Professional Documents
Culture Documents
Araling Panlipunan Grade 8 Module Whole PDF
Araling Panlipunan Grade 8 Module Whole PDF
Daigdig
PANIMULA
DRAFT
tuluyang mapaunlad ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na
pakikiayon sa kapaligiran, nabigyang daan ang pagtatatag ng maunlad na
pamayanan at kalinangang kultural na tinawag na kabihasnan.
2
Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang mga sumusunod.
DRAFT
Aralin 3 kabihasnan sa daigdig.
Nasusuri ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay sa
politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at lipunan
Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa
mga pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
3
3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng
kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan,
relihiyon, mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng
pagsulat? (K)
A. imperyo C. kalinangan
B. kabihasnan D. lungsod
DRAFT
March 24, 2014 Indonesia
http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b
Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng Indonesia?
(P/S)
A. Tropikal na klima
B. Maladisyertong init
C. Buong taon na nagyeyelo
D. Nakararanas ng apat na klima
4
7. Alin sa mga sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng
prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya?
(P/S)
I. agrikultura III. labis na pagkain
II. kalakalan IV. pangangaso
DRAFT
kalakalan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng
metal.
5
10. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng
angkop na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan sa
Mesopotamia. (P/S)
A. w at z C. y at z
B. x at y D. z at w
DRAFT
11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram?
(P/S)
6
13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar
bilang isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya? (U)
A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
DRAFT
relihiyon.
7
17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang
heograpiya-kasaysayan? (U)
A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang
bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang
dulot ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak
nito.
DRAFT
madaling masakop ang mga teritoryo nito.
B. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na
magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
C. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba
pang bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng
8
20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang
inihandog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon?
(U)
A. Limitado lamang ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa
pagnakaw ng mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura
nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang
naimbento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat
maging asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
DRAFT
Sa iyong pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig, malaki ang bahaging
ginagampanan ng heograpiya sa paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong
sinaunang panahon. Sa pagbubukas ng bagong asignatura sa ikawalong grado,
una mong pagtutuunan ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daigdig.
Tatalakayin sa araling ito kung paano nakaaapekto ang heograpiya sa pamumuhay
ng mga tao.
ALAMIN
Gawain 1. GEOpardy!
9
Pacific Ocean Antarctica gubat
DRAFT
Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig?
Halimbawa:
(Pacific Ocean)
10
PAUNLARIN
DRAFT
siyentipikong pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.
Ipinakikita sa Diyagram 1.1 ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya:
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
11
Limang Tema ng Heograpiya
Lokasyong Absolute na gamit ang
mga imahinasyong guhit tulad ng
latitude line at longitude line na
Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan bumubuo sa grid. Ang pagkukrus ng
ng mga lugar sa daigdig dalawang guhit na ito ang tumutukoy
sa eksaktong kinaroroonan ng isang
na may dalawang lugar sa daigdig
pamamaraan sa pagtukoy
Relatibong Lokasyon na ang batayan
ay mga lugar at bagay na nasa
paligid nito. Halimbawa ang mga
Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang anyong lupa at tubig, at mga
natatangi sa isang pook estrukturang gawa ng tao
DRAFT
na may dalawang Katangian ng kinaroroonan tulad ng
pamamaraan sa pagtukoy klima, anyong lupa at tubig, at likas
na yaman
Katangian ng mga taong naninirahan
tulad ng wika, relihiyon, densidad o
dami ng tao, kultura, at mga
Rehiyon: Bahagi ng daigdig na
12
Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang sumusunod na mga pangungusap. Pansinin ang
bawat sitwasyon tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at
kapaligiran, at paggalaw.
DRAFT
8. Islam ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi Arabia.
9. Ang Singapore ay nasa 1º 20ʹ hilagang latitud at 103º 50ʹ silangang
longhitud.
10. Español ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
[Lugar]
[Lokasyon] [Rehiyon]
[Bansa]
[Interaksyon ng tao
[Paggalaw]
at kapaligiran]
Pamprosesong Tanong
13
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral ng
katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa heograpiya
ng isang bansa?
DRAFT
March 24, 2014
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa
posisyon ng daigdig sa solar system?
14
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.
DRAFT
Ang daigdig ay may
plate o malalaking Estruktura ng Daigdig
masa ng solidong bato
na hindi nananatili sa
posisyon. Sa halip, ang
mga ito ay gumagalaw
15
Talahanayan 1.1: Ilang Mahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig
DRAFT
107,320 km bawat oras
Orbit sa Araw Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
http://images.yourdictionary.com/internat
Glossary.html
http://www.avontrail.ca/coordinates.html ional-date-line
16
http://2012books.lardbucket.org/books/regional-geography-
of-the-world-globalization-people-and-places/s04-01-
geography-basics.html
Tinatawag na latitude Ang equator ang Ang Tropic of Cancer ang pinaka -
ang distansyang humahati sa globo sa dulong bahagi ng Northern Hemisphere
angular sa pagitan ng hilaga at timog na direktang sinisikatan ng araw.
dalawang parallel hemisphere o hemispero. Makikita ito sa 23.5o hilaga ng equator.
patungo sa hilaga o Ito rin ay itinatakdang
timog ng equator. zero degree latitude.
Ang Tropic of Capricorn ay ang
pinakadulong bahagi ng Southern
Hemisphere na direkta ring
DRAFT
sinisikatan ng araw. Matatagpuan ito
sa 23.5o timog ng equator.
G Mga Kataga:
K 1. Planetang Daigdig
E
O 2. mantle
C 3. plate
A 4. pagligid sa araw
R 5. longtitude at latitude
K
D
17
Ang Klima
DRAFT
na sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming
habitat o likas na tahanang nagtataglay ng iba’t ibang species ng halaman at
hayop ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga
rainforest, coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at
napakainit ng panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring
mabuhay na mga halaman at hayop dito. Ganito rin ang maaaring asahan sa
DRAFT
kontinente na Pangaea. Dahil sa paggalaw ng continental plate o malaking bloke
ng bato kung saan nakapatong ang kalupaan, nagkahiwa-hiwalay ang Pangaea
at nabuo ang kasalukuyang mga kontinente.
19
May mga kontinenteng nagtataglay ng marami. May pitong kontinente ang
daigdig – Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America, at South America at
Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama sa Australia ang
Oceania tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia, Melanesia, at
Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga
kontinente ng daigdig.
http://geology.com/pangea.htm
DRAFT
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Africa_(orthograp
hic_projection).svg
Samantala, ang Antarctica ang tanging
kontinenteng natatakpan ng yelo na ang kapal
ay umaabot ng halos 2 km. (1.2 milya). Dahil
dito, walang taong naninirahan sa Antarctica
maliban sa mga siyentistang nagsasagawa ng
20
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Europe_orthograp
hic_Caucasus_Urals_boundary.svg
Ang Australia ay isang bansang
kinikilala ring kontinenteng pinakamaliit sa
daigdig. Napalilibutan ito ng Indian Ocean at
Pacific Ocean,at inihihiwalay ng Arafura Sea at
Timor Sea. Dahil sa mahigit 50 milyong taong
pagkakahiwalay ng Australia bilang isang
kontinente, may mga bukod tanging species ng
hayop at halaman na sa Australia lamang
matatagpuan.Kabilang dito ang kangaroo,
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Oceania_(orthogr
wombat, koala,Tasmanian devil, platypus, at
aphic_projection).svg iba pa.
DRAFT
Mexico. Dalawang mahabang kabundukan ang
matatagpuan sa kontinenteng ito – ang
Applachian Mountains sa silangan at Rocky
Mountains sa kanluran.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Location_North_
America.svg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:South_America_(
orthographic_projection).svg
Tinatayang Bilang
Kontinente Lawak (km²) Populasyon ng
(2009) Bansa
Asya 44,614,000 4,088,647,780 44
Africa 30,218,000 990,189,529 53
Europe 10,505,000 728,227,141 47
North America 24,230,000 534,051,188 23
South America 12,814,000 392,366,329 12
Antarctica 14,245,000 -NA- 0
Australia at Oceania 8,503,000 34,685,745 14
21
Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng
daigdig, ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng
South America at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daan-
daang bulkan sa rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
DRAFT
lupaing ito. Habang
tumatagal, patuloy pa rin
ang proseso ng paglawak
ng karagatan sa pagitan nito
at ang paglayo ng dalawang
nasabing kontinente. Ang phillipriley.comswiki.wikispaces.net
paliwang na ito ay batay sa
22
Gawain 6. Three Words in One
Saang kontinente matatagpuan ang mga pook/ hayop na tinutukoy sa bawat
bilang? Isulat ang sagot sa kahon.
1. 2.
Nile Sahara Hudson Appalachian
River Desert Bay Mountains
Egypt Rocky
Mountains
3. 4.
DRAFT
Andes Cape K-2 Lhotse
Mountains Horn
Argentina Tibet
Micronesia Italy
Pamprosesong Tanong
23
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
K-2
DRAFT
Everest
Bundok
Kangchenjunga
Taas (sa metro)
8,848
8,611
8,586
Lokasyon
Nepal/Tibet
Pakistan
Nepal/India
24
Talahanayan 1.5 : Mga Karagatan sa Daigdig
DRAFT
16,400 talampakang
lalim, ang katimugang
dulo ng South Sandwich
Trench, 23,736
talampakang lalim
(7,235 metro)
25
Gawain 7. Illustrated World Map
bundok disyerto
dagat,
look, golpo
bulubundukin ilog
DRAFT
March 24, 2014
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
26
Pamprosesong Tanong
DRAFT
Tukuyin ang uri ng klima ng mga rehiyong may simbolong KL.
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL. .
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.
YL YL
H YL
KL
YL
KL
H
Pinagkunan: phillipriley.comswiki.wikispaces.net
27
Pamprosesong Tanong
DRAFT
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Wika
28
Malaysia, Marshall Islands,
Mayotte, Micronesia, Myanmar,
Austronesian 1,221 5.55 Nauru, New Caledonia, New
Zealand, Niue, Northern Mariana
Islands, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa,
Solomon Islands, Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga,
Tuvalu, United States, Vanuatu,
Viet Nam, Wallis at Futuna
Afghanistan, Albania, Armenia,
Austria, Azerbaijan, Bangladesh,
Belarus, Belgium, Bosnia and
Herzegovina, Brazil, Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech
Republic, Denmark, Fiji, Finland,
France, Germany, Greece,
Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
DRAFT
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia,
Indo-European 436 46.77 Lithuania, Luxembourg, Mace-
donia, Maldives, Myanmar, Nepal,
Netherlands, Norway, Oman,
Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation,
29
Sino-Tibetan 456 20.34 Kyrgyzstan, Laos, Myanmar,
Nepal, Pakistan, Thailand, at Viet
Nam
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
Relihiyon
DRAFT
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa
buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking salik
ito sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming
buhay. Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa
kasalukuyan, nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
Lahi/Pangkat-Etniko
30
tao, gayondin ang pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat.Maraming
eksperto ang bumuo ng ibat ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit
marami rin ang nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring
magpakita rin ito ng maraming diskriminasyon..
Sa kabilang banda, ang salitang “etniko” ay nagmula sa salitang Greek na
ethnos na nangangahulugang “mamamayan.” Ang mga miyembro ng pangkat-
etniko ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at
relihiyon kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling
pagkakakilanlan.
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
DRAFT
sa pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
Pahalang Pababa
1. Kaluluwa ng kultura 2. Relihiyong may pinakamaraming tagasunod
3. Sistema ng mga paniniwala at rituwal 4. Pamilya ng wikang may pinakamaraming
7. Pagkakakilanlang biyolohikal taong gumagamit
ng pangkat ng tao 5. Salitang-ugat ng relihiyon
9. Pamilya ng wikang Filipino 6. Salitang Greek ng “mamamayan”
10. Matandang relihiyong umunlad sa India 8. Pangkat ng taong may iisang kultura at
pinagmulan
31
1 2
3 4
5 6
7 8
DRAFT
10
PAGNILAYAN/UNAWAIN
32
Rubric sa Pagmamarka ng My Travel Reenactment
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Angkop ang pagsasalaysay sa paksang
Pagsasalaysay tinalakay; nakapaloob ang tatlo o higit pang 10
kaalaman ng aralin; madaling unawain ang
pagkakasulat ng kuwento; malinaw ang
pagbasa ng pagsasalaysay habang
isinasagawa ang pagsasadula
Magaling ang pagsasadula ng kuwento;
Pagsasadula mahusay na naipakita ng mga tauhan ang 10
kanilang pag-arte; kapani-paniwala ang
kanilang pagganap
Gumamit ng angkop na props at kasuotan sa
Pagkamalikhain pagsasadula; orihinal at makatotohanan ang 5
ginawang pagsasadula
Kabuuan 25
DRAFT
Pamprosesong Tanong
33
Pamprosesong Tanong
DRAFT
Disenyo Malikhain ang gawang damit; angkop ang kulay
ng Kasuotan at laki ng mga nakasulat at nakaguhit sa damit; 10
malinaw ang mensahe batay sa disenyo
Mahusay ang isinagawang pagmomodelo sa
Pagmomodelo klase; akma ang kilos sa pangkat-etniko o 5
bansang kinakatawan ng modelo
34
Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao
ALAMIN
DRAFT apoy
kahoy
bato
banga
35
Gawain 2. I-R-F (Initial-Refined-Final Idea) Chart
DRAFT
PAUNLARIN
Ape –
Australopithecine – Homo habilis,
sinasabing
Chimpanzee – tinatayang ninuno ng Homo erectus, at
pinagmulan
pinapalagay na makabagong tao; Ape Homo sapiens –
ng tao
pinakamalapit na na may kakayahang mga pangkat ng
kaanak ng tao, ayon sa tumayo nang tuwid homo species
mga siyentista
Lucy – pinakatanyag na
http://www.thejunglestore.com/ape Australopithecus afarensis na
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/ natuklasan ang mga labi noong 1974
10/121026-australopithecus-afarensis-human-
evolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
36
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo
habilis noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang
Panahong Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga
sinaunang tao.
DRAFT
handy man dahil sila ang
ng sangkatauhan
unang species ng hominid na
Maiuugat sa pagsisimula
marunong gumawa ng
ng paggamit ng
kagamitang bato
kasangkapang bato ng mga
Sinundan ng mga Homo
hominid
erectus nang higit na may
Unang gumamit ng apoy at
Panahong Paleolitiko
dakong 2,500,000 – 10,000 B.C.E.
37
Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
38
Ang huling bahagi ng Kilala ang panahong ito sa
Panahong Bato ay paggamit ng makikinis na
tinatawag na Panahong kasangkapang bato,
Neolitiko (Neolithic Period) permanenteng paninirahan sa
o Panahon ng Bagong pamayanan, pagtatanim,
Bato (New Stone Age) na paggawa ng palayok at
hango sa mga salitang paghahabi.
Greek na neos o “bago” Naganap sa panahong ito
at lithos o “bato.” ang Rebolusyong Neolitiko
Ang terminong neolitiko ay o sistematikong pagtatanim.
ginagamit sa arkeolohiya Isa itong rebolusyong
at antropolohiya upang agrikultural sapagkat
italaga ang isang antas ng natustusan na ang
ebolusyong pangangailangan sa pagkain.
pangkalinangan o Ito rin ang nagbigay-daan sa
pagbabago sa pamumuhay permanenteng paninirahan sa
DRAFT
at teknolohiya. isang lugar upang alagaan ang
mga pananim
Panahong Neolitiko
dakong 10,000 – 4000 B.C.E.
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
39
Panahon ng Bronse
Panahon ng Tanso Naging malawakan na noon
Naging mabilis ang pag- ang paggamit ng bronse nang
unlad ng tao dahil sa tanso matuklasan ang panibagong
subalit patuloy pa rin ang paraan ng pagpapatigas dito
paggamit sa kagamitang yari Pinaghalo ang tanso at lata
sa bato. (tin) upang makagawa ng higit
Nagsimulang gamitin ang na matigas na bagay
tanso noong 4000 B.C. sa Iba’t ibang kagamitan at armas
ilang lugar sa Asya, at 2000 ang nagagawa mula sa tanso
B.C.E. sa Europe at 1500 tulad ng espada, palakol,
B.C.E. naman sa Egypt kutsilyo, punyal, martilyo,
Nalinang na mabuti ang pana, at sibat
paggawa at pagpapanday Sa panahong ito natutong
ng mga kagamitang yari sa makipagkalakalan ang mga tao
tanso. sa mga karatig-pook
DRAFT
Panahon ng Metal
dakong 4000 B.C.E. – kasalukuyan
Panahon ng Bakal
Natuklasan ang bakal ng mga
@Paraan ng Pamumuhay
____Tweet:__________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento
DRAFT
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento
@Mga Kagamitan/Tuklas
Pamprosesong Tanong
41
Malaki ang epekto ng Malaki ang naging epekto Higit na umunlad ang
heograpiya sa pag-usbong ng agrikultura sa pamumuhay ng tao dahil sa
ng unang pamayanan. pamumuhay ng mga tao. paggamit ng metal.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
42
__________________________________
Paggamit ng apoy __________________________________
__________________________________
_________
__________________________________
Pagsasaka __________________________________
__________________________________
_________
__________________________________
Pag-iimbak ng labis __________________________________
DRAFT
na pagkain __________________________________
_________
__________________________________
Paggamit ng mga __________________________________
pinatulis na bato __________________________________
__________________________________
Paggamit ng mga __________________________________
kasangkapang metal __________________________________
_________
__________________________________
Pag-aalaga ng mga hayop __________________________________
__________________________________
_________
43
Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon? Chart
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
Nilalaman pangyayari noong sinaunang panahon sa 10
kasalukuyan
Ebidensya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa 10
Kabuuan 20
Pamprosesong Tanong
DRAFT
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang
pamumuhay ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang
may pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
PAGNILAYAN/UNAWAIN
44
GAWAIN 6. Archaeologist at Work
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t ibang
bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal Hȕyȕk.
Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan ng inyong
pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
DRAFT
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat artifact
na nahukay sa Catal Hȕyȕk. Tingnan ang pisikal na katangian, gamit, at
kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hȕyȕk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na ang
nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
45
Pamprosesong Tanong
DRAFT
Analysis artifact; mahusay na natukoy ang gamit at 10
Worksheet kahalagahan ng mga artifact na ito.
#1
Artifact Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng
Analysis Catal Hüyük gamit ang mga sinuring artifact;
Worksheet mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa 10
46
ARTIFACTS
Mural Painting
Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Louis Community College Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
.
DRAFT
March 24, 2014
Ceremonial Flint Dagger
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Obsidian Arrow Head
Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
47
Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.
DRAFT
Aralin 3: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
ALAMIN
Pamprosesong Tanong
48
Gawain 2. WQF Diagram
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong
masagot tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Pabalikan ito
pagkatapos ng Pagnilayan/ Unawain.
W Q F
DRAFT
March 24, 2014
Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,
malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-aaral ng
araling ito. Ipagpatuloy natin.
PAUNLARIN
a.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.
49
Paksa: Kabihasnan – Katuturan at mga Batayan
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
DRAFT http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
0
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypt- forever/
hieroglyphics-on-wall.html /
/
Pamprosesong Tanong
50
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig,
partikular sa Asya, Africa, at America?
Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
DRAFT
Lagyan ang mapa ng bituin ( ) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
51
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na
DRAFT
lupaing dinadaluyan ng mga ilog Tigris
at Euphrates ang kauna-unahang mga
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan
sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq
52
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
DRAFT
India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng
mga ninuno subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga
iskolar ang mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng
India.
53
Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok
ng kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa
natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900
km.(1800) milya at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan..
Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging
mahalaga sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa
pagitan ng Hunyo at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot
ng pataba sa lupa at nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit
ng 3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan
at maayos na mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng
mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya.
Subalit kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng
sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
DRAFT
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang
kabihasnang nananatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Nag-ugat
ito halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga
Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay
lalo pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang
Tulad ng Mesopotamia at
India, ang kabihasnan sa China
ay umusbong sa tabing-ilog
malapit sa Yellow River o Huang
Ho. Ang ilog na ito ay
nagmumula sa kabundukan ng
kanlurang China at may habang
halos 3000 milya. Dumadaloy ito
patungong Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-
bago nang makailang ulit sa
mahabang Ito ay dumadaloy
patungo sa Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-
bago nang makailang ulit sa
Mapa ng Kabihasnan sa China mahabang panahon at
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm
54
humantong sa pagkakabuo ng isang malawak na kapatagan, ang North China
Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil
sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha
sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia o Hsia ang
kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa kakulangan ng
ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng
dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang makontrol ang
pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan
upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Naniniwala ang mga
Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na tinawag
nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan ng kabihasnang Tsino. Tinawag
din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle
Kingdom.
DRAFT
Mesopotamia ay mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging
matatag ang kabihasnang yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay
nabuklod bilang isang estado pagsapit ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa
loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
bago pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
Heograpiya ng Egypt
55
Noon pa mang unang
panahon, ang Egypt ay tinawag na
bilang The Gift of the Nile dahil kung
wala ang ilog na ito, ang buong
lupain nito ay magiging isang
disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito
ang bahaging hilagang-silangan ng
disyerto ng Africa. Dati-rati, ang
malakas na pag-ulan sa lugar na
pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot
ng pag-apaw ng ilog tuwing Hulyo
bawat taon. Ang pagbahang
idinudulot ng Nile ay nahinto lamang
noong 1970 nang maitayo ang
upang
DRAFT
Aswan High Dam
makapagbigay ng elektrisidad at
maisaayos ang suplay ng tubig.
Sa Panahong Neolitiko, ang
taunang pag-apaw ng Nile ay
nagbigay-daan upang makapagtanim
ang mga magsasaka sa lambak-ilog.
56
Ang Kabihasnan sa Mesoamerica
Heograpiya ng Mesoamerica
DRAFT
Mesoamerica sa katagang meso na
nangangahulugang “gitna”. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan
sa America. Ang Mesoamerica o
Central America ang rehiyon sa
pagitan ng Sinaloa River Valley sa
57
Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary Education)
AP III Modyul 3 - Ang Mga Unang Kabihasnan (pp. 7-15) (p.22) (p.54) upang higit na
mapagyaman ang kaalaman tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
A B C
DRAFT
Sa pagitan ng mga ilog Lupain ng Yucatan Peninsula
Egypt Nasa gitna ng kontinente Timog ng Mediterranean
Tsino Biyaya ng Nile Nasa kanluran ng Yellow Sea
Indus Nasa tangway ng Timog Asya Dumadaloy ang Indus River
Mesoamerica May matabang lupain Nasa Kanlurang Asya
Mesopotamia
Pamprosesong Tanong
58
(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang
Egyptian, (3) Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at (5)
Kabihasnang Mesoamerica.
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong
pangkat. Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa
manila paper) sa tulong ng sumusunod na panuto:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
DRAFT
Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang heograpikal
ng kabihasnang nakatalaga sa pangkat.
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3
59
Suriin ang nabuong checklist ng lahat ng pangkat.
Pamprosesong Tanong
DRAFT
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
60
Akkad (2340-2100 B.C.E.)
DRAFT
Babylonian (1792-1595 B.C.E.)
61
Assyrian (1813-605 B.C.E.)
DRAFT
Chaldean (612-539 B.C.E.)
62
Persian (539-330 B.C.E.)
DRAFT
Cyrus the Great hanggang Susa.
http://en.wikipedia.org/wiki Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng
/Cyrus_the_great relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.
5. ___ ___ T ___ ___ ___ - Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ - Imperyong itinatag pagkatapos ng Babylonia
63
1. Ang Mesopotamia ay maituturing na kabihasnan dahil
__________________________________________________________.
DRAFT
__________________________________________________________.
Pamprosesong Tanong
64
Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
DRAFT
parisukat at ang mga
kabahayan ay may
malalawak na espasyo. Mohenjo-Daro
Harappa
Matatagpuan sa kasalukuyang Ang Mohenjo-Daro ay nasa
Ang pagkakaroon ng
Punjab na bahagi ng Pakistan. katimugang bahagi ng daluyang
mga palikuran ng mga
May 350 milya ang layo nito Indus River.
kabahayan ay itinuturing
mula sa Mohenjo Daro pahilaga.
65
Ang irigasyon ng lupa ay
Sewer system
mahalaga sa pagsasaka ng mga
Dravidian. Nag-aalaga rin sila ng mga
hayop tulad ng elepante, tupa, at
kambing. Maaaring sila rin ang
kauna-unahang taong nagtanim ng
bulak at nakalikha ng damit mula rito.
Mayroon din silang masistemang
pamantayan para sa mga timbang at
sukat ng butil at ginto. Samantala,
ang mga artisano ay gumamit ng
tanso, bronze, at ginto sa kanilang
mga gawain.
Ang lipunang Indus ay
kinakitaan ng malinaw na
Sewer System pagpapangkat-pangkat ng mga tao.
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/I Nakatira sa bahagi ng moog ang mga
naghaharing-uri tulad ng mga
DRAFT
ndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChannelPic
_large.jpg
mangangalakal. May mga bahay ring
may tatlong palapag. Maaaring katibayan ito ng
pictogram pagkakahati-hati ng lipunan sa iba’t ibang uri ng
tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng
Arabian Sea. Ang mga mangangalakal ay
66
May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta sa
pagtatapos ng kabihasnang Harappa noong 1900 B.C.E.
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay
nawasak dahil sa paglusob ng mga pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang
Asya, kabilang ang mga Aryan. Walang malinaw na ebidensiya na naglabanan
nga ang mga Dravidian at Aryan na nagdulot ng wasak sa kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula sa steppe ng Asya sa
kanluran ng Hindu Kush at nakarating sa Timog Asya sa pamamagitan ng
pagdaan sa Khyber Pass. Sila ay mas matatangkad at mapuputi kung
ihahambing sa mga naunang taong nanirahan sa lambak ng Indus. Dumating
ang mga Aryan sa panahong mahina na ang kabihasnang Indus.
DRAFT
Hindi at Bengali ay nag-ugat din sa Indo-European.
Ang salitang “Arya” ay nangangahulugang “marangal” sa wikang
Sanskrit.Ginamit ito upang tukuyin ang mga pangkat ng tao o lahi. Ang kaalaman
ukol sa unang milenyong pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at hilagang-
kanlurang India ay hango sa apat na sagradong aklat na tinatawag na Vedas:
ang Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda, at Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong
67
Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na sistemang caste sa India. Ang
katagang ito ay unang ginamit ng mga Portuguese na nakarating sa India noong
ika-16 na siglo. Ang terminong ito ay hango sa salitang casta na nanganga-
hulugang ”lahi” o ”angkan.
Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita ng
pagpapangkat ng mga tao.
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
DRAFT Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
Pariah
Naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
Sistemang Caste
68
DRAFT
B. Itala sa unang kolum ng tsart ang mga ambag ng kabihasnang Indus at
Panahong Vedic. Sa pangalawang kolum, itala ang kapakinabangan nito
sa kasalukuyan.
Pamprosesong Tanong
69
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)
DRAFT
Nagpagawa siya ng mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa mga
pamayanan, at pinalakas ang kaharian kung ihahambing sa mga karatig-lugar.
Lalo pang pinalawig ng sumusunod na pinuno ang teritoryo ng kaharian. Nang
lumaon, nagawang mapamunuan ng Magadha ang kalakhang kapatagan ng
Ganges at buong hilagang India hanggang Punjab. Ito ang naging
pinakamalawak na kaharian sa panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa
70
Imperyong Maurya
Pagkatatag
DRAFT
akda ng Arthasastra.
Naglalaman ito ng mga
kaisipan hinggil sa
pangangasiwa .at
estratehiyang politikal.
71
Imperyong Gupta
DRAFT
Si Reyna Naging epektibo ang
Kumaradevi pangangasiwa samantalang
at ang panitikan, sining, at
Chandragupta agham ay yumabong.
I
http://en.wikiped
Maunlad ang mga larangan
72
Imperyong Mogul
Pagkatatag
DRAFT
sa ilalim ni Akbar na
namuno sa kabuuan ng
hilagang India mula 1556
hanggang 1605.
Nagpatupad siya ng
kalayaan sa
pananampalataya at
73
Gawain 7. Empire Diagram
DRAFT
Datos:
*
*
Datos:
*
*
Datos:
*
*
* * *
* * *
* * *
Aral na Natutuhan:
Pamprosesong Tanong
74
3. Ano-ano ang naging ambag ng mga imperyong ito sa kasalukuyang
kabihasnan?
DRAFT
gumamit ng bronse sa panahong ito.
DRAFT
.jpg
Han
(202 B.C.E. - 220 C.E.)
Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang
napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.
Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kais
erkanal01.jpg
76
Li Yuan – Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa
dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag niya ang
dinastiyang T’ang.
T’ang
(618 C.E. - 907 C.E))
DRAFT
T’ang
http://en.wikipedia.org/wiki Ibinalik ang civil service examination system na naging
/File:Tang_Dynasty_circa_ mahalaga sa pagpili ng opisyal ng pamahalaan. Ang
700_CE.png pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han
subalit pinagbuti pa sa panahong T’ang.
Song
(960 C.E. - 1127 C.E.)
Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil sa
pag-unlad ng teknolohiyang agrikultural.
77
Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang
pagkakataon para sa mga Tsino, ang kabuuang China
ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.
DRAFT
Europe.
78
Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang
Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na
barbarong dayuhan.
DRAFT
konsesyon sa mga dayuhan, kabilang ang pagkakaloob
ng lupain tulad ng Hong Kong sa mga British.
Pinagkalooban din sila ng karapatang pakinabangan at
pamunuan ang ilang teritoryo sa China bilang sphere of
influence o mga rehiyon kung saan nangingibabaw ang
kapakanang pang-ekonomiya ng nanalong bansa.
79
Gawain 8. Maramihang Pagpili sa Tsart
Kabihasnang Tsino
DRAFT
3. Huling dinastiya ng China
4. Yumabong sa dinastiyang ito ang kaisipang humubog sa
kamalayang Tsino tulad ng Confucianism, Taoism, at Legalism
5. Ipinagawa ang Grand Canal sa ilalim ng dinastiyang ito
6. Sa dinastiyang ito nagsimula at lumaganap ang kaisipang Mandate
of Heaven
80
Kabihasnang Egyptian
DRAFT
1 Pre-dynastic Period Nauna sa Panahon Nauna sa
ng mga Dinastiya 3100 B.C.E.
2 Early Dynastic Period Panahon ng mga Unang Una at Ikalawang Dinastiya
Dinastiya (circa 3100-2670 B.C.E.)
3 Old Kingdom Matandang Kaharian Ikatlo hanggang Ikaanim
81
Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng
sinaunang kasaysayan ng Egypt.
3 5 7
1 2 4 6 8 9
DRAFT
Ang sinaunang panulat na ito ay naging mahalaga sa pakikipagkalakalan at
pagtatala ng mga pangyayari.
Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang ilang pamayanan ay naging
sentro ng pamumuhay sa sinaunang Egypt. Nang lumaon, ang mga ito ay
tinawag na nome o malalayang pamayanan na naging batayan ng mga binuong
lalawigan ng sinaunang estado ng Egypt. Ang mga pinuno ng mga nome o
3 5 7
1 2 4 6 8 9
82
Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng ilang siglo.
Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga alyansa sa harap ng mabilis na mga
pagbabago sa aspektong pangkabuhayan at politikal. Unti-unti ring lumaki ang
populasyong nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang
sakahan. Dalawang kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt
at Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan
ni Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa
ang lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga pinakaunang
pharaoh sa panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng
pinag-isang pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa iba’t ibang
lupain. Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
DRAFT
wearing two crowns _________________________________
________________________________
http://www.markville.ss.yrdsb.edu.on.ca/projects/classof2007/16chong/don
nelly/Egypt%20Web%20Site/donnellyegyptfacts.html
5 7
1 2 4 6 8 9
Matandang Kaharian
Great Pyramid Khufu Seven Wonders Pepi II
83
Bagama’t natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng
mga pharaoh ang panahon sa iba pang mga pampublikong gawain. Kabilang dito
ang paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at nang
mapabilis ang kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng mga
latian sa Nile Delta upang maging bagong taniman.
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90
B.C.E.). Pinaniniwalaang tumagal ng 94 na taon ang kaniyang pamumuno na
nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa
kasaysayan. Anim na taong gulang lamang si Pepi II nang maupo sa trono.
Namatay siya sa edad na 100. Bumagsak ang Old Kingdom sa kaniyang
pagkamatay. Ang kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap na
taggutom at mahinang pamamahala. Nagsimulang hamunin ng ilang mga opisyal
ng pamahalaan ang kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang lupain
sa kaguluhan sa loob halos ng dalawang siglo.
DRAFT
mga panibagong pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt mula sa
kabisera nitong Heracleopolis. Sa kabilang dako, ang kanilang mga katunggali sa
Thebes ay binuo naman ang Upper Egypt. Dulot nito, nagsagupaan ang
dalawang magkaribal na dinastiya sa Egypt. Ang mga pinuno mula sa
Heracleopolis ay nagmula sa linya ng pharaoh na si Akhtoy samantalang ang
unang apat na pinuno mula sa Thebes ay pinangalanang Inyotef o Antef.
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Gitnang Panahon
Mentuhotep I Itjtawy Amenemhet II Hyksos
84
Ang kaguluhang politikal ay nagtapos nang manungkulan si Mentuhotep I. Sa
mga sumunod na naghari, napag-isa muli ang Egypt. Nalipat ang kabisera sa
Itjtawy (ipinapalagay na ngayon ay el-Lisht) sa Lower Egypt. Sa panahon ni
Senusret I o Sesostris I (1970-1926 B.C.E.), nakipagtunggali siya sa bahaging
Nubia. Noong 1878 B.C.E., ipinagpatuloy ni Senusret o Sesostris III (1878-1842
B.C.E.) ang kampanyang militar sa Nubia. Sa una ring pagkakataon, tinangka
niyang palawakin ang kapangyarihan ng Egypt hanggang Syria. Ang
pinakamahusay na pinuno ng panahong ito ay si Amenemhet II (1929-1895
B.C.E.) na namayani sa loob ng 45 taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga
naging pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa halip, maraming ekspedisyon ang
nagtungo sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang
bagay na maaaring minahin o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din
ng kalakalan sa pagitan ng Egypt at Crete ng kabihasnang Minoan.
Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian. Kaguluhan at
pagdating ng mga Hyksos mula sa Asya ang namayani sa panahong ito. Ang
katagang hyksos ay nangangahulugang “mga prinsipe mula sa dayuhang
DRAFT
lupain.” Sinamantala nila ang mga kaguluhan sa Nile upang makontrol ang lugar
at palawigin ang kanilang kapangyarihan sa katimugan. Nagsimula ang
pamamayani ng mga Hyksos noong 1670 B.C.E. at kanilang napasailalim ang
Egypt sa loob ng isang siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga
chariot ay natutuhan din ng mga Egyptian. Nang lumaon, dahil sa kawalan ng
kontrol sa kabisera, nagsimula ang panibagong panahon sa kasaysayan ng
85
Anong pangkat ng tao ang nasa
larawan? _________________________
Picture of Hyksos
Ano ang bahaging kanilang ginampanan
sa kasaysayan ng sinaunang Egypt?
_________________________________
_________________________________
http://en.wikipedia.org/wiki/File
:Ibscha.jpg
3 5 7
1 2 4 6 8 9
DRAFT
Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose Hatshepsut Akhenaton Rameses II
86
kaniyang sinimulan. Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.) na
noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293-1291 B.C.E.).
Siya ay sinundan nina Seti I (1291-1279 B.C.E.) at Rameses II (1279-1213
B.C.E.). Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa
loob ng 20 taon, kinalaban niya ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting
pumapasok sa silangang bahagi ng Egypt. Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite
nang lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis
III, ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa
pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan ng daigdig. Pinaniniwalaang ang
Exodus ng mga Jew mula Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli na
namang humina ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang pagpanaw.
DRAFT
ng nagdaang dinastiya. Sa mga panahong ito, maraming mga nagtutunggaliang
pangkat ang nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan. Humantong ito sa
pagbuo ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang prinsipe ang
kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang nagngangalang Piye ang
sumalakay pahilaga upang kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot
ang kaniyang kapangyarihan hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang
3 5 7
1 2 4
6 8 9
Huling Panahon
87
Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni Psammetichus (664-610
B.C.E.). Nagawa niyang pagbuklurin ang Middle at Lower Egypt. Nakontrol niya
ang buong Egypt noong 656 B.C.E. Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang
ipinadala upang tulungan ang mga taga-Libya na puksain ang kolonya ng
Greece na Cyrene. Subalit ang malaking pagkatalo ng kaniyang hukbo ay
nagdulot ng kaguluhang sibil na humantong sa paghalili ni Amasis II (570-526
B.C.E.). Hindi naglaon, napasakamay ng mga Persian ang Egypt. Ang pinuno ng
mga Persian na si Cambyses II ang naging unang hari ng Ika-27 Dinastiya.
Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa pagtatapos ng Ika-28
Dinastiya. Sa pananaw ng Persia, ang Egypt ay isa lamang nagrerebelyong
lalawigan nito. Namuno ang mga Egyptian hanggang sa ika-30 Dinastiya
bagama’t mahihina ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa kapangyarihan
ang mga Persian at itinatag ang Ika-31 Dinastiya.
Noong 332 B.C.E., sinakop ni Alexander The Great ang Egypt at ginawa
itong bahagi ng kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang saklaw ng
kaniyang imperyo na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia,
Mesopotamia hanggang Indus Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay noong
323 B.C.E., naging satrap o gobernador ng Egypt ang kaniyang kaibigan at
DRAFT
heneral na si Ptolemy.
Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang sarili bilang hari ng
Egypt at pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay
naghari sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna
ng dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 B.C.E.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82
http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Kleopatra-VII.-Altes-
Museum-Berlin1.jpg
Gawain 9. Walk to Ancient Egypt
88
Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan 8. Tauhan
2. Bagay 7. Bagay
DRAFT
1. Nagpagawa ng Great Pyramid na pinakamalaki sa buong daigdig
2. Sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian
3. Itinuring bilang “Empire Age” at pinakadakila sa kasaysayan ng sinaunang
Egypt
4. Kinilalang isa sa mahuhusay na babaing pinuno ng sinaunang Egypt
5. Napag-isa sa kaniyang paghahari ang Upper Egypt at Lower Egypt
Pamprosesong Tanong
1. Anong kabihasnan ang umunlad sa Africa?
2. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihasnang Egyptian sa mga
kabihasnang umunlad sa Mesopotamia?
3. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian?
4. Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang kanilang naging papel sa
paghubog ng kabihasnan sa Egypt?
5. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo sa kabihasnang Egyptian?
89
Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica
DRAFT
Ang mga Olmec
90
labi ng kanilang panahon. Ang mga likhang ito at maging ang paniniwalang
Olmec ay may malaking impluwensiya sa kultura ng mga sumunod na
kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.
Kulturang Olmec
DRAFT
mga siko at baywang, tinatangka ng lupa. Ang mga estrukturang ito
ng mga manlalaro na ihulog at ay nagsilbing mga lugar-sambahan
ipasok ang bola sa isang maliit na ng kanilang mga diyos.
ring na gawa sa bato at nakalagay
sa isang mataas na pader.
Pinaniniwalaan ng mga arkeologo Mahalaga sa paniniwalang Olmec
na ang ilang mga manlalaro ay ang hayop na jaguar na
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar
na ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong mineral
tulad ng jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar
tulad ng Costa Rica.
91
Ang mga Teotihuacan
DRAFT
Teotihuacan 120,000
(250 B.C.E.-650 C.E.)
Noong 600 C.E., ang ilang mga tribo sa hilaga ay sumalakay sa lungsod
at sinunog ang Teotihuacan. Mabilis na bumagsak ang lungsod matapos ang
650 C.E. Ang paghina ng lugar ay maaaring dulot ng mga banta mula sa karatig-
lugar, tagtuyot, at pagkasira ng kalikasan.
92
Maaaring tingnan ang sumusunod na Modyul ng Project EASE (Effective
Alternative Secondary Education) AP III para sa karagdagang impormasyon.
a. Modyul 3 – Ang mga Unang Kabihasnan (pp. 6-48)
b. Modyul 7 – Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico (pp. 9-16)
DRAFT
Pamprosesong Tanong
93
Mesopotamia Egypt
Sinaunang
Mesomerica Indus
Kabihasnan
Tsino
DRAFT
1. Sistema ng pagsulat ng mga Sumerian
2. Kambal na lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus
3. Sagradong aklat ng mga Aryan
4. Tawag sa China na nangangahulugang “Gitnang Kaharian”
5. Kauna-unahang kabihasnang umunlad sa America
6. Pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Hindu
7. Bahay-sambahan ng mga Sumerian
94
2. Batay sa iyong pag-unawa sa pinag-aralang kasaysayan, aktibong
makilahok sa iyong pangkat sa pagkumpleto ng Pathway Diagram sa
pamamagitan ng paglalagay ng mahahalagang pangyayari ayon sa
pagkakasunod-sunod ng mga ito. Isulat ang isang pangyayari sa
bawat hakbang.
3. Pagkatapos mabuo ang pathway diagram, punan ang mga bilog ng iba
pang impormasyon tungkol sa nakatalagang kabihasnan kabilang ang
ekonomiya, kultura, at lipunan nito.
DRAFT
5. Pumili ng dalawang kapangkat na mag-uulat sa klase ng nabuong
pathway diagram.
6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka, gamit ang
95
Gawain 13. Gallery of Ancient Rulers
Pamprosesong Tanong
DRAFT
1. Ano ang mahalagang katangian ng napiling pinuno?
2. Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan?
3. Maipagmamalaki ba ng inyong pangkat ang piniling pinuno?
Ipaliwanag.
4. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang katangiang dapat taglayin ng
isang pinuno? Ipaliwanag.
96
aspekto. Hindi natin napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating ginagamit
araw-araw ay maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang
kasaysayan ng iba’t ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay
maaaring tuntunin sa mga sinaunang kabihasnang ito. Bilang mag-aaral ng
kasaysayan, ikaw ba ay may nalalamang ambag o kontribusyong nagmula sa
mga sinaunang kabihasnan na kanilang ipinamana sa kasalukuyang panahon?
Mesopotamia
Sa larangan ng literatura, itinuturing
Ang ziggurat ay estruktura kung ang Epic of Gilgamesh bilang kauna-
saan pinaparangalan at unahang akdang pampanitikan sa
sinasamba ang diyos o patron buong daigdig. Ito ay kuwento ni
ng isang lungsod. Sentro rin ng Haring Galgamesh ng lungsod-estado
pamayanan ang ziggurat. ng Uruk sa Sumeria noong ikatlong
siglo B.C.E. Ang isa sa mga kabanata
ng epikong ito ay kahalintulad sa The
DRAFT
Ang katipunan ng Great Flood ng Bibliya.
mga batas ni
Hammurabi, na
mas kilala bilang
Code of
Hammurabi, ay Epic of
isang
97
Indus
DRAFT
kontribusyon:
Pamantayan ng
bigat at sukat
Ang dalawang epikong Decimal system
pamana ng India sa Paggamot at
larangan ng panitikan. Ang pagbubunot ng
Mahabharata ay isang ngipin
98
Tsino
Iba pang
kontribusyon:
Paggamit ng
DRAFT
silk o seda I Ching at Bing Fa
Kalendaryo
Star map
magnetic
compass
seismograph
99
Egypt
DRAFT
Hieroglyphics
Ang mga piramide http://en.wikipedia.org
ay hitik sa mga /wiki/Tutankhamun
simbolismong
relihiyoso. Libingan
ito ng pharaoh
100
Gawain 14. K-A-K Organizer
DRAFT
c. Ibahagi sa klase ang mga nabuong kaisipan batay sa ginawang organizer.
PAGNILAYAN/UNAWAIN
a.
Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang
heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng mga
sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.
101
Gawain 15. Thank You Letter.
DRAFT
Paglalarawan
Mahusay na naipaliwanag ang bahaging
Nilalaman ginampanan ng heograpiya sa buhay ng mga 12
sinaunang tao; nakapagbigay ng
halimbawang magpapatunay sa papel na
ginampanan nito sa mga sinaunang tao
Teknikal na Wasto ang paggamit ng mga bantas, baybay
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya sa Pilipinas
102
Pamprosesong Tanong
DRAFT
ILIPAT AT ISABUHAY
103
Pangkat 3 – Egypt para sa Kabihasnang Egyptian
Pangkat 4 – India at Pakistan para sa Kabihasnang Indus
Pangkat 5 – China para sa Kabihasnang Tsino
Pangkat 6 – Mexico para sa Kabihasnan sa Mesoamerica
DRAFT
UNANG BAHAGI:
a. Pamagat ng proyekto: _________
b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto: _________
c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng proyekto: _________
d. Halagang gugugulin sa proyekto: _________
Ahensiya ng pamahalaang kaakibat sa proyekto: _________
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit ng
proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga
sinaunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)
104
c. Talakayin ng iyong pangkat ang bubuuing panukala.
d. Kumpletuhin ang template para sa gagawing panukala.
e. Iulat sa klase ang ginawang panukala.
3. Gamitin ang mga pamantayan sa pagmamarka ng gawaing ito.
Kraytirya 4 3 2 1
DRAFT
ang lahat ng Makatotohanan may 50% sa hindi wasto
sagot sa ang mahigit nilalaman ng sa mga itinala
tanong; may 75% sagot sa panukala ay sa panukala;
kabuluhan ang tanong; may hindi hindi maka-
gawang kabuluhan ang makatotohanan; totohanan
panukala; gawang may pag- ang panukala;
105
internet, at iba
pa)
Presentasyon Mahusay ang Maayos ang Karaniwan ang Hindi malinaw
ng paglahad sa paglahad sa paglahad sa ang paglahad
Panukalang presentasyon; presentasyon; presentasyon; sa
Proyekto malinaw at may ilang maikli at hindi presentasyon;
malakas ang kinabahan at binigyan ng hindi
boses ng mahinang pansin ang naipaliwanag
tagapagsalita; boses; maraming ang
lubos na naipaliwanag bahagi ng maraming
naipaliwanag ang higit sa panukala; hindi bahagi ng
ang bawat 75% ng gaanong panukala;
aytem sa kabuuang maunawaan hindi
panukala aytem sa ang maunawaan
panukala pagsasalita; ang
mahigit sa 50% pagsasalita;
ang hindi kaunti lamang
naipaliwanag sa ang
DRAFT
panukala naipaliwanag
Tinalakay sa yunit na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw nito
106
Talasalitaan
DRAFT
Hellenistic - nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang “to imitate
Greeks”; tumutukoy sa kasaysayan, panahon, imperyo, kultura, at sining na
may impluwensiyang Greek pagkaraan ni Alexander the Great
107
Nome – malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Oracle bone – tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang
mabatid ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino
DRAFT
sa silangang Europe at Asya
Sanggunian
A. Aklat
B. Module
108
Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA
PANAHON
Panimula
“Change is inevitable”. Karaniwan nang naririnig ang ganitong
kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit
ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang
ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa
daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan?
Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais
mo ba itong malaman?
Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon.
Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay
DRAFT
masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga
kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng
pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?
110
Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa
Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan
Aralin 3 Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong
Medieval
Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”
Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Panahong Medieval
Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval:
Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap
DRAFT
ng pandaigdigang kamalayan
PANIMULANG PAGSUSULIT
111
3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang
Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia?
A. maraming isla
B. maliit na mga isla
C. maitim na mga isla
D. maitim ang mga tao sa isla
DRAFT
A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano
B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim
C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo
D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko
http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece
112
6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod
na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag-
unlad ng kabihasnan sa islang ito?
I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging
ligtas ang isla sa mga mananakop
II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa,
at Asya ang isla ng Crete
III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan
dahil nakahiwalay ito sa Europe
IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at
Asya ang Kabihasnang Minoan
A. I at II
B. II at III
C. II at IV
D. I, II, at III
Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:
DRAFT
March 24, 2014
7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga
Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring
mabuo batay sa larawan?
113
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:
DRAFT
pamahalaan
Olmec
200-700
C.E.
Teotihuacan
250-900
C.E.
Maya
900-1100
C.E.
Toltec
1200-1521
Aztec
1300-1525
Inca
114
Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip
115
Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan
DRAFT
Manor?
A. Pakikipagkalakalan
B. Pagsasaka
C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa
D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan
45
40
35
Bilang ng populasyon sa milyon
30
25
20
15
10
0
20 40 60 80 1000 1200 116
0 0 0 0
Taon – Common Era (C.E.)
12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang
bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph,
sa anong mga taon ito naganap?
13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman
sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan
nito?
A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.
B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.
C. Nakarating sa iba’t ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.
D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.
DRAFT
14. Ang sinaunang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estado na ang
bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng
pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?
117
16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali
at Songhai sa pag-unlad nito?
17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo
ng Pacific?
A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay
pagsasaka at pangingisda.
DRAFT
B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala
sa banal na kapangyarihan o “mana”.
C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.
D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa
o dagat-dagatan.
118
20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng
Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng
Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa
Kapapahan o sa Papacy?
DRAFT
March 24, 2014
119
ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
Europe
DRAFT
March 24, 2014
120
ALAMIN
Makikita sa
Pilosopo larawan ang isang
Politiko Artist tipikal na tagpo sa isang
DRAFT
Mandirigma lungsod-estado sa
Europe noong
Mangangalakal
Panahong Klasikal.
Bawat isa ay may
tungkuling
ginagampanan. Kung
Pamprosesong Tanong
121
Gawain 2. I-R-F CHART
Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging
“initial” ng diagram ang maiisip na sagot.
FINAL
Paano
nakaimpluwensya
ang Panahong REVISED
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?
DRAFT
INITIAL
BINABATI KITA!
122
PAUNLARIN
Pamprosesong
Tanong
3. Paano
nakaimpluwensiya ang
lokasyon ng Greece
sa pag-usbong ng
Kabihasnang Greek?
123
Gawain 4. Magbasa at Matuto
Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto
tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
DRAFT
maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin
ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t ibang uri ng tao na nakatulong
naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging
tagumpay sa iba’t ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan.
334-323 B.C. E
499 B.C.E 431 B.C. E Pananakop ni
Nagsimula Nagsimula ang Alexander the
ang Persian Peloponnesian Great
War War
700 B.C.E 600 B.C.E 500 B.C.E 400 B.C.E 300 B.C.E 200 B.C.E
700 B.C.E 460 B.C.E 404 B.C.E Pigura 1.1 Timeline ng mga
Umusbong Nagsimula Tinalo ng
ang mga
pangyayari sa Kabihasnang
ang Golden Sparta ang
Lungsod- Greece.
Age ng Athens
estado ng Athens
Greece
124
Ang mga Minoans Ang kabihasnang Minoan ay
tumagal hanggang mga 1400 B.C.E.
Ayon sa mga arkeologo, ang kauna- Nagwakas ito nang salakayin ang
unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula Knossos ng mga di nakikilalang mga
sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the mananalakay na sumira at nagwasak
Common Era. Tinawag itong Kabihasnang sa buong pamayanan. Tulad ng
Minoan batay sa pangalan niHaring Minos, inaasahan, ang iba pang mga
ang maalamat na haring sinasabing lungsod ng mga Minoan ay
nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang bumagsak at isa-isang nawala.
mahuhusay gumamit ng metal at iba pang
teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na
yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng
pagsulat. Magagaling din silang
mandaragat.
Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos
Gabay na Tanong
DRAFT
bilang isang makapangyarihang lungsod at
sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito
matatagpuan ang isang napakatayog na Saan nagsimula ang Kabihasnang
palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya Minoan?
ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na ____________________________
bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod ____________________________
na sunog at iba pang mga natural na
125
Ang mga Mycenaean
Bago pa man salakayin at sakupin ng mga
Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang
paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa
Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro
ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang
naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga
lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan
at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na
paderang lungsod upang magsilbing pananggalang
sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400
B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang
mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at
magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa
lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga
DRAFT
salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek. Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea
Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan
ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek. Ano-anong impormasyon ang
Bagamat walang naiwang mga nakasulat na
mahahalaw mula a teksto?
kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng
mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di 1. _________________________
126
Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari
Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang
pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean.
DRAFT
March 24, 2014
Minoan
Mycenean
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang
Minoan at Mycenean?
2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng
kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan
sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?
127
Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang
bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan
sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang
nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang
Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula
800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong
naganap sa kasaysayan ng daigdig.
DRAFT
Ang mga Polis
Batay sa teksto, isulat
Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong ang kahulugan ng mga
Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga sumusunod na salita:
lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng
128
Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga
Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang
dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang Pamprosesong
kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga Tanong
nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga
lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang 1. Ano-ano ang mga
bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng
karapatang
posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa
mga korte. tinatamasa ng mga
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa lehitimong
pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga mamamayan ng
polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito, isang lungsod-
dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay estado?
daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay
nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging 2. Ano-ano ang
pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang responsibilidad ng
lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid isang mamamayan
DRAFT
ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat sa lungsod-estado?
napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di
nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang
lungsod-estado o metropolis. 3. Bakit mahalaga ang
Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang pakikipagkalakalan
panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga para sa mga
bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay Greek?
DRAFT
sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at ang mga Spartan
manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa upang maging
gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa malakas?
hukbo.
Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa
upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging
ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di
3. Paano nakabuti at
DRAFT
mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na
umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong
kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na
pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.
Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari
na inihalal ng asembleya ng mamamayan at
131
Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong
594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga
pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at
patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at
ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.
Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng
malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga
magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa
mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni
Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at
karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang
pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga Larawan 1.2 Si Solon, isang
mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mambabatas na Greek
mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang
DRAFT
e:Solon2.jpg
ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para
sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa
kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag
sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na
umuugit ng batas.
Noong mga 546 B.C.E., isang politikong
132
.
DRAFT
sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na daigdig?
ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito,
nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan. 3. Nakabuti ba sa
Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga repormang Greek ang
naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang pagpapatupad ng
ng demokrasya sa Athens, kung saan nagkaroon ng malaking bahagi ang demoksrasya?
mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan. Patunayan.
Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina 116-117
133
Gawain 7. Paghahambing
Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng
sinaunang Greece.
Sparta Athens
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga
Spartan at Athenian?
2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pag-
unlad ng Kabihasnang Greek?
3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas
pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.
134
Ang Banta ng Persia
Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo
nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus
the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni
Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang
hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang
mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong
ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa
labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E.
Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius
na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at
gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang
paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia,
sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota
o fleet na pandigma.
DRAFT
ng plota ng Persia ang Aegean Sea at bumaba sa
Marathon , isang kapatagan sa hilagang-silangan ng
Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang
humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia.
Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang
tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E., Larawan 1.4. Paglalarawan ng
isang madugong labanan ang naganap sa Digmaang Graeco-Persia
DRAFT
iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa
pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang
sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan
ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad na may
lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao,
kasama na si Pericles, noong 429 B.C.E.
136
Gawain 9. A-K-B Chart
Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa
binasang teksto.
DRAFT
magkalaban?)
Kaganapan
Bunga
(Ano ang
resulta ng
digmaan?)
Pamproseng Tanong
1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian
sa daigdig?
2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa
kasalukuyan? Patunayan.
137
Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol
Ginintuang Panahon ng Athens.
DRAFT
umiiral na demokrasya sa Athens kung kaya’t mga magulang.
dinagdagan niya ang bilang ng mga Pagsasaka ang karaniwang
manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani
niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang
nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa produkto ay ipinapalit nila ng iba pang
pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di kagamitang pambahay.
nagtagal mga ikatlong bahagi (1/3) ng Bagamat marangya at magarbo ang
138
Ang pinakamagandang halimbawa ay makapagsalita, at makipagdebate sa mga
ang Parthenon, isang marmol na templo sa Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa
Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito
at Calicrates at inihandog kay Athena, ang ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na
diyosa ng karunungan at patrona ng Athens. kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself).
Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong
matatagpuan din sa mga templo ng Crete, ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay
Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang upang matiyak kung sila ay may mga
Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni kasagutan sa mga katanungang ito.
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay Ang pamamaraang ito ay kinikilala
ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng
pang mga natatanging iskultura ay ang mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni
Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga
Praxiteles na parehong itinanghal na Seven diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens.
Wonders of the Ancient World. Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng
Kinilala rin ang kontribusyon ni kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan,
Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng
kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni
DRAFT
nakatulong upang maging obra maestro niya Socrates ay hindi niya naisulat.
ang Kasaysayan ng Digmaang Persian. Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na
Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan. mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang
Sinundan ito ng isa pang historyador, si lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas
Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang
Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng Republic, isang talakayan tungkol sa katangi-
mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black tanging polis at ang uri ng pamahalaan na
DRAFT
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?
2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na
epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.
140
Gawain 12. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto
tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga
lungsod-estado ng Greece.
.
Imperyong Macedonian
Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig,
Hinangad ni Philip, hari ng Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,
Macedonia , na pag-isahin ang mga Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina
lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng 119-120
kanyang pamamahala. Upang matupad
ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng
isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang
paraan ng pakikipagdigma. Bilang
pagtatanggol ng kanilang kalayaan,
sinalakay ng magkasanib na puwersa ng
DRAFT
Athens at ng Thebes ang Macedonia noong
338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang
hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang
pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat
ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga
lungsod-estado. Ang buong Greece,
maliban sa Sparta, ay napasailalim sa
141
GAWAIN 13: GREECE…SA ISANG TINGIN
Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat
konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan
ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.
Politika
Heograpiya Ekonomiya
DRAFT Agham at
142
Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak
na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe,
isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang
Greece ay kilala sa taguring “the glory that was Greece” makikilala ang Rome sa
taguring “the grandeur that was Rome”. Ano kaya ang kahulugan nito? Halina’t
iyong tuklasin.
306 C.E.
202 B.C.E.
Naging
Natalo ng 180 C.E.
emperador ng
mga Nagtapos
imperyo si
DRAFT
Romans si ang Pax
Constantine
Hannibal Romana
750 B.C.E 500 B.C.E 250 B.C.E 1 C.E. 250 C.E 500 A.D.
284 C.E.
450 B.C.E Hinati ni
45 B.C.E
Naging Diocletian
Naging
pundasyon ang
diktador ng
ng batas ng imperyong
Rome si
mga Rome
Julius
Romans
Caezar
ang Twelve
Tables
Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa
Imperyong Rome.
143
Gawain 14. Magbasa at Matuto.
Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.
.
DRAFT
kabihasnan sa kapatagan ng Latium
at sinasabing dito umusbong ang
dakilang lungsod ng Rome.
Masasabing istratehiko ang
lokasyon ng Rome dahil sa Ilog
Tiber na nag-uugnay dito at sa
Mediterranean Sea. Ang lokasyong
144
Ang Simula ng Rome
3
1
Ang kambal ay
Ang Rome ay itinatag sa sinagip at inaruga ng isang
kalagitnaan ng ikawalong siglo babaing lobo. Nang lumaki
B.C.E. ng mga unang Roman na ang dalawa at nalaman
nagsasalita ng Latin, isang sangay ang kanilang pinagmulan,
ng wikang nabibilang sa Indo- inangkin nila ang trono at
Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang itinatag ang Rome sa
Italy at nagtayo ng sakahang pampang ng Tiber River
pamayanan sa Latium Plain. noong 753 B.C.E.
DRAFT
2
Ayon sa
matandang alamat ang
Rome ay itinatag ng
isang
http://upload.wikime
dia.org/wikipedia/co
DRAFT
may kapangyarihang pigilin ang pasya ng
_______________________
isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan
_______________________
ng mga konsul, humina ang sangay
tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan,
kinakailangang pumili ng diktador na Plebeian- ______________
manunungkulan sa loob lamang ng anim na _______________________
buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit _______________________
146
Tagumpay ng Plebeian Laban sa
Patrician.
Ano ang kahalagahan ng
Ayon sa kasaysayan, nagsimulang pagkakaroon ng nakasulat na
maghimagsik ang mga plebeian noong 494 batas para sa mga plebeian?
B.C.E. upang magkamit ng pantay na _________________________
karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome
_________________________
at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang
Banal na Bundok. Doon sila nagbalak _________________________
magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng _______________________
mga patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian Magbigay ng halimbawa ng
upang itigil ang kanilang balak sa pangyayari sa kasalukuyang
pamamagitan ng pagpapatawad sa dati panahon na maihahalintulad sa
nilang utang; pagpapalaya sa mga naging tinahak ng mga plebeian upang
alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang matamo ang kanilang
paghahalal ng mga plebeian ng dalawang karapatan. Ipaliwanag
DRAFT
mahistrado o tribune na magtatanggol ng _________________________
kanilang karapatan.
_________________________
May karapatan ang tribune o
mahistrado na humadlang sa mga hakbang _________________________
ng senado na magkasama sa mga plebeian. _______________________
Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang
isang panukalang-batas, dapat lamang Sa kasalukuyan, nabibigyan din
147
Paglaganap ng Kapangyarihan ng
Rome
Mula sa binasang teksto,
Lumaganap ang kapangyarihan ng isa-isahin ang pangyayaring
Rome sa buong Italy matapos ang sunud- nagbigay-daan sa paglaganap ng
sunod na digmaan mula pa noong 490 Kapangyarihan ng Rome.
B.C.E. Nasakop ang mga Latino, mga
Etruscan at iba pang pangkat tulad ng ___________________________
Hernici, Volscian, Sabine at Samnite. ___________________________
Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod ___________________________
ang lungsod-estado ng Greece sa timog. ___________________________
Naganap ang unang sagupaan ng Rome at
___________________________
Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E.
Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si ___________________________
Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang ___________________________
pinsang si Alexander the Great at dahil din ___________________________
sa paggamit ng mga elepanteng ___________________________
DRAFT
kinatatakutan ng mga mandirigmang ___________________________
Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring ___________________________
Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang ___________________________
nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang ___________________________
napakamahal na tagumpay ay tinaguriang ___________________________
Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si ___________________________
Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa
148
3
Digmaang Punic Nasubok ang
kapangyarihan ng Rome at
Carthage sa tatlong Digmaang
Punic- salitang Latin na nagmula sa
2 pangalang Phoenicia. Sa
Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang digmaang ito napagpasyahan kung
pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy. sino ang mamumuno sa
Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na Mediterranean. Sa simula
maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng makapangyarihan ang Carthage sa
Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis dagat bagaman pawang upahan
ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong ang mga mandirigma nito dahil sa
814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre, maliit na populasyon. Ang mga
naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng Roman naman sa simula ay walang
imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang hukbong pandagat ni karanasan sa
Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica, digmaang pandagat.
Sardinia at Sicily.
DRAFT
March 24, 2014
Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang Punic 1
Sa simula
makapangyarihan ang
http://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/7/79/First_Punic
Carthage sa dagat
_War_264_BC.png bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, dahil sa maliit na
Batayang Aklat sa Araling populasyon. Ang mga
Panlipunan, Ikatlong Taon nina Roman naman sa simula ay
Vivar et. al. pahina 94 walang hukbong pandagat
ni karanasan sa digmaang
pandagat.
149
Digmaang Mahahalagang Pangyayari Kinahinatnan
Punic
DRAFT
Sardinia at Corsica
Nagsimula ito noong 218
B.C.E. nang salakayin ni Natalo si Hannibal
Ikalawanag Hannibal, ang heneral ng sa labanan sa
Digmaang Carthage, ang lungsod ng Zama noong 202
Punic (218- Saguntum sa Spain na B.C.E.
150
pilitin si Hannibal na iwan
ang Italy at tumungo sa
Carthage upang sagipin Bakit mahalaga par
ang kaniyang mga pagkontrol sa Mediterra
kababayan.
Ano ang dahilan ng p
Matapos ang 50 taon, naganap na Digmaang
Ikatlong naganap ang Ikatlong Muling natalo ang
Digmaang Digmaang Punic. Carthage sa Paano nakabuti sa R
Punic (149- Mahalaga ang papel ni digmaan. laban sa Carthage?
146 B.C.E) Marcus Porcius Cato,
isang pinuno at manunulat Kinuha ng Rome
na Roman, sa pagsiklab ng ang lahat ng pag- Tagumpay sa
digmaan. Sa kanyang aari ng Carthage Pagkatap
pagbisita sa Carthage, sa Hilagang Africa pumunta sa sila
nakita niya ang Macedonia ay n
kasaganahan at luho ng ang Corinth at
DRAFT
pamumuhay rito. Batid pangangasiwa n
niyang malakas ang Mula 13
lupain. Sa pags
Carthage at nananatili
ay nasakop ng n
itong banta sa seguridad ang Mediterrane
ng Rome. Pagbalik sa
Rome, itinanim niya sa
Kabihasnang Roman
Sa pagsakop ng Rome sa mga
lungsod-estado ng Greece, libo-libong
Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay
din ng mga heneral ng Rome ang mga
gawang sining at aklat ng Greece sa
pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang
kabihasnang Greece sa Rome at
maraming Roman ang tumungo sa
Athens para mag-aral.
Naimpluwensiyahan ng Greece ang
kabihasnang nabuo sa Rome.
Gayunpaman, may sariling 151
katangian ang kabihasnang Roman.
Pangunahin na rito ang kaalaman sa
Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome.
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view
/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg
DRAFT
Batas Panitikan
Ang mga Roman ay kinikilala Ang panitikan ng Rome ay nagsimula
bilang pinakadakilang mambabatas ng noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
sinaunang panahon. Ang kahalagahan Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga
ng Twelve Tables ay ang katotohanan tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si
na wala itong tinatanging uri ng Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey
Inhenyeriya Arkitektura
Ipinakita ng mga Kabihasnang Ang mga Roman ang
Roman ang kanilang galing Roman tumuklas ng semento.
sa inhenyeriya. Nagtayo sila marunong na rin silang
ng mga daan at tulay upang gumamit ng stucco, isang
pag-ugnayin ang buong plaster na pampahid at
imperyo kabilang ang pantakip sa labas ng pader.
malalayong lugar. Marami sa Umaangkat sila ng marmol
mga daan na ginawa nila Pananamit mula sa Greece. Ang arch na
noon ay ginagamit pa Dalawa ang kasuotan natutuhan ng mga Roman
hanggang ngayon. Isang ng mga lalaking Roman. Ang mula sa mga Etruscan ay
halimbawa ang Appian Way tunic ay kasuotang ginagamit sa mga temple,
na nag-uugnay sa Rome at pambahay na hanggang aqueduct, at iba pang mga
timog Italy. Gumawa rin sila tuhod. Ang toga ay isinusuot gusali. Ang gusali na
ng mga aqueduct upang sa ibabaw ng tunic kung sila ipinakilala ng mga Roman ay
dalhin ang tubig sa lungsod. ay lumalabas ng bahay. 152bulwagan
ang basilica, isang
Ang mga babaeng ng nagsisilbing korte at
Roman ay dalawa rin ang pinagpupulungan ng
kasuotan. Ang stola ay
DRAFT
Gawain 15. Lagumin Mo.
Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang
talahanayan.
153
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng
Kabihasnang Rome?
2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang
Punic?
3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang
Rome.
DRAFT
Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak
ng Kapangyarihang Roman
Habang patuloy ang pagkakasangkot
ng Rome sa mga usaping panlabas,
155
mga ito sa pagkamkam ng higit
pang maraming lupa.
DRAFT
Tunghayan mo sa mga sumusunod na teksto ang ilan sa mga
156
Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si
Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang
naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw Bakit naging tanyag si
ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang Julius Caesar?
makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi
lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar.
Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din
siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad Bakit siya tinawag na
ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga diktador sa kanyang
DRAFT
beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na pagbalik saRome?
bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang
hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng
Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang
hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar,
Anu-ano ang mga
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga pagbabagong ipinatupad
kasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni niya sa Rome?
DRAFT
Cassius.
Sa loob ng sampung taon, naghati sa sa ilalim ng isang
kapangyrihan sina Octavian at Mark Antony. pinuno. Inihatid ng
Pinamunuan ni Octavian ang Rome at ang kanlurang pamamahala ni
bahagi ng imperyo, samantalang pinamunuan ni Augustus ang panahon
Antony ang Egypt at ang mga lugar sa silangan na n g Imperyong Roman.
kinilala bilang lalawigang sakop ng Rome. Si Lepidus
Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana. Ano ang kahalagahan ng
Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay pag-unlad ng panitikan sa
nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid, kasaysayan ng Rome?
ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng
pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni
Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang
Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural
History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng
nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang
Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng 159
pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni
Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the
City, ang kasaysayan ng Rome.
Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus
Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay
iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa
pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo noong
476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng iba’tibang uri ng emperador.
DRAFT
Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian
Pinuno Nagawa
Claudius (41-54 C.E.) Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga
batikang administrador.
Nero( 54-68 C.E.) Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.
Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa
pa siya diumano habang ginagawa ito.
Pinuno Nagawa
160
pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng
mga gladiator.
Pinuno Nagawa
DRAFT
Nerva (96-98 C.E.) Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang
kinitang interes ay inilaan niya para tustusan ang mga
ulila.
Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.
161
Gawain 17. Rome… Sa Isang Tingin
Panuto: Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng
hirap sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.
Humina at unti-unting
bumagsak ang imperyong
Roman.
DRAFT
Panuto: Isulat sa bahaging “revised” ang sagot sa tanong na nasa loob ng
kahon.
FINAL
INITIAL
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.
DRAFT
Gawain 20. E-Postcard
Panuto: Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na
Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito.
Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang
nagawang E-postcard.
Kahalagahan sa
kasalukuyan.
164
FINAL
Paano
DRAFT
REVISED nakaimpluwensiya
ang Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain sa araling ito.
165
DRAFT
March 24, 2014
166
ARALIN2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa
America, Africa, at mga Pulo sa Pacific
DRAFT
March 24, 2014
167
ALAMIN
Gawain 1. ImbestigaSaysayan
DRAFT
1 Ilarawan ang
disenyo
3
Ano ang
iyong
masasabi sa
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
1 3
Ilarawan ang
disenyo Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?
2
Bakit
ipinagawa?
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
168
Gawain 2.Ang Aking Paglalakbay.Simulan mo ang iyong paglalakbay sa
araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon.
Isulat mo sa bahaging “Simula” ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng
“Kalagitnaan” at “Katapusan” ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling
ito.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
Paano
DRAFT
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
BINABATI KITA!
169
PAUNLARIN
DRAFT
Ang mga pangyayari na makikita sa timeline ay natalakay na sa mga nakaraaang
aralin.
Makikita dito ang pag-unlad ng kabihasnan sa iba’t ibang lugar sa daigdig mula 3000 B.C.E.
hanggang 500 C.E.
2. Anong mga lungsod ang naitatag sa Kanlurang Asya noong 3000 B.C.E.?
3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o
sa America? Ipaliwanag.
Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman
kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, America, at mga Pulo sa Pacific?
170
Pigura 2.1. Timeline ng Ilang Mahahalagang Pangyayari sa Daigdig (3000 B.C.E. – 500 C.E.)
Mesopotamia at Egypt Africa Mediterranean Northern Western Asia India China America
Persia Lands of Europe Europe
3000 - Pag-unlad ng - Pag-unlad ng Mga guhit sa Pagtayo ng mga Pagtayo Mga unang Mga unang
B.C.E. agrikultura agrikultura bato sa batong monument ng mga magsasaka. magsasaka
- Pag-usbong Paggawa ng gitnang sa Malta batong
ng Sumer palayok Sahara na monu- Mga unang
- Naimbento - Naimbento nagpapakita mento sa siyudad ng
ang Cuneiform ang ng tao hilaga at Jericho at Catal
at paggamit ng Hieroglyphics timog Huyuk
DRAFT
gulong SINAUNANG Europe
OLD PANAHON NG Pag-usbong ng Pagtatanim
KINGDOM MINOAN sa kabihasnang Indus ng Maize
Crete
2500 Pamumuno ni Pagtatayo ng Pagdating ng mga Pagtatag sa siyudad
B.C.E. Sargon g mga pyramid Assyrian upang ng Mohenjo-Daro
Akkad makipagkalakalan at Harappa
171
-Tutankhamun
1000 Unti-unting Pagsimula ng - Pagbagsak ng Pagdating ng mga
B.C.E. Pag-usbong at pagbagsak ng Kaharian ng Mycenean Israelite sa
pagbagsak ng kabihasnan Kush Canaan
Imperyong Pananakop ng -Pagdating ng Pamumuno nina
Assyria Assyrian at Pagtatag ng mga Dorian sa Haring David at - Pagsulat ng DINASITI- Ang pag-
Kushite Carthage Greece Haring Solomon Vedas (religious YANG usbong ng
- DARK AGES sa Pandara- sa Israel writings) CHOU mga Olmec
Greece yuhan ng sa Mexico
DRAFT
- Ang mga mga - Isinilang si Isinilang si
Etruscan sa Celts sa Gautama (Buddha) Confucius
Hilagang Italy iba’t ibang
- Ang pagtatag ng bahagi ng Pananakop ni
- Rome 753 Europe Alexander the
B.C.E. Great sa Eastern
- Pag-unlad ng Mediterranean
172
Gawain 4.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa
Kabihasnang Maya.
DRAFT
Sumunod na nakilala sa Mesoamerica ang Kabihasnang Maya at Aztec.
Naging maunlad rin ang Kabihasnang Inca sa Timog America. Katulad ng
kabihasnang Greece, at Rome, ang pagiging maunlad at makapangyarihan ay
nagtulak sa mga kabihasnan sa Mesoamerica at Timog America na manakop ng
173
Mapa. 2.1 Lokasyon ng
Kabihasnang Maya
Sa lipunang Maya,
katuwang ng mga pinuno ang
mga kaparian sa
pamamahala. Pinalawig ng
mga pinunong tinatatawag na
halach uinic o “tunay na
DRAFT
lalaki” ang mga pamayanang
urban na sentro rin ng
kanilang pagsamba sa
kanilang mga diyos.
174
Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa
pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng
kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak.
Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga sentrong Maya ay
tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa
pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang
pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang
sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang
pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na
nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi
gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.
Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay nanatili
nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa paghina ng
DRAFT
Chichen at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang
sa maganap ang isang pag-aalsa noong 1450.
175
Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa
diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.
Paglakas
DRAFT
Paglakas
na iaalay sa kanilang
mga diyos. Nagbunga
May mahusay na sistema ito ng pagkaubos ng
ng pagtatanim na nagdulot yaman ng mga lungsod-
ng sobrang produkto. estado.
Ekonomiya
Mga
Paghina
Lungsod-
Estado
Nagdulot ng kaguluhan
at kahirapan ang
madalas na digmaan sa
pagitan ng mga lungsod-
estado.
Pigura. 2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at bunga ng paglakas
at paghina ng Kabihasnang Mayan.
Gabay na Tanong
1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?
176
Gawain 5.Ipaliwanag Mo.Patunayang may mataas na kabihasnan ang mga
Mayan. Punan ng impormasyon ang dayagram.
Pamahalaan Relihiyon
Ekonomiya Arkitektura
DRAFT
Napatunayan ko na may mataas na kabihasnan ang mga Mayan dahil
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
177
Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na bahagi ng
Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito.
Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga
nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec.
Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo.
Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga
Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga
karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.
DRAFT
Ang mga Aztec ay mga
nomadikong tribo na ang
orihinal na pinagmulan ay
hindi tukoy. Unti-unti silang
tumungo sa Lambak ng
Mexico sa pagsapit ng ika-12
178
Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubuhay ng mga
Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng lupain
upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan. Ang hamong ito ay
matagumpay na natugunan ng mga Aztec.
1
Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang
madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng
mga chinampas, mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.
DRAFT
2 Wala silang kasangkapang pambungkal Mais ang kanilang pangunahing tanim. Ang iba pa
3
ng lupa o hayop na pantrabaho. nilang tanim ay patani, kalabasa, abokado, sili, at
Nagtatanim sila sa malambot na lupa na kamatis. Nag-alaga rin sila ng mga pabo, aso, pato, at
ang gamit lamang ay matulis na kahoy. gansa.
179
Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang mga
Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay maging
maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin ang
kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-estado. Nakipagkasundo sila sa mga lungsod-
estado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at kumontrol sa
iba pang maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.
DRAFT
din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay
180
1.5
9 at pagsasamantala. SSa
8 kabuuan, tinatayang
DRAFT
5 populasyon ng
Mesoamerica sa loob
4
lamang ng 160 taon.
3
1500 1520 1540 1560 1580 1600 1620 1640 1660 1680 1700
Taon
181
Gawain 8.Daloy ng mga Pangyayari. Ipakita sa pamamagitan ng flowchart
ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang salik na nagbigay-daan sa paglakas ng Imperyong Aztec?
3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsod-
estado?
182
4. Magbigay ng kongklusyong magpapatunay na ang nabanggit na
kabihasnan ay maituturing na Kabihasnang Klasikal.
Ang aking mga natutuhan sa araling ito Madali kong naisakatuparan ang mga
ay ______________________________ gawain tulad ng ______________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
DRAFT
Ang aking mga tanong sa araling ito ay Nahirapan ako na mapagtagumpayan ang
_________________________________ mga gawain tulad ng _________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
_________________________________ ___________________________________
183
Gawain 11. Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa
Kabihasnang Inca.
DRAFT
Mountains sa timog na bahagi.
Samantala, tuyot na mga disyerto ang
nasa kanlurang gulod ng mga bundok na
kahilera ng Pacific Ocean.
Dahil sa higit na kaaya-aya ang
DRAFT
1. Ano ang ibig
at Argentina.
sabihin ng Inca?
Noong 1438, pinatatag ni Cusi Inca Yupagqui o Pachakuti
2. Sino si
ang lipunang Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang Pachakuti?
sentralisadong estado. Sa ilalim ni Topa Yupanqui (1471-1493),
185
Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong
1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang
Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa
mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na
bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo. Dagdag pa rito ang tila
napakalaking saklaw ng Imeryong Inca na naging malayo mula sa sentrong
pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng
tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.
Gabay na Tanong
1.May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga Inca?
Patunayan.
DRAFT
2. Paano siya natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa
kasaysayan ng Pilipinas?
186
Gawain 12.Sino Sila?Tukuyin ang mga nagawa ng sumusunod napinuno ng
Kabihasnang Inca.
DRAFT
pagbagsak ng Imperyong Inca.
DRAFT
Mesoamerica at South America, ang mga
tao ba o ang heograpiya? Ipaliwanag.
MAYA
AZTEC
INCA
188
Sa kasalukuyan, makikita pa rin ang mga pamana ng mga Kabihasnang
Klasikal na Maya, Aztec, at Inca. Ang mga estruktura tulad ng Pyramid of
Kukulcan, Pyramid of the Sun, at ang lungsod ng Machu Picchu ay
hinahangaan at dinarayo ng mga turista dahil sa ganda at kakaibang katangian
nito. Nananatili itong paalala ng mataas na kabihasnang nabuo ng mga
sinaunang mamamayan sa America.
DRAFT
Sa kasalukuyan, higit ang iyong kaalaman sa kontinente ng America subalit
limitado lamang ang mga Pulo sa Pacific. Samantala, kadalasan ay hindi maganda
ang iyong impresyon sa kontinente ng Africa. Maging sa sinaunang kasaysayan ng
daigdig, karaniwang hindi nabibigyan ng tuon ang Africa at mga pulo sa Pacific.
189
Ang pinakamainit at pinakamaulang
bahagi ng Africa ay yaong malapit sa
equator. Matatagpuan dito ang
rainforest o isang uri ng kagubatan
kung saan sagana ang ulan at ang
mga puno ay malalaki, matataas, at
may mayayabong na dahon. Sa
hangganan ng rainforest ay ang
savanna, isang bukas at malawak na
grassland o damuhan na may mga
puno. Sa grassland sa hilaga ng
equator matatagpuan ang rehiyon ng
DRAFT
Sudan. Sa bandang hilaga naman ng
rehiyon ng Sudan makikita ang
Sahara, ang pinakamalaki at
pinakamalawak na disyerto sa
190
Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara.
Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang
Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga
produktong African.
DRAFT
Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara upang
mamili ng mga hayop tulad ng unggoy, leon, elepante, at mga mamahaling hiyas.
Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni Hannibal sa Digmaang Punic laban sa
Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Iba’t ibang grupo ng mga tao ang
nagtayo ng mga pamayanan sa mga lugar na dinaraanan ng kalakalan.
DRAFT
Kanlurang Africa. Ang Islam ay
pinalaganap ng mga Berber, mga
Sudan at
mangangalakal sa Hilagang Africa. Hilagang Africa
Pumupunta sila sa Kanlurang Africa
upang bumili ng ginto kapalit ng mga
192
Gawain 17.MAPAghanap. Sumulat ng maikling paglalarawan tungkol sa
mga anyong-lupa, anyong tubig, at vegetation sa Africa. Tukuyin kung saang
bahagi ng Africa matatagpuan ang mga ito sa pamamagitan ng pagguhit ng
linya sa tiyak na lugar.
Rainforest
Savanna
DRAFT Disyerto
Pamprosesong Tanong
193
Gawain 18.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol iba
pang Kabihasnan sa Africa.
DRAFT
Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.
Ang Kanlurang Africa ay naging tahanan din ng mga unang kabihasnan.
Dito umusbong ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.
700
Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa
194
Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan
DRAFT
Mediterranean at Indian Ocean. Kapalit
nito, umaangkat ang Axum ng mga tela,
salamin, tanso, bakal, at iba pa.
Isang resulta ng malawakang
195
Ang Imperyong Ghana
Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol ang
isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na dulo ng
kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan ng iba’t
ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang mga ito ay
ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang yari sa bakal,
katad, at iba pang produktong wala sila.
Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak
na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan
DRAFT
kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang
pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon.
196
ANG IMPERYONG MALI
DRAFT
Sahara Desert. Hawak nito ang mga ruta ng kalakalan. Mansa Musa
Noong mamatay si Sundiata noong 1255, ang Imperyong
Mali ang pinakamalaki at pinakamapangyarihan sa buong
Kanlurang Sudan.
197
Ang Imperyong Songhai
Simula pa noong ikawalong siglo, ang Songhai ay
nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga
ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga
Berber ang pananampalatayang Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap
ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagama’t hinikayat niya
ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.
Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang
Songhai sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa
iba pang bahagi ng Imperyong Islam.
DRAFT
Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong
Mali. Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335,
lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang
kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim
ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa
198
Ghana Gabay na Tanong
Ipinag-utos ni haring Al- 1. Ano ang naging batayan ng kapangyarihan ng Imperyong
Bakri na ibigay sa kaniya Ghana, Mali, at Songhai? Ghana, Mali at Songhai
ang mga butil ng ginto at 2. Bakit mahalaga ang asin para sa mga African? Ang mga imperyong ito ay
tanging mga gold dust naging makapangyarihan
ang pinayagang ipagbili dahil sa kalakalan.
sa kalakalan. Sa ganitong Pangunahing produkto
paraan, napanatili ang nila ang ginto. Nagsilbi
mataas na halaga ng silang tagapamagitan ng
ginto. asin
mga African na mayaman
sa ginto at ng mga African
na mayaman sa asin.
DRAFT
Pag-isipan!
Iugnay angLaw of Supply
and Demand sa
ipinalabas na kautusan ni
haring Al-Bakri.
asin ginto
Mali
Nagsilbing sentro ng kalakalan ang Timbuktu. Sa panahong ito,ginagamit
Bukod dito, lumaganap rin ang relihiyong Islam ng mga African ang ginto
at tumaas ang antas ng kaalaman dulot ng upang ipambili ng asin.
impluwensiya ng mga iskolar na Muslim. Ang Pigura 2.6 Infographic tungkol sa Imperyong Ghana, Mali at Songhai Ginagamit ng mga African
Sankore Mosque ay ipinagawa ni Mansa Musa ang asin upang mapreserba
noong 1325. ang kanilang mga pagkain.
199
Gawain 19.History Makers.Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong
mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.
DRAFT Ghana
MIGRASYONG AUSTRONESIAN
Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific at
Timog-Silangang Asya. Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang
rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga taong
nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-Polynesian. Ito ang
pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.
Gabay na Tanong
2.Bakit nandayuhan
ang mga Austronesian
sa mga pulo sa Pacific.
http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga
Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka, umalis sila
ng China at nandayuhan simula noong 4000 B.C.E. Tumungo sila sa mga lugar na kilala
ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia. Noong 2000 B.C.E., may
mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa.
Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga
pulo ng Pacific. 201
.
Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at
Tasmania. Noong 1,000 B.C.E., nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at
Tahiti.
Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga
pulo ng Hawaii sila noong 100 B.C.E. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter
Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.
Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan
ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin. Ang lipunan at
kulturang ito ay Austronesian.
DRAFT
Ang mga Pulo sa Pacific
Ang mga pulo sa Pacific o Pacific Islandsay nahahati sa tatlong malalaking
pangkat – ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia. Ang mga katawagang ito ay
iginawad ng mga Kanluranin matapos nilang makita ang kaayusan ng mga pulo at ang
POLYNESIA –
MICRONESIA – maraming isla
maliliit na mga poly – marami
isla nesia - isla
micro – maliit
nesia - isla
MELANESIA –
maiitim ang mga
Mapa 2.9
tao dito
mela– maitim
Ang mga isla na nesia - isla
bumubuo sa
Pacifi.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg
202
Polynesia
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific
Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay higit na
malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.
Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii,
Tuvalu, Wallis at Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue,
Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands, Society Islands, Tuamotu,
Marquesas, at Pitcairn.
Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng pamayanan sa
Polynesia. Umabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan dito. Ang
DRAFT
sentro ng pamayanan ay ang tohua na kadalasang nasa gilid ng mga bundok.
Ito ay tanghalan ng mga ritwal at pagpupulong. Nakapaligid satohua ang
tirahan ng mga pari at mga banal na estruktura.
Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at
Gabay na Tanong
1. Ano ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan sa Polynesia?
2. Ano ang ibig sabihin ng mana?
203
May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o
mabawasan ang mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang
Gabay na
banal na lugar ang pangkaraniwang tao. Ang sinaunang Tanong
kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa
Ano-ano ang mga
bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na may
paraan upang
angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa mapangalagaan
pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay ang mana?
dapat nakabukod. Bawal silang makihalubilo sa babae at pili
lang ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang
kanilangmana. Ang tawag sa mga pagbabawal o
prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na
DRAFT
parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.
204
Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at
shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong
ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang
matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls).
Ipinagpapalit ng mga high-lying island ang turmericna ginagamit bilang gamot at
pampaganda. Samantala, ang mga low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga
shellbead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa
saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag
ng kalalakihan.
Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian. Ang mga
DRAFT
rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay ng
unang ani.
205
Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito
ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago. Pangingisda, pag-aalaga ng
baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito. May
kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong kinakalakal ng mga
Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga
gawa nilang bangka.
Naniniwala rin sa animism ang mga sinaunang Melanesian. Ipinababatid ng
diyos ng kalikasan ang mga kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan, sakuna,
kamatayan, o pag-unlad ng kabuhayan. Laganap din sa Solomon Islands at
Vanuatu ang paniniwala sa mana.
206
Gawain 25. Ang AkingPaglalakbay.Sa pagkakataong ito, isulat mo ang
iyong sagot sa bahagi ng “Kalagitnaan”.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
DRAFT
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 2.
207
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
DRAFT
upang mapangalagaan ang mga kontribusyon nito sa kasalukuyan. Sundin
ang formatsa ibaba.
Front Page
208
Gawain27.Ang Aking Paglalakbay. Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong
sagot sa bahagi ng “Katapusan”.
Katapusan
Kalagitnaan
Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang mga
DRAFT
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
BINABATI KITA!
209
ARALIN 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
-Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa
Pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval
DRAFT
naganap sa kasaysayan ng mundo partikular na sa Europe? Ano ang
epekto ng mga pangyayaring ito sa paggpapalaganap ng pandaigdigang
kamalayan? Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Transisyunal na
Panahon sa paghubog at pagbuo ng pagkakakilanlan ng bansa at
rehiyon sa daigdig?Halina’t iyo itong tuklasin.
210
Gawain 1.Photo-Suri
Panuto: Suriin ang larawan sa ibaba. Sagutin ang mga tanong matapos
masuri ang larawan.
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
Sagutin ang sumusunod na tanong.
211
Bago ang PAHAYAG Matapos ang
Talakayan Talakayan
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Romano
at pananalasa ng iba’t ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o “Charles the Great”
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang “Holy Roman
Empire” na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
DRAFT
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng “Kapapahan” o ang tungkulin,
panahon ng panunungkulan at
kapangyrihang panrelihiyon ng Papa
bilang pinuno ng simbahang Katoliko.
212
8. Maaaring umangat ang isang tao sa
lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigay-
daan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.
BINABATI KITA!
DRAFT
Natititiyak kong nais mong malaman kung tama ang iyong mga
sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul.
Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma
ba ang iyong mga dating kaalaman sa mga bagong kaaalaman na iyong
matututuhan sa Modyul na ito.
213
GAWAIN 3. Daloy Ng Kasaysayan
DRAFT
ng mga ng Pagsalakay
ng Krisis ng Katuturan
Tapat at
ng Moralidad ng mga
may Pangka- Hukbong Pagkamama ng mga Barbaro
Kakayahan buhayan
g Pinuno Romano -mayang
Romano
Romano
Pamprosesong Tanong
1. Mula sa mga nabanggit na salik sa diagram, ano sa tingin mo ang
pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman? Bigyang
katuwiran ang iyong sagot.
2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng
Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?
214
Suriin ang diagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval
DRAFT
Ang Paglakas ng
Simbahang Katoliko
Bilang Isang Institusyon
sa Gitnang Panahon
Ang Holy Roman
Empire
Ang Paglunsad ng
mga Krusada
Ang Buhay sa Europe
Noong Gitnang
Panahon (Piyudalismo,
Manorialismo, Pag-
usbong ng mga Bayan
at Lungsod)
215
Gawain 4.Magbasa at Matuto
Panuto: Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain ang
teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope sa
Europe.
Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan
Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa
sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Romano na siyang
nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.
DRAFT
Isa na rito ang pagbagsak ng pangangailangan ng mga tao. Sa
imperyong Romano noong 476 C.E., kawalan ng pag-asang maibalik ang
na naghari sa kanluran at silangang dating lakas-militar at kasaganaang
Europe sa Gitnang Silangan at sa materyal ng imperyo, bumaling ang
hilagang Africa sa loob ng halos 600 mamamayan sa simbahang Katoliko
taon. sa pamumuno at kaligtasan.
DRAFT
Kristiyanismo mula sa lungsod patungo
sa mga lalawigan, sumangguni sa mga _________________________________
Obispo ang mga pari sa kanilang _________________________________
pamumuno. Sa ilalim ng pamumuno at
pamamahala ng Obispo, hindi lamang Obispo- __________________________
mga gawaing espiritwal ang _________________________________
_________________________________
DRAFT
kaniyang tinawag.
Pinalakas ni Constantine ang kapapahan sa pamamagitan
ng Konseho ng Constantinople. Sa kapulungang ito, pinag-
uri-uri ng mga Obispo ang iba’t ibang malalaking lungsod
sa buong imperyo. Gayundin, pinili ang Rome bilang
pangunahing diyosesis at dahil dito, kinilala ang Obispo ng
Papa Leo the Binigyang-diin niya ang Petrine Doctrine, ang doktrinang
Great (440-461) nagsasabing ang Obispo ng Rome, bilang tagapagmana ni
San Pedro, ang tunay na pinuno ng Kristiyanismo. Sa
kaniyang mungkahi, ang emperador sa kanlurang Europe
ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahan.
Makalipas ang ilang daang taon, ibinigay ang pangalang
Papa sa Obispo ng Rome. Mula noong kapanahunan ni
Papa Leo, kinilala ang kapangyarihan ng Papa sa lahat ng
mga Kristiyano sa kanlurang Europe. Tumanggi naman
ang Simbahang Katoliko sa silangang Europe na kilalanin
ang Papa bilang pinakamataas na pinuno ng Kristiyanismo
http://upload.wikimedi hanggang sa panahong ito.
a.org/wikipedia/comm
ons/5/5b/Pope_St._L
eo_IV.jpg
218
Papa Gregory I Iniukol niya ang kaniyang buong kakayahan at pagsisikap
sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng
Simbahan sa buong kanlurang Europe.
Natamo ni Papa Gregory I ang sukdulan ng tagumpay nang
magawa niyang sumampalataya ang iba’t ibang mga
barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa
malalayong lugar sa kanlurang Europe. Dahil dito,
nagpadala siya ng mga misyonero sa iba’t ibang bansa na
hindi pa sumasampalatay sa Simbahang Katoliko. Buong
tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa
http://upload.wikimedi ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa
a.org/wikipedia/comm Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.
ons/9/97/Francisco_d
e_Zurbar%C3%A1n_
DRAFT
040.jpg
219
Pamumuno ng mga Monghe Ang makatarungang pamumuno ng
Binubuo ang mga monghe ng isang mga monghe sa kanlurang Europe ay
pangkat ng mga pari na tumalikod sa nakatulong din sa lawak ng katanyagan at
makamundong pamumuhay at nanirahan kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng
sa mga monasteryo upang mamuhay sa pamumuno ng Papa. Nagpakain ang mga
panalangin at sariling disiplina. Sila ang monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa
mga regular na kasapi ng mga pari at mga maysakit at kumupkop sa mga taong
itinuturing na higit na matapat kaysa mga nais makaligtas sa kanilang mga kaaway.
paring sekular. Tuwirang nasa ilalim Bumalangkas ang Simbahan ng isang
lamang ng kontrol at pangangasiwa ng sistema ng mga batas at nagtatag ng mga
Abbot at Papa ang mga monghe. sariling hukuman sa paglilitis ng mga
Namumuhay ang mga monghe sa pagkakasala na kinasasangkutan ng mga
ilalim ng mahigpit na mga alituntunin ng pari at mga pangkaraniwang tao. Dahil
monasteryo. Dahil dito, malaki ang walang sinumanang nagsasagawa ng
kanilangimpluwensya sa pamumuhay ng ganitong paglilingkod pagkatapos
tao noong Panahong Medieval. Dahil sa bumagsak ang imperyo ng Rome,
kanilang paniniwalang “Ang pagtatrabaho nahikayat ang mga tao sa Simbahan para
at pagdarasal,” nagsikap sila sa paglinang sa kaayusan, pamumuno at tulong.
at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid Pinakamahalaga sa mga
DRAFT
sa kanilang mga monasteryo. Dahil dito, ginampanang tungkulin ng mga monghe
hindi lamang kapaki-pakinabang ang ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa
kanilang pagsisikap sa mga monasteryo, utos ng Papa sa iba’tibang dako ng
kundi higit pang nakaimpluwensya ito sa kanlurang Europe. Napag-alaman na
pag-unlad ng agrikultura sa buong Europe natin kung paano napasampalataya sa
noong Panahong Medieval. Kristiyanismo ang mga Visigoth sa Spain;
220
Gawain 5.Diagram ng Aking Natutuhan
Panuto: Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na nakatulong
sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.
Salik sa
Paglakas ng
Kapangyarihan
ng Papa
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa teksto, ano ang pangunahing papel na ginampanam ng
simbahan noong Gitnang Panahon? Patunayan.
2. Bakit madaling nahikayat ng simbahan ang mga grupong barbaro na
yakapin ang Katolisismo?
3. Paano nagkakatulad ang papel na ginampanan ng simbahan sa
kasalukuyan sa gampanin nito noong Panahong Medieval?
Ipaliwanag.
221
Gawain 6.3-2-1 Chart
Panuto:Punan ang chart ng hinihinging impormasyon ayon sa
natutuhan mo sa binasang teksto.
2. _________________________________________
3 _________________________________________
3. _________________________________________
_________________________________________
DRAFT
_________________________________________
2
2. _________________________________________
_________________________________________
222
Gawain 7: Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
DRAFT
Paano nakatulong ang
223
Gawain 8.Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at suriing mabuti ang teksto tungkol sa mga kaganapang
nagbigay- daan sa pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”.
481- Pinag-isani
Clovis ang iba’t
Ang Holy Roman Empire ibang tribung Franks
Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang at sinalakay ang
nagsikap na pag-isahin ang France. Tinalo niya ang mga mga Romano
mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na nagtangkang sakupin 496- Naging
ang Kanlurang Europe. Kristiyano si Clovis
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France. at ang kaniyang
Noong 768, humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o buong sandatahan
Charles the Great, isa sa pinakamahusay na hari sa Medieval 511- Namatay si
Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si Alcuin, pinakamahusay na Clovis at hinati ang
iskolar ng panahon upang magpaturo ng iba’t ibang wika. kaniyang kaharian
Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe upang sa kanyang mga
turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop anak
niya ang Lombard, Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga 687- Pinamunuan ni
DRAFT
Kristiyano. Pepin II ang tribung
Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siyang Franks
emperador ng Banal na Imperyong Romano (Holy Roman Empire). 717- Humalili kay
Marami ang nagsabi na ang imperyo ang bumuhay na muli sa Pepin II ang
imperyong Romano. Sa panahon ng imperyo, ang mga iskolar ang kaniyang anak na si
naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-Romano. Ang Charles Martel
pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman 751- Ang anak ni
ang namayani sa kabihasnang Medieval. Charles Martel na si
224
Gawain 9: Paggawa ng Timeline
Panuto: Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng mahahalagang
pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.
Pinag-isa ni
Clovis ang
mga tribong
Franks at
sinalakay
ang mga
Romano.
Pamprosesong Tanong
1. Sa iyong palagay, sinong personalidad ang pinakamahalaga sa
DRAFT
pagtatatag ng Holy Roman Empire?
2. Bakit kaya Holy Roman Empire ang ibinansag sa imperyo ni
Charlemagne?
3. Ano ang kahalagahan ng Simbahang Katoliko sa “Holy Roman
Empire”?
4. Sa kasalukyan, masasabi pa bang may matibay na ugnayan ang
225
Gawain 10.Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikalawang
kahon.
DRAFT
Paano nakatulong ang paglakas Paano nakatulong ang
ng simbahang Katoliko sa pag- pagkakatatag ng “Holy Roman
usbong ng Europe sa Panahong Empire”sa pag-usbong ng Europe
Medieval? sa Panahong Medieval?
226
Gawain 11.Magbasa at Matuto.
Panuto:Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada sa
Europe.
ANG KRUSADA
DRAFT
pagsalakay na ito ay mapalaganap ang sa baybayin.
relihiyong Islam. Sa panawagan ni Papa
Urban, hinimok niya ang mga kabalyero Krusada ng mga Bata
(knights) na maging krusador at Noong 1212 isang labin dalawang
pinangakuan niya ang mga ito na taong French na ang pangalan ay
papatawarin sila sa kanilang mga Stephenay naniwala na siya ay tinawag ni
kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang; Kristo na mamuno ng krusada. Libong mga
228
Gawain 12.History Frame
Panuto: Matapos mabasa ang teksto, bumuo ng History frame tungkol sa
paksang napatakda s pangkat.
History Frame:
DRAFT
Suliranin/ Layunin ng Pangyayari: Konteksto:
Aral na Natutunan:
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kahalagahan ng Krusada sa kasaysayan ng daigdig?
2. Sa kasalukuyan, anong pangayayari ang maikukumpara sa naganap na
Krusada noong Panahong Medieval? Ipaliwanag
3. Anong aral ang natutuhan mo? Paano mo ito maiuugnay sa iyong
pangaraw-araw na buhay? Ipaliwanag.
229
Gawain 13.Lesson Closure
Panuto: Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga
Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang talata.
DRAFT
_________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
230
Gawain 14: Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging talakayan tungkol sa paksa, sagutin ang tanong sa
ikatlong kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-
usbong ng Europe sa Panahong Medieval
DRAFT
Paano nakatulong ang
ang paglakas ng pagkakatatag ng “Holy paglulunsad ng mga
simbahang Katoliko Roman Empire”sa pag- Krusada sa pag-
sa pag-usbong ng usbong ng Europe sa usbong ng Europe sa
Europe sa Panahong Medieval? Panahong Medieval?
Panahong
Medieval?
231
Gawain 15.Comic-Suri
Panuto:Suriin ang “comic strip” at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
DRAFT
maging handa akong ipaglaban siya at lahat ng bahagi ng “Comic Strip”?
magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay Ano ang ipinapahiwatig nito?
ko ang ilan sa aking lupain sa aking mga
KNIGHT. __________________________
__________________________
__________________________
Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa __________________________
__________________________
232
GAWAIN 16: Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at suriin ang sumusunod na teksto. Sagutin ang mga
tanong sa kahon kaugnay ng tekstong binasa.
DRAFT
nagiging vassal ng hari. Ang hari ay
isang lord o panginoong may lupa.
Ang iba pang katawagan sa lord ay
liege o suzerain. Samantala, ang
lupang ipinagkakaloob sa vassal ay ng vassal sa pamamagitan ng
tinatawag na fief.Ang vassal ay isa pagkakaloob ng fief. Tungkulin din niya
ring lord dahil siya ay may-ari ng
233
Ang Pagtatag ng Piyudalismo
DRAFT
Muslim. Sinalakay nila ang iba’t ibang
panig ng Europa lalo na sa bandang ___________________________
France. Ang mga Viking na kilala rin sa ___________________________
tawag na Normans ay nabigyan ng _
lupain sa bandang France kapalit ng
pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang
lupaing napasakanila ay kilala ngayon
234
Lipunan sa Panahong Piyudalismo
Nahahati sa tatlong pangkat ang Ano-ano ang uring panlipunan noong
lipunang Europeo sa panahong panahon ng piyudalismo? Ilarawan ang
Piyudalismo- ang mga pari, kabalyero o
maharlikang sundalo at mga alipin (serf)
bawat isa.
Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga
pari na natatanging sektor ng lipunan
sapagkat hindi namamana ang kanilang
posisyon dahil hindi sila maaaring mag-
asawa. Maaaring manggaling ang mga pari
sa hanay ng maharlika, manggagawa at
mga alipin.
Mga Kabalyero. Noong panahon ng
kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni
Charlemagne, may matatapang at
malalakas na kalalakihan na nagkusang
loob na maglingkod sa mga hari at sa mga
DRAFT
may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa
mga mananakop. Dahil sa hindi umiiral ang
paggamit ng salapi, ang magigiting na
sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng
mga kapirasong lupa bilang kapalit ng
kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero
ang unang uri ng mga maharlika, tulad ng
235
Pamprosesong Tanong
Gawain 17.Alam Ko Na
Panuto: Upang mataya at mapagtibay ang iyong kaalaman mula sa
binasang teksto, sagutin ang sumusunod na tanong.
DRAFT
2. Ano-anong uring panlipunan mayroon ang Piyudalismo?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
236
Gawain 18.Magbasa at Matuto
Panuto: Sa bahaging ito ng modyul, pag-aaralan mo naman ang
Manoryalismo. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paksa.
DRAFT
(village) kung saan angmga naninirahan dito ay magsasaka ang
umaasa ng kanilang ikabubuhay sa pagsasaka nagmamay-ari ng lupa.
sa manor. Sakabilang dako ang kanilang
panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng Halaw mula sa “Kasaysayan ng
Daigdig (Batayang Aklat sa Araling
pagsasaka samanor na kaniyang magiging
Panlipunan, Ikatlong Taon) nina
kayamanan. Mateo, et.al pahina 195)
Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang
237
Gawain 19. Photo-suri
Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa kahon.
Ano ang
ipinapahiwatig ng
kastilyo sa gitna ng
manor? Ipaliwanag.
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__
Ano ang pangunahing
ikinabubuhay sa isang
DRAFT
manor?.
__________________
__________________
__________________
__________________
________________
Pamprosesong Tanong
1.Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga
magbubukid?
2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga
pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.
3. May gampanin ba ang mga kababaihan sa sistemang Manoryalismo?
Ipaliwanag.
238
GAWAIN 20: Magbasa at Matuto
Panuto: Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod na
teksto.
DRAFT
Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema mahahalagang
ng kalakalan ay palitan ng produkto o barter. Dinadala ng impormasyong
mga magbubukid o kaya ng “serf” ang mga produktong bukid makukuha mula sa
o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito
teksto?
nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang lokal na
pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa malalawak
na lugar malapit sa palasyo o simbahan. Unang Talata
________________
239
Ang Paglitaw ng Burgis
Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at Ano-ano ang
paglawak ng mga bayan, isangmakapangyarihang uri mahahalagang
ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men impormasyong
of burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng makukuha mula sa
grupong ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na uri ng teksto?
bourgeoisie ay ang mauunlad na negosyante at mga
bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa Unang Talata
magagaling na unibersidad. Ang mgabourgeoisie ay _______________
ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa _______________
kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga _______________
bagong yaman lamang. ______
Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila
ang nagtaguyod ng sining at nakalinang ng sariling uri Ikalawang Talata
ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa _______________
DRAFT
mgadalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng _______________
pag-uuri ng tao sa lipunan batay sa yaman at hindi na _______________
sa angkan. ______
DRAFT
guild ng mga mangangalakal sa
pamahalaang bayan. Hinikayat ng mga Bigyang kahulugan ang sumusunod
merchant guild ang pagkakaroon ng na konsepto:
sistema ng kalinisan at pagpapagawa ng
mga kanal para sa dumi. Sinikap nila na
Ang Merchant Guild
magkaroon ng iisang batayan ng timbang at
panukat na maaaring gamitin ng lahat. _____________________________
_____________________________
241
Gawain 21.Dahilan-Epekto
Panuto: Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong
sagot.
Pag-unlad ng kalakalan
Pagkakaroon ng sistemang
Guild
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan sa
pag-usbong ng mga bayan at lungsod?
2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga
burgis sa lipunan? Ipaliwanag.
3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang mga
pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.
242
Gawain 22.Sa Madaling Salita
Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikaapat na
kahon.
DRAFT
Paano nakatulong ang Paano nakatulong ang Paano nakatulong ang
Paano nakatulong ang
paglakas ng simbahang pagkakatatag ng “Holy pag-usbong ng mga bayan
paglulunsad ng mga
Katoliko sa pag-usbong Roman Empire”sa pag- at lungsod sa pag-usbong
Krusada sa pag-
ng Europe sa usbong ng Europe sa ng Europe sa Panahong
usbong ng Europe sa
Panahong Medieval? Panahong Medieval? Medieval?
Panahong Medieval?
243
Bago ang PAHAYAG Matapos ang
Talakayan Talakayan
1. Sa pagbagsak ng Imperyong Roman
at pananalasa ng iba’t ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o “Charles the Great”
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang “Holy Roman
Empire” na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
DRAFT
naging kanlungan ng mga tao ang
simbahan. Naging mahalaga ang papel
ng “papacy” o ang tungkulin, panahon ng
panunungkulan at kapangyrihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
simbahang Katoliko.
244
8. Maaaring umangat ang isang tao sa
lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigay-
daan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.
Pamprosesong Tanong
1. Magkatulad ba ang iyong kasagutan sa una at ikatlong kolum?
DRAFT
2. Paano mo ilalarawan ang iyong kaalaman sa paksa batay sa gawain?
Ipaliwanag.
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 3
March 24, 2014 Pagkatapos tuparin ang mga inihandang gawain sa bahaging
Paunlarin ng aralin, tiyak na sapat na ang iyong kaalaman sa mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval. Maituturing ang mga pangyayaring ito na
bahagi ng transisyon sa daigdig. Dahil sa iyong mga natutuhan,
maaari mo ng gampanan ang mga inihandang gawain upang
mapalalim pa ang iyong pag-unawa sa paksang ito.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa
tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay
kritikal mong masusuri ang mga epekto at kontribusyon ng ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.
245
Gawain 24.Bumuo at Matuto
Batay sa mga naganap na talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda,
ano-ano ang kontribusyon ng sumsunod na pangyayari sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval?
DRAFT
March 24, 2014
Ang Paglakas ng
Simbahang
Katoliko Bilang
Isang Institusyon
sa Gitnang
Ang Holy
Roman
Empire
Ang
Paglunsad ng
mga Krusada
Ang Buhay sa
Europe Noong
Gitnang
Panahon
Panahon
246
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kahalagahan ng mga pangyayari sa pag-usbong ng Europe
noong Panahong Medieval sa kasalukuyan?
2. Paano nakatulong ang mga pangyayaring ito upang mapalaganap ang
pandaigdigang kamalayan? Ipaliwanag
DRAFT
Pag-unlad n
Pangdaigdigang
Kamalayan
BINABATI KITA!
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng
Pagnilayan at Unawain.
247
ILIPAT/ISABUHAY
Goal
DRAFT Makagagawa ng isang video na nagpapakita ng pagmamalaki at
pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transisyunal na
Panahon
Product/Performance Video
Standards Ang video-kasaysayan ay mamarkahan batay sa sumusunod na
pamantayan
248
PAMANTAYAN 4 3 2 1
NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
Pagsusuri sa Pag- Komprehensibo at mahusay ang Naipakita ang mahusay na Hindi gaanong naipakita ang Hindi naipakita ang mahusay
unlad ng pagsusuri sa pag-unlad ng pagsusuri sa pag-unlad ng mahusay na pagsusuri sa pag- na pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Pandaigdigang Kamalayan sa Pandaigdigang Kamalayan sa unlad ng Pandaigdigang Pandaigdigang Kamalayan sa
Kamalayan pamamagitan ng paguugnay-ugnay pamamagitan ng paguugnay- Kamalayan sa pamamagitan pamamagitan ng paguugnay-
ng mga salik at epekto ng iba’t ugnay ng mga salik at epekto ng ng paguugnay-ugnay ng mga ugnay ng mga salik at epekto
ibang pangyayari. iba’t ibang pangyayari. salik at epekto ng iba’t ibang ng iba’t ibang pangyayari.
pangyayari.
DRAFT
Ibinatay sa iba’t ibang saligan Ibinatay sa iba’t ibang Ibinatay lamang ang Walang batayang
Pinaghalawan ng ang mga kaalaman tulad ng saligan ang mga saligan ng impormasyon pinagkunan. Ang mga
Datos mga aklat, pahayagan, video impormasyon ngunit sa batayang aklat. impormasyon ay gawa-
clips, interview, radio at iba limitado lamang. gawa lamang.
pa.
Kaalaman sa Higit na nauunawaan ang Naunawaan ang paksa. Ang Hindi gaanong Hindi naunawaan ang
249
pisara
Malikhain ang nagawang Malikhain ang nabuong Hindi gaanong malikhain Hindi malikhain ang
Pagkamalikhain video. Bukod sa props at video. Gumamit ng mga ang video. Gumamit ng ipinakitang video.
costume ay gumamit ng iba’t props at costume ang mga mga props at costume Kulang sa mga props at
ibang teknolohiya tulad ng nagsipagganap. subalit hindi gaanong costume upang maging
sound effects, digital at visual angkop sa kanilang makatotohanan ang
effects upang maging ginawa. senaryo.
makatotohanan ang senaryo.
DRAFT
March 24, 2014
Transisyon sa susunod na modyul
250
GLOSARYO
DRAFT
Guild- samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay
Lay Investiture- isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang
Obispo ng singsing at tauhan para sa kanyang opisina
251
Obsidian- isang maitim at kristal na bato na nabuo mula sa tumigas na lava
na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng
kutsilyo
DRAFT
Sibilisasyong Minoan-itinuturing na kauna-unahang sibilasasyong nabuo sa
Aegean na nagsimula sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo.
252
BIBLIOGRAPHY
A. Books
Banks, James A. et. al. World History. Adventures in Time and Place.
Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York
10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.
Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. World History Patterns
of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204.
1999 . 108-132, 138-166, 388-407
DRAFT
Boehm, Richard G. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea
Harbor Drive, Orlando Florida 32887-6777.1997. pp. 210-234, 236-266, 336-
338.
Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human
Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio
43081. 1999. pp.
Millard, Anne. The Usborne Book of World History. Usborne Publishing Ltd,
20 Garrick Street, London WC2E 9BJ. 1995. pp. 24-27, 42-45, 66-73, 86-91,
138-140.
253
B. Modules
DRAFT
C. Websites
Colloseum
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view/coliseum.jpg/92540006/colis
eum.jpg
Gregory VII
http://hist2615.wikispaces.com/file/view/Gregory_VII-
1.jpg/251843136/174x220
254
Mapa ng Mycenean Greece
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
Moselum in Timbuktu
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg
DRAFT
Parthenon
https://encrypted-
tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCB-
TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg
Pyramid of Kukulkan
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
Punic Wars
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_War_
264_BC.png
Solon
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg
255
Panimula
DRAFT
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan
at epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-
usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at
rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa
siyensiya, pulitika at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong
pandaigdigang kamalayan? Handa ka na bang sagutin ang mga tanong na
Aralin 3: Pagkamulat
258
Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong
Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal
Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo
PAUNANG PAGTATAYA
DRAFT
wastong sagot sa bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo
nasagot at subuking muling sagutan ang nasabing mga aytem habang
ginagamit ang Modyul na ito.
A. I - II - III
259
B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III – II
DRAFT
maitutulad sa “tabula rasa” o blank slate.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
260
DRAFT
A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
261
A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.
B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.
DRAFT
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.
D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England.
Nang magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar
ang France sa United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli.
Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
262
13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga
kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng
Rebolusyong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng
Rebolusyong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng
renaissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.
DRAFT
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na
angkinin ang daigdig.
B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.
C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang
kabihasnan sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
263
17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?
DRAFT
D. Tama ang ikalawang pangungusap.
18.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.
264
ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE
ALAMIN
DRAFT
daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng
Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala
sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A I S S A N C E S P
Y H C R A N O M L A N O I T A N
265
1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko
2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
5. K____________O Nangangahulugang “universal”
6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng
bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng
M____________Y hari
8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang”
10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay
yumakap sa ibang relihiyon
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong tanong
266
____________________________________________________
____________________________________________________
_________________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
___________________________________________
DRAFT
____________________________________________________
____________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
____________________________________________
267
Pamprosesong tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga
nakalarawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
PINAGSAMANG IDEYA
(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
268
Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa
paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama
ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na
bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng iba’t ibang gawain, suriin
kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong
kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.
PAUNLARIN
DRAFT
Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga
pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang
mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng
aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling pag-unawa
pagkatapos ng aralin.
269
DRAFT
Diagram Blg. 1.1
Pamprosesong tanong
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong
Taon) nina Vivar et.al, pahina 156
270
PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
DRAFT
maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211
271
Ang mga bourgeoisie ay ____________
________________________________
________________________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
DRAFT
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
Dahilan ng kanilang _________ Epekto________________
sa Paglakas ng
Paglakas Europe __
Pamprosesong tanong
Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito ng kasaysayan ng
paglakas ng GAWAIN
Europe, bahagi rin ng pangyayari
6: Magbasa at Unawain!sa panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay –daan
sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano
ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?
272
Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo.
Pagkatapos ay sagutin ang mga pamrposesong tanong.
Ang pag-unlad ng isang bagong Hango ang ideyang ito sa karanasan ng
doktrinang tinawag na merkantilismo ay Spain na yumaman at naging
nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng makapangyarihan dahil sa mahahalagang
mga nation-state sa Europe. Nabuo ang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa
prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod ang South America at Central America. Gayundin,
kaunlarang pang-ekonomiya at kapangyarihang kinailangan nila ng mga kolonyang
politikal ng isang bansa. Bagama’t kadalasang magkakaloob ng mga ginto at pilak.
ikinakategorya bilang patakarang pang-
ekonomiya, ang merkantilismo ay isang Ang isang bansang walang kakayahang
sistema na ang pangunahing mga layunin ay makakuha ng ginto at pilak nang madalian ay
politikal. Ang mga layuning ito ay ang dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito
magkaroon ng malaking kitang magbibigay- sa iba pang bansa. Kung titiyakin lamang ng
daan upang ang hari ay makapagpagawa ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas
mga barko, mapondohan ang kaniyang hukbo, kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak
at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at ang papasok sa bansa. Sa gayong paraan,
rerespetuhin ng buong daigdig. mapananatili nito ang kalamangan sa balance
DRAFT
ng kalakalan.
Ang doktrinang bullionism ay sentral sa
teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng Isang elemento ng merkantilismo na
doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga
ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal nation-state ay ang tinatawag na
sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kung nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito,
mas maraming ginto at pilak ang makukuha ng kayang tustusan ng isang bansa ang sarili
MERKANTILISMO
273
Pamprosesong tanong
DRAFT
Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang
merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang
kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang
hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging
makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa
bahaging ito ng ating kasaysayan.
274
PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY
Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari upang
magbayad ng mga sundalo. Dahil
dito, nakalaya ang hari mula sa
proteksiyon na dating ibinibigay ng
mga knight ng panginoong maylupa.
Dahil ang katapatan ng mga sundalo
ay nasa hari, maaari silang gamitin ng
hari laban sa mga knight ng
panginoong maylupa kung
kinakailangan. Bukod dito, maaari
MalakiEase modyul
ang 10 naitulong ng nang humirang ang hari ng mga
pagtatatag ng national monarchy sa edukadong mamamayan bilang
paglakas ng Europe. Matatandaan na
DRAFT
kolektor ng buwis, hukom, sekretarya,
sa panahon ng piyudalismo, walang at administrador.
sentralisadong pamahalaan. Mahina
ang kapangyarihan ng hari. Ang
naghahari ay ang mga noble na sila Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
ring mga panginoong maylupa. Ang Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212
hari ay itinuturing lamang na
275
PAG-USBONG NG MGA NATION-
Tungkulin ng hukbo na palawigin ang
STATE
teritoryo at kapangyarihan ng monarkiya
kahit mangahulugan ito ng digmaan.
Sa pagbabago sa konsepto ng
Nagsimula rin ang institusyon ng
monarkiya. naitatag na rin ang mga
burukrasya sa mga opisyal o kawani na
batayan ng mga nation-state sa Europe.
may kasanayan para patakbuhin ang
Ang nation-state ay tumutukoy sa isang
pamahalaan ayon sa kautusan ng
estado na pinananahanan ng mga
monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng
mamamayan na may magkakatulad na
mga opisya at kawani ang
wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan.
pangongolekta ng buwis, pagpapatupad
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na
ng batas, at pagkakaloob ng hustisya.
kultural, ang mga mamamayan ay isang
nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging
DRAFT
Dahil sa makapangyarihan ang
nasyon, isa rin silang estado sapagkat
mga nation-state, nagpakita ng ibayong
nananahan sila sa isang tiyak na
lakas ang Europe. Nabuo sa Europe
teritoryo at may pamahalaan silang may
ang mga bagong institusyong
soberanidad o kasarinlan. Isa silang
pampolitika, panlipunan, at pang-
nagkakaisang lahi na may katapatan sa
ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay
kanilang bansa.
nagbigay-daan din sa pagpapalawak
276
DRAFT
PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY
Pamprosesong tanong
PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may
parehong bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa
panig ng Oo at Hindi.
277
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at
kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw
sa buong klase.
DRAFT
Sa pagsapit ng 1073, naging mas ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na
makapangyarihan ang Simbahan nang itakda ni ekskomulgado si Henry IV sa Simbahang Katoliko.
Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng Hiniling ng hari na alisin ang ekskomulgasyon sa
kaayusang banal na napapasailalim sa batas ng kaniya. Nang hindi ito gawin ng Papa, tumayo si Henry
Diyos. Bilang pinakamataas na lider-espiritwal at IV nang nakayapak sa labas ng palasyo ng Canossa
tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula kay sa hilagang Italya ng tatlong araw noong 1077. Hiniling
San Pedro, ang Papa ang may pinakamataas na niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.
278
Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages. Malawak
ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-uugali at
moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o
pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas
ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe bilang isang malawak
na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay
ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas.
Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga
lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang
mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan sa mga susunod
na panahon.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong tanong
279
GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman
sa naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging
pag-aaral tungkol sa paglakas ng Europe.
KONSEPTO/ KAALAMAN
OO HINDI
DRAFT
(NAUNAWAAN) (NAUNAWAAN)
4. Sa pagkawala ng
kapangyarihan ng mga
panginoong maylupa, ang hari
ang nagsilbing pinuno at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
280
Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga
pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng
aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa
huling bahagi ng ika-14 na siglo.
DRAFT
Dahil sa pag-unlad sa agrikultura
bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at
pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang Sa pagtatapos ng Middle
produksiyon sa Europe noong Middle Ages. Ages sa huling bahagi ng ika-14 na
Humantong ito sa paglaki ng populasyon at siglo, isinilang ang Renaissance.
pagdami ng pangangailangan ng mga Ang Renaissance ay
mamamayan na natugunan naman ng nangangahulugang “muling
281
BAKIT SA ITALY?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
lokasyon nito. Dahil dito,
Italy ang nagkaroon ng
pinagmulan ng pagkakataon ang mga
kadakilaan ng lungsod dito na
sinaunang Rome at makipagkalakalan sa
higit na may Kanlurang Asya at Europe.
DRAFT
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.
Pagtataguyod ng mga
282
ANG MGA HUMANISTA
DRAFT
humanist o humanista, mula sa Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng
salitang Italian na nangangahulugang mga humanista ng sinaunang panahon
“guro ng humanidades, partikular ng sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle
wikang Latin.” Pinag-aaralan sa
Ages?
Humanities o Humanidades ang
wikang Latin at Greek, Komposisyon, _______________________________
Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya, _______________________________
283
Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni
Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang
piyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon na
nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.
DRAFT
at Cleopatra at Scarlet.
284
Sa Larangan ng Pinta at PintorSining
DRAFT
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.
285
Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at
matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng
kaniyang na imbentong teleskopyo para
mapatotohanan ang Teoryang Copernican.
DRAFT
ambag ng Renaissance lupa ang isang bagay na inihagis pataas.
ang pananaw at kultura Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance
ng Europe noon at
ay hindi natatapos sa panahon na kung saan nakilala
maging sa kasalukuyan?
ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay
__________________
nagpapatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay
__________________
naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa
__________________
286
ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE
DRAFT
isinulong ang isang makabuluhang
pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para
sa kababaihan.
287
Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept
definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay
ng paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng
kamag-aaral kung mayroon kang hindi naunawaan.
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong tanong
288
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
DRAFT
GAWAIN 11: Palitan Tayo!
289
Ang Repormasyon
DRAFT
Isang mongheng Augustinian at
naging Propesor ng Teolohiya sa
Unibersidad ng Wittenberg ang Kumalat sa iba’t ibang bayan ng Alemanya
nabagabag at nagsimulang magduda nang ang kapangyarihan ni Luther. Noong taong
mabasa niya ang kaibahan ng katuruan ng 1529, nagbigay ang mga sumusuportang
simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol estado at bayang Aleman ng isang
sa kaligtasan….”Ang pagpapawalang sala “protestasyon”- ang pinagmulan ng
290
KONTRA-REPORMASYON
Ano-ano ang binago ni
Bago nagsimula ang Repormasyong Pope Gregory VII sa
Protestante, nagsikap ang mga pinunong Simbahang Katoliko?
Katoliko na maituwid ang mga maling
pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory VII
(1037-1085), lalong kilala sa una niyang
pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng
tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na mag-
asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at
nang mailaan ang sarili sa buong paglilingkod sa
Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na
tumanggap ng pagtatalaga sa anumang Ano ang naging bunga ng
DRAFT
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o Kontra-repormasyon?
pinuno. ______________________
Upang harapin ang hamon ng ______________________
Protestantismo, isang malakas na kilusan ang ______________________
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang ______________________
paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag ang ______________________
DRAFT
Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng
Simbahang Katoliko at Protestante, at patuloy na
Halaw mula sa: Ease Modyul 12
pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay
nagdulot ng sumusunod na epekto:
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa
Europe kung saan ang hilaga ay naging mga
Ano-ano ang naging epekto ng
Protestante samantalang ang timog naman
292
Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang
Contrast-Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon.
Pagkatapos, makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang
gawa ng bawat isa at magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-
aral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-
Repormasyon.
DRAFT
March 24, 2014
293
3
Bagay na aking natutuhan sa 1.
naging dahilan ng
pagkakaroon ng 2.
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon 3.
2
Kontribusyon ng mga tao na 1.
aking nalaman sa
Repormasyon at Kontra- 2.
Repormasyon
1
Mahalagang tanong sa paksa: Sagot:
Paano nakatulong ang
Repormasyon at Kontra-
DRAFT
Repormasyon sa paglakas ng
Europe?
Pamprosesong tanong
294
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
DRAFT
GAWAIN 13: Think –Pair-Share Chart
(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
295
Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan
at iba’t ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol
sa paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas
at suriin mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging
sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at
nabigyang linaw?
PAGNILAYAN / UNAWAIN
DRAFT
iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng
Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at iyong simulan.
296
PAGPAPLANO NG PAMILYA
DRAFT
particularly the unborn."
Ang gobyerno ang nagpapasan ng Dr. Oscar Tinio
problema na may kinalaman sa PMA President
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina Ang paggamit ng Contraceptives
ang manganganib ang buhay. ay masama sapagkat taliwas ito sa
Kapag sobra-sobra ang dami ng natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
Pamprosesong tanong
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg
297
1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya,
kaninong paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o
ang sa pamahalaan? Bakit?
2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na
dapat gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya?
Ipaliwanag ang sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa
pagbili ng contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng
pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and
Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba
ito upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon?
Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang
mabilis na paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito?
DRAFT
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!
298
Ang pagkakadisenyo Ang May kakulangan
ng poster o editorial pagkakadisenyo ang elemento ng
cartoon tungkol sa ng poster o pagdisenyo ng
MALIKHAIN paglakas ng Europe. editorial cartoon poster o editorial
tungkol sa cartoon tungkol sa
paglakas ng paglakas ng Europe.
Europe.
DRAFT
Pamprosesong tanong
299
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_________________________________________________________________
DRAFT
kasalukuyang panahon.
ALAMIN
Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissace
at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng
kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito nangyari? Gayundin
kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng
daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa
mga gawain sa araling ito. Simulan mo na...
300
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.
DRAFT
ginto, mamahaling hiyas, at
sumira at magpalubog ng barko.
mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.
301
DRAFT
Pamprosesong tanong
302
DRAFT
March 24, 2014
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY
Pamprosesong tanong
303
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang
kahong Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga
Natutuhan at Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo
pagkatapos ng aralin.
304
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe;
ang Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang iba’t
ibang Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi
upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.
DRAFT
UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o paghahanap ng mga
lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o
305
Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at
MGA MOTIBO AT SALIK SA mangangalakal na ito nang matuklasan ang compass at
EKSPLORASYON astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang instrumentong
ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang
Ang Asya ay isa nang kaakit-akit direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
na lugar para sa mga Europeo. astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Bagama’t ang kanilang kaalaman
Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng
tungkol sa Asya ay limitado lamang at paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at
hango lamang sa mga tala ng mga Spain. Nanguna ang Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay
manlalakbay tulad nina Marco Polo at Prinsipe Henry the Navigator na naging inspirasyon ng mga
Ibn Battuta, napukaw ang kanilang manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-anyaya sa mga
paghahangad na marating ito dahil sa dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng
mga paglalarawan dito bilang paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos
na The Travels of Marco Polo (circa at ng Portugal.
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga
Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng
Europeo ang yaman at kaunlarang
DRAFT
mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan
taglay ng China. Hinikayat nito ang mga naitatag ang unang pinakamalaking imperyo ng mga Europeo.
Europeo na marating ang China. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang
Samantala, itinala ng Muslim na pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito
manlalakbay na si Ibn Battuta ang noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand ng
kanyang paglalakbay sa Asya at Africa. Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan
Nakadagdag ang mga tala nina Marco ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin
Polo at Ibn Battuta sa hangarin ng mga nasupil ang mga Muslim sa Granada at nagwakas ang
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
MOTIBO AT SALIK SA _________________________
_________________________
EKSPLORASYON
_________________________
_________________________
_________________________
306
Ang Paghahanap ng Spices Ang spices ay ginagamit nila bilang
pampalasa sa kanilang mga pagkain at
Mula noong
Pinangunahan ika-13 ang
ng Portugal siglo ay naging upang mapreserba ang mga karne.
depende na
Paggagalugad ang Europe sa spices na Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga
matatagpuan sa Asya lalong lalo na sa India Ang pabango, kosmetiks at medisina.
ilan sa mga spices na may malaking demand
Ang Portugal ang kauna-unahang bansang
para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon,
Europeo na nagkaroon ng interes sa
at nutmeg.
panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang
makahanap ng mga spices at ginto. Sa pagitan ng
Ang kalakalan ng spices sa Europe at
mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag
Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng mga
ang mga mandaragat na Portuges hanggang sa
taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na
Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang
Tsino at Indian ay nagbibili ng spices sa mga
rutang katubigan patungo sa Asya.
mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng
mga panindang
Noong Agosto ito sa mga 1488mangangalakal
natagpuan na ni
DRAFT
taga-Venice. Malaking kita ang
Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng inaakyat ng
ganitong
Africa na uri ng kalakalan
naging kilala sasakatawagang
mga mangangalakal
Cape of
na Arabe at Venetian.
Good Hope. Ang paglalakbay Dahil sa pagmomonopolyo
ni Dias ay
sa kalakalang
nagpakilala ito ay makarating
na maaaring naghangadsaang mga
Silangang
Europeong mangangalakal
Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa. na direktong
magkaroon ng kalakalan sa Asya sa mga spices
na kailangan nila. Angnoong panlupang
1497 kalakalan ay na
di
307
Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan
mula sa Silangan
DRAFT
pangalan ang katawagang Ang
sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng
Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod
Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India
na paglalakbay ay nakarating ito sa
dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng
Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng
mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Cape Verde.
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang
paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa
kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican
DRAFT
sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng
Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India
dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng
mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang Columbus
paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa
kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican
309
Paghahati ng Mundo
DRAFT
Si Pope
Alexander VI ang Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng
naglabas ng papal kanilang pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang
bull na naghahati sa linya ng dapat mapunta sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka
lupaing maaaring lumawak ang paggagalugad ng Spain sa kanluran at maaaring
tuklasin ng Portugal maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
310
http://www.sandiegohistory.org/journal/66april/images/pg8map.jpg
Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan
DRAFT
mga pampalasa.
Naging matagumpay din sila sa
kumbersyon sa Katolisismo ng mga katutubo.
Sa pangkalahatan, nagpatunay ang
ekspedisyon na maaaring ikutin ang mundo at
muling bumalik sa pinanggalingan. Pinatunayan ito
nang ang barkong Victoria ay nakabalik sa Spain
311
Ang mga Dutch
DRAFT
pinangalanan itong New Netherland. Noong 1624, ika-17 siglo, humina ang kapangyarihang
isang trade outpost o himpilang pangkalakalan ang pangkomersiyo ng mga Dutch at ito’y
itinatag sa rehiyon na pinangalanang New pinalitan ng Inglatera bilang
Amsterdam. Ito ngayon ay kilala bilang New York pinakamalakas na imperyong
City. pangkatubigan ng Europe.
312
Kahalagahan ng mga Paglalayag at
Pagtuklas ng mga Lupain
Paano nakatulong sa paglawak ng
Nagbunga ng pagbabago ng mga ruta sa kapangyarihan ng Europe ang
kalakalan ang pagtuklas at paglalayag noong ika- paglalayag at pagtuklas ng mga
15 at ika-16 na siglo. Nawala sa dating lupain?
kinalalagyan ang Italy sa kalakalan na kaniyang ____________________________
pinamunuan sa Medieval Period. Naging sentro ng ____________________________
kalakalan ang mga pantalan sa baybay-dagat ng ____________________________
Atlantic mula sa Spain, Portugal, France, Flanders, ____________________________
Netherlands at England. Sa pagkakatuklas ng mga ____________________________
lupain, higit na dumagsa ang mga kalakal at spices
____________________________
na nagmula sa Asia. Sa North America, kape, ginto
at pilak; sa South America, asukal at molasses; at
____________________________
sa Kanlurang Indies, indigo.
Ang mga produktong ito ang nagpalawak Epekto ng Unang Yugto ng Kolonisasyon
sa paglaganap ng mga salaping ginto at pilak na
DRAFT
galing sa Mexico, Peru at Chile. Ito ang Maraming mahahalagang epekto ang
nagpasimula ng pagtatatag ng mga bangko. Sa unang yugto ng kolonisasyon.
dami ng mga salapi ng mga mangangalakal,
kinailangan nilang may paglagyan ng kanilang 1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan
salaping barya. Kaya ang salaping papel ang ng mga Español at Portuguese ang nagbigay-daan
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga sa malawakang pagkakatuklas sa mga lupaing
LUGAR NA
PERSONALIDAD BANSANG TAON NARATING/
PINAGMULAN KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Vasco Da Gama Portugal 1498 India
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong tanong
314
GAWAIN 6: Pin The Flag
DRAFT
March 24, 2014 Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif
315
Pamprosesong tanong
1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang
nasakop?
2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?
3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang
bansa?
4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga
Kanluranin?
5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa
rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?
6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa
iyong bansa, ano ang iyong gagawin?
DRAFT
Imperyalismo at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo
mahahalagang konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong
sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN
IMPERYALISMO AT
1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
316
Pamprosesong tanong
Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko. Sa halip, malaon na
itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman”. Subalit wala pang
konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.
Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at sansinukob ay batay sa
aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong
sa tradisyunal na kahiwagaan ng sansinukob.
Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko. Ito ang simula ng
panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa
sansinukob.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189
317
Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay
nagpasimula ng kaniyang propesyong siyentipiko
sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492.
Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni
Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong
ito ay nagpasimula na si Copernicus ng mga
pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at
tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga
ginawang pananaliksik nalaman niya na ang mga
ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao
noong panahon na iyon ukol sa Sansinukuban ay
may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang
mundo ay bilog taliwas sa naunang paniniwala na
ito ay patag at kapag narating ng isang
manlalakbay ang dulo nito ay posible siyang
DRAFT
mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa
pag-ikot ng mundo sa sarili nitong aksis habang
ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang
araw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas
sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang
sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay
nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric.
318
Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)
DRAFT
bawiin niya ang ibang resulta ng
planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di
kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya
Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon
pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw ay nagpatuloy pa rin siya sa mga
nguni’t mabilis ang kanilang paggalaw kung siyentipikong pagtuklas na naging
papalapit sa araw at mabagal kung ito’y basehan ng pagbubuo ng mga unibersal
palayo.
319
Ang Panahon ng Enlightenment
Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba’t ibang aspeto ng
buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad ang buhay ng tao sa
larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong
Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga
pilosopo.
Bagama’t ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe noong ika-18
siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang Enlightenment ay binubuo ng mga
iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran
at pamamayani ng pamahiin at bulag na paniniwala noong Middle Ages.
Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga modernong ideyang
may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa sining. Ang mga intelektuwal na
ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga intelektuwal na humikayat sa paggamit ng
katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang
kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang kawalan ng katarungan sa lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254
DRAFT
Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan
Ang Makabagong Ideyang
Pampolitika
Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang
isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang
Naging daan ang mga pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang
pagbabago sa siyensya upang
320
Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing Two
Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya sa
kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang ideya
niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great Britain. Ang
Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging mahalagang sulatin sa
paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke ukol sa kasunduan sa
DRAFT
pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13
Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng
politika ay ang Pranses na si Baron de
Montesquieu na naniniwala sa ideya ng
paghahati ng kapangyarihan sa isang
pamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang
DRAFT
kumita nang malaki.
DRAFT
malakas na hukbong pandagat gamit sa tahanan na gawa sa tela ay
upang protektahan ang kanilang itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.
imperyo ng kalakal.
DRAFT
noong 1705 at 1760 na nakatulong sa
Ang pagkakaimbento sa steam pag-pump ng tubig na ginamit para
engine ay naging daan para maragdagan makapagsuplay ng tubig na
ang suplay ng enerhiya na magpapatakbo magbibigay ng enerhiyang
sa mga pabrika. Kaya mas marami pang hydoelectric na nagpatakbo ng mga
mga sumunod na imbensiyon na ginawa makinarya sa mga pabrika.
ang tao na karaniwang gawa sa bakal
4. Bombilya –
324
EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO Ano-ano ang naging epekto
ng Rebolusyong lndustriyal?
DRAFT
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga _______________________
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng _______________________
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter. _______________________
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang _______________________
naging palaboy. Maging ang mga bata ay _______________________
325
Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makasasama mo sa gawaing
ito at magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari
ring magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.
DRAFT
DAHILAN KAGANAPAN EPEKTO/ KINALABASAN
Rebolusyong Siyentipiko
Rebolusyong Industriyal
326
Pamprosesong tanong
DRAFT
Panuto: Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa mga
tekstong binasa sa aralin, punan ng mahahalagang impormasyon ang
talahanayan na maglalaman ng mga naging kontribusyon sa iba’t ibang
larangan ng mga personalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na
maisagawa ito.
Halimbawa:
Galileo Galilei Astronomiya Teleskopyo
327
Pamprosesong tanong
DRAFT
dapat mong naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey
na ito. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng
gawaing ito.
Pamantayan 3 2 1
1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng
likas na agham at karunungang pangkulto.
2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng
kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa
pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya “ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao”.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.
328
Pamprosesong tanong
DRAFT
Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang. Isaalang-alang ang mga miyembrong hindi mo pa nakasama sa
bubuuing pangkat.
Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat
miyembro ng pangkat. Pagkatapos magawa ang Collage ay ibahagi ito sa
klase. Sagutin rin ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pag-
329
naganap na naganap na
rebolusyon. rebolusyon at
nagpapakita ng
limitadong antas ng
pagkamalikhain.
Ang collage ay Ang collage ay Ang collage ay
KATOTOHANAN nagpapakita ng nagpapakita ng nagpapakita ng
makatotohanang pangyayari iilang pangyayari
pangyayari tungkol sa tungkol sa naging lamang tungkol sa
naging kontribusyon o kontribusyon o naging kontribusyon
pamana ng mga pamana ng mga o pamana ng mga
naganap na naganap na naganap na
rebolusyon. rebolusyon. rebolusyon.
Pamprosesong tanong
DRAFT
kapangyarihan ng Europe?
3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo
ang mga pamanang ito?
Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nang pumalaot ang
mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain, Netherlands, France at
Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunit lahat ng mga imperyong ito ay
bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalan ng kolonya sa North America ang
Netherlands at France. Matagumpay na nakapag-alsa laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng
Britain sa America, ang Timog Canada at ang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.
Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unang bahagi ng ika-20
siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang Rebolusyong Industriyal. Ang panahon mula noong
1871 hanggang sa nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang
mabilis na paglawak ng pagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 211-213
330
Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop
Ang dahilan ng iba ay upang
sanayin ang sarili sa
pamamahala at marami pang
Iba-iba ang dahilan ng pagbabalat-kayo. Iba-iba rin
pananakop. Ang ilan ay binibigyang ang uri ng kolonyang itinatag Ang protectorate
katuwiran ang pananakop sa batay sa katayuan ng ay pagbibigay sa kolonya
paggamit ng manifest destiny at mamamayan. May nagtayo ng ng proteksiyon laban sa
white man’s burden. Ayon sa kolonya, protectorate,
o of paglusob ng ibang bansa.
doktrinang manifest destiny may concession sphere
karapatang ibigay ng Diyos ang influence. Sa mga mananakop, Concession ay ang
United States na magpalawak at pinakamalawak ang imperyo pagbibigay ng espesyal na
angkinin ang buong kontinente ng ng Britain. karapatang pangnegosyo.
Hilagang America. Paniniwala Samantalang ang sphere
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
naman sa white man’s burden na Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. of influence ay isang
tungkulin ng mga Europeo at ng 211-213
kanilang mga inapo na panaigin ang
lugar o maliit na bahagi
DRAFT
kanilang maunlad na kabihasnan sa ng bansa kung saan
mga katutubo ng mga kolonyang kontrolado ang
kanilang sinakop. pamahalaan at pulitika ng
makapangyarihang bansa.
Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo
Kolonisasyon?
___________________
mga
ng
sa
at
331
Paggalugad at Pag-aagawan sa Gitnang Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga
Africa Bansa ng Europe
DRAFT
na nakamasid sa magandang talon ng pamahalaan kundi maging sa relihiyon
Victoria na ipinangalan sa reyna ng England. man. Islam ang naging malaganap sa
Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at hilagang Africa at naging mahigpit na
Tanganyika. Dito siya namatay dahil sa sakit. kalaban ng Kristiyanismo sa Europe.
Yumaman ang mga lungsod sa bahaging
Noong panahon ng katanyagan ng ito tulad ng Tunis at Algiers dahil sa
332
Bakit tinawag ng Great Britain ang India na
“pinakamaningning na hiyas” ng imperyo? Ang United States sa Paligsahan ng
___________________________________ mga Bansang Mananakop
___________________________________
___________________________________
___________________________________ Hindi nagpahuli ang United
___________________________________ States sa mga bansang industriyalisado.
Bagaman marami sa Africa ang hindi
sang-ayon sa pananakop ngmga
teritoryo, napasali ito nang
Imperyalismong Ingles sa Timog Asia nakipagdigmaan ang United States
laban sa Spain noong 1898. Ang
Sa mga mananakop, hindi tagumpay ng America laban sa Spain ay
natinag ang imperyo ng Great Britain. nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto
Sa halip, lalo pang lumawak ito. Rico at Pilipinas. Ayon kay Pangulong
Bagaman lumaya ang 13 kolonya sa William Mckinley, pinag-isipan pa niya
America sa Rebolusyong Amerikano, kung ano ang nararapat gawin sa
DRAFT
nadagdagan naman ito sa ibang dako. Pilipinas.
Ang British East India Company ang
naging lubhang makapangyarihan sa Nakuha ng United States ang
pamahalaan at dinala ang mga kaisipan, Pilipinas at iba pang dating mga sakop
kaugalian, edukasyon at teknolohiya sa ng Spain tulad ng Guam na naging
bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol himpilang-dagat patungo sa Silangan at
333
Ang Protectorate at Iba pang Uri ng EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO NG
Kolonya IMPERYALISMO AT KOLONISASYON
Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng
Mahihina ang West Indies, Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop
Australia, New Zealand at mga
bansa sa Central America at walang Maraming aspeto ng buhay na
pagkakaisa ang mga ito upang naaapektuhan ng pananakop. Ang mga gawaing
maipagtanggol ang kanilang bansa. pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at
Ang hukbo ng America ang nagsilbing espiritwal at pangkultura ay ginamit ng mga
tagapangalaga sa mga pook na ito mananakop upang ganyakin ang mga bansang
sakop na sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad
upang mapanatiling bukas ang
ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan ng
pamilihan, makakuha ng hilaw na barko at pagsisilbi sa hukbo.
sangkap at mapangalagaan ang
kanilang ekonomikong interes. Ang Epekto ng Kolonisasyon sa mga Lupang
malalaking samahan sa negosyo ng Sakop
America ay nakakuha ng malalaking
DRAFT
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa Maraming pagbabago ang ibinunga ng
pag-aari ng mga minahan, mga balon kolonisasyon sa lupaing sakop. May pagbabagong
ng langis, mga taniman, mga daang- pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at
bakal at samahan ng mga sasakyang pangkultura.
dagat.
Isa pang pook na nakaligtas sa Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
DRAFT
March 24, 2014
Reaksiyon...
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________ 335
Pamprosesong tanong
DRAFT
nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.
336
Pamprosesong tanong
DRAFT
mas maraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala ang
mga naging epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Pagkatapos ay ilagay ito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling
ang eskala. Ibigay mo rin ang iyong reaksiyon sa gawaing ito.
Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ng
kongklusyon sa naging epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
337
Kongklusyon:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Pamprosesong tanong
DRAFT
GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
338
Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at iba’t ibang
gawain ang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe. Balikan ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at
suriin kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa sagot mo
ngayon. Ilan sa mga una mong sagot ang natalakay at nabigyang linaw?
PAGNILAYAN / UNAWAIN
DRAFT
nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan
ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at ating simulan.
339
Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S.
Expansionism
Hold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a word
about the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but don’t
deserve it. The truth is I didn’t want the Philippines, and when they came to us, as a gift from
the gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was at
Hongkong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, and
he had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Dons
were victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and California
coasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thought
then.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
DRAFT
what to do with them. I sought counsel from all sides—Democrats as well as Republicans—but
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’t
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would be
Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 22–23.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/
340
GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !
Balikan ang napag-aralang mga pamana ng iba’t ibang Rebolusyong
naganap sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin
sa mga pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha
ng isang liham pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng
nabuong liham sa ibang kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari
mong ipost ang liham sa isang social media ay gawin ito upang mabasa rin
ng iba pa at mabigyang-halaga din nila ang mahahalagang pamana ng mga
pangyayaring naganap sa panahong tinalakay sa aralin.
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
DRAFT
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
341
Pamprosesong tanong:
DRAFT
ang mga mahahalagang bagay na iyong natutunan at kung paano ito
tumutulong sa pagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais
mong baguhin o paunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang
indibidwal.
342
Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
ALAMIN
DRAFT
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.
TATSULOK
343
DRAFT
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang dating munting bukid, ngayo'y sementeryo
Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok
Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok
344
Alam mo bang ang awiting ‘Tatsulok’ ay orihinal na
awitin ng bandang Buklod na nilikha bilang reaksiyon
sa polisiyang militarisasyon ng dating Pang. Corazon
Aquino? Layon ng administrasyong Aquino na supilin
ang armed revolutionary movement. Ang
militarisasyong ito ay nagdulot ng kapahamakan sa
malaking bilang ng sibilyan. Muling binuhay ni
Bamboo ang awiting ito bilang paalaala sa di-pantay
na istrukturang panlipunan ng bansa.
DRAFT
Pamprosesong Tanong
345
GAWAIN BLG. 2: Hagdan Ng Karunungan
Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging initial
ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.
FINAL
DRAFT
REFINED
D
INITIAL
346
Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang
konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong ito’y huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.
DRAFT
mong maunawaan ang mensaheng ipinahihiwatig.
347
Pamprosesong Tanong
DRAFT
BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.
PAUNLARIN
348
Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500’s-1600’s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng ‘reason’ o ‘katwiran’. Napag-isipang kung ito ay
nagagamit sa pag-unawa sa ‘physical world’ (physics, geology, chemistry, biology
at mga tulad nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang
kanyang lipunan? Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon
ng Kaliwanagan (Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.
DRAFT
PAGSUSURING PANTEKSTO
349
REBOLUSYONG PANGKAISIPAN
DRAFT
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Kaisipang Politikal
350
Philosophes
DRAFT
2. May paggalang ang philosophes sa kalikasan
(nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila, ang
likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila na
may likas na batas (natural law) ang lahat ng
bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na
sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon
351
Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si
Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang
kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
DRAFT
hinangaan ang pamahalaang Ingles.
Bakit ganoon na
lamang ang
Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang
paghanga ni
pambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sa
Voltaire sa
relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming
pamahalaang
kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa
Ingles?
pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa
352
Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke
tungkol sa katangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga
mamamayan, isa pang philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay
si Jean Jacques Rousseau (roo-SOH).
Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa
kahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng
kalayaang pang-indibidwal (individual freedom).
Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya
ay naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang
nagnakaw sa ‘kabutihan’ ng tao.
Ayon sa kaniya, ‘likas na mabuti ang tao’. Nagiging masama lamang
ang tao dahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat
ito nang umusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-
pantay na siya namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya
na ang kasamaan ng lipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi pantay
na distribusyon ng yaman at labis na kagustuhan sa pagkamal nito.
Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa
DRAFT
kaniyang aklat na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon
lamang ng maayos na pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa
‘pangkalahatang kagustuhan’ (general will). Samakatuwid, isinusuko ng tao
ang kaniyang will o kagustuhan sa pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng
rebolusyon sa France.
353
Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment
354
Kaisipang Pang-ekonomiya
DRAFT
mga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at pamahalaan ang mga
pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo ng mga ospital at pagpapagawa ng
mga tulay at kalsada.
Kung maisasagawa ang mga ito’y higit na madaling magkakaroon ng
interaksiyong pang-ekonomiko
Insert photo: sa bawat
Rene Descartes, John indibidwal na siya namang
Locke, Immanuel magpapaangat
Kant kasama ng
ang kanilang
ekonomiya at
mga ideyapamumuhay ng mga mamamayan.
355
Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan
DRAFT
Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa
estruktura ng lipuan samantalang ang iba ay nagnais na
baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa
pang uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal.
356
MGA BAGAY NA AKING NALAMAN
3
MGA INTERESANTENG IDEYA
2
MGA TANONG NA NAIS MASAGOT
1
DRAFT
March 24, 2014
PAMPROSESONG TANONG
357
Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan
bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.
PAGSUSURING PANTEKSTO
DRAFT
ideyang pinalaganap noong Panahon Ang digmaan para sa
ng Enlightenment. Inilatag nito ang kalayaan sa America ay lalong kilala
mga pagtatanong tungkol sa sa katawagang Rebolusyong
absolutong monarkiya at sa Amerikano. Nagsimula ang
dominasyon ng Simbahan sa mga himagsikan nang ang mga Ingles na
panlipunan at pampolitikang galaw ng naging mga migrante sa Timog
mga tao. Ang ganitong kaisipan ay Amerika ay nagrebelde sa labis na
358
Ang Labintatlong Kolonya
DRAFT
may sariling lokal na pamahalaan. Noong 1750
ay gumastos ng napalaking halaga ang British
laban sa France upang mapanatili sa ilalim ng
kanilang imperyo ang 13 kolonya. Nais ng British
na ang mga kolonya ay mag-ambag sa kanilang
gastusin sa pamamagitan ng pagdaragdag ng
mga buwis.
359
Dahilan
DRAFT
at nakapasok sa isang pangkalakal na
bapor ng mga Ingles. Kanilang itinapon
ang mga tone-toneladang tsaa sa pantalan
ng Boston harbor sa Massachusetts. Sila’y
nagprotesta sa ipinataw na buwis sa tsaa
na inaangkat sa mga kolonya. Kinilala sa
kasaysayan ang pangyayaring ito bilang
360
Ang Unang Kongresong Kontinental Ang Pagsisimula ng Digmaan
DRAFT
isang pagpapakilala ng kanilang sundalong British. Sa pamamagitan ng
paglaban sa mga batas at polisiyang pagsakay sa kanyang kabayo at
ipinatutupad ng mga Ingles sa kanila. pagligid sa buong bayan ay
Noong ika-5 ng Setyembre, napagsabihan niya ang mga tao na
1774, 56 kinatawan ng mga kolonya maghanda sa pakikipaglaban. Kaya
ang dumalo dito. Binigyang diin ng mayroong grupo ng mga
grupo na sa pagkakataong iyon mula tagapangalaga at tagapagbantay na
361
1. Ano-anong polisiya ang
nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
DRAFT
March 24, 2014
Ang Ikalawang Kongresong Kontinental
362
Ang mapa sa kaliwa
ay nagpapakita ng
digmaan sa pagitan
ng Amerikano laban
sa mga mananakop
na British.
DRAFT
Ang Deklarasyon ng Kalayaan
363
Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at
sinakop nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George
Washington na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na
halos bumubuo sa 30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo na
pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang.
Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25
ng Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang
pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington ang Ilog
Delaware upang maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung
bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton nguni’t sila’y di
nagtagumpay sa pagkuha sa New York.
DRAFT
Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan
Paglusob mula sa Canada
Ang bansang France ay tradisyunal
Simula noong 1777 ay na kalaban ng British at ang mga French
sinimulan ng mga British ang pag- ay naging lihim na taga-suporta ng mga
atake sa Amerika mula sa Canada, rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng
ngunit sa bawa’t pagtatangka nila sila labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula
364
Ang Labanan sa Yorktown
DRAFT
Paghahangad ng Kapayapaan Ang Digmaan para sa
Kalayaan ng Amerika ay
Ang pagkapanalo ng mga nagbago sa mukha ng
Amerikano sa digmaan ay kasaysayan ng mundo sa
malaking pagkamangha sa mga dahilang ito ang naging dahilan
British sa mundo. Ang Britain ay ng pagbuo ng isang bagong
itinuturing ng panahong iyon bilang nasyon na umunlad at naging
365
DRAFT
March 24, 2014
Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
366
GAWAIN BLG.5: Pulong- Isip
LEARNING LEARNING
CENTER I CENTER II
Ano-anong Paano
dahilan ang isinakatuparan
nagtulak sa mga ng mga
Amerikanong Amerikano ang
DRAFT
humingi ng tahasang
kalayaan mula sa paghingi ng
Gran Britanya? kalayaan?
LEARNING LEARNING
Paano
nakaapekto ang Ano ang naging
pagtulong ng kinalabasan ng
Pransya sa mga Rebolusyong
Amerikano sa Amerikano?
pagtamasa nito
ng kalayaan?
367
Pamprosesong Tanong
DRAFT
lamang sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig.
Tunghayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng
Rebolusyong Pranses.
368
Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789
DRAFT
Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ng
malaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo
ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa
mga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa
rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya
kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin,
ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpay
Paano nakatulong ang prinsipyong Bakit ang nasa ikatlong estate lamang
divine right sa pagpapanatili ng ang inatasang magbayad ng buwis?
kapangyarihan ng hari ng France? Makatwiran ba ito? Ipahayag ang iyong
__________________________________ saloobin.
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
369
Ang Pambansang Asemblea
DRAFT
Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong
estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17,
1789. Inimbitahan nila dito ang una at ikalawang estate .
Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring
Louis XVI ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat
sana’y pagpupulungan ng ikatlong estate kung kaya’t sila ay nagtungo sa
tennis court ng palasyo.
370
DRAFT Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France
371
Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran
DRAFT
PRIMARYANG BATIS NG
KASAYSAYAN Men are born and remain
Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga free and equal in rights…
Pranses ang Declaration of the Rights
of Man. Ilan sa mga prinsipyong
nakapaloob dito ay makikita sa apat
372
Ang Pagsiklab ng Rebolusyon
DRAFT
Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki ___________________
sa pamamagitan ng pamumuno ng isang abogadong ___________________
nagngangalang Georges Danton.
2. Ilarawan ang
Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na kalagayan ng France sa
posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng panahon ng rebolusyon.
alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling ___________________
373
Ang Reign of Terror
DRAFT
kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa
pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang Reign of
Terror.Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang
1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.
374
Ang Pagiging Popular ni Napoleon
DRAFT
mga ideyang pampoltika gaya ng republikanismo at ng mga
praktikal na ideya gaya ng paggamit ng sistemang metriko
sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga
pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng
isang Republikang pamahalaan.
375
GAWAIN 6: Diagram ng Pag-unawa
REBOLUSYONG REBOLUSYONG
AMERIKANO PRANSES
PAANO NAGKAKATULAD?
DRAFT
March 24, 2014
376
PAANO NAGKAKAIBA?
MGA SANGKOT NA
AKTOR
DALOY NG MGA
PANGYAYARI
DRAFT
BUNGA O IMPLIKASYON
SALOOBIN TUNGKOL SA
PANGYAYARI
377
ANG NAPOLEONIC WARS
DRAFT
Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng
hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga
rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para
madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig- bansa. Noong
1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang
Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay
minabuti ng Britanya, Espanya, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan.
378
Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon
DRAFT
Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at napalawak na ni
Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang
Britanya na lamang ang nakikipagdigma sa France. Dahil sa lakas ng
kapangyarihan ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at
pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga
kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang
379
Peninsula War (1808)
DRAFT
masakop ay madali na niyang natirang mga sundalo na
mapapasok ang Britain. Noong kaniyang nakasama sa Battle
1812 ay nagpadala si Napoleon of Borodino ay namatay
ng 600,000 mga sundalo na naman sa kanilang
binubuo ng Polish, German, paglalakbay pagbalik sa
Italyano at mga Pranses upang France. Sila ay namatay dahil
lumaban sa Battle of Borodino sa gutom, sa lamig ng klima o
380
Pagtatapos ng mga Labanan
DRAFT
kanlurang baybayin ng Italya.
381
Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte
DRAFT
ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang
kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil
sa arsenic poisoning.
382
Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya pagkatapos na
maipatapon si Napoleon sa St. Helena.
Bunga ng Rebolusyon
DRAFT
Pinagkunan: Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
383
TIMELINE RUBRIC
DRAFT
Estilo at Sumasakop sa Sumasakop sa Sumasakop sa Dalawa lamang
Organisasyon lahat ng lahat ng
lahat ng ang nasasakop
mahahalagang mahahalagang mahahalagang ng
panahon,tama panahon, may panahon, mahahalagang
at pare-pareho 2-3 petsa sa nagtataglay ng panahon, hindi
ang pagitan ng panahon na
5 pareho-pareho
PAMPROSESONG TANONG
384
2. Paano sinakop ni Bonaparte ang iba’t ibang bansa sa
Europa?
3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europa na ibalik ang
pamahalaang monarkiya?
4. Paano isinakatuparan ang pagbabalik ng
kapangyarihang monarkal sa Pransya? Katulad ba ito
ng dating monarkiya? Ipaliwanag.
DRAFT
Pagpapahalaga sa Nasyonalismo sa iba’t ibang bahagi ng daigdig
385
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union
DRAFT
kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng pananakop. Naging
tagapagligtas ng Russia si Ivan the Great, tumalo at
nakapagbagsak sa mga Tartar sa labanan ng Oka.
386
Himagsikang Ruso
DRAFT
Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni
Karl Marx at Friedrich Engels. Nagtatag ang mga ito ng dalawang partido.
387
Nasyonalismo sa Latin America
DRAFT
pananampalataya.
388
Nakalilikha ng likas na hangganan ang malaking daanan ng ilog upang
paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio
de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at
Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang
mga bundok, gubat, ilog at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwa-
hiwalayin ang mga ito sa iba’t ibang bansa.
DRAFT
bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang nagkaroon ng pag-
aasawahan ang iba’t-ibang lahi at nasyonalidad.
389
Hindi tulad ng 13 kolonya sa Estados Unidos, nag-alsa ang mga
kolonya ng mga Espanyol sa iba’t ibang panahon at sa ilalim ng iba’t ibang
pinuno. Nais ng mga bagong republika na mabigyang –halaga ang kanilang
naiambag gayundin ang kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang
mga rebolusyonaryo ng dahas sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa
republika. Nagbigay-diin ito sa mga pagkakaiba ng mga Latin Amerikanong
bansa. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilang pambansang
pagkamuhi.
DRAFT
lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol. Marami ang
nakabaon sa utang kaya sila’y nanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. Nakilalang
peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at
nakasagabal sa kanilang nasyonalismo.
Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng
banyaga.
390
Si Bolivar- ang Tagapagpalaya
DRAFT
Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang
Venezuela, ginulat niya ang mga Espanyol nang magdaan
sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay niya ay
humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong
hilagang pampang ng South America). Tinawag siyang
tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo.
391
Naging malungkot ang
mga huling taon ng buhay ni
Bolivar. Maraming tao ang
naghinala na nais niyang maging
diktador. Binalak naman ng iba
na patayin siya.
Nasira ang kanyang
pangarap na magtayo ng isang
nagkakaisang South America
nang mahati ito sa tatlong
republika- ang Venezuela,
DRAFT
Colombia at Ecuador.
392
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa
DRAFT
sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at
industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang
pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng
magkakaibang pag-unlad.
393
DRAFT
March 24, 2014
Mayaman ang kasaysayan at
kultura ng Africa
394
http://culturextourism.com/wp-content/uploads/2011/12/african-tribes_1.jpg
Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng
Nasyonalismo
DRAFT
makamtan ang kalayaan ang pinakamatibay na taling bumibigkis sa
mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit ng layunin . Nakahanda silang
magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyong ipinaglalaban.
SANGGUNIAN:
395
M______R_______ 5. Siya ang pinakamabisa at aktibong miyembro ng
Committee of Public Safety na nagtanggol laban sa
mga
nagtatangkang buwagin ito.
DRAFT
rebeldeng Amerikano laban sa mga British..
396
GAWAIN 9: WHO’S WHO IN THE REVOLUTION? Personality and History
(GROUP DYNAMICS)
DRAFT
Pangkat II- Napoleon Bonaparte
Camille Desmoulins
397
Pamprosesong Tanong
DRAFT
gagawin mo din ba ang kanilang ginawa? Bakit
oo? Bakit hindi?
398
GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan …
DRAFT
FINAL
REFINED
D
399
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
DRAFT
upang ilarawan ang ‘esensya ng isang panahon’ at ang kwentong
pumapaloob dito. Kailangang lubusang maunawaan ang ‘pangyayari at
panahon’ kung ang nais ay makuha ang aral ng kahapon.
Panuto:
400
3. Ano po ang naging karanasan ninyo sa pagsama
rito? Maaari po bang ikuwento ninyo?
4. Nakuha po ba ang inyong ipinaglalaban (kung meron
man) sa pagsali sa EDSA ?
5. Kung bibigyan po kayo ng pagkakataon, uulitin po ba
ang ninyo ang pagsama dito? Ipaliwananag.
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.
DRAFT
i y Mahusa Mahusa
y y
4 puntos 3 puntos 2 puntos 1 puntos
Kaalaman sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
401
PAMPROSESONG TANONG
DRAFT
GAWAIN 12: LESSON CLOSURE : A Good Ending
Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
Sa pangkabuuan…
402
GAWAIN 13: Pangako Sa’yo (Reflection Journal)
DRAFT
Panuto: Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging “final”
ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.
FINAL
REFINED
D
INITIAL
403
ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng
gawain. Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa
mga nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
DRAFT
marunong lumikha ng multi-media presentation ay maaari din isama ito sa
exhibit.
Magtatalaga ang grupo ng mga tagapagpaliwanag o curator tungkol sa mga
larawan o bagay na kanilang ieexhibit. Bibigyang-diin nang bawat pangkat
ang naging implikasyon ng mga kaganapan at pamanang ito sa pamumuhay,
komunidad at bansa ng daigdig.
Panukatan Pinakamahusa
y
(4)
Higit na Mahusay
Mahusay (3) (2)
Di Mahusay
(1)
404
pagkakaugnay
ng ideya at
makatotohanan
ang mga
ipinakita sa
exhibit.
Pangkalahatan Sa kabuuan ng Tatlo sa Dalawa sa Isa lamang
g Impak presentayon, apat na apat na sa 4 na
nag-iwan pamantayan pamantayan pamantayan
tumpak na ang ang ang
mensahe, naisagawa naipamalas naipamalas
nakahikayat ng
nagmasid,
positibong
pagtanggap at
maayos na
reaksyon ng
DRAFT
mga nagmasid.
405
Talasalitaan
DRAFT
Geocentrism- Paniniwala noong panahong Medieval na ang Daigdig (Earth)
406
Laissez faire- Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy ng
nito
DRAFT
pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan
sa isang lipunan
407
Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
DRAFT
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254
408
B. Modules
DRAFT
March 24, 2014
409
MODYUL 4: ANG KONTEMPORARYONG DAIGDIG (IKA-20 SIGLO HANGGANG
SA KASALUKUYAN): MGA SULIRANIN AT HAMON TUNGO SA
PANDAIGDIGANG KAPAYAPAAN, PAGKAKAISA,
PAGTUTULUNGAN, AT KAUNLARAN
PANIMULA:
Mababakas sa ika-19 na siglo sa kasaysayan ng daigdig, ang malawakang
paglaganap ng diwang nasyonalismo sa iba’t ibang bahagi nito. Iisang lahi, iisang lipi,
magkatulad na wika, relihiyon at pagpapahalaga ang pangunahing salik na nabunsod
sa diwang nasyonalismo. Kasabay nito ay ang pag-unlad ng agham, industriya at
kaisipang pampulitika ng mga bansa.
Subalit sa pasimula ng ikalawang dekada ng ika- 20 siglo maraming pangyayari
ang naganap na gumimbal sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Naganap ang Una at
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinundan ng iba’t ibang ideolohiya, Cold War at ang
DRAFT
malawakang Neokolonyalismo ng mga superpowers na bansa. Upang mawakasan ang
di- pagkakaunawaan bumuo ang mga bansa ng pandaigdigang samahan na siyang
mangunguna sa pag-aayos ng lahat ng sigalot ng mga bansa.
Sa pagkakataong ito, susuriin natin ang mahalagang papel na ginampanan ng
mga bansa upang matamo ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, pagtutulungan
411
Ang Kontemporaryong Daigdig Pamantayan sa Pagkatuto
(Simula sa Ika-20 Siglo Hanggang sa
Kasalukuyan): Mga Suliranin at
Hamon Tungo sa Pandaigdigang
Kapayapaan, Pagkakaisa,
Pagtutulungan at Kaunlaran
Aralin I - Ang Unang Digmaang Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan
Pandaigdig sa Unang Digmaang Pandaigdig
Aralin II- Ang Ikalawang Digmaang Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan
Pandaigdig sa Ikalawang Digmaang Pandaidig
412
Aralin III- Mga Ideolohiya, Cold War Nasusuri ang mga ideolohiyang pulitikal at
at Neokolonyalismo ekonomik sa hamon ng establisadong
institusyon ng lipunan.
Aralin IV- Ang United Nations at Iba Nasusuri ang bahaging ginampanan ng mga
Pang Pandaigdigang Organisasyon, pandaidigang organisasyon sa pagsusulong
Pangkat at Alyansa ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
DRAFT
pagtutulungan, at kaunlaran.
PANIMULANG PAGTATAYA
Gamiting gabay ang mapa ng Europe upang masagot ang tanong sa ibaba.
413
Source:
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe-
1024x833.jpg?a600a5
P 2. Sinasabing sa Kanlurang Europe naganap ang pinakamainit na labanan sa
panahon ng World War I . Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang nauugnay dito?
A. Labanan ng Austria at Serbia
DRAFT
B. Digmaan ng Germany at Britain
C. Paglusob ng Rusya sa Germany
D. Digmaan mula sa Hilagang Belgium hanggang sa hangganan ng Switzerland
K3.Isang ideolohiya at uri ng pamahalaan na nagbibigay ng pantay na karapatan at
kalayaan anuman ang kanilang kinabibilangang lahi, kasarian o relihiyon
414
D. Naniniwala si Hitler na labis na naapi ang Germany sa mga probisyong
nakasaad dito
K 6. Ang kasunduan ng mga bansa na nagbigay hudyat sa pagwawakas ng World
War I
A. Treaty of Paris
B. United Nations
C. League of Nations
D. Treaty of Versailles
Suriin ang T-diagram sa ibaba, gawing gabay ito upang masagot ang tanong sa
bilang 7-8
DRAFT
Demokrasya Komunismo
415
D. Dahil sa magkaibang paniniwala, ideolohiya, at prinsipyo, ipinaglalaban ng bawat
bansa
U 9. Pahayag I: Ang United Nations ay naging matagumpay na pigilan ang
pagsiklab ng digmaang pandaigdig dahil ito ay nagging
pandaigdigang forum upang pag-usapan ang sigalot ng mga
bansa
DRAFT
K 10. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang naging hudyat o dahilan sa
pagsisimula ng Unang Digmaang Pandaigdig?
A. Pagpapakamatay ni Adolf Hitler matapos sumalakay ang Allied Powers
B. Pagpapalabas ng labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow Wilson
C. Pagpaslang kay Archduke Francis Ferdinand ng Austria sa Sarajevo, Bosnia
Gamitin ang mga larawan upang masagot ang tanong bilang 13.
416
Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg
DRAFT
P 13. Alin sa mga sumusunod ang mahihinuha mo mula sa larawan?
A. Maraming ari-arian at buhay ang nawawasak dahil sa digmaan
B. Malaking halaga ang kailangan para sa reparasyon pagkatapos ng digmaan
C. Sa mga digmaan, walang panalo, walang talo, lahat ng bansang sangkot ay
apektado
D. Lahat ng nabanggit
417
A. Pabor sa lahat ng bansang sangkot ang mga probisyon ng kasunduan sa
Versailles
B. Ang kasunduan sa Versailles sa pagitan ng Allies at Germany ang opisyal na
nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig
C. Ang mga probisyon ng Kasunduan sa Versailles ang nagtulak sa Germany
upang maghimagsik sa mga arkitekto nito
D. Naging mahina ang League of Nationsna isa sa mga probisyon ng kasunduan
upang mapanatili ang kapayapaan ng mga bansa
U 17. Ang mga pahayag sa ibaba ay maaaring maranasan ng mga mamamayang
naninirahan sa US at Pilipinas, alin ang hindi kabilang?
A. May karapatang makaboto
B. May kalayaan sa pananampalataya
C. Militar ang nangingibabaw sa sibilyan
D. Lahat ng mga mamamayan ay may karapatan sa edukasyon
U 18. Malaki ang naging epekto ng Cold War s ekonomiya ng mga bansa sa Asya at
DRAFT
Kanluran. Paano nagsimula ang Cold War?
A. Pagnanais ng Russia na sakupin ang United States
B. Tinanggihan ng Russia ang mga kalakal mula sa United States
C. Pangingibabaw ng dalawang ideolohiya ng dalawang makapangyarihang bansa
D. Hindi pagbibigay ng pahintulot ng United States sa mga Ruso na makapasok sa
418
D. Mga pangyayaring naganap sa World War II
Basahin at unawain ang talata sa ibaba upang sagutin ang tanong.
Noong World War II, nakalikha ang United States ng sandatang nukleyar sa
ilalim mg Manhattan Project. Ang lakas ng pwersang pinapakawalan ng bombang ito ay
katumbas ng pinasabog na TNT na nasa kilotons o megatons ang bigat.
Ika-6 ng Agosto 1945 nang hulugan ng bombang nukleyar ng mga
Amerikano ang Hiroshima at Nagasaki sa Japan. Nagdulot ito ng pagkasawi ng
maraming tao at pagkawasak ng mga imprastraktura. Disyembre 1983, nang may ilang
siyentipikong naglabas ng kanilang pag-aaral sa posibleng epkto ng pagpapasabog ng
sandatang nukleyar sa mga klima sa mundo na tinawag na nuclear winter theory. Ayon
sa teorya, ito ay magtatapon ng usok at alikabok na sapat upang takpan ang araw sa
loob ng maraming buwan na magiging sanhi ng paglamig ng klima ng mundo na
ikamamatay ng mga halaman at mga bagay na may buhay.
Pinagkunan- http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
DRAFT
U 20. Inilahad sa talata sa itaas ang posibleng epekto ng sandatang nukleyar sa
daigdig? Sa iyong palagay, alin sa mga sumusunod ang nararapat ipatupad ng mga
bansa sa daigdig hinggil dito?
A. Maaaring gumamit ng plantang nukleyar upang mapanatili ang kapayapaan sa
daigdig
419
ARALIN 1: ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG
ALAMIN
Malalaman sa Yunit na ito ang mga dahilan at mga pangyayaring
nagbigay-daan sa Unang Digmaang Pandaigdig, gayundin ang mga usapin ng mga
bansang sangkot sa digmaan.Bibigyang- pansin din ang matinding epekto nito na
nag-iwan ng malalim na sugat at aral sa kasaysayan ng sangkatauhan. Tatalakayin
din ang pagsisikap ng mga bansa upang makamit ang kapayapaang Pandaigdig.
Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na Paano nagsikap ang
mga bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig? Ngayon,
DRAFT
simulan mo nang basahin ang kasunod na teksto at ihanda ang iyong sarili sa
pagtupad sa iba’t ibang gawain.
4. Pagmamahal sa bayan
N S N L M
420
6. Organisasyon ng mga bansa pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig
E E F A O
W D O L N
DRAFT
T L E L I N E
Pamprosesong Tanong:
421
FacTs storming Web
Posibleng
Dahilan
Mga
Posibleng
Digmaan Epekto
Mangyari
DRAFT Posibleng
Maging
Wakas
422
Source:https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei
=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&bih=598
DRAFT
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ideyang ipinakikita ng larawan?
2. Kung magiging saksi ka sa ganitong pangyayari, ano ang posible
PAUNLARIN
423
Mga Sanhi ng Unang
Digmaang Pandaigdig
1. Nasyonalismo -Ang damdaming
nasyonalismo ay nagbubunsod ng
pagnanasa ng mga tao upang
maging malaya ang kanilang bansa.
Kung minsan, ito ay lumalabis at
nagiging panatikong pagmamahal
sa bansa. Halimbawa, ang mga
Junker, ang aristokrasyang militar
ng Germany, ay naniwalang sila ang
Lagayan ng picture
nangungunang lahi sa Europe. May
mga bansang masidhi ang
paniniwalang karapatan nilang
DRAFT
pangalagaan ang mga kalahi nila
kahit nasa ilalim ng kapangyarihan
ng ibang bansa. Isang halimbawa Nasyonalismo
ay ang pagnanais ng Serbia na Source:
angkinin ang Bosnia at Herzegovina http://i982.photobucket.com/albu
na nasa ilalim ng Austria. Kabilang ms/ae306/etajima62/presente.jpg
424
2. Imperyalismo – Isa itong paraan ng pang- Paano naging ugat ng Unang
aangkin ng mga kolonya at pagpapalawak ng Digmaang Pandaigdig ang
pambansang kapangyarihan at pag- unlad ng Imperyalismo at Militarismo?
mga bansang Europeo. Ang pag- uunahan ng
Naging dahilan ng Unang
mga makapangyarihang bansa na sumakop
Digmaang Pandaigdig ang
ng mga lupain at magkaroon ng kontrol sa
pinagkukunang-yaman at kalakal ng Africa at imperyalismo dahil
Asia ay lumikha ng samaan ng loob at pag- ____________________________
aalitan ng mga bansa. Halimbawa, sinalungat ____________________________
ng Britanya ang pag-angkin ng Germany sa ____________________________
Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid ito ____________________________
sa kanyang balak na maglagay ng ____________________________
transportasyong riles mula sa Cape Colony ____________________________
patungong Cairo. Tinangka namang ____________________________
hadlangan ng Germany ang pagtatatag ng ____________________________
French Protectorate sa Morocco sapagkat ____________________________
DRAFT
naiinggit ito sa mga tagumpay ng France sa ____________________________
Hilagang Aprika. Sa gitnang silangan, ____________________________
nabahala ang Inglatera sa pagtatatag ng ____________________________
Berlin-Baghdad Railway sapagkat ito'y
____________________________
panganib sa kaniyang lifeline patungong India.
_________________________
Ang pagpapalawak ng hangganan ng Austria
425
4. Pagbuo ng mga Alyansa- Dahil sa
inggitan, paghihinalaan at lihim na
pangamba ng mga bansang
makapangyarihan, dalawang
magkasalungat na alyansa ang nabuo – ang
Triple Entente at ang Triple Alliance.
Binubuo ng Germany, Austria-Hungary at
Italya, ang Triple Entente. Sa ilalim ng
alyansa, nangako ang bawat kasapi na
magtulungan sakaling may magtangkang
sumalakay sa kanilang bansa. Nais din ng
alyansaa na pantayan ang lakas ng Triple Triple Entente/
agayan ngAlliance
pictureSource:
Alliance. Samantala, sumali ang Germany http://tomatobubble.com/sitebuil
sa grupo dahil nais mapigilan ang dercontent/sitebuilderpictures/en
DRAFT
impluwensiya ng Russia sa Balkan. tente.gif
Itinatag naman ni Bismarck ang Triple
alliance nong 1882. Resulta ito ng di-
pagkakaunawaan at hidwaan sa pagitan ng
Russia at Pransiya noong 1884(Dual
Alliance), ng Pransya at Britanya noong
1904 (Entente Cordiate) at ng Britanya at
426
Alin kaya sa mga nabanggit na sanhi ang tunay na nagpatindi ng tensiyon upang
magsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig? Bsahin ang kasunod na teksto upang
malaman ang sagot.
DRAFT
asawa nitong si Sophie ni Gavrilo
Princip habang sila ay naglilibot sa
Bosnia na noon ay sakop ng
Imperyong Austria-Hungary. Narito
ang mga pangyayaring nagbunsod
sa Unang Digmaang Pandaigdig.
427
2. Ang Digmaan sa Silangan- Lumusob
ang Russia sa Prussia (Germany) sa
pangunguna ni Grand Duke Nicholas,
pamangkin ni Czar Nicholas II. Ngunit
nang dumating ang saklolo ng Germany,
natalo ang hukbong Ruso sa Digmaan ng
Tannenberg. Nagtagumpay ang Hukbong
Ruso sa Galicia. Ngunit hindi nagtagal ang
tagumpay nila. Sila ay pinahirapan ng mga
Aleman sa Poland. Dito tuluyang
bumagsak ang hukbong sandatahan ng
Russia. Ang sunod-sunod nilang pagkatalo
DRAFT
ang naging dahilan ng pagbagsak ng
dinastiyang Romanov noong Marso 1917
at ang pagsilang ng Komunismo sa Russia.
Upang makaiwas ang Russia sa digmaan,
nakipagkasundo si Lenin sa ilalim ng
pamahalaang Bolshevik sa Germany sa
pamamagitan ng paglagda sa Treaty of
428
4. Ang Digmaan sa Karagatan -Sa
unang bahagi ng digmaan ay
nagkasubukan ang mga hukbong
pandagat ng Germany at Britanya. ang
Naitaboy ng mga barkong pandigma ng
Germany mula sa Pitong Dagat (Seven Lagayan ng picture
Seas) lakas pandagat ng Britanya.
Dumaong ang bapor ng Germany sa
Kanal Kiel at naging mainit ang labanan.
Makapangyarihan ang hukbo ng mga
alyado sa dagat. Sa kabilang dako, ang
mabibilis na raider at mga submarinong
U-boats ng kanilang kalaban ay
DRAFT
nakagawa ng malaking pinsala sa
kalakalang pandagat ng mga Alyado.
Ang pinakamabagsik na raider ng
Germany ay ang Emden. Sa dakong
huli, napalubog ito ng Sydney, isang
Australian cruiser. Digmaan sa Karagatan
429
Sadyang nabago ang mapa ng
Europedahil sa digmaan. Nag-iba rin ang
kalagayang pampolitika sa buong daigdig.
. Ang Austria at Hungary ay nagkahiwalay.
Ang mga bansang Latvia, Estonia,
Lithuania, Finland, Czechoslovakia,
Yugoslavia at Albania ay naging
malalayang bansa. Apat na imperyo sa
Europe ang nagwakas: ang Hohenzollern
ng Germany, Hapsburg ng Austri-
Hungary, Romanov ng Russia at Ottoman
ng Turkey. Nabigo ang mga bansa sa
pagkakaroon ng pangmatagalang
DRAFT
kapayapaaan sa daigdig. Ang mga
itinalaga ng kasunduan sa Versailles ay
nagtanim ng hinanakit sa Germany.
Lubhang marahas ang mga parusang
iginawad sa Germany. Ang pagkapahiya
ng Germany ang dahilan ng muli nilang
paghahanda upang muling makipaglaban
http://ritter.tea.state.tx.us/student.assessment/re
sources/online/2003/grade10/ss/p103.gif
430
Mga Kasunduang Pangkapayapaan
DRAFT
nilalaman ng mga kasunduan ay ibinatay
sa Labing-apat na Puntos (Fourteen Points)
ni Pangulong Wilson.
Woodrow Wilson
Ang Labing-apat na Puntos ni Source:
Pangulong Woodrow Wilson http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commo
ns/5/53/Thomas_Woodrow_Wilson,_Harris_%
431
Ang Liga ng Mga Bansa
Ang pagkakaroon ng isang
pandaigdigang samahan ng mga bansa
ay matagal nang pangarap ni
Pangulong Wilson. Sa wakas,
nagtagumpay siya sa panghihikayat sa Lagayan ng picture
mga pinuno ng mga bansang alyado
naitatag at sumapi sa Liga ng mga
Bansa. Ang konstitusyon nito ay
napaloob sa kasunduan sa Versailles
na may sumusunod na mga layunin:
1. maiwasan ang digmaan;
2. maprotektahan ang mga
DRAFT
kasaping bansa sa pananalakay ng
iba;
3. lumutas sa mga usapin at hindi
pagkakaunawaan ng mga kasapi
4. mapalaganap ang pandaigdigang
pagtutulungan, at
432
Naging sapat kaya ang mga kasunduan ng mga bansa upang tuluyang matuldukan
ang Unang Digmaang Pandaigdig? Natupad kaya ni Pangulong Wilson ang kapayapaang
matagal niyang hinangad? Naging pabor kaya sa lahat ng bansa ang mga probisyon ng
Kasunduan? Bakit nagkaroon ng lihim na kasunduang lingidsa kaalaman ni Pangulong Wilson?
Halina at alamin ang mga kasagutan.
DRAFT
1. Nawalang lahat ang mga kolonya ng Germany.
Ibinigay ang mga teritoryong Posen, Kanlurang
PRussia at ang Silesia sa bagong Republika ng
Poland. Ang Danzig ay naging malayang lungsod sa
pangangasiwa ng mga Alyado bilang mandato.
2. Ang Alsace-Lorraine ay naibalik sa France. Ang Saar
433
GAWAIN BLG. 4: Story Map
Epekto
Simula
Wakas
DRAFT
Kasukdulan
434
GAWAIN BLG. 5: Pangkat namin: The Best To
Ikaapat na Pangkat: Isadula ang pagpupulong ng mga bansa upang makamit ang
Kapayapaang Pandaigdig
DRAFT
Pamprosesong Tanong:
435
bansa na mawakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig. Bigyang-pansin ang mga
hakbang na kanilang ginawa upang wakasan ang digmaan.
DRAFT
(America)
436
Pamprosesong Tanong
1. Paano ipinakita ng mga lider ang kanilang paghahangad sa kapayapaan?
2. Kung isa ka sa kanila, gagawin mo rin ba ang kanilang ginawa? Bakit?
3. Sa iyong palagay, epektibo ba ang kanilang hakbang upang makamit ang tunay
na kapayapaan?
DRAFT
Pahayag Paliwanag
-Edward Grey
437
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa.
Inaasahan ding kritikal mong masusuri ang mga dahilan, pangyayari at epekto ng
Unang Digmaang Pandaigdig.
DRAFT
March 24, 2014
GAWAIN BLG. 9: Imahinasyon Ko Sa Mapayapang Mundo
Basahin o awitin ang “Imagine”, awitin ni John Lennon. Pagkatapos, suriin ang
nilalaman nito at iugnay sa Unang Digmaang Pandaidig. Ipakita ito sa iba’t ibang
malikhaing paraan tulad ng pagguhit. Ibahagi sa klase angginawa sa pamamagitan ng
malayang talakayan sa tulong ng mga tanong sa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng awit?
2. Aling bahagi ng awit ang pumukaw nang lubos sa iyong pansin? Bakit?
3. Paano mo ilalarawan ang isang bagong daigdig batay sa awitin?
4. Sa iyong palagay, posible kayang magkaroon ng tunay na pagkakaisa,
kapayapaan at pagtutulungan ang mga bansa sa daigdig? Ipaliwanag.
5. Bilang isang kabataan, paano ka makatutulong upang magkaroon ng
pambansang pagkakaisa at kaunlaran ang bansa?
438
"Imagine"
John Lennon
DRAFT
Imagine all the people
Living life in peace...
You may say I'm a dreamer
But I'm not the only one
I hope someday you'll join us
Pinagkunan- www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html
439
Mga Telegrama
Tsar to Kaiser
29 July 1914, 1 a.m.
Peter’s Court Palais, 29 July 2014
Sa Majeste l Palais
Am glad you are back. In this serious moment, I appeal to you to help me. An
ignoble war has been declared to a week country. The indignation in Russia shared fully
by me is enourmous. I foresee that very soon I shall be overwhelmed by the pressure
forced upon me and be forced to take extreme measures which will lead to war. To try
and avoid such calamity as a European War I beg you in the name of our old friendship
to do what you can to stop your allies from going too far.
DRAFT
Kaiser to Tsar
29 July 1914, 1.45 a.m. (this and the previous telegraph crossed)
28 July 1914
It is with the gravest concern that I hear of the impression which the action of
Austria against Serbia is creating in your country. The unscrupulous agitation that has
www.firstworldwar.com
440
Talaarawan
I finished, two days ago, what I intended to be positively the last contribution to my side of the family story, quite
certain that apart from minor corrections here and there nothing more could be added. Then I looked around for
something to do. It occurred to me to look at my diary of War I which had been in my desk or on my shelves, almost
DRAFT
unopened and unread, for over fifty years!
Indeed, only three persons had read it, namely John Buchan (Lord Tweedsmuir) who had asked for a perusal of
personal war diaries for his History of the 15th. Scottish Division, my friend the late Dr. D.T. McAinsh, M.C., and the
third, strange to say, my next-door neighbour, Chatwin. About a month ago, Chatwin had been talking about the
Somme Offensive of which he was a survivor when I mentioned I still had my Somme Diary, and he asked for the loan
I am not quite clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I had no literary or
military ambitions. My parents did not read it. Perhaps it was to provide a kind of continuous alibi, to remind me where
Like cakes off a hot griddle, it was written as events occurred, or immediately thereafter, in four little brown leather-
covered notebooks, and when the war ended these were in no state to last long for they were soiled and grubby, and,
where written in pencil, the writing was fading. So, in 1919, I copied their contents, straight off, without editing, into
You, Mary, arrived last night from Hull, with your two children, and the talk drifted on to the Highlands and to my
family history. Urged on by you, and by Judith, whose family roots in England go back a century or two further than
mine in Scotland, urged too by your Mother, I'll type out a copy for each of you, for your deed-box, and for futurity!
441
Background To the Diary
On 5th November 1914 Britain declared war on Turkey and a few days later the first echelon of
an expeditionary force, consisting of the 16th Infantry brigade and two Indian mountain batteries under
Brigadier-General Delamain, landed at Fao, a fortified town near the head of the Persian Gulf.
After two stubbornly contested engagements both Fao and Basra were captured. The invasion
of Mesopotamia was ostensibly to protect the oil wells at the head of the Persian Gulf. This motive became
obscured, however, when, lured by the prospect of capturing the legendary Baghdad, the British
DRAFT
commander Gen. Sir John Nixon sent forces under Maj. Gen. Charles Townshend up the Tigris. After
overwhelming a Turkish outpost near Qurna in an amphibious assault on May 31 1915, Townshend began to
move inland. By September the British had taken Kut-el-Amara. Refusing to stop there, Nixon ordered the
reluctant Townshend to continue northward.
Arriving (November) at Ctesiphon, Townshend discovered that the Turks had fortified
extensively and had been reinforced to a strength of 18,000 regulars and additional Arabs, with 45 guns.
Townshend mustered approximately 10,000 infantry, 1,000 cavalry, and 30 guns. He also had, for the first
442
Source: http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm,,
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang magkakatulad na mensahe ng mga sundalo?
2. Ano ang naramdaman mo habang binabasa ang kanilang telegrama at
talaarawan? Bakit?
3. Anong aral na napulot mo mula sa teksto? Ipaliwanang.
DRAFT
buhay at ari-arian ng mga tao? Ipaliwanag ang sagot.
Paano mo maipakikita ang iyong pagmamalasakit sa bansa?
__
__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
______________________________________.
443
ARALIN 2: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
ALAMIN
DRAFT
Handa ka na bang simulan ang aralin? Kung handa ka na, tingnan natin kung
kaya mong sagutin ang unang gawain. Isulat mo sa maliliit na hula hoop ang letra ng
iyong tamang sagot.
444
Matapos sagutan ang unang gawain, subukan mo namang tukuyin kung alin
sa mga sumusunod na pahayag ang fact ( katotohanan ) at view ( opinyon ). Isulat
ang tamang sagot sa patlang.
1. ________
2. ________
FACTS
3. ________
DRAFT V
I A. Ang mapusok na pamumuno ni Hitler sa
445
GAWAIN 3: Map Talk
DRAFT
March 24, 2014
Pananda:
The blank box
should contain dots
Pagpipilian:
France Hawaii
= ilang lugar na sakop/sinalakay ni Hitler Britain Egypt
… = ilang lugar na sakop ni Mussolini Somalia Pilipinas
= ilang lugar na sakop ni Tojo
.
_
Gamit ang mga gabay, pangkatin ang mga bansang nasakop noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig ayon sa pinunong sumakop sa kanila.
0
.
HITLER MUSSOLINI TOJO
.
,
.
.
446
.
GAWAIN 4: I-R-f Chart
I-R-F CHART
I – nitial answer
DRAFT
R- evised answer
447
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang mas lalawak ang iyong kaalaman at
pag-unawa tungkol sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig,sa mga
panyayaring nagbunsod nito,sa mga epekto nito at pagsusumikap ng mga
bansang makamit ang kapayapaan. Maaari mong balikan ang mga
kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng araling
ito.Handa ka na ba?Basahin ang teksto at sagutan ang mga Gawain.
Basahin ang mga teksto at gawin itong gabay sa pangkatang gawain. Maaari
ring basahin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela Mateo, et. al. para sa
karagdagang impormasyon.
448
Sa iyong palagay, alin
Mga Sanhi ng Ikalawang Digmaang ang pinakamatinding
Pandaigdig sanhi ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
Hindi pa man lubusang nakababangon sa Bakit?
mga pinsala ng digmaan ang mga bansa sa
daigdig, muling umigting ang mga hidwaan sa __________________
pagitan ng mga bansa. Dala na rin ito ng __________________
nasimulang ambisyon ng mga makapangyarihang __________________
bansa na maipagpatuloy ang pananakop at __________________
pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Ang mga __________________
pangyayarig naganap at nagpasiklab ng __________________
ikalawang Digmaang Pandaigdig ay a ng mga __________________
sumusunod: __________________
__________________
1. Pag-agaw ng Japan sa Manchuria
DRAFT
Noong 1931, inagaw ng Japan ang lunsod
ng Manchuria. Kinundena ng Liga ng mga Bansa
ang Japan at sinabing ang ginawang ito ay
paglusob. Kasunod ng pagkundena,itiniwalag sa
Liga ng mga Bansa ang Japan.
449
Pinalilimitahan naman ng Inglatera
ang bilang o laki ng puwersa ng 6. Paglusob sa Czechoslovakia
Germany.Ngunit sa kabila nito’y Noong Setyembre 1938,
nagpadala pa rin ng tropa sa SONA hinikayat ni Hitler ang mga
ang Germany. Aleman sa Sudeten na
pagsikapan na matamo ng
3. Pagsakop ng Italya sa Ethiopia kanilang awtonomiya. Dahil dito,
Sa pamumuno ni Benito hinikayat ng Inglatera si Hitler na
Mussolini, sinakop ng Italya ang magdaos ng isang pulong sa
Ethiopia noong 1935. Tuwirang Munich. Ngunit nasakop ni Hitler
nilabag ng Italya ang Kasunduan sa ang Sudeten at noong 1939, ang
Liga (Covenant of the League) mga natitirang teritoryo sa
Czechoslovakia ay napunta na rin
4. Digmaang Sibil sa Spain sa Germany.
Nagsimula ang digmaang sibil
7. Paglusob ng Germany sa
DRAFT
sa Spain noong 1936 sa pagitan ng
dalawang panig: ang pas istang Poland
Nationalist Front at ang sosyalistang Huling pangyayari na
Popular Army. Nanalo ang mga nagpasiklab sa Ikalawang
Nasyonalista. Marami ang nadamay Digmaang Pandaigdig ang
sa digmaang sibil ng Spain dahil sa pagpasok ng mga Aleman sa
pakikialam ng ibang bansa. Poland noong 1939. Ang
450
GAWAIN 6: Up The Stairs Timeline
DRAFT
March 24, 2014
Paksa:
451
GAWAIN 7: Tri- Story!
DRAFT
Corridor.Tumanggi ang Poland kayat
nagkakrisis.Unang araw ng
Setyembre 1939, nang ang puwersa
ng Nazismo sa lupa at himpapawid ay
sumalakay sa Poland. Ipinaglaban ng
magigiting na taga-Poland ang
452
Ang Digmaan sa Europe
DRAFT
Noong ika-10 ng Mayo 1940, biglang
sinalakay ng mga Nazi ang neutral na
http://lostimagesofww2.com/im
mga bansa ng Belhika, Holland at
ages/places/maginot-map2.jpg
Luxembourg. Binomba ng mga
eroplanong Aleman ang mga bansang ito
na kung tawagin ay Low Countries at
Umurong sa tabing-dagat ng
Dunkirk ang Hikbong Pranses. Sa
ganitong gipit na kalagayan, ipinasya ng
Punong Ministro ng Inglatera na si
Winston Churchill na umurong na ang
hukbo. Ang kagitingang ipinamalas ng
mga sundalo laban sa mga Aleman ay
itinuring na Epiko ng Dunkirk.
453
Ang United States at ang Digmaan
DRAFT
krisis ng Amerika at Japan.
Noong Agosto 1941, sa may Habang pinag-uusapan ang
baybayin ng Newfoundland ay kapayapaan, ang mga Japan ay
nagpulong sina Pangulong naghahanda sa digmaan.
Roosevelt ng America at Winston
Churchill, punong ministro ng Ang Germany at Italy ay
Inglatera. Doon, isinagawa nila ang tumulong sa Japan at nagpahayag
454
Noong ika-7 ng Disyembre 1941,
biglang sinalakay ng Japan ang Pearl
Harbor, isa sa mga himpilan ng hukbong
dagat ng United States sa Hawaii. Ang
pataksil na pagsalakay na ito sa Amerika
ay tinawag na “Day of Infamy.”
Nagpahayag ng pakikipagdigma
sa Japan ang United States, gayon din
ang Britanya. Ang Germany at Italy ay
sumugod sa panig ng Japan at
nagpahayag din ng pakikipagdigma laban
sa United States noong ika-11 ng
Disyembre, 1941. Samantala,
DRAFT
nakapaghanda ang Austria at nabigo ang
Japan na masakop ito.
http://rememberpearlharborday.com/wp-
content/uploads/2013/12/pearl-harbor-
bombing-history_1386137288.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki/File:AftermathJa
p.jpg
455
Kasabay ng pananalakay sa Pilipinas ang pagsalakay at pagsakop ng
mga Hapones sa Thailand, British Malaya, Hongkong, Guam, at Wake
Islands. Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa
Pasipiko nong 1942 at nagtatag sila ng Greater East Asia Co-Prosperity
Sphere.
DRAFT
Halaw sa: Project EASE module (ph. 31-37)
Digmaan sa Europe
Ikalawang
Digmaan
Digmaang
sa Hilagang
Pandaigdig Digmaan sa
Africa
Pasipiko at
Pagkasangkot ng
United States sa
Digmaan
456
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit lumaganap sa ibang kontinente ang digmaan?
2. Bakit sumali ang United States sa digmaan?
3. Kung ikaw ang pangulo ng Amerika ng panahog iyon, lulusob ka
rin ba sa panganib?
Mahusay ang iyong mga naging sagot sa nakaraang aralin. Ngayon, alamin
naman kung paano natapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang mga
naging bunga nito.
DRAFT
Digmaang Pandaigdig.Mababasa rin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista
Vivar, et. al. Pakinggan ding mabuti ang ulat ng ikatlong pangkat.
457
Habang nilalabanan ni Heneral
Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay
naman ng mga puwersang Anglo-Amerikano sa
pamumuno ni Heneral Dwight Eisenhower ang
Morocco at Algeria. Pagkaraan ng matinding
labanan noong ika-13 ng Mayo, ang Hilagang
Africa ay napasakamay ng mga Alyadong
Bansa. Sa Hilagang Africa at Sicily, ang
pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi sa
pagbagsak ni Mussolini. Napaalis siya ni Pietro https://www.rutherford.or
Badoglio. Si Mussolini ay nakatakas mula sa g/files_images/general/Ol
bilangguan at nagtungo sa hilagang Italya. dSpeak_Ike.jpg
Nagtatag siya ng bagong pamahalaang
Fascista, ngunit di ito tinangkilik ng mga tao.
DRAFT
Doon siya nahuli at pinatay kasama ng kanyang
kinakasamang babae na si Clara Peracci noong
ika-2 ng Abril, 1945.
458
Sa huling araw ng Abril 1945, bumagsak
ang Germany dahil sa pag-atake ng mga
Alyado sa kanluran at ng mga Ruso sa
Silangan. Napagtanto ni Hitler mula sa
pinagtataguan ang kanyang kakampi at noong
umaga ng ika-30 ng Abril, hinirang niya si
Admiral Karl Doenitz bilang kahalili. Noong
hapon ding iyon, siya at ang kanyang
kinakasamang babaeng si Eva Brawn, ay
nagpakamatay.
DRAFT
mga Pilipino sa Hapones, idineklara ni Heneral
McArthur ang kalayaan ng Pilipinas mula sa
mga Hapon. Noong ika-6 ng Agosto, 1945, ang
unang bomba atomika ay ibinagsak sa
Hiroshima. Sinalakay naman ng Russia ang
Manchuria, Korea at Timog Sakhalin. Noong
459
Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
DRAFT
nagawa ng mga opisyal ng bayan at mga pinunong militar.
460
Pamagat/Pangyayari: Mga Personalidad na kasangkot:
Kailan:
Kinalabasan:
Mahahalagang Pangyayari:
461
GAWAIN 9: Semantic Web
DRAFT
Apat na buwan bago sumalakay ang mga
Hapones sa Pearl Harbor, sina Pangulong
Roosevelt at Punong Ministro Winston Churchill
ng Inglatera ay bumalangkas nang deklarasyon, UN Headquarters
ang Atlantic Charter, na siyang saligan ng 26 na
bansa sa nilagdaang Deklarasyon ng Mga
462
Ang Mga Bansang Nagkakaisa ay may
anim na pangunahing sangay. Ang
Pangkalahatang Asemblea (General Assembly)
ang sangay na tagapagbatas ng samahan.
Binubuo ito ng mga kinatawan ng lahat ng mga
kasaping bansa, at dito isinasagawa ang mga
pangkalahatang pagpupulong.
DRAFT
ng mga tauhang pampangasiwaan ng U. N. na
nagpapatupad sa mga gawaing pang-araw-araw.
463
UNITED
NATIONS
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong:
464
GAWAIN 10: I-R-F Chart
Muli mong balikan ang I-R-F Chart. Isulat sa bahaging REVISED ang mga
bagong kaalaman na natutuhan mo sa paksa. Inaasahan ding mas malinaw mo
nang masasagot ang katanungang “Sa kabila ng pagsisikap ng mga bansa na
wakasan ang Unang DIgmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan, bakit
nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig?”
I R F Chart
I – nitial answer
DRAFT
R- evised answer
465
PAGNILAYAN/UNAWIN:
DRAFT
March 24, 2014
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/
a0/The_Sandman_a_B- http://withfriendship.com/images/i/40744/Effects-of-
24_Liberator,_piloted_by_Robert_Sternfels.jpg World-War-II-image.jpg
Pamprosesong Tanong:
466
REFLECTIVE JOURNAL:
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_________________________________________________________________.
DRAFT
mahusay mo nang masasagot ang katanungang “Sa kabila ng pagsisikap ng mga
bansa na wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan,
bakit naganap pa rin ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig?” Isulat mo ang iyong
pinal na sagot sa kahon na katapat ng “Final Answer”.
I R F Chart
R- evised answer
F- inal answer
467
Proclamation No. 675, s. 2004
MALACAÑAN PALACE
MANILA
DRAFT
components, otherwise known as the Six Paths to Peace, to wit:
468
WHEREAS, Proclamation No. 161 dated February 28, 2002 specifically
addresses the above concern by way of an annual observance of a National
Peace Consciousness Week from February 28 to March 6;
DRAFT
consultations in 1992–1993 to lay the foundations of the Philippine Government’s
agenda for a just, comprehensive and lasting peace;
469
NOW, THEREFORE, I, GLORIA MACAPAGAL-ARROYO, President of the Republic
of the Philippines, by virtue of the powers vested in me by law, do hereby declare the
month of September 2004 and every year thereafter as “National Peace
Consciousness Month.”
The Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP) shall be the
lead Government agency to coordinate and monitor the observance of the National
Peace Consciousness Month.
DRAFT
This Proclamation supersedes Proclamation No. 161, series of 2002. All other
executive issuances, orders, rules and regulations or parts thereof inconsistent with
this Proclamation are hereby repealed or modified accordingly.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the
DONE in the City of Manila, this 20th day of July, in the year of Our Lord, Two
Thousand and Four.
Sanggunian: http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
470
Sagutin ang mga tanong sa ibaba.
Ano ang
nilalaman ng
proklamasyon?
Proclamation
675
Ano-ano ang
kabutihang
dulot nito?
DRAFT
Ano-ano ang
Reaksiyon mo
dito?
471
ARALIN 3 : MGA IDEOLOHIYA, COLD WAR AT NEOKOLONYALISMO
Alamin
Pag-aralan mo sa araling ito ang iba’t ibang ideolohiyang umiral sa daigdig.
Bibigyang-pansin din ang mga dahilan ng pagkakaroon ng Cold War at
Neokolonyalismo, ang impluwensiya nito sa mga bansang hindi pa maunlad at
papaunlad pa lamang. Inaasahang magbibigay ka ng iyong sariling pananaw tungkol sa
mga isyung ito. Inaasahan ding ang aral na mapupulot mo rito ay magiging gabay mo
upang masagot ang katanungang paano nakaapekto ang iba’t ibang ideolohiya, ang
cold war at neokolonyalismo sa kaunlaran ng mga bansang papaunlad pa
lamang? Halika at simulang basahin ang aralin.
DRAFT
Handa ka na ba? Subuking sagutin ang kasunod na mga gawain.
GAWAIN 1- MGA LETRANG ITO: AYUSIN MO!
Panuto: Bumuo ng salita batay sa ginulong mga letra.
RONI TAINCRU
2. AYIHOLIDEO 7.
3. 8. NOMIEKOKO
OLWRD N A B K
9.
SONMUOMKI FNGEIOR AID
4.
RIMEAAC LONMONEOLISKOYA
5. 10.
472
1. _____________ 6.____________
2. _____________ 7. ____________
3. _____________ 8. ____________
4. _____________ 9. ____________
5. _____________ 10. __________
Pamprosesong Tanong
Pagkatapos mabuo ang mga salita, subuking sagutin ang kasunod na
mga tanong.
1. Anong ideya ang mabubuo mo tungkol sa mga salitang iyong nabuo?
2. May ugnayan kaya ang bawat salita?
3. Paano mo maiuugnay ang mga salitan ito sa mga kasalukuyang isyu sa
bansa? Ipaliwanag.
DRAFT
GAWAIN 2- DONUTS GAME
473
Pamprosesong Tanong
1. Sa mga salitang nabuo sa unang gawain, alin sa palagay mo ang
magkakaugnay?
2. Bakit naging magkaugnay ang salitang iyong napili?
DRAFT
March 24, 2014
http://www.tldm.org/News10/Ha
mmer3.png
http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/
110632307/stock-photo-american-symbol-statue-of-liberty-
110632307.jpg-
https://encrypted-
tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9Gc
QvOOjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZJ1kS
6Xx5SDghVNWXkwI8n-
474
Mga Tanong Sagot
1. Anong mga imahe ang kapansin-pansin sa
unang larawan?
2. Ano ang kahulugan ng unang larawan? .
DRAFT
detalye ng estatwang ito? Saang bansa ito
matatagpuan?
6. Anong aksiyon ang ginagawa ng mga imahe
sa ikatlong larawan?
7. Sa iyong palagay anong mga bansa ang
A G M S
B H N T
C I O U
D J P V
E K Q W
F L R XYZ
475
Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang naisulat mo?
2. Ano ang ginawa mong batayan sa pagsagot?
3. Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa mga gawain? Bakit?
4. Paano kaya maiuugnay ang mga salitang napili mo sa paksang aralin
tungkol sa ideolohiya?
PAUNLARIN
Marahil ay may mga tanong na naglalaro sa inyong isipan tungkol sa iba’t
ibang paniniwala o prinsipyo ng mga bansa. Halina’t basahin ang teksto tungkol sa iba’t
ibang ideolohiya at humanda sa mga pangkatang gawain.
DRAFT
Ang Kahulugan ng Ideolohiya
Ang ideolohiya ay isang sistema o
kalipunan ng mga ideya o kaisipan na naglalayong
magpaliwanag tungkol sa daigdig at sa mga
476
3. Ideolohiyang Panlipunan. - Tumutukoy ito sa pagkakapantay-pantay
ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto
ng pamumuhay ng mga mamamayan.
DRAFT
_________________________
papel ng pamahalaan sa mga patakarang _________________________
pangkabuhayan. _________________________
2. Demokrasya. – Ang kapangyarihan ng
_________________________
pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao. Sa
_________________________
demokrasya, maaaring makilahok ang mga
_________________________
mamamayan nang tuwiran o di-tuwiran. Ito
477
3. Awtoritaryanismo. - Isang uri ito ng pamahalaan
na kung saan ang namumuno ay may lubos na
kapangyarihan. Makikita ito sa pamahalaan ng Iran,
kung saan ang namumuno ay siya ring puno ng
relihiyon ng estado, ang Islam. May napakalawak
na kapangyarihan na sinusunod ng mga
mamamayan ang namumuno. Mayroon ding
tinatawag na konstitusyonal na awtoritaryanismo
kung saan ang kapangyarihan ng namumuno ay
itinakda ng Saligang-Batas. Ito ang tawag ng dating
Pangulong Marcos sa kaniyang pamamahala sa
ilalim ng Batas Militar noong 1972 hanggang sa
mapatalsik siya noong Pebrero 1986.
4. Totalitaryanismo. - Ang pamahalaang http://contents.pep.ph/images2/
totalitaryan ay karaniwang pinamumunuan ng isang news/d4d9aac74.jpg
DRAFT
diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Sa
ilalim ng ganitong pamahalaan, may ideolohiyang
pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.
Limitado ang karapatan ng mga mamamayan sa
malayang pagkilos, pagsasalita, at pagtutol sa
pamahalaan. Pati ang pagpapahayag ng relihiyon
478
. Subalit, matapos ang kagipitan, ay umalis ang Sa iyong palagay, paano
ganitong katungkulan. Sa sinaunang panahon, nakaapekto ang ideolohiya sa
maraming bansa ang yumakap sa sistemang ito, na pag-unlald ng ekonomiya ng
ang pinuno ay isang diktador. Naging palasak ito sa isang bansa?
mga bansa sa Timog Amerika at iba pang lugar sa
Asya at Africa ngunit higit na makapangyarihan
kaysa sinaunang mga diktador ang makabagong
_________________________
diktadurya. Napananatili ang kapangyarihan sa
diktador sa pamamagitan ng pagkontrol sa _________________________
pamahalaan, ekonomiya, mass media o mga uri ng _________________________
pamamahayag, simbahan, at pati kaisipan ng mga _________________________
mamamayan. _________________________
_________________________
5. Sosyalismo. - Isang doktrina ito na nakabatay sa _________________________
DRAFT
patakarang pang-ekonomiya na kung saan ang
_________________________
pamamalakad ng pamahalaan ay nasa kamay ng
_________________________
isang grupo ng tao. Ang grupong ito ang
_________________________
nagtatakda sa pagmamay-ari at sa pangangasiwa
ng lupa, kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang _________________________
mga industriya at lahat ng mga kailangan sa _________________________
pagpapabuti ng kalagayan ng mga mamamayan ay _________________________
479
GAWAIN 5: TALAHANAYAN, PUNAN MO!
Subukan natin ngayon ang iyong kaalaman sa paksang binasa. Punan ng
impormasyon ang kasunod na data retrieval chart.
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang iba’t ibang uri ng ideolohiya sa daigdig?
2. Anong mga bansa ang nagtaguyod ng mga ideolohiyang ito?
3. Paano nagkakaiba ang kanilang patakaran at katangian?
4. Paano nakaapekto ang ideolohiya ng bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito?
5. Sa mga ideolohiyang iyong nabasa, alin ang higit mong pinaniniwalaan?
Bakit?
480
GAWAIN 6: HAGDAN NG MGA IDEYA
Gamit ang kasunod na ladder web , isulat ang kahalagahang ginagampanan ng
ideolohiya sa isang bansa.
DRAFT
March 24, 2014
Iba’t ibang ideolohiya ang sinusunod ng mga bansa sa daigdig. Ayon ito sa
kanilang kasaysayan, paniniwala at kultura. Anuman ang ideolohiya ng bawat isa,
nararapat na ito ay makatugon sa pangangailangan ng mga mamamayan at maging
daan sa pag-unlad ng bansa.
481
Ngayon, suriin natin kung paano lumaganap ang komunismo sa Russia,
Fascismo sa Italy, at Nazismo sa Germany. Basahin ang teksto sa ibaba.
DRAFT
1. Pulitikal - Ang pamahalaan ay awtokratiko,
bulagsak at mahina. Hindi sila nagbigay ng pantay-
pantay na karapatan sa mga tao.
2. Pangkabuhayan - Mahirap at makaluma ang
kalagayan at pamamaraan ng pagsasaka. Walang
kalayaan at maliliit ang sahod ng mga manggagawa.
482
Ang Paglaganap ng Komunismo
DRAFT
Soviet Socialist Republic o USSR. Mga
prinsipyong pinaniniwalaan ng Komunismo ang
mga sumusunod:
Lagayan ng picture
1. Pagtatatag ng diktadurya ng mga
manggagawa: Ang manggagawa ang
http://upload.wikimedia.org/wiki
pedia/en/2/2a/LeTrotskyDB.jpg
483
Pagsilang ng Fascismo sa Italy Mapa ng Italy
Sa Italy, ibang ideolohiya naman ang namayani.
Tinawag itong fascismo. Mga kondisyong
nagbibigay-daan sa fascismo sa Italy ang
sumusunod:
1. Nasyonalismo - Hindi nasiyahan ang mga
Italyano sa resulta ng Unang Digmaang Pandaigdig
gayong nabigyan naman ito ng bahagi sa mga
pabuya ng digmaan.
2. Paghihirap sa Kabuhayan - Dahil sa Unang
Digmaang Pandaigdig, nagkulangsa pagkain at
maraming pangangailangan sa Italy. Tumaas ang
halaga ng mga bilihin. Iginawad ng pamahalaan
DRAFT
http://0.tqn.com/d/goeurope/1/0/O/t/
ang mataas na buwis upang mabayaran ang 1/italy-cities-map.png
malaking pagkakautang ng bansa bunga ng
digmaan. Marami ang nawalan ng trabaho sapagkat Paano lumaganap ang Fascismo sa
nasira ng digmaan ang mga sakahan at pagawaan.
Italy?
3. Kahinaan ng Pamahalaan - Hindi nakayanan
____________________________
ng pamahalaang lutasin ang mga suliranin ng
484
Benito Mussolini
Ang mga tagasunod ni Mussolini ay bumuo ng mga
pangkat militar na tinawag na Black Shirts na
nagsagawa ng mga pagpupulong ng mga grupong
sosyalista at komunista. Ipinangangako nilang
pangalagaan ang mga pribadong ari- arian. Noong Lagayan ng picture
Oktubre, 1922, naganap ang dakilang Pagmamartsa
sa Roma. Pinilit ni Mussolini at ng mga Black Shirts
na buwagin ang kabinete. Si Haring Victor
Emmanuel ay napilitang magtatag ng bagong
kabinete na si Mussolini ang Punong Ministro. Ang
Parliyamento ay napilitang maggawad ng mga
kapangyarihang diktatoryal kay Mussolini. Ayon sa Benito Mussolini
DRAFT
paniniwala ni Mussolini, Bigo ang demokrasya,
kapitalismo at sosyalismo. Sa halip, itinatag niya
ang isang diktaduryang totalitarian.Corporate State. Anu-ano ang mga katangian ni
Pinagsama-sama niya ang kapitalismo, sosyalismo Benito Mussolini bilang isang
at ang sistemang guild ng Panahong Midyebal. Mga pinuno?
prinsipyong sinunod ng Fascismo ay ang mga
485
Ang Nazing Germany
Bilang isang ideolohiya, ang Nazismo ay
nangyari sa Germany simula noong 1930. Isa sa
pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan sa Lagayan ng picture
makabagong panahon. Nakakahawig ito ng
fascismo sa Italy at ng komunismo sa Russia.
Adolf Hitler
Ang pagnanais na makabawi sa kahihiyan ng
pagkatalo sa World War I at ang paniniwala na ang
Aleman ang dapat mamuno sa daigdig ay ilan http://www.counter-currents.com/wp-
lamang sa pangunahing layunin ng diktaturyang
DRAFT
content/uploads/2011/04/09hitler.jpg
Nazismo. Basahin ang sumusunod na pangyayaring
kaugnay nito:
1. Ang kahinaan ng Weimar Republic - Ang
Republikang itinatag sa Germany pagkatapos ng
Unang Digmaang Pandaigdig ay isa sa mga
pinakademokratikong pamahalaan sa buong mundo.
486
Ayon sa teksto, anu- ano ang
Si Adolf Hitler ang pinakamakapangyarihang mga katangian ni Adolf Hitler?
pinunong Nazi. Isinilang siya sa Austria at
maituturing na isang panatikong nasyonalista. _________________________
Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, binuo _________________________
niya ang National Socialist Party na tinawag na _________________________
Nazi. Ang mga prinsipyo ng Nazismo na _________________________
napapaloob sa akdang “Mein Kampf, Ang Aking _________________________
Labanan”, ni Adolf Hitler ay ang sumusunod: _________________________
1. Ang kapangyarihang racial – _________________________
Pinaniniwalaan ng mga Aleman na sila ang _________________________
nangungunang lahi sa daigdig. Nanggaling _________________________
sila sa mga makalumang tribung Germanic _________________________
DRAFT
na tinatawag ding Nordic o Aryano. _________________________
2. Anti-Semitism - Naniniwala ang mga _________________________
Nazista na ang mga Hudyo na nanirahan sa _________________________
Germany ay hindi mga Aleman at ang mga _________________________
ito ang sanhi ng maraming suliranin at _________________________
kabiguan ng kanilang bansa kayat _________________________
487
GAWAIN 7: PANINIWALA KO GETS MO
Pangkatin ang klase sa tatlo. Bawat pangkat ay magpapakita ng isang
maikling presentasyon tungkol sa mga prinsipyo, paniniwala, at mga patakarang
ipinatupad ng Russia, Italy at Germany sa mga bansang pumanig sa kanilang
ideolohiya.
Unang Pangkat- Ang Pagsilang ng Komunismo sa Russia
Ikalawang Pangkat- Ang Pagsilang ng Fascismo sa Italy
Ikatlong Pangkat- Ang Nazismo sa Germany
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga dahilan ng kaguluhan sa Russia?
2. Paano nakuha ni Lenin ang pagtitiwala ng mga tao sa Russia?
3. Paano naging ganap na komunista ang Russia?
DRAFT
4. Anu- ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Fascismo sa Italy?
5. Naniniwala ka ba sa prinsipyong sinusunod ng Fascismo? Ipaliwanag
6. Bakit itinuturing na pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan ang
Nazismo sa makabagong panahon?
7. Paano pinamahalaan ni Hitler ang Germany sa ilalim ng ideolohiyang
488
GAWAIN 8 – TRIAD WEB
Sa pamamagitan Triad Web, paghambingin ang katangian ng mga sumusunod
na tatlong pinuno. Isulat sa gitna ang pagkakatulad ng kanilang mga paniniwala at sa
bilog ang kanilang pagkakaiba.
Adolf Hitler
DRAFT
BenitoB
Benito Mussolini Vladimir Lenin
489
GAWAIN 10: PAG-ISIPAN MO, ARALING ITO
Ano-anong ideya o salita ang naiisip mo kapag naririnig mo ang salitang “Cold
War”? Isulat sa cloud callout ang iyong sagot.
DRAFT
March 24, 2014
Ang Pananaw sa Cold War
Ang United States at Unyong Sobyet ay
naging makapangyarihang bansa matapos ang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi naging mabuti
Symbol of US
DRAFT
mapanatili ng Unyong Sobyet ang kapangyarihan
sa Silangang Europa, pinutol nito ang pakikipag-
ugnayan sa mga kanluraning bansa.
http://www.relinquishingjunk.
com/Politi6.gif
DRAFT
noong 1961. Ngunit nahigitan pa ng US ang
USSR nang nakaikot sa mundo nang tatlong
beses noong 1962 si John Glenn Jr. sa
sasakyang Friendship 7. Sinundan pa ito ng
matagumpay na misyon noong Hulyo 20,
1969 nang unang makatapak sa buwan ang
mga Amerikanong astronaut na sina Michael
492
Mabuting Epekto ng Cold War Anu-ano ang mabuting
epekto ng Cold War?
Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet ang
nagpasikat sa pagpapalaganap ng kanilang ________________________
ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din ________________________
ng Estados Unidos na maayos ang takbo ng ________________________
ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista. ________________________
Binuo ang International Monetary Fund (IMF) upang ________________________
ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa mundo.
DRAFT
________________________
Kasabay ring inayos ang International Bank for
________________________
Rehabilitation and Reconstruction (IBRR) o World
________________________
Bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at
________________________
rekonstruksyon. Samantala, pagkamatay ni Stalin ng
USSR ay hiniling ni Khrushchev ang Peaceful Co- ________________________
existence o Mapayapang Pakikipamuhay sa halip na ________________________
493
Anu- ano ang hindi mabuting epekto
Mga Di-Mabuting Epekto ng Cold War ng Cold War?
Dahil sa Cold War, umigting ang di _______________________________
pagkakaunawaang pampolitika, pang-
_______________________________
militar, at kalakalan ng mga bansa.
_______________________________
Bumaba ang moral ng mga manggagawa
_______________________________
ng Unyong Sobyet na nagdulot ng
malaking suliraning pang-ekonomiya. _______________________________
Dahil sa matinding sigalot bunga ng Cold _______________________________
War, iginigit ng dalawang puwersa ang _______________________________
kanilang pamamalakad kaya’t nawalan ng _______________________________
tunay na pagkakaisa. Nagkaroon pa ng _______________________________
DRAFT
banta ng digmaan nang magkaroon ng _______________________________
mga samahang pansandatahan tulad ng _______________________________
North Atlantic Treaty Organization _______________________________
(NATO), WARSAW Treaty Organization o _______________________________
Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o _______________________________
kilusang non-aligned. _______________________________
494
US USSR
Demokrasya Komunismo
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Ano- ano ang mga bansang nasangkot sa Cold War? Isulat sa tapat ng figure
ang mga bansang pumanig sa US at USSR.
2. Ipaliwanag ang mga patakarang ipinatupad ng dalawang superpower.
495
Oo, Bakit? Hindi, Bakit?
Naging dahilan
ba ng di-
pagkakaunawaan
ng mga bansa
ang Cold War?
DRAFT
Ano-anong patakaran ang ipinatupad ng Estados Unidos sa Pilipinas nang
masakop nila ito? Ano ang opinyon mo tungkol sa mga patakarang iyon? Nakabuti ba o
nakasama? Bakit? Ibahagi ang iyong sagot sa malikhaing paraan.
Pamprosesong Tanong:
496
TINDAHAN NI JUAN DELA CRUZ
Pamprosesong Tanong:
DRAFT
1. Kung ikaw ay nasa supermarket at kailangan mong mamili ng limang produkto na
nasa tindahan ni Juan de la Cruz, aling mga produkto ang iyong bibilhin?Isulat sa
ibaba.
2. Bakit mo binili ang nasabing mga produkto? Pangatwiranan.
497
NEOKOLONYALISMO: PAMAMARAAN O SANGKAP NITO
Tumutukoy ang neokolonyalismo sa patuloy na impluwensiyang pang-ekonomiya
at panlipunan ng mga mananakop sa mga bansang dati nilang kolonya, bagamat wala
silang tuwirang militar o pulitikal na kontrol sa mga ito.
DRAFT
pamamaraang ito. Layunin nitong patatagin ang
pamumuhunan ng kolonyalistang bansa, pigilan ang
pagkamit ng tunay na kalayaan, at kunin ang mas malaking
kita sa negosyo. Sa kabuuan, pinaigting nito ang
imperyalismo sa ekonomiya, politika, military at ideolohiyal
na mga aspeto. Isa sa maituturing na pinakamahalagang
sangkap ng sistemang neo-kolonyalismo ay ang
DRAFT
espiya.
1. Pang-ekonomiya- Naisasagawa ang
neolonyalismo sa pamamagitan ng pakunwaring
tulong sa pagpapaunlad ng kalagayang
pangkabuhayan ng isang bansa, ngunit sa
katotohanan ay nakatali na ang bansang
499
Ayon sa teksto, ipaliwanag ang
kahulugan ng mga sumusunod
na uri ng neo-kolonyalismo:
sariling wika. Ilan lamang ito sa naging dahilan ng
pagtataglay ng mga Pilipino ng kaisipang kolonyal 1. Pang-ekonomiya
na pumupuri at dumarakila sa anumang bagay na ___________________
gawa ng Estados Unidos at nagwawalang-bahala ___________________
sa mga bagay na gawa sa sariling bayan. Bahagi ___________________
rin ng neo-kolonyolistang kultural ang pagpasok ng
___________________
iba’t ibang pagkaing Amerikano na ngayo’y palasak
___________________
na sa panlasang Pilipino – hotdog, hamburger, at
___________________
mansanas na ipinagpalit na sa katutubong mga
pagkaing tulad ng kalamay, puto, latik, ginatan, ___________________
bibingka at marami pang iba. Maging ang pananaw ___________________
ng mga Pilipino sa buhay ay nabahiran na rin ng ___________________
DRAFT
imperyalismo. Naghangad ang mga Pilipino ng ___________________
mga materyal na bagay na naging batayan ng ___________________
katayuan sa lipunan. Sa pananaw ng mga 2. Pangkulltura
katutubong pinuno sa politika at ekonomiya, ___________________
nakaugnay ang pambansa o pansariling interes sa ___________________
interes ng mga neo-kolonyalista. Dahil dito, ___________________
DRAFT
_________________________
5. Lihim na Pagkilos (Covert Operation) _________________________
_________________________
Kung hindi mapasunod nang mapayapa,
_________________________
gumagawa ng paraan ang mga neo- kolonyalista
upang guluhin ang isang pamahalaan o ibagsak ito _________________________
nang tuluyan. _________________________
Epekto ng Neo-kolonyalismo
Maraming epekto ang neo-kolonyalismo sa
mga bansang sinakop at pinagsamantalahan nito.
1. “Over Dependence” o labis na pagdepende sa
iba-: Malinaw na umaasa nang labis ang mga tao sa
mayayamang bansa lalong-lalo na sa may
kaugnayan sa United States.
2. “Loss of Pride” o Kawalan ng Karangalan- Sanhi
ng impluwensiya ng mga dayuhan, nabubuo sa
isipan ng mga tao na lahat ng galing sa kanluran ay
mabuti at magaling, na isang dahilan kung bakit ang
tao ay nawalan ng interes sa sariling kultura at mga
produkto.
http://www.recoveredhistorie
s.org/images/enslave-01.jpg
501
Anu-ano ang mga
3. Continued Enslavement o Patuloy na Pang- impormasyong mahihinuha
aalipin- Totoo ngang ang umuunlad na bansa mula sa teksto?
ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na _________________________
kahulugan ng salitang kalayaan, ang maliliit na _________________________
bansa ay patuloy pa ring nakatali sa _________________________
malakolonyal at makakapitalistang interes ng _________________________
kanluran. Ang lahat ng aspeto ng kabuhayan ay _________________________
kontrolado pa rin ng kanluran. _________________________
Halaw sa PROJECT EASE MODULE 20- pg. 5,9,10,13 _________________________
DRAFT
14. Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al, _________________________
281-284 and Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. _________________________
Mateo, 358-361. _________________________
_________________________
502
GAWAIN 16- LARO TAYO
Halika! Maglaro tayo ng garter game. Simple lamang ang patakaran sa larong
ito. Kailangan ng garter na bibigkis sa mga manlalaro. Kapag positibo (maganda ang
dulot nito, ang salita/ pariralang tinuran ko, nangangahulugan ito ng isang hakbang ng
mga manlalaro papunta sa gitna. Kapag naman negatibo (hindi maganda ang dulot) 1
hakbang palayo sa gitna. Nangangahulugan ito na kapag mas marami ang positibong
dulot ng neo-kolonyalismo magiging maluwag ang garter subalit kapag mas marami
ang nagatibong dulot nito, mararamdaman ng mga manlalaro ang pagsisikip ng garter.
DRAFT
March 24, 2014 GARTER GAME
503
Handa ka na ba? Ready set go:
1. Foreign investment
2. Loss of pride
3. Foreign debt
4. Over dependence
5. Continued enslavement
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa gawaing ito, nakabuti ba o nakasama ang neo-kolonyalismo sa
daigdig?
2. Ngayong nalaman mo ang negatibong epekto nito, ano ang nararapat
mong gawin? Bakit?
DRAFT
GAWAIN 17: ABC BRAINSTORM STRATEGY
Muli mong sagutan ang ABC Brainstorm Strategy, ngunit sa pagkakataong ito,
ipaliliwanag ang kahulugan o kaugnayan ng salitang iyong isinulat.
A G M S
B H N T
C I O U
D J P V
E K Q W
F L R XYZ
504
Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang nadagdag sa dating isinagot mo? Ano-ano ito?
2. Paano mo naipaliwanag ang iyong mga sagot?
PAGNILAYAN/UNAWAIN
DRAFT
China in Africa: Neocolonialism or a Chance for Growth?
Mga bansa sa kontinente ng Africa na may presensiyang pang ekonomiya ang China.
505
WEBSITE: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chance-
for-growth-9071/
Relations between China and Africa have recently flourished and the two have
broadened political, diplomatic, economic, educational, cultural and military ties. As
Chinese economy grows it needs greater cooperation with African markets. Recently,
Johannesburg hosted the first South Africa-China Markets Forum attended by South
African and Chinese businessmen, including more than 80 top fund managers from the
Shanghai Stock Exchange. The forum resulted in a letter of intent to create exchange
traded funds for Chinese investors to trade in Africa
China-Africa trade turnover was almost $200 billion in 2012, and China's trade with
South Africa alone reached $60 billion. The increasing presence of Chinese companies in
Africa has caused concern in the West, which says undemocratic China is undermining
human rights and causing environmental devastation. But what do Africans themselves
make of the tendency? VoR's Tom Spender travelled to Kenya to find out. Tom has been
greatly impressed by a brand-new highway in congested Nairobi. The road was built by
Chinese China Wu Yi Company, Sino hydro Corporation and Sheng Li Engineering
DRAFT
Construction. Young Kenyan, Andrew, says the new road saves him two hours of
commuting time.
China claims its increasing activity in Africa to be a win-win game, not just pouring
money in the continent but developing together, compared to the Mao times when financial
aid, was a tool to make Africa shift from Taiwan to People’s Republic of China. Today
Chinese projects in Africa include a new Indian Ocean port, residential construction,
copper mines in Zambia, cobalt mines in Congo, and a rail network linking Addis Ababa to
506
Some locals complain that flocks of Chinese coming to the continent push them out
of business and take local jobs. “It’s wrong for them to do what Kenyans can do,” activist
Boniface Mwangi said, adding that “They bribe and don’t care about human rights, which
makes it a win-lose situation.” Now there are about 1 mln Chinese in Africa with the
largest community in South Africa, Egypt and Nigeria.
Some Africans are happy with China’s non-interference into local policy, while the
West keeps dictating people whom to vote and care only about free and democratic
elections.
Democracy doesn’t necessarily bring development with it, that’s one of China’s
guidelines, and its leaders say that the right to food and life is more important than
democracy words.
“Though many African countries have adopted European democracies, they are still
underdeveloped, while China searches for the best way to improve living standards,” a
Chinese top official said. Chinese presence in the region also causes environmental
concerns: oil factories and mines heavily pollute the atmosphere.
Ivory poachers make fortunes on wealthy Chinese. According to the Kenya Land
DRAFT
Conservation Trust, China is now number one market for ivory, but 80% of this ivory is
illegal, which means that elephants can go extinct in less than 10 years. China, however,
has recently issued guidelines on environmental practice for overseas companies.
Generally, Africans agree that China brought a new wave of life and development
to the continent. A Consumer Insight poll has shown that China was the top source of
inspiration for Kenyans, who learnt many useful business and negotiating skills from
This means the West needs to admit – it doesn’t dominate the continent anymore.
Source: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-
chance-for-growth-9071/
Pamprosesong Tanong
1. Maituturing bang isang uri ng makabagong neokolonyalismo ang
ginagawang pagpasok ng China sa mga bansa ng kontinenteng Africa?
Pangatwiranan ang sagot.
2. Sa iyong pananaw nakabubuti ba o nakasasama ang pagtulong ng China
sa ekonomiya ng mga bansa sa Africa?
507
Isulat sa bahaging ito ang inyong sagot.
DRAFT
March 24, 2014
GAWAIN 19- TAPOS NA!
Dugtungan ang sumusunod na pangungusap tungkol sa paksang tinalakay.
508
ARALIN 4: MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON,
PANGKAT, AT ALYANSA
ALAMIN
DRAFT
GAWAIN 1: THE QUEEN WANTS TO KNOW!
509
SAGOT:
1. W ____ ____
3. W ____ ____
DRAFT
March 24, 2014
Mahusay ang ipinakita mo sa laro! Ang mga organisayong pandaigdig ay may
kani-kaniyang sagisag o simbolo. Ngayon, tingnan naman kung pamilyar ka sa mga
sagisag ng mga samahang pandaigdig na ito.
510
3
1
2
5
4
DRAFT
March 24, 2014
Sagot:
1. 4.
2. 5.
3.
511
GAWAIN 3: GENERALIZATION TABLE
1.
2.
3.
DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong:
PAUNLARIN
512
ANG MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON
DRAFT
2. Organization of American States (OAS)
513
4. Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)
DRAFT
Subukang gawan ng outline ang mga organisasyong binanggit sa teksto.
Gamitin ang sa ibaba.
2.
3.
4.
5.
514
Pamprosesong Tanong:
DRAFT Kahalagahan ng
mga organisasyon
European L
Union
A
Organization
of American Y
States
U
Organisation
of Islamic
Cooperation
N
I
Association of
Southeast
Asian Nations
N
515
Pamprosesong Tanong:
DRAFT
WORLD BANK
Ang World Bank ay isang pandaigdigang
516
WORLD TRADE ORGANIZATION
Ang World Trade Organization ay isang
organisasyong pandaigdig na itinatag upang
mapamanihalaan at magbigay ng kalayaan sa
kalakalang pang-internasyunal. Ang WTO ay
nabuo noong Enero 1, 1995 kahalili ng
Pangkalahatang Kasunduan sa mga Taripa at
Kalakalan (GATT).
Sanggunian: tl.wikipedia.org
Narito na ang tseklist na iyong sasagutan. Lagyan mo ng tsek (/) ang hanay
DRAFT
na maliwanag na isinusulong ng mga organisasyon.
1.
3.
Pamprosesong Tanong:
517
Iba pang Organisasyong Pandaigdig
DRAFT
March 24, 2014
Narito ang halimbawa ng trade blocs:
518
Ang mga tahasang mithiin ng AFTA ay makamit ang sumusunod:
DRAFT
Sanggunian: tl.wikipedia.org
Pagmasdan mong mabuti ang mga larawan. Ipinapakita nito ang naitulong ng
mga trade blocs sa itaas. Gamitin itong gabay sa pagsasagawa ninyo ng
pangkatang gawain.
North American Free Trade Agreement
Sanggunian: naftanow.org
519
ASEAN Free Trade Area Agreement
DRAFT
March 24, 2014
Sanggunian: http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html
520
GAWAIN 8: MY GENERALIZATION TABLE
1. 1.
DRAFT
2. 2.
3. 3.
521
GAWAIN 9: PAGSUSURI NG BALITA
5 October 2013
World Bank President Jim Yong Kim says with more than a billion people in the world
living on less than $1.25 a day, extreme poverty has become the defining moral issue of
our time, SABC reports.
Kim has also outlined how the Bank's new strategy would realign the global institution to
help end poverty by 2030 and boost shared prosperity.
DRAFT
Kim says the Bank should be bold and not be afraid to take 'smart risks' to support
projects that have the potential to transform a country or a region: "Our goals are clear.
End extreme poverty by 2030. Share prosperity with the bottom 40% and share it with
future generations. We have an opportunity to bend the arc of history and commit
ourselves to do something that other generations have only dreamed of."
"For the World Bank Group, our strategy is based on the entire organisation working and
Kim then outlined three key elements of the Bank's strategy: "First, we will partner with
the private sector to use their expertise and capital to fight poverty. This is particularly
important to create good jobs for the poor. Second, we will increase our commitment to
fragile and conflict-affected states, which will require us to be bolder, take more risks,
and commit more resources. And third, we will be as ambitious as possible on issues that
are of global importance, including investing in women and girls and climate change. Our
response to climate change, for instance, must be bold enough to match the scope of the
problem."
Kim has called for the convening of a social movement to end poverty and remarked that
interest in the issue was coalescing around the globe.
"Just six months ago, the board of governors for the World Bank Group laid a foundation
for a social movement by endorsing our two goals and declaring that we can end
extreme poverty by 2030. Now we are seeing interest from all corners," Kim said.
522
Ngayong natapos mo nang basahin ang teksto, kumpletuhin mo naman ang
hinhingi ng diagram sa ibaba.
Tatlong Estratehiya:
1. _________________
2. ___________________
3. ___________________
DRAFT
March 24, 2014 3 estratehiya na gagamiting ng
World Bank upang makamit ang
layunin nito sa 2030
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang hakbang na ginawa ng World Bank upang malutas ang suliranin
ng kahirapan sa mga bansa sa daigdig? Sang-ayon ka ba sa hakbang na
ito ng World Bank? Pangatwiranan.
2. Sumasang-ayon ka ba sa World Bank na ang kahirapan ay maituturing na
isyung moral? Bakit?
3. Sa iyong palagay, nararapat nga bang bigyang-pansin din ni Pangulong
Jim Yong Kim ang kababaihan? Ano ang maaaring maging bunga nito sa
kalagayan ng kababaihan sa buong mundo?
523
GAWAIN 10: 1-2-3 SUMMARY!
By Asma Alsharif
MECCA | Wed Aug 15, 2012 7:53pm EDT
DRAFT
al-Assad's violent suppression of the Syrian revolt.
"The conference decides to suspend the Syrian Arab Republic membership in the
OIC and all its subsidiary organs, specialized and affiliated institutions," the closing
statement said.
The move had been approved on Monday at a preliminary meeting of OIC foreign
ministers and was agreed on the summit's second night despite opposition from Iran.
However, speaking to reporters after the summit, OIC Secretary General Ekmeleddin
Ihsanoglu said he "did not see much support for external military intervention" in Syria
during the summit.
The summit, which has taken place late on consecutive nights because of the
Ramadan fast, had been billed as a diplomatic showdown between Sunni Muslim
Saudi Arabia and Shi'ite Iran, which have backed different sides in sectarian conflicts
in the Middle East.
524
However, Saudi King Abdullah tried to conciliate Iran at the summit opening by
placing President Mahmoud Ahmadinejad at his side to welcome Muslim leaders in a
gesture Saudi political analysts said was aimed at putting old grievances aside in the
quest for a resolution to the Syrian crisis.
He also suggested founding a centre for dialogue between Islam's sects, another
move aimed at defusing some of the region's sectarian tensions. That proposal was
adopted by the summit.
In his first published comments since the summit opened, Ahmadinejad appeared to
rebuff the Saudi move.
On Iran's Mehr news agency on Wednesday he said countries which wanted the
Syrian crisis solved must come up with a plan of action to do so.
Sanggunian: http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamic-
DRAFT
summit-idUSBRE87E19F20120815
525
Pamprosesong Tanong:
DRAFT
GAWAIN BLG. 9: REAKSYON MO, SEY MO!
PHL’s $1-B loan to IMF not the first nor the biggest
ROUCHELLE SuriinDINGLASAN, GMA
mo ang bahagi ng News
balita sa ibaba at ibigay ang iyong
July 3, 2012 10:46pm
positibong/negatibong reaksyon ditto sa pamamagitan ng pagsagot sa reaction
corner sa ibaba.
For a country like the Philippines, that as of March 31 owes $62.9 billion in foreign
debt and where only about 20 percent of citizens have bank deposits, $1 billion is a
significant amount.
So when Bangko Sentral ng Pilipinas Governor Amando Tetangco Jr. revealed that
the BSP is “extending a $1-billion loan to the International Monetary Fund… to
ensure economic and financial stability across the globe,” the news was a surprise
to some at the very least.
The $1-billion loan of the Philippines forms the $456-billion multilateral fund that will
be extended to debt-stricken European countries such as Greece, Portugal, Italy,
and Spain.
“[BSP’s loan extension is] an arrogant pretension of a country very much in debt,”
the Freedom from Debt Coalition (FDC) said in a statement.
526
“May pera pala tayo? Bakit kapag sa pagkain ng mga nagugutom, sa edukasyon
ng mga bata, sa kalusugan ng mga may sakit, at sa pabahay para sa maralita,
kung hindi kulang, walang budget?” added urban poor leader Mercy Donor, also a
member of the FDC.
Public reaction to the loan was also one of surprise and disappointment based on
the notion that international reserves in the custody and management of the BSP
could be spent like the national budget.
Halaw sa:
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-b-loan-
to-imf-not-the-first-nor-the-biggest
DRAFT
Punan ng angkop na sagot ang reaction corner sa ibaba.
REAKSIYON
Positibo Negatibo
527
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang balita? Saan daw nangutang ang Pilipinas at para saan ang
pangungutang na ito?
2. Sinusuportahan mo ba ang desisyon na ito ng pamahalaan?
3. Nararamdaman ba ang epekto ng pagkakautang ng bansa?
DRAFT
My Initial Thoughts My Findings and Supporting Evidence My Generalization
Corrections
2.
3.
528
GAWAIN. 13: SYNTHESIS JOURNAL
Tingnan ang synthesis journal sa ibaba. Isulat mo sa unang hanay ang mga
gawaing iyong isinagawa at sinagutan. Ang iyong mga natutuhan naman ang iyong
ilalagay sa ikalawang hanay. Sa pinakahuling hanay, isulat mo kung paano mo
magagamit sa pang-araw-araw na buhay ang mga ito. Maaari mong simulan ang
pagsasagot.
DRAFT
March 24, 2014
529
ILAPAT/ISABUHAY
DRAFT
Sa pagkakataong ito, kayo ay papangkatin ng guro sa apat at kayo ay
inaasahang bumuo ng isang Ordinansa ayon sa sitwasyon na nasa ibaba.
530
Gamiting gabay ang format na ito sa paggawa ng ordinansa.
Republika ng Pilipinas
BARANGAY _________________
Address:_______________________
DRAFT
________________________ AT ANG PAGPAPATAW NG KAUKULANG
PARUSA SA PAGLABAG NITO.
531
SEKSYON 6. Separability – Kung may probisyon sa Ordinansa na ito na
mapapatunyang labag sa Saligang Batas, o kung sa iba pang paraan ay
mapapasawamlabisa, mananatili pa rin ang bisa ng iba pang probisyon
SEKSYON 7. Pagkakabisa –
PINAGTIBAY: [Petsa]
_____________________________
Punong Barangay at
Tagapangasiwa ng Pulong
DRAFT
Halaw sa: http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf
___________________ ___________________
Kagawad Kagawad
______________________________
Kalihim ng Konseho ng Barangay
532
Buod:
DRAFT
Pangunahing sanhi nito ay ang nasyonalismo, imperyalismo, pagbuo ng alyansa at
ang pandaigdig na hidwaan. Naging hudyat ng digmaan ay nang pataksil na patayin
ni Gavrilo Princip, isang Serbian si Francis Ferdinand, ang tagapagmana ng trono
ng Austria. Europe ang naging entablado ng digmaan, naging pinakamainit ang
labanan sa bahaging Kanluran mula Belgium hanggang Switzerland.
533
mapagkunan ng hilaw na materyales kayat nanalakay ito sa Asya at iba’t ibang
bahagi ng Pacific.
DRAFT
digmaan na hindi ginagamitan ng dahas. Nangangahulugan ito na walang direktang
armadong labanan, sa halip ay kinapapalooban ito ng propaganda warfare, arms
race, espionage at iba pang kauri nito.
Kasunod ng Cold War ay ang paglaganap ng bagong anyo ng pananakop,
ang neokolonyalismo. Makabago at higit na nakapanlilinlang ang estratehiya nito
spagkat gumagamit ito ng politikal, ekonomiko at kultural na pamamaraan upang
534
Talasalitaan
Allied Powers – mga bansang nagsanib-sanib upang labanan ang Axis Powers.
Kabilang ditto ang United States, Great Britain, at Soviet Union
Axis Powers – mga bansang nagsanib upang kalabanin ang Allies noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Kabilang ditto ang Germany, Italy, at Japan
DRAFT
Death March - Isang uri ng pagpaparusang ipinataw ng mga Hapon sa Pilipinas
laban sa mga sumukongsundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan
535
Liga ng mga Bansa (League of Nations) – itinatag ng 42 bansa noong Enero 10,
1920 na ang pangunahing layunin ay tapusin ang digmaan sa pamamagitan ng
negosasyon at diplomasya
Marxism – teoryang politikal at ekonomiko ni Karl Marx na nagsasaad na ang kilos
ng tao ay bunga ng kapaligiran at uri ng kanyang kinabibilangan
DRAFT
Perestroika - tumutukoy sa pagsasaayos ng ekonomiyang USSR upang manaig
ang
pwersang pampamilihan
536
Sanggunian
A. Books
B. Modules
Project EASE- Araling Panlipunan III Module 17-
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 18- pg. 13 .
DRAFT
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 19- pg. 17
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 20- pg. 5,9,10,13 14.
C. Website
http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
537
www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html- www. firstworldwar.com-
telegram
http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe-
1024x833.jpg?a600a5-
Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg pics world
wwar 2
http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
tl.wikipedia.org
naftanow.org
DRAFT
March 24, 2014
538