ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ.

ΜΟΙΡΑ  6932 946778

ΛΥΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΗΛΕΚΤΡΟΣΤΑΤΙΚΗΣ

Συγγραφή – Επιμέλεια: Παναγιώτης Φ. Μοίρας

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 1

Μια ράβδος μήκους  είναι ομοιόμορφα φορτισμένη με θετικό φορτίο Q. Να υπολογιστεί

η δύναμη που εξασκείται σε ένα θετικό σημειακό φορτίο q, που βρίσκεται σε απόσταση α
από το ένα άκρο της ράβδου αν η απόσταση α είναι κατά μήκος της ράβδου.

(Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

Έστω ένα στοιχειώδες φορτίο dQ της ράβδου

πλάτους dx, που βρίσκεται σε απόσταση x από
dQ x  το φορτίο q. Με τη βοήθεια της σταθερής γραμ-
F μικής πυκνότητας φορτίου της ράβδου λ
dx q
είναι: dQ = λdx
 α

Q Q
Αλλά: λ  οπότε: dQ  dx (1)
 

Η δύναμη που ασκεί στο φορτίο q το στοιχειώδες φορτίο dQ είναι:

 1 q dQ (1)  qQ dx
dF  2
x̂  dF  x̂
4 πε ο x 4 πε ο  x 2

Επειδή η δύναμη από κάθε στοιχειώδες φορτίο dQ έχει την ίδια κατεύθυνση, η ολική δύ-
ναμη στο φορτίο q είναι τελικά:

α α
  qQ dx qQ  1 
F   dF 
4πε ο  α x 2
xˆ   x̂ 
4πε ο   x  α

qQ  1 1  1 qQ
   x̂  F  x̂
4πεο  α   α  4πεο αα  

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 2

Μια ράβδος μήκους  είναι ομοιόμορφα φορτισμένη με θετικό φορτίο Q. Να υπολογιστεί

η δύναμη που εξασκείται σε ένα θετικό σημειακό φορτίο q, που βρίσκεται σε απόσταση α
από το ένα άκρο της ράβδου κάθετα προς αυτή.

(Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

Ένα στοιχειώδες φορτίο dQ της ράβδου ασ-

dFy dF
κεί στο q δύναμη που έχει τη διεύθυνση της
θ
q μεταξύ τους απόστασης r και μέτρο:
dFx
r
θ 1 qdQ (1) qQ dx
α dF  2
 dF 
4πε ο r 4 πε ο  r 2
dQ x
κι επειδή r 2  α 2  x 2 προκύπτει:
dx
 qQ dx
dF 
4πε ο  α  x 2
2

Επειδή η διεύθυνση της dF μεταβάλλεται καθώς μεταβάλλεται η απόσταση x του dQ από

την άκρη της ράβδου, αναλύουμε τη dF στις συνιστώσες της
dFx = dFsinθ και dFy = dFcosθ. όπου cosθ = α/r και sinθ = x/r.

Επομένως τελικά είναι:

qQ xdx qQα dx
dFx  και dFy =
4πε ο  (α  x 2 ) 3 / 2
2
4πε ο  (α  x 2 ) 3 / 2
2

Άρα:

qQ  

qQ xdx 1
Fx   dFx       
4πε ο  0 (α 2  x 2 ) 3 / 2 4πε ο   α2  x2  0

qQ  1 1 

 Fx  

4πε ο   α 
α  2
2


qQα  

qQα dx x
Fy   dFy      
4 πε ο  0 (α 2  x 2 ) 3 / 2 4 πε ο   α 2 α 2  x 2  0

qQ 1
 Fy 
4 πε ο α α 2   2

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 3

Δίνεται κυκλικός δακτύλιος ακτίνας R ομοιόμορφα φορτισμένος με γραμμική πυκνότητα

φορτίου λ.

α) Υπολογίστε την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου  σε ένα σημείο Σ στον άξονα του δακ-
τυλίου που απέχει απόσταση z από το κέντρο του.
β) Αν Q είναι το ολικό φορτίο του δακτυλίου δείξτε ότι σε μεγάλες αποστάσεις το πεδίο
μοιάζει με εκείνο σημειακού φορτίου Q στο κέντρο του δακτυλίου.
γ) Σε ποια απόσταση η ένταση του πεδίου γίνεται μέγιστη;

(Τμήμα Φυσικής Ε.Κ.Π.Α.)

Λύση
α) Έστω ένα στοιχειώδες φορτίο

dq στην περιφέρεια του δακτυλί-
dE dE z ου που έχει πλάτος d και απέχει
απόσταση r από το σημείο Σ. Η
στοιχειώδης ένταση που προκα-
dE //
λεί στο σημείο Σ έχει μέτρο :
1 dq
dE  (1)
4πε ο r 2
Αλλά dq  λd οπότε η (1)
γίνεται :
1 λ
dE  d (2)
4πε ο r 2
d


Επειδή όπως παρατηρείται οι στοιχειώδεις εντάσεις dE από κάθε dq του δακτυλίου αλλά-
ζουν κατεύθυνση στο χώρο, αναλύοντας την dE στις δυο κάθετες συνιστώσες της dEz και
dE// προκύπτει ότι λόγω συμμετρίας οι οριζόντιες συνιστώσες dE// αλληλοαναιρούνται.
Άρα το ηλεκτρικό πεδίο κείται στον άξονα z και είναι :

( 2)
1 λ
dE z  dE cos θ  dE z  d cos θ (3)
4πε ο r 2

Αλλά : cosθ=z/r και r  R 2  z 2 οπότε η (3) γίνεται :

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

1 λ z λz λz
dE z  2
d  3
d  dE z  d (4)
4πε ο r r 4πε ο r 4πε ο (R 2  z 2 ) 3 / 2

Συνεπώς ολοκληρώνοντας όλες τις dEz προκύπτει το ηλεκτρικό πεδίο στο σημείο Σ:
λz λz
E    dE z  2 2 3/ 2 
d  2πR 
4πε ο (R  z ) c 4πε ο (R 2  z 2 ) 3 / 2
 λzR
 E  ẑ (5)
2ε ο (R 2  z 2 ) 3 / 2

β) Σε μεγάλες αποστάσεις, δηλαδή για z>>R είναι R 2  z 2  z 2 ή (R 2  z 2 ) 3 / 2  z 3 .

λzR λR
Οπότε η (5) δίνει: E  3
 (6)
2ε ο z 2ε ο z 2
Q
Επίσης η ομοιόμορφη πυκνότητα φορτίου του δακτυλίου είναι : λ  , όπου Q
2πR
το ολικό φορτίο του δακτυλίου.
QR Q
Άρα η (6) γίνεται : E  2
 E  (7)
2πR2ε ο z 4πε ο z 2
Δηλαδή πράγματι σε μεγάλες αποστάσεις το πεδίο προσομοιάζει με εκείνο σημειακού
φορτίου Q στο κέντρο του δακτυλίου.

γ) Για να βρεθεί η απόσταση z στην οποία η ένταση του πεδίου γίνεται μέγιστη αρκεί να
προσδιοριστεί το μέγιστο της συνάρτησης ΕΣ(z), που δίνεται από τη σχέση (5). Δηλαδή :

dE Σ ( 5)
λR d  z 
 0  2 2 3/ 2 
0
dz 2ε ο dz  (R  z ) 

3
1(R 2  z 2 ) 3 / 2  z (R 2  z 2 )1 / 2 2z
 2 0
(R 2  z 2 )3

 (R 2  z 2 ) 3 / 2  3z 2 (R 2  z 2 )1 / 2  0 

 
 (R 2  z 2 )1/ 2 (R 2  z 2 )  3z 2  0  R 2  2z 2  0  z 2  R 2 / 2  z  R / 2

Κι επειδή η δεύτερη παράγωγος d2EΣ/dz2 στο σημείο z  R / 2 είναι αρνητική, η απόσ-

ταση αυτή του z αντιστοιχεί στη μέγιστη τιμή της ΕΣ.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 4

Φορτίο Q είναι κατανεμημένο ομοιόμορφα κατά μήκος ενός ημικυκλικού βρόχου ακτίνας R. Υπο-
λογίστε το ηλεκτρικό πεδίο στο κέντρο του ημικυκλικού βρόχου.

(Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

Το ηλεκτρικό πεδίο στο κέντρο Ο από στοι-

ds χειώδες φορτίο dq του βρόχου έχει μέτρο:
1 dq
dE 
dθ R θ 4πε ο R 2
dEx
x Αλλά: dq= λds = λRdθ και λ=Q/πR οπότε:
Ο
θ Q
dE  dθ (1)
dEy 4π ε ο R 2
2
dE

Λόγω συμμετρίας παρατηρείται ότι οι y συνιστώσες του πεδίου που οφείλονται σε κάθε
στοιχειώδες φορτίο dq αλληλοαναιρούνται, έτσι ώστε το ολικό πεδίο να κείται στη διεύ-
θυνση x. Πράγματι :
(1) π
Q Q
Ε x   dE x   dE sin θ  2 2 
sin θdθ  2 2
 cos θ 0π 
4π ε ο R 0 4π ε ο R

Q Q
 2 2
(1  1)   x  2
4π ε ο R 2π ε ο R 2

(1) π
Q Q
Ε y   dE y   dE cos θ  2 2  cos θdθ  2 2
 sin θ 0π 
4π ε ο R 0 4π ε ο R

Q
 (0  0)  E y  0
4π ε ο R 2
2

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 5

Κύλινδρος ακτίνας R και απείρου μήκους είναι ομοιόμορφα θετικά φορτισμένος με χωρι-
κή πυκνότητα φορτίου ρ. Ο άξονας του κυλίνδρου ταυτίζεται με τον άξονα z. Να υπολο-
γιστούν :
α) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου σε κάθε σημείο του χώρου.
β) Οι συνιστώσες Εx, Ey, Ez της έντασης του πεδίου στο εσωτερικό του
κυλίνδρου.
γ) Να επαληθευτεί ότι η απόκλιση του πεδίου στο εσωτερικό του κυλίν-
 
δρου είναι     ρ / ε ο .

(Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση
z α) Λόγω κυλινδρικής συμμετρίας και απείρου μήκους
της κατανομής, η ένταση έχει ακτινική διεύθυνση (κείται
στο επίπεδο xy) και σταθερό μέτρο σε σημεία που ισαπέ-
R χουν από τον άξονα του κυλίνδρου. Επιλέγοντας ως επι-
φάνεια Gauss κύλινδρο ακτίνας r και μήκους  , ηλεκ-
τρική ροή εξέρχεται μόνο από την παράπλευρη επιφάνε-
 
  ιά του. Συνεπώς ο νόμος του Gauss δίνει για το εσωτερι-
κό και εξωτερικό του κυλίνδρου :

x Για r<R:
  1 ρ 2
   dS  ε ο  ρdV  E εσ 2πr  ε ο πr  
S V

ρ  ρ
  εσ  r ή διανυσματικά  εσ  r r̂
2ε ο 2ε ο

  1 ρ
  dS  ε ο  ρdV  E εξ 2πr  ε ο πR  
2
Για r>R : 
S V

ρR 2  ρR 2
  εξ  ή διανυσματικά  εξ  r̂
2ε ο r 2ε ο r

Η εξάρτηση της έντασης  με την απόσταση r από τον άξονα του κυλίνδρου φαίνεται στο
ακόλουθο σχήμα :

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Ε
ρ
R
2ε ο

 εσ  εξ

r
0 R

 ρ ρ 
β) Στο εσωτερικό του κυλίνδρου υπολογίστηκε ότι :  εσ  r r̂  r
2ε ο 2ε ο

Επειδή όμως όπως αναφέρθηκε λόγω συμμετρίας η ένταση  κείται στο επίπεδο xy είναι
  ρ
r  xx̂  yŷ , οπότε :  εσ  ( xx̂  yŷ)
2ε ο
ρ ρ
Άρα : x  x, y  y και Εz = 0
2ε ο 2ε ο


γ) Η απόκλιση του  εσ είναι :

   x  y  z ρ ρ   ρ
   εσ       0     εσ 
x y z 2ε ο 2ε ο εο

Το αποτέλεσμα αυτό έρχεται σε συμφωνία με τη διαφορική μορφή του νόμου του Gauss.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 6

Σφαίρα ακτίνας R με κέντρο στο Ο είναι ομοιόμορφα φορτισμένη με πυκνότητα φορτίου ρ


και έχει αφόρτιστη σφαιρική οπή, της οποίας το κέντρο βρίσκεται σε απόσταση α από το
Ο. Να υπολογιστεί η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στο εσωτερικό της οπής.

(Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου σε σημείο P της σφαιρικής

οπής προκύπτει ως η επαλληλία των εντάσεων συμπαγούς
ρ R σφαίρας χωρίς οπή που χαρακτηρίζεται από πυκνότητα


r φορτίου ρ(   ) και της σφαιρικής οπής σαν να ήταν φορ-
Ο  
α
P
 τισμένη με πυκνότητα φορτίου -ρ(   ).Δηλαδή :
r
Κ
  
P    
(1)
Αλλά όπως γνωρίζουμε από τη θεωρία, η ένταση στο εσωτερικό ομοιόμορφα φορτισμένης
 ρ ρ 
σφαίρας είναι :  rr̂  r
3ε ο 3ε ο

 ρ   ρ 
Άρα εδώ είναι :   r και    r
3ε ο 3ε ο

 ρ  (ρ)   ρ  
Επομένως η (1) γίνεται : P  r  r   P  ( r  r )
3ε ο 3ε ο 3ε ο

     
Αλλά από τη διανυσματική άθροιση ισχύει : α  r  r  r  r  α

 ρ 
Άρα τελικά : P  α
3ε ο

Δηλαδή η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου είναι ίδια για κάθε σημείο της σφαιρικής οπής
(ομογενές ηλεκτρικό πεδίο μέσα στην οπή).

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 7

Ένας σφαιρικός φλοιός εσωτερικής ακτίνας α και εξωτερικής ακτίνας b είναι φορτισμένος
με χωρική πυκνότητα φορτίου ρ(r) = k/r (για α<r<b), όπου r η απόσταση από το κέντρο
και k σταθερά. Στο κέντρο του φλοιού υπάρχει σημειακό φορτίο Q. Να υπολογιστεί η έν-
ταση του ηλεκτρικού πεδίου σε κάθε σημείο του χώρου.

(Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Ε.Μ.Π.)

Λύση
Λόγω σφαιρικής συμμετρίας της κατανομής φορτί-

ου η ένταση  έχει ακτινική διεύθυνση. Επιλέγον-
τας σφαιρική επιφάνεια Gauss κι εφαρμόζοντας το
S2 νόμο του Gauss στις τρεις ακόλουθες περιοχές του
χώρου προκύπτει :
α   q enc
S3
Q
b
Για r<α :   dS  ε ο 

S1 S1

Q 1 Q
ρ(r)  1 4πr 2   1 
εο 4πε ο r 2

Όπως φαίνεται για r<α το περικλειόμενο φορτίο από την επιφάνεια Gauss είναι μόνο το
σημειακό φορτίο Q.

  q enc q
Για α < r < b :    dS  εο
  2 4 πr 2  enc
εο
(1)
S2

Το ολικό φορτίο που περικλείει η επιφάνεια Gauss S2 ισούται με το άθροισμα του σημει-
ακού φορτίου Q και του φορτίου του φλοιού μέχρι ακτίνας α<r<b. Δηλαδή :

q enc  Q   ρdV , όπου ρ = k/r και για σφαιρική κατανομή dV = 4πr2dr

V

r
Οπότε : q enc  Q  4πk  rdr  Q  2πk(r 2  α 2 )
α

Άρα η (1) δίνει τελικά :

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Q  2πk(r 2  α 2 )
2 
4πε ο r 2

  q enc 1  
b
Για r > b :    dS  2
  3 4 πr  Q  4 πk  rdr  
S3
εο ε ο  α 

Q  2πk(b 2  α 2 )
 3 
4πε ο r 2

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 8

Κύβος ακμής α καταλαμβάνει το χώρο : 0  x  α, 0  y  α, 0  z  α (α>0).


Στο χώρο αυτό υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο   c( x  α) 2 x̂ , όπου c θετική σταθερά.
Να υπολογιστούν :
α) Η χωρική πυκνότητα φορτίου ρ στην περιοχή.
β) Το ολικό φορτίο που υπάρχει μέσα στον κύβο.
γ) Η ηλεκτρική ροή μέσα από την επιφάνεια του κύβου.
δ) Εξετάστε αν το πεδίο αυτό είναι ηλεκτροστατικό.

(Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Ε.Μ.Π.)

Λύση

y
α) Σύμφωνα με τη διαφορική μορφή του νόμου του
Gauss είναι :
α    
    ρ / ε ο  ρ  ε ο   
  y  z 
  
 ε ο  x   

 x y z 
x
α  ε ο [2c( x  α)  0  0] 

 ρ  2ε ο c( x  α) (1)
α
z

β) Το ολικό φορτίο που περικλείει ο κύβος του σχήματος θα υπολογιστεί μέσω της πυκνότητας
φορτίου. Δηλαδή :

dq
ρ  dq  ρdV  q   ρdV , όπου η ολοκλήρωση λαμβάνει χώρα σε όλο τον όγκο του
dV V
κύβου κι επειδή ρ = ρ(x) και dV = dxdydz ανάγεται στο τριπλό ολοκλήρωμα :

α α α α
q  2ε ο c  ( x  α)dx  dy  dz  2ε ο cα 2
 (x  α)dx  q  -ε ο cα
4
(2)
0 0 0 0

γ) Η ηλεκτρική ροή είναι σύμφωνα με το νόμο Gauss:

q (2)
ΦΕ      cα 4
εο

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

  
δ) Για να είναι το πεδίο αυτό  ηλεκτροστατικό πρέπει να είναι αστρόβιλο (δηλ.     0 ).
Είναι :

x̂ ŷ ẑ
 
   / x  / y  / z  x̂  0  yˆ  c( x  α) 2  ẑ  c( x  α) 2  0
z y
c( x  α) 2 0 0

Άρα το πεδίο  είναι συντηρητικό, δηλαδή ηλεκτροστατικό.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 9

Το ηλεκτρικό δυναμικό σε κάποια περιοχή του χώρου δίνεται από τη συνάρτηση :

V( x, y)  -A(x 3  3y), όπου Α σταθερά.
α) Να υπολογιστεί η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου.
β) Να υπολογιστεί η χωρική πυκνότητα ρ της κατανομής του φορτίου στην οποία
οφείλεται αυτό το πεδίο.

(Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

α) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου απορρέει από το ηλεκτρικό δυναμικό έτσι ώστε :

   V V V 
  V   x̂  ŷ  ẑ   (3x 2 x̂  3Aŷ  0ẑ) 
 x y z 

   3x 2 x̂  3Aŷ

β) Από τη διαφορική μορφή του νόμου Gauss προκύπτει :

       y 
    ρ / ε ο  ρ  ε ο     ε ο  x    ε ο (6x  0)  ρ  6 ε ο x
 x y 

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 10

Η συνάρτηση δυναμικού ενός ηλεκτρικού πεδίου δίνεται από τη σχέση :

V( x, y)  k ( x 2  y 2 ) , όπου k σταθερά
Να υπολογιστούν :

α) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου  σε τυχαίο σημείο του χώρου.
β) Η χωρική πυκνότητα φορτίου ρ σε τυχαία θέση.
γ) Το έργο της ηλεκτρικής δύναμης για μετακίνηση ενός φορτίου q από τη θέση
Α(1,1) μέχρι τη θέση Β(3,4).

(Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Ε.Μ.Π.)

Λύση
   V V V 
α) Είναι :   V   x̂  ŷ  ẑ   (2kxx̂  2kyŷ  0ẑ) 
 x y z 

   2kxx̂  2kyŷ (1)
β) Η χωρική πυκνότητα φορτίου είναι σύμφωνα με τη διαφορική μορφή του νόμου Gauss :

       y  z 
    ρ / ε ο  ρ  ε ο     ε ο  x     ε ο (2k  2k  0) 

 x y z 
ρ0
Δηλαδή το δυναμικό αυτό επικρατεί σε περιοχή ελεύθερη φορτίων.

γ) Η ηλεκτρική δύναμη που ασκείται στο φορτίο q είναι :

  (1)
F  qE   2kq( xx̂  yŷ) (2)
Οπότε το έργο για τη μετακίνηση του φορτίου από το σημείο Α στο Β είναι :

 (2 )
( 3, 4 )
3 4 
W   F  d r   2kq  ( xx̂  yŷ)  (dxx̂  dyŷ)  2kq   xdx   ydy 
 (1,1)  1 1 

 9  1 16  1 
 2kq    W  7kq
 2 2 
Β Β  

ή WΑΒ   F  d r  q  Ε  d r  qVΑ  VΒ  qk(1  1)  k(9  16) 
Α Α

 WΑΒ  7kq

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 11
  
Έστω το ηλεκτρικό πεδίο   ο ( x  y) x̂  ο ( x  y) ŷ
α α
α) Να υπολογιστεί η πυκνότητα φορτίου στο χώρο.
β) Να υπολογιστεί η συνάρτηση του ηλεκτρικού δυναμικού V(x,y,z), λαμβάνο-
ντας ως σημείο αναφοράς δυναμικού το σημείο Ο(0,0,0).

(Σχολή Ναυπηγών Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

α) Από τη διαφορική μορφή του νόμου Gauss προκύπτει :

       y    
    ρ / ε ο  ρ  ε ο     ε ο  x    εο  ο  ο   ρ  0

 x y   α α 

Δηλαδή η ένταση του ηλεκτρικού αυτού πεδίου περιγράφει χώρο κενό φορτίων.

β) Από τη σχέση (2 – 6) που συνδέει την ένταση με το δυναμικό προκύπτει :

     V V 
  V  ο ( x  y) x̂  ο ( x  y) ŷ   x̂  ŷ  
α α  x y 

 V  ο
  x  α ( x  y) (1)


 V    ο ( x  y) (2)
 y α


Ολοκληρώνοντας την (1) ως προς x κρατώντας το y σταθερό προκύπτει :

ο Εο  x 2 
  dV   ( x - y)dx  -V    xy   c( y ) (3)
α α  2 


όπου η σταθερά ολοκληρώνοντας c(y) είναι συνάρτηση της μεταβλητής y.

Παραγωγίζοντας μερικά την (3) ως προς y προκύπτει:

V  c( y) (2)  ο c( y) 

  ο x  ( x  y)   ο y
y α y α y α

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

ο ο y2
α 
c( y )   ydy  c( y)   c (όπου c σταθερά) (4)
α 2

Συνεπώς η (3) λόγω της (4) δίνει τη συνάρτηση του ηλεκτρικού δυναμικού :
  x2   y2   y2 x 2 
 V  ο   xy   ο  c  V  ο    xy   c
α  2  α 2 α  2 2 

Αλλά επειδή στο σημείο (0,0) είναι V(0,0) = 0 από την παραπάνω φαίνεται ότι η τιμή της σταθε-
ράς c είναι c=0. Άρα τελικά η συνάρτηση του ηλεκτρικού δυναμικού είναι :
ο  y2 x 2 
V ( x , y)   
α  2  2  xy 
 

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 12

Λεπτός κυκλικός δίσκος ακτίνας R και κέντρο στο Ο είναι ομοιόμορφα φορτισμένος με επιφανειακή
πυκνότητα φορτίου σ. Να υπολογιστούν :
α) Το ηλεκτρικό δυναμικό στο σημείο Ρ του άξονα του δίσκου, που απέχει από-
σταση z από το κέντρο του.
β) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στο ίδιο σημείο και ποιο το αποτέλεσμα αν
R  .

(Τμήμα Φυσικής Ε.Κ.Π.Α.)

Λύση

α) Θεωρούμε ένα στοιχειώδες φορτίο dq του δίσκου σε

z μορφή κυκλικού δακτυλίου ακτίνας r και εύρους dr. Επε-
ιδή κάθε σημείο του δακτυλίου αυτού απέχει την ίδια
P
r2  z2 απόσταση r 2  z 2 από το σημείο P, το δυναμικό που
dr προκαλεί στο σημείο P είναι :
z
R
1 dq
O r dV  (1)
4 πε ο 2
r z 2

Αλλά το φορτίο του δακτυλίου είναι : dq  σdS  σ2πrdr οπότε η (1) γίνεται :

σ 2πrdr σrdr
dV   dV  (2)
4πε ο r 2  z 2 2ε ο r 2  z 2

Ολοκληρώνοντας τη σχέση (2) σε όλο το δίσκο προκύπτει το δυναμικό του δίσκου στο σημείο P
ως :

r 
R R
σ rdr σ
VP   dV    2
z 2

2ε ο 0 r 2  z 2 2ε ο 0

 VP 
σ
2ε ο
R 2
 z2  z  (3)

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

β) Επειδή το δυναμικό V είναι συνάρτηση μόνο του z, η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στο σημε-
ίο P είναι :

 dV (3) σ  2z 
E P   P ẑ     1 ẑ 
dz 2ε ο  2 R 2  z 2 

 σ  z 
 EP  1   ẑ (4)
2ε ο  R 2  z 2 

Στην περίπτωση που R   , δηλαδή για άπειρο φορτισμένο επίπεδο, ο όρος της σχέσης (4)
z
 0 , οπότε η σχέση αυτή δίνει :
R 2  z2
 σ
P  ẑ
2ε ο

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 13

Δυο παράλληλες άπειρες μεταλλικές πλάκες, που απέχουν απόσταση  μεταξύ τους είναι κάθετες
στον άξονα x και διατηρούνται σε δυναμικό V1 και V2 αντίστοιχα. Να υπολογιστεί το δυναμικό
V(x) στο χώρο μεταξύ των πλακών καθώς και η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου, αν στο χώρο με-
ταξύ των πλακών δεν υπάρχουν ηλεκτρικά φορτία.

(Τμήμα Φυσικής Ε.Κ.Π.Α.)

Λύση

Επειδή ο χώρος μεταξύ των πλακών δεν

V1 V2 περιέχει φορτία, δηλαδή ρ = 0, ισχύει η ε-
ξίσωση Laplace (2 – 12) :
ρ=0
 2V  2V  2V
2V  0    0
x x 2 y 2 z 2
O 
Λόγω επίπεδης συμμετρίας το δυναμικό
μεταβάλλεται μόνο συναρτήσει του x, οπό-
τε η παραπάνω ανάγεται στην :

d 2V d  dV   dV 
2
0    0   d    0dx 
dx dx  dx   dx 
dV
 c1   dV  c1  dx 
dx

 V  c1 x  c 2 (1)

όπου c1 , c2 σταθερές οι οποίες υπολογίζονται από τις οριακές συνθήκες.

(1)
Δηλαδή για x = 0 είναι V  V1  V1  c1 0  c 2  c 2  V1 (2)

(1) (2) V2  V1
Για x =  είναι V  V2  V2  c1  c 2  c1 

V2  V1
Άρα : V(x )  x  V1 για 0  x  

Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου είναι :

  dV  V  V2
  V   x̂  E  1 x̂
dx 

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 14

Έστω σύστημα απείρων φορτίων +q και -q τοποθετημένων εναλλάξ σε σταθερή απόσταση α. Να

υπολογιστεί η ηλεκτροστατική ενέργεια ενός θετικού φορτίου +q. Δίνεται το ανάπτυγμα :
x2 x3 x4
n (1  x )  x     ...
2 3 4

(Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Ε.Μ.Π.)

Λύση

-q +q -q +q -q +q -q +q
 

Η ηλεκτροστατική ενέργεια ενός θετικού φορτίου q της άπειρης διάταξης είναι :

1  q(q) qq q(q)   q2  1 1 
U2  α    ...  1    ...
4πε ο 2α 3α  2πε ο α  2 3 

όπου ο παράγοντας 2 εκφράζει την άπειρη έκταση του πλέγματος και προς τις δυο κατευθύνσεις.
Αλλά για x = 1 από το ανάπτυγμα που δίνεται προκύπτει:

1 1
n (1  1)  n 2  1    ...
2 3

 q2
Άρα : U n 2
2πε ο α

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 15

Ένας σφαιρικός αγωγός εσωτερικής ακτίνας α και εξωτερικής b είναι φορτισμένος με η-

λεκτρικό φορτίο Q, ενώ στο κέντρο του σφαιρικού αγωγού έχει τοποθετηθεί σημειακό η-
λεκτρικό φορτίο q. Να υπολογιστούν :
α) Η τελική κατανομή του ηλεκτρικού φορτίου Q στο σφαιρικό αγώγιμο
φλοιό.
β) Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου παντού στο χώρο.
γ) Το ηλεκτρικό δυναμικό παντού στο χώρο.

(Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Ε.Μ.Π.)

Λύση

α) Το φορτίο Q με το οποίο είναι φορτισμέ-

Q2 Q νος ο σφαιρικός αγωγός θα κατανεμηθεί
στην εσωτερική επιφάνεια Q1 και στην εξω-
Q1 α τερική επιφάνεια Q2 , έτσι ώστε στο εσωτε-
ρικό του αγωγού η ένταση να είναι μηδέν,
q b 
δηλαδή E 2  0 .
 Σημειώνεται ότι λόγω σφαιρικής συμμετρίας
2  0 του προβλήματος τα φορτία Q1, Q2 είναι
ομοιόμορφα κατανεμημένα στις επιφάνειες
του αγώγιμου φλοιού.
Λόγω της αρχής διατήρησης του φορτίου θα ισχύει :

Q  Q1  Q 2 (1)

Θεωρώντας σφαιρική επιφάνεια S1 με ακτίνα α < r < b κι επειδή τα σημεία της επιφάνειας
αυτής έχουν μηδενική ένταση, ο νόμος του Gauss δίνει:

  q enc q  Q1
  dS  ε ο  0  ε ο  Q 1   q
E
S1

και λόγω της (1) : Q 2  Q  Q1  Q 2  Q  q

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778


β) Η ένταση E υπολογίζεται μέσω του νόμου Gauss :

  q enc q  1 q
Για r  α :    dS  εο
 1 4 πr 2 
εο
 1 
4πε ο r 2
r̂ (2)
S2

Για α  r  b : Σύμφωνα με τη βασική ιδιότητα των αγωγών είναι :


E2  0 (3)

  q enc q  Q1  Q 2 (1) q  Q

2
Για r  b :   dS    3 4 πr   
S
εο εο εο
3

 1 (q  Q)
 3  r̂ (4)
4πε ο r 2

γ) Θεωρώντας ως σημείο αναφοράς το άπειρο ( V  0) , το ηλεκτρικό δυναμικό θα υπο-

λογιστεί από τη σχέση :
 V r  r
dV
 r̂   dV    dr r̂  V    dr
dr 0  

Επομένως :

r r
q  Q dr
( 4)
1 qQ
Για r  b : V3    3dr    2
 V3 

4πε ο  r 4πε ο r

r b r b
q  Q dr ( 3),( 4 )
Για α  r  b : V2    dr     3 dr    2 dr  
4πε ο  r 2
0
  b

1 qQ
 V2   σταθ.
4πε ο b

r b α r ( 2 ), ( 3), ( 4 )
Για r < α : V1    dr    3dr    2dr   1dr 
  b α

b r
q  Q dr q dr qQ q 1 1 
 
4πε ο  r 2
0 
4πε ο α r 2
 V1     
4πε ο b 4πε ο  r α 

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

Θέμα 16

Να αποδειχθεί ότι οι οπλισμοί ενός πυκνωτή με επίπεδες και παράλληλες πλάκες εμβαδού
S και απόστασης d, έλκονται μεταξύ τους με δύναμη : F  q 2 / 2ε ο S .
Επίσης να δειχθεί ότι η πίεση που ασκείται είναι ίση με την πυκνότητα ενέργειας στο πεδί-
ο.
(Τμήμα Φυσικής Ε.Κ.Π.Α.)

Λύση

Αν υποτεθεί ότι η απόσταση d μεταξύ των οπλισμών του πυκνωτή αυξηθεί κατά dx, τότε
το έργο που απαιτείται για την μετακίνηση των οπλισμών είναι :
 
dW  F  dx  Fdx (1)

όπου F η δύναμη μεταξύ των οπλισμών.
Το έργο αυτό πρέπει να ισούται με τη μεταβολή της ηλεκτροστατικής ενέργειας του πυκ-
νωτή και αυτή είναι :
εο 2 ε
dU   dV  ο  2 Sdx (2)
2 2

όπου dV  Sdx ο στοιχειώδης όγκος μεταξύ των οπλισμών κατά τη μετακίνησή τους.
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει :
εο 2 ε
Fdx  Sdx  F  ο  2 S (3)
2 2
Για έναν επίπεδο πυκνωτή όμως ο νόμος του Gauss δίνει :
q q
Φ   S   (4)
εο ε οS

Με αντικατάσταση στη σχέση (3) της (4) υπολογίζεται η ζητούμενη δύναμη :

q2
F
2ε ο S
Η πίεση που ασκείται είναι :
F (3) ε ο 2 dU
P     u
S 2 dV

dU ε ο 2
όπου u     η πυκνότητα ενέργειας του πεδίου.
dV 2

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΗΣ | Π.Φ. ΜΟΙΡΑ  6932 946778

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ  6932 946778

www.pmoiras.weebly.com