Međunarodno pravo

Međunarodno pravo je pravo koje se primjenjuje bez obzira na državne granice (ius gentium).
Ono što ga čini osobenim u odnosu na unutarnje pravo je specifičnost njegove sankcije i
sprecifičnost vršenja prisile. U bliskoj prošlosti ovo pravo nije imalo sankciju, a prisila, koja se
trebala vršiti prema određenim međunarodnim subjektima, vršena je posredno ili je izostavljana.
To su i razlozi zašto su mu određeni teoretičari odricali pravni karakter i nisu ga smatrali
posebnom vrstom prava.

Međunarodno pravo je sistem pravila koja na pravni način uređuju odnose između subjekata toga
prava.

Izvori međunarodnog prava

Polazeći od članka 38. stavka 1. Statuta Međunarodnog suda, izvori međunarodnog prava su
sledeći:

* međunarodni ugovori, odnosno međunarodne konvencije bilo opšte ili posebne, koja
ustanovljuju pravila, izrekom priznata od država u sporu;

* međunarodni običaji kao dokaz opšte prakse, prihvaćene kao pravo

* opšta načela prava priznata od civiliziranih naroda

* kao pomoćno sredstvo za utvrđivanje pravnih pravila - sudska rešenja te učenja pravnih
stručnjaka različitih naroda

Subjekti međunarodnog prava su subjekti kojima međunarodno pravo priznaje prava i dužnosti, i
koji deluju po odredbama međunarodnog prava te su podvrgnuti međunarodnom pravnom
poretku. Subjekti međunarodnog prava, u prvom redu, su države, koje su redovni subjekti
međunarodnog prava. Drugi subjekti su sekundarni, izvedeni, pa čak i fiktivni subjekti
međunarodnog prava.

Drugi važni subjekti međunarodnog prava, koji su se naročito razvili nakon II. svetskog rata, su
međunarodne organizacije.

Takođe, u određenim slučajevima subjektima mogu biti i ustanici i oslobodilački pokreti koji su
priznati od stranke međunarodne zajednice kao zaraćene strane.

Postoji i celi niz područja s posebnim položajem, kako u istoriji tako i danas. Danas je
najpoznatiji takav subjekt Sveta Stolica. Čovek pojedinac u pravilu nije subjekt međunarodnog
prava. Međutim, u određenim slučajevima, a naročito u novije vrijeme, međunarodno pravo daje
određeni subjektivitet pojedinucu. Primeri za to su pravila međunarodnog prava koja se izravno
obraćaju pojedincu te mu daju prava ili mu nalažu obveze, a primeri za to su kažnjavanje
piraterije, kršenje blokade, pravo pripadnika manjina da podnose peticije, te pravo pojedinca da
izađe sa svojim zahtevima pred organe međunarodnog pravosuđa.
 1. POJAM I PREDMET MEĐUNARODNOG POSLOVNOG PRAVA
Međunarodno poslovno pravo je skup pravnih pravila kojima se regulišu međunarodni
ekonomski odnosi. To je disciplina koja se povezuje sa privrednim pravom, međunarodnim javnim
pravom, međunarodnim privatnim pravom, i drugim granama prava. Za predmet proučavanja
obuhvata međunarodne pravne odnose, promet roba i usluga i s tim u vezi se zaključuju
međunarodni ugovori. Međunarodna plaćanja, sudstvo, privredne arbitraže su opšteg karaktera i
predmet izučavanja jedne države koje se javljaju u međunarodnim poslovnim odnosima.

Međunarodno poslovno (privredno) pravo predstavlja skup pravnih pravila kojima se regulišu
međunarodni ekonomski odnosi. To je mlada pravna discipline koja afirmaciju dobija u zadnje vreme.
Određeni autori smatraju da treba da ima status posebne pravne discipline, a postoje i oni koji smatraju da
se ne može raditi o posebnoj grani prava. Razvojem međunarodnih ekonomskih odnosa međunarodnog
poslovnog opštenja između poslovnih (privrednih) subjekata iz različitih država i uvećanog prometa robe i
usluga na međunarodnim relacijama nužno je egzistiranje posebne pravne discipline, kao što je
Međunarodno poslovno (privredno) pravo.

Predmet izučavanja Međunarodnog poslovnog prava su:

 međunarodni privredni odnosi, kako u sferi prometa roba tako i usluga i svi međunarodni
privredni ugovori koji se u vezi sa tim prometom zaključuju između privrednih subjekata iz
različitih država
 međunarodna plaćanja, međunarodno sudstvo i međunarodne privredne arbitraže
 međunarodne privredne i ekonomske organizacije opšteg i regionalnog karaktera
 privredne organizacije jedne države koje se kao subjekti javljaju u međunarodnim poslovnim
odnosima.
Predmet izučavanja Međunarodnog poslovnog prava bilo bi kongentno imperativno pravo
države, koja je posebno značajna kao ograničavajući faktor međunarodnih poslovnih opštenja. U
imperativno pravo spadaju svi oni instituti koji se odnose na spoljnotrgovinsko, devizno i carinsko
poslovanje i režim ili uslovi izvoza i uvoza, uslovi za obavljanje spoljnotrgovinskog prometa, privremeni
uvoz i izvoz, obavljanje poslovnih delatnosti u inostranstvu, strana ulaganja u međunarodnom poslovnom
pravu, carinska ograničenja, devizna ograničenja i dr.

Međunarodno poslovno pravo izučava i norme i pravila dispozitivnog karaktera. To su pravila

koja privredni subjekti svojom voljom ugovaraju i odnose se na regulisanje njihovih ugovornih odnosa.
Postoji autonomija volja ugovornih partnera, ali je ona u delu međunarodnog poslovnog prava dobrim
delom i ograničena. Ograničenja slobode ugovaranja i autonomija volje poslovnih subjekata u dve ili više
različitih država, vrlo je često predviđena i diktirana od strane ekonomski jačih subjekata u
međunarodnom poslovanju.

Subjekti Međunarodnog poslovnog (privrednog) prava – kao subjekti Međunarodnog poslovnog

(privrednog) prava, pojavljuju se međunarodna zajednica, država, kao i društva koja obavljaju
određene privredne delatnosti. Međunarodna zajednica nije subjekt prava, pa samim tim i nije
subjekt međunarodnog poslovnog (privrednog) prava. Međutim, vrlo često, međunarodna zajednica
indirektno postaje značajan faktor međunarodnog poslovnog (privrednog) prava.
 Ujedinjene Nacije (UN) mogu neke države i da isključe od međunarodnog poslovnog (privrednog)
opštenja, uvođenjem raznih mera zabrana i ograničenja uvoza, izvoza, transporta roba, vršenja usluga i sl.,
kao oblika sankcija za neko njihovo ponašanje koje međunarodna zajednica sankcioniše, kao nedolično i
neodgovarajuće.

Država je subjekt međunarodnog prava, a time i međunarodnog poslovnog (privrednog) prava.

Ona stupa sa drugim državama u mnoge ekonomske i poslovne odnose, zaključuje u vezi s tim ugovore,
državne sporazume, a vezi sa ekonomskom razmenom roba i usluga. Na bazi ovih ugovora, preduzeća i
društva konkretizuju nizom ugovora generalne ugovore, odnosno opšte ugovore, između dve ili više
država.

2. IZVORI MEĐUNARODNOG POSLOVNOG PRAVA (PRIVREDNOG,

TRGOVINSKOG)
 Međunarodno javno pravo
 Međunarodno privatno pravo
 Domaće zakonodavstvo
Međunarodno poslovno pravo crpi izvore iz međunarodnog ugovornog prava, koje zaključuju
određene države, bilo bilateralne ili multilateralne. Domaće zakonodavstvo se odnosi na niz zakona
kao sto su Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju, Zakon o deviznom poslovanju, Zakon o
preduzećima, koncesijama, stranim ulaganjima itd.

Zakon koji prati materiju MPP je Zakon o obligacionim odnosima.

Postoji više vrsta izvora međunarodnog poslovnog prava, kao što su na primer izvori koji potiču iz
međunarodnog javnog prava (međunarodno izvori i međunarodno običajno pravo) izvori koji potiču od
međunarodnog privatnog prava, izvori koji potiču iz autonomnog domaćeg zakonodavstva, izvori iz
autonomnog međunarodnog trgovinskog prava kao što su tipski ugovori, običaji i uzanse, opšti uslovi
poslovanja, kodifikovana prava.

Izvori koji potiču iz međunarodnog javnog prava

Međunarodni ugovori se odnose na međunarodne ekonomske i privredne odnose, a predstavljaju
značajan izvor međunarodnog poslovnog (privrednog) prava. Radi se o dvostranim ili višestranim
ugovorima koji se u pravu nazivaju i konvencijama. Dvostrane konvencije se nazivaju bilateralnim
konvencijama i njih najčešće zaključuju iz oblasti međunarodnog poslovno prava i međunarodnih
ekonomskih odnosa, određena država sa drugom državom i regulišući međusobno ekonomske i privredne
odnose. Za međunarodno poslovno (privredno) pravo značajni su multilateralni ili višestrani sporazumi
i konvencije koje zaključuje više država međusobno, kao što je to bio Opšti sporazum o carinama i
trgovini (GATT), tj. Sporazum o Svetskoj trgovinskoj organizaciji (STO), kao organizacija koja je
formirana umesto GATT-a.

Konvencije predstavljaju snažan izvor međunarodnog poslovnog prava i obavezne su za zemlje koje su
pristupile i ratifikovale takve međusobne konvencije. Od trenutka ratifikacije ista konvencija predstavlja
čak i snažniji izvor prava u odnosu na domaće zakonodavstvo i domaće propise. U slučaju sukoba
(kolizije), ratifikovane konvencije i domaćeg zakona, jaču pravnu snagu ima pravna norma iz
međunarodne konvencije, nego pravna norma iz domaćeg zakona.
 Međunarodno običajno pravo – u međunarodnom prometu roba i usluga pojavljuju se običaji, posebno
oni koji se primenjuju dugi niz godina. Ovakvi običaji za dugom primenom često se kodifikuju ili prenose
u druge izvore prava, na primer, međunarodne konvencije opšte uslove poslovanja. Mogu se pojavljivati
običaji i uzanse za poslovanje na određenom tržištu ili u određenoj oblasti, delatnosti, kao na primer,
prometni običaji.

Prometni običaji se često u međunarodnim trgovinskim odnosima javljaju kao nekodifikovani i nastaju
stihijno u svakodnevnoj trgovinskoj praksi. Običaji su posebno značajni kada se radi o distancionim
prodajama, isporukama robe, dostavljanja robe, tehničkim rešenjima u transportnim sredstvima pri
prevozu robe u međunarodnom transportu. Poslovni običaji imaju znatno širu primenu od prometnih
običaja, na primer, poslovni običaji u vezi sa projektovanjem i izgradnjom objekata i dr.

Poslovni običaji su opštiji i odnose se na određene grane i privredne oblasti, a prometni običaji na jedno
preduzeće. Poslovni običaji predstavljaju određeni opšteprihvaćen način poslovanja pri obavljanju robnog
prometa i vršenju usluga sa inostranstvom.

Kodifikovana pravila – nastala su dugom upotrebom i primenom određenih postupaka i pravila u

međunarodnom poslovnim opštenjima. Kada se ti običaji dugim nizom upotrebe prihvate od većine
poslovnih subjekata, posebno od ekonomski ”jačih” dolazi do njihove kodifikacije od strane
međunarodnih privrednih organizacija.

Međunarodna trgovinska komora u Parizu je izvršila kodifikaciju u međunarodnim trgovačkim

poslovima međunarodne prodaje sa transportnim klauzulama i preuzimanja rizika, u vezi sa prevozom i
oštećenjem robe u toku tog prevoza na jednu od ugovornih strana (prodavca i kupca), poznata kao
INCOTERMS.

Opšti pravni principi u međunarodnom pravu predstavljaju značajne izvore međunarodnog poslovnog
prava kojima se omogućava u mnogim državama zaštita određenih prava i interesa.

Princip uzajamnosti (reciprociteta) omogućava jednoobrazno postupanje u odnosu na svakog

pravnog subjekta u dve različite države, posebno kod primene bilateralnih konvencija. Reciprocitet
predstavlja značajan princip međunarodnog poslovnog prava. Po principu reciprociteta, omogućava se
konkretnom subjektu da ostvari neko pravo u određenoj državi, ali isto tako, da i subjekt iz te
države (koja je takvo pravo dala) ima pravo da u toj državi (čiji subjekt ostvario neko pravo),
realizuje takvo ili slično pravo. Princip koordinacije tj. snaga u međunarodnom poslovnom pravu se pre
svega može odnosi na subjekte međunarodnog poslovnog prava, gde isti treba da pri zaključenju i
realizaciji međunarodnog poslovnih poslova, putem koordinacije svojih volje ugovaraju međunarodne
privredne poslove. Ta koordinacija volja često se potiskuje u drugi plan od strane ekonomski “jačih”
subjekata koji nameću svoju volju, diktiraju uslove pri zaključenju ugovora i dr.

Izvori koji potiču iz međunarodnog privatnog prava

Međunarodno privatno pravo reguliše odnose pravnih i fizičkih lica, kao odnose sa građansko – pravnim
stranim elementom, ali i odnose koji se odnose na međunarodno poslovno pravo (npr. Nacionalnost
preduzeća i dr.).

Izvori domaćeg prava

 Domaće pravo, kao i domaće zakonodavstvo, stvara određene opšte akte kojima se regulišu određeni
ekonomski odnosi sa inostranstvom. Tu se pre svega radi o zakonima, kojima se reguliše
spoljnotrgovinsko poslovanje. To su kongentni propisi, imperativne prirode, koji čine ekonomski javni
poredak jedne države. Domaći privredni subjekti ne mogu u svom poslovanju sa inostranstvom zanemariti
pri zaključivanju i realizaciji poslovnih odnosa iz oblasti prometa robe i usluga, pozitivne zakonske
propise svoje zemlje. Inostrani privredni subjekti, pored svojih autonomnih propisa, moraju imati u vidu
domaće zakonodavstvo naše zemlje, kada su im poslovni partneri naši privredni subjekti.

U našem pozitivnom pravu može se istaći više zakona, koji su od posebnog značaja za međunarodno
poslovanje naših privrednih subjekata ali i stranih privrednih subjekata: Zakon o spoljnotrgovinskom
preduzeću, Zakon o deviznom poslovanju, Zakon o preduzećima, Zakon o stranim ulaganjima, Carinski
zakon i dr. Za ugovore u međunarodnom poslovnom pravu, posebno je u našem pravu značajan Zakon o
obligacionim odnosima. Ovaj zakon je osnovni izvor prava za ugovore u poslovnom pravu.

Izvori prava koji regulišu međunarodne poslovne operacije

U ove izvore prava mogu se istaći oni izvori koji regulišu međunarodni robni promet i usluga. Radi se o
građanskim i trgovačkim zakonicima ili drugim odgovarajućim izvorima prava koje donosi određena
država, nacionalnim propisima javnog prava i sl.

Autonomno međunarodno trgovinsko pravo

Pravila autonomnog međunarodnog trgovinskog prava dovode do pravne sigurnosti subjekata koje ista
primenjuju u međunarodnim poslovnim odnosima i kao takve predstavljaju vrlo značajan izvor
međunarodnog poslovnog prava.

Drugi izvori međunarodnog poslovnog prava

Ovde spadaju tipski ugovori za razne poslove robnog prometa. Kao izvori međunarodnog poslovnog
prava, mogu da posluže i opšti uslovi poslovanja (špediterskih, skladišnih i drugih organizacija), koji su
doneti od strane nacionalnih granskih udruženja. Takođe, značajan izvor su i poslovni i proizvodni
standardi.

Arbitražna praksa i praksa nacionalnih sudova

Predstavljaju značajan izvor međunarodnog poslovnog prava. Arbitražna praksa usklađuje određeni
nesklad koji postoji između pravila nacionalnih zakonodavstava.

Međunarodno privatno pravo

Međunarodno privatno pravo je grana prava koja se bavi nadležnošću sudova, pravom koje se
primenjuje na spor sa elementom inostranosti i priznanjem i izvršenjem stranih sudskih i
arbitražnih odluka. Odlučujuća osobina ove grane prava je da ona rešava građanske sporove sa
elementom inostranosti. Jedna od osnovnih osobina prava uopšte je njegova teritorijalna
ograničenost. Sudovi jedne zemlje, po pravilu, ne mogu odlučivati o sporovima koji sa tim
sudovima nemaju nikakve teritorijalne veze niti mogu primeniti pravo sopstvene države u tim
situacijama. Po analogiji, strane sudske odluke ne proizvode isto dejstvo kao i domaće. Element
inostranosti je činjenica vezana za spor koja može dovesti u pitanje domaći karakter spora, time
ga pretvoriti u strani i samim tim aktivirati pravila MPP-a. Na primer, stranke u sporu mogu biti
strani držaljani ili imati prebivalište u inostranstvu, sam spor je mogao nastati u stranoj zemlji ili
je presuda tamo doneta i treba da bude priznata u domaćoj zemlji. Drugim rečima, element
inostranosti stavlja u dejstvo pravila MPP-a. Sudovi moraju po službenoj dužnosti da paze na
inostrani karakter spora i da primene pravila MPP-a.

Nadležnost sudova

Da bi spor sa elementom inostranosti bio rešen pred domaćim sudom potrebno je da postoji
inostrana nadležnost ovog suda. Pravila o nadležnosti se razlikuju od države do države ali im je
zajedničko to da sud preuzima nadležnost kada je spor na neki način vezan za domaću teritoriju.
To može biti pre svega državljanstvo stranaka ili njihovo prebivalište ili boravište, ali i drugi
činioci kao npr. mesto gde je spor nastao, mesto gde se šteta dogodila ili gde je ugovor izvršen.
Razlikuju se opšta nadležnost, koja može uvek biti primenjena i posebna, koja postoji samo ako
se steknu neke dodatne okolnosti. Pravilo opšte nadležnosti, na primer, je pravilo da tuženik
može biti tužen u državi čiji je državljanin. Pravilo posebne nadležnosti je, na primer, pravilo da
se može tužiti u državi gde je nastao štetni događaj. U Evropskoj uniji pravila o međunarodnoj
nadležnosti su regulisana u građanskim sporovima su rešena u Briselskoj regulativi o priznanju i
izvršenju sudskih odluka iz 2001. (prethodno Briselska konvencija iz 1968.) Osnovna nadležnost
tamo postoji ako tuženik ima prebivalište u nekoj zemlji članici (član 2). Posebna nadležnost je
rešena u članu 5. koji govori, između ostalog, o ugovorima i o štetnim događajima. Kada jednom
sud preuzme nadležnost, potrebno je da odluči o tome koje će se pravo primeniti na spor. Stranke
u velikom broju slučajeva imaju mogućnost da same odluče o tome (autonomija volje) ali ako
one to ne učine, zakon o MPP-u određuje koje se pravo primenjuje. To je najčešće pravo sa kojim
se spor najuže vezan. Zakoni određuju pravo koje se primenjuje na ugovor u odsustvu dogovora
stranaka. Tako Rimska konvencija iz 1980. godine, koja važi u zemljama članicama EU, kaže da
je to pravo države gde roba ima biti isporučena.

Norme obavezne primene i javni poredak

Postoje norme jednog pravnog poretka koje ponekad moraju biti primenjene bez obzira na to da li
se na spor primenjuje strano ili domaće pravo. To su norme obavezne primene i norme o javnom
poretku. Prve imaju pozitivan karakter jer se primnjuju uz regularno pravo (bilo da je ono strano
ili domaće) dok su druge negativne jer imaju zadatak da spreče primenu onih stranih normi koje
su u suprotnosti sa domaćim javnim poretkom. Primer normi obavezne primene su norme o
zaštiti potrošača. Prime norme javnog poretka je norma o zabrani priznanja poligamnih brakova.

Priznanje i izvršenje sudskih odluka

Jedna strana presuda ne proizvodi automatski dejstvo u domaćem pravnom poretku već mora biti
priznata i izvršena. Ona će to biti ako se steknu određeni uslovi među kojima se najčešće
pojavljuju: pravilno određena nadležnost stranog suda, procesna ispravnost i javni poredak. U
Evropskoj uniji mogućnost nepriznavanja odluka iz drugih EU zemalja je smanjena praktično
samo na javni poredak. Ovime je načinjen zančajan korak ka slobodi protoka presuda u EU.

Značaj
U savremenom svetu povećava se značaj MPP-a jer se povećava broj transakcija sa
međunarodnim karakterom. Danas, suprotno prošlom veku, pravila o nadležnosti sudova imaju
mnogo veći značaj od pravila o pravu koje se primnjuje na spor. To je stoga što se strane u sporu
popravnaju u najvećem broju slučajeva mnogo pre nego što spor dospe na sud. U tom slučaju je
unapred poznato koje pravo će određeni sud primeniti pa se ceo spor pretvara u trku da se dobije
nadležnost onoga suda koji će stranki dati najbolje rešenje.

Međunarodno krivično pravo

Međunarodno krivično pravo je relativno nova grana prava koja obuhvata međunarodnopravne
aspekte krivičnog prava, krivičnopravne aspekte međunarodnog javnog prava kao i
supranacionalno krivično pravo koje je tek u nastajanju.

Pravi razvoj međunarodnog krivičnog prava započinje tek posle Prvog svetskog rata. Do tada je
uglavnom bilo smatrano delom međunarodnog prava i bilo sporadično regulisano u različitim
konvencijama, sporazumima i običajima. Velika prepreka razvoju ovakvog prava bilo je i
shvatanje da pojedinci ne mogu biti subjekti međunarodnog prava.

Veliki značaj ima član 227 Versajskog mirovnog ugovora kojom je bilo predviđeno suđenje
nemačkom caru Vilhelmu II zbog povrede međunarodnih obaveza tokom ratnih sukoba. Iako do
ovoga nikada nije došlo, ovaj slučaj ima principijelni značaj i otvoriće put za kasnija suđenja.

Institucionalizovani nastanak međunarodnog krivičnog prava vezuje se za Nirnberški i Tokijski

tribunal, na kojima je, u okvirima ad hoc tribunala, bilo suđeno nemačkim i japanskim
zvaničnicima za zločine učinjene tokom Drugog svetskog rata. Na osnovu suđenja u Nirnbergu
nastaće Nirnberški principi koji predstavljaju koren međunarodnog krivičnog prava danas.

Međutim, iako su procesi u Nirnebrgu i Tokiu pružili osnov za razvoj sistema suđenja za dela
zabranjena mneđunarodnim krivičnim pravom, tek sa pojavom ad hoc tribunala za bivšu
Jugoslaviju (1993) i Ruandu (1994), započinje ekspanzija i potpuno stvaranje nove grane prava -
međunarodnog krivičnog prava.

Danas, pored pomenuta dva tribunala, realnu ulogu u primeni međunarodnog krivičnog prava ima
nekoliko ad hoc (za Kambodžu, Sijeru Leone, Kosovo, Liban) i jedan stalni Međunarodni
krivični sud.

Međunarodno krivično pravo danas

Postojanje ove grane prava danas vezuje se uglavnom za Međunarodni krivični sud, čiji je
nastanak označio stvaranje organa koji na redovnoj osnovi ima zadatak da primenjuje pravila
međunarodnog krivičnog prava. Sudbina ovog suda nije još uvek izvesna jer mnoge zemlje još
uvek nisu prihvatile njegovu nadležnost, a sam sud je tek nedavno započeo svoje prvo suđenje.

Osnovna načela međunarodnog krivičnog prava slična su osnovnim načelima krivičnog prava i
obuhvataju:
 * načelo zakonitosti

* načelo legitimnosti

* načelo individualne subjektivne odgovornosti

* načelo solidarnosti i uzajamnog poverenja među državama

* načelo humanosti

* načelo pravednosti i srazmernosti

Izvori međunarodnog krivičnog prava

Izvori međunarodnog krivičnog prava obično se dele na međunarodne i nacionalne. U oblasti

međunarodnih najznačajniji su međunarodni ugovori, uz izvestan značaj običajnog prava, opštih
principa i sudske prakse. Kod nacionalnih izvora najznačajniji su krivični zakoni (u Srbiji
Krivični zakonik Srbije).