3.

METODE RJEŠAVANJA STRUJNIH KRUGOVA IZMJENIČNE STRUJE

3.1. SIMBOLIČKA METODA

Simbolička metoda ili metoda kompleksne ravnine primjenjuje se kod računanja s

vektorima, a služi za rješavanje problema formalnih analognih izraza, osobito kod
analize strujnih krugova.
Vektori se mogu prikazati pomoću određenog kompleksnog broja, pa se rješavanjem
relacija između kompleksnih brojeva rješavaju i odnosi među vektorima, koji se onda
mogu primjeniti i na električne izmjenične veličine.
Svaki se vektor u kompleksnoj ravnini može prikazati, kao na slici 64, s dva međusobno
okomita vektora, odnosno sastavljen iz dvije komponente, od kojih je jedna u smjeru osi
realnih vrijednosti, a druga u smjeru osi imaginarnih vrijednosti.
Im
z=a+jb
Z = a 2 + b2 b

.2
Z
tgϕ=b/a
ϕ
a Re
$9
Slika 64. Kompleksni broj kao vektor

Neki vektor Z određen je u kompleksnoj ravnini točkom z koja ima koordinate a i b.

Pritom je “a” realni dio kompleksnog broja (vektora Z ), a “b” imaginarni dio. Poznato
5

je da je veličina j tzv. “imaginarna jedinica” ili j = − 1 .

Iz matematike je poznato da se kompleksni broj z može pisati kao:
='

z = Z ϕ gdje je Z = a 2 + b 2 apsolutni iznos ili “veličina” vektora Z , a

ϕ =arctg(b/a) kao kut vektora prema realnoj osi.
Za rješavanje problema krugova izmjenične struje treba koristiti ovaj način prikaza
pomoću vektorskog dijagrama ili poligona, kada se može upotrijebiti i vektorska
algebra. Tako se u svrhu praktične primjene produkt dva kompleksna broja z1 = Z1 ϕ i
1

z2 = Z 2 ϕ2 može pisati :
z1.z2=Z1.Z2ϕ1+ϕ2
Kvocijent kompleksnih brojeva z1 i z2 može se tada pisati:
z1 Z
= 1 ϕ1 − ϕ 2
z2 Z 2
Kao što je već poznato i pojedini elektrotehnički elementi mogu se prikazati
spomenutom metodom kompleksnih brojeva, tako što se izbjegava uporaba integralnog
računa i diferencijalnih jednadžbi, ali samo kod sinusoidalnih pobuda.
Ovdje je važno istaknuti da će se zbog jednostavnosti prikaza analizirati uglavnom
mreže sa sinusoidalnom pobudom i to u stacionarnom stanju.
Stacionarno stanje u strujnom krugu nastaje kada se završe sve prelazne pojave.

1
Pojedini elektrotehnički elementi u kompleksnoj ravnini mogu se prikazati:

a: omski otpor
R
zR=R+j0=R 0°

b: induktivni otpor
L
zL=0+jωL=ωL 90°

c: kapacitivni otpor
C
zC=0+1/jωC=-j/ωC=1/ωC -90°

d: međuinduktivni otpor i1 i2
M
di2 + +
u1=M i =0

.2
dt 1
di1 L1 L2
u2=M i =0
dt 2
u1 u2
$9
M=k L1 L2 i2
i1 M
+ +
5

di2
u1=-M i =0
dt 1
='

u1 L1 L2 u2
di1
u2=-M i =0
dt 2

U kompleksnom obliku odnos veličina bio bi sljedeći:

u1=i1.jωL1+i2.jωM
u2=i2.jωL2+i1.jωM , za pozitivan utjecaj međuinduktiviteta i
u1=i1.jωL1-i2.jωM
u2=i2.jωL2-i1.jωM , za suprotan utjecaj međuinduktiviteta

gdje je: X1=jωL1 , X2=jωL2 i XM=jωM.

2
 Y
T

t
ϕ

Slika 65. Prikaz sinusoidalne funkcije

U realnom vremenu, funkcija napona amplitude A i periode T sinusoidalno se

mijenja, što se vidi iz slike 65, a opisuje se funkcijom y=A.sinωt gdje je:
ω=2Π/T=2Πf kružna frekvencija
U kompleksnom obliku ova se funkcija može prikazati:
u=A ejωt. .2
Ukoliko postoji fazni pomak u odnosu na ishodište, tada je funkcija slijedećeg
oblika: u=A.sin(ωt+ϕ) ili u kompleksnom obliku: u=A.ej(ωt+ϕ).
$9
3.2. POJAM IMPEDANCIJE

Općenito impedancija je omjer napona i struje s tim da su i struja i napon vremenski

5

promjenjive veličine.
Ako je napon u(t)=Um.sin(ωt+ϕu) i struja i(t)=Im.sin(ωt+ϕi) koji u kompleksnom
='

obliku izgledaju : u = U me j ( ωt +ϕu ) , a i = Ime j ( ωt + ϕi ) onda je impedancija

u U m e j ( ωt +ϕ ) u

z= = j ( ωt +ϕ ) = Ze
j ( ϕ −ϕ ) u i

i I me i

Serijski spoj impedancija

Z1 Z2 Zn
Z=Z1+Z2+...+Zn

Paralelni spoj impedancija

Z1 Z2 Zn 1 1 1 1
. = . + . +...+ .
Z Z1 Z2 Zn

3
 ZADATAK:
Zadana su dva sinusoidalna napona s ovim podacima:
T=0.001s U1m=10V U2m=5V ϕ1=-Π/6 ϕ2=Π/4.
Odredite: 1. kružnu ω i cikličku f frekvenciju napona
2. jednadžbe trenutnih vrijednosti napona tj. u1(t) i u2(t)
Izmjenični napon je napon čija se vrijednost mijenja u vremenu, odnosno to je napon
kojemu se ne mijenja samo veličina nego i polaritet. Za takav napon potrebno je
definirati tri vrijednosti: amplitudu napona odnosno maksimalnu (tjemenu) vrijednost,
kružnu frekvenciju napona koja služi za pretvaranje argumenta u odgovarajući kut i
fazni pomak u odnosu na referentni napon.
1. promjenjivost izmjeničnih napona i struja označava se trajanjem jedne periode T
ili češće frekvencijom f tj. brojem perioda u jedinici vremena.
f=1/T=1/0.001=1000Hz=1kHz ω=2Πf=2 3.14 1000=6280s-1
2. trenutna vrijednost napona (slika 66) prikazuje se u obliku:
u(t)=Um sin(ωt + ϕ)
u1(t)=10 sin(6280t - Π/6) u2(t)=5 sin(6280t + Π/4)

.2
$9
5
='

Slika 66.

U analizi strujnih krugova izmjenične struje služiti ćemo se vektorskim prikazom ili
kompleksnim brojevima jer je time olakšano računanje za razliku od prikaza napona i
struja pomoću trenutnih vrijednosti. Kompleksni brojevi su proširenje skupa realnih
brojeva, odnosno to je broj oblika z=a+jb gdje je a realni dio, b imaginarni dio
kompleksnog broja. Kompleksni broj u koordinatnom sustavu je vektor s koordinatama
(a,b), projekcija vektora na os apscisa predstavlja realni dio kompleksnog broja, a
projekcija na os ordinata imaginarnu vrijednost kompleksnog broja. Kompleksni broj z
se može prikazati i u eksponencijalnom obliku z=Z e jϕ što skraćeno pišemo u obliku
z=Z ϕ gdje je Z apsolutna vrijednost kompleksnog broja, a ϕ kut koji vektor z zatvara s
osi apscisa. Po Eulerovoj formuli je:
ejϕ=cos(ϕ) + j sin(ϕ)

4
 Pravila koja vrijede pri računanju s kompleksnim brojevima:
neka su zadana dva kompleksna broja z1=a+jb i z2=c+jd z1=Z1ejϕ1 z2=Z2ejϕ2
1. zbrajanje dva kompleksna broja
z1+z2=(a+jb)+(c+jd)=a+c+j(b+d)
2.oduzimanje dva kompleksna broja
z1-z2=(a+jb)-(c+jd)=a-c+j(b-d)
3.množenje dva kompleksna broja
z1z2=(a+jb)(c+jd)=ac+jad+jbc+j2bd=ac-bd+j(ad+bc) z1z2=Z1Z2ej(ϕ1+ϕ2)
4.djeljenje dva kompleksna broja
z1 a + jb c − jd ac − jad + jbc − j 2bd ac + bd + j (bc − ad )
= ⋅ = =
z 2 c + jd c − jd c2 + d 2 c2 + d 2
z1/z2=Z1/Z2 ej(ϕ1-ϕ2)

ZADATAK:
Izrazi za trenutne vrijednosti struja su:
i1 = 2 sin ωt

.2
i 2 = 6 2 sin ( ωt − Π / 3 )
i 3 = 4 sin(ωt + Π / 4 )
i 4 = 8 2 cos(ωt + Π / 6 )
i 5 = −10 sin (ωt + 2Π / 3 )
$9
Treba nacrtati u kompleksnoj ravnini vektorske dijagrame struja te odrediti izraze za
struje u kompleksnom obliku.
Na slici 67 je prikazan dijagram vektora struja (amplituda). Kompleksna amplituda
struje (napona) koja se harmonično mijenja određuje se izrazom Im=Im.ejϕi Um=Um.ejϕu ,
u slučaju sinusoidalne funkcije argument se računa od osi apscisa, a za kosinusoidalne
5

veličine od osi ordinata. Izlazi da je:

I1m=2 I2m=6 2 e-jΠ/3 I3m=4 ejΠ/4
='

I4m=8 2 ejΠ/6 I5m=-10 ej2Π/3 = 10 ej5Π/3

I4m
30°
I3m

45°

I1m
60°

I2m

I5m

Slika 67

5
 Ukoliko se želi kompleksni broj napona ili struje pretvoriti u trenutnu vrijednost
treba upotrijebiti Eulerovu formulu odnosno sinusna promjena se dobiva kao imaginarni
dio, a kosinusna promjena kao realni dio kompleksnog broja.
Imsin(ωt+ϕ)=Im(Imej(ωt+ϕ))=Im(Imejωt)
Imcos(ωt+ϕ)=Re(Imej(ωt+ϕ))=Re(Imejωt)
pa je: i1=Im(2ejωt) i2=Im(6 2 e-jΠ/3 ejωt)
i3=Im(4 ejΠ/4 ejωt) i4=Re(8 2 ejΠ/6 ejωt)
j2Π/3 jωt
i5=Im(-10 e e )= Im(10 ej5Π/3 ejωt)
Korisno je zapamtiti slijedeće relacije
Imsin(ωt+ϕ)= Imcos(ωt+ϕ-Π/2)
Imcos(ωt+ϕ)= Imsin(ωt+ϕ+Π/2)

ZADATAK:
Napon izvora se mijenja po sinusoidalnom zakonu s frekvencijom ω i zadan je u
kompleksnom obliku: a)Um=10e-j30° b)Um=5+j7 c)Um=-5+j7.
Ustanovite za svaki slučaj u(t).

.2
a) u(t)=Im(Um ejωt)=Im(10 e-j30° ejωt)=Im(10cos(ωt-30°) + j10sin(ωt-30°))=
=10sin(ωt-30°)
b) potrebno je pretvoriti kompleksni broj u oblik z=Z e jϕ
a=5 b=7 Z= a2+b2= 52+72=8.6
tgϕ=b/a=7/5=1.4 ϕ=arctg(1.4)=54.46°
$9
j54.46°
z=8.6e u(t)=8.6sin(ωt+54.46°)
c) a=-5 b=7 Z= a2+b2= (-5)2+72= 8.6 tgϕ=b/a=-7/5= -1.4
ϕ=arctg(-1.4)= -54.46°
Im
u(t)= 8.6sin(ωt+125,46°) z=-5+j7
5

Potrebno je znati u kojem je

kvadrantu broj, obzirom da je 125.46°
='

z=-5+j7 u drugom kvadrantu,

kutu koji se izračuna doda se 180°.
Re
Slika 68.
Ukoliko se kompleksni broj nalazi u trećem kvadrantu, potrebno je kutu koji se
izračuna također dodati 180 stupnjeva.

ZADATAK:
5 − j3
Vektor efektivne vrijednosti napona izražen je kompleksnim brojem U =
2 + jb
Pri kojoj će vrijednosti b, vektor napona biti smješten: a) u realnoj osi
b) u imaginarnoj osi c) pod kutom od -45 stupnjeva u odnosu prema
pozitivnom dijelu realne osi.

U=((5-j3)/(2+jb))((2-jb)/(2-jb))=(10-j5b-j6-3b)/(4+b2)
a) imaginarni dio =0 (-6-5b)/(4+b2)= 0 -6-5b= 0 b= -6/5
2
b) realni dio =0 (10-3b)/(4+b )= 0 10-3b= 0 b= 10/3
c) tg(-45°)=-1 (-6-5b)/(10-3b)= -1 b=1/2

6
 ZADATAK:
Na svitak kojemu je radni otpor R=2Ω i induktivitet L=1mH priključen je napon
u=10 sin1000t (slika 69).
Odredite: a) i(t), uR(t)-napon na otporu, uL(t)-napon na induktivitetu
b) nacrtajte vektorski dijagram napona i struje

Ω
2Ω XL(induktivni otpor)=ωL
+ =1000 10-3=1Ω
U U=10ej0° -eksponencijalni oblik

I=U/Z - Ohmov zakon

Ω
j1Ω
I Z-impedancija-u našem slučaju
serijski spoj omskog i
induktivnog otpora
Slika 69.

z=2+j Z= 5ej26.56°= 5 26.56°

.2
U 10 0
I= = = 2 5 -26.56° -kompleksni oblik struje
Z 5 26.56

UR=IR=2 5 -26.56° 2=4 5 -26.56° UL=IXL=2 5 -26.56° 1 90°=2 5 63.43°

$9
i(t)=Im(Iejωt)=2 5 sin(ωt-26.56°) Im
uR(t)=Im(URejωt)=4 5 sin(ωt-26.56°)
uL(t)=Im(ULejωt)=2 5 sin(ωt+63.43°)
UL
5

63.43°
='

-26.56° Re
I
UR
Slika 70.
ZADATAK:
U spoju prema slici 71 kojemu je Uab=100V, XL=6Ω, XC=3Ω i R=4Ω treba odrediti
napon U i fazni pomak između napona U i struje I.
a
j6Ω
4Ω
+ Z=R+jXL+jXC
-serijski spoj omskog, induktivnog
U
i kapacitivnog otpora
-j3Ω

I b

Slika 71

7
 Pretpostaviti ćemo da je napon Uab referentan te ga uzimamo da ima kut 0°
Uab=100 0°
Z=4+j6-j3=4+j3 Z=5 36.86° Ω
Uab=I(R-jXC)=I(4-j3)= I.5 -36.86°=100 0° V I=20 36.86° A

U=I.Z=I .(4+j3)= I.5 36.86°=20 36.86° .5 36.86°=100 73.72° V

U=100V vrijednost napona

fazni kut između napona i struje ϕ=ϕU-ϕI=73.72-36.86=36.86°

ZADATAK:
Zadana je mreža prema slici 72 kojoj je U1=30V, U2=30V (U2 prethodi U1 za 90°),
R1=1Ω,R2=1Ω,X1=10Ω,X2=5Ω,X1C=5Ω, X2C=10Ω i XM=2Ω.
Odredite metodom konturnih struja struje u prvoj i drugoj grani.
Kompl.oblik
XM
U1=30
+ R R 2 U 2=30 90°

.2
X1=j10
U1 I1 X 1 X X2=j5
2 I2 U2
XM=j2
+ X 1C=-j5
X1C X2C X2C=-j10
$9
Slika 72.
-U1+I1R1+I1X1+I1X1C-I2XM=0
-U2+I2X2C+I2X2-I1XM+I2R2=0
5

-30 0° +I1(1+j10-j5)-I2j2=0
-30 90° -I1j2+I2(-j10+j5+1)=0
='

I1(1+j5)-I2j2=30 0° 1+j5= 26 78.69°

-I1j2+I2(1-j5)=30 90° 1-j5= 26 -78.69° -j2=2 -90°

26 78.69° I1 + 2 -90° I2 =30 0°

2 -90° I1 + 26 -78.69° I2 =30 90°

26 78.69° 2 -90°
D= = 30 0°
2 -90° 26 -78.69°

30 0° 2 -90°
D1= =30 26 -78.69°-60 0°
30 90° 26 -78.69°

I1=D1/D= 26 258.69° I1=5.1A(apsolutna vrijednost)

8
 26 78.69° 30 0°
D2= = 30 26 168.69°-60 -90°
2 -90° 30 90°

I2=D2/D= 34 149.03° I2=5.83A(apsolutna vrijednost)

ZADATAK:
Odredite metodom konturnih struja ulaznu impedanciju mreže na slici 73, ako je
X1=1Ω,X2=2Ω,XM=1Ω i ZP=1-j.
XM XM

+
U1 X1 X2 ZP
X1 X2
I1 I2 I3

Slika 73. .2
$9
I1X1-I2XM=U1
-I1XM+I2(X1+X2)-I3XM=0
-I2XM+I3(X2+ZP)=0
I1j-I2j=U1
-I1j+I2j3-I3j=0
5

-I2j+I3(1+j)=0

j -j 0 U1 -j 0
='

D= -j j3 -j =-2-j D1= 0 j3 -j =U1(-2+j3)

0 -j 1+j 0 -j 1+j

I1=D1/D=U1 (-2+j3)/(-2-j)

Zul=(U1/I1)=(-2-j)/(-2+j3)=1/13 +j8/13

ZADATAK:
Za čvor električne mreže (slika 74) u kojem se sastaju tri grane poznate su struje
i1(t)=5sin314t i i2(t)=5sin(314t+Π/2). Odredite struju i3(t) pomoću vektorkog prikaza.

i2
i1
i3
Slika 74.
A

i1(t)=5sin314t I1m=5 0° I1=5/ 2 0° (efektivna vrijednost)

i i2(t)=5sin(314t+Π/2) I2m=5 90° I2=5/ 2 90° (efektivna vrijednost)

9
 Im
j5 I Kirchoffov zakon za čvor A glasi:
I2
I1-I2-I3=0 I3=I1-I2
j4
I3m=I1m-I2m=5+j0-0-j5=5-j5=5 2 e-jΠ/4
j3 i3(t)=5 2sin(314t-45°)
j2
j1 I1
0
-j1 1 2 3 4 5
Re
-j2 Slika 75.
-j3
I3
-j4
-j5
-I2

.2
ZADATAK:
Metodom konturnih struja, za mrežu prema slici 76, izračunajte radnu snagu na
otporniku R=45Ω. Zadano je X1=X2=25Ω, XM=20Ω, U=100V.

I2
X2
$9
XM Pretpostaviti ćemo da je
napon U pod kutem 0°
+ X1=j25
I1 X1 I2 R X2=j25
XM=j20
5

U
='

Slika 76.
U=I1X1-I2X1-I2XM
0=I2(X1+X2+R)-I1XM-I1X1+I22XM
100=j25I1-I2j45
0=-I1j45+I2(45+j90)

j25 -j45
D= = j25(45+j90)-j45j45=-225+j1125
-j45 45+j90

j25 100
D2= =j45 100=j4500
-j45 0

I2=D2/D= j4500/(-225+j1125)=(j20/(-1+j5))((-1-j5)/(-1-j5))=(100-j20)/26
I2=3.92A (apsolutna vrijednost)
P=I22R=(3.92)245=692W -radna snaga

10
ZADATAK:
Izračunajte metodom konturnih struja, struju koju pokazuje ampermetar (slika 77).
R1 jX1 R2 -jX2
R1=1Ω
X1=1Ω
R2=1Ω
I3
A X2=1Ω
+ R3=1Ω
+
U1 X3=2Ω
U2 U1=10 0°
jX3 U2=10 -60°
I1 I2

R3

.2
Slika 77.
z1=R1+jX1=1+j z2=R2-jX2=1-j z3=R3+jX3=1+j2
I1(z1+z3)-I2z3=U1
I2(z2+z3)-I1z3=-U2
Kao rješenje ovog sustava jednadžbi nakon što se uvrste vrijednosti dobiva se:
$9
I1=0.79+j1.37 I2=-0.46+j6.01 I3=I1-I2= 4.82 -75°
Ampermetar će pokazivati vrijednost struje od 4.82A.

ZADATAK:
Izračunajte napon Uxy prema slici 78 metodom konturnih struja.
5

2Ω -j2Ω 5 30°V
+
='

+
I1 j5 10Ω
I2
10 0°V

5Ω 2Ω -j2Ω

I3
x 10Ω y

Slika 78.

I1(7+j3)+I2j5+I35=10
I1j5+I2(12+j3)-I3(2-j2)=5 30°
I15-I2(2-j2)+I3(17-j2)=0

11
 7+j3 j5 5
D= j5 12+j3 -(2-j2) = 1534.5 25°
5 -(2-j2) 17-j2

7+j3 j5 10
D3= j5 12+j3 5 30° =667.9 -169°
5 -(2-j2) 0
I3=D3/D=0.435 -194°
Uxy=I3 10= 4.35 -194° uxy(t)=4.35 2 sin(ωt-194°)

ZADATAK:
Zadana je mreža prema slici 79, s vrijednostima elemenata.
U11=1V U22=jV Z1=1Ω Z2=-jΩ Z3=jΩ
Z4=1Ω Z5=jΩ Z6=1Ω
Odredite sve struje, svih grana metodom napona čvorova.
I1 Z1 1 I3

+
U11
Z2 .2 I2
Z3
$9
Z4 Z5
2 3
I4 0 I5
5

Z6 I6 U22

+
='

Slika 79.
Metodom napona čvorova dobiju se jednadžbe slijedećeg oblika ukoliko čvor 0
uzimamo za referentni:
U10(1/Z1+1/Z2+1/Z3)-U20 1/Z1-U30 1/Z3=U11/Z1
-U10 1/Z1+U20 (1/Z1+1/Z4+1/Z6)-U30 1/Z6=-U11/Z1-U22/Z6
-U10 1/Z3 -U20 1/Z6+U30 (1/Z3+1/Z5+1/Z6)=U22/Z6
U10(1/1+1/(-j)+1/j)-U20 1/1-U30 1/j=1/1
-U10 1/1+U20 (1/1+1/1+1/1)-U30 1/1=-1/1-j/1
-U10 1/j -U20 1/1+U30 (1/j+1/j+1/1)=j/1
U10-U20 -U30(-j)=1
-U10+U20 3-U30 =-1-j
-U10(-j)- U20 +U30 (1-j2)=j
1 -1 j 1 -1 1
D= -1 3 -1 =4-j2 D3= -1 3 -1-j =-1-j
j -1 1-j2 j -1 j

1 -1 j 1 1 j
D1= -1-j 3 -1 =1-j3 D2= -1 -1-j -1 =-2-j2
j -1 1-j2 j j 1-j2
12
U10=D1/D=(1-j3)/(4-j2)=0.5-j0.5 U20=D2/D=(-2-j2)/(4-j2)=-(1/5)-j(3/5)
U30=D3/D=(-1-j)/(4-j2)=-(1/10)-j(3/10) U21=U20-U10=-(7/10)-j(1/10)
U13=U10-U30=(6/10)-j(2/10) U23=U20-U30=-(1/10)-j(3/10)

U21=-U11+I1Z1 I1=(U21+U11)/Z1=(3/10)-j(1/10)=0.3-j0.1
U10=I2Z2 I2=U10/Z2=(1/2)+j(1/2)=0.5+j0.5
U13=I3Z3 I3=U13/Z3=-(2/10)-j(6/10)=-0.2-j0.6
U20=I4Z4 I4=U20/Z4=-(1/5)-j(3/5)=-0.2-j0.6
U30=-I5Z5 I5=-U30/Z5=(3/10)-j(1/10)=0.3-j0.1
U23=I6Z6-U22 I6=(U23+U22)/Z6=-(1/10)+j(7/10)=-0.1+j0.7
Im
j1 U2
j0,9
j0,8
I6
j0,7
j0,6

.2
j0,5 I2
j0,4
j0,3
j0,2
$9
j0,1 U1

-0,6 -0,5-0,4-0,3-0,2 -0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 Re
-j0,2 I1 I5
5

-j0,3
-j0,4
='

-j0,5
I3 I4
-j0,6
-j0,7
Slika 80.
ZADATAK:
Odredite struju I za mrežu prema slici 81, metodom superpozicije, ako je zadano:
I11=12 45°A I22=4 90°A U11=4 0°V U22=12 90°V
a
+
U1 U22
j2Ω 4Ω I
I11 +
I22
-j2Ω
2Ω
b
I1 I2 I3 I4
Slika 81.

13
 Metoda superpozicije temelji se na principu da struja kroz potrošač uz sve spojene izvore
nije ništa drugo nego suma struja koje teku kada pojedinačno priključujemo izvore.
1) I1 je struja koja teče kada je izvor struje I11 priključen

I11 j2 -j2Ω 2Ω 4Ω
I1
Slika 82.
b

Impedancije kapaciteta i zavojnice se međusobno poništavaju te je:

I1=I11 2/(2+4)=I11/3=4 45°=2 2+j2 2

2) I2 je struja koja te~e kada je samo naponski izvor U11 spojen

.2
a
+ + a
U1 U1
I1
j2 2Ω 4Ω Z
$9
-j2Ω -j2Ω
I2
b
b
5

Slika 83. Slika 84.

1/Z=1/2+1/4+1/j2 Z=(12+j8)/13 I1=U11/(Z-j2)=13U11/(12-j18)

='

Uab=I1Z=j2/3 U11 I2=Uab/4=j1/6 U11=j2/3

3) struja I3 je struja koja teče uz spojen strujni izvor I22

j2 -j2Ω 2Ω 4Ω
I22
I3 Slika 85.

Impedancija kondenzatora i zavojnice se međusobno poništavaju zbog jednakih

vrijednosti.
I3=I22 2/(2+4)=1/3 I22= j4/3

4) struja I4 je struja koja teče uz naponski izvor U22 spojen

14
 a

U22
I4
j2 -j2Ω 4Ω
+

2Ω
Slika 86.
b

I4=U22/(2+4)=1/6 U22=j2
Rezultantna struja I=I1+I2+I3-I4
I=2 2+j2 2+j2/3+j4/3-j2=2 2+j2 2=4 45° A
Ukoliko je struja sinusnog oblika i(t)=Im(I)=4 2 sin(ωt+45°)

ZADATAK:
Primjenom Thevenenova teorema odredite struju koja teče kroz Z3 (slika 87).

+
U
Z1
A

Z2
I3

.2
Z3 B

Z4
I
$9
5

Slika 87.
U=1V I=jA Z1=1Ω Z2= jΩ Z3=-jΩ Z4=1Ω
='

Z1 A B
+
U I1 Z2 Z4 I2
I

Slika 88. Krug za određivanje ET

Z1 A B ZT I3
+
Z2 Z4 ET Z3

Slika 89. Krug za određivanje ZT Slika 90. Ekvivalentni krug

15
 Sa slike 88 vidi se da su dijelovi kruga gdje teku struje I1 i I2 međusobno nezavisni
stoga vrijedi da je (uz +pol u točki A):
ET=UAB==I1Z2+I2Z4
I1=U/(Z1+Z2)=1/(1+j)=1/2-j1/2
I2=-I =-j(direktno određena strujnim izvorom)
ET=(1/2-j1/2)j+(-j)=1/2-j1/2
Prema slici 89 je:
ZT=ZAB=Z1Z2/(Z1+Z2)+Z4=3/2+j1/2
Sa slike 90 dobiva se struja I3:
I3=ET/(ZT+Z3)=0.4-j0.2

ZADATAK:
Odredite struju I na slici 91, pomoću Thevenenova teorema.
a

5Ω 2Ω j3 I
+

55.8 -17.4°V
j5

.2 6Ω -j 2Ω
$9
b
Slika 91.
5

5Ω 2Ω j3 a
+
='

I1 I2
6Ω
j5

55.8 -17.4°V
b

Slika 92. Krug za određivanje ET

5Ω 2Ω j3 a ZT I
+
6Ω ET -j 2Ω
j5

Slika 93. Krug za određivanje ZT Slika 94. Ekvivalentni krug

16
Da bismo odredili ET primjeniti ćemo metodu konturnih struja.
Prema slici 92 dobivaju se slijedeće jednadžbe:
I1(5+j5)-I2j5=55.8 -17.4°
-I1j5+I2(8+j8)=0
Iz druge jednadžbe ćemo izraziti I1 i uvrstiti u prvu.
I1=I2 (8+j8)/j5 I2=3.33A ET=Uab=I26=20V
Prema slici 93 je:
ZT=Zab=((Z1+Z2)Z3)/(Z1+Z2+Z3) =3.32+j1.41
gdje je: Z1=5.j5/(5+j5) Z2=2+j3 Z3=6
Prema slici 94 je: I=ET/(ZT+(-j1.41))=20/3.32=6A

ZADATAK:
Spoj prema slici 95 Nadomjestite po Thevenenu u odnosu na priključnice ab.

10 a
5Ω 5Ω

5 30°V j5
.2 j5

b
Slika 95.
$9
I 1 I2
5

10Ω a 10 a
5Ω 5Ω 5Ω 5Ω
='

I1 I2

5 30°V j5 j5 j5 j5
0 b b

Slika 96. Slika 97.

Krug za određivanje ET Krug za određivanje ZT
Za mrežu prema slici 96 vrijede slijedeće relacije:
I=I1+I2 U10=I1(5+j5) U10=I2(10+5+j5)
I1=I2 (15+j5)/(5+j5) I2=I(5+j5)/(20+j10)
ET=Uab=I2(5+j5)=j10/(4+j2)I= 5 63.43° 5 30°=11.18 93.43°

Prema slici 97 je ZT=Zab=(15+j5)(5+j5)/(15+j5+5+j5)=4+j3

17
 ZADATAK:
Primjenom Thevenenova teorema odredite struju koju mjeri amperemetar (slika 98).

Z1 I3 Z2
A
+
+
U1
U2
Z3

Slika 98.

U1=10 0°V U2=10 -60°V Z1= 2 45°Ω Z2= 2 -45°Ω Z3= 5 63.5°Ω

Z1 Z2
A
+

.2
+
U1 I U2

B
$9
Slika 99. Krug za određivanje ET

I=(U1-U2)/(Z1+Z2)
5

I=(10-10cos(-60°)-10sin(-60°))/( 2cos(45°)+ 2sin(45°)+ 2cos(-45°) + 2sin(-45°))=

=(5+j5 3)/2= 5 60°
UAB=I Z2+U2=5 60° 2 -45° +10 -60°
='

UAB=11.83-j6.83= 13.66 -30°=ET

ZT I3
A
+
Z1 Z2 Z3
ET

A
B

Slika 100. Krug za određivanje ZT Slika 101. Ekvivalentni krug

Prema slici 100 je: ZT=ZAB=(Z1Z2)/(Z1+Z2)=1

Prema slici 101 je: I3=ET/(ZT+Z3)= 13.66 -30° / 8 45°
I3=4.82 -75°

18
 ZADATAK:
U mreži prema slici 102 zadano je U1=24V i U2=6V, naponi se podudaraju u fazi, uz
Z1=6Ω, Z2=-j12Ω, Z3=-j3Ω, Z4=j4Ω. Odredite struju drugog izvora koristeći se
Nortonovim teoremom.

a
Z1 I
+ Z3
U1
Z2 Z4
+
U2
b

Slika 102
Dio mreže u kojoj se nalazi drugi izvor (točke ab) nadomjestiti ćemo po Nortonu.

+
U1
Z1

Iab
a
.2 a
$9
Z2 Z4 Z1 Z2 Z4

b b
5

Slika 103. Slika 104.

Mreža za određivanje IN Mreža za određivanje ZN
='

I=(U2-INZN)/(ZN+Z3)
I Z3 I=(6-24/(1-j))/(6/(1-j) -j3)
I=(-6-j2)/(1-j)
IN ZN I=-2-j4
+
U2

Slika 105 Ekvivalentni krug

Prema slici 103 dobiva se:

IN=Iab=U1/Z1=24/6=4A
Prema slici 104 dobiva se:
1/ZN=1/Zab=1/Z1+1/Z2+1/Z4 ZN=6/(1-j)

19
 ZADATAK:
Svitak s parametrima X=30Ω i R=20Ω priključen je na dva generatora spojena
serijski (sl. 106). Unutrašnji otpori generatora i njihovi naponi iznose: Z1=4+j8Ω ,
Z2=6+jΩ, E1=200V i E2=240V. Odredite napon na stezaljkama svitka i na stezaljkama
svakog generatora ako je poznato da E2 prethodi naponu E1 za T/12.

Z
+
R +
U1
I E U

+
U2 X

Slika 106.

Uzmemo li da je E1=200 ej0°

E=E1+E2=408+j120
.2 Slika 107

E2=240 ej30°=208+j120 ukupni napon je:

$9
Ukupna impedancija je: Z=Z1+Z2+R+jX=30+j39 ,
struja u krugu I=E/Z=6.82-j5.09 ,
napon svitka Uz=I(R+jX)=289+j102 ,
napon na stezaljkama generatora U1=E1-IZ1=200-(6,82-j5,09)(4+j8)=132-j34,2
U2=E2-IZ2=208+j120-(6,82-j5,09)(6+j)=162+j133,54
5

ZADATAK:
='

U spoju prema slici 108 izračunajte struju kroz zavojnicu upotrebom Nortonova
teorema. Zadano je: R1=1Ω X1=j0,5Ω R2=1Ω X2=-jΩ
X3=-jΩ E=1V I=1A
R1 X2

+ I
X1
E R2 I

b X3

Slika 108.

20
 a
R1 X2
+
Iab
E I
R2

b X3

Slika 109. Mreža za određivanje IN

a I

R1 R2

.2
ZN X1
IN

X2 X3
b
$9
Slika 110. Mreža za određivanje ZN Slika 111. Ekvivalentni krug

Koristeći teorem superpozicije: IN=Iab=E/(R1+X2)+I(R2/(R2+X3)

5

IN=Iab=1/(1-j)+1/(1-j)=2/(1-j)
ZN=Zab=((R1+X2)(R2+X3))/(R1+X2+R2+X3)=1/2-j1/2
I=IN ZN/(ZN+X1)=2A
='

ZADATAK:
Tri izvora sinusoidalnih napona jednake frekvencije uključena su u mrežu prema slici
112. Zadano je: E1=E2=E3=100V, napon E2 prethodi E1 za 60°, E3 zaostaje 60° za E1, uz
Z1=5Ω, Z2=5ej60°Ω, Z3=5e-j60°Ω. Odredite pokazivanje idealnog voltmetra. Nacrtajte
vektorski dijagram napona i struja.
1

Z1 Z2 Z3

I1 V
+ + I2 + I3
E1 E2 E3

Slika 112.

21
 Obzirom da ima dva čvora (od kojih čvor 0 ima referentni potencijal) potrebna je
jedna jednadžba za metodu napona čvorova.
U10(1/Z1+1/Z2+1/Z3)=E1/Z1+E2/Z2+E3/Z3
U10(1/5+1/5 e-j60°+1/5 ej60°)=100/5+100/5+100/5
U10=300/2=150V
U10=E1-I1Z1 I1=(E1-U10)/Z1=(100-150)/5=-10A
U10=E2-I2Z2 I2=(E2-U10)/Z2=(100 60°-150)/5 60°=5+j15 3= 700 79.1°
U10=E3-I3Z3 I3=(E3-U10)/Z3=(100 -60°-150)/5 -60°=5-j15 3= 700 -79.1°

Im
I2 E2

Z2
I1

Z3
Z1
.2 E1
Re
$9
5

I3 E3
='

Slika 113.

ZADATAK:
Zadana je funkcija prema slici 114. Rastavite funkciju u Fourierov red.
f(t)=t za 0<ωt<Π
f(t)

-2Π ωt
0 2Π 4Π
Slika 114.

Svaka se periodička funkcija f(t) s periodom T (koja je neprekinuta i koja u svakoj

točki ima limes lijevi i desni) može rastaviti u trigonometrijski red:
f(t)=a0/2+a1cosωt+a2cos2ωt+….+ancosnωt+b1sinωt+b2sin2ωt+…+bnsinnωt

22
 gdje je:
T
2
ak =
T ∫ f (t ) cos kωtdt
0

2T
bk = ∫ f ( t )sin kωtdt
T0
Ukoliko je funkcija parna ,odnosno vrijedi relacija f(-t)=f(t) tada trigonometrijski red
funkcije koju rastavljamo sadrži samo kosinus članove. Graf parne funkcije je
simetričan u odnosu na os ordinata.
f(t)

ωt

.2
Slika 115. Graf parne funkcije

Neparna funkcija je funkcija za koju vrijedi f(-t)=-f(t), i rastav takve funkcije sadrži
samo sinus članove. Graf neparne funkcije je simetričan u odnosu na ishodište.
f(t)
$9

ωt
5

Slika 116. Graf neparne funkcije

Obzirom da je zadana funkcija parna postoje samo kosinus članovi:
='

f(t)=Π/2-4/Π (cosωt+ cos3ωt/9+ cos5ωt/25+...)

Spektar ove funkcije (dijagram amplituda ovisno o frekvenciji) prikazan je na slici 117:
A
Π/2 - potrebno je uočiti da parna funkcija ima
4/Π komponentu sa frekvencijom 0 (istosmjerna
komponenta) što je srednja vrijednost funkcije
4/9Π
4/25
4/49 4/81 4/121

0 ω1 ω3 ω5 ω7 ω9 ω11 ω

Slika 117.
Teoretski spektar periodičke funkcije je beskonačan. Sa slike se vidi, da što je viši
harmonik (višekratnik osnovne frekvencije) to mu je amplituda manja. Funkcija se
može predstaviti sa određenom točnošću uz konačan broj harmonika, a uz zanemarenje
ostalih. Spektar amplituda funkcije u ovom zadatku opada po funkciji 1/x2.

23
 ZADATAK:
Funkciju prikazanu na slici 118 rastavite u trigonometrijski red
f(t)

ωt
-2Π -Π 0 Π 2Π 3Π 4Π

Slika 118.
f(t)=A za 0<ωt<Π

.2
Funkcija je neparna te će razvoj u trigonometrijski red biti slijedećeg oblika:
f(t)=4A/Π (sinωt+sin3ωt/3+sin5ωt/5+...)
Spektar funkcije je prikazan na slici 119, obzirom da je funkcija neparna, srednja
vrijednost je nula te ne postoji istosmjerna komponenta.
Spektar amplituda opada po funkciji 1/X.
$9
A
4A/Π

4A/3Π
5

4A/5Π 4A/7Π
4A/9Π
4A/11
='

0 ω1 ω3 ω5 ω7 ω9 ω11 ω
Slika 119.

ZADATAK:
Funkciju prikazanu na slici 120 prikažite pomoću trigonometrijskog reda.
f(t)

A
α Π-α
ωt
-Π/2 0 Π 2Π
Π/2 3Π/2 5Π/2

Slika 120.
24
 Funkcija je zadana kao: f(t)=0 za 0<ωt<α i za (Π-α)<ωt<Π
f(t)=A za α<ωt<(Π-α)

Funkcija je neparna te će sadržavati samo sinus članove:

f(t)=4A/Π (cosαsinωt+ 1/3 cos3αsin3ωt+ 1/5 cos5αsin5ωt+...)
Spektar funkcije prikazan je na slici 121, gdje je Z=4A/Π:
A Zcosα

Zcos3α/3
Zcos5α/5
Zcos7α/7 Zcos9α/9
Zcos11α/11

0 ω1 ω3 ω5 ω7 ω9 ω11 ω
Slika 121.

.2
3.3. RAČUNANJE SNAGE U KOMPLEKSNOM PODRUČJU

Ukoliko je na napon u=U ϕu spojena neka impedancija z kroz koju će poteći struja i=I ϕi ,
tada se snaga u analizi strujnih krugova izmjenične struje računa prema relaciji S=u.ik gdje je
ik konjugirano kompleksna vrijednost struje i.
$9
S=u.i ϕu-ϕi =Re+jIm prividna snaga
.
Radna snaga dobiva se kao: Re(S)=u i cos(ϕu-ϕi), dok se jalova snaga dobiva kao:
Im(S)=u.i sin(ϕu-ϕi).
Bilanca snaga se predstavlja u analizi strujnih krugova izmjenične struje pomoću
5

trokuta snage koji je prikazan na slici 122:

S
='

Q
S2=P2+Q2
ϕ
tg(ϕ)=Q/P
P
Slika 122. Trokut snaga

gdje je:
P - radna snaga,
Q - jalova snaga i
S - prividna snaga.

PRIMJER:
Nacrtajte trokut snage za odsječak mreže prema slici 123.

I=1 5Ω
10Ω 10Ω -20Ω

10W 5W 10VAR -20VAR

25
 I=1
15Ω -10Ω
ekvivalentni krug

10VA 15W

10W 5W

-10VAR

-20VAR
Slika 123. Trokut snage

.2
ZADATAK:
Nacrtajte trokut snage za izvor i svaku granu mreže prema slici 124.
Kolika vrijednost kapaciteta C se treba spojiti paralelno izvoru da bi faktor snage bio
jednak 1?
$9
+
Z1=4 30° Z2=5 60° C
U=20 60°
5
='

Slika 124

Prema Ohmovom zakonu dobiva se:

I1=U/Z1= 20 60° / 4 30°=5 30°
I2=U/Z2= 20 60° / 5 60°=4 0°

S1=U.I1*=20 60° 5 -30°=86.6+j50 prividna snaga prve grane

P1=86.6W (radna snaga) Q1=50 VAR (reaktivna snaga)

S2=U.I2*=20 60° 4 0°=40+j69.2 prividna snaga druge grane

P2=40W (radna snaga) Q2=69.2 VAR (reaktivna snaga)

Snaga izvora treba biti: a) radna P=126.6 W

b) reaktivna Q=119.2 VAR

Grafički prikaz trokuta snaga prikazan je slikom 125.

26
 Prividna snaga
izvora
S2=(126.6)2+(119.2) 69.2
80
119.2

40
100 50

86.6
Slika 125. Trokut snage

Spajanjem kondenzatora paralelno mreži koja je induktivnog karaktera poboljšava se

faktor snage i za jednu određenu vrijednost C na frekvenciji izvora poprima vrijednost
1, a posljedica je manja opterećenost izvora.
QC=119 VAR QC=U2/XC
Za frekvenciju izvora 50Hz C=QC/(U2.2.Π.f)=119.2/(202.2.3.14.50)=950µF

.2
$9
5
='

27