏisP®fŸ fh¥gh‰w¥gl nt©L« vd nfh£ghL 30‹ ÃçÎfŸ Ï, v~¥
TW»‹wd.
• 14 taÂ‰F£g£l FHªijfis bjhê‰rhiyfëY«, Ru§f§fëY«

mghafukhd vªjbthU ntiyæY« mk®¤j¡TlhJ vd 24tJ nfh£ghL
TW»wJ.
• muÁayik¥ò r£l ÃçÎ 21-‹ go 6 taJ Kjš 14 taÂ‰F£g£l mid¤J

FHªijfS¡F« muR f£lha Ïytr fšéia tH§f nt©L«.
• nkY« muÁayik¥ò r£lÃçÎ 45-‹ go 6taJ ó®¤ÂahF« tiu mid¤J

FHªijfS¡F« gŸë K‹ gUt ghJfh¥ò k‰W« fšé tH§f muR mid¤J
Ka‰ÁfisÍ« vL¡f nt©L«.
• muÁayik¥ò rhrd¤Âš Tw¥g£LŸs Ïªj mo¥gil cçikfŸ

mid¤ijÍ« bgw FHªijfS¡F cçik cŸsJ.
FHªij bjhêyhs® (jL¥ò k‰W« Kiw¥gL¤Jjš) r£l« 1986 :
14 taÂ‰F£g£l FHªijfis ÅL, fil, X£lšfŸ, bjUnthu cztf§fŸ,

czÎ éLÂfŸ, R‰Wyh jy ika§fŸ k‰W« vªj xU bjhêš JiwæY« ntiy¡F
mk®¤Jtij Ï¢r£l« jil brŒ»wJ.
209
ghša éthf jil r£l« 1929 :
18 taÂ‰F Fiwthd taJila bg©iz 18èUªJ 21taJ ãu«ghj M©

mšyJ 21 taÂ‰F nkyhd M© ÂUkz« brŒjš F‰wkhF«.
ég¢rhu fl¤jš (jL¥ò) r£l« 1956 :
bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ ég¢rhu¤Âš <LgL¤j¥gLtijÍ«,

ég¢rhu¤bjhêš òça fl¤j¥gLjiyÍ« Ï¢r£l« jil brŒ»wJ.
ÏisP® ÚÂ (guhkç¥ò k‰W« ghJfh¥ò) ÂU¤j¥g£l r£l« 2006
r£lßÂahf F‰wäiH¤JŸsjhf
ghJfh¥ò/guhkç¥ò njit¥gL«
fUj¥gL« FHªijfS¡F r£l
FHªijfis ghJfh¤jš
ghJfh¥ò
ÏisP® ÚÂ r£l ÃçÎ 23 Kjš 26 tiu ÑœfhQ« brašfŸ F‰w«
• FHªijia mo¤J J‹òW¤Jjš
• òw¡fâ¤jš
• FHªij ntiy / bfh¤joikahf it¤ÂU¤jš
ÏªÂa F‰wéaš r£l ÃçÎfŸ 312 Kjš 318 tiu ÑœfhQ« brašfŸ F‰w«
• bg© fUit mê¥gJ
• FHªij cæUl‹ Ãw¡f jilahŒ ÏU¥gJ
• FHªij Ãw¥ig kiw¤J cliy ufÁakhf òij¥gJ
fUé‹ ãiy¥gh£il f©l¿Í« EQ¡f Kiw (jtwhf ga‹gL¤Jtij

f£L¥gL¤Jjš k‰W« Kiw¥gL¤Jjš) r£l« 1994:
• bg© ÁRit mê¡F« neh¡Fl‹ fUéš cŸs ÁR Mzh, bg©zh vd

f©l¿jiy Ï¢r£l« jL¡»wJ. mKèš ÏU¡F« Ïju ÏªÂa r£l§fisÍ«,
r£l ÃçÎfisÍ«, FHªijfS¡F vÂuhf ÏiH¡f¥gL« F‰w§fis jL¡f
ga‹gL¤jyh«.
210
FHªij ghJfh¥ò mik¥òfŸ
FHªijfis ghJfh¡f gy FHªij ghJfh¥ò mik¥òfŸ brašgL¤j¥g£L

tU»‹wd. mitfëš Áy
ÏisP® ÚÂ r£l ghJfh¥ò mik¥òfŸ
FHªij ey FGk« ÏisP® ÚÂ FGk«
1. FHªij ey FGk«
guhkç¥ò k‰W« ghJfh¥ò njit¥gL« FHªijæ‹ Ã‹dâia MŒÎ brŒJ

m¡FHªij¡nf‰w e‹ikia Ï¡FGk« gçªJiu¡F«.
2. ÏisP® ÚÂ FGk«
F‰w«òçªjjhf fUj¥gL« FHªijfis jå ftd¤Jl‹ mt®fS¡Fça

cçikfS¡F v›éj ghÂ¥ò« V‰glh t©z« ifahs ÏisP® ÚÂ FGk§fŸ
V‰gLj¥g£LŸsd.18 taJ ãu«ghj FHªij F‰w« brŒÂU¡F« g£r¤Âš
Ï¡FGk¤Âl« k£Lnk x¥gil¡f¥gl nt©L«.
iršL iy‹ 1098
Mg¤Âš Á¡»ÍŸs FHªijfis cldoahf fh¥gj‰F V‰gL¤j¥g£l mtru

bjhiyngÁ nrit 1098 MF«. jäHf¤Â‹ mid¤J kht£l§fëY« mid¤J kfë®
fhtš ãiya§fëš Ïªj iršLiy‹ 1098 Ïytr bjhiyngÁ nrit Ïa§F»wJ.
v¥bghGJ 1098I miH¡fyh«.
• ghJfh¥g‰w Mg¤jhd NHèš FHªij ÏU¡Fkhdhš
• mdhijah¡f¥g£L ftå¥ghu‰W FHªij ÏUªjhš
• bfh¤joikahfnth, ntiyfënyh mk®¤j¥g£oUªjhš
211
• Á¤Âutij, ghèaš bjhªjuÎ¡F Msh» tªjhš
• FHªijfŸ é‰f¥g£nlh, fl¤j¥g£nlh, mšyJ FHªij ey‹ ghÂ¡F«

t©z« Ïl« kh‰w¥g£oUªjhš
• ghèaš bjhêèš <LgL¤j¥g£lhš
• FHªijæ‹ ey‹ fUJ« eg® mšyJ ghÂ¡f¥g£l FHªij 1098 v©iz

miH¡fyh«.
»uhk gŠrha¤J jiytiu jiytuhf bfh©L »uhk§fŸ njhW«

f©fhâ¥ò FG¡fŸ mik¡f¥gl 05.09.2002 m‹W jäHf murhš (muR Miz
v©.138) Miz Ãw¥Ã¡f¥g£lJ.
212
ii. FHªij nea »uhk¤ Â£l«
FHªijfŸ k‰W« bg©fë‹ K‹nd‰wnk r_f K‹nd‰w¤Â‹

msÎnfhš. j®kòç k‰W« nry« kht£l§fëš FHªijfŸ k‰W« bg©fë‹
thœ¡ifæ‹ ãiyia nk«gL¤Jtj‰fhf Jt¡f¥g£l Â£lnk FHªij nea »uhk¤
Â£l«. Ï¤Â£l¤Âid¢ brašgL¤j kht£l ã®thf«, Íåbr¥ ãWtd«, Ãw bjh©L
ãWtd§fŸ, r_f mik¥òfŸ M»ait xU§»izªJ brašgL»‹wd. nkY«
bg© ÁR bfhiyia xê¤jš, FHªij Mnuh¡»a«, bg© FHªij fšé k‰W«
FHªij ts®¢Á¡fhd mid¤J trÂfisÍ« »il¡f têtif brŒjš ngh‹wit
Ï¤Â£l¤Â‹ Kj‹ik¥ gâfshF«.
FHªij nea »uhk¤ Â£l¤Âš fšé¤Jiwæ‹ g§F
1. »uhk¤Âš cŸsmid¤J gŸëtaJFHªijijfisÍ« gŸëæš nr®¡f

nkkhj¤Âš »uhk¡ fšéFGÎl‹ gŸëtaJ FHªjijfë‹ Å£o‰F
br‹Wfšéæ‹ mtÁa¤ij cz®¤Jjš
2. Ïilã‹w FHªijfë‹ bg‰nwh®fis, »uhknkyh©ik¡ FGÎl‹

rªÂ¤Jkdkh‰w¤ij V‰gL¤Â m¡FHªijfis KiwahdgŸëfënyh,
Ïiz¥ò ika§fënyh nr®¤jš.
3. »uhk¤ÂèUªJxU»nyhÛ£l® bjhiyé‰FŸ Jt¡f¥gŸë Ïšyh é£lhnyh,

Ïa‰if¤ jilfshš gŸë¡F¢ bršyhkš FHªijfŸ ÏUªjhnyh,
m¡»uhk¤Âš fšé fh¥òWÂika« Jt§Fjš.
4. mid¤J»uhk¥ gŸëfisÍ« jukhdfšétH§F« gŸëfshf ju« ca®¤j

njitahd gæ‰ÁfŸ k‰W« brašghLfis nk‰bfhŸSjš.
5. mid¤J gŸëFHªijfS« Áw¥ghdf‰Ã¤jš Ky« mid¤J Âw‹fëY«

Kj‹ik bgw njitahdt‰iw brŒjš.
6. khjªnjhW« eilbgW« »uhkfšé FG,bg‰nwh® MÁça® T£l§fS¡F

»uhknkyh©ik¡ FGédiumiH¤jš.
7. Ïiz¥òika§fŸ, fšé fh¥òWÂika§fëš gæY« FH§ijfS¡F fhy«

jhœ¤jhkš ghlò¤jf§fŸ, neh£LfŸ, vGJbghU£fŸ, fU«gyif, ÓUil,
213
kÂaczÎ, tH§Fjš. f‰Ã¡F« j‹dh®ty®¡F clndgæ‰Á më¤J

khjªnjhU« kÂ¥ò CÂa« tH§Fjš.
8. mo¡fo gŸë¡F tUif juhj FHªijfë‹ bg‰nwh®fis »uhk

nkyh©ik¡ FGÎl‹ rªÂ¤J bjhl®ªJ gŸë¡F tUif juit¤jš.
9. gŸëæ‹ R‰Wòw§fis R¤jkhfguhkh¤jš, R¤jkhffê¥Ãl§fis,

guhkç¤jš, ghJfh¡f¥g£l FoÚ® »il¡f¢brŒjš.
10. gŸë FHªijfëilna j‹ R¤j«, fê¥giw br‹W tªj Ã‹D«, czÎ

c©Q« K‹ò« iffis nrh¥ò ngh£L R¤j« brŒjš, R¤jkhd ÓUilæš
gŸë¡F tUjš ngh‹w e‰gH¡ftH¡f§fis cUth¡Fjš.
11. »uhk nkyh©ik¡ FG T£l§fëš fyªJ bfh©L g§fh‰Wjš.
12. FHªij nea»uhk¤ Â£lälš, gæ‰Á el¡F« Kjš ehŸ k‰W« 5« ehŸ »uhk
T£l¤Âš fyªJbfhŸsš.
FHªij nea »uhk¤ Â£l¤Âš C£l¢r¤Jiwæ‹ g§F
1) »uhk¤Âš 0-3 taJ¡ FHªijfisvilgh®¤JgÂÎbrŒjš. FHªijfis

vilgh®¤J gÂÎ brŒjš. FHªijfë‹ jhŒfël« ts®¢Á m£ilia tH§»,
FHªijæ‹ ãiyia¡ T¿ Mnyhrid tH§Fjš.
2) r¤JkhÎ tH§f¥gl nt©oa FHªijfS¡F« Kiwahf tH§Fjš m§f‹

thoika¤Â‰FmU»YŸsÁWFoæU¥òfS¡F jhŒkh®fŸ _ynk,
j‹dh®ty® _ynkh r¤JkhÎ tH§Fjš.
3) ts® Ïs« bg©fS¡F ÏU«ò r¤Jkh¤Âiu tH§F« nghJ mj‹

mtÁa¤ij¥ g‰¿ TWjš.
4) »uhk nkyh©ik¡ FGé‹ cjéÍl‹ »uhk¢ bréèaUl‹ ÏizªJ, vil

Fiwªj FHªijfë‹ jhŒfŸ f®¥Ãâ¥ bg©fS¡fhdMnyhrid¡
T£l§fëš fyªJ bfhŸSjš, Å£o‰F¢ br‹W Mnyhrid tH§Fjš.
5) tsçs« bg©fŸ k‰W« f®¥Ãâ¥ bg©fS¡fhf C£l¢ r¤J czÎ

jahç¤jš k‰W« C£L« brašés¡f¡ T£l§fis»uhk¢ bréèÍl‹
ÏizªJ el¤Jjš.
214
6) FHªijnea»uhk¤ Â£lälš T£l§fëš Kjš ehŸ k‰W« Iªjh« ehŸ

T£l§fëš fyªJbfhŸsš.
FHªij nea »uhk¤ Â£l¤Âš tUthŒ Jiwæ‹ g§F
1) Ãw¥ò rh‹W bgWtJ FHªijæ‹ mo¥gil cçik. Ãw¥ò¢ rh‹WbgW« tê

Kiwia jftš gyif _yK« j©nlhuh _yK« »uhk k¡fS¡F bjçé¤jš.
2) FHªijÃwªj 21 eh£fS¡FŸ FHªijæ‹ bg‰nwçläUªnjh,»uhk¢

bréèa® gÂÎ¡ F¿¥òlndh tU« foj¤ij¥ bg‰W¡ bfh©LÃw¥ò¢
rh‹WtH§Fjš.
3) fhy« jhœ¤Â Ãw¥ò¢ rh‹Wnfhu¥gL« kDjhu®fS¡F j¡f têKiwfis¡

T¿, rh‹W bgw cjé brŒjš.
FHªij nea »uhk¤Â£l¤Âš Cuf tsh¢Á¤ Jiw k‰W« cŸsh£Á

ÃuÂãÂfë‹ g§F
1) ghJfh¡f¥g£lFoÚ® »uhk¤Â‹ mid¤JFL«g§fS¡F« »il¡f¢ brŒjš.
2) »uhk¤Âš Ï‹D« fê¥giwtrÂ ÏšyhjÅLfS¡F, KG Rfhjhu¤ Â£l¤Â‹

_y« fê¥giw f£l cjébrŒjš.
3) fê¥giwæ‹ mtÁa¤ij¥ g‰¿ k¡fS¡F éê¥òzh®Î V‰gl

brŒÂ¤JiwfŸ,és«gu¤Jiwngh‹wmuR¤ JiwfŸ _yK«, bjh©L
ãWtd§fë‹ bjUehlf§fŸ _yK« ãfœ¢ÁfŸ V‰ghLbrŒjš.
4) »uhk¤ bjU¡fëš fêÎÚ® btëna‰w«,F¥ig¡ FêfŸ, gŸëFHªij

fh¥gf§fŸ R‰W¥òw¤ öŒik M»at‰iw guhkç¤jš.
5) FHªij¤ bjhêyhs®fisntiy¡Fmk®¤J« ãWtd§fë‹ ÛJ cça

elto¡ifvL¤jš.
6) »uhk¤Jfilfëš mnaho‹ fyªjc¥òk£Lnké‰f¥gLtijf©fhâ¤jš.

nuõ‹ filfëš muR c¥ò jilæ‹¿ »il¥gij f©fhâ¤jš.
7) FHªijnea »uhk Â£l« bjhl®ghd FG¡fS¡F j§Fäl« V‰ghL brŒjš,

FG¡fŸ el¤J« C®ty«, T£l‡fëš jtwhJ g§nf‰wš.
215
8) »uhknkyh©ik¡ FGédç‹ nfhç¡iffis gçnthL ãiwnt‰Wjš.
9) »uhknkyh©ik¡ FGé‹ M©Lbraš Â£l§fisCuh£Áæ‹ Â£l¤Âš

nr®¤jš.
10) FHªijfS¡F éisah£ol«, CŠrš, rW¡F¥ gyif ngh‹w rhjd§fSl‹

Toa ó§fh¡fŸ mik¤jš.
11) »uhk¤Âš bg©fismo¤J J‹òW¤jš, FHªijfis Á¤Âutij brŒjš

ngh‹w ãfœ¢ÁfŸ eilbgwhkš f©fhâ¤jš.
216

3rd Book - Village P PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3rd Book - Village P PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FμP EÒÍõm] Aø©¨¦PÎß

£°Ø] øP÷¯k & 3

©Ûu ÷©®£õmiÀ Fμõm]PÐUPõÚ uPÁÀPÒ

©õ{» FμP ÁÍºa] {ÖÁÚ®

2. FL«g ey« k‰W« C£l¢r¤J 41

3. gšntW nehŒ jL¥òKiwfŸ 81

i) bjh‰wh nehŒfŸ F¿¤j éê¥òz®Î 83

ii) Ïja nehŒ k‰W« ca® Ïu¤j mG¤j« 92

iii) ÚçêÎ nehŒ 103

iv) fU¥igthŒ ò‰W nehŒ 110

v) kh®gf¥ ò‰W nehŒ 118

4. ghšéid nehŒ 129

5. v¢.I.é. / vŒ£° F¿¤j éê¥òz®Î 135

6. kåj nk«ghL« ü‰wh©L F¿¡nfhS« 173

7. FHªijfŸ ey« 179

i) FHªijfŸ ghJfh¥ò cçikfŸ 181

ii) FHªij nea »uhk¤ Â£l« 213

1. jhŒ nrŒ ey«

Ïu¤j nrhif cŸsjh

1. jhŒ nrŒ ey«

 FL«g¤Âš xU rªnjhõkhd Nœãiy ÏU¥gJ f®¥Ãâ¡F äfÎ« mtÁa«

 kdÂš rªnjhõ« ÏUªjhšjh‹, f®¥gfhy¤Âš ÁRé‹ ts®¢Á e‹whf

 f®¥g fhy¤Âš ešy fU¤J¡fŸ, ghlšfŸ nf£gJ ešyJ

Kjš _‹W khj§fS¡FŸ brŒant©oait

Ïu©lhtJ k‰W« _‹whtJ khj¤Âš

 Ïu¤j éU¤Â kh¤Âiu Âd« x‹W Åj« 100

 vil TL»wjh v‹W m¿jš k‰W« Ïuz #‹å

filÁ _‹W khj§fS¡FŸ brŒant©oait

 bjhl®ªJ Ïu¤j mG¤j« gh®¤jš, vil

 FHªij cyhÎtij m¿jš k‰W« jhŒ¥ghè‹

f®¥Ãâ¥ bg©fŸ nk‰f©l gçnrhjidfŸ nk‰bfhŸs

f®¥Ãâ¥bg© c©znt©oa czÎfŸ

 fhŒf¿fŸ, ÑiutiffŸ, K£il, gH§fŸ, všyh gU¥ò k‰W« jhåa

 tH¡fkhf rh¥ÃLtij él xU g§F mÂfkhf C£l¢r¤J ãiwªj czÎ

 czéš mnaho‹ fyªj c¥ò nr®¡f nt©L«.

 fUnt¥Ãiy bgho, bfh¤jkšè¤ Jitaš, btšy« M»aitfis ÂdK«

 Û‹ k‰W« Ïiw¢Á tiffisÍ« nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.

f®¥Ãâ¥bg©fŸ m‹whl« brŒa nt©oait

 f®¥Ãâ¥bg©fŸ FiwªjJ Ïu©L kâ neukhtJ gfèš XŒÎ vL¡f

 mÂf fdkhd bghU£fis¤ ö¡f TlhJ.

 Å£oš ÁW ÁW ntiyfŸ brŒayh«.

 FL«g¤Âd® midtU« Å£L ntiyfis g»®ªJ bfhŸs nt©L«.

f®¥Ãâ¥ bg© rªnjhõkhf ÏU¥gJ äfÎ« mtÁa«

fLikahd Ïu¤j nrhif

f®¥g fhy¤Âš V‰gl¡Toa mgha m¿F¿fŸ

 bjhl®ªJ 3 khj¤Â‰F nkš thªÂ

 ghj«, fhš, Kf« Å¡f«

 fLikahd Ïu¤j nrhif

 mÂf mséš Ú® ngh¡F

 tæ‰¿š FHªij mirÎ FiwªJ mšyJ mirÎ ÏšyhkèU¤jš

Ït‰WŸ VnjD« xU mgha m¿F¿ ÏUªjhY« clnd

kU¤Jtkid¡F bršY« nghJ

mU»YŸs Ãurt trÂ

 vªj kU¤Jtkidæš Ãurt« gh®¥gJ vd K‹ng KoÎ brŒJ bfhŸs

 jhŒ¡F nt©oa kh‰W JâfŸ k‰W« bryé‰F njitahd xU bjhifia

 Ãurt¤Â‰F¢ bršY«nghJ Ãurt Jizahf ahiu cl‹ miH¤J

 mtru cjé¡F bjhiyngÁ v©. ngh¡Ftu¤J trÂ g‰¿ vGÂ it¤J¡

 Á¡fyhd f®¥g« våš Ãurt tè V‰gLtj‰F K‹ng kU¤Jtkid¡F¡

 mU»YŸs kU¤Jtkid g‰¿Í«, kU¤Jt trÂfis¥ g‰¿Í« K‹ng

 kU¤Jkid¡F¢ bršy VJthd ngh¡Ftu¤J trÂia K‹ng m¿ªJ bfhŸs

 Ïu¤j« njit¥g£lhš Ïu¤j jhd« brŒa cjÎ« cwéd®fŸ, e©g®fŸ g‰¿

 lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé Â£l¤ij ga‹gL¤Â¡ bfhŸs

Mnuh¡»akhd FHªij Ãw¥gj‰F nk‰f©lthW

FL«g¤Âš xU rªnjhõkhd Nœãiy ÏU¥gJ f®¥Ãâ¡F äfÎ« mtÁa«

kdÂš rªnjhõ« ÏUªjhšjh‹, f®¥gfhy¤Âš ÁRé‹ ts®¢Á e‹whf

f®¥g fhy¤Âš ešy fU¤J¡fŸ, ghlšfŸ nf£gJ ešyJ

Ïu¤j éU¤Â kh¤Âiu Âd« x‹W Åj« 100

vil TL»wjh v‹W m¿jš k‰W« Ïuz #‹å

bjhl®ªJ Ïu¤j mG¤j« gh®¤jš, vil

FHªij cyhÎtij m¿jš k‰W« jhŒ¥ghè‹

fhŒf¿fŸ, ÑiutiffŸ, K£il, gH§fŸ, všyh gU¥ò k‰W« jhåa

tH¡fkhf rh¥ÃLtij él xU g§F mÂfkhf C£l¢r¤J ãiwªj czÎ

czéš mnaho‹ fyªj c¥ò nr®¡f nt©L«.

fUnt¥Ãiy bgho, bfh¤jkšè¤ Jitaš, btšy« M»aitfis ÂdK«

Û‹ k‰W« Ïiw¢Á tiffisÍ« nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.

f®¥Ãâ¥bg©fŸ FiwªjJ Ïu©L kâ neukhtJ gfèš XŒÎ vL¡f

mÂf fdkhd bghU£fis¤ ö¡f TlhJ.

Å£oš ÁW ÁW ntiyfŸ brŒayh«.

FL«g¤Âd® midtU« Å£L ntiyfis g»®ªJ bfhŸs nt©L«.

bjhl®ªJ 3 khj¤Â‰F nkš thªÂ

ghj«, fhš, Kf« Å¡f«

fLikahd Ïu¤j nrhif

mÂf mséš Ú® ngh¡F

tæ‰¿š FHªij mirÎ FiwªJ mšyJ mirÎ ÏšyhkèU¤jš

vªj kU¤Jtkidæš Ãurt« gh®¥gJ vd K‹ng KoÎ brŒJ bfhŸs

jhŒ¡F nt©oa kh‰W JâfŸ k‰W« bryé‰F njitahd xU bjhifia

Ãurt¤Â‰F¢ bršY«nghJ Ãurt Jizahf ahiu cl‹ miH¤J

mtru cjé¡F bjhiyngÁ v©. ngh¡Ftu¤J trÂ g‰¿ vGÂ it¤J¡

Á¡fyhd f®¥g« våš Ãurt tè V‰gLtj‰F K‹ng kU¤Jtkid¡F¡

mU»YŸs kU¤Jtkid g‰¿Í«, kU¤Jt trÂfis¥ g‰¿Í« K‹ng

kU¤Jkid¡F¢ bršy VJthd ngh¡Ftu¤J trÂia K‹ng m¿ªJ bfhŸs

Ïu¤j« njit¥g£lhš Ïu¤j jhd« brŒa cjÎ« cwéd®fŸ, e©g®fŸ g‰¿

lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé Â£l¤ij ga‹gL¤Â¡ bfhŸs

Ãwªj xU kâ neu¤Â‰FŸ jhŒ¥ghš bfhL¥gJ äfÎ« K¡»a«. ÏJnt Kjš

ÃwªjÎl‹ 6 khj¤Â‰F bjhl®ªJ jhŒ¥ghš k£Lnk ju nt©L«. jhŒ¥ghš

jhŒ¥ghš bfhL¥gjhš FHªij¡F tæ‰W¥ngh¡F, thªÂ, fhŒ¢rš M»ait

jhŒ¥ghš bfhL¡F«nghJ jhŒ všyh tifahd czÎfisÍ«

Ïu©L tUl§fS¡F bjhl®ªJ jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«.

R¤jkhd Ïl« k‰W« NHš.

bjh¥òŸ bfhoia¡ f£l R¤jkhd üš mšyJ »L¡».

Ãurt tè ÂObud ã‹WéLjš

Úo¤J ã‰F« Ãurt tè

fh£Lky« fyªj ãw¤Âš Ú®¥ngh¡F

jh§f Koahj bjhl®ªJ tU« fLikahd mo tæ‰Wtè

mÂfkhf éa®¤jš, jhf«, gj£l¥gLjš

FHªijæ‹ bjh¥òŸ bfhonah, ifnah, fhnyh btëæš tUjš

FHªijæ‹ mirÎ ã‹WéLjš

tè¥ò mšyJ #‹å

Ãurt cW¥Ãš V‰gL« fha§fŸ

eŠR¡ bfho KGikahf btënawhkš ÏU¤jš

J®eh‰w¤Jl‹ Ãw¥ò cW¥Ãš fÁÎ

ÂdK« g¤Âaäšyhkš mÂf msÎ czit e‹whf rh¥Ãl nt©L«.

j©Ù® ãiwa Fo¡f nt©L«.

ÁW ntiyfŸ brŒa nt©L«.

Ñiu tiffŸ, g¢ir¡ fhŒf¿fŸ czéš nr®¤J¡ bfhŸs nt©L«.

ÂdK« Fë¡f nt©L«.

R¤jkhd Milfis cL¤j nt©L«.

m§f‹tho gâahsçl« r¤JzÎ bg‰W¡bfhŸs nt©L«.

FL«g¤Âd® jhæl« m‹ò« MjuÎ« fh£l nt©L«.

ÁRit¡ ftå¥gÂš cjt nt©L«.

kd cis¢riy¤ jé®¡f cjt nt©L«.

Å£L ntiyia g»®ªJ bfhŸs nt©L«.

kU¤Jt cjé njit¥g£lhš jhia clnd kU¤Jtkid¡F miH¤J¢ bršy

FHªijia R¤jkhd iffshš bg‰W¡ bfhŸs nt©L«. FHªijia

Ãwªj xU kâ neu¤Â‰FŸ jhŒ¥ghš bfhL¡f nt©L«. Kjš 3 eh£fŸ

xU Áy jhŒkh®fŸ FHªij¡F ghš nghjéšiy v‹W« mšyJ FHªij

FHªij r¥Ã¡ Fo¡f Fo¡f¤ jh‹ ghš e‹whf Ru¡F«.

FHªij mG«nghJ všyh« jhŒ¥ghiy bfhL¡f nt©L«. ÏuéY« jhŒ¥ghš

Ãuré¤j jhŒ e‹whf r¤JŸs czÎ c©z nt©L«. ftiy¥glhkš

bjh¥òŸ bfhoia v¥nghJ« <uäšyhkš R¤jkhf it¡f nt©L«.

bjh¥òŸ bfhoæš rh«gš, gÎl®, nj§fhŒ v©bzŒ, kŠrŸ, k©, rhz«

Ãw¥ò vil 2 »nyhÎ¡F Fiwthf ÏUªjhš clnd FHªij¡F Áw¥ò ftd«

bjhl®ªJ khj« xU Kiw vil vL¤J¥ gh®¤J nghJkhd msÎ vil

FHªij ÃwªjÎl‹ f©fis R¤j« brŒa nt©L«. x›bthU f©Q¡F«

FHªij¡F¡ f© ik nghl¡TlhJ. ÏJ f©fis ghÂ¡F«.

FHªijia¤ ö¡F« eg® ö¡F« K‹ iffis e‹whf nrh¥ò ngh£L¡ fGt

ÃwªjÎl‹ FHªij¡F fhr nehŒ¤ jL¥ò CÁ, kŠrŸ fhkhiy jL¥ò CÁ

Ãw¥ò vil 2 »nyhé‰F Fiwthf ÏU¤jš

bjh¥òŸ bfhoæèUªJ Ïu¤j« fÁjš

jhŒ¥ghš Fo¡f Ïayhik

clèš VnjD« FiwghL