‫ت( تحت حا م ت‬ ‫)رۆژه‬ ‫امنی سازی زند ‪ :‬کردستان‬

‫کشور ﻓار ‪-‬ﺷ‬

‫‪2‬‬
‫قلم‪ :‬مال ﺳل ما ‪ 1‬و احمد ﷴپور‬
‫ترجم ‪ :‬خوشناو قا‬

‫‪CONTACT Kamal Soleimani, University Colmex, ksoleimani@colmext.mx, el Colegio de México, Carretera Picacho‬‬
‫‪ajusco, 20 ampliación, Fuentes del Pedregal, Tlalpan14110, CdMX‬‬
‫‪© 2019 Global South ltd‬‬

‫ﭼﮑ ده‬
‫از زمان انقﻼب ‪ ،١٩٧٩‬دولت اﯾران مﺠموﻋﻪای از ﺳ اﺳتﻫای پ ﭽ ده را برای آﺳ م ﻼﺳیون و‬
‫اتخاذ کرده اﺳت‪ .‬کردﻫا غال ا ﻫدف اص ﻋمل ات نظا دولت اﯾران‪،‬‬ ‫ﻫمگونﺳازی کردﻫای کردﺳتان‬
‫)رۆژﻫ ت(‬ ‫اﺳ اتژیﻫای ﻫمگونﺳازی و رژ م نظار اﯾﻦ کشور ﻫس ند‪ .‬دولت س از "ﻓتﺢ" کردﺳتان‬
‫در ﺳال ‪ ،١٩٧٩‬ﺳ داشت ا نظا کردن ﺳ ستمات ک ناح ‪ ،‬ا ﺠاد "مؤﺳسات انقﻼ " و مرا ز جد د دﯾ‬
‫و ﻓرﻫن ‪ ،‬منطق را تحت کن ل و ﺳلط خود درآورد تا مشخﺼ جمﻌی ‪ ،‬مذﻫ و ﻓرﻫن کردﺳتان را تغی‬
‫دﻫد‪ .‬اﯾﻦ مقالﻪ تﻼ اﺳت برای روشﻦ کردن ا ﻌاد ناﺳیونال سم دﯾ دولت و اش ال مختلف اﺳ اتژی‬
‫ﻫمگونﺳازی کﻪ جمهوری اﺳﻼ اﯾران برای تغی ش ل و دگرگو مناطق کرد ش ﻪ ار گرﻓتﻪ اﺳت‪.‬‬

‫تار ــخ در اﻓت مقال ‪ ١٨‬آور ل ‪٢٠١٩‬‬

‫تار ــخ ذﯾرش ‪ ١٤‬نوام ‪٢٠١٩‬‬
‫واژ ان ل دی‪ :‬نظا کردن‪ ،‬امنی ﺳازی‪،‬ناﺳیونال سم ارس‪-‬ش ﻌ ‪ ،‬کردﺳتان‬

‫[ از ط ق ا اهﻫای نظا و وﺳ ل قانون نظا اداره شود و ما ﻪگذاری‬ ‫]کردﺳتان‬

‫اقتﺼادی دولت غال ا متمرکز بر توﺳﻌ ز رﺳاخت ﻫای نظا اﺳت‪ ... .‬اﯾﻦ ا ﻂ منﺠر تق ت احساس‬
‫اشغال نظا در ب ]کردﻫا[ شده اﺳت‪.‬‬
‫‪-‬ک س ان راﺳموس الینﮓ )‪ ،(2013‬اقل تﻫای اﯾران‪ :‬م گرا و قوم ت س از خمی‬

‫مﻘدمﻪ‬
‫رئ س جمهور ﻓﻌ اﯾران‪ ،‬حسﻦ روحا ‪ ،‬در م ارزات انتخا ا خود قول داد كﻪ رو كرد‬
‫دﻫد‪ (١).‬او متﻌهد‬ ‫امنی ]دولت[ را س ت ﻪ گروهﻫای قو ]غ ﻓارس[ و ﻓرﻫنﮓ آنها تغی‬
‫شد ﺳاختار ﺳ ا ‪-‬امنی موجود را ا ﺳ ست ﻋل و ارآمد جا گ ﻦ کند کﻪ از منابع مادی و‬
‫ما ﻪ ا سا ﻓوقالﻌاده مناطق حاش ﻪ اﺳتفاده خو خواﻫد شد‪ (٢).‬اﻋ اف روحا‬
‫محروم ت و مس ث شدن غ ﻓارسﻫا‪ ،‬واقﻌ تﻫای اﺳا راجع ﻪ را طﻪ ب حا م ت و جوامع‬
‫غ ارس‪-‬ش ﻌ مادون را خو شان دﻫد‪ .‬اظهارات روحا نﻪ تنها شان دﻫد كﻪ غ‬
‫شوند‪ ،‬ل ﻪ اﯾﻦ واقﻌ ت را ن اث ات كند كﻪ ﺳ اﺳتﻫای‬ ‫ﻓارسﻫا ﻪ ﻋنوان تهد د تل‬
‫جمهوری اﺳﻼ اﯾران بر اﺳاس محروم ﺳازی آن جوامع بنا شده اﺳت‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬حسﻦ تﻌﺒ‬
‫ـ ـﺢ وجود تار ـ ـخ طوﻻ محرومﺳازی غ خودیﻫای‬ ‫ارآمد" ﻪ تأﯾ د‬ ‫" ک ﺳ ستم ﻋل‬
‫غ ﻓارس پردازد‪ ،‬کﻪ در ادام مورد حث قرار خواﻫد گرﻓت‪.‬‬
‫در اﯾﻦ مقال ‪ ،‬ﺿمﻦ تحقیق در مسئل کرد‪ ،‬قﺼد دار م را طﻪ م ان »اﺳﻼم گرا « و‬
‫م گرا را در اﯾران توﺿیﺢ دﻫ م‪ .‬تمرکز ما مسئل کردﺳتان ﻪ دل ل اﯾﻦ واقﻌ ت شگفتانگ‬
‫‪ ٤٠‬ﺳال گذشتﻪ‪ ،‬کردﺳتان تنها نمونﻪ وﺿﻌ ت اﺳ ثنا )در مفهوم نظ قانون‬ ‫اﺳت کﻪ‬
‫ارل اشم ت( بوده اﺳت‪" .‬جامﻌﻪ کرد شاﻫد اﻻت ﻦ تﻌداد مﺠازات اﻋدام س ت ﻪ ﺳاﯾر‬

‫‪1‬‬
‫‪el Colegio de México, Carretera Picacho ajusco, Tlalpan, CdMX‬‬
‫‪2‬‬
‫‪university of Massachusett-amherst, amherst, Ma, USA‬‬
‫‪1‬‬
 ‫‪.(٢٠١٨،١١‬‬ ‫گروهﻫای اقل ت قو بوده اﺳت ‪) "...‬گزارش ﺳاﻻنﻪ م سار ای ﻋا حقوق‬
‫در جمهوری‬ ‫از ل زندان ان ﺳ ا‬ ‫ن‬ ‫صورت تق‬ ‫ﻫمﭽن "زندان ان ﺳ ا کرد ‪...‬‬
‫اﺳﻼ اﯾران را شک ل دﻫند‪(٣)"...‬‬
‫‪ ،‬بتوان م ﺳ اﺳتﻫای امنی ﺳازی‬ ‫ام دوار م کﻪ ا برر مردم شناخ وﺿﻌ ت کردﺳتان‬
‫جمهوری اﺳﻼ اﯾران و رو کرد مرکز س ت ﻪ کردﺳتان را روشﻦ کن م‪ .‬منظور ما از "مرکز" ‪ -‬ﻋﻼوه بر‬
‫نهاد دولت ‪ -‬ل دﺳت اهﻫای ﻓکری و ﻓرﻫن ‪-‬اجتما اﺳت کﻪ ﻋمل دولت در کردﺳتان را قانو و م وع‬
‫کند‪ .‬ﻫمﭽن ﻫدف ما اﯾﻦ اﺳت کﻪ شان دﻫ م اﺳﻼمگرا دان صورت ک تﺼور شود در خﺼوص‬
‫ً‬
‫قوم ت نظری ام مشخﺺ و مضیق دارد و وق اﺳﻼم در قدرت اﺳت‪ ،‬محدود تﻫای اخﻼ ذا آن‬
‫ﻪ خو در مﻌرض د د قرار گ د‪ .‬اﺳﻼم ن تواند ا اقوام غ خودی د گر ﻪ مانند برادران مسلمان‬
‫مساوی رﻓتار کند‪ .‬اﻋمال حا مان اﺳﻼمگرا ﻋنوان مثال در اﯾران و ترک شواﻫدی دﺳت داده اﺳت کﻪ‬
‫آنها مرزﻫای ﺳ ا مورد نظر ناﺳیونال سم دول را درو کرده و خ از ارا و ماﻫ ت خود ت د ل‬
‫کند )ﺳل ما‬ ‫کردهاند‪ .‬اﯾﻦ درو ﺳازی‪ ،‬ﻪ ن ﻪ خود‪ ،‬مرزﻫای تفس اﺳﻼمگرا ان از دﯾﻦ را تﻌی‬
‫‪.(١٠-١٥ ،٢٠١٧‬‬
‫قراﯾﻦ و ا ﻂ‪ ،‬بی ش‬ ‫ﻋ رغم وجود ﻋن پیوﺳت در اند شﻪ دﯾ اﺳﻼ ‪ ،‬تأث ات وا ست‬
‫دﯾ اﺳﻼمگرا ان را دگرگون کند‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬مانند ﺳاﯾر تﻼشﻫا و ﻓﻌال تﻫا مﻌرﻓت شناخ د گر‪،‬‬
‫تفس ﻫای مذﻫ اﺳﻼمگرا ان تحت تاث و ژ ﻫای زما قرار دارند‪ .‬تﺠ ﻪ اجتما و ﺳ ا و ﻓرﻫن‬
‫کردﻫا ﻪ ﻋنوان غ خودی اقل ت در جمهوری اﺳﻼ ﻪ ﻋنوان نمونﻪ ارز چن واقﻌی خود را شان‬
‫دﻫد‪ .‬از س اری جهات‪ ،‬تﺠ ﻪ کردﻫا تحت حا م ت حکوم مذﻫ ‪ ،‬مشا ﻪ تﺠ ﻪ ﺳاﯾر جوامع کرد‬
‫تحت اﺳتﻌمار داخ در جاﻫای د گر اﺳت‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬در دو خش اول اﯾﻦ مقالﻪ‪ ،‬ﻪ ارائﻪ ﻚ د د اه نظری‬
‫در مورد ناﺳیونال سم دول دﯾﻦ محور‪ ،‬ر شﻪﻫای آن و روشﻫا و ﺳ اﺳتﻫای گونا ون ت ﻌ ﺾآم در‬
‫اﯾران برای کوب آنﭽ ک حا از كرد بودن اﺳت‪ ،‬پرداز م‪.‬‬
‫ﻪ منظور ارائﻪ تﺼ ری جامعتر از امنی ﺳازی زند در کردﺳتان‪ ،‬از مقدار قا ل توج از‬
‫دادهﻫای تﺠر اﺳتفاده کردها م‪ .‬مطالﻌﻪ ما از بی شﻫای رشتﻪﻫای مختل از جملﻪ مردم شنا اﺳتﻌمار‬
‫الهام گرﻓتﻪ اﺳت )کوﻫﻦ ‪١٩٩٦‬؛ اﺳتورم ‪٢٠١٧‬؛ م گنولو و والش ‪ .(٢٠١٨‬دون شک‪ ،‬ا مﺒود ادب ات‬
‫مواجﻪ ﻫس م‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻼوه بر‬ ‫پژوﻫ و ﻋل در س اری از جن ﻪﻫای زند کردﻫا در کردﺳتان‬
‫اﺳتفاده از دادهﻫای موجود‪ ،‬ما ﻪ شدت ﻪ تحق قات قومن اری خود ات ا کردها م‪ .‬از آنﺠا کﻪ اﯾﻦ منطقﻪ ﻪ‬
‫ن سند‪ ،‬ا ﻪ رۆژﻫ ت دﺳ‬ ‫شدت امنی اﺳت‪ ،‬پژوﻫشگران غ بو و کسا کﻪ ﻪ ز ان ان ل‬
‫محدودی آن دارند‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻪ جای اتخاذ ﻋرف مرﺳوم "قومن اری ﺳن " )دن ﻦ‬ ‫ندارند ا دﺳ‬
‫‪ (٢٧ ،١٩٨٩‬نوشتار ما ب ش ا "تحقیق ک در ز ر آ ش" مطا قت دارد )دن ﻦ ‪.(٢٠٠٩‬‬
‫در اﯾﻦ تحقیق‪ ،‬از رو کرد چندرو اﺳتفاده شده اﺳت کﻪ ﻪ ما اﯾﻦ ام ان را دﻫد تا از‬
‫و ک اﺳتفاده کن م‪ .‬ما چﻪ ﻪ صورت رو در رو و چﻪ در ب ش‬ ‫مﺠموﻋ ای از اﺳ نتاجﻫا و دادهﻫای‬
‫موارد از ط ق اﺳ ا ﭗ‪ ،‬وا سآپ و ﺳاﯾر وﺳا ل ارت ا ال ون ‪ ،‬ا دا شﺠ ان‪ ،‬مﻌلمان‪ ،‬اﺳات د دا ش اه‬
‫و اﻋضای جامﻌ روحان ت مﺼاح ﻪﻫای متﻌددی انﺠام داد م‪ .‬ﻪ دل ل روا ﻂ و ارت اطات ما ا منطقﻪ مورد‬
‫نظر‪ ،‬چن مﺼاح ﻪﻫا ام ان ذﯾر شد‪.‬‬
‫وع خواﻫ م کرد تا راهﻫای‬ ‫ما ا ک حث مخت در مورد م ا نظری ناﺳیونال سم دﯾ ار‬
‫از قومن اری تار م وط امنی ﺳازی دول‬ ‫تأث گذاری آن بر کردﻫا را شان دﻫ م‪ .‬ﻌد از آن ترﺳ‬
‫آموزش دﯾ و "ﺳکوﻻر" ارائﻪ دﻫ م‪ .‬ما ﻫمﭽن در اﺳ اتژی دولت برای از ب بردن ﻫمﻪ ﻋﻼئم کردبودن‬
‫موش ا خواﻫ م کرد‪ .‬تحقیق ما در مورد امنی ﺳازی زند کردﻫا‪ ،‬تحت چند ﻋنوان و ﻓﺼل مختلف‬
‫انﺠام خواﻫد شد تا ماﻫ ت ﻫمﻪ جان ﻪ ﺳ اﺳتﻫای دولت طور امل توﺿیﺢ داده شود‪ .‬ما اﺳتدﻻل‬
‫خواﻫ م کرد کﻪ ﺳ اﺳتﻫای م وط ﻪ ار ‪-‬ش کردن آموزش و پرورش دول ا گس ش نظا و‬
‫محدودﺳازی کردﻫا در انﺠام ﻓﻌال تﻫای روزمره خود ﻫدف چند ار جامﻌﻪ کرد ارت اط دارد‪.‬‬

‫جمهوری اسﻼ و ناسیوناﻟ ﺴﻢ ارس‪-‬ﺷ ﻌﻪ‬

‫در چند دﻫﻪ اول قرن ب ستم شاﻫد طغ ان اش ال گونا ون ناﺳیونال سم ﻓار در اﯾران بود م‪.‬‬
‫ا رچﻪ در اوا ل قرن ب ستم مواردی از اختﻼف ب ناﺳیونال سم مذﻫ و ﺳکوﻻر ﻓار قا ل مشاﻫده بود‪،‬‬
‫کردند گزارش خود را از گذشتﻪ کدﺳت اﯾران و »تک بودن‬ ‫اما ﻫر دو ن ع ناﺳیونال سم ﻫمواره ﺳ‬

‫‪2‬‬
 ‫مل ت« ارائﻪ دﻫند‪ .‬متفکران ﻓارس از آن زمان بر خاﺳت اه س ار کهﻦ ﻫ ت ﻓار تا د کردهاند و آن را ﻪ‬
‫ﻋنوان ﻫ ت ﻫمﻪ اﯾران ان مﻌر كردهاند )برای اطﻼﻋات ب ش رج ع کن د ﻪ وز ری ‪١٩٩٣‬؛ مرﻋ‬
‫‪٢٠٠٨‬؛ امانت ‪٢٠٠٩‬؛ وجدا ‪٢٠١٥‬؛ مت ‪-‬ﻋسگری ‪ .(٢٠١٨‬اﯾران ان تحت تأث مس ق غر و‬
‫گفتمان ات مون ال س پهلوی‪ ،‬در درجﻪ اول اﯾران را ﻪ ﻋنوان کشوری تﺼور کنند کﻪ تمدن آن ﻫزاران‬
‫‪٢٠١٦‬؛ ﺳل ما و‬ ‫ﺳال ا ک ﻫ ت کنواخت و پیوﺳت زنده مانده اﺳت )وز ری ‪١٩٩٣‬؛ ﺿ ا‪-‬ابراﻫ‬
‫ﷴپور ‪ .(٢٠١٩‬ا ظهور ﺳلسلﻪ پهلوی‪ ،‬گفتمان ناﺳیونال سم اﯾرا ﻪ پروژهای غالب ت د ل شد کﻪ ﻫدف‬
‫آن ﺳاخت ک ﻫ ت رش ای و اص ل کهﻦ اﺳت "کﻪ بر روی مات س ز ان‪ ،‬تار ـ ـخن اری انتخا و‬
‫ناﺳیونال سم ﻓارس محور کﻪ د گر اقل تﻫای قو را ناد ده گ د" بنا شده اﺳت‪) .‬بروجردی ‪،٢٠٠٧‬‬
‫‪ .(٤٣‬اﯾﻦ ن ع تار ــخن اری غ ا ا مراجﻌﻪ ﻪ بر خرا ﻫای اﺳتا ‪ ،‬گذشتﻪ مطلوب و مورد نظر خود را‬
‫ﻪ دﺳت آورده و ا جﻌل تار ــخ‪ ،‬روا ت اص ل ﻓار را از ط ق آموزش و پرورش و ﺳاﯾر ابزار و‬
‫خورد ﻋموم داده اﺳت‪.‬‬ ‫دﺳت اهﻫای دول‬
‫ﻫمﭽن در ن مﻪ اول قرن ب ستم روشنفکران مح گرای ﺿد غر ‪ ،‬کﻪ ﻋمدتا" تحت تأث‬
‫برآوردند و ذﯾرش اﻓ ار و گرا شﻫای "غر " را‬ ‫آر اﯾ سم آلما بودند )مت ‪-‬ﻋسگری ‪(٢٠١٨‬‬
‫چالش کش ده و آن را غ زد نام دند‪ .‬گرا ش غرب ﻪ و ژه توﺳﻂ جﻼل آل احمد ا ارگ ی واژه‬
‫انتقادی و مخرب غ زد ﻪ چالش کش ده شد ) خشنده ‪٢٠١٥‬؛ م ﺳ ا ‪ .(٢٠١٧‬ا اﯾﻦ حال‪ ،‬ﻫم‬
‫نخ ان طرﻓدار غرب و ﻫم متفکران مح گرا از ط ق پروژه ﻓار ﺳازی ﺳاخت و اجرای "ﻫ ت م "‬
‫متﻌهد و ﻫمگرا ا ماندند )بروجردی ‪ .(١-٥ ،١٩٩٧‬ﻫر دو ج ان ﻫمواره "مل ت" اﯾرا را شیوهای‬
‫روشﻦ و ابهام ﻓار محور تﺼور و تﻌ ف کردهاند‪ .‬ﻪ ﻫم دل ل اﺳت کﻪ ح متفکران ﻓارس طرﻓدار‬
‫ق د و خو د ﻫ ت ﻓار را مﻌادل مل ت اﯾرا و در تقا ل ا‬ ‫توانند چن‬ ‫جمهوری اﺳﻼ ن‬
‫غ ﻓارسﻫای مح دانند‪ .‬برای نمونﻪ نﻌمتﷲ ﻓاﺿ را در نظر گ د کﻪ ادﻋا کند موﺳسات دول‬
‫پهلوی مانند "ﻓرنگستان قﺼد داش ند زان و ادب ات مردم ﻓارس را برای الودن و خالﺺ کردن زان ﻓار و‬
‫تق ت ﻫ ت م در تقا ل ا ﺳاﯾر ﻫ تﻫای قو و منطقﻪای ار گ ند" )ﻓاﺿ ‪ .(٥٣ ،٢٠٠٦‬اﯾﻦ ادﻋا‬
‫تأث ناﺳیونال سم بر اند شﻪ مدرن اﺳﻼ را شان دﻫد‪ .‬چن ادﻋا تأث ناﺳیونال سم بر اند شﻪ‬
‫مﻌا اﺳﻼ را شان دﻫد‪ .‬اﯾﻦ تاث ﻪ و ژه س از قدرت رﺳ دن اﺳﻼم گرا ان و شک ل دولت‬
‫اﺳﻼ آش ار شد‪.‬‬
‫مسلمانان مﻌا )اﺳﻼم گرا ان ا د گر مسلمانان( در قالب و ال وی ناﺳیونال سم ﻋمل کنند و‬
‫بنابراﯾﻦ گفتمان مذﻫ خود را ا گفتمان ناﺳیونال س پیوند دﻫند )ن اه کن د ﻪ دﯾو ‪٢٠١٣‬؛ ﺳل ما‬
‫‪ .(٣٢-٢٠١٦،٤١‬ال وی ناﺳیونال س )‪ (٤‬نحوه درک و تفکر مسلمانان از ملت را ش ل دﻫد و آنها را قادر‬
‫ﺳازد تا تفاوتﻫای قو نژادی خود را منط جلوه دﻫند )ﺳل ما ‪ .(١-١٦ ،٢٠١٧‬اﯾﻦ ال وی پ امدﻫای‬
‫مه دارد ز را ﻪ ﻋنوان س و زمینﻪ جهد مﻌرﻓت شناخ اﺳﻼ و تفس مسلمانان از اﺳﻼم ﻋمل‬
‫کند‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬از س اری جهات‪ ،‬دامنﻪ و مرزﻫای اند شﻪ دﯾ مدرن مسلمانان وﺳ ل اﯾﻦ ال و تﻌی‬
‫شود‪ (٥) .‬اﯾﻦ ور ات مﺒت بر ال و‪ ،‬زمینﻪ اﺳا تﻌامل ب اند شﻪ دﯾ مدرن اﺳﻼ و م گرا را‬
‫شک ل دﻫد‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬ا ر لحﻦ شد د مذﻫ اﺳﻼمگرا ان را ناد ده گ م‪ ،‬متوجﻪ ش م کﻪ آنها ن در‬
‫مدﯾ ت دﯾﻦ و نحوه برخورد ا د گر قوم تﻫا‪ ،‬اﺳ اتژیﻫا را اتخاذ کنند کﻪ ش ﻪ رو کردﻫای‬
‫کشورﻫای غ اﺳﻼ اﺳت‪.‬‬
‫جمهوری اﺳﻼ اﯾران برخﻼف ﺳلسلﻪ پهلوی ‪ -‬کﻪ ا م گرا ﺳکوﻻرتر شناخت شده بود‪ -‬ا‬
‫ک ناﺳیونال سم مذﻫ اﯾرا ‪ -‬ش قا ل توص ف اﺳت کﻪ ر شﻪ در تحوﻻت اواخر قرن نوزدﻫم اﯾران‬
‫دارد‪ .‬اﺳﻼم گرا ان از ﺳال ‪ ١٩٧٩‬در اﯾران و جاﻫای د گر‪ ،‬ﻓرص برای حکومتکردن و ارائﻪ ال وﻫای‬
‫حکومتداری جا گ ﻦ دﺳت آوردند‪ .‬شکست حکومتداری مناﺳب آنها‪ ،‬ناﺳازاری اﺳا اﺳﻼمگرا ان‬
‫در اند ش دن ﻓراتر از "ن ع ا دهآل" ﺳ ستم حکومتداری‪ ،‬ﻌ دولت ملت‪ ،‬را شان داد‪ .‬اﺳﻼم گرا ان‬
‫کنند قوان کشور خود را مذﻫ تر کنند‪ .‬ا اﯾﻦ حال آنها در‬ ‫ﻫن ا ک قدرت را در اخت ار گ ند‪ ،‬ﺳ‬
‫غل ﻪ بر خواﺳت و محدود تﻫای اﻋمال شده توﺳﻂ اقوام غالب در چارچوب م خود‪ ،‬شکست‬
‫چشمگ ی خوردهاند‪ .‬ﻫمانطور کﻪ در ادام شان داده شود‪ ،‬جمهوری اﺳﻼ اﯾران نﻪ تنها تﻼش کرده‬
‫اﺳت تا ﻪ ﻋنوان ک دولت ﻫمگون ار ‪ -‬ش ﻋمل کند ل ا مقا سﻪ آن ا کشورﻫای ﺳکوﻻر‬
‫ﻫمسا ﻪ‪ ،‬ثا ت شده اﺳت کﻪ ح در مقا ل گرا شات ﺳ ا ‪ ،‬ﻓرﻫن و ز ا اقوام د گر خود متﻌﺼبتر و‬
‫گذشتتر ن ﻫست‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫"ﻓتﺢ" و امنی سازی كردستان‬
‫ﻪ ﻋنوان ﻓتﺢ‬ ‫در گفتمان جمهوری اﺳﻼ ‪ ،‬اغلب از اشغال نظا و امنی ﺳازی كردﺳتان‬
‫كردﺳتان اﺳم برده شود )تﺼ ر ‪ .(١‬اﯾﻦ مفهوم دارای ک دﻻلت مذﻫ قوی اﺳت و ﻪ واقﻌ ﻓتﺢ مکﻪ‬
‫و نابودی تپرﺳ توﺳﻂ پ ام اﺳﻼم در ﺳال ‪ ٦٢٩‬م ﻼدی اشاره دارد‪" (٦).‬ﻓتﺢ کردﺳتان" ا ﻓتوای‬
‫جهاد خمی ﻋل ﻪ کردﺳتان‪ ،‬در اوت ‪ ١٩٧٩‬آغاز شد )کﻌ ‪ .(٦١-٩ ،٢٠١٥‬از ﺳال ‪١٩٧٩‬رﻓتار جمهوری‬
‫اﺳﻼ ا کردﻫا و تار خﭽﻪ رو کرد دولت ممکﻦ اﺳت در مراحل مختلف ﻪ صورتﻫای متفاوت جلوهگر‬
‫ﻼن دولت در ق ال جوامع تحت ﺳلطﻪ )مانند اﻋراب ‪ ،‬ل چ و کردﻫا(‬ ‫شده اشد‪ .‬ا اﯾﻦ وجود‪ ،‬خﻂ م‬
‫دون تغی ا مانده اﺳت‪.‬‬
‫در دﻫﻪ ‪ - ١٩٨٠‬س از "ﻓتﺢ كردﺳتان" ‪ -‬ﺳ اه اﺳداران انقﻼب اﺳﻼ و س ﻫا ﻋامل اجرا‬
‫حا م شدند‪ .‬دﺳت اهﻫای امنی‬ ‫" ازﺳازی اقتﺼادی" شدند و بر خشﻫای اقتﺼادی دول و خﺼو‬
‫دول مانند ﺳ اه و سیج س از ﻪ دﺳت گرﻓ کن ل منطقﻪ‪ ،‬وع نظا ﺳازی کردﺳتان کردند‪ .‬دهﻫا‬
‫ﻫزار ش ﻪ نظا و ﻫم ار کرد طرﻓدار رژ م‪ ،‬کﻪ در ز ان کردی ﻪ جاش مشهور ﻫس ند‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳازمانﻫا‬
‫اﺳتخدام شدند‪ (٧) .‬اقتﺼاد مح کردﺳتان ‪ -‬کﻪ ﻋمدتا بر محور کشاورزی و پرورش دام اﺳتوار بود ‪ -‬در‬

‫در کردﺳتان‬ ‫ش ل ‪ .١‬ک تا لو کنار جادهای مﻌمول ک گ د ق ل از امبرداش‬

‫خون شهدا اﺳت‪.‬‬ ‫وﺿو گ د چرا آغشت‬
‫‪(http://www.daliranekordestansaghez.com/dnkht.aspx).‬‬
‫جنﮓ اﯾران و ﻋراق آﺳ ب د د‪ .‬دولت ﻪ بهانﻪ از ب بردن ﺿد انقﻼب و دشمنان امن ت‪ ،‬دﺳ‬
‫کشاورزان کرد را ﻪ کوﻫستان ممن ع کرد و خش بزر از زم ﻫای کشاورزی و مراتع را ﻪ مزارع م ت د ل‬
‫نمود‪.‬‬
‫تا ﻪ امروز‪ ،‬م ان دقیق ب ش از ‪ ١٦‬م لیون م زمی مﺠهول ا مانده اﺳت‪ ،‬و مساح برابر ا‬
‫‪ ٤‬م لیون و دو ست ﻫزار ﻫکتار ن پوش ده از م ﻫای زمی شده اﺳت)‪) (٨‬جدول ‪ ١‬را ب ی د(‪ .‬ﻪ اﯾﻦ‬
‫از اران اقتﺼاد‬ ‫ترت ب‪ ،‬دولت ﻪ طرز چشمگ ی از ام ان پرورش حیوانات اﻫ مانند گوﺳفند و بز ک‬
‫روﺳتا کردﺳتان را شک ل دﻫد اﺳت اﺳت‪ .‬ﻫم اری ﺳ ا و نظا ) ﻪ ﻋنوان جاش( ا دولت ﻪ‬
‫منﺒع اص درآمد ت د ل شده و در بر مناطق‪ ،‬اﯾﻦ تنها را اﺳت کﻪ کردﻫا توانند در "پروﺳ‬
‫قانو ‪/‬ﺳ ا " کشور مشارکت داشت اشند‪.‬‬

‫درصد‬ ‫تﻌداد‬ ‫استان‬

‫‪٩٫٢٣‬‬ ‫‪٨٨٩‬‬ ‫کردستان )استان(‬
‫‪١٫١٦‬‬ ‫‪٥٩٦‬‬ ‫ا ﻼم‬
‫‪١٫١٢‬‬ ‫‪٤٥١‬‬ ‫خوزستان‬
‫‪٣٫٣٤‬‬ ‫‪١٢٧٣‬‬ ‫کرما شاه‬
‫‪٣٫١٣‬‬ ‫‪٤٩٤‬‬ ‫آذر ا جان غر‬
‫‪٣٫٠‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫نوار مرزی‬
‫‪١٠٠‬‬ ‫‪٣٧١٣‬‬ ‫جمع ل‬
‫و تلفات ا سا )‪ .(٢٠٠٦‬تهران‪ :‬پژوﻫشکده‬ ‫جدول ‪ .١‬تﻌداد ق ان ان م ﻫای زمی )‪ (١٩٨٨-٢٠٠٣‬منﺒع‪ :‬انفﺠار م‬
‫مهند و ﻋلوم پزش جان ازان‪.٧٧ ،‬‬
‫‪4‬‬
‫انتخاب ﷴ خات در ﺳال ‪ ١٩٩٧‬ﻪ دل ل گفتمان جامﻌﻪ مد ‪ ،‬رﺳانﻪﻫای آزاد و ک تگرا کﻪ‬
‫منﺠر ﻪ شکوﻓا ﻓﻌال ت دا شﺠو برنام ر زی شده و پر جنب و جوش و ﻓضای مطﺒوﻋا ن مﻪ آزاد شد‪،‬‬
‫در کردﺳتان ا اﺳتق ال ز ادی رو رو گرد د‪ .‬در اﯾﻦ مدت‪ ،‬قوان ﺳختگ انﻪ رﻋا ت پوشش اﺳﻼ متﻌادلتر‬
‫شد و تفک کج سی ا شدت م ی اﻋمال گرد د‪ .‬ﻪ و ژه جوانان کرد‪ ،‬از اﯾﻦ ازشدن س ﻓضای ﺳ ا‬
‫بهره بردند‪ .‬برای اول ار کردﻫای اﯾران مان کردند کﻪ ام ان دارد دون م ارزات مسلحانﻪ حقوق ﺳ ا‬
‫خود برﺳند‪ .‬ا اﯾﻦ وجود‪ ،‬ﻪ زودی مشخﺺ شد کﻪ ن ا د تغی در گفتمان دولت را دل ل تغی در ﺳ اﺳت آن‬
‫در ق ال جوامع تحت ﺳلطﻪ تل کرد‪ .‬در اﯾﻦ دورهﻫای ظاﻫرا "ﻓرخنده اصﻼحات"‪ ،‬نامﻪ محرمان ای ب ون‬
‫درز پ دا کرد کﻪ ﻋموما ﻪ ﻋنوان خشنامﻪ دولت برای تغی اﻓت جمﻌی در مناطق نفت خ ﻋرب ش تل‬
‫شد و اﻓشای آن منﺠر ﻪ درگ یﻫای خون ب مردم و ن وﻫای دول در آن منطقﻪ گرد د‪ (٩).‬وق اﯾﻦ‬
‫از مﻌاونان خات س ت داده‬ ‫رﺳوا ننگ مورد توجﻪ ﻋموم قرار گرﻓت ﻼﻓاصل ﻪ ﷴﻋ ا ط ‪،‬‬
‫شد‪ .‬وی ﻌدا نقش خود در آن را ان ار کرد‪(١٠).‬‬
‫ا قدرت رﺳ دن محمود احمدینژاد در ﺳال ‪ ،٢٠٠٥‬ﻫمﻪ ام دﻫا ام ان ذﯾری اصﻼح ﺳ ستم در‬
‫نطف خف شد‪ .‬احمدینژاد در دو انتخا ات متوا مهند شده پ وز شد‪ .‬در نخست دوره ر اﺳت جمهوری‬
‫شاﻫد رو دادﻫای خش بود م ﻋنوان مثال ن وی انتظا شوان قادری را ا طناب ک وانت ست و او‬
‫را زنده در داخل شهر مها اد دن ال خود کش د‪ .‬نتاﯾج انتخا ات دوره دوم احمدی نژاد اﻋث اختﻼف شد و‬
‫جن ش ﺳ را ﻪ وجود آورد‪ .‬ﻪ زودی رﻫ ان اﯾﻦ جن ش تحت ازداشت خان قرار گرﻓتند و متهم ﻪ تح ک‬
‫جامﻌ )ﻓتن ( شدند ‪-‬اصطﻼ کﻪ در طول تار ـ ـخ اﺳﻼم برای توج ﻪ خشونت حا مان مسلمان ﻪ ار رﻓتﻪ‬
‫اﺳت‪.‬‬
‫مردم کردﺳتان ا جن ش ﺳ ﻫمراه شدند‪ .‬م کردﻫا در ﻋدم ش ی ا از جن ش ﺳ ﻪ دل ل‬
‫ترس گس ده از خشونت شد دتر دولت ﻋل کردﻫا‪ ،‬شدت ا ش رژ م در کردﺳتان نظا شده و از ﻫمﻪ‬
‫مهمتر‪ ،‬ش ی ا تار ط ق حا م ارس ش ﻌﻪ از دولت بود‪ .‬در بر موارد‪ ،‬روشنفکران اﯾرا مق م خارج‬
‫از کشور ح از احمدینژاد دﻓاع کردند و او را رئ س جمهور منتخب دموکرات ک اﯾران دا س ند‪ .‬در‬
‫شد‪،‬‬ ‫ب ان ﻪ ﻋمو انﺠمﻦ دا شﺠ ان اﯾران‪ ،‬ک در وا ش ﻪ رئ س دا ش اه لمﺒ ا‪ ،‬بولینگر‪ ،‬من‬
‫احمدی نژاد "رئ س جمهور منتخب دموکرات ک" اﯾران نام ده شده اﺳت‪ (١٢).‬ﻫمﭽن ‪ ،‬حم د د ا‬
‫)‪ ،(٢٠٠٧‬آ اد دﻫﻦدر ده ست لو ارس‪ ،‬مقالﻪای من کرد کﻪ در آن ادﻋا کرده بود کﻪ احمدینژاد‬
‫دﻓاع گس ده از حکومت اﺳﻼ اﯾران‬ ‫ن ک د کتاتور ل ک مقام رﺳ منتخب اﺳت‪ (١٣).‬د ا‬
‫برخاﺳت و اظهار داشت کﻪ "جمهوریای کﻪ احمدینژاد نماﯾنده آن اﺳت حکومت روحانیون و خدا اﺳت‪،‬‬
‫و اﯾﻦ حکومت دﯾ ا تقس م س ار پ ﭽ ده قدرت ار کند‪ ...‬کﻪ ﻪ نظر رﺳد بولینگر ﻫیﭻ چ ی از آن‬
‫ن داند"‪(١٤).‬‬
‫انتخا ات ﺳال ‪ ٢٠١٣‬ک منﺠر پ وزی رئ سجمهور ﻓﻌ ﻌ روحا شد تغی ی در‬
‫ﺳ اﺳتﻫای حکومت اﺳﻼ س ت ﻪ غ ﻓارسﻫا ا ﺠاد نکرد‪ .‬روحا در م ارزات انتخا ا خود اﻋ اف‬
‫كرد كﻪ جمهوری اﺳﻼ اﯾران بر اﺳاس اصول ﺳ ا خا بنا شده اﺳت كﻪ شهروندان غ ﻓارس در آن‬
‫جا ا ندارند‪ .‬ﻋل غم اﯾﻦ اﻋ اف ح تانگ ‪ ،‬دولت وی در ﻋمل ﻫیﭻ تفاو ا پ ش ن ا ش نداشتﻪ‬
‫اﺳت‪ .‬وی ﻪ تق ت ن وﻫای نظا در کردﺳتان ادامﻪ داد و در دوره ر اﺳتجمهوری وی اﻋدام ﺳ ﻫا‪،‬‬
‫کردﻫا و اﻋراب ش ﻌﻪ ﻪ م ان قا ل توج اﻓزا ش اﻓت‪ .‬در حق قت‪ ،‬ت اندازی کورکوران و دون تماﯾز ﻪ‬
‫کول ﻫای کرد در زمان دولت تدب و ام د رئ س جمهور روحا شدت اﻓتﻪ اﺳت )ن اه کن د ﻪ جدول ‪(٢‬‬
‫ک نکتﻪ قا ل توجﻪ اﯾﻦ اﺳت کﻪ در ﻫمﻪ اﯾﻦ موارد‪ ،‬موﺿع نخ ان ﻓارس ﻪ طور مطابق ا‬
‫ﻋمل رد دولت بوده اﺳت‪ .‬ب درک و ن اه دولت و نخ ان اﯾرا در را طﻪ ا کردﻫا تفاوت مﻌ داری وجود‬
‫ندارد )ﺳل ما و ﷴپور ‪ .(٢٠١٩‬در حا کﻪ گروهﻫای اپوزسیون ﻓارس ﻪ طرز تحس آم ی از ﻓﻌاﻻن‬
‫ﻦ ﺳتوده دﻓاع کنند اما آنها در مورد آ شزدن و قتل چهار ﻓﻌال مح ﻂ‬ ‫ﻓارس مانند‬ ‫حقوق‬
‫ف اجور و دوﺳتا ش در ﺳال ‪ ٢٠١٨‬امﻼ" ﺳکوت کردند‪ (١٥).‬ﻪ و ژه‪ ،‬ﺳکوت آنها‬ ‫ز ست کرد ﻌ‬
‫در مورد تﻌق ب و آزار زندان ا چون ز ب جﻼل ان‪ ،‬و دورود ان‪ ،‬ﻋثمان مﺼط پور و ﷴ نظری –‬
‫اﺳت‪ -‬ا کشتار روزانﻪ کول ان ک تﻼش ﻫماﻫنﮓ و‬ ‫ک از ﺳال ‪ 1994‬زندا ﺳ ا‬ ‫شخ‬
‫برنام ر زیشده اﺳت‪ " .‬ا نخ ان دا ش ا و روشنفکران اﯾران ﻫن ام مواجهﻪ ا مطال ات م وط ﻪ‬
‫حقوق اقل تﻫا‪ ،‬اغلب ا ترس و احت اط وا ش شان دﻫند" )الینﮓ ‪ .(٢ ، ٢٠١٣‬خﺼومت جامﻌﻪ‬
‫از حقوق غ ﻓارسﻫا محدود ن ست‪ .‬ل ا حقوق غ ﻓارسﻫا ﻪ ﻫر ﻓرم و‬ ‫حا م تنها ﻪ انواع خا‬
‫‪5‬‬
‫اﺳ اتژی جمهوری اﺳﻼ اﯾران برای نظا کردن پ امون غ ﻓارس‬ ‫مسئل‬ ‫ش دشمﻦ اﺳت و ﻫم‬
‫خود‪ ،‬م وﻋ ت خشد‪.‬‬

‫جدول ‪ :٢‬تﻌداد کوﻟ های کشت ا مجروح )‪(٢٠١٩_٢٠١٥‬‬

‫جمع ل‬ ‫سال‬
‫‪2019‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫شمار‬ ‫مرگ‬ ‫مورد‬
‫‪100%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪100%‬‬ ‫درصد در مورد‬
‫‪0.2%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0%‬‬ ‫‪0.2%‬‬ ‫درصد از ل‬
‫‪567‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪226‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪19‬‬ ‫شمار‬ ‫زخ‬
‫‪100%‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪39.9%‬‬ ‫‪26.1%‬‬ ‫‪8.6%‬‬ ‫‪3.4%‬‬ ‫درصد در مورد‬
‫‪61.2%‬‬ ‫‪13.5%‬‬ ‫‪24.4%‬‬ ‫‪16%‬‬ ‫‪5.3%‬‬ ‫‪2%‬‬ ‫درصد از ل‬
‫‪358‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪49‬‬ ‫شمار‬ ‫کشت‬
‫‪100%‬‬ ‫‪14%‬‬ ‫‪35.5%‬‬ ‫‪24.6%‬‬ ‫‪12.3%‬‬ ‫‪13.7%‬‬ ‫درصد در مورد‬
‫‪38.6%‬‬ ‫‪5.4%‬‬ ‫‪13.7%‬‬ ‫‪9.5%‬‬ ‫‪4.7%‬‬ ‫‪5.3%‬‬ ‫درصد از ل‬
‫‪927‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪353‬‬ ‫‪236‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪70‬‬ ‫شمار‬ ‫جمع‬
‫‪100%‬‬ ‫‪18.9%‬‬ ‫‪38.1%‬‬ ‫‪25.5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪7.6%‬‬ ‫درصد در مورد‬
‫‪100%‬‬ ‫‪18.9%‬‬ ‫‪38.1%‬‬ ‫‪25.5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪7.6%‬‬ ‫درصد از ل‬
‫روزان ت د ل‬ ‫تا زمان ان شار این مﻘاﻟ ممﮑن است اعداد امﺴال تغی ﻓاح نما د ﭼون س است کوﻟ ک حﮑومت عم‬
‫ﺷده است‪.‬‬

‫نظا سازی زند کردها‬

‫در طول انقﻼب و مد س از آن‪ ،‬مردم کن ل س اری از ا اهﻫای نظا رژ م ﺳابق را در‬
‫ا اﯾران ﻪ دﺳت گرﻓتند‪ .‬ﻪ ﻫم ترت ب‪ ،‬در ﺳال ‪ ،١٩٧٩‬احزاب ﺳ ا کرد‪ ،‬کﻪ از جملﻪ آنها حزب‬
‫دمکرات کردﺳتان اﯾران بودند‪ ،‬خﻼء امنی و اداری س از انقﻼب را پر کردند‪ .‬در ﻫمان ﺳال‪ ،‬مردم نا ر‬
‫س از انقﻼب و قانون اﺳا جد د‪ .‬ﻪ غ‬ ‫ﻪ انتخاب دو موﺿ ع اﺳا شدند‪ :‬ماﻫ ت ﺳ ستم ﺳ ا‬
‫از احمد مف زاده محقق کرد ﺳ مذﻫب و گروه حاش ﻪای پ وان وی‪ ،‬کردﻫا ا قاطﻌ ت جمهوری اﺳﻼ و‬
‫ﺳلطنت را ک تنها گ ن ﻫای روی برگ رای بودند رد کردند‪ .‬در رﻓراندوم دوم‪ ،‬ح مف زاده ﻫم ﻪ قانون‬
‫اﺳا جمهوری اﺳﻼ رأی نداد‪ .‬ﻪ اﯾﻦ ترت ب‪ ،‬کردﻫا ﻋموما" م وﻋ ت نظام دﯾ و قانون اﺳا آن را‬
‫رد کردند‪ (١٦).‬اما نخ ان اﯾرا رد دموکرات ک ﺳ ستم جد د از جانب کردﻫا را غال ا ﻪ ﻋنوان "شورش" ﻪ‬
‫تﺼ ر کش دهاند)ن اه کن د ﻪ د ا ‪.(٢٠٠٨‬‬
‫رد نظام دﯾ از جانب کردﻫا منﺠر صدور ﻓتوای جنﮓ مقدس آ تﷲ خمی )جهاد؛ خمی‬
‫‪ (٢٩٢ ،١٣٦٤/١٩٨٥‬شد‪ .‬ﻓتوای جهاد خمی ‪-‬در ‪ ١٩‬اوت ﺳال ‪ -١٩٧٩‬آغازگر کشتار جم و اﻋدامﻫای‬
‫غ قانو توﺳﻂ دولت جد د "برای ا سازی کردﺳتان از لوث ا ار" شد )صالﺢ ‪ .(٦٩ ،٢٠١٣‬خمی‬
‫ﻫمﭽن ﻓرمان مﺠازات اﻋضای ﻫمﻪ احزاب ﺳ ا )کرد و غ کرد( را ا چ دار صادر کرد )کورزمان‬
‫‪ .(٢٠٠٤‬ﻪ دن ال اﯾﻦ دﺳتور‪ ،‬ن وﻫای دول تهاجم امل و ﻫم جان ﻪ كردﺳتان را آغاز كردند و ﻋمل ات‬
‫شدت انﺠام دادند‪ .‬اﯾﻦ ﻋمل ات دامنﻪ خشونت و‬ ‫" ا سازی" را در شهرﻫا و روﺳتاﻫای كرد ش‬
‫وحش گری ﺳ اﺳت رژ م جد د ﻋل ﻪ کردﻫا را شان داد کﻪ در آن ار ش ‪-‬کﻪ ا ﻫواپ ماﻫای جنگنده ‪،F-4‬‬
‫شد‪ -‬ﻪ محا ه شهرﻫای کردﺳتان اقدام کرد‪.‬‬ ‫تانک و آ ش ت خانﻪ ش ی ا‬
‫ا اﻓزا ش خشونت دول ‪ ،‬مخالفان ﺳ ا کرد مانند حزب دمکرات کردﺳتان‪ ،‬ﺳازمان انقﻼ‬
‫زحمتکشان کردﺳتان اﯾران )کوملﻪ( و شاخﻪ کردﺳتان ﻓدائ ان خلق ﺳ کردند ا رژ م جد د مذا ره کنند تا‬
‫ﻪ درج ای از خودمختاری و بر از حقوق ﻓرﻫن کردﻫا برﺳند‪ .‬در اﯾﻦ اوﺿاع و احوال‪ ،‬آ تﷲ‬
‫دنام ع داد اهﻫای انقﻼب‪ ،‬صدﻫا جوان کرد را در محا مات مخت اﻋدام کرد‪ ،‬س اری‬ ‫خلخا ‪ ،‬قا‬
‫از غ نظام ان کشتﻪ شدند‪ ،‬اﻓراد س اری نا د د شدند و ﻌدﻫا در حا پ دا شدند ک در گورﻫای دﺳتﻪ‬
‫جم دﻓﻦ شده بودند‪ (١٧).‬در ابتدا‪ ،‬دولت قول داد كﻪ تا حدی کردﻫا خودگردا اﻋطا كند ‪ -‬قو كﻪ‬
‫ﻫرگز تحقق ن اﻓت‪ .‬از آن زمان‪ ،‬دولت احزاب ﺳ ا کردی و ﻫمﭽن غ نظام ان کرد را ﻪ ﻋنوان‬
‫غ خودیﻫای قو و مذﻫ ﻪ حساب آورده اﺳت‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫س از شکست مذا رات‪ ،‬کوب و ﺳتم ﺳ ستمات ک دولت ﻋل کردﻫا ﻪ طور مداوم اﻓزا ش‬
‫اﻓت‪ .‬دولت از ﻋمل ات دورهای احزاب کرد ﻪ ﻋنوان توجی برای نظا کردن ب ش کردﺳتان و ﻫمﭽن‬
‫نظارت و رصد ﻫمﻪ جن ﻪﻫای زند اجتما ﻓرﻫن کردﺳتان ﺳوءاﺳتفاده کرد‪ .‬جن شﻫای مخالف کرد‬
‫در اوا ل دﻫﻪ ‪ ١٩٩٠‬ﻓﻌال تﻫای مسلحانﻪ خود را متوقف کردند و زند در ت ﻌ د در کردﺳتان ﻋراق‬
‫پرداختند‪ .‬توقف ﻋمل ات نظا احزاب کرد نﻪ وﺿﻌ ت رو وخامت نظار جمهوری اﺳﻼ را اﻫش داد‬
‫و نﻪ منﺠر توقف نظا کردن ب ش کردﺳتان شد‪ .‬نظا ﺳازی ب ش از حد منﺠر ﻪ ﻫم اری ب ش‬
‫داوطل انﻪ و غ داوطل ان بر ا ن وﻫای دول شد‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌ ت‪ ،‬نﻪ خشونت دولت را اﻫش داد و نﻪ‬
‫اﯾﻦ خشونت را زند ان جامﻌ تحت ﺳلطﻪ کرد محدود کرد‪ .‬دﯾﻦ صورت ک ح مرد ان آن جوامع ن‬
‫از خشونت و وحش گری دولت نﺼ ب نماندند‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌ ت در س اری از گورﺳتانﻫای کردﺳتان آش ار‬
‫اﺳت‪ .‬گورﺳتانﻫا و قﺒور مختلف ناشناختﻪ و ﻋﻼمتگذاری شده در اﯾران‪ ،‬خشونت و رح دولت را‬
‫در مﺠازات زند ان و مرد ان جوامع غ خودی شان دﻫد‪ .‬ﻪ ﻋنوان مثال لﻌنتآ اد را در نظر گ د‪:‬‬
‫روﺳتاﻫای لﻌنتشده در شهرﻫای کرد ش کرما شاه‪ ،‬ب ﺠار و قروه ک در آنها گورﺳتانﻫای ﻋﺠ ب و‬
‫وجود دارند ک ق ﻫا و مدﻓﻦ ق ان ان گون ای م ان ا و ﺳازمان اﻓت اند ک از کد گر و از زم‬ ‫غ‬
‫اطراف قا ل شخ ﺺ ن اشند‪ .‬وجود چن گورﺳتانﻫا نمادی اﺳت از اوج وحش گری و ﺳلب حق تدﻓ‬
‫اﻓتمندان دگراند شان کرد‪(١٨).‬آنﭽﻪ دولت در نظر داشت از ط ق نظا کردن کردﺳتان ﻪ آن دﺳت‬
‫ا د‪ ،‬در خشﻫای ﻌدی اﯾﻦ مقال مورد حث قرار خواﻫد گرﻓت‪.‬‬
‫ﻗﺒ ﻠﻪسازی نظا‬
‫جمهوری اﺳﻼ برای اح ای ط قات اجتما ‪ -‬کﻪ در زمان ق ل از اصﻼحات ار ﺳال ‪١٩٧١‬‬
‫در کردﺳتان وجود داشت ‪ -‬ا ح ل گری وع ﻪ جذب ن وﻫای مح ‪ ،‬و ژه از ﻋشاﯾر نمود‪ .‬اﯾﻦ ک‬
‫اﺳ اتژی برای اح ا و بهره برداری از ش افﻫای اجتما ﻪ منظور گس ش کن ل دولت بر منطقﻪ بود‪.‬‬
‫و ﻪ و ژه جمهوری اﺳﻼ اﯾران تﻼش کردهاند کﻪ جن شﻫای کرد را اﺳاﺳا "قﺒ لﻪای" را‬ ‫مرکز ﻪ طور‬
‫دانند و شناﺳانند‪ .‬از نظر تار ‪ ،‬آنها ﻫمواره ﺳ کردهاند ﻫمﻪ جوامع غ ﻓارس را ﻪ ﻋنوان "قﺒ لﻪ"‬
‫تﻌ ف کنند )آبراﻫام ان ‪ .(٢٠-٢١ ،٢٠٠٨‬ا اﯾﻦ وجود‪ ،‬دولت تﺼم م گرﻓت تا اصطﻼح ﻋشاﯾر را نفع‬
‫خود ازتﻌ ف کند و آنها نقش میهﻦپرﺳتان دﻫد الﺒت تا زما کﻪ چن توص فا ا ﺳ اﺳتﻫای‬
‫نظا و ﻫمگونﺳازی آن مطا قت داشت اشد‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬از ﺳالﻫای اول ﻪ س از انقﻼب‪ ،‬ﻋشاﯾر توجﻪ‬
‫ﻪ‬ ‫قا ل توج را ﻪ خود جلب کردند و ا مقدار ز ادی ناﺳازاری ازتﻌ ف و الوده شدند‪ .‬چن توص‬
‫به ﻦ وجﻪ ا گفت مﻌروف خمی شان داده شد کﻪ "ﻋشاﯾر ذخاﯾر انقﻼب ﻫس ند"‪ .‬ب ان ﻪ خمی شان‬
‫دﻫنده ما ﻪگذاری جمهوری اﺳﻼ اﯾران در خش قﺒ ل ای کردﺳتان اﺳت تا از آن ﻪ ﻋنوان ابزاری برای‬
‫کن ل کردﺳتان اﺳتفاده کنند)ﷴپور و ﺳل ما ‪ .(٢٠١٩‬بنابرايﻦ‪ ،‬اﺳتفاده جمهوری اﺳﻼ از مفهوم‬
‫ﻋشاﯾر مﺼلح و تابع وﺿﻌ ت بوده اﺳت‪ :‬ﻋشاﯾر برای ا ﺠاد تفرق ب کردﻫا توانند ذخاﯾر انقﻼب‬
‫تکین ملت در مواجه ا مطال ات ﺳ ا غ ﻓارسﻫا اﺳ ناد شود‬ ‫اشند و ﻫمان ﻋشاﯾر ﻫن ا ک‬
‫توانند قﺒ لﻪگراﻫا وا سگرا ت د ل شوند‪ .‬رو کرد اخ توﺳﻂ خود خمی ن در اوا ل ﺳال ‪١٩٧٩‬‬
‫ب ان شده اﺳت‪ .‬ک ار وی ش ا ت کرد کﻪ ا نون‪ ،‬ﻫر قﺒ لﻪای‪ ،‬ف نظر از اﯾﻦ کﻪ از کﺠا آمدهاند‪ ،‬تﺼور‬
‫کنند کﻪ منطقﻪ آنها ﻓق ت ﻦ و محرومت ﻦ منطقﻪ اﺳت‪ .‬مهم ن ست کﻪ خت اری ا ل چ )‪ (١٩‬ا کرد‬
‫اشند‪ ،‬ﻫر ک از ]اﯾﻦ ق ا ل[ ادﻋاﻫای مشاب دارند )تأ د اﺿاﻓﻪ شده(‪(٢٠) .‬‬
‫دولت از ابتدا و مطابق ا ﺳ اﺳت قﺒ لﻪایکردن خود ﺳ در اﻋطای وﺿﻌ ت خاص ﻪ‬
‫زم داران بزرگ ق نمود تا ذر اﻋتمادی در ب کردﻫا ﻪ و ژه در مناطق روﺳتا خش کند‪ .‬اﯾﻦ‬
‫وﺿﻌ ت اﻋث شد تا بر از مردم مناطق روﺳتا برای ﻪ دﺳت آوردن منفﻌت از طرف ن وﻫای‬
‫اطﻼﻋا و امنی کﻪ تق ا در ﻫر دﻫکدهای ا اه درﺳت کرده بودند‪ ،‬ا کد گر ﻪ رقا ت ب دازند‪.‬‬
‫اﺳ اتژی دولت ﻋ ارت بود از تح ک ش افﻫای جم در ﻫر قسمت از کردﺳتان‪ .‬در ن ﺠﻪ‪ ،‬در بر از‬
‫دام‬ ‫مناطق مح در اﺳتان آذر ا ﺠان غر ‪ ،‬گروهﻫا از مردم ﻪ ﻋنوان جاش و خ چینان مح‬
‫دﺳت اهﻫای دول اﻓتادند‪ .‬ﺳ اه اﺳداران و ﺳازمان سیج مستضﻌف در مسلﺢ کردن کردﻫا برای ا ﺠاد‬
‫خﺼومتﻫا و ت شﻫای اجتما کﻪ منﺠر ﻪ درگ یﻫای مختلف مسلحانﻪ شدهاند‪ ،‬نقش مؤثری‬
‫داشت اند‪.‬‬
‫ﺳازمانﻫای دول اﺳلحﻪ گرم )ظاﻫرا برای م ارزه ا "دشمنان انقﻼب"( توز ـع کردند‪ ،‬کﻪ منﺠر ﻪ اﯾﻦ شده‬
‫اﺳت کﻪ اﯾﻦ ﺳﻼحﻫا ﻪ راح در اخت ار اﻓراد مح اشد تا از آنها در برابر کد گر اﺳتفاده کنند‪ .‬رژ م ﻪ بهانﻪ حل‬
‫‪7‬‬
 ‫اختﻼﻓات اجتما ‪ ،‬زمینﻪ را برای گس ش خشونت در مناطق روﺳتا آماده کرد ک در آن دﻫقانان و مال ان پ ش‬
‫ﻋ رغم مرنﮓ شدن اختﻼﻓات ﻫنوز بر زم ‪ ،‬ﺳهم آب و د گر منابع ا ﻫم کشمکش داش ند‪ .‬ﻪ ﻋنوان مثال‪،‬‬
‫دشت‪ ،‬اﻋث مرگ ن نفر و‬ ‫از مﺼاح ﻪشوندهﻫا ﻪ ما گفت چگونﻪ در ﺳال ‪ ١٩٨٨‬ک اختﻼف جز در نزد‬
‫زخ شدن س اری از روﺳتائ ان شد‪ .‬دادهﻫای مردم ن اری ما شان دﻫد کﻪ حوادث مشا ﻪ در س اری از م انﻫای‬
‫ﻋلت اختﻼف بر‬ ‫د گر اتفاق اﻓتاده اﺳت و ﻋوارض ز ادی بر زند مردم گذاشت اﺳت‪ .‬در آن م انﻫا اﻓراد مح‬
‫منابع طﺒ مش ک مانند آب کشاورزی از ﺳﻼح گرم ﻋل ﻫمد گر اﺳتفاده کردهاند‪ .‬وا ش دولت ﻪ چن حواد ﻪ‬
‫صور ک آنها د گر نتوانند اختﻼﻓات خود‬ ‫خو برنام رزی شده بود‪ :‬وا ست ب ش روﺳتائ ان ﻪ ن وﻫای دول‬
‫را دون دخالت دولت حل کنند‪.‬‬
‫از اوا ل دﻫﻪ ‪ ١٩٨٠‬تا اواخر دﻫﻪ ‪ ١٩٩٠‬اﻋضای خانواده مال ان پ ش ﻪ طور روزاﻓزو جذب ادارات و‬
‫ﺳازمانﻫای دول شدند‪ .‬اﯾﻦ اداش وﻓاداری و خدمات آنها ﻪ برنامﻪ نظا دولت بود و ﻪ تدر ـج ﻓرص برای آنان‬
‫مه ا شد ک قدرت از دﺳت رﻓتﻪ خود را دو اره دﺳت آورند‪ .‬مال ان ﺳابق زم ﻋﻼوه مناﻓع ما ‪ ،‬در تﻼش بودند تا‬
‫ﻪ ﻋنوان نماﯾنده دﺳت اه اداری دولت درگ اداره امور روﺳتا شوند‪ .‬در ﻫمان حال کﻪ رژ م ا ولع مشغول پ ش د‬
‫برنامﻪﻫای نظا ﺳازی خود بود‪ ،‬صاح ان زم تﻼش کردند کﻪ دوران "روزﻫای خوب گذشت " برگردند‪ .‬جامﻌﻪ‬
‫مد کردﺳتان تحت ﺳلط م لیتارسم دول ﻋمدتا نا د د شده بود‪ ،‬و اﻋتمادی و ترس ﻋمو بر روا ﻂ اجتما‬
‫کردﻫا ﺳا اﻓکنده بود‪ .‬از آنﺠا کﻪ مال ان ﺳابق اول گرو بودند کﻪ از دولت اﺳلح گرﻓتند‪ ،‬دﻫقانان ن ‪ -‬ﻪ ﻋنوان‬
‫ک اﺳ اتژی قا‪ -‬ﻫمان راه را در پ ش گرﻓتند‪ .‬بر از روﺳتاﯾ ا كﻪ ﻫدف ن ارش اﯾﻦ مقال ا آنها مﺼاح ﻪ كرد م‪،‬‬
‫حا اظهار داش ند كﻪ آنها ﻓا برای قای خود در اﯾﻦ ش ل جد د رقا ت‪ ،‬اﺳلحﻪ دول ﻪ دﺳت گرﻓتند‪ .‬بر اﺳاس‬
‫تحق قات ما‪ ،‬موﻓق ت س دولت در مسلﺢ کردن گروهﻫای مختلف مردم ﻪ دل ل واقﻌ تﻫای ز ر بوده اﺳت‪:‬‬
‫ا ان ط قات مختلف مردم در مناطق‬ ‫‪ .1‬دولت از ط ق ﺳ اﺳت نظا ﺳازی ت ش رو‬
‫روﺳتا را اح ا کرد‪ .‬اﯾﻦ ار را ا اﺳتفاده از القای ترس ﻋمو در ب دﻫقانان انﺠام داد و‬
‫و در بر موارد دﻫقانان را مﺠﺒور ﻪ ﻫم اری ا دولت کرد‪.‬‬
‫‪ .2‬رژ م ش کﻪ گس دهای از مؤﺳسات امنی و نظا را ا ﺠاد کرد کﻪ در شهرﻫا و روﺳتاﻫا‬
‫ا اه نظا احداث کردند و ﻫرکدام اﻫدف توﺳﻌﻪطل انﻪ خود را در کردﺳتان داش ند‪ .‬آنها‬
‫ا حضور خود‪ ،‬دا م بر زند روزمره كردﻫا نظارت كنند و اﻓراد ب ار و جوانان را ا‬
‫مشوقﻫای ما و ﻓرصتﻫای شغ وﺳوﺳﻪ كنند‪ ،‬اما در صورت امتناع كردﻫا از‬
‫ا ﻂ امنی ‪ ،‬مانند ﻫمﻪ‬ ‫در انتظار آنان اﺳت‪ .‬در چن‬ ‫ﻫم اری ا دولت مﺠازات‬
‫شود‪.‬‬ ‫رژ مﻫای توتالی ‪ ،‬ﻫرگونﻪ امتناع از ﻫم اری ا دولت‪ ،‬ﻫم اری ا دشمﻦ تل‬
‫ا ﻂ و ژه کردﺳتان ﻋراق ‪-‬جا کﻪ اپوز سیون کردﺳتان روژﻫ ت مستقر اﺳت‪-‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻓﻌال تﻫای ﺳ ا و نظا جن ش کرد را خن کرده اﺳت‪ ،‬کﻪ ﻪ ن ﻪ خود اﻋث‬
‫انگ ه شدن و تخ ب روح و خواﺳت مردم روﺳتا برای مقاومت در برابر دولت‬
‫شده اﺳت‪.‬‬
‫ﻪ دل ل نرمش و ﺳ اﺳتﻫای مﻼ م کشورﻫای غر‬ ‫‪ .4‬در ﻫمان زمان‪ ،‬اپوز سیون ﺳ ا‬
‫س ت ﻪ جمهوری اﺳﻼ ‪ ،‬از انون توجﻪ محروم شده اﺳت‪.‬‬
‫‪ .5‬از ﻫمﻪ مهم ‪ ،‬روﺳتاﯾ ان ‪ -‬کﻪ اول ق ان ان توﺳﻌﻪن اﻓت در کردﺳتان ﻫس ند‪ -‬غال ا‬
‫احساس کنند کﻪ ﻪ ﻋنوان تنها راه ممکﻦ برای غل ﻪ بر ﻓقر خود‪ ،‬ﻪ ن وﻫای دول‬
‫ملحق شوند‪ .‬در حا کﻪ ارقام رﺳ ﻪ ﻫیﭻ وجﻪ قا ل اﻋتماد ن س ند‪ ،‬جداول ‪ ٣‬تا ‪٥‬‬
‫توانند بر از ﺳ اﺳتﻫای توﺳﻌﻪ جمهوری اﺳﻼ در کردﺳتان ) ﻪ و ژه در مقا سﻪ ا‬
‫ق ﻪ اﯾران( را روشﻦ کنند‪.‬‬

‫رﻓتار جمهوری اﺳﻼ ا کردﻫا دون شک برخوردی اﺳتﻌماری بوده اﺳت‪ .‬محمود ممدا در‬
‫کتاب خود در ﺳال ‪ ٢٠١٢‬نام تﻌ ف و قانون‪ :‬بو بودن ﻪ ﻋنوان ﻫ ت ﺳ ا ‪ ،‬تﻼشﻫای ﻓرﻫن و‬
‫ﻓکری مشاب را از جانب اﺳتﻌمارگران ﻪ منظور توج ﻪ خشونت خود و ﻫموار کردن راه برای ا ﺠاد‬
‫ازتﻌ ف جوامع متوﺳل شود تا تفاوتﻫا و‬ ‫شان دﻫد‪ .‬قدرت اﺳتﻌماری‬ ‫اختﻼﻓات جم‬
‫چند ار اﺳتﻌمارشوند ان ﻪ ک واقﻌ ت اجتما ت د ل شود‪ .‬ممدا از آﻓ قا ﻪ ﻋنوان نمونﻪ اد‬
‫کند کﻪ در آن ﻪ ﻋنوان مثال‪" ،‬نژاد و اختﻼﻓات نژادی" ﻪ ﻋنوان دﺳتﻪبندی "غ و ﻫا" در تقا ل ا‬
‫"ق ا ل" و "بوم ان" مورد اﺳتفاده قرار گ د‪ .‬ﻪ ﻫمان روش جمهوری اﺳﻼ اﯾران ن ﺳ اﺳت نامگذاری‬

‫‪8‬‬
 ‫خود را نحوی ا ر زی کرده اﺳت ک ﻫرگونﻪ حث و گفتگوی درﺳت از ﺳ اﺳت کردﻫا جرم تل شود‪.‬‬
‫برای اشاره ﻪ ز انﻫای غ ﻓار ت لیغ کرده و آنها را ﻪ ﻋنوان گ ش و لهﺠ‬ ‫دولت روشﻫای خا‬
‫قالب کرده اﺳت تا آنها را ﻪ ﺳطﺢ لهﺠﻪﻫا از زان ﻓار اﻫش دﻫد‪.‬‬
‫ٔ‬
‫جدول ‪ :٣‬ط ﻘﻪبندی مناطﻖ ﺷهری استانها از ﻟحاظ برخورداری از ﺷاخﺺ توسﻌ ا ﺴا‬

‫درصد‬ ‫تﻌداد استانها‬ ‫استانها‬ ‫درج‬ ‫ﻓاصﻠ ط ﻘات‬ ‫گروه‬

‫برخورداری‬
‫‪29‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫تهران‪ ،‬اصفهان‪ ،‬قزو ﻦ‪ ،‬گ ﻼن‪ ،‬ال ز‪ ،‬ﻓارس‪ ،‬ﯾزد‪،‬‬ ‫برخوردار‬ ‫‪+ 0.732‬‬ ‫‪١‬‬
‫بوشهر‪ ،‬ﺳمنان‬
‫‪22.6‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫خوزﺳتان‪ ،‬مازندران‪ ،‬مرکزی‪ ،‬قم‪ ،‬ا ﻼم‪ ،‬لستان‪،‬‬ ‫س تا" برخوردار‬ ‫‪0.706 – 0.731‬‬ ‫‪٢‬‬
‫چهارمحال و خت اری‬
‫‪13‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫خراﺳان رﺿوی‪ ،‬کرمان‪ ،‬ﻫرمزان‪ ،‬آذر ا ﺠان‬ ‫متوﺳﻂ‬ ‫‪0.680 – 0.705‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪25.8‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫زنﺠان‪ ،‬ﻫمدان‪ ،‬کرما شاه‪ ،‬خراﺳان جنو ‪ ،‬خراﺳان‬ ‫محروم‬ ‫‪0.654 – 0.679‬‬ ‫‪٤‬‬
‫شما ‪ ،‬کهکول و ب ر احمد‪ ،‬اردب ل‪ ،‬لرﺳتان‬
‫‪9.6‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫آذر ا ﺠان غر ‪ ،‬کردﺳتان‪ ،‬ﺳ ستان و لوچستان‬ ‫س ار محروم‬ ‫‪-0.652‬‬ ‫‪٥‬‬
‫منﺒع‪ :‬زنگن )‪(١٥٦_٧ ،٢٠١٦‬‬

‫)‪(٢٠١٧‬‬ ‫جدول ‪ :٤‬تفاوت ن خ ب اری اعﻼ دوﻟت و مﻘامات استانهای کرد ش‬

‫توض حات‬ ‫مﻘامات استان )‪(٤٣‬‬ ‫تخم‬ ‫ن خ ب اری‬ ‫استان‬

‫دوﻟ‬
‫‪١٣‬‬ ‫متوسط استانها‬
‫نقل از و سا ت رﺳ اﺳتانداری اروم )‪(٤٤‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫آذر ا جان غر‬
‫نقل از و سا ت رﺳ ﺳ د احسان ﻋلوی‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫کردستان‬
‫نماﯾنده مﺠلس کردﺳتان )‪(٤٥‬‬
‫‪20.2‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫کرما شاه‬
‫نقل از و سا ت رﺳ نماﯾنده مﺠلس دﻫلران‬ ‫س ار ب ش از ‪ ،١٤‬نامﻌلوم ا‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ا ﻼم‬
‫)‪(٤٦‬‬ ‫گزارش شده‬

‫ن خ ب اری ‪ ٥‬ﺷهر کرد ش استان آذر ا جان غر‬

‫توﺿ حات‬ ‫مقامات مح‬ ‫تخم‬ ‫درصد ب اری اﻋﻼ‬ ‫ﺷهر‬
‫دول‬
‫نقل از رئ س ﺳازمان برنام و بودج اﺳتان آذر ا ﺠان‬ ‫‪35.2‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫پ ا شهر‬
‫غر )‪(٤٧‬‬
‫‪25.3‬‬ ‫دﺷت‬
‫نقل از و سا ت نماﯾنده مها اد در مﺠلس )‪(٤٨‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫مها اد‬
‫نقل از و سا ت ﻓرمانداری بو ان )‪(٤٩‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪12‬‬ ‫بو ان‬
‫نامشخﺺ‬ ‫‪15.4‬‬ ‫اﺷن‬

‫‪ ٣١‬استان ایران(‬ ‫)در ب‬ ‫جدول ‪ :٥‬ﺷاخﺺ توسﻌ ا ﺴا در استانهای کرد ش‬

‫رت از ‪٣٠‬‬ ‫ﺷاخﺺ توسﻌ‬ ‫ﺷاخﺺ‬ ‫ﺷاخﺺ ‪GDP‬‬ ‫ﺷاخﺺ آموزش‬ ‫استان‬
‫ا ﺴا‬ ‫بهداﺷت‬
‫‪29‬‬ ‫‪0,634‬‬ ‫‪0,727‬‬ ‫‪0,440‬‬ ‫‪0,735‬‬ ‫آذر ا جان غر‬
‫‪30‬‬ ‫‪0,632‬‬ ‫‪0,730‬‬ ‫‪0,427‬‬ ‫‪0,740‬‬ ‫کردستان‬
‫‪23‬‬ ‫‪0,664‬‬ ‫‪0,725‬‬ ‫‪0,494‬‬ ‫‪0,775‬‬ ‫کرما شاه‬
‫‪15‬‬ ‫‪0,717‬‬ ‫‪0,750‬‬ ‫‪0,572‬‬ ‫‪0,830‬‬ ‫ا ﻼم‬
‫‪ :GDP‬توﻟ د ناخاﻟﺺ داخ‬

‫‪9‬‬
 ‫امنی کردن آموزش‬
‫در کردﺳتان‪ ،‬آموزش و پرورش‪ ،‬مؤﺳسات آموز و مدارس ﻪ مناطق نظا ت د ل شدهاند‪.‬‬
‫دﺳت اﻫهای امنی دول ﻫمﻪ جا ﻫس ند‪ .‬آنها زند دا شآموزان را از دوره راﻫنما تا ا ان آموزش ﻋا‬
‫رصد کنند‪ .‬غال ا‪ ،‬ﻫم اری ا دولت ﻪ ﻋنوان مطم ت ﻦ راه برای برخورداری از آموزش و اشتغال آ در‬
‫شود‪ .‬القا مانند جاش قلم )خ انت ا قلم( از واژهﻫای جد د و مﻌروف در ز ان‬ ‫مؤﺳسات دول تل‬
‫کردی اﺳت‪ .‬اصطﻼح جاش قلم ﻪ و ژه برای اشاره دا شمندان ﻋلوم اجتما مانند احسان ﻫوشمند‬
‫)‪ (٢٠٠٤‬و ﻋرﻓان قان ﻓرد )‪ (٢٠٠٩‬مورد اﺳتفاده قرار گ د ک کوشند واقﻌ ت وجود ملت کرد را ز ر‬
‫ﺳوال ب ند‪ .‬ﻪ طور ‪ ،‬جاشقلم ﻪ تمام آن دا شمندان‪ ،‬مﻌلمان و دا شﺠ ان دا ش اه کﻪ ا دولت ﻪ‬
‫ﻋنوان مزدور ﻓکری و مﻌنوی ﻫم اری کنند اطﻼق شود‪ .‬ﻫم اریﻫای مﻌنوی توانند اش ال مختل‬
‫داشتﻪ اشند‪ :‬از صح ت کردن ا نوش ﻪ نفع دولت گرﻓتﻪ تا کت در پروژهﻫا ک بودج آن دول‬
‫اﺳت ا توﺳﻂ نهادﻫای امنی و نظا اجرا شوند‪.‬‬
‫ﻋﻼوه بر اﯾﻦ‪ ،‬دولت از اشتغال ﻪ ﻋنوان اﻫر اﺳتفاده کند تا کردﻫای تحﺼ ل کرده را ﻪ‬
‫ﻫم اری ا دﺳت اهﻫای امنی خود ترغ ب کند‪ .‬ﻋدم ﻫم اری اغلب ا اخراج ﻓوری از ار اﺳخ داده‬
‫شود‪ .‬در کنار اﺳ اتژی ﻫای اد شده‪ ،‬نظام ح تانگ ا ش و نظارت دول ‪ ،‬مقاومت جم را طرز‬
‫چشمگ ی تضﻌ ف کرده اﺳت‪ .‬جو ﻋمو ترس و وحشت حا م ک و ژ مش ک زند در کشورﻫای‬
‫توتالی اﺳت توﺳﻂ محﺼول جان آن ﻌ د ما شد د شود‪ .‬بر از مﺼاح ﻪ شوند ان ما بر‬
‫حسب ﻋادت ﻫم اری خود ا دولت را ا اﺳتفاده از ک منطق خود سندان توج ﻪ کردند‪" :‬ا ر مﻦ اﯾﻦ‬
‫ار را نکنم شخﺺ د گری ‪ -‬ا ﺳوءنی مخرب ‪ -‬اﯾﻦ ار را انﺠام خواﻫد داد‪".‬‬
‫چندﯾﻦ ﺳازمان امنی و ژه وجود دارند کﻪ ﻓﻌال تﻫای خود را در خش آموزش و پرورش انﺠام‬
‫دﻫند‪ .‬وظا ف آنها متن ع اﺳت‪ ،‬از جملﻪ نظارت بر گرا شﻫای ﺳ ا و مذﻫ دا شآموزان و مﻌلمان‪،‬‬
‫رﻓتارﻫا‪ ،‬نوشتارﻫا و گفتارﻫا‪ ،‬شیوه ل اس پوش دن‪ ،‬ش کﻪ دوﺳتان و ﻓﻌال تﻫای آنها در رﺳانﻪﻫای اجتما‬
‫کند کﻪ آ ا ک‬ ‫وع شود و از ط ق آن دولت تﻌی‬ ‫و غ ه‪ .‬پروﻓا ل دا شآموزی از دوره متوﺳط‬
‫دا شآموز مﻌی اجازه دارد تحﺼ ﻼت ﻋا داشتﻪ اشد ا ﻌدﻫا در خش دول شاغل شود ا خ ‪.‬‬
‫ﻫمانطور کﻪ ک محقق کرد ﻪ ما گفت "پ ش نﻪ شخ دا شآموزان ﻪ تنها ﻫم شﻪ مﻼ تأﯾ د دولت‬
‫از چهار خش امنی در داخل خش آموزش و پرورش ‪ -‬پ ش نﻪ ست ان نزد ک‬ ‫ن ست"‪ .‬دﻓ گ ش ‪-‬‬
‫کند تا صﻼح ت ﻌدی آنها برای تحﺼ ﻼت ﻋا ا اشتغال تﻌی شود‪.‬‬ ‫و دور دا شآموزان را برر‬
‫رژ م نظارت در ل ﻪ مدارس و دا ش اهﻫا از ط ق خشﻫای مختل مانند انﺠمﻦ اﺳﻼ‬
‫دا شآموزان‪/‬دا شﺠ ان و سیج اﺳﻼ دا شﺠو ﻪ شدت اﻋمال شود‪ .‬سیج اﺳﻼ دا شﺠ ان‬
‫شاخﻪای از ﺳازمان سیج مستضﻌف اﺳت‪ .‬ﺳازمان سیج مستضﻌف ک گروه از داوطلﺒ ش ﻪنظا‬
‫از پنج ن وی ﺳ اه اﺳداران انقﻼب اﺳﻼ اﺳت کﻪ در ﺳال ‪ ١٩٨٠‬ﻪ دﺳتور‬ ‫ﻓرانظا اﺳت و‬
‫آ تﷲ خمی تأﺳ س شد‪ .‬اﯾﻦ ﺳازمان برای جذب و ﺳازماند ﻫمﻪ اﯾران ان برای پیوﺳ ﻪ جنﮓ اﯾران‬
‫و ﻋراق ) ل ار ‪ (٢٠١٥‬ا ﺠاد شد‪ .‬ﻼﻓاصلﻪ س از تأﺳ س ﺳازمان سیج مستضﻌف شﻌ ﻪﻫا از آن در‬
‫ا اﯾران ا ﺠاد شد‪ .‬و ژه وارد كردن كردﻫا در ﺳازمان سیج مستضﻌف از اﻫم ت و ژه ای برخوردار‬
‫اﺳت ﻫم ﻋلت اﯾﻦ ﺳازمان‪ -‬ﻫمراه ا ﺳاﯾر ﺳازمانﻫای نظا و امنی ‪ -‬جوانان را‪ ،‬كﻪ ب ش از‬
‫دا شﺠ ان جوان ﻫس ند‪ ،‬ش ق كند كﻪ در خشﻫای مح ﺳازمان سیج مستضﻌف ث ت نام كنند‪.‬‬
‫در ﻋوض‪ ،‬اداش آنها ا اشتغال‪ ،‬ذﯾرش در دا ش اهﻫا‪ ،‬مرخ ‪ ،‬ارتقاء شغ و رﻫا زودﻫن ام از خدمت‬
‫اج اری ازی اﺳت‪.‬‬

‫ﻓار سازی نظا‬

‫ز ان کردﻫا و ز انﻫای د گر مردم تحت ﺳلط در اﯾران‪ ،‬طور کسان موﺿ ع ان ار موذ انﻪ‬
‫رژ م و ب ش روشنفکران ﻓارس بوده اﺳت‪ (٢١).‬محققان و دا شمندان ناﺳیونال ست ﻓارس مﻌتقدند ک‬
‫"ﻫرگونﻪ رﺳم ت شناخ و ذﯾرش ز انﻫای غ ﻓار " منﺠر ﻪ تﺠ ﻪ اﯾران خواﻫد شد‪ .‬اﯾﻦ محققان‬
‫ﻪ ما گفتند کﻪ ذﯾرش ز انﻫای د گر مانند "درﺳت کردن ابروﻫا ﻪ ق مت کورکردن چشم اﺳت"‪ (٢٢).‬ا‬
‫س از انقﻼب ‪ ،١٩٧٩‬اﯾﻦ ز انﻫا ﻪ ﻋنوان‬ ‫وجود تﺼدﯾق اول ﻪ ز انﻫای غ ﻓار در قانون اﺳا‬
‫تهد دی برای تمام ت ار اﯾران و ز ان ط ق حا م شناختﻪ شدهاند‪ (٢٣).‬در ماه ژوئﻦ ﺳال ‪ ،٢٠١٩‬دولت‬
‫ﺳ اﺳت جد دی اتخاذ كرد كﻪ براﺳاس آن‪ ،‬پ شد ستا ﻫای غ ﻓارس ﻪ ﻋنوان دا شآموزا كﻪ مهارت‬

‫‪10‬‬
‫ا در زان ﻓار ندارند‪ ،‬دا شآموزا ا "ن ازﻫای خاص" محسوب شوند‪ (٢٤).‬از س اری جهات‪،‬‬
‫ﺳ اﺳت اﺳتﻌماری جد د مﺒ بر بیولوژککردن مهارتﻫای ز ا ‪ ،‬طن نژادپرﺳتان قوی دارد‪ .‬ا اﯾﻦ‬
‫وجود‪ ،‬حا م ت و نخ ان آن ا ﺳکوت ﻫم ا و ﻋمدی خود اﯾﻦ ﺳ اﺳت جد د را تائ د و تﺼ ب‬
‫کردهاند‪.‬‬
‫جامﻌﻪ حا م از اﯾﻦ واقﻌ ت آ اه اﺳت کﻪ تا زما کﻪ زان آنها ﻪ ﻋنوان ز ان رﺳ کشور ا‬
‫ماند‪ ،‬ﻪ حفظ جا اه اﯾﻦ جامﻌﻪ در راس ﺳ ستم ﺳلسلﻪ مرات موجود مک خواﻫد شد‪ .‬ﻫمانطور کﻪ‬
‫اشکروﻓت و ﻫم اران ب ان کردهاند‪ ،‬ز ان س و واﺳطﻪای شود کﻪ از ط ق آن ﺳاختار ﺳلسلﻪ مرات‬
‫مانند "حق قت" ‪" ،‬نظم" و‬ ‫س ی ت د ل شود کﻪ از ط ق آن مفاﻫ‬ ‫قدرت تداوم ا د و‬
‫"واقﻌ ت" ب انگذاری شوند )‪ .(٧ ،١٩٨٩‬چهار دﻫﻪ س از تﺼ ب قانون اﺳا ‪ ،‬ﻫنوز دولت و‬
‫روشنفكران ﻓارس ﻪ ﻋنوان دل بر ﻋدم تدر س ز انﻫای د گر در مدارس بر مش ﻼت ﻓ تأ د كنند‪.‬‬
‫الﺒتﻪ چن اﺳتدﻻلﻫا ﻪ تﻌﺒ ﻓ لسوف انادا چارلز ت لور ﻓا "دﺳتاو زﻫا ﻓﻦآوران برای شوون سم‬
‫ﻫس ند تا آش ارا ماﻫ ت خود را اﻋﻼم نکند" )ت لور ‪.(٢٢٢ ،١٩٩٩‬‬
‫ﻪ گزارش خ گزاری دول ا سنا‪ ،‬بر از روشنفکران ﻓارس آش ارا اﻋﻼم کنند کﻪ "آموزش‬
‫ز انﻫای غ ﻓار ‪ ...‬ﻪ وحدت م آﺳ ب رﺳاند‪] .‬آنها[ نگران ﻫس ند كﻪ اجرای ماده ‪ ١١٥‬قانون‬
‫اﺳا )‪ (٢٥‬تواند خطری برای زان ﻓار اشد ]و[ وﺿﻌ ت آن را تضﻌ ف كند"‪ (٢٦) .‬روشنفكران‬
‫اﯾرا ‪ -‬فنظر از جهتگ یﻫای ا دئولوژ ﻚ و كشور محل اقامت‪ -‬نگرا مشاب در مورد وﺿﻌ ت زان‬
‫ﻓار و ارت اط آن ا »ﻫ ت اﯾرا « دارند )ن اه کن د ﻪ ارشاطر ‪ .(١٩٩٣‬از منظر جامﻌﻪ حا م‪ ،‬برابر کردن‬
‫از س ار ز انﻫای اﯾران ک ﻋمل جدا طل انﻪ‬ ‫ا ﺳاﯾر ز انﻫا ا اﺳ ناد ﻪ آن ﻪ ﻋنوان‬ ‫زان ﻓار‬
‫محسوب شود‪ .‬بنابراﯾﻦ روشنفکران ﻓارس ا ار دارند کﻪ زان آنها ز ان م اﺳت‪ .‬الهﻪ قراط ن سنده‬
‫ﻓارس ﻫشدار دﻫد کﻪ ﻓقﻂ خائنان تﻼش کنند تا ﻓار را ک زان مش ک ﻫمﻪ اﯾران ان اﺳت‪ ،‬ک‬
‫نام قوم ﻓارس وجود خار ندارد‪ (٢٨).‬آنها اﯾﻦ حق قت را ناد ده‬ ‫قوم محدود کنند‪ (٢٧).‬ﻌ مفهو‬
‫قول بروجردی محقق ﻓارس "ﻫژمو " زان ﻓار توﺳﻂ ﻋمل ا پرشور و گزنده از جانب‬ ‫گ ند ک‬
‫دولت ا ﺠاد شد و منﺠر ترو ــج ناﺳیونال س س تا" ناﺳالم شد )‪.(٥٠ ،٢٠٠٧‬‬
‫ﺳ اﺳتﻫای دولت بر اﺳاس چن د د اهﻫای ت ﻌ ﺾآم ی ا ﻪ گذاری شده اﺳت‪ .‬بنابراﯾﻦ‪،‬‬
‫راند‪ (٢٩) .‬ﻫمانگونﻪ کﻪ مهرزاد‬ ‫اﯾﻦ نظام ﺳ ا اﺳاﺳا" جوامع غ ﻓارس و غ ش ﻌﻪ را حاش‬
‫ﻌ ز ان مش ک ا "‪"lingua franca‬‬ ‫بروجردی ز ران ب ان کند نخ ان ﻓارس‪ ،‬حفظ ز ان ﻓار‬
‫کند )‪ .(٤٣ ،٢٠٠٧‬مورد اﺳتاد مشهور‬ ‫اﯾران را ﻪ ﻋنوان ا س ی دانند ک قای ﻫ ت اﯾرا را تضم‬
‫ﷴرﺿا شف کدک از دا ش اه تهران را در نظر گ د‪ .‬در اوا ل ژوئ ﻪ ﺳال ‪ ،٢٠١٨‬کدک ﻫرگونﻪ حث‬
‫در مورد وجود حقوق ز ا غ ﻓارسﻫا را ﻪ ﻋنوان شاﻫدی بر توطئﻪ خار ﻪ و ژه از طرف کشور‬
‫ان ل س ﻪ تﺼ ر کش د‪ (٣٠) .‬نظام ﻓﻌ ‪ ،‬درﺳت مانند ﺳ ستم پهلوی‪ ،‬تنها ا ارگ ی زور و قدرت‬
‫ش ی ا ک ﺳ ت ﻓکری صد ﺳال ا دار اﺳت کﻪ "دولت را‬ ‫اقتﺼادی ا دار ن ست‪ .‬ل اﯾﻦ نظام‬
‫تنها آغازگر و ﻋامل تغی " داند )کرون ‪ .(٣ ،٢٠٠٣‬گفتمان ﻓارﺳ ست حا م‪ ،‬ﻫرگون مطال و آرمان‬
‫غ ﻓار را ﻪ ﻋناو چون مشکوک ا ﻋﻼمت تح ک و مداخلﻪ خار ﻪ تﺼ ر کشد‪ .‬بنابراﯾﻦ‪،‬‬
‫رو کرد روشنفکران اﯾرا ﻪ "آرمانﻫای کرد" ز اد ا رو کرد دولت متفاوت ن ست‪.‬‬

‫تﺼ ر ‪ :٢‬ادمان شهداء‪ ،‬دز ‪/‬کردﺳتان‪ ،‬ﻋکس از احمد ﷴپور‬

‫‪11‬‬
 ‫ﺷ کردن ﻓضای کردستان‬
‫برخﻼف رژ م پهلوی کﻪ ﻪ دن ال ﻫژمو ﺳ ا و نظا محﺾ در کردﺳتان بود‪ ،‬دولت‬
‫وع ﻪ ا ﺠاد مﺠموﻋﻪای از مؤﺳسات ش ﻪ مذﻫ نمود تا مشخﺼات دﯾ مناطق‬ ‫جمهوری اﺳﻼ‬
‫کرد ش ﺳ مذﻫب را تغی داده و بر آموزش دﯾ ‪ ،‬نهادﻫا‪ ،‬شﻌائر و رﺳوم مذﻫ کردﻫا نظارت کند‪.‬‬
‫ﺳ اﺳت دولت در کردﺳتان بر دو ﻫدف اص اﺳتوار اﺳت‪ :‬نخست ا ﺠاد ک ﺳ ستم ش ی ا ‪ ،‬تحول و‬
‫اﺳتاندارد ﺳازی آموزش برای رش ک مرا ز خودگردان آموزش دﯾ در کردﺳتان‪ .‬ﻋﻼوه ﻫمانطور کﻪ‬
‫ک مﻼی کرد ﻪ ما گفت‪ ،‬دولت آموزش مذﻫب ﺳ را اصﻼح کرده "تا ﻫر ﻓضا کﻪ ز انﻫای غ‬
‫ﻓار مﺠال حضور دﻫد را از ب ب د"‪ .‬ح در خش ﺳ ش لوچستان ن آموزش زان مادری‬
‫از ارکردﻫای مؤﺳسات مذﻫ بوده اﺳت‪ (٣١).‬دوم‪ ،‬دولت ا ت ﺒ ت چن نظا ‪ ،‬آموزش ﺳن دﯾ را در‬
‫محدوده و قلمرو صﻼح ت و شمول رژ م نظار خود قرار داد‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬واﺳط وجود ﺳ ستم جد د‪،‬‬
‫دولت ﻪ تنها مرجع اﻋت ار خش دن ﻪ آموزش دﯾ کردﻫای اﻫل ﺳ ت ت د ل شده اﺳت‪ .‬چن اقتداری‬
‫جمهوری اﺳﻼ را قادر ﺳازد کﻪ جلوی طﻼب‪ ،‬مطالب آموز و جن شﻫای ﻋلمای نامطلوب را گ د‪.‬‬
‫تأﺳ س مؤﺳسات جد د دﯾ مانند مرکز بزرگ اﺳﻼ ک ک نهاد ﻓرﻫنﮓﺳازی اﺳتﻌماری اﺳت و از‬
‫ط ق آن دولت تﻼش کرده اﺳت تا تﻌل مات دﯾ کردﻫای اﻫل ﺳ ت را م ل خود تح ف کند‪(٣٢) .‬‬

‫تص ر ‪ :٣‬نمون ای از ادبود ساخت ﺷده برای ﻗدم اه خامن ای )‪(٥٠‬‬

‫مرا ز بزرگ اﺳﻼ منح ا در مناطق اﻫل ﺳ ت تأﺳ س شدهاند‪ .‬آنها ﻋموما" توﺳﻂ روحانیون‬
‫ش ﻌﻪ اداره شوند‪ (٣٣) .‬رئ س ﻫر مرکز توﺳﻂ نماﯾنده اﺳتا مقام مﻌظم رﻫ ی ک خامنﻪای اﺳت‬
‫منﺼوب شود‪ (٣٤) .‬اﯾﻦ مرا ز وظ فﻪ تنظ م رو دادﻫای مذﻫ ‪ ،‬ﺳازماند و رت ﻪبندی طﻼب اﻫل‬
‫ﺳ ت‪ ،‬اﻋطای مﺠوزﻫای آموزش مذﻫ ‪ ،‬صدور اﻋت ارنام ﻫای تحﺼ و نظارت بر موقوﻓات مت کﻪ را بر‬
‫ﻋهده دارند‪ .‬ﻋلمای ﺳ کرد برای ا ﺠاد ارت اط ا اﯾﻦ مرا ز مشوقﻫای خا را در اﻓت کنند‪ .‬ﻪ ﻋنوان‬
‫مثال‪ ،‬آنها توانند از خدمت اج اری ازی مﻌاف شوند‪ .‬در خﺼوص حقوق در اﻓ ن ‪-‬طﺒق گفتﻪ‬
‫مﺼاح ﻪشوند ان ما‪ -‬مﻼﻫای كرد در ماه م از ‪ 50‬دﻻر در اﻓت كنند‪.‬‬
‫از لحاظ نظری گفتﻪ شود کﻪ رﺳالت اﯾﻦ مرا ز ﻓا مذﻫ اﺳت‪ ،‬اما آنها ﻫم شﻪ ﻓراتر از‬
‫‪12‬‬
 ‫محدودهﻫای مأمور ت اﻋﻼم شده خود ام بر دارند‪ .‬آنها ﻪ ﻋنوان خ از دﺳت اهﻫای امنی دولت‪،‬‬
‫مخالفان مذﻫ و ﻋلمای کرد مستقل را ز ر نظر گ ند‪ ،‬ائمﻪ جمﻌﻪ مح را برکنار ا منﺼوب کنند و‬
‫کت کنند‪ .‬نا فتﻪ نماند کﻪ‬ ‫مطابق ا خشنامﻪﻫای ادارات امنی منطقﻪ در ارزارﻫای انتخا ا‬
‫از اﻫداف اﺳ ات ک ﻫمﻪ کشورﻫای اﺳﻼ و ﺳکوﻻر در خاورم انﻪ‬ ‫ش لگ ی اﺳﻼم مورد نظر دولت‬
‫بوده اﺳت‪ .‬تﻼشﻫای جمهوری اﺳﻼ اﯾران برای ا ﺠاد ک اﺳﻼم دول محدود ﻪ مناطق ﺳ کرد ش‬
‫ن ست‪ .‬دولت ح آ تﷲ الﻌظ ﻫای ش ﻌ ‪ -‬مانند حس نﻌ منتظری‪ -‬را ﻫراه تفس ی متفاوت ا‬
‫تفس رﺳ حکومت داشت اشند را مورد آزار و اذ ت قرار دﻫد‪.‬‬
‫از ﺳ اﺳتﻫای‬ ‫ا ﺠاد ش لﻫا و ﺳازمانﻫای مذﻫ موازی ش ﻌﻪگس در مناطق اﻫل ﺳ ت‬
‫مداوم دولت برای تضﻌ ف مذﻫب ﺳ در کردﺳتان اﺳت‪ .‬چن ﺳ اﺳ از اﻫم ت اﺳ ات ک برخوردار‬
‫اﺳت ز را از اواخر قرن نوزدﻫم‪ ،‬ﻋلمای مذﻫ کرد‪ ،‬ﻫمدردی و گرا ش ز ادی مقاومت کردﻫا شان‬
‫دادهاند‪ .‬از نظر تار ‪ ،‬مناطق کردﺳتان ﺳ ش ﻪ ﻋنوان مرکز م گرا کردﺳتان ﻋمل کردهاند‬
‫)ﺳل ما ‪٩٥٥-٧ ،٢٠١٧‬؛ ﻫمﭽن ﻪ ﺳل ما ‪ ٢٠١٦‬مراجﻌﻪ کن د(‪ .‬ظهور ناﺳیونال سم کرد در مناطق‬
‫کرد ش ش ﻌﻪ مذﻫب د دهای نوظهور اﺳت و ﻪ ﻫم دل ل رش ک مذﻫب ﺳ در کردﺳتان از‬
‫اﻫم ت و ژهای در ﻓار ﺳازی اﺳتﻌماری کردﺳتان برخوردار اﺳت‪ .‬قانون اﺳا جمهوری اﺳﻼ ﻪ رغم‬
‫جا اه اﻫم ت اﯾﻦ قانون‪ ،‬صور مﺒهم م اتب حقو اﻫل ﺳ ت را ﻪ رﺳم ت شناﺳد اما در ﻫمان‬
‫حال ت ـ ـﺢ کند کﻪ اﺳﻼم ش مذﻫب رﺳ کشور اﺳت )ماده ‪ .(١٢‬در ﻋمل‪ ،‬مادهای از قانون‬
‫اﺳا ک در مورد اﻫل ﺳ ت اﺳت ﻫرگز منﺠر ﻪ موﺿو ا نتاﯾج مهم شده اﺳت‪ .‬ﻋﻼوه بر اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ت ــﺢ ا مفاد و موارد د گر مندرج در ﻫمان قانون رد شده اﺳت کﻪ مهم ﻦ آنها ماده ‪ ٧٢‬اﺳت کﻪ‬
‫گ د‪ :‬ﻫیﭻ قانو ن ا د ا مذﻫب رﺳ کشور مغاﯾرت داشت اشد ) ﻌ شیع(‪(٣٥) .‬‬
‫دولت برای گس ش شیع طور ﻓزاﯾندهای مؤﺳسات مذﻫ ش مانند حس ن ﻫا )‪ ،(٣٦‬حوزهﻫای ﻋلم‬
‫)‪ (٣٧‬و ﻫیئتﻫای مح را درکردﺳتان ﺳ ش گس ش دﻫد‪ .‬تأﺳ س حس ن ﻫا درکردﺳتان ﻪ اواﺳﻂ دﻫﻪ ‪١٩٨٠‬‬
‫از گردد‪ .‬در آغاز ا گس ش دﺳت اهﻫای اداری دول و تﻼش دولت برای جا ﺠا ب ش ارکنان نظا غ کرد در‬
‫کردﺳتان اﯾﻦ مرا ز د دار شدند‪ .‬در طول ﺳﻪ دﻫﻪ گذشتﻪ‪ ،‬دولت ﻪ بهانﻪ اﺳتفاده ن وﻫای نظا و امنی اﺳ ان اﻓت ‪،‬‬
‫حس ن ﻫا را دون اﺳ ثناء در ﻫم شهرﻫای کردﺳتان ﺳاختﻪ اﺳت‪ .‬در ﻋ حال‪ ،‬ﺳاخ ح ک مسﺠد ﺳ در‬
‫کنند ممن ع اﺳت‪ (٣٨) .‬ﻋﻼوه بر اﯾﻦ‪ ،‬دولت ا‬ ‫مناطق ش ﻌﻪ ش مانند تهران کﻪ حدود ک م لیون ﺳ در آن زند‬
‫ا ﺠاد اما ﻦ و بناﻫای مذﻫ ﺳ در تقد س حضور شیع دول درکردﺳتان دارد‪ .‬چن تﻼشﻫا ﻪ ن ﻪ خود‪ ،‬دﻻلت‬
‫بر مﻌر "اﺳﻼم واق " در منطقﻪ دارد‪ .‬ﻪ ﻋنوان مثال‪ ،‬ﻫمانطور کﻪ در تﺼ ر ‪ ٢‬شان داده شده اﺳت‪ ،‬در بر از‬
‫روﺳتاﻫای کوچک منطقﻪ ﻫورامان‪ ،‬حکومت م انﻫای "مقدس" مانند بناﻫای ادمان شهدا را بنا کرده اﺳت ا ﻫمانطور‬
‫ک در تﺼ ر ‪ ٣‬ب ن م ادبود قدم اه مقام مﻌظم رﻫ ی ا نﺼب تا لو شان داده شده اﺳت‪ :‬گفتﻪ شود كﻪ‬
‫خامنﻪای در ج ان جنﮓ اﯾران و ﻋراق ﻪ اﯾﻦ منطقﻪ ﺳفركرده بود‪ (٣٩) .‬رژم ا اشغال تدر مذﻫ ﻓضای کردﺳتان‬
‫اﯾﻦ اﺳ اتژیﻫای ﻫمگونکننده‬ ‫قﺼد دارد تا ب ش از پ ش كردﻫای ﺳ را حذف و ﻫمگون كند‪ .‬اﻋ اض کردﻫای ﺳ‬
‫ً‬
‫کوب شود‪.‬‬ ‫مﻌمو ا اﺳتفاده از قوه قه‬
‫رژ م ﻫمﭽن ک ﺳ اﺳت جمﻌی چند جان ﻪ را در کردﺳتان دن ال کرده اﺳت‪ .‬در اﯾﻦ راﺳتا‪ ،‬برای اول ار‬
‫پروژهﻫای مسکﻦﺳازی خا را وع کرد تا ن وﻫای غ بو ‪ ،‬پرﺳنل امنی و مدﯾران غ مح را در‬
‫ا منطقﻪ اﺳ ان دﻫد‪ .‬ﺳ س‪ ،‬دولت از ط ق پروژهﻫای اﺳ ان نظا اﺳتﻌماری وع ﻪ اجرای‬
‫ک ﺳ اﺳت منظمتر برای دﺳت اری در مشخﺼات جمﻌی شهرﻫا و روﺳتاﻫای کردﺳتان کرد‪ .‬ا اﯾﻦ‬
‫روش‪ ،‬دولت ک اﺳ اتژی دو جان ﻪ اتخاذ کرد‪ :‬اول‪ ،‬پروژهﻫای مسکﻦ نظا را گس ش داد تا مناطق‬
‫مختل را در شهرکﻫا و شهرﻫای بزرگ در بر گ د و ا برنامﻪ دوم خود‪ ،‬اقدام ﻪ اﺳ ان شهروندان‬
‫ش ﻌﻪ در مناطق ﻋمدتا" ﺳ ش کردﺳتان کرده اﺳت‪ .‬مورد اخ منﺠر ﻪ تغی اﻓت جمﻌی‬
‫بر از محﻼت شهری کردﺳتان شده و آنها را ﻪ مناطق تحت سلﻂ مردم ش ﻌﻪ ت د ل کرده اﺳت‪.‬‬
‫)‪(٤٠‬‬

‫ن ج گ ی‬
‫دولت در برابر‬ ‫ا ر اﺳ اتژیﻫای ش ﻌ کردن دول اﯾران را ناد ده گ م‪ ،‬ﺳ اﺳت‬
‫جوامع تحت ﺳلط ا ﻫمسا ان ﺳکوﻻر اﯾران تفاو ندارد‪ .‬ﻫمﭽن ﺳ اﺳت ش ﻌ کردن کردﻫا‬
‫ﻓا م وط مذﻫب و مکتب‪.‬‬ ‫در واقع اﺳاﺳا" ک ﺳ اﺳت ﻫمگونﺳازی اﺳت نﻪ تﻼشﻫا‬

‫‪13‬‬
 ‫از ﻫ ت اﺳت کﻪ در نها ت‬ ‫ز را ﻫدف مورد نظر حکومت گس ش ش ﻌﻪگری ﻪ ﻋنوان ش‬
‫ترکی آش ار‬ ‫و ﻓرﻫنﮓ ش‬ ‫جامﻌ را ﻫمگﻦ کند‪ .‬در اﯾران س از ﺳال ‪ ١٩٧٩‬ز ان ﻓار‬
‫جهت تحم ل جامﻌ بوده اﺳت‪.‬‬
‫روشنفکران ﺳکوﻻر اﯾرانگرا ن ﻪ اﻫم ت شیع برای ﻫمگﻦﺳازی جامﻌ اﯾران اذﻋان‬
‫کردهاند ) ﻪ امانت ‪ ٢٠١٧‬مراجﻌﻪ کن د(‪ (٤١).‬در دﻫﻪﻫای اخ ‪ ،‬ناﺳیونال ستﻫای ﻓارس ﻪ طور‬
‫ﻓزاﯾندهای "ﻫ ت اﯾرا " را گون ای صورتبندی مﺠدد کردهاند تا گذشت اﯾران ا روا ت ش‬
‫و ﻫ ت ش ﻌ ﺳاز ارتر اشد ) ﻪ امانت ‪ ٢٠١٧‬مراجﻌﻪ کن د(‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬تضﻌ ف مذﻫب س‬
‫تواند در خدمت" ک ارچ م " مورد نظر مفهوم ارس‪-‬ش ﻌ اشد‪ ،‬خﺼوص ا توجﻪ ﻪ‬
‫اﯾﻦ واقﻌ ت کﻪ مناطق کرد ش ﺳ مذﻫب ﻪ لحاظ تار ‪ ،‬مرکز مقاومت ﺳ ا کردﻫا‬
‫بودهاند‪.‬‬
‫خﻂ ﺳ ﺳ اﺳتﻫای دولت در کردﺳتان ممکﻦ اﺳت روی ک خﻂ مستق م قرار نگ ند‪ .‬ا اﯾﻦ‬
‫وجود‪ ،‬از اوا ل دﻫﻪ ‪ ،١٩٨٠‬دولت اﺳ اتژی مداوم مﺒ بر ان ار‪ ،‬ﻫمگونﺳازی‪ ،‬کوب و ظلم ﻪ کردﻫا‬
‫س از ﺳال ‪ ،١٩٧٩‬بر‬ ‫ﻋنوان جامﻌ ای غ خودی اتخاذ کرده اﺳت‪ .‬در اول پ شن س قانون اﺳا‬
‫از حقوق ﻓرﻫن و ز ا اقوام و ملل تحت ﺳلطﻪ پ شبی شده بود‪ .‬ﻫمانطور کﻪ ب ان شد‪ ،‬ﻋ رغم‬
‫موقﻌ ت ممتاز مذﻫب ش ﻌﻪ ﻪ ﻋنوان ک دﯾﻦ دول ‪ ،‬بر از اد ان و مذاﻫب د گر ن تا حدودی قانون‬
‫ﻪ رﺳم ت شناختﻪ شدهاند‪ .‬ا اﯾﻦ حال‪ ،‬اﯾﻦ شناﺳا ﻫرگز در ﻋمل ﻪ ﻫیﭻ وجﻪ مﻌنا پ دا نکرد‪،‬‬ ‫اﺳا‬
‫ز را کسب ﻫرگونﻪ مقام دول مهم مستلزم اطاﻋت ﻋم و مکت از رﻫ ی آ تﷲ الﻌظ ﻫا اﺳت‪ .‬از‬
‫نظر ﻋلم دﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ مسئلﻪ برای مسلمانان غ ش ﻌﻪ س ار مش ل ﺳاز بوده اﺳت‪ .‬ﻓضای ﺳ ا حا م در‬
‫زمان تنظ م پ شن س اول قانون اﺳا ‪ ،‬ن قاطع و ان ار د گر ﻓرﻫنﮓﻫا و ز انﻫای غ ﻓار را‬
‫غ ممکﻦ ﺳاخت بود‪ .‬بنابراﯾﻦ‪ ،‬قانون اﺳا از لحاظ نظری آموزش ز انﻫای د گر در کنار ﻓار را مﺠاز‬
‫داند‪ .‬اما در ﻋمل ﻫرگز اﯾﻦ حق تحقق ن اﻓت اﺳت‪ .‬در واقع‪ ،‬وز ر آموزش و پرورش دولت‪ ،‬ﺳ د ﷴ‬
‫از مناطق‪ ،‬ز انﻫای مح ] ﻌ ز انﻫای غ‬ ‫طحا در ‪ ١٥‬ژوئ ﻪ ‪ ،٢٠١٨‬اظهار داشت کﻪ "در ﻌ‬
‫ﻓار [ آموزش داده شود ‪ ...‬اﯾﻦ خطرنا اﺳت‪ .‬ﻪ کود ان ﻓقﻂ ا د ز ان رﺳ کشور ]کﻪ ﻓار‬
‫اﺳت[ آموزش داده شود‪(٤٢)".‬‬
‫چند ﺳال اول انقﻼب‪ ،‬ن وﻫای دول توا س ند کن ل ب ش مناطق كردﺳتان را ﻪ دﺳت‬
‫گ ند‪ .‬در اﯾﻦ مناطق‪ ،‬ﻫیﭻ جا برای بروز مخالفت ﺳ ا وجود نداشت‪ .‬ا اﯾﻦ وجود م ارزان کرد ﻪ‬
‫ﻓﻌال تﻫای ﺳ ا و نظا خود در مناطق روﺳتا ادامﻪ دادند‪ .‬تا ا ان جنﮓ اﯾران و ﻋراق در ﺳال‬
‫کردند و ن توا س ند خانﻪ خود را ب غروب و طل ع آﻓتاب‬ ‫‪ ،١٩٨٨‬کردﻫا در وﺿﻌ ت اﺿطراری زند‬
‫ترک کنند‪ .‬س از آن دولت وع ﻪ اجرای وﺿﻌ ت غرنج و موﻫﻦ نظارت‪ ،‬ا ش و کن ل کرد‪ .‬جوانان‬
‫دب ﺳتا و دا شﺠ ان دا ش اهﻫا تنها ﻪ دل ل خواندن کتابﻫا و مقاﻻت اﻋ اضآم زندا شدند‪ .‬اﯾﻦ‬
‫جوانان مﺠﺒور بودند از قوان و ال وﻫای ﺳختگ انﻪ مذﻫب در خﺼوص ل اس و اخﻼق و ﻋفت ﻋمو‬
‫پ وی کنند‪ .‬در بر اﺳتانﻫای کردﺳتان‪ ،‬متفاوت بودن از نظر نژادی و مذﻫ ‪ ،‬زند ﻋادی را تق ا"‬
‫غ ممکﻦ ﺳاختﻪ بود‪ .‬مﺼاح ﻪشوند ان مسﻦتر ما اغلب اوقات از آن دوران ﺳخت و دردنا ﻪ اﯾﻦ ترت ب‬
‫ا دولت تﻌﺒ‬ ‫اد کردند کﻪ چگون "ﻫر ن ع رﻓتاری ممکﻦ بود ﻪ ﻋنوان مخالفت مذﻫ ا ﺳ ا‬
‫شود"‪ .‬در ﻫمان دوره‪ ،‬دولت از اﺳ اتژی خود برای نظا کردن کردﺳتان‪ ،‬برانگ خ ش افﻫای جم و‬
‫ا کردن خﺼوص ات قو _ز ا ‪ ،‬ﻓرﻫن و مذﻫ رونما کرد‪.‬‬
‫دولت اﺳﻼ حا م‪ ،‬ﺳ اﺳتﻫا و خﻂم ﻫای محاﻓظﻪ اران ناﺳیونال س را شیوهﻫای مختلف‬
‫ازتول د کرده اﺳت‪ .‬ا اﯾﻦ حال‪ ،‬ا وجود شﻌارﻫای ﺿد غر و ادﻋای اﺳﻼم جهانشمول‪ ،‬شیوهﻫای ﺳ ا‬
‫حکومت در ﻋمل ﻋم قا قو و ناﺳیونال س بوده اﺳت‪ .‬ﺳ اﺳتﻫای داخ دولت بر اﺳاس ناﺳیونال سم‬
‫قو ﻓار و ﺳ اﺳت خار آن بر اﺳاس"مناﻓع دولت" بنا نهاده شده اﺳت‪ .‬جمهوری اﺳﻼ نمونﻪای ارز‬
‫از اﯾﻦ واقﻌ ت اﺳت کﻪ درک مسلمانان از اﺳﻼم‪ ،‬ﻫمان اندازه ک تحت تأث ناﺳیونال سم مدرن اﺳت‬
‫متما ل ﻪ در اخت ار گرﻓ دولت و حکومت ن ﻫست‪ .‬در چهار دﻫﻪ گذشتﻪ‪ ،‬جمهوری اﺳﻼ غ ﻓارسﻫا را‬
‫منکوب کرده و ﺳ در حذف ﺳ ستمات ک نمودﻫا و ﻓرﻫنﮓﻫای غ ﻓار داشتﻪ اﺳت‪ .‬شیوهﻫای حکومت‬
‫در ﻋمل و برخورد ا ﺳاﯾر قوم تﻫا نمونﻪای ﻼﺳ ک از اﺳتﻌمار داخ اﺳت‪ .‬ﻫمﭽن ‪ ،‬جمهوری اﺳﻼ‬
‫برای ﻫ ت و تﺼور م از‬ ‫ﻫن ام ارجاع خود‪ ،‬درﺳت مانند دولت_ملتﻫای ﺳکوﻻر دارای روش خا‬
‫خود اﺳت‪" .‬داش ک ﻫ ت م "‪ ،‬ﻪ تﻌﺒ ب ل ﮓ‪ " ،‬ﻌ داش راهﻫا و روشﻫا برای صح ت در مورد‬

‫‪14‬‬
 ‫مل ت" اﺳت )ب ل ﮓ ‪.(٨ ،١٩٩٥‬‬
‫از راهﻫای ممکﻦ‬ ‫جمهوری اﺳﻼ اﯾران تﻼش کرده اﺳت تا برای کردﻫا‪ ،‬ﻫم اری ا دولت را ﻪ‬
‫برای قای اقتﺼادی و امرار مﻌاش ت د ل کند‪ .‬کسا کﻪ چن ﺳ از زند را ن ذﯾرﻓت اند‪ ،‬ح ا وجود‬
‫داش مدارک اﻻی دا ش ا ‪ ،‬مﺠﺒور شدهاند کﻪ ﻪ ﻋنوان کول ار کنند‪ .‬ا اﯾﻦ حال‪ ،‬ﻫمانطور کﻪ شان‬
‫داد م‪ ،‬در ن ﺠﻪ ت اندازی مستق م ن وﻫای دول ‪ ،‬ب ش از ‪ ٩٣٠‬کول در چند ﺳال گذشت کشتﻪ ا زخ‬
‫شدهاند‪ .‬تنها ﻫم مورد شان از وجود ک نگرش اﺳتﻌماری در برابر کردﻫا دارد کﻪ در آن کشتار کردﻫا ﻋادی‬
‫شده و ا مﺼون ت مطلق ﻋوامل صورت گ د‪ .‬اﯾﻦ نگر اﺳت کﻪ کشتار روﺳتاﯾ ان کرد را توج ﻪ کند‪ ،‬و‬
‫مردم شهرﻫا و اﺳتانﻫای مرکزی اﯾران دولت حق دﻫند چن رﻓتاری داشت اشد‪ .‬در واقع‪ ،‬در ﻫیﭻ جا‬
‫به از ش ک ﻫای اجتما اﯾران ن توان اﯾﻦ نگرش را مشاﻫده کرد‪ .‬توج ﻪ قتل کول ان از ط ق ارت اط اﯾﻦ‬
‫شغل ا ﻪ اصطﻼح "جدا طل کردﻫا" انﺠام شود‪ .‬در اﯾﻦ نگرش مرکز‪ ،‬مقاومت کردﻫا را ﻪ ﻋنوان ک‬
‫کند و نﻪ ﻪ ﻋنوان شان ای از وجود ﺳ اﺳتﻫای محرومﺳازی و حاش راندن از جانب‬ ‫تهد د تل‬
‫دولت‪ .‬اﯾﻦ ار ا ازتول د و تأﯾ د مﺠدد ادﻋاﻫای رﺳ دولت مﺒ بر لزوم ﺳ اﺳت ﻫمگونﺳازی ﻓرﻫن و‬
‫ح زا انﺠام شود و ﻫمﻪ اﯾﻦ موارد اﻋث شده امنی ﺳازی زند در پ امون قانو شود‪.‬‬

‫تﻘدیر و شﮑر‬
‫ما ﻪ خاطر ارائﻪ مطالب ارزشمندی ک آرس زار و ارﺳﻼن اراحمدی در اخت ار ما‬
‫گذاش ند ﺳخت مدﯾون آنها ﻫس م و ﻫمﭽن از ال ساندر انوتﻪ‪ ،‬مت اتما ا‪ ،‬ورنر ﻫرتزوگ‪ ،‬اوون‬
‫ش خاطر از ی اﯾﻦ مقال و ارائﻪ نظرات ارزشمند مال شکر و قدردا دار م‪.‬‬ ‫آر م لر و آنتو‬

‫در اره ن ﺴند ان‬

‫مال ﺳل ما متخﺼﺺ تار ـ ـخ و ﺳ اﺳت اﺳﻼ و خاورم انﻪ اﺳت‪ .‬ﺳل ما دک ای خود‬
‫را در رشت تار ـ ـخ اﺳﻼ و خاورم انﻪ از دا ش اه لمﺒ ا در نی ورک در اﻓت کرد)‪ (٢٠١٤‬و در‬
‫دا ش اهﻫای مختلف جهان تدر س کرده اﺳت‪ .‬ﺳل ما ن سنده مقاﻻت مختلف ﻋل اﺳت کﻪ در‬
‫مﺠﻼت آ ادم ک مهم مانند مﺠلﻪ ب تان ا جامﻌﻪ شنا ‪ ،‬اقوام‪ ،‬مطالﻌات خاورم انﻪ و جهان‬
‫شده اﺳت‪ .‬آثار ﺳل ما ﻪ کردی)کرمان و ﺳورا (‪ ،‬ﻓار و تر ترجمﻪ شدهاند‪.‬‬ ‫اﺳﻼم من‬
‫نام اﺳﻼم و ناﺳیونال سمﻫای رق ب در خاورم انﻪ ) ال و‪،(٢٠١٦ ،‬‬ ‫ﺳل ما در کتاب خود‬
‫ب ادی دولت ملت را ا تمرکز بر نقش محوری و اﺳا کﻪ اﺳﻼم در ظهور دولت‬ ‫مﻌرﻓت شنا‬
‫مثل و ق د و بندﻫای‬ ‫ملت ا فا کند‪ ،‬ز ر ﺳوال برده اﺳت‪ .‬او شان دﻫد کﻪ چگون مﻌامل‬
‫ناﺳیونال سم و اند شﻪ دﯾ در تار ـ ـخ مﻌا خاورم انﻪ نقش دارند‪.‬‬
‫احمد ﷴپور ک ا سانشناس اجتما اﺳت‪ .‬او دک ای جامﻌﻪشنا خود را از دا ش اه‬
‫در دا ش اه‬ ‫ش از در اﯾران در اﻓت کرد‪ .‬او ﻫمﭽن دا شﺠوی دک ای رشتﻪ ا سانشنا‬
‫ماﺳاچوﺳت‪-‬امهرﺳت اﺳت ک در آن دورهﻫای م وط ﻪ م گرا و درگ یﻫای نژادی و مذﻫ‬
‫و ب ش از ‪ ٥٠‬مقالﻪ‬ ‫در خاورم انﻪ مﻌا را تدر س کند‪ .‬ﷴپور تا نون ﻫشت رﺳال تکپژوﻫ‬
‫‪ ،‬کردی و ﻓار تأل ف کرده اﺳت‪ .‬آثار وی در‬ ‫تنها ا مک د گران ﻪ ز انﻫای ان ل‬ ‫ﻋل‬
‫مورد کردﺳتان ﻋنوان مدل و نمون برای تحق قات اﺳا نظ ﻪمحور و قومن اری و مطالﻌ ﻋل‬
‫نژادﻫا در اﯾران شناخت شدهاند‪ .‬آثار ﷴپور در ژورنالﻫای ب المل مختل از جمل مﺠل‬
‫ب تان ا جامﻌﻪشنا ‪ ،‬قوم تﻫا‪ ،‬ک ف ت و م ت‪ :‬ژورنال ب المل روششنا ‪ ،‬مﺠلﻪ ان ل‬
‫شدهاند‪.‬‬ ‫مطالﻌات خاورم انﻪ و ژورنال ب المل مطالﻌات ک در بهداشت و رﻓاه من‬

‫ادداﺷتها‬
‫‪1.‬‬ ‫‪http://rouhani.ir/event.php?event_id=63. Accessed 16 July 2018.‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪http://rouhani.ir/event.php?event_id=63. Accessed 16 July 2018.‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪https://undocs.org/pdf?symbol=en/A/74/188‬‬

‫‪15‬‬
 4. See Billig (1995)and Matin (2019).
5. For more on religious nationalism see Peter van der Veer (1994); Roger Friedland (2001);
Barbara-Ann Rieffer (2003); Genevieve Zubrzycki (2016); Kamal Soleimani (2016), and Mark
Juergensmeyer (2017).
6. The 48th chapter in the Qur’an is named al- Fath., which contextualises the conquest of Mecca
in 629. The first verse of that chapter reads, ‘Indeed, we have given you [O Muhammad], a clear
conquest’ (the Qur’an, 48: 1).
7. ‫ کردﻫا از اﯾﻦ‬،‫ از زمان جنﮓ جها دوم‬.‫جاش از نظر لغوی مﻌ کره خر ا قاطر اﺳت‬
‫ در اﯾﻦ‬،‫ جاش‬.‫اصطﻼح برای اشاره ﻪ ﻫر کردی کﻪ ا دولت ﻫم اری کنند اﺳتفاده کردهاند‬
‫ ﻪ مﻌنای قاطر کوچک اﺳت ز را قاطرﻫا محﺼول جفتگ ی ک اﺳب ماده ا ک‬،‫مفهوم‬
‫ ن از اﺳت كﻪ‬،‫ چن نا حا از وﻓا و خ انت اﺳت ز را برای تولد ک قاطر‬.‫خر نر ﻫس ند‬
‫ در‬.‫ دﻻلت بر اﯾنكﻪ او آن خر را بر اﺳب ترجیﺢ داده اﺳت‬،‫ﻚ اﺳب ماده ا ﻚ خر جفت شود‬
‫ در‬.‫ نﺠا ت و اﻓت اﺳت‬،‫ ﻋﺼ انگری‬، ‫ ک اﺳب نر ﻪ ک اره نماد ز ا‬،‫ﻓرﻫنﮓ کردی‬
‫ ماد ان‬،‫ ا اﯾﻦ وجود برای تول د ﻚ قاطر‬.‫ اطاﻋت و زش اﺳت‬،‫ خر نمادی از حماقت‬،‫مقا ل‬
.‫ محﺼول نها ن تواند دارای ﻓض لت اشد‬، ‫ از منظر چن منط‬.‫ا د ا ﻚ خر جفت شود‬
8. http://archive.fo/pLzJ2. Accessed 10 March 2019.
9. See, http://archive.fo/IQmCh. Last visited 12 July 2019.
10. See, http://archive.fo/IQmCh. Last visited 12 July 2019.
11. Fitna is a Qur’anic term which is ‘much worse than human slaughter’ (2: 191).
12. For Bollinger’s remarks: http://www.columbia.edu/cu/news/07/09/lcbopeningremarks.html.
Accessed 16 May 2018.
13. http://weekly.ahram.org.eg/archive/2007/866/focus.htm. Accessed 16 May 2018.
14. Ibid.
15. http://archive.fo/0uEgE. Last visited 14 July 2019.
16. https://www.radiozamaneh.com/94492. Last visited 14 July 2019.
17. Appendix of Komala Report, 13 November 1979.
18. http://www.bbc.com/persian/iran/2013/09/130912_25_anniversary_kurds_executed_nm.
Accessed 1 July 2018.
19. Communities located in southwestern and eastern and northeastern Iran.
20. http://www.imam-khomeini.ir/fa/c207_51244/. Accessed 4 July 2018.
21. See numerus related articles by Persian academics on Parsi Anjuman. https://parsianjoman.
org/. Last visited 10 March 2019.
22. See Ibid.
23. https://www.isna.ir/news/. Last visited 9 July 2018.
24. http://archive.fo/x4eZn. Accessed 6 June 2018.
25. Article 115 of the constitution: https://www.legal-tools.org/doc/4205c7/pdf/. Accessed 9 July
2018.
26. https://www.isna.ir/news/92112215541. Accessed 9 July 2018.
27. https://kayhan.london/fa/1397/04/09/. Accessed 9 July 2018 (emphasis added).
28. Ibid.
29. See http://archive.fo/AryZm. Last visited 2 October 2018.
30. https://iranintl.com/. Accessed 9 July 2018.
31. http://archive.fo/Tm8j9. Accessed 3 July 2019.
32. See note 29.
33. After the election of Khatami in 1997, the state began to appoint pro-state Kurdish clergymen
in some Kurdish cities.
34. http://kurdistan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=26582. Last visited 2 October
2018.
35. https://dlp.msrt.ir/file/download/regulation/1497687031-.pdf. Last visited 4 December 2018.
36. See http://old.ido.ir//n.aspx?n=13910209014. Accessed 16 July 2018.
37. http://kurd.ismc.ir/. Accessed 16 July 2018.
38. 49 http://archive.fo/Hnp8H. Accessed 29 November 2018.
39. http://www.digarban.com/node/7230.html. Accessed 29 November 2018.
40. This is based on the fieldwork conducted by Ahmad Mohammadpour in the summer of 2006.

16
 41. See Afshin Asgari’s talk: https://www.youtube.com/watch?v=7hiAflZOjrI. Last visited 4 October
2018.
42. https://www.farsnews.com/amp/13970423000749. Accessed 16 July 2018.
43. The column showcases the sharp contrast between official statistics provided by the central
and provincial governments.
44. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/05/16/1796165/. Accessed 31 March 2019.
45. http://kordestan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=23756. Accessed 31 March 2019.
46. http://nullwww.magiran.com/npview.asp?ID=3589382. Accessed 31 March 2019.
47. https://www.yjc.ir/fa/news/6312072. Accessed 31 March 2019.
48. http://kurdpress.com/details.aspx?id=6511. Accessed 31 March 2019.
49. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/07/08/1200079/. Accessed 31 March 2019.
50. http://keyhanenovin.com/wp-content/uploads/2013/01/m.jpg. Accessed 29 November 2018.

‫کتابﺷنا‬
Annual Report of the UN for Human Right. Human Rights Council Thirty- seventh session 26
February – 23 March 2018 Agenda item 2 Annual report of the United Nations High Commissioner for
Human Rights and reports of the Office of the High Commissioner and the Secretary-General, 2018.
Abrahamian, Ervand. Modern History of Iran. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
Amanat, Abbas. Apocalyptic Islam and Iranian Shi‘ism. London: I.B. Tauris, 2009.
Amanat, Abbas. Iran: A Modern History. New Haven, CT: yale University Press, 2017.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths, and Helen Tiffin. The Empire Writes Back: Theory and Practice in
Post- colonial Literatures. 1st ed. London; New york: Routledge, 1989.
Khomeini, Ayatollah. Sahifay-e Nur: Majmuay-e Rahnumudhay-e Imam Khomeini/Teh-hiy-e va Jam‘
av- ariy-e Markaz-e Madarek-e Farhangiy-e Inghlab-e Islami, Jald-e 12. Tehran: vazarat-e Irashad-e
Islami, 1985, 1364.
Bakhshandeh, Ehsan. Occidentalism in Iran: Representations of the West in the Iranian Media.
London:
I.B. Tauris, 2015.
Billig, Michael. Banal Nationalism. London and Thousand Oaks, CA: Sage, 1995.
Boroujerdi, Mehrzad. “Iranian Islam and the Faustian Bargain of Western Modernity.” Journal of
Peace Research 34, no. 1 (1997): 1–5. doi:10.1177/0022343397034001001.
Boroujerdi, Mehrzad. “Contesting Nationalist Constructions of Iranian Identity.” Critique: Critical
Middle Eastern Studies 7, no. 12 (2007): 43–55. doi:10.1080/10669929808720120.
Cabi, Marouf. “Marginalisation of Kurdish History,” M. Litt. Thesis, University of St Andrews 2015.
Unpublished MA thesis.
Cohn, Bernard S. Colonialism and Its Forms of Knowledge: The British in India. Princeton, N.J.:
Princeton University Press, 1996.
Cronin, Stephanie. The Making of Modern Iran: State and Society under Reza Shah 1921–1941.
London: Routledge Curzon, 2003.
Dabashi, Hamid. “Banality of the Burden.” 2007.
http://weekly.ahram.org.eg/archive/2007/866/focus. htm. Last visited on 16 May 2018.
Dabashi, Hamid. Iran: A People Interrupted. New york, Ny: The New Press,
2008. Denzin, Norman. Interpretive Biography. Newbury Park, CA: Sage, 1989.
Denzin, Norman. Qualitative Inquiry under Fire. Abington: Routledge, 2009.
Devji, Faisal. Muslim Zion: Pakistan as a Political Idea. Cambridge: Harvard University Press, 2013.
Hoshmand, Ehsan.“Kurd or Kurds; an Entry to Sociology of Kurds.” Sociology Portal 40, (2004). Accessed
June 13, 2019. http://archive.fo/NHh1V.
Elling, R. Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini. New york: Palgrave,
2013. Fazeli, N. “Politics of Culture in Iran Anthropology, Politics and Society in the Twentieth Century.
New york:
Routledge, 2006.
Friedland, R. “Religious Nationalism and the Problem of Collective Representation.” Annual Review
of Sociology 27, no. 1 (2001): 125–152. http://www.jstor.org/stable/2678617. doi:10.1146/annurev.
soc.27.1.125.

17
 Ghanei Fard, Erfan. Sixty Years of Life and Memory of Jalal Talabani. Tehran: Nashr-e ‘Elm, 2009.
Golkar, Saeid. Captive Society: The Basij Militia and Social Control. New york: Cambridge University
Press, 2015.
Juergensmeyer, Mark. Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence, 4th ed.
Oakland: University of California Press, 2017.
Kurzman, Charles. The Unthinkable Revolution in Iran. Cambridge, MA: Harvard University Press,
2004. Mamdani, Mahmud. Define and Rule: Native as Political Identity. Cambridge, MA: Harvard
University
Press, 2012.
Marashi, Afshin. Nationalizing Iran: Culture, Power, and the State. Seattle and London: The
University of Washington Press, 2008.
Matin, Kamran. “Deciphering the Modern Janus: Societal Multiplicity and Nation-Formation.”
Globalizations (2019): 1. doi:10.1080/14747731.2019.1673615.
Matin-Asgari, Afshin. Both Eastern and Western: An Intellectual History of Iranian Modernity.
Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Mignolo, Walter, and Catherine E. Walsh. On Decoloniality: Concepts, Analytics, Praxis. Durham:
Duke University Press, 2018.
Mirsepassi, Ali. Transnationalism in Iranian Political Thought: The Life and Times of Ahmad Fardid.
Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Mohammadpour, A., and Kamal Soleimani. “Interrogating the Tribal: The Aporia of ‘Tribalism’ in the
Sociological Study of the Middle East.” British Journal of Sociology (2019). Accessed March 20, 2019.
doi:10.1111/1468-4446.12656.
Rieffer, B.-A. J.“Religion and Nationalism: Understanding the Consequences of a Complex
Relationship.”
Ethnicities 3, no. 2 (2003): 215–242. doi:10.1177/1468796803003002003.
Saleh, Alam. Ethnic Identity and the State in Iran. New york: Palgrave Macmillan, 2013.
Soleimani, Kamal. Islam and Competing Nationalisms in the Middle East, 1876-1926. New york:
Palgrave, 2016.
Soleimani, Kamal. “Kurdish Image in Statist Historiography: The Case of Simko.” Middle Eastern
Studies
53, no. 6 (2017): 949–965. doi:10.1080/00263206.2017.1341409.
Soleimani, Kamal.“Modern Islamic Political Thought,‘Islamism’ and Nationalism.” Journal of
Humanities and Cultural Studies R&D 2, no. 1 (2017): 1–16.
Soleimani, K., and Ahmad Mohammadpour. “Can non-Persians Speak? the Sovereign’s Narration of
‘Iranian Identity.” Ethnicities 19, no. 5 (2019): 925–947. doi:10.1177/1468796819853059.
Sturm, Circe. “Reflections on the Anthropology of Sovereignty and Settler Colonialism: Lessons from
Native North America.” Cultural Anthropology 32, no. 3 (2017): 340–348. doi:10.14506/ca32.3.03.
Taylor, Charles. “Nationalism and Modernity.” In Theorizing Nationalism, edited by Ronald Beiner,
viii, 338 p. Albany, Ny: State University of New york Press, 1999.
van der Veer, Peter. Religious Nationalism: Hindus and Muslims in India. California: University of
California Press, 1994.
Vaziri, M. Iran as Imagined Nation: The Construction of National Identity. New york: Paragon House,
1993.
Vejdani, Farzin. Making History in Iran: Education, Nationalism, and Print Culture. Stanford, CA:
Stanford University Press, 2015.
yarshater, Ehsan.“Persian Identity in Historical Perspective.” Iranian Studies 26, no. 1-2 (1993): 141–
142. doi:10.1080/00210869308701791.
Zanganeh, Mehdi. “The Evaluation and Analysis of Human Development Indices in Urban Regions of
Iran.” Journal of Geography and Development of Urban Space no. 4 (2016): 1.
Zia-Ebrahimi, Reza. The Emergence of Iranian Nationalism: Race and the Politics of Dislocation. New
york, Ny: Columbia University Press, 2016.
Zubrzycki, Geneviève. National Matters: Materiality, Culture, and Nationalism. Stanford: Stanford
University Press, 2016.

18