3.

1 OZNAČAVANJE ČELIKA PO JUS-u

Označavanje čelika i čeličnog liva je bilo propisano standardom JUS C.B0.002 iz 1986.
godine, kojim su bila definisana pravila za označavanje stanja i osobina čelika. Čelici se
označavaju nizom slovnih i brojčanih simbola, a oznaka se sastoji iz četiri dela :

Č.XXXX.X(X) -X(X)
1. Oznaka materijala (slovni simbol)
2. Oznaka vrste (osnovna oznaka)
3. Oznaka stanja (dopunska oznaka)
4. Ostale dopunske oznake (slovo, broj, kombinacija)

1. Slovni simbol Č (ČL), kojim se označuje čelik (čelični liv),

2. Osnovna oznaka koja ima četiri (pet) brojčana simbola za označavanje vrste i namene
čelika,
3. Dopunska oznaka,koja ima jedan (dva) brojčana (slovna) simbola za označavanje stanja
čelika
4. Ostale dopunske oznake (po potrebi) , za označavanje drugih karakteristika čelika

Osnovna klasifikacija čelika izvedena je prema hemijskom sadržaju elemenata, te su prema

tome čelici svrstani u dve grupe :

I - čelici sa negarantovanim (neutvrđenim) hem. sastavom i garantovanim mehaničkim

svojstvima

II - čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

1
I Čelici sa negarantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

Simbol na 1. mestu je : 0
Simbol na 2. mestu označava zateznu čvrstoću čelika, odnosno minimalnu vrednost zatezne
čvrstoće koja je utvrđena za čelike u toplo oblikovanom ili normalizovanom stanju. Ako je
na 2. mestu 0, onda je u pitanju čelik bez garantovanih mehaničkih osobina (trgovački
kvalitet). Značenje simbola dato je u tabeli 1.
Rm < 320 320 - 360 - 380 - 480 - 580 - 680 - 780 - > 880
(MPa) 360 380 480 580 680 780 880
Simbol 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Tabela 1. Značenje simbola na 2. mestu osnovne oznake čelika sa negarantovanim hem.sastavom

Simboli na 3. , 4. i 5. mestu označavaju pripadnost čelika podgrupi.

Značenje simbola dato je u tabeli 2.

Simbol Podgrupa čelika

00 do 44 Ugljenični čelici bez utvrđenog sadržaja S i P
101 do 449 Slobodno
45 do 79 Za čelike iz ove podgrupe delimično se ograničava
451 do 799 sadržaj C, Si i Mn
80 do 99 Čelici sa ograničenim sadržajem S i P, delimično
801 do 999 utvrđenim sadržajem C, Si i Mn i sa legirajućim
elementima koji se dodaju radi postizanja specijalnih
mehaničkih svojstava

Tabela 2. Pripadnost čelika podgrupi

Primer : označavanje čelika Č.0345

Č.0 3 45
1. ugljenični čelik (0)
2. sa zateznom čvrstoćom 380-480 Mpa (3)
3. sa ograničenim sadržajem S i P (45)

2
 II Čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

a) Ugljenični čelici
Simbol na 1. mestu je : 1
Simbol na 2. mestu je desetostruka vrednost maksimalnog sadržaja ugljenika, zaokružena
na desetine (npr. brojčana vrednost za čelike sa sadržajem ugljenika C ≥ 0,90 % je 9).
Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)

b) Legirani čelici
Simbol na 1. mestu (brojevi 2 - 9) označava najuticajniji legirani element. Značenje
simbola dato je u tabeli 3.

Legirajući C Si Mn Cr Ni W Mo V Ostali
Element
Oznaka 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Tabela 3. Faktor uticajnosti legirajućeg elementa

Najuticajnijim legirajućim elementom se smatra onaj element koji ima najveći poizvod
sadržaja i faktora uticajnosti. Značenje simbola dato je u tabeli 4.

Legirajući Si Mn Cr Ni W Mo V Co Ti Cu Al Ostali
element
Faktor 1 1 4 4 7 14 17 20 30 1 1 30
uticajnosti

Tabela 4. Brojčani simbol za najuticajnije elemente

Simbol na 2. mestu označava drugi po redu najuticajniji legirajući element. Za čelike

legirane jednim elementom oznaka je 1, a ako sadrže više legirajućih elemenata na drugo
mesto dolazi brojčani simbol drugog po redu najuticajnijeg elementa.

3
Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)

Simbol Podgrupa čelika

00 do 19 Ugljenični čelici sa utvrđenim sastavom i legirani čelici
101 do 199 koji nisu namenjeni termičkoj obradi
20 do 29 Ugljenični i legirani
201 do 299 čelici za cementaciju
30 do 39 Ugljenični i legirani
301 do 399 čelici za poboljšanje
40 do 59 Ugljenični i legirani
401 do 599 čelici za alate
60 do 69 Čelici sa naročitim fizičkim svojstvima
601 do 699 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama
70 do 79 Hemijski postojani i
701 do 799 vatrootporni čelici
80 do 89 Brzorezni čelici
801 do 899 Slobodno
90 do 99 Čelici za automate
901 do 999 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama

Tabela 5. Brojčani simboli za podgrupe čelika