KOŠTANA SRŽ

U adultno doba hematopoetičko tkivo je koštana srž locirana u šupljinama spongiozne kosti i
medularnim kanalima. Koštana srž je glavni hematopoetični organ u postnatalnom periodu i
samo kvantitativno posmatrano značajan je organ jer čini 4% tjelesne težine odraslih.
Aproksimativno polovina koštane srži je crvena (hematopoetična) koštana srž čija boja potiče
od eritrocita i njihovih prethodnika. Drugu polovinu čini žuta koštana srž, čiju boju određuje
veliki broj adipocita. Kod novorođenčadi i dojenčadi cijela je koštana srž hematopoetična.
Tokom rasta djeteta crvenu koštanu srž u dijafizama dugih kostiju zamijenjuje žuta koštana
srž. Žuta košta srž je dominantno izgrađena od strome u kojoj je puno adipocita, retikularnih
ćelija, mastocita i makrofaga, izrazito proširenih kapilara-venskih sinusoida, dok su matične
hematopoetične ćelije relativno malobrojne. Proces transformacije crvene u žutu koštanu srž
je reverzibilan i u slučajevima potrebe (hipoksija, veliki gubitak krvi) može se žuta koštana
srž transformisati u crvenu. Aktivna koštana srž u generativnom periodu nastanjuje rebra i
grudnu kost, kičmene pršljenove, ključnu kost i neke kosti karlice. Sastoji se od strome,
odjeljka ćelija hematopoeze i vaskularnog odjeljka. Značajan dio strome je celularan i čine je
retikularne ćelije (fibroblasti), makrofazi, masne ćelije i mastociti. Ove ćelije zajedno sa
kolagenom tipa I i II, fibronektinom, lamininom i hemonektinom čine vezivnu osnovu u koju
su umetnute hematopoetske ćelije. Značajna komponenta koštane srži (jedna trećina
volumena) su krvni sudovi. Venske sinusoide imaju širok lumen (30-70 mikrometara), a zid je
građen od spljoštenih endotelnih ćelija koje leže na diskontinuiranoj bazalnoj lamini, a
polovina vanjske površine sinusoida je obložena sa adventicijskim ćelijama, litorijalnim
ćelijama koje pripadaju mononuklearnom fagocitnom sistemu. Dozrele ćelije pojedinih loza
prelaze u sinusoidne kapilare. Hematopoetični odjeljak koštane srži predstavljaju kolonije
razvojnih ćelijskih formi koje okupljaju stem ćelije, progenitorne ćelije i matične ćelije
nastajućih ćelija krvi, te njihove ćelije kćeri u procesu razvoja i sazrijevanja. Stem ćelije-
pluripotentne hematopoetične stem ćelije (PHSC) pripadaju krvi, a smatra se da od njih potiču
i mastociti. Oblik im je nepravilan, citoplazma bazofilna, nukleus obično ekscentričan i
odlikuju su morfofunkcionalnim minimumom. Ove ćelije se spontano ili pod dejstvom
stimulacijskih faktora dijele i diferenciraju u progenitorne ćelije-hemocitoblaste. Progenitorne
ćelije-hemocitoblasti formiraju kolonije nastajućih ćelija-CFU. Progenitorne ćelije su najveće
u kolonijama. Nepravilnog su oblika, bazofilne citoplazme, krupnog, heterohromatičnog
nukleusa sa istaknutim nukleolusom, a slično stem ćelijama, odlikuje ih morfofunkcionalni
minimum. Ključni hemopoetični faktori koji pokreću i/ili stimulišu proliferaciju CFU su:
eritropoetin, stimulirajući faktor granulocitne/monocitne kolonije i interleukini (3 i 7).
Limfoidne ćelije nastaju u CFU-Ly. Radi se o imunonekompetentnim blastnim ćelijama koje
odlaze u limfne organegdje dobijaju svoja funkcionalna svojstva. CFU-Ly kolonija daje i
NK-limfocite koji su funkcionalno kompetentni. Mijeloidne kolonije (CFU-S) obuhvataju
kolonije koji daju eritrocite, trombocite, eozinofilne granulocite, bazofilne granulocite,
neutrofilne granulocite, monocite i vjerovatno mastocite. Sve ćelije krvi nastaju od zajedničke
pluripotentne matične ćelije (hemocitoblasta) koja čini samo 0,1% ćelijskih populacija crvene
koštane srži. Pluripotentni hemocitoblast je u stanju da se dijeli, ali i diferencira u mijeloične i
limfatične matične ćelije. Ove matične ćelije imaju nešto ograničenu mogućnost
diferencijacije i označavaju se kao multipotentne. Razvoj i dijeljenje matičnih ćelija
mijeloične loze u zrele krvne ćelije (eritrociti, granulociti, monociti, megakariociti) dešava se
u koštanoj srži, a matičnih ćelija limfatične loze (limfociti) u limfatičnim organima.
Multipotentna mijeloična matična ćelija ima sposobnost da se dalje diferencira u uni- ili
bipotentnu matičnu ćeliju, koja se naziva i progenitorna ćelija. Progenitorne ćelije imaju vrlo
ograničene razvojne mogućnosti. Njihovim daljim razvojem nasataje samo jedan jedini tip
ćelija krvi. Progenitorne ćelije se označavaju i kao „colony forming units“ (CFU)
npr. (CFU-E) progenitorne ćelije za eritropoezu. Granulociti i monociti raspolažu
zajedničkom bipotentnom progenitornom ćelijom (CFU-GM), koja se diferencira u
unipotentne ćelije za granulopoezu i monopoezu. Daljom proliferacijom i diferencijacijom
progenitornih ćelija nastaju blasti (proeritroblast, mijeloblast) ili prekursorne ćelije, koje
predstavljaju prve predstavnike samo jedne razvojne linije ćelija krvi i mogu se
konvencionalnim morfološkim tehnikama razlikovati. Blasti pripadaju odjeljku dijeljenja i
sazrijevanja. Faktori oslobađanja nastaju prema potrebi organizma i kontrolišu otpuštanje
zrelih krvnih ćelija iz koštane srži. Opisano je nekoliko supstanci s takvom aktivnošću, kao
što su C3 komponenta komplementa (niz imunskih aktivnih proteina krvi), hormoni
(glikokortikoidi i androgeni) i neki bakterijski toksini. Osnovne funkcije crvene koštane srži
su stvaranje krvnih ćelija, razaranje eritrocita i nakupljanje (u makrofazima) gvožđa koje
nastaje razgradnjom hemoglobina (hB).