Professional Documents
Culture Documents
Fontaneda, Gontzal - Ahozko Hizkera Arrunta Errazteko Proposamena PDF
Fontaneda, Gontzal - Ahozko Hizkera Arrunta Errazteko Proposamena PDF
net
Mende askotan zehar euskarak bizirauteko erronka izan du, eta benetan lortu ere, latina,
gaztelania, frantsesa eta legeen oztopoak gorabehera, gaur bizi-bizirik dago eta.
XX mendearen hasieratik euskal hiritarrek ikasi eta ezagutzeko erronka hartu du, eta
gaindituz ere doa, gaur hiritar askok badaki euskara, sehaskatik euskaldun zaharrek ez ezik,
euskaldun berriek, azken belaunaldiotan ikasi duten haurrek, nerabeek, gazteek eta helduek ere
bai.
Orain, berriz, hirugarren erronka du: plazara jalgitzea, euskaldunek eguneroko bizitzan
euskaraz egitea. Baina Euskal Herrian euskaldunen ia erdiek, zehazki %42k, ez dute euskara
erabiltzen.1 Euskaldun zaharrek, zenbaiten inguruagatik izan ezik, oztoporik ez dutenez gero,
erronka hau gainditzea euskaldun berrien
esku dago.
1
“2011ko V Inkesta soziolinguistikoa” Eusko Jaurlaritza, 15. eta 40. orr.
1
www.fontaneda.net
Adibideko euskaldun berriak, burua nekaturik, hurrengo solasetan erdaran hartuko du
atsedena, euskaldun isil bihurtuko da, erdaraz lasaiago, oztopo gramatikalik gabe hobeki azalduko
du esan nahi duena eta.
Beraz, laguntza handia izango da euskararen ahozko egitura erraztu eta malgutzen bada,
beste askoren artean arazo nagusia hauxe delako: euskaldun berrien ama-hizkuntzaren eta
euskararen egituren arteko ezberdintasun handia.
Euskaldun isilek euskal gramatika ezagutzen dute, batzuek gaitasun-tituluren bat lortu
dute, eta areago, euskaraz egin nahi dute eta saiatu ere egiten dira. Eta gainera gaur egun
euskaldun zaharren jarrera egokia eta aldekoa da; totela izan eta akatsak egin arren, euskaldun
berrien mintzaira onartzen da, noraino eta Amets bertsolari txapeldunaren aitorpeneraino:
“Euskararik ederrena, euskaldun berriena”.
Hala ere, ikasi duten euskara landuak berak dakarkie oztoporik gogorrena euskaldun isilei,
ama-hizkuntzaz eginez, gramatikaz pentsatu gabe esaten dute adierazi nahi dutena, baina
euskaraz askotan beren solasa eten behar izaten dute gramatikaren osagai guztiak buruaz
aukeratzeko eta aditza ondo osatzeko. Beraz, solas askotako etenaldiengatik eta egiten dituzten
akats ulergarriengatik, hitz batez, euskarak eskatzen dien ahalegin gehigarria saihestearren, etsi
egin eta erdarara pasatzen dira.
Egoera larri hau konpontzen bada, lagunarteko, bikoteko eta etxeko solasak euskaraz hasi,
jarraitu eta bukatzeko soltura, segurtasuna eta autoestimua hobetuko zaizkie euskaldun isilei.
Izan ere, erdaldunek beren hizkuntza landua ikasgelan ikasten dute eta ikasgelan mintzatu,
baina gero kanpoan, lagunekin, etxean edoskitako hizkeraz egiten dute. Euskaldun zaharrek ere
badute aukera bera: ikastolan edo euskaltegian euskara landua eta arautua ikasi eta egiten dute,
baina ikasgelatik kanpo etxeko hizkeraz arin eta erraz mintzatzen dira lagunekin. Adibidez,
ikasgelan irakasleak honelaxe galdetu dio ikasle euskaldun zahar bati:
2> Galdetu zian ia esan ahal nion ze iruditze tzaitan morroi baten eantzuna.
(Lagun baten erantzuna zer iruditzen zitzaidan ea esan niezaiokeen galdetu zidan.)
Euskaldun berriek, ordea, ez dute aukerarik, ikasgelan euskara landua ikasten dute, baina
kanpoan ez dute euskaraz arin, lasai eta erraz egiteko modurik, euskara landua ala… erdara,
hauxe dute hautabide bakarra. Agian horrexegatik entzuten da erdaraz hainbat ikastolatako
jolastokietan ere.
Euskaldun zaharrek egiten duten bezala, euskaldun berriek ere ahozko euskara arrunt bat
behar dute, arazo gramatikal handirik gabe eguneroko solas arruntetan lagunartean erabiltzeko
hizkera errazago, samurrago eta malguago bat. Horrela, euskaldun isilek izango dute beldurrik,
lotsarik, oztopo gogorrik eta ahalegin handirik gabe euskaraz arintasunez egiteko eta lagunartean
mintzatzeko tresna: ahozko hizkera arrunta.
Argi eduki behar dugu tresna hau lagunarteko solasean bakarrik erabiltzekoa dena;
idazteko, gai bat azaltzeko, hitzaldi bat egiteko edo beste edozein arlotan euskara landua egin
behar duguna. Eta nor bere mailan mintza bedi, hemen proposatzen diren baino aditz laguntzaile
2
www.fontaneda.net
eta atzizki gehiagotan moldatzen bagara, edota poliki-poliki hobetuz euskara landuaz egin nahi
badugu, mintza gaitezen geure mailan.
Orain ikus dezagun, bada, 1. orrialdeko 1> elkarrizketari dagokion ahozko hizkera
arruntaren adibide bat, euskaldun isila euskaldun berri bilakatuta:
Euskaldun berri honek, etengabe mintzatzeko gauza dela ikusirik, hurrengo solasaldietan
euskaraz egiteko adorea izango du agian!
Hizkera arrunt honi agian norbaitek behe-mailakoa baleritza ere, gogoan har beza,
euskaldun isilak mintzarazten baditu, euskara plazara jalgi eta salbu izango dela.
Gainera, ez dezagun ahaztu euskara landuan ere egitura errazten dela, adibidez, aditzei
dagozkien laguntzaileak ezkutatuz, arazorik gabe gramatikak onetsitako perpausak egiten direla:
4> Goizean goiz jaiki, kafea egin eta croissant goxoak ekarri dizkizut.
(-edo- Goizean goiz jaiki naiz, kafea egin dut eta croissant goxoak ekarri dizkizut.)
5> Guztiok hamaika aldiz esan arren, ez ziguten kasurik egin.
(-edo- Guztiok hamaika aldiz esan bagenien ere, ez ziguten kasurik egin.)
6> Tori larunbatean utzitako ehun euroak.
(-edo- Har itzazu larunbatean utzi zenizkidan ehun euroak.)
Laburbilduz, proposamen hau edo helburu honetako beste bat gauzatzen bada, euskara
landua ikasi ez ezik, jakina, kalean mintzatzeko tresna malguagoa eta erabilgarriagoa ere izango
dute euskaldun berriek lasaiago eta etengabe mintzatzeko, euskarak hirugarren erronka ere gaindi
dezan.
3
www.fontaneda.net
Harira jo baino lehen, hona hemen euskaldun zahar eta berriei zuzendutako
-O H A R N A G U S I A-
Edonorekin hizketan hasterakoan lehenengo hitza euskaraz esatea.2 Solaskideak, bera ere
euskalduna bada, euskaraz jarrai dezake, eta horrela ez dugu euskaldunen arteko solasik galduko:
NOR laguntzaileak, orain, lehen eta geroaldian, baita joko trinkorik ezagunenak ere
(egon, joan, etorri, ibili) erabiltzea:
Antzokitik nator.
Berandu etorri dira.
Astero etortzen zineten.
Pozik etorriko ginateke.
2
Sobrino Arantxari esker.
4
www.fontaneda.net
NOR-NORI eta NOR-NORK jokoetatik orainaldiko NOR HURA laguntzaileak bakarrik
erabiltzea, baita joko trinkorik ezagunenak (eduki, eraman, ekarri, jakin, esan) :
zait dut
zaizu duzu
zaio du
zaigu dugu
zaizue duzue
zaie dute
Oporra daukagu.
Txakurra galdu zaio bizikideari?
Txostena ekartzen dute goizero.
Oso ona irudituko zaizu antzerkia.
Agintera ZU edo ZUEK pertsonetan, gehienetan, hasieran jarriz aditzaren izenaz egiten
da, laguntzailerik gabe:
5
www.fontaneda.net
Lagunarteko hizkeran, ZU-ZUEK ez ezik, gainerako pertsonetan ere gauza bera egitea:
Hala bedi.
Goazen kalera.
Ahalera erabili gabe, indikatiboko ahal izan eta ezin izan aditzen bitartez egitea:
Singular eta pluraleko atzizkiak bakarrik erabiltzea. Plurala eta mugagabea ahoz askotan ia
berdinak izanik, eta numero hurbilak baztertuta, singularra eta plurala bakarrik erabiltzen
baditugu, ama-hizkuntzari hurbilduko zaio eta solasa errazagoa izango dugu:
Hori ikusi dute zure etxean, zenbait etxeetan ala etxe guztietan?
(Hori zure etxean, zenbait etxetan ala etxe guztietan ikusi dute?)
Guk erosiko opariak amarentzat, bilobentzat eta haur askoentzat.
(Amarentzat, bilobentzat eta haur askorentzat erosiko ditugu opariak.)
Joango naiz senarrarekin, osaba-izebekin eta zenbait lankideekin.
(Senarrarekin, osaba-izebekin eta zenbait lankiderekin joango naiz.)
Hori badakite ugazabak, bezeroek eta anitz langileek.
(Hori badakite ugazabak, bezeroek eta anitz langilek.)
NOR kasuan, ordea, mugagabea izan behar dugu gogoan, atzizkirik gabe berezia da eta:
6
www.fontaneda.net
Aditzak atzizkitzeko, jokatu gabeko egiturak erabiltzea, aditz jokatuak baztertuz:
Ehun euroak, zein larunbatean zuek utzi guri, nik bihar itzuliko.
(Larunbatean utzi zenizkiguten ehun euroak bihar itzuliko dizkizuet.)
Mendia, non atzo zuk hartu perretxikoak, gaur dago elurrez beteta.
(Gaur elurrez beteta dago atzo perretxikoak hartu zenitueneko mendia.)
Oraindik saldu gabe dago etxea, iaz guk erosi nahi etxea.
(Oraindik saldu gabe dago iaz erosi nahi genuen etxea.)
Bezeroek egin eskaera saltzaileari, goizean zurekin gosaldu saltzaileari.
(Goizean zurekin gosaldu duen saltzaileari egin diote eskaera bezeroek.)
Baldin erlatiboko ekintza burutua eta isilekoa NOR badira, –TAKO atzizkiaren
bitartez egitea:
7
www.fontaneda.net
1.- ETXEKO HIZKERA, haurrek etxean berez eskuratzen dutena. Hiztunek eguneroko bizitzan
mintzatzeko gaitasun bera dute, hizketan betetzen dituzten arau gramatikalak ohartu gabe ere.
3.- KANPOTARREN HIZKERA. Edozein hizkuntzaren ikasle atzerritarrek hizkuntza landu hori
ikasten dute, nork bere ama-hizkuntzatik. Beraz, ez dute hizkuntza berri hori berez eskuratzen eta
guztiek ez dute gaitasun bera: ikasle askok akatsak egiten dituzte eta arintasunik gabe mintzatzen
dira.
4.- Euskal Herrian, berriz, kanpotarrak bezalako ikasle-mota berezi bat dugu: euskaldun berriak.
Hauek ere euskara landua ikasten dute beste ama-hizkuntza batetik. Horregatik, ez dute euskara
berez eskuratzen eta guztiek ez dute gaitasun bera: euskaldun berri askok, akatsak eginez eta
arintasunik gabe mintatzen direnez gero, erdaraz egin nahiago dute.
– Baina trakestasun hori ez da beraien arazoa, euskararen arazo larria baizik, euskaldun
berriak ez dira kanpotarrak, gure herrikideak baizik, eta euskaldun guztien %35 direnez
gero1, euskararen biziraupena eta garapena beraien esku ere daude eta.
Zerbait egin behar dugu euskaldun berriek hizketan dituzten oztopoak kentzeko,
behintzat leuntzeko, eguneroko bizitzan euskaraz egiteko adorea izan dezaten. Hauxe da
nire proposamenaren asmoa: euskararen arau gramatikalak malgutuz, kaleko solasaldietan
laguntzeko, HIZKERA ARRUNTA moldatzea.
1
2011ko V Inkesta Soziolinguistikoa, Eusko Jaurlaritza, 31-32. orr.