You are on page 1of 9

TUMÁJAT

Wankgo lakgkgolon pi´ akxni lakgawan usu lakachin skgata, lakapastaknitantit pala wix chuna lakpuwanatit natlawayaw
tlawanikan xputama anta niku natatama stsé, anta niku niti xman akit jkaskiniyan pi uma tumajat lipaxaw kamakgantaxtiw
nasakgali, xman stsé chu tiku makgchakga chu paxi skgata usu xlakata tlan nalatama miskgatakan , ni xatatatla katiwa xlakata
xa kumali xla uma wa na makgtamakgalhkgoy xlakata skgata pala nichuna natlawayatit skgata nalakgchan tajatat. Chu ama
nitu nalani chu ni xatasa nawan. Xalkata pala nichuna tamatlanilh, xla ama skilh nakaxtlawanakan nak pusantu anta
natlawakan la uma ni lakatanu namamikan ama nasisikgoy niku xtatamakan skgata chu sté. Na wilikgo lakati xtawaykan
natsitnin, tama natsitnin wanikan xnana skgata tiku chu namakanikgo lata pulaktunu akgtujun xa liway xtilan,
makgtakgalhkgoy xlakata ni nalinkgoy xa sitsi natsitnin,uma maktujun kaxtilanchu, kantujun limkgskgot, kuchu, limajinin,
makgapali akgtsayan kilhtamaku. xanat xalaksnapapan, xalikgalhskgawiwin, kapen, lichakgan, xa
snapapa lhakgat chu paks klhakgat skgata chu xla stsé

Akxni paksa wi nak pusantu chu tasanikan xmakina skgata


xlakata wa na tsuku kgalhtawakay natsuku skin pi ama natsitsin
Akxni chan xkilhtamaku chu matumajakan skgtata, putsakan
tiku xmakgtakgalmakgolh ama skgata ka paxuwana tapakikolh
chatum kumali ti nakgalhtawakgay , tiku xmakina skgata, wan
chu
chu ama xmakina skgta kawani xtlatkan skgata –tlan tuku
wixinin
tsukuy kawani, - tama tuku wilikgolh xtlatkan skgata mi lakan tlaway limakatlawa lichakgan, makaxapay, chu makamokay
xlata kapaxkatsiniman pi wixinin makgtakgalhtit kskgatakan. kuchu , limakalhsputa limakaxaka xa snapapa lhakgat.
Chu tsukuy makgan kuchu chu malakajini lata tuku wilikanit
Chu awatiya ama xmakina skgata makini xputama skgata anta
nak pusantu.
niku xtatama stsé ,kapalhan makgan kuchu chu majininan
xlakata chu natsitnin katapakikgolh chuna kgalhtawakgama
skima litlan chu kapaxkatsininama xlaka makgtakgalhkgolh
skata.

Awatiya akxni malkgasputukgoy wa nikuma wilikanit taway nak


pusantu maxkikan tiku makgchakgalh skata chu tsé, chu
pulaktum maxkikan xmakina skgata tiku kglalhtawakgalh chu
maxkikan xtaskgaw.

Chu kawani ti wilikgolh nak chiki pala xnana, xtata usu tiku
minkgonit makglhtaxtukoy katalakatsuwikgolh chu chatunu,
chatunu, titaxtutilhe chaxkgoy skgata malakajinikgoy asta na
likgalhsputokgoy chu ama kumali xla kgalhtawakgama chuna
skima xlatamat skgata. Akxni titaxtukgoy chu wan xmakina
skgata -chu kamuju nintawaykan xlakata chu paks akinin
nawayanaw-.
Uma takaknit lu talipaw xlakata tlan nastaka skgata chu nitu
Akxi wayankgokan chu kawanipala - chu namakgalhsputuyaw nalani lata nastaktilha.
chatunu, chatunu na titaxtu nak makgachakgay- chu chuna
LEVANTAMIENTO días desde que nació, diciéndoles que los padres agradecen
con esta ofrenda
Cuentan los abuelos que cuando nace un bebé se le hace una
cama aparte donde debe de estar ahí con la mamá y en la que
nadie debe de molestar, sólo la mamá y la señora q bañe y lave
la ropa de los dos puede entrar y salir donde está el bebé, Que ellos pusieron en el altar para que ellos se retiren con
esto lo hacen para que él bebe no le pase nada y no sea llorón. alegría ya la rezandera empieza a tiran aguardiente en forma
Si no hacen todo esto los abuelos difuntos se enojan ya que de cruz.
ellos son los que cuidan al bebe para que no le pase nada De esta manera empieza a llamar a todos los presentes
porque los abuelos difuntos malos son los que están al iniciando con los padres y la que lavo la ropa del bebe para
pendiente del bebe si no lo cuidan y ellos se encargan de que carguen al bebe y uno por uno pase a ahumar al bebe en
llevárselo, este cuidado que hacen los abuelos difuntos son de forma de cruz pidiendo el bienestar.
ocho días.
Al termino de esto, les pide que todos pasen a la mesa y que
Llegando los ocho días los papas del bebe buscan a una sirvan la comida para que se comer todos con gusto, alegría,
rezandera para que haga el levantamiento y donde la cuando terminan de comer otra vez la rezandera pide que
rezandera les dice que está bien pero que esto tiene que ser pasen para que les lave la mano uno por uno, los enjuague con
con gran seriedad y respeto que no debe de haber pleitos ni aguardiente los seca con la tela blanca.
enojos, de lo contrario de nada va a servir lo que van hacer y
estarán perjudicando al niño porque él se enfermara todo el Después de esto la rezandera empieza a recoger la cama
tiempo. De ser así les pide que pongan un altar y pongan como donde se quedaban él bebe y su mamá de la misma manera
ofrenda mole en dos partes con siete piezas de carne cada una, ello reza pidiendo que el niño crezca bien de salud y que nada
aguardiente, siete piezas de pan, siete velas, un ramo de flores le pase al igual que su mamá.
blancas, incensario, jabón, tela blanca, agua, café, refrescos, la
Al termino de todo las ofrendas que se puso una parte se le da
ropa del bebe y la ofrenda de un dinero q los padres quieran
a la rezandera y la otra parte la señora o la abuela que lavo la
dejar.
ropa del bebe y la ropa de la mamá.
Cuando esta todo esto la rezandera empieza a rezar a pedir el
Esta creencia de los abuelos es muy sagrada ya que esto hace
bienestar del niño y de la misma manera les agradece a los
que él bebe crezca sin que nada le pase para que los abuelos
abuelos difuntos que estuvieron cuidando al bebe durante los
difuntos lo dejen crecer y los abuelos difuntos malos no lo
molesten ni se lo lleven.
XPUCHINA KUXI.

Milh kilhtamaku ama xpuchina kuxi lakgampa ama chixku chu


Lichuwinankgo lakgkgolon pi xwi chatum chixku lu limaxkgan
tasiyunilh lu makglimaxkgan alh lakgapaxialhnan chu wanilh
xwanit, xla kstay tlamank, chu ama chixku milh kilhtamaku alh
ama chixku tiku chu lan xkgalhi kuxi tu tumin, -akit lu limaxkgan
stanan, anta niku xlaktlawan kakiwin xwanit, lata tlawama
kakintawa min kuxi chu kakintaki mintumin, nitu kliwey xlakata
nixlitakatsi akgchakgxli , tama chixku tamach, lhtujli tatamacha
nitu kin tumin.
xtlamak chu tapakglhkgolh , ama chixku snun lipuwa tsuku
tasay, lata tasama ni xlitakatsi lakgatayacha chatum chixku chu Chu ama chixku tiku lan xkgalhi kuxi chu tumin kgalhtilh, -akit
wanilh, -ni katasa, katlawa patum tlamaklh chu xpulakni ni ktitawan, ka chanti min kuxi, ka tlaja min tumin- chu ama
minchik kamapi tumin chu kuxi, tama chixku chuna tlawalh, xpuchina kuxi snun lipuwa xla alh nak kakgapun.
akxni xkgakgacha lan xtanuma kuxi nak xpulakni xchik chu
nachuna lan xtajuma tumin nak tlamank, tama chixku tiku
lakgatayacha xpuchina kuxi.
Ama chixku akxni chalh xkuxi tama nalhtu makgalakgala xlakata
nitu tawa ama xouchina kuxi akxni skinilh, xankgalhi akxni
xchan kuxi ama chixku ni xmakgala chu nalh akxni makgala,
limaxkgan wampa xlakata ni xkgalhi talakgalhaman.

Chu chuna la uku wankan tiku kamilh makgtamawayan min


kuxi usu makglhskinan kamaxki ni kalitatlankani, chu ni
kalilakastakinanti pala wix kgalhiya, lipawax kamaxki
mintakatuxawat xlakata pala wix chuna nalikatsiya nitu
katitsankganin xankgalhi namakgalanana lata tuku nachana
xlakata nachuna xpuchina na liakxilhlakachanan, chu ni chuna
ka ti akgpulan lata akgspulapa ama chixku.
JILI CHAMAKXKULI

Wankgoy lakgkgolon pi akxni jili kaks kalakawanti, chu Wankgoy lakgkgolon pi akxni taxtuy chamakxkuli ni kataxtu chu
kajkatawila, ni kakasatanu, ni kakgamananti chu nitu katlawa ni katalakatsuwi nak xkilhtun puxkga uso kgalhtuchokgo uma lu
pala wi mintaskujut kalikgxtakgti , ama jili mat kinpuchinakan kaliwanikan tiku tsumat tlakg lapekua kamakgatatatla, pala anit
sitsima chu kalokgsma xlakata makgasitsima tlajana. usu latajuma nak chuchut chu taya chamakxkuli tama kalitaya,
na tsuku makgatatatla, nasputkgoy xlakan ama tsumat
Ama tlajana kinkalitatsekgan pala tuku tlawamaw xla lhpampaka na wankgo, nasputa xkgalhni xlakata ama
paxuwama xla wa snokgmaka pala akinin ni
chamakxkuli luwa wan chu ama tsumat tiku liya liniy.
nakgalhakgaxmataw akinin na kinka snokgan jili.
Chu chuna wankan kawanikan laktsumajan xlakata kwenta
Chu uku chuna wankan pi kaks katawilaw xlakata katlawakgolh ni katalakatsuwikgolh akxni yá chamakxkuli.
kinpuchinakan snokgma tlajana, pala ni chuna na
kinkalisitsinitaspityan.
Wakan papa´. Kiwi

Akxni mat wakan papa´mat nitlan na akxilha, nachuna tiku Wankan pi akxni chan kgantaxtunat, akxni akapulha
tatatla lama puskat usu liyana, xla tunkan kalichica spinini kimpuchinakan wankan pi palha kgalhiya kiwi nikuma wakan
lhakgat xlakata ni nalakgchan skata, xlakata nichuna natlawa xtawakat katantuxtapumikan chu katantusnokgmikan xlakata
tama skgata nalakgali, na kilhwakan ki kgasi xkilhni akxni na snokgan xutax , chu awata likatantuchimikan xa
katilakachilh. spinini lhakgat xlakata ni nayuja xtawakat.

Chu chuna wankgo lakg´kgolon pi tiku tatatla lama ka lichika Chu chuna la ukú liminkan talakapastakni lakg´kgolon xlakata
spinini lakgat xlakata nitu na lani skgata. chuna katlawaw ama kiwi nikuma mastay xtawakat xlakata tlan
chu lakwan natawakakgoy xlakata nichuna natlawakan na
tsuku yujkgoy tawakat.
Xiwan xumpi

Xwi makgtum chatuy lakgkgawasan linatalan a watiya Akxni chilh Patolh kiskujli kgalhskilh xtala Xiwan, nikuntla wi
xtawilakgolh xtsekan, chatum xwanikan Patolh chu chatum xtse xawa a tlawalh tuku wanitakilh akxni alh, Xiwan
Xiwan. Patolh xa skgalala xwanit chu Xiwan lu xa xumpi xawa kgalhtinalh pi tlawalh paks tuku wanilh xawa wanilh pi xtse
lu xa xkgono xwanit. tlan makglhkatsilh paxika, wa lilhtatalh, ama xtala Patolh
talakatsuwilh nak xputama xtse akxilhli pi ni tatsuji xma, lama
klhtatama xawa makglhkatsilh xlakata pala yalhtu xkgalhi
Makgtum xtsekan xmaklhkuma, Patolh xankgalhi tlan lhkuyat. Akxni xamalh lu kgawiwi makglhkatsilh chu kgalhskilh
xmakgtakgalha akxni xtatatla, xla xli anat skuja xwanit chu Xiwan, tuku tlawani kin tsekan, nitu kaj lhtatama pi xa nin ma,
wanilh xtala Xiwan pi kamakgtakgalhli xtse.Akxni alh skuja chu Xiwan kgalhtinalh pi nitu tlawanima watiya kaj lipaxilh xa
Patolh wanitakilh xtala Xiwan pi namachichi chuchut nak lanka chichi chuchut, akxni akxilhli Patolh chanit xliwa xtse, kilhnilh
xalu xlakata na lakgchakga xtse laki namakgxtakga lhkuyat.Ama xtala xlakata lu xa xumpi. Patolh maknulh xtse chu a xakstukan
Xiwan xlakata lu xa xumpi xwanit ni akgatakgsli tuku wanitakilh tamakgxtakgkgolh.
xtala Patolh, xla ni watiya machichilh chuchut, snun mapupilh
xawa nitu lakgchakgama xtse kaj mujulh xachatum nak xa
pupun chuchut,astalh makutulh, limakxakalh lhakgat xawa Alimakgtum, katasanilh xkumpalitiku xlakata
mamilh kxputama malhakganilh xtsujmit,ama xtse ni tatsuji nakatawayalhtata,akxni ja,e linatalan ankgolh nak xchik
tamalh. xkumpalitiku Patolh tiku lu xaskgalala wanilh xtala Xiwan,wix
lu lhuwa wayana xawa nikxni tapatsamaya klakaskin akxni akit
nakkgalhchiwinan wix lakapala nawayana, chuna tlawalh ama
Xiwan, akxni wayalhtatakgolh Xiwan akxilhli niku makika kgela
nema akgataxyulh,akxnitiya paksa klhtatamakgoka xla takicha
alh tiya xalu niku xtajuma kgela xlakata tlakg xtiwaputunkun
ama xalu xya lakatsu kxputama xkumpalitikukan akxni
xmatitaxtima anta xkgela makgxtakgli xalu akmawakalh kgela
xkumpalitiku kamastaknilh, chu kapukswa xwanit ni akxilhka
tiku titaxtulh chu xachatum kgawasa nema lu xaskgalala xwanit
wanilh xtala Xiwan, lu kimamaxaniya ch tsisa na’anaw nak chiki
maski itat tsisni xlakata ni nakatsikan tiku makgalh kgela.
Chuna minkgocha ama linatalan, lu tsisa, akxni kaputsaka yalhti
xwilakgocha.

Patolh yaj akxni lilh mapaxyalhni xtala Xiwan xlakata ankgalhi


xmamaxani. Chuna jae kgalhsputa liakgskgawin xla “ Xiwan xa
xumpi”.

You might also like