Professional Documents
Culture Documents
Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο
Βιβλιογραφία
1.Εισαγωγή
1
Π ετ ράκο υ Η ., 2001, σελ .3 1-3 3
έναν ανθρώπινο δεσμό μεταξύ δυο τόπων, μεταφέροντας στοιχεία από τον
έναν στον άλλον. Για άλλη μια φορά είναι το παρελθόν ή το παρόν, η
κουλτούρα ή οι δομές που νοηματοδοτούν τη διαδρομή?
Είναι σίγουρο πως η έλευση μεταναστών στα μητροπολιτικά κέντρα της
Δύσης επιτίθεται στα-σύμφωνα με κάποιες αντιλήψεις- καθαρά και
αποστειρωμένα περιβάλλοντα, επιφέρει αλλαγές, σταδιακά αλλά σταθερά σε
πολλαπλά επίπεδα. Προφανώς υπάρχει μια κυρίαρχη κουλτούρα, η οποία
παραμένει κυρίαρχη, αλλά ποιος μπορεί να πει περπατώντας Κυριακή πρωί
στην Ομόνοια ή απογευματάκι καλοκαιριού στην πλατεία Κυψέλης ότι οι
μετανάστες δεν έχουν αλλάξει την Αθήνα?
Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρώ μια ματιά στο πως οι αλλαγές αυτές,
που οι μετανάστες έχουν επιφέρει, με την παρουσία και τη δράση τους στο
δημόσιο χώρο της πόλης, γίνονται αντιληπτές και ερμηνεύονται στην ελληνική
κοινωνία, αναδεικνύοντας, εντέλει, με τον τρόπο αυτό, χαρακτηριστικά της
κοινωνίας υποδοχής. Εχω επιλέξει να προσεγγίσω αυτή τη σχέση μέσω του
Αθηναικού τύπου, επιλογή που βασίζεται στο ρόλο που θεωρώ οτι έχει ο
ημερήσιος τύπος τόσο στην έκφραση όσο και στη διαμόρφωση νοοτροπιών,
κοινωνικών απόψεων και στάσεων (περισσότερα για τον ρόλο των ΜΜΕ στο
κεφάλαιο 2.1).
Απο τα δημοσιεύματα στα οποία είχα πρόσβαση, διέκρινα δυο βασικές
τάσεις στην τρέχουσα αρθογραφία που αφορούν το θέμα μετανάστες και
δημόσιος χώρος. Η πρώτη, σχετίζει τους μετανάστες ή -όπως συνήθως
αποκαλούνται στα άρθρα αυτά- λάθρομετανάστες, με την εγκληματικότητα και
την υποβάθμιση του δημόσιου χώρου. Η δεύτερη, παρουσιάζει την Αθήνα ως
πολυπολιτισμική πόλη, στην οποία δίνει ξεχωριστό χρώμα η παρουσία των
μεταναστών. Και στις δυο αυτές απόψεις, στην πρώτη που αποκαλύπτει
φανερά μια ετεροφοβία αλλά και στην δεύτερη που παρουσιάζεται ως
ετεροφιλία ασκείται στα κεφάλαια 3,4 κριτική.
Η κριτική αυτή, που διαπνέει όλο το κείμενο, έχει σαν βάση της την άποψη
οτι η μετανάστευση δεν είναι μια κρίση ή ενα πρόβλημα προς διαχείριση,μια
«φυσική καταστροφή» όπως συχνά παρουσιάζεται, αλλά ενα κοινωνικό
φαινόμενο που συνδέεται στην παρούσα οικονομική, κοινωνική και πολιτική
συγκυρία με την οικονομική παγκοσμιοποίηση και τον παγκόσμιο καταμερισμό
εργασίας. Θεωρώ πως οι ίδιοι οι μετανάστες είναι δρώντα πολιτικά
υποκείμενα , όχι θύματα ή θύτες και σίγουρα όχι «πρόβλημα».
2
Gr een N ., 2 004 , σ ελ .1 7
1.2 Μεθοδολογία
3
B o urd ieu & P as s er on , 197 7
4
για περι σσό τ ερα όσο ν α φο ρά τη ν Κ ρι τι κ ή Ανάλ υσ η Λόγου στ ους Πα ύλου Μ ., 2001,
V a n D i jk ,19 91 και F airc lou gh ,1 99 5
ιδεολογίας. Ασκεί τη μέγιστη δυνατή επιρροή σε συνθήκες απουσίας
εναλλακτικών πηγών λόγου, γενικευμένης συναίνεσης και αδυναμίας των
ομάδων που διαφοροποιούνται από αυτόν. Αυτό οδηγεί σε μια «ηγεμονία»
λόγου και διαμόρφωσης γνώσης. Τα υποκείμενα, με την παρέμβαση των ΜΜΕ
υιοθετούν ερμηνευτικά πρότυπα, τα οποία και χρησιμοποιούν ως ρουτίνα
κατανόησης του υπαρκτού 6.
Τέλος,ο τύπος, όχι μόνο υποβοηθά την εκπαίδευση ως προς τον καθορισμό
των τρόπων με τους οποίους γίνεται αντιληπτή η πατρίδα, ο ελληνικός
πολιτισμός ή οι σχέσεις με τον «άλλον» αλλά, επίσης, αναλαμβάνει να
συμπληρώσει το κενό που αφήνουν τα σχολικά εγχειρίδια ως προς τις
τρέχουσες κοινωνικές εξελίξεις 7. Τα δημοσιογραφικά κείμενα φέρνουν στα
μάτια των αναγνωστών τη σύζευξη του δημόσιου με το δημοσιογραφικό λόγο,
και, πιο συγκεκριμένα, τις κοινωνικές αξίες και τους θεσμούς, αναφαίρετο
τμήμα των οποίων συνιστά η προετοιμασία για την υποδοχή εθνοτικών και
φυλετικών ομάδων 8.
5
Πα ύλου Μ ., 2 001 , σ ελ. 1 3 0
6
Πα ύλου Μ ., 2 001 , σ ελ. 1 3 2
7
Φραγκουδάκη & Δ ραγ ώ να , 19 97, σ ελ .13- 26
8
Π ετ ρο νώ τη , 199 8 , σ ελ .8 1-8 2
9
Οι σκ έψ ει ς τ ο υ καφαλαίου α υτ ού πηγάζουν κ υρί ως απο τη ν ει σαγωγή των Μαρ βάκη
Α ., Παρσά νογλ ο υ Δ ., Πα ύλου Μ .,2001, στ ο σ υλ λ ο γ ι κ ό Μ Ε Τ ΑΝ Α ΣΤ Ε Σ ΣΤΗΝ Ε Λ Λ ΑΔ Α ,
Α θ ή να : Ελληνι κά Γ ρά μα μτα
10
Μα ρβάκ η ς Α ., Παρσάνογλ ο υ Δ ., Πα ύλου Μ .,2001, σ ελ .1 4-1 5
ξεκινά από και αφορά κύρια τους ίδιους. Σε αυτό το πλαίσιο, οι στρατηγικές
τους, η κοινωνική τους παρουσία και δράση, οι ταυτότητές τους (εθνοτικές,
πολιτισμικές, πολιτικές και κοινωνικές) γενικεύονται και υποστασιοποιούνται
ως κάτι που όχι μόνο ισχύει για όλους αλλά τους επικαθορίζει, τους καθιστά
προβλέψιμους και μετρήσιμους.
11
ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΟ Τ ΥΠ ΙΑ , 21/12/1991,
12
Γ . Τσιάκαλος , 200 0 , σελ .7 7-8 3
2.3 Από το «λαθρομετανάστη» στον «οικονομικό μετανάστη» 13
Σήμερα, δεκαπέντε χρόνια μετά την πρώτη μαζική μετανάστευση προς
την Ελλάδα, εκτιμάται πως οι μετανάστες «ωφελούν σοβαρά την οικονομία 14»,
λόγω της επισφαλής και κακοπληρωμένης εργασίας που «προσφέρουν» ή
μάλλον καλύτερα λόγω της ακραίας εκμετάλλευσης της εργασίας τους από
«μεγαλοεπιχειρηματίες» αλλά και «νοικοκοκύρηδες» γεγονός, βέβαια, που
συνήθως αποσιωπείται από τον κυρίαρχο λόγο. Έτσι, εφόσον στη δημόσια
συζήτηση δεν τίθεται υπό αίρεση ότι αυτή η ωφέλεια και άρα η μετέωρη θέση
των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία θα συνεχιστεί, ο δημοσιογραφικός
λόγος αναγνωρίζει την προσφορά των μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού
στην ελληνική οικονομία. Ακριβώς εξαιτίας αυτής της προσφοράς τους, η
οποία δεν μπορεί πλέον να αποσιωπηθεί, ο λόγος σε σχέση με τη
μετανάστευση έχει μεταβληθεί σημαντικά, και πλέον δεν υπάρχουν στα
πρωτοσέλιδα των εφημερίδων τίτλοι όπως «Λαθρομετανάστες: η ανησυχία
έγινε τρόμος 15» ή «Αλβανοί: Μαζικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε όλη τη
χώρα - τους στέλνουν από εκεί που ήρθαν 16».
Σίγουρα ο μετασχηματισμός αυτός του δημόσιου λόγου συνιστά μια
θετική εξέλιξη, ιδιαίτερα μετά τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν με έμφαση
στην πρώτη πενταετία της δεκαετίας του 1990. Η επαναδιαπραγμάτευση της
δημόσιας εικόνας των μεταναστών που περιγράφηκε παραπάνω, συνοδεύτηκε
και από επαναδιαπραγμάτευση της «ετικέτας»: από τους λαθρομετανάστες και
τους αλλοδαπούς στο πολιτικά ορθό οικονομικοί μετανάστες. Φυσικά, δεν
οδηγεί και στην παραχώρηση του όρου μετανάστες, ο οποίος στην ελληνική
συνείδηση είναι θετικά φορτισμένος καθώς παραπέμπει στους έλληνες
μετανάστες προς τις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες στα μέσα του 20ου
αιώνα. Η χρήση πάντως του όρου «οικονομικός μετανάστης», παραπέμπει από
τη μια στον πρόσκαιρό χαρακτήρα αυτής της μετανάστευσης και από την άλλη
σε έναν οικονομικό ωφελιμισμό, με βάση τον οποίο, οι μετανάστες γίνονται
ανεκτοί από τους γηγενείς. Η μετανάστευση συνεχίζεται να θεωρείται ως ένα
επεισόδιο στην οικονομική ιστορία της χώρας, ενώ η παρουσία των
μεταναστών έχει ορατό όριο και τέλος: τη λήξη της οικονομικής τους
χρησιμότητας και την «αμοιβαιότητα» του οφέλους τόσο για την ελληνική
οικονομία όσο και για τους ίδιους 17.
13
Γι α περισσ ότερα : Π α ύ λ ο υ Μ ., 2004,
14
Η ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΗ ,Τί τλ ος δημοσι έυματος , 4 /12 / 200 3 ,
15
Η ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΗ ,Τί τλ ος δημοσι έυματος , 22 /1 2 /19 91 ,
16
ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΟ Τ ΥΠ ΙΑ , Τί τλ ο ς δ ημ οσι εύμα το ς , 23 /12 /1 991
17
Πα ύλου Μ ., 2 004 , σ ελ. 6 2-6 3
3. Υποβάθμιση του δημόσιου χώρου
Mια δημοφιλής
σύνδεση του
δημοσιογραφικού λόγου είναι
αυτή ανάμεσα στη φτώχεια
και την εγκληματικότητα, ως
μια σχέση αιτίου -
αποτελέσματος. Mια σειρά
18
Τ Ο ΒΗΜ Α , 0 1- 1 2-199 6 , Δ .Νικολακόπουλ ος
19
Τ Ο ΒΗΜ Α , 3 1- 1 0-199 9 , Π .Μ πί τσι κ α - Γ .Τ σι μ πί δ η ς
20
Τ Ο ΒΗΜ Α , 1 3-0 2-20 00 Μ . Μα ργωμ ένο υ- Γ . Λα σκαράκη - Τ . Μ πο ζ α νί νο υ - Μ .
Μηλάτος
η Ομόνοια, η Πλατεία Βάθης, η Κουμουνδούρου και το Μεταξουργείο
χαρακτηρίζονται «Οι γειτονιέ ς της πιο άγριας νύχτας» λόγω της παρουσίας
μεταναστών. Αλλά η εγκληματικότητα των μεταναστών και ιδιαίτερα των νέων,
φαίνεται ότι αποτελεί μια προσφιλή θεματική της εφημερίδας Το Βήμα, και σε
άρθρο δημοσιευμένο το 2005 με τίτλο «Πιτσιρικάδες με …πιστόλι 21»
διαβάζουμε:
« Σκη νι κό ται νί ας μ ε θέμα τη ν Άγρι α Δ ύσ η θυμίζ ο υν πλέο ν πολλ ές γ ει το νι ές ,
πλατεί ες και πά ρκα τη ς Αθ ή να ς και τ ου Π ει ραι ά . Τα κρούσμα τα βί α ς μ ετ α ξ ύ
α νηλί κ ω ν από 1 3 ως και 18 ετ ώ ν έχουν α υξ ηθ εί ραγ δαί α τ α τ ελ ε υτα ί α χ ρ ό νι α και
δ ε ν δ εί χ νου ν τά σ ει ς υποχ ώρ ησης … η πλ ει ονό τη τα τ ω ν π α ι δι ώ ν πο υ στ ρ έφο ντ αι
σ τη ν εγ κ λ ημ α τι κ ό τη τα εί ναι αλλ οδα ποί και πρ ο έρχ ο νται α πό τ η Βουλγαρία , τ η
Ρ ο υ μ α νί α και τ η ν Αλ βα νί α .»
21
Τ Ο ΒΗΜ Α , 0 3- 0 4-200 5 , Δ . Βυθούλκα ς , B. Ν έδ ο ς , M. Τ σ ώλη
ταύτιση της εγκληματικότητας με τη φτώχεια και με τη μετανάστευση
παραμένει ένα ερώτημα. Σύμφωνα με αυτές τις αντιλήψεις, η φτώχεια και η
εξαθλίωση οδηγούν νομοτελειακά στην παραβατικότητα. Όσο, βέβαια, το
δικαστικό σύστημα επικεντρώνεται στον έλεγχο και την καταστολή των
χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων και όχι των μεσαίων και των ανώτερων,
τόσο το επιχείρημα που έχουν εφεύρει θα επαληθεύεται 23. Δεικτικές είναι
ακόμα και οι απόψεις των δικαστών και των αστυνομικών ως προς το θέμα των
μεταναστών τις οποίες εκθέτει σε άρθρο της στην Καθημερινή η Π.Γαλάτη.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα οι δικαστές δηλώνουν:
« Οι ξ έ νοι εί ναι πολλ οί, φταί νε γ ι α τ η ν α ύξη ση τη ς εγκλημα τικότητα ς , εί ναι
κ υρί ως δ ρά σ τ ε ς παρά θ ύ ματα , στη ν ελλ η νι κή κ ο ι ν ω νί α υ πά ρ χ ει ή υποβόσκ ει
ρα τ σι σμό ς , γ ι α το ν οποίο όμως φτ αί νε οι ί δι ο ι οι μ ετ α νά στ ες . Τ η ν ί δι α ώρα ,
π ά ντ ω ς , ι σχ υρί ζ ο ντα ι ό τι σ υμπα θο ύν το υς ξ έν ο υ ς και ό τι οι ξ έ νοι
προστατεύο νται από τη ν ελλ η νι κή Δικαιοσύνη . Βεβαίως σ ε α υ τό το κ ρί σι μ ο
ερώτημα , ο ένα ς σ το υς τέσσ ερι ς δι κα στ ές εκτι μά πως μετ ρά ει αρνη τικά σ τη ν
κρί ση το υς τ ο ό τι ο κατηγορούμενος εί ναι ξένο ς . »
ενώ οι αστυνομικοί , στ ο ί δι ο πά ντ α άρθρο , π ρο σθ έ το υν
« Οι ξ έ νοι φτ αί νε γ ι α τη ν α υξα νόμενη εγκλ ημα τικότη τα και τ η ν α νεργί α ,
δ ηλ ώ νο υ ν οι α στ υ νο μι κοί , από το υς ο ποί ους οι μι σοί έχ ουν ουδ έτερ η μέχρι
αρνητική γνώμη γ ι α το υς ξ έ ν ο υ ς. Ανησυχητικό το ό τι το 13 ,6 % των ερωτηθέντων
θ ε ω ρ εί ότι οι ξ έ ν οι πρέπ ει να α ντι μ ετ ωπί ζο ντ αι μ ε μ εγ α λ ύτ ε ρ η α υστ ηρ ότ ητα … 24»
Οι παραπάνω απόψεις, αστυνομικών και δικαστικών (που μπορούν να
συνοψιστούν στο «εγώ δεν είμαι ρατσιστής, αυτός είναι μαύρος») θέτουν
σοβαρές αμφιβολίες για την αμερόληπτη κρίση και την ισότιμη συμπεριφορά
που θα έπρεπε να δείχνουν σε γηγενείς και ξένους, ιδιαίτερα, αν αναλογιστεί
κανείς ότι αυτές είναι οι απαντήσεις που δόθηκαν ανοιχτά σε ρεπορτάζ μιας
εφημερίδας, ενώ η ταμπέλα του ρατσιστή δεν είναι γοητευτική για κανέναν.
Η κοινωνική κατασκευή της εγκληματικότητας νομιμοποιεί ρατσιστικές τάσεις
μέσα από επίσημες πολιτικές και νομοθετικές πρακτικές, όπως εκείνες της
καταστολής και της δίχως συνταγματικές εγγυήσεις, αστυνόμευσης στη βάση
των διακρίσεων («σκούπες», μαζικές συλλήψεις που βασίζονται σε εξωτερικά
χαρακτηριστικά ) 25. Υπάρχει μια φανερή τάση «εγκληματοποίησης» των
μεταναστών μέσω του συνολικού κοινωνικού ελέγχου και ιδιαίτερα της
22
ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΟ Τ ΥΠ ΙΑ , 14 -01- 200 5 , Μ ο σχ ο νά ς Κ .,
23
για περι σσό τ ερα Κα ρύδ η ς Β ., 2004, σ ελ . 2 16 - 22 3
24
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ , 2 4- 0 7- 200 5 , Γαλά τη Π .,
25
Μα ρβάκ η ς Α ., Παρσάνογλ ο υ Δ ., Πα ύλου Μ .,2001, σ ελ .1 6
επιλεκτικότητας του συστήματος ποινικής καταστολής, όχι μόνο στον ελλαδικό
αλλά συνολικότερα στον Ευρωπαϊκό χώρο 26.
26
για περι σσό τ ερα Κα ρύδ η ς Β ., 2004, σ ελ . 2 16 - 22 3 ,
27
Τ Α Ν Ε Α , 0 4 /12 /200 3, N . Αθα να σ ό πο υλ ο ς
ενεργ οποίηση τ η ς Δημοτικής Ασ τυνο μί α ς (παράλληλα μ ε τη ν α ρ ωγή τη ς
Ε λ λ η νι κ ή ς Αστυνο μίας - ΕΛ .ΑΣ . ) , θα πρ έπ ει να α πο βλέπ ει πρ ο ς τη σ ωσ τή
κατεύθυνση . Έτ σι μό νο ν θα οχ υρωθ εί η Αθ ήνα .»
Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η παραπάνω δημοσίευση προέρχεται από
κάποιον πολίτη και όχι από δημοσιογράφο, γεγονός που από τη μια κάνει το
αίτημα για περισσότερη αστυνόμευση να φαίνεται σαν «λαϊκό» αίτημα, ενώ,
από την άλλη δεν εκθέτει την εφημερίδα και τους δημοσιογράφους της εν έτη
2003 όπου πλέον δεν θεωρείται πολιτικά ορθό να γράφονται ανοιχτά
ρατσιστικά άρθρα. Εκτός αυτών, ένα χρόνο πριν τους Ολυμπιακούς, με όλες
τις σχετικές δημόσιες συζητήσεις για την ασφάλεια, τέτοιες δημοσιεύσεις κάθε
άλλο παρά ουδέτερες μπορούν να θεωρηθούν.
3.2 Όχληση και κοινωνικά προβλήματα
28
Τ Α Ν Ε Α , 1 8 /10 /200 4, Γι ώργ ο ς Σ κ ο ύρ τη ς
πολιτεία που δεν φροντίζει να υπάρχουν προπαρασκευαστικές τάξεις για
παιδιά που η μητρική τους γλώσσα δεν είναι η ελληνική … φταίνε τα παιδία
των μεταναστών που είναι «πολλά» και όχι οι παιδικοί σταθμοί που είναι
«λίγοι». Αν όμως αυτά τα παιδιά είχαν γεννηθεί από έλληνες γονείς τότε θα
έφταιγε η πολιτεία και το κράτος που δεν φροντίζει για αυτά. Η πόλη και οι
υπηρεσίες της, σύμφωνα με τα παραπάνω δημοσιεύματα, ανήκει στους
«γνήσιους» έλληνες και όχι στους κατοίκους της. Οι «άνεργοι, κοινωνικά
περιθωριοποιημένοι, μετανάστες, τοξικομανείς» όχι μόνο δεν έχουν δικαίωμα
στην πόλη αλλά πρέπει να κρυφτούν για να μην αμαυρώνουν το δημόσιο χώρο
και την εικόνα της πόλης. Αυτό που ενοχλεί είναι το ορατό της φτώχειας. Η
πόλη φαίνεται να ανήκει στα εύπορα «δυο τρίτα» και κάθε άλλος είναι
παρείσακτος και ανεπιθύμητος.
Το γεγονός αυτό φάνηκε πολύ έντονα και πριν την περίοδο των
Ολυμπιακών αγώνων που σχεδιάζονταν η λειτουργία «Ολυμπιακών Φυλακών»,
ήπιας παραβατικότητας στον Ασπρόπυργο με σκοπό να «αποθηκεύσουν» εκεί
όσους δεν ταιριάζουν στην αισθητική της πρωτεύουσας που έπρεπε να «βάλει
τα καλά της» (και να κρύψει τα «κακά» της). Είναι χαρακτηριστικοί οι
προειδοποιητικοί έλεγχοι εκείνης της περιόδου σε δημοσίευμα των Νέων ο Π.
Μπαίλης γράφει:
« Ήδη α στυνομικοί και υπάλληλ οι τ η ς Δ η μοτι κή ς Ασ τ υνο μί α ς (α νάλογα μ ε τ ου ς
χ ώρ ο υ ς αρμοδι ότητα ς) « προ ειδοποιο ύν» όλες α υτ ές τις ο μά δ ε ς πο υ
σ υγκ εντρ ώνο νται γύρω από τ ο κέντρο να απομακρυνθούν , «γ ι α να μη ν
α ναγκα στούν να τ ου ς συλλά βουν» .
Ενώ στη συνέχεια του ίδιου δημοσιεύματος, αναφέρεται
« Επίσης άνδρες τ η ς Ε λ λ η νι κ ή ς Αστυνο μίας, τ η ς Δημοτικής Ασ τ υνο μί α ς ,
υπάλληλοι τ ο υ ΣΔ ΟΕ (γ ι α τ η ν πά ταξ η το υ παρα εμ πο ρί ου ) , τ η ς Δ ι εύθ υ νσ η ς
Καθα ριότ ητα ς τ ο υ δή μο υ και υπάλληλ οι το υ υπουργεί ου Α ν ά π τ υξ η ς
σ υγ κ ρό τη σα ν 4 20 μ εικτ ά κλι μάκια ( συμ μ ετ εί χ α ν 4 20 α στυνομικοί , 4 74 υπάλληλ οι
τ η ς Δημοτικής Α σ τ υ νομ ί α ς, 215 υπάλληλοι τη ς Δ ι ε ύθ υ νσ η ς Καθα ριό τη τα ς , 216
υπάλληλοι τ ο υ ΣΔ ΟΕ και 15 4 τ ου υπουργεί ου Α ν ά π τ υξ η ς ) και πραγ ματ οπ οίη σα ν
εκατοντά δες ελ έγχους .»
Τι αρμοδιότητα, έχουν, αλήθεια, οι άνθρωποι που δουλεύουν στις
υπηρεσίες καθαριότητας του Δήμου να πραγματοποιούν αστυνομικούς
ελέγχους σε μετανάστες ή τοξικομανείς είναι ένα ερώτημα … εκτός και αν τους
θεωρούν «σκουπίδια». Ο υπουργός Δημόσιας Tάξης Γιώργος Bουλγαράκης σε
δηλώσεις του ανέφερε:
29
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ , Κυριακ ή 27 / 03 / 200 5 , σχόλι ο το υ Θ . Σκυλακάκη , Γι ώργο ς Λ ι ά λ ι ο ς
« εν όψει των Oλ υμπι ακ ών Aγώνων , οι προσπά θειες θα εντα θούν, έτσι ώστε η
καθημερι νότητα τ ω ν κα τοίκων της Aθή νας να γί νει πι ο α σφαλ ή ς και και η ει κό να
τ η ς πόλης να α λ λ ά ξ ει . 30»
Μια τελευταία άποψη που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτή που εκφράζει ο
αρχιτέκτονας Ζ. Κοτιώνης στην Ελευθεροτυπία, σε άρθρο με τίτλο «Αθήνα:
Μια μητρόπολη - μοντέ λο μεγαλοχωριού 31» όπου φιλοξενείται μια συζήτηση
κυρίως μεταξύ αρχιτεκτόνων για διάφορα ζητήματα που αφορούν την πόλη της
Αθήνας πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, Για το ζήτημα των μεταναστών η μόνη
άποψη που γράφεται είναι αυτή του ο κ.Κοτιώνη:
« …Τα υτ όχρ ο να , οι μ ετ α νάσ τ ε ς εξα πλ ώνο νται σ τι ς πλατ εί ες , στα πάρκα , στι ς
παραλί ες , δ ημι ουργ ώντ α ς ένα νέο ήθο ς δη μό σι ο υ χ ώρο υ . Η ι δι ωτι κ ο ποί η ση τ ω ν
κα τοίκων τη ς πόλ η ς μετα τρ έπει όλο το δη μόσι ο χώρο σε π ε ρί σ σ ε υμ α και σ' α υ τ ό
έρχονται οι υπολ ειμματικ οί κά τοικοι να δ ώ σου ν τ ο δι κό τ ο υ ς χαρακτήρα . » .
Σύμφωνα με την παραπάνω άποψη οι μετανάστες «εξαπλώνονται», όπως
άραγε οι επιδημίες; Ο δημόσιος χώρος της πόλης, σύμφωνα με τον κ.Κοτιώνη
ανήκει στους «κατοίκους» (τους κανονικούς) και εφόσον αυτοί δεν τον
χρησιμοποιούν περνάει στα χέρια των «υπολειμματικών» κατοίκων. Η
παραπάνω άποψη ενισχύει σε απόλυτο βαθμό την διαδεδομένη αντίληψη ότι ο
χώρος της πόλης ανήκει στους έλληνες και οι μετανάστες δεν έχουν δικαίωμα
σε αυτόν.
30
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ,1 5-0 6-2 004
31
ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΟ Τ ΥΠ ΙΑ - 1 0 /05 /200 4, σ χό λιο του Ζή ση Κο τιώνη , Φ ωτ ει ν ή Μπά ρκα
4. Αθήνα: μια «πολυπολιτισμική πόλη»;
Η κριτική σε
άρθρα ανοιχτά
ρατσιστικά, όπως τα
παραπάνω, είναι αρκετά
εύκολο να γίνει. Η
δεύτερη «άποψη» που
απαντάται στις
δημοσιεύσεις των
εφημερίδων είναι πολύ
πιο δύσκολο να
Το ΒΗΜΑ, 07/03/2004, με λαζάντα «Από πολλά μίνι
εξεταστεί κριτικά. Η
μάρκετ, όπως αυτό της φωτογραφίας προμηθεύονται
άποψη αυτή θέτει την
προϊόντα και λιχουδιές από τις χώρες τους »
Αθήνα ως μια
πολυπολιτισμική πόλη στην οποία οι μετανάστες, από κάθε γωνιά της γης,
έχουν προσθέσει «χρώμα και άρωμα». Είναι μια άποψη που, σε αντίθεση με
τις προηγούμενες, προβάλλει μια θετική εικόνα για τους μετανάστες και την
παρουσία τους στην πόλη. Μήπως, όμως, είναι εντέλει μια άποψη για τους
μετανάστες από την «σκοπιά των πλουσίων»;
32
Τα Ν έα , Μά νο ς Χα ραλα μπάκ η ς , … ……… ……
33
Τ Α Ν Ε Α , 2 9 /10 /200 3 , Χ ά ρ η ς Ποντίδα ς
«H μυρωδιά α πό τα πα στά ψάρι α , τα μπαχαρικά και τα αλλα ντικά εί ναι η πι ο
έ ν τ ο νη πρώτ η « ει κό να» α πό τη ν π ο λ ύβ ο υ η Βαρβάκ ει ο Αγορά που μέρα
μεσημέρι «διαλαλ εί » , σ ε δι άφορ ες γ λ ώσ σ ε ς , τα καλ ο ύδια τ η ς. Τ ο πέρα δ ώθ ε
τ ω ν χ ρ ωματι στ ώ ν κ ελεμ πι ών , τα σ κ ο ύρα α να τολί τι κα μά τι α πο υ
δι α στα υρ ώνο νται μ ε το βλ έμμα σο υ , και οι π α ντ ό ς εί δο υς πρα μάτ ει ες πο υ
μ α ζ ε ύο υ ν γ ύ ρ ω το υς μπ ο υλο ύκι α μ ετ α να στ ών σ ο υ α φ ή νο υ ν στ ο φι νάλ ε μ ε μι α
ε ι κ ό να σφύζ ουσα ς ζ ωή ς »
Τέλος, ο κ. Μουτσόπουλος γράφει σε άρθρο με τίτλο «Για την αληθινή
Αθήνα 34» στην Ελευθεροτυπία :
« Πλημμυρίζ ουν τι ς περι οχές το υ κ έντ ρο υ π έρ α ν τη ς Κου μ ο υ νδο ύ ρο υ και γ ύρω
α πό τ η ν Ομό νοια . Όμως α υτή η ετεροτοπία - να συνα ντ ά ς σπαράγ ματα το υ
Λάγκος , του Καράτσι ή τη ς Σα νγκάης στ ο κέντρο τη ς Α θ ή να ς ή ασια τικό παζά ρι
δί πλα σ τα κα ταστήματα μ ε τι ς κ α σ έτ ε ς δ ημο τι κ ή ς μο υσι κ ή ς- αποτέλ εσε μι α α πό
τι ς πι ο δυνα μι κές μεταλλαγ ές τ ου αστικού φαινομένου τα τ ελ ε υτα ί α χ ρ ό νι α … Στο
πλαίσι ο μ ερ ι κ ώ ν γ ει το ν ι κ ώ ν δρ όμων ό π ω ς οι ο δοί Γ ε ραν ί ο υ , Μ ε νάν δ ρο υ ,
Σ α π φο ύ ς , σ το κ έντρ ο τ η ς Αθή νας, … θα συνα ντήσει κανεί ς Ρωσοπόντιες
γ υ ναί κες να πο υλο ύν λαθραία τ σι γ ά ρα , Νιγηρια νούς μ ε κα ταστήματα πλα στι κών
παιχ νι δι ώ ν, πρόχει ρα εστιατόρια , μανάβικα και βι ντ εοκλά μπ ,
Ι ν δ ο ύ ς /Πακιστα νούς με μπακάλικα , βι ντεοκλά μπ και εστι α τό ρι α , πο υ πλ έο ν
π ρ ο σ ελκ ύο υ ν Ελληνες δι α νο ο ύμ εν ο υ ς και τ ου ρί σ τ ε ς , Κινέζοι οι ο ποίοι παί ρ νουν
τ ο εμ πό ρι ο πραγματικά στα σοβαρά , πο υλ ώντ ας κ υ ρι ολ εκτι κά τα π ά ντα . Λίγο
πι ο πέρα , σ τη ν πλα τεί α τ ου δη μαρ χ εί ου , ένα αιγυπτιακό σο ύπ ερ μάρκετ π ο υλά ει
χ ου ρμά δ ε ς , μά νγκο και κασέτες τη ς Ουμ Κουλσούμ . Λίγο πι ο πέρα , αρα βικά
κα φενεία πρ οσ φ έρο υν ναργιλ έ και τ σά ι .»
Σε όλα τα παραπάνω άρθρα παρατηρούμε πολύ ενδιαφέρουσες περιγραφές
της Αθήνας σε σχέση με την παρουσία μεταναστών. Υπάρχει, όμως ένα
«προβληματικό» χαρακτηριστικό σε αυτές τις περιγραφές: οι μετανάστες
παρουσιάζονται σαν πολιτισμικά αγαθά, μέσα από τα μαγαζιά τους και τις
«εξωτικές» τους συνήθειες, που συνεπαίρνουν τους πλούσιους ευρωπαίους.
Σε κανένα από αυτά τα άρθρα δεν γίνεται λόγος για την θέση των μεταναστών
στην ελληνική κοινωνία ούτε για την σκληρή καθημερινότητα που
αντιμετωπίζουν.
Από το 1990 και μετά το ζήτημα της μετανάστευσης γίνεται αντιληπτό τόσο
από πολιτικούς όσο και από επιστήμονες όλο και περισσότερο μέσα από τα
σημαινόμενα του πολιτισμού που μοιάζουν αυτονόητα, όπως το ζήτημα της
πολιτισμικής ταυτότητας και της πολυπολιτισμικότητας 35. Η σύνδεση του
ζητήματος της μετανάστευσης με την έννοια του πολιτισμού (αρχικά στον λόγο
34
ΕΛ ΕΥΘ ΕΡΟ Τ ΥΠ ΙΑ , 31/07/2004,Θα νά ση ς Μο υτσ όπ ουλο ς
35
Τ σι μ πι ρί δο υ Φ ., 2004, σ ελ .14 1
των πολιτικών ελίτ, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, και στη συνέχεια και στο λόγο
πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων ως δεδομένη αναλυτική κατηγορία) και
η αυτόματη αποσύνδεσή του από αυτήν της κοινωνίας –γεγονός αυτονόητο στη
δεκαετία του 1970- δεν μοιάζει να είναι ούτε τυχαία ούτε αθώα. Πρόκειται για
κατασκευές οι οποίες προκύπτουν ως πολιτικές θέσεις μέσα σε συγκεκριμένα
ιστορικά πλαίσια και κοινωνικοοικονομικά συμφραζόμενα.
Η πιο ομαλή σχέση με την ετερότητα είναι εκείνη των καταναλωτικών
μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών τάξεων-στρωμάτων.
36
Π ετ ρο νώ τη Μ ., 19 98 , σ ελ .136
37
Bauman Z., 2002, σ ελ .6 5 ,
38
Bauman Z., 2002, σ ελ .6 4 ,
συζήτηση την υπόστασή μας, καθώς δεν αντιμετωπίζονται παρά ως πρόσθετα
στοιχεία αισθητικής και αγοραστικού γούστου39. Η ετερότητα προσλαμβάνεται
–και φυσικά είναι ευκολότερα διαχειρίσιμη - αποψιλωμένη από πραγματικές
πτυχές της που είναι σημαντικές πολιτικά και κοινωνικά, όπως η σχέση της
δικής μας χώρας με τη χώρα προέλευσης των ανθρώπων αυτών ή η
μειονεκτούσα κοινωνική θέση των μεταναστών που προέρχονται από τους
πολιτισμούς που κοσμούν τα σπίτια μας 40.
39
Πα ύλου Μ ., 2 004 , σ ελ. 4 4
40
Πα ύλου Μ ., 2 004 , σ ελ. 4 5
Επίλογος
Σε μια πόλη σαν την Αθήνα, που η αισθητική που κυριαρχεί είναι αυτή της
επιφανειακής λάμψης και της «τελευταίας πινελιάς», με προσόψεις που
βάφονται ροζ και λαχανί την τελευταία στιγμή, πανύψηλα κτήρια με τη
«λάμψη» του υπερστιλβωμένου γρανίτη, του αστραφτερού νίκελ, του καθρέπτη
και παρτέρια που γεμίζουν πανσέδες εν μια νυκτί, γιγαντοαφίσες και
διαφημιστικές ταμπέλες που εγκλωβίζουν τα βλέμμα και την «σημειολογία του
κάγκελου» να υποδεικνύει τάξη και καθαρότητα ή μάλλον αστυνόμευση, στην
Αθήνα του 2005, οι περισσότεροι από τους εκφραστές του δημόσιου λόγου
αδυνατούν να συλλάβουν το πόσο ζωτικές μεταβολές προκαλεί στην πόλη ο
ερχομός των μεταναστών. Περιορίζονται στο να αντιμετωπίζουν την παρουσία
των μεταναστών σαν «πρόβλημα» που συντελεί στην υποβάθμιση των
περιοχών του κέντρου, ή σαν καταναλωτικό αγαθό και εξωτικό στοιχείο για
τους εύπορους αυτής της πόλης. Αλλά, για να αναφερθώ και σε ένα από τα
λίγα (τρία για την ακρίβεια) άρθρα εφημερίδων τα οποία θεώρησα αξιόλογα,
όπως γράφει και ο αρχιτέκτονας Τάσης Παπαιωάννου 41:
« Στο εσ ωτερι κό τη ς πόλ η ς ό μω ς υφί στανται πολλές πραγ ματι κό τητ ες , σ ε
μεγάλο βαθ μό πρ ωτόγ νωρ ες , που σ υγ κ ροτ ο ύ ν δι α φορ ετι κ ές α στι κές δ ομ έ ς . Οι
οικονομικοί με τ α νά στ ες δ ημι ο υ ργο ύ ν μι κρο ύς πυρήνες μέσα στ ο σώμα τη ς
πόλης , δί νο ντα ς τ ο δι κό το υς πολι τι σ μι κό στί γ μα , χαρακ τηρίζ οντα ς ολ όκληρες
γ ει τ ο νι έ ς, ζωντα νεύοντα ς ξα νά το κ έντρ ο της σύγχρονης μεγαλούπολης .
Υποβα θμι σμένες περιοχές πο υ εί χα ν εγκα ταλ ειφθεί , «πλη μ μ υρ ί ζ ο υν » και
«α ι μο δοτ ο ύντ α ι » σ τη ν κ υρι ολ εξί α α πό τ ο υ ς μετα νά σ τες τ η ς ζ ωή ς και αποκτούν
ξα νά τη συνέχ ει α στον α στι κό τους ι στ ό που εί χ ε σ ε μεγάλο βαθμό δι α ρραγεί .»
41
ΤΑ Ν ΕΑ , 2 6 /04 /200 4
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ