EISAGWGH STHN

PROBOLIKH GEWMETRIA
Iwˆnnhc P. Z¸hc
E-mail: i.zois@exeter.oxon.org
10 DekembrÐou 2006

1
Perieqìmena

1 Prìlogoc 8

2 Eisagwg  9

3 ProbolikoÐ Q¸roi 12

3.1 StoiqeÐa Grammik c 'Algebrac . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3.2 Orismìc ProbolikoÔ Q¸rou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

3.3 Upìqwroi tou ProbolikoÔ Q¸rou . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.4 Basikèc Idiìthtec Probolik¸n Q¸rwn . . . . . . . . . . . . . . 18

3.5 OmogeneÐc kai AnomogeneÐc Suntetagmènec . . . . . . . . . . . 19

3.6 ParadeÐgmata Probolik¸n Q¸rwn . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3.7 Parˆrthma: Stereografik  Probol  . . . . . . . . . . . . . . 27

4 ProbolikoÐ MetasqhmatismoÐ 29

4.1 BasikoÐ OrismoÐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.2 ShmeÐa se Genik  Jèsh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4.3 ProbolikoÐ MetasqhmatismoÐ kai Sqèdio . . . . . . . . . . . . 34

5 Duðsmìc 38

5.1 Duðkìc Probolikìc Q¸roc kai Arq  DuðsmoÔ . . . . . . . . . 38

5.2 Mhdenist c DianusmatikoÔ Q¸rou kai Duðsmìc . . . . . . . . . 41

5.3 Efarmogèc DuðsmoÔ: Je¸rhma Desargues, Je¸rhma Pˆppou . 43

6 KampÔlec b' bajmoÔ ( Quadrics ) 46

6.1 Digrammikèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

6.2 ParadeÐgmata Kampul¸n b' bajmoÔ . . . . . . . . . . . . . . . 49

6.3 Genikeumènec Kwnikèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

6.4 Mia Efarmog  apì thn Algebrik  GewmetrÐa . . . . . . . . . . 54

7 GrafÐdec Tetragwnik¸n ( Pencils of Quadrics ) 56

7.1 DiagwniopoÐhsh ZeÔgouc Pinˆkwn . . . . . . . . . . . . . . . . 56

7.2 GrafÐdec sto Migadikì Probolikì EpÐpedo . . . . . . . . . . . 58

8 GrammikoÐ Q¸roi Tetragwnik¸n 62

8.1 To Orjog¸nio Sumpl rwma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

8.2 ParadeÐgmata Tetragwnik¸n Kampul¸n kai Epifanei¸n . . . . 64

9 To Exwterikì Ginìmeno 67

9.1 Anaparˆstash epipèdwn tou q¸rou mèsw tou exwterikoÔ gino-

mènou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

2
 9.2 DeÔterh exwterik  dÔnamh enìc dianusmatikoÔ q¸rou kai to

sfhnoeidèc ginìmeno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

10 H Exwterik  'Algebra 74

10.1 An¸terec exwterikèc dunˆmeic enìc dianusmatikoÔ q¸rou . . . 74

10.2 ParadeÐgmata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

11 H Tetragwnik  Klein 80

11.1 H sunj kh aposÔnjeshc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

11.2 H gewmetrik  ermhneÐa thc tetragwnik c Klein . . . . . . . . . 82

12 GrammikoÐ Upìqwroi thc Tetragwnik c Klein 84

12.1 Gewmetrik  ermhneÐa twn upoq¸rwn thc Tetragwnik c Klein . . 84

12.2 Sqìlia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

13 Prosèggish Klein thc GewmetrÐac kai Omoparallhlik  Gew-

metrÐa 89

13.1 O rìloc twn omˆdwn metasqhmatism¸n . . . . . . . . . . . . . 89

13.2 H Omˆda GLn twn Genik¸n Grammik¸n Metasqhmatism¸n . . . 90

13.3 StoiqeÐa JewrÐac Omˆdwn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

13.4 H Omˆda twn Probolik¸n Metasqhmatism¸n P GLn . . . . . . 93

13.5 H omˆda twn probolik¸n metasqhmatism¸n thc eujeÐac kai

OmoparallhlikoÐ MetasqhmatismoÐ . . . . . . . . . . . . . . . 95

14 Optik  kai Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac 100

14.1 Optik  Gauss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

14.2 Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

15 Upoomˆdec thc Probolik c Omˆdac tou MigadikoÔ Epipèdou

P GL2 (C) 104

16 To AxÐwma thc ParallhlÐac 108

16.1 To EukleÐdeio AÐthma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

16.2 Ta Axi¸mata thc EukleÐdeiac GewmetrÐac . . . . . . . . . . . . 109

16.3 H probolik  gewmetrÐa kai ta axi¸mata tou EukleÐdh . . . . . 111

16.4 EujeÐec tou ˆnw migadikoÔ hmiepipèdou . . . . . . . . . . . . . 112

16.5 GwnÐec sto ˆnw migadikì hmiepÐpedo . . . . . . . . . . . . . . . 113

16.6 SuzugÐa Trig¸nwn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

17 Parˆrthma 116

3
 SÔntomo biografikì shmeÐwma tou suggrafèa:

O Iwˆnnhc Panagi¸tou Z¸hc genn jhke to 1968 sth Bèroia. Metˆ to

pèrac twn proptuqiak¸n tou spoud¸n sto Tm ma Fusik c tou Panepisth-

mÐou Ajhn¸n, ap' ìpou apofoÐthse me 'Arista, sunèqise tic metaptuqiakèc

tou spoudèc sthn AgglÐa: Mˆster ( Part III of the Mathematical Tripos)
sto Panepist mio tou Kèimpritz (Kollègio Emmanou l) kai Didaktorikì sto

Panepist mio thc Oxfìrdhc (Kollègio 'Exeter). H trimel c epitrop  thc di-

Simon K. Donald-
daktorik c tou diatrib c apartizìtan apì touc kajhghtèc

son FRS (Fields Medal 1986, Crafoord Prize 1996), Roger Penrose FRS kai
Sheung-Tsoun Tsou. 'Htan upìtrofoc, metaxÔ ˆllwn, thc Eurwpaðk c 'Enw-
shc, thc Brettanik c Kubèrnhshc, tou IKU ('Idruma Kratik¸n Upotrofi¸n),

tou KoinwfeloÔc IdrÔmatoc A.S. Wnˆshc kai tou KoinwfeloÔc IdrÔmatoc

A.G. Lebènthc. 'Eqei ergasjeÐ sto pareljìn wc ereunht c kai panepisthmia-

kìc dˆskaloc sta Panepist mia thc Oxfìrdhc kai tou Kèimpritz thc AgglÐac,

sto Institut des Hautes Études Scientifiques (IHES) (wc mèloc thc ereunhti-
k c omˆdac tou kajhght  Alain Connes–Fields Medal 1982, Crafoord Prize

2002–) kai sthn École Normale Superieure (ENS) sto ParÐsi thc GallÐac
kai alloÔ. Ta ereunhtikˆ tou endiafèronta empÐptoun sta gnwstikˆ anti-

keÐmena thc Mh-metajetik c GewmetrÐac, thc TopologÐac kai GewmetrÐac twn

Pollaplot twn (eidikìtera twn Pollaplot twn Qamhl¸n Diastˆsewn) kai

efarmogèc aut¸n sth Jewrhtik  Fusik  (KosmologÐa, JewrÐec EnopoÐhshc,

JewrÐa Qord¸n/Membran¸n). 'Eqei dhmosieÔsei mèqri stigm c perÐpou eÐkosi

ˆrjra se diejn  ereunhtikˆ episthmonikˆ periodikˆ (se hlektronik  kai èntuph

morf ).

4
♠ in girum imus nocte et consumimur igni

5
 AntÐ BibliografÐac:

Oi didaktikèc autèc shmei¸seic pro ljan apì to mˆjhma tou 3ou exam nou

(2ou ètouc) Probolik  GewmetrÐa pou o suggrafèac dÐdaxe katˆ to akadh-

maðkì ètoc 2005-2006 sthn An¸tath Sqol  TopografÐac thc Gewgrafik c

UphresÐac StratoÔ (GUS), sqol  pou akoloujeÐ to prìgramma spoud¸n thc

sqol c Topogrˆfwn Mhqanik¸n tou EjnikoÔ MetsobÐou PoluteqneÐou thc

Aj nac (EMP).

H Ôlh tou maj matoc basÐsthke en polloÐc sto mˆjhma tou 3ou trim nou

tou pr¸tou ètouc Grammik  GewmetrÐa to opoÐo o suggrafèac eÐqe didˆxei

sto pareljìn stouc proptuqiakoÔc foithtèc twn Majhmatik¸n Tmhmˆtwn twn

PanepisthmÐwn thc Oxfìrdhc kai tou Kèimpritz thc AgglÐac. (Shmei¸noume

pwc sthn pio ègkurh prìsfath diejn  lÐsta me ta 200 korufaÐa panepist -

mia tou kìsmou twn efhmerÐdwn Times LondÐnou kai N. Uìrkhc kaj¸c kai

tou periodikoÔ Time, ta en lìgw panepist mia brÐskontai stic jèseic 1 kai 2

sthn epÐ mèrouc katˆtaxh pou aforˆ ta majhmatikˆ kai tic jetikèc epist mec).

To prwtogenèc ulikì twn shmei¸sewn aut¸n (kai thc Ôlhc kat' epèkta-

sh) proèrqetai apì tic exairetikèc shmei¸seic tou kajhght  Nigel J. Hitchin
FRS, s mera sto Panepist mio thc Oxfìrdhc allˆ palaiìtera sto Panepi-

st mio tou Kèimpritz thc AgglÐac.

Pèra apì th metˆfrash twn shmei¸sewn sta ellhnikˆ ègine kai mia pro-

spˆjeia na analujoÔn perissìtero pollˆ shmeÐa allˆ kai na emploutisjoÔn

me kˆpoiec epiplèon efarmogèc. Tautìqrona sumperiel fjhsan kai arketoÐ

orismoÐ apì ˆllouc klˆdouc twn majhmatik¸n (kurÐwc apì thn 'Algebra allˆ

kai apì thn TopologÐa, th GewmetrÐa k.ˆ.) ¸ste na gÐnoun oi shmei¸seic autèc

katˆ to dunatì autodÔnamec sthn melèth touc. H prìjesh  tan af' enìc na

prosferjeÐ èna mˆjhma uyhloÔ proptuqiakoÔ epipèdou sÔmfwna me ta diejn 

prìtupa, allˆ tautìqrona h Ôlh na eÐnai prosit  kai se èna akroat rio me

teqnologik  kateÔjunsh.

Ekfrˆzontai jermèc euqaristÐec arqikˆ proc ton kajhght  Nigel J. Hi-

tchin gia th shmantik  sumbol  tou sto ìlo egqeÐrhma, proc ton Emmanou l

Megalooikonìmou gia thn polÔtimh bo jeiˆ tou sthn exeÔresh kai qr sh el-

lhnik c èkdoshc tou Latex to opoÐo qrhsimopoi jhke gia thn daktulogrˆfhsh

twn shmei¸sewn allˆ kai sthn Elisˆbet GiannoÔtsou pou eÐqe thn filologi-

k  epimèleia twn shmei¸sewn. Tèloc idiaÐterec euqaristÐec ekfrˆzontai kai

proc touc foithtèc gia ton enjousiasmì touc, thn diˆjesh gia melèth, thn

enjˆrrunsh, tic parathr seic kai ta poikÐla sqìliˆ touc. H didaskalÐa eÐ-

6
nai amfÐdromh diadikasÐa kai qwrÐc th dik  touc sumbol  eÐnai amfÐbolo an

to mˆjhma ja eÐqe aut  th morf . H elpÐda eÐnai na mhn apogohteÔjhkan oi

foithtèc kai epÐshc na mhn apogohteujoÔn kai oi tuqìn loipoÐ anagn¸stec.

Aj na, Mˆioc 2006

I.P.Z.

7
1 Prìlogoc

Oi didaktikèc autèc shmei¸seic aforoÔn to kommˆti thc gewmetrÐac pou

ja mporoÔse genikˆ na qarakthrisjeÐ grammik , se antidiastol  me th mh-

grammik  jewrÐa thc topologÐac   thc diaforik c gewmetrÐac. Apì th qr sh

tou ìrou grammik  katalabaÐnei eÔkola kˆpoioc ìti h grammik  ˆlgebra paÐzei

shmantikì rìlo. Gi' autì xekinˆme me tic paragrˆfouc 3-8 ìpou anafèroume

ousiastikˆ stoiqeÐa apì th jewrÐa twn dianusmatik¸n q¸rwn (peperasmènhc

diˆstashc), ta opoÐa ìmwc apoktoÔn gewmetrik  upìstash mèsw thc probo-

lik c gewmetrÐac. Oi parˆgrafoi 9 kai 10 epekteÐnoun aut  th grammik  ˆl-

gebra orÐzontac diaforikèc morfèc kai to exwterikì ginìmeno metaxÔ aut¸n.

To kÐnhtro proèrqetai apì thn prospˆjeia perigraf c eujei¸n ston tris-

diˆstato EukleÐdeio q¸ro. Oi parˆgrafoi 11 kai 12 epilÔoun to prìblhma

thc perigraf c twn eujei¸n diatup¸nontac thn antistoiqÐa Klein. Oi parˆ-

grafoi 13-15 perigrˆfoun thn prosèggish Klein thc gewmetrÐac wc melèth

analloÐwtwn posot twn kˆtw apì kˆpoia omˆda metasqhmatism¸n, prosèg-

gish pou eÐnai gnwst  wc prìgramma Erlangen, (Erlangen Programm), mazÐ

me kˆpoiec efarmogèc apì th fusik . (To prìgramma autì ˆrqise apì ton

F. Klein to 1872 ìtan ègine kajhght c sto panepist mio thc pìlhc Erlangen
pou brÐsketai kontˆ sth Nurembèrgh). Tèloc h parˆgrafoc 16 exetˆzei to

uperbolikì epÐpedo upì to prÐsma thc klasik c axiwmatik c prosèggishc thc

gewmetrÐac mèsw twn axiwmˆtwn tou EukleÐdh. Sto Parˆrthma (Parˆgrafoc

17) brÐskontai sugkentrwmènoi diˆforoi qr simoi pijan¸c gia ton anagn¸sth

orismoÐ.

'Oson aforˆ ta proapaitoÔmena gia th melèth twn shmei¸sewn aut¸n,

epishmaÐnetai ìti, an kai katabl jhke prospˆjeia oi shmei¸seic na eÐnai ma-

jhmatikˆ autìnomec, ja  tan qr simo oi anagn¸stec na èqoun sto pareljìn

parakolouj sei èna mˆjhma grammik c ˆlgebrac pou na kalÔptei th basik 

Ôlh apì th jewrÐa (pragmatik¸n kurÐwc) dianusmatik¸n q¸rwn peperasmènhc

diˆstashc. 'Ena klasikì sÔggramma gia th melèth twn dianusmatik¸n q¸rwn

peperasmènhc diˆstashc eÐnai gia parˆdeigma to biblÐo tou P.B. Halmos: ”-

Finite Dimesnional Vector Spaces”.

Oi diˆforec protˆseic, orismoÐ, jewr mata, anafèrontai arqikˆ me ton

arijmì thc paragrˆfou sthn opoÐa brÐskontai, akoloujoÔmeno apì to sugke-

krimèno arijmì thc prìtashc mèsa sthn en lìgw parˆgrafo. Gia parˆdeigma

h prìtash 4.1.2 anafèretai sthn prìtash 2 thc paragrˆfou 4.1, en¸ to tèloc

miac apìdeixhc sumbolÐzetai me èna leukì tetrˆgwno.

8
2 Eisagwg 

EÐnai eÔlogo na anarwthjeÐ kˆpoioc gia poio lìgo na melet sei kaneÐc

ˆllh gewmetrÐa ektìc apì thn EukleÐdeia gewmetrÐa stic 3 diastˆseic, pou

anaparistˆ to fusikì mac kìsmo mèsa ston opoÐo zoÔme kai h opoÐa peri-

grˆfetai majhmatikˆ apì ta dianÔsmata efodiasmèna me to eswterikì kai to

exwterikì ginìmeno aut¸n. Gia na d¸soume mia peistik  apˆnthsh sto para-

pˆnw er¸thma, h opoÐa tautìqrona ja mac d¸sei kai kÐnhtra gia th melèth

tou en lìgw maj matoc, ja anafèroume orismèna paradeÐgmata sta opoÐa h

qr sh thc EukleÐdeiac gewmetrÐac den eÐnai h plèon katˆllhlh.

A. Probolèc

Oi kallitèqnec (gia parˆdeigma zwgrˆfoi allˆ ìqi mìno) thc Anagènnhshc

antimet¸pizan to prìblhma thc anaparˆstashc tou fusikoÔ kìsmou se kˆpoio

pÐnaka. Pio sugkekrimèna  jelan na anaparast soun diˆforec 2-diˆstatec

ìyeic (katìyeic) 3-diˆstatwn antikeimènwn. O trìpoc pou èlusan to prìblhma

 tan na jewr soun to mˆti tou kallitèqnh wc èna shmeÐo, èstw P, sto q¸ro.

Kˆje shmeÐo tou pragmatikoÔ antikeimènou pou  jelan na anaparast soun,

èstw A, orÐzei mia eujeÐa me to mˆti sto q¸ro, thn P A. An parembˆloume

mia diˆfanh ojình metaxÔ tou matioÔ kai tou antikeimènou, aut  tèmnei thn

eujeÐa PA se èna shmeÐo, èstw A0 . Metabˆllontac to shmeÐo A ètsi ¸ste

0
na kalÔyei ìlo to antikeÐmeno, tìte ta antÐstoiqa shmeÐa A epÐ thc ojìnhc

sunistoÔn thn probol  tou fusikoÔ antikeimènou pˆnw sth dosmènh ojình.

To shmerinì antÐstoiqo tou kallitèqnh thc Anagènnhshc, ektìc bèbaia

apì touc sÔgqronouc kallitèqnec, eÐnai oi sqediastèc kai oi mhqanikoÐ, oi

opoÐoi pollèc forèc, se antÐjesh me touc kataskeuastèc montèlwn   make-

t¸n pou douleÔoun sto q¸ro twn 3 diastˆsewn, qreiˆzetai na apeikonÐsoun

èna 3-diˆstato antikeÐmeno sto epÐpedo apì diaforetikèc ìyeic. Autì akri-

b¸c epitugqˆnetai mèsw thc probolik c gewmetrÐac. Sthn pragmatikìthta, oi

anaparastˆseic sto epÐpedo enìc 3-diˆstatou antikeimènou apì diaforetik 

optik  gwnÐa prokÔptoun ìpwc ja doÔme, mèsw probolik¸n metasqhmatism¸n.

B. Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac

Sthn Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac, (A. Einstein 1905), basikì rìlo paÐzei h
omˆda Lorentz twn legìmenwn yeudo-orjog¸niwn metasqhmatism¸n (me orÐ-
zousa Ðsh me +1) ston epÐpedo qwrìqrono 4-diastˆsewn (strofèc pou diath-

roÔn analloÐwth th metrik  Minkowski). Gia na broÔme ìmwc thn pl rh omˆda

summetrÐac prèpei na sumperilˆboume kai tic metatopÐseic stic 4-diastˆseic,

opìte katal goume sthn omˆda Poincaré, h opoÐa apoteleÐ antÐstoiqh thc

omˆdac metasqhmatism¸n tou GalilaÐou thc klasik c fusik c. Kˆnontac mia

9
strof  Wick, dhlad  jewr¸ntac to qrìno fantastikì, h metrik  Minkowski
apoktˆ EukleÐdeia upograf  (se 4 diastˆseic) kai h omˆda Lorentz gÐnetai
h omˆda twn eidik¸n orjog¸niwn metasqhmatism¸n (orjog¸nioi metasqhma-

tismoÐ me orÐzousa Ðsh me +1) stic 4 diastˆseic. H omˆda Poincaré ìmwc

mporeÐ na jewrhjeÐ wc h omˆda probolik¸n metasqhmatism¸n P GL2 (C) tou
migadikoÔ epipèdou C2 .

G. TomografÐa

Mia diaforetik  pleurˆ thc gewmetrÐac eÐnai h melèth ìqi twn shmeÐwn allˆ

twn eujei¸n   twn epipèdwn sto q¸ro. Gia parˆdeigma mporeÐ kaneÐc na rwt -

sei poia eÐnai h gewmetrÐa tou q¸rou twn eujei¸n tou EukleÐdeiou 3-diˆstatou

q¸rou. Mia eujeÐa mporeÐ epÐshc na orisjeÐ apì ta shmeÐa tom c thc me dÔo

epÐpeda sto q¸ro, opìte mporeÐ na kajorisjeÐ mèsw dÔo paramètrwn. Sune-

p¸c o q¸roc twn eujei¸n tou EukleÐdeiou 3-diˆstatou q¸rou apoteleÐ q¸ro

diˆstashc 2, allˆ ìqi EukleÐdeio q¸ro. 'Eqei th dik  tou gewmetrÐa, ìpwc ja

doÔme.

Upˆrqoun tìso majhmatikˆ ìso kai praktikˆ probl mata, sta opoÐa oi

eujeÐec eÐnai pio shmantikèc apì ta shmeÐa. Gia parˆdeigma, peript¸seic pou

aforoÔn sarwtèc ( scanners) aktÐnwn Q. H epist mh aut  lègetai tomogra-

fÐa. O sarwt c parˆgei aktÐnec Q katˆ m koc diafìrwn dieujÔnsewn sto

q¸ro. 'Otan mÐa apì autèc dièrqetai mèsa apì to s¸ma enìc asjenoÔc ( 

mèsa apì opoiod pote antikeÐmeno), ekteleÐtai mia mètrhsh pou anaparistˆ

th mèsh puknìthta Ôlhc katˆ m koc thc dierqìmenhc aktÐnac. Me autì ton

trìpo paÐrnoume mia sunˆrthsh me pedÐo orismoÔ to q¸ro twn eujei¸n tou

R3 . To zhtoÔmeno eÐnai mia sunˆrthsh thc puknìthtac tou s¸matoc me pedÐo

orismoÔ to R3 , dhlad  to q¸ro twn shmeÐwn. Gia na gÐnei aut  h metatrop ,

qreiazìmaste th sqèsh metaxÔ shmeÐwn kai eujei¸n. Gia parˆdeigma, oi eujeÐ-

ec pou dièrqontai apì dosmèno shmeÐo, diagrˆfoun èna epÐpedo sto q¸ro twn

eujei¸n. Aut  h gewmetrÐa, pou den eÐnai EukleÐdeia, lègetai gewmetrÐa Klein
(proc tim n tou GermanoÔ majhmatikoÔ Felix Klein, pou èzhse sto deÔtero mi-
sì tou 19ou èwc tic arqèc tou 20ou ai¸na), kai thn opoÐa ja melet soume se

autì to mˆjhma. Egkuklopaidikˆ anafèroume epÐshc, pwc o sunduasmìc thc

gewmetrÐac Klein me touc probolikoÔc metasqhmatismoÔc thc Eidik c JewrÐac

thc Sqetikìthtac (bl. parˆdeigma 2 parapˆnw) apoteloÔn th bˆsh thc pe-

rÐfhmhc sustrofik c gewmetrÐac ( twistor geometry) tou korufaÐou diejn¸c

s mera majhmatikoÔ kosmolìgou Roger Penrose h opoÐa (sustrofik  gewme-
trÐa) apoteleÐ (ektìc twn ˆllwn) kai mia prospˆjeia gia thn enopoÐhsh ìlwn

twn fusik¸n allhlepidrˆsewn.

10
 D. Gewmetrik  Optik 

O q¸roc twn eujei¸n tou R3 emfanÐzetai sth fusik  kai me kˆpoio diaforeti-

kì trìpo, sth melèth optik¸n diatˆxewn (susthmˆtwn katìptrwn kai fak¸n).

Se aut  thn perÐptwsh oi fwteinèc aktÐnec diajètoun kai forˆ diˆdoshc, opìte

apoteloÔn kateujunìmenec eujeÐec. 'Otan mia fwtein  aktÐna (kateujunìmenh

eujeÐa) mpei se mia optik  diˆtaxh, ja uposteÐ seirˆ anaklˆsewn, diajlˆsewn,

klp. kai sthn èxodo thc optik c diˆtaxhc ja pˆroume mia ˆllh fwtein  aktÐna

(kateujunìmenh eujeÐa). H optik  diˆtaxh sunep¸c askeÐ èna metasqhmatismì

ston (majhmatikì) q¸ro twn kateujunìmenwn eujei¸n tou fusikoÔ q¸rou. H

melèth aut¸n twn metasqhmatism¸n apoteleÐ th bˆsh thc gewmetrik c pro-

sèggishc sthn optik .

Upˆrqoun kai polloÐ ˆlloi tomeÐc ìpou eÐnai qr simh h probolik  gewme-

trÐa: gia parˆdeigma, an antÐ tou s¸matoc twn pragmatik¸n arijm¸n R epilè-
xoume èna ˆllo peperasmèno s¸ma, h probolik  gewmetrÐa qrhsimopoieÐtai sth

jewrÐa kwdÐkwn, sthn kruptografÐa, ston sqediasmì logismikoÔ gia progrˆm-

mata sqedÐashc se H/U allˆ kai sth jewrÐa arijm¸n. GenÐkeush thc pro-

bolik c gewmetrÐac apoteleÐ h melèth twn probolik¸n poikili¸n ( projective

varieties) h opoÐa an kei sto q¸ro thc algebrik c gewmetrÐac. H algebri-

k  gewmetrÐa èqei stenìtath sqèsh me th jewrÐa arijm¸n kai to prìgramma

Atiyah-Langlands gia thn enopoÐhsh twn majhmatik¸n.

11
3 ProbolikoÐ Q¸roi

3.1 StoiqeÐa Grammik c 'Algebrac

UpenjumÐzoume orismènec basikèc ènnoiec apì th grammik  ˆlgebra.

F s¸ma me qarakthristik  diˆforh tou 2 (dhlad  isqÔei ìti 1+1 6= 0,

'Estw

ìpou 0 kai 1 ta oudètera stoiqeÐa thc prìsjeshc kai tou pollaplasiasmoÔ

sto s¸ma antÐstoiqa) kai V èna mh-kenì sÔnolo efodiasmèno me mia eswterik 

prˆxh + pou ja th lème , (dhlad  h prˆxh + eÐnai mia apeikìnish

prìsjesh

+ : V × V → V ) kai me mia exwterik  prˆxh · pou ja th lème bajmwtì

pollaplasiasmì , (dhlad  h prˆxh · eÐnai mia apeikìnish · : F × V → V ).

Orismìc 1. To sÔnolo V efodiasmèno me tic parapˆnw prˆxeic ja lège-

tai dianusmatikìc q¸roc me s¸ma F (sun jwc to s¸ma ja eÐnai oi pragmatikoÐ

  oi migadikoÐ arijmoÐ) an ikanopoioÔntai oi ex c idiìthtec:

• To zeÔgoc (V, +) apoteleÐ Abelian  omˆda (dhlad  isqÔoun h prosetairi-

stik  idiìthta, h antimetajetik  idiìthta kai upˆrqei oudètero stoiqeÐo kaj¸c

kai to summetrikì kˆje stoiqeÐou tou V ).

• O bajmwtìc pollaplasiasmìc ikanopoieÐ tic ex c idiìthtec (upojètoume ìti
λ, µ ∈ F kai a, b ∈ V ):
λ · (a + b) = λ · a + λ · b
(λ + µ) · a = λ · a + µ · a
(λµ) · a = λ · (µ · a), ìpou sthn arister  parènjesh ennoeÐtai o pollaplasia-
smìc metaxÔ twn stoiqeÐwn tou s¸matoc

1 · a = a, ìpou 1 ∈ F to monadiaÐo stoiqeÐo (oudètero stoiqeÐo tou pollapla-

siasmoÔ) sto s¸ma F.

Parˆdegma 1: To sÔnolo twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou epipèdou  

tou q¸rou apoteloÔn paradeÐgmata pragmatik¸n dianusmatik¸n q¸rwn me

prˆxeic thn gnwst  prìsjesh dianusmˆtwn (kanìnac parallhlogrˆmmou) kai

bajmwtì pollaplasiasmì ton gnwstì pollaplasiasmì pragmatikoÔ arijmoÔ

epÐ diˆnusma.

ShmeÐwsh 1: Sth sunèqeia gia aplopoÐhsh tou sumbolismoÔ ja paraleÐ-

poume to sÔmbolo · tou bajmwtoÔ pollaplasiasmoÔ. EpÐshc den ja anafè-

roume to s¸ma ìtan eÐnai safèc gia poio s¸ma milˆme (sun jwc ja eÐnai oi

pragmatikoÐ arijmoÐ).

MporoÔme na prosjètoume dianÔsmata v, w ∈ V gia na pˆroume to diˆnu-

sma v+w ∈ V kai na pollaplasiˆzoume ta stoiqeÐa tou V me ta stoiqeÐa

12
λ ∈ F kai na paÐrnoume to stoiqeÐo λv ∈ V . Autèc oi dÔo prˆxeic ikanopoioÔn

tic gnwstèc idiìthtec twn dianusmatik¸n q¸rwn (prosetairistik , epimeristi-

k  kai antimetajetik ).

Orismìc 2. 'Enac dianusmatikìc upìqwroc U ≤V eÐnai èna uposÔnolo

U tou V, to opoÐo eÐnai kleistì wc proc thn prìsjesh kai to bajmwtì pol-

laplasiasmì, dhlad , an gia kˆje v, w ∈ U kai λ ∈ F, isqÔei ìti v+w ∈ U

kai λv ∈ U . Me ˆlla lìgia, to U apoteleÐ to Ðdio èna nèo dianusmatikì q¸ro

peperasmènhc diˆstashc me tic Ðdiec prˆxeic kai to Ðdio s¸ma ìpwc to V.

Orismìc 3. Eˆn U1 kai U2 eÐnai dÔo diaforetikoÐ dianusmatikoÐ upìqwroi

tou Ðdiou dianusmatikoÔ q¸rou U1 ≤ V kai U2 ≤ V , tìte orÐzoume

V, dhlad 

to (eujÔ) ˆjroisma U1 + U2 twn upoq¸rwn U1 kai U2 tou V wc to sÔnolo twn

dianusmˆtwn v ∈ V ta opoÐa mporoÔn na grafoÔn sth morf  v = u1 + u2 me

u1 ∈ U1 kai u2 ∈ U2 antÐstoiqa.

Orismìc 4. H tom  twn dianusmatik¸n upoq¸rwn U1 ∩ U2 tou V orÐzetai

wc to sÔnolo twn stoiqeÐwn tou V pou perièqontai tìso ston U1 ìso kai

ston U2 .

ShmeÐwsh 2: UpenjumÐzoume ìti tìso h tom  ìso kai to (eujÔ) ˆjroisma

dianusmatik¸n upoq¸rwn enìc dianusmatikoÔ q¸rou apoteloÔn nèouc dianu-

smatikoÔc upoq¸rouc (den sumbaÐnei bèbaia to Ðdio kai me thn ènwsh dianu-

smatik¸n upoq¸rwn).

Orismìc 5. Mia bˆsh tou V apoteleÐtai apì èna sÔnolo dianusmˆtwn

{v0 , v1 , ..., vn } tou V ta opoÐa eÐnai metaxÔ touc grammikˆ anexˆrthta (dhlad 

kanèna touc den mporeÐ na grafeÐ wc grammikìc sunduasmìc twn upoloÐpwn)

kai ta opoÐa parˆgoun ton V, dhlad  kˆje stoiqeÐo v∈V mporeÐ na grafeÐ

wc grammikìc sunduasmìc aut¸n,

n
X
v= λi v i (1)

i=0

ìpou λ i ∈ F, me i = 0, 1, 2, ..., n. Kˆje dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc

diˆstashc èqei toulˆqiston mia bˆsh. To pl joc twn dianusmˆtwn twn bˆ-

sewn enìc dianusmatikoÔ q¸rou eÐnai stajerì kai onomˆzetai diˆstash tou

dianusmatikoÔ q¸rou. H diˆstash exartˆtai apì to s¸ma. Ja asqolhjoÔme

me dianusmatikoÔc q¸rouc peperasmènhc diˆstashc . Sto parapˆnw parˆdeig-

ma, dimF V = n + 1.

13
 An epilèxoume mia bˆsh {vi }(i=0,1,...,n) ston V, tìte kˆje diˆnusma v∈V
grˆfetai me monadikì trìpo wc

n
X
v= λi v i (2)

i=0

kai oi suntelestèc λi ∈ F, me i = 0, 1, 2, ..., n, lègontai suntetagmènec tou

dianÔsmatoc v ∈V wc proc th sugkekrimènh bˆsh (oi suntetagmènec exar-

t¸ntai apì thn epilog  bˆshc).

ShmeÐwsh 3: UpenjumÐzoume pwc gia to dianusmatikì q¸ro R2 diˆstashc

2
2, ta dianÔsmata (1, 0) kai (0, 1) apoteloÔn th legìmenh tou R .
sun jh bˆsh

3
Anˆloga gia to dianusmatikì q¸ro R diˆstashc 3, ta dianÔsmata (1, 0, 0),
3
(0, 1, 0) kai (0, 0, 1) apoteloÔn th legìmenh tou R . H genÐkeush
sun jh bˆsh

n
eÐnai profan c ìqi mìno gia to dianusmatikì q¸ro R me opoiad pote pepe-

rasmènh diˆstash n ∈ N allˆ kai gia kˆje s¸ma F.

Orismìc 6. 'Estw V kai W dÔo dianusmatikoÐ q¸roi me to Ðdio s¸ma F.

Mia apeikìnish f : V → W ja lègetai grammik  an isqÔei to ex c:

f (λv1 + µv2 ) = λf (v1 ) + µf (v2 )

∀v1 , v2 ∈ V kai ∀λ, µ ∈ F.

H basik  sqèsh isodunamÐac metaxÔ twn dianusmatik¸n q¸rwn eÐnai h èn-

noia tou isomorfismoÔ :

Orismìc 7. DÔo dianusmatikoÐ q¸roi V W (me to Ðdio s¸ma) lègontai

kai

isìmorfoi, gegonìc pou ja to sumbolÐzoume

∼
V = W , an upˆrqei metaxÔ touc
grammik  apeikìnish pou na eÐnai 1-1 kai epÐ.

To parakˆtw je¸rhma epilÔei to prìblhma thc kathgoriopoÐhshc twn dia-

nusmatik¸n q¸rwn peperasmènhc diˆstashc ( classification problem) kai mac

lèei pwc h basik  analloÐwth posìthta stouc dianusmatikoÔc q¸rouc eÐnai h

diˆstas  touc:

Je¸rhma 1. DÔo dianusmatikoÐ q¸roi (peperasmènhc diˆstashc kai me

to Ðdio s¸ma) eÐnai isìmorfoi eˆn kai mìno eˆn èqoun thn Ðdia diˆstash .

IsqÔei h parakˆtw qr simh prìtash:

14
 Prìtash 1. An U1 kai U2 eÐnai dÔo dianusmatikoÐ upìqwroi tou idÐou

dianusmatikoÔ q¸rou V, tìte isqÔei h ex c jemeli¸dhc sqèsh metaxÔ twn

diastˆsewn tou ajroÐsmatoc kai thc tom c dianusmatik¸n upoq¸rwn:

dim(U1 + U2 ) = dimU1 + dimU2 − dim(U1 ∩ U2 )

3.2 Orismìc ProbolikoÔ Q¸rou

'Estw V pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc (dh-

lad  wc s¸ma jewroÔme to s¸ma twn pragmatik¸n arijm¸n).

Orismìc 1. O probolikìc q¸roc P (V ) enìc pragmatikoÔ dianusmatikoÔ

q¸rou V peperasmènhc diˆstashc orÐzetai wc to sÔnolo twn monodiˆstatwn

dianusmatik¸n upoq¸rwn tou V.

'Estw x ∈ P (V ) èna shmeÐo tou probolikoÔ q¸rou. Se autì bˆsei

tou parapˆnw orismoÔ antistoiqeÐ ènac dianusmatikìc upìqwroc Vx ≤ V me

dimVx = 1. 'Enac monodiˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc tou V apoteleÐtai

apì ìla ta bajmwtˆ pollaplˆsia λv , ìpou λ ∈ R, enìc sugkekrimènou mh-

mhdenikoÔ dianÔsmatoc v ∈ V. To v lègetai antiproswpeutikì diˆnusma tou
shmeÐou x ∈ P (V ) pou orÐzetai apì to sugkekrimèno monodiˆstato upìqwro

Vx tou V . Kˆje ˆllo mh-mhdenikì (bajmwtì) pollaplˆsio tou v apoteleÐ

diaforetikì antiproswpeutikì diˆnusma tou Ðdiou shmeÐou x ∈ P (V ). Sune-
p¸c upˆrqei mia plhj¸ra antiproswpeutik¸n dianusmˆtwn gia kˆje shmeÐo

tou probolikoÔ q¸rou.

Par' ìti to V apoteleÐ dianusmatikì q¸ro, o probolikìc q¸roc P (V ) den

apoteleÐ dianusmatikì q¸ro. Pio sugkekrimèna isqÔei to ex c:

Prìtash 1. O probolikìc q¸roc P (V ) apoteleÐ (pragmatik ), (diaforÐ-

simh) pollaplìthta me diˆstash katˆ èna mikrìterh apì th diˆstash tou V ,

dhlad  dimP (V ) = (dimV ) − 1.

Parat rhsh 1: Apì ton orismì thc pollaplìthtac prokÔptei ìti o pro-

bolikìc q¸roc apoteleÐ q¸ro pou mìno topikˆ moiˆzei (dhlad  eÐnai omoiomor-

fikìc) me to dianusmatikì q¸ro R(dimV )−1 .

Apìdeixh: Den ja apodeÐxoume ed¸ thn Prìtash 1 (o endiaferìmenoc

anagn¸sthc mporeÐ na breÐ thn apìdeixh se pollˆ biblÐa diaforik c gewmetrÐ-

ac, ìpou melet¸ntai diaforÐsimec pollaplìthtec), allˆ ja thn exhg soume:

jewr¸ntac ìti dimV = n + 1, prˆgma pou shmaÐnei pwc an epilèxoume mia

15
bˆsh, qreiazìmaste n + 1 paramètrouc (suntetagmènec) gia na perigrˆyoume
ta dianÔsmata tou V , tìte qreiazìmaste mia suntetagmènh ligìterh gia na
perigrˆyoume ta shmeÐa x tou probolikoÔ q¸rou P (V ) exaitÐac thc eleuje-

rÐac pou upˆrqei sthn epilog  tou antiproswpeutikoÔ dianÔsmatoc (ìla ta

bajmwtˆ pollaplˆsia enìc antiproswpeutikoÔ dianÔsmatoc apoteloÔn epÐ-

shc isodÔnama antiproswpeutikˆ dianÔsmata), me dedomèno ìti o probolikìc

q¸roc wc pollaplìthta, toulˆqiston topikˆ, apoteleÐ epÐshc dianusmatikì

q¸ro. 'Ara an dimV = n + 1, tìte dimP (V ) = n. 

• An dimP (V ) = 1 tìte o probolikìc q¸roc P (V ) lègetai probolik 

eujeÐa (profan¸c tìte dimV = 2).

• An dimP (V ) = 2 tìte o probolikìc q¸roc P (V ) lègetai probolikì

epÐpedo (profan¸c tìte dimV = 3).

ShmeÐwsh 1: An jewr soume to sÔnolo twn shmeÐwn tou 2-diˆstatou

epipèdou (  tou 3-diˆstatou fusikoÔ q¸rou antÐstoiqa) efodiasmèno me èna

Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn, tìte mporoÔme na tautÐsoume ta sh-

meÐa tou epipèdou (  tou q¸rou antÐstoiqa) me ton pragmatikì dianusmatikì

q¸ro R2 twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou epipèdou, (  me ton pragmatikì

3
dianusmatikì q¸ro R twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou q¸rou antÐstoiqa),

qrhsimopoi¸ntac to diˆnusma jèshc tou shmeÐou: Dhlad , kˆje shmeÐo anti-

stoiqeÐ sto eleÔjero diˆnusma pou èqei arq  thn arq  twn axìnwn kai pèrac

to en lìgw shmeÐo. Me autìn ton trìpo apoktˆme mia antistoiqÐa 1-1 kai

epÐ metaxÔ tou sunìlou twn shmeÐwn tou gewmetrikoÔ epipèdou (  tou q¸-

rou) me ta stoiqeÐa tou pragmatikoÔ dianusmatikoÔ q¸rou R2 twn eleÔjerwn

dianusmˆtwn tou epipèdou (  tou pragmatikoÔ dianusmatikoÔ q¸rou R3 twn

eleÔjerwn dianusmˆtwn tou q¸rou antÐstoiqa).

Gia parˆdeigma, èstw ìti tautÐzoume to gewmetrikì epÐpedo me ton prag-

matikì dianusmatikì q¸ro R2 twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou epipèdou, jew-

r¸ntac Kartesianèc suntetagmènec sto epÐpedo me ˆxona tetmhmènwn ton x0 x,

0
ˆxona tetagmènwn ton y y , arq  to shmeÐo tom c O me suntetagmènec (0, 0) kai

paÐrnontac wc bˆsh ta gnwstˆ orjokanonikˆ monadiaÐa dianÔsmata î = (0, 1)

2
kai ĵ = (1, 0). Tìte o probolikìc q¸roc P (R ) sÔmfwna me ton orismì ja

apoteleÐtai apì to sÔnolo twn monodiˆstatwn dianusmatik¸n upoq¸rwn tou

R2 . Gewmetrikˆ, autì antistoiqeÐ sto sÔnolo twn eujei¸n pou dièrqontai apì

thn arq  twn axìnwn O. 'Omwc gia na perigrˆyoume mia eujeÐa sto epÐpedo,

apaiteÐtai mìno mÐa parˆmetroc, gia parˆdeigma h gwnÐa pou sqhmatÐzei h en

lìgw eujeÐa me ton ˆxona twn tetmhmènwn, sunep¸c dimP (R2 ) = 1. Shmei¸-

noume pwc mia eujeÐa tou epipèdou apoteleÐtai apì ˆpeira (uperarijm sima)

16
shmeÐa tou epipèdou allˆ ston probolikì q¸ro olìklhrh h eujeÐa antistoiqeÐ

se èna kai mìno shmeÐo tou probolikoÔ q¸rou.

Me bˆsh thn parapˆnw taÔtish tou gewmetrikoÔ epipèdou (  tou fusi-

koÔ 3-diˆstatou q¸rou) me ton 2-diˆstato dianusmatikì q¸ro R2 (  me ton

3
3-diˆstato dianusmatikì q¸ro R antÐstoiqa), parathroÔme pwc mìno oi eu-

jeÐec pou dièrqontai apì thn arq  twn axìnwn O apoteloÔn dianusmatikoÔc

upoq¸rouc diˆstashc 1 tou dianusmatikoÔ q¸rou R2 (  isodÔnama tou dia-

3
nusmatikoÔ q¸rou R ), diìti oi ˆllec eujeÐec pou upˆrqoun sto epÐpedo ( 

sto q¸ro antÐstoiqa) allˆ den pernoÔn apì thn arq  twn axìnwn O den apo-

teloÔn dianusmatikoÔc upoq¸rouc diìti den perièqoun to mhdenikì diˆnusma

(pou eÐnai to oudètero stoiqeÐo thc prìsjeshc metaxÔ twn dianusmˆtwn) kai

pou tautÐzetai me thn arq  twn axìnwn O. To parapˆnw eÐnai mia shmantik 

leptomèreia diìti to men sÔnolo twn dierqìmenwn apì thn arq  twn axìnwn

eujei¸n tou epipèdou, kai pou ex orismoÔ apoteleÐ ton probolikì q¸ro P (R2 ),
ja doÔme pwc apoteleÐ pollaplìthta diˆstashc 1 pou eÐnai omoiomorfik  me

ton kÔklo S 1 , en¸ to sÔnolo genikˆ ìlwn twn eujei¸n tou epipèdou, ìpwc ja
doÔme sthn topologÐa twn epifanei¸n sto mˆjhma thc Diaforik c GewmetrÐ-

ac, apoteleÐ (mh-prosanatolÐsimh, pollaplˆ sunektik , leÐa) pollaplìthta

diˆstashc 2 pou eÐnai omoiomorfik  me th dèsmh Möbius.

Anafèroume tèloc pwc o probolikìc q¸roc P (R2 ) mporeÐ isodÔnama to-

pologikˆ na jewrhjeÐ kai wc o q¸roc phlÐko pou prokÔptei apì to sÔnolo

ìlwn twn eujei¸n tou epipèdou an to diairèsoume me th sqèsh isodunamÐac

pou orÐzetai apì thn parallhlÐa metaxÔ twn eujei¸n tou epipèdou, dhlad  o

probolikìc q¸roc P (R2 ) mporeÐ na tautisjeÐ kai me to q¸ro twn dieujÔnsewn

tou epipèdou. UpenjumÐzoume pwc sthn topologÐa h ènnoia tou omoiomorfi-

smoÔ eÐnai mÐa apì tic basikèc sqèseic isodunamÐac: dÔo (topologikoÐ) q¸roi

lègontai omoiomorfikoÐ eˆn upˆrqei mataxÔ touc mia apeikìnish pou na eÐnai

1-1, epÐ, suneq c kai h antÐstrof  thc (pou upˆrqei afoÔ h arqik  eÐnai 1-1

kai epÐ) eÐnai epÐshc suneq c.

3.3 Upìqwroi tou ProbolikoÔ Q¸rou

Gia na orÐsoume (grammikoÔc) upìqwrouc enìc probolikoÔ q¸rou P (V )

xekinˆme apì èna dianusmatikì upìqwro U ≤ V. AfoÔ to Ðdio to U apo-

teleÐ dianusmatikì q¸ro, mporoÔme na orÐsoume ton probolikì q¸ro P (U )

pou apoteleÐtai apì touc monodiˆstatouc dianusmatikoÔc upìqwrouc tou U .

O probolikìc q¸roc P (U ) apoteleÐ èna grammikì upìqwro tou probolikoÔ

q¸rou P (V ), dhlad  an U ≤ V , tìte P (U ) ⊆ P (V ).

17
3.4 Basikèc Idiìthtec Probolik¸n Q¸rwn

Kˆpoiec idiìthtec twn probolik¸n q¸rwn eÐnai sÔmfwnec me th diaÐsjhs 

mac, ìpwc aut  pou perigrˆfei h parakˆtw prìtash (h opoÐa isqÔei kai sthn

EukleÐdeia gewmetrÐa):

Prìtash 1. Upˆrqei monadik  probolik  eujeÐa pou en¸nei kˆje zeÔgoc

apì dÔo tuqaÐa diaforetikˆ shmeÐa enìc probolikoÔ q¸rou P (V ).

Apìdeixh: 'Estw x, y ∈ P (V ) me x 6= y dÔo diaforetikˆ shmeÐa tou pro-

bolikoÔ q¸rou P (V ). Epilègoume antiproswpeutikˆ dianÔsmata v ∈ V gia to

x kai w ∈ V gia to y . AfoÔ x 6= y tìte to w den eÐnai bajmwtì pollaplˆsio
tou v ,   me ˆlla lìgia ta dianÔsmata v, w eÐnai grammik¸c anexˆrthta kai

sunep¸c parˆgoun èna dianusmatikì upìqwro U ≤ V me dimU = 2. Tìte

dimP (U ) = 1 kai ex orismoÔ ta shmeÐa x, y ∈ P (U ), sunep¸c h P (U ) eÐnai h

zhtoÔmenh probolik  eujeÐa.

'Estw t¸ra P (U 0 ) mÐa ˆllh probolik  eujeÐa pou pernˆ apì ta shmeÐa
0
x, y ∈ P (U ). Tìte afoÔdimP (U 0 ) = 1 èpetai ìti dimU 0 = 2 kai o dianu-
0
smatikìc upìqwroc U ≤ V epÐshc perièqei ta antiproswpeutikˆ dianÔsmata

v, w twn shmeÐwn x, y antÐstoiqa. AfoÔ ìmwc ta dianÔsmata v, w ∈ U 0 , tìte

0
kai ìloi oi grammikoÐ sunduasmoÐ touc epÐshc ja an koun ston U (diìti to
0
U wc dianusmatikìc upìqwroc tou V ja eÐnai kleistì wc proc tic prˆxeic
tou dianusmatikoÔ q¸rou prìsjesh kai bajmwtì pollaplasiasmì). 'Omwc ta

dianÔsmata v, w parˆgoun to dianusmatikì upìqwro U ≤ V opìte U ⊆ U 0 .

0 0 0
'Omwc afoÔ U ⊆ U kai dimU = dimU , èpetai ìti U = U , opìte h probolik 

eujeÐa P (U ) eÐnai monadik . 

AntÐjeta, h parakˆtw idiìthta-kleidÐ twn probolik¸n q¸rwn den isqÔei

sthn EukleÐdeia gewmetrÐa:

Prìtash 2. Se èna probolikì epÐpedo kˆje zeugˆri probolik¸n eujei¸n

tèmnetai , dhlad  den upˆrqei h ènnoia thc parallhlÐac sthn probolik  gew-

metrÐa.

Apìdeixh: 'Estw P (V ) to probolikì epÐpedo, dhlad  dimP (V ) = 2,

opìte dimV = 3 kai èstw P (U1 ) kai P (U2 ) dÔo tuqaÐec diaforetikèc probo-

likèc eujeÐec tou P (V ). 'Eqoume dhlad  dimP (U1 ) = dimP (U2 ) = 1 opìte

U1 , U2 ≤ V kai dimU2 = dimU2 = 2. JewroÔme to eujÔ ˆjroisma U1 + U2 .

Profan¸c U1 ⊆ U1 + U2 opìte dimU1 ≤ dim(U1 + U2 ).

18
 'Estw ìti isqÔei isìthta, dhlad  dimU1 = dim(U1 + U2 ). Tìte ìmwc
U1 = U1 + U2 opìte kˆje diˆnusma tou U2 ja an kei kai ston U1 (h u1 su-
nist¸sa mhdenÐzetai), opìte U2 ⊆ U1 . AfoÔ dimU1 = dimU2 = 2, autì ja

shmaÐnei ìti U1 = U2 opìte kai P (U1 ) = P (U2 ), ˆtopo, diìti upojèsame dia-

foretikèc probolikèc eujeÐec.

Sunep¸c anagkastikˆ ja prèpei dimU1 < dim(U1 +U2 ). Ja èqoume loipìn

2 = dimU1 < dim(U1 + U2 ). 'Omwc h diˆstash twn dianusmatik¸n q¸rwn

eÐnai fusikìc arijmìc, ˆra ja prèpei dim(U1 + U2 ) ≥ 3. 'Omwc U1 + U2 ≤

V kai dimV = 3, opìte dim(U1 + U2 ) = 3. Efarmìzontac th sqèsh pou
sundèei th diˆstash thc tom c me th diˆstash tou eujèwc ajroÐsmatoc twn

dianusmatik¸n upoq¸rwn (Prìtash 3.1.1), paÐrnoume:

dim(U1 + U2 ) = dimU1 + dimU2 − dim(U1 ∩ U2 )

An antikatast soume tic timèc dimU1 = dimU2 = 2 kai dim(U1 + U2 ) =

3 sthn parapˆnw sqèsh ja pˆroume ìti dim(U1 ∩ U2 ) = 1. 'Ara loipìn
upˆrqei monadikìc dianusmatikìc upìqwroc tou V me diˆstash 1, o U1 ∩ U2 , o

opoÐoc perièqetai ston U1 kai ston U2 . Dhlad  upˆrqei monadikì shmeÐo pou

an kei sthn probolik  eujeÐa P (U1 ) allˆ kai sthn probolik  eujeÐa P (U2 )

kai to shmeÐo autì eÐnai o probolikìc q¸roc P (U1 ∩ U2 ) pou èqei diˆstash 0

afoÔ dim(U1 ∩ U2 ) = 1, arˆ prìkeitai gia èna kai mìno shmeÐo. Sunep¸c oi

probolikèc eujeÐec P (U1 ) kai P (U2 ) tèmnontai. 

3.5 OmogeneÐc kai AnomogeneÐc Suntetagmènec

EÐnai nomÐzoume anagkaÐo se autì to shmeÐo na katano soume kalÔte-

ra th sqèsh metaxÔ eujei¸n kai epipèdwn ston probolikì q¸ro me tic gnw-

stèc mac eujeÐec kai ta epÐpeda sto fusikì 3-diˆstato q¸ro. Ja exetˆsoume

pr¸ta th genik  perÐptwsh enìc tuqaÐou dianusmatikoÔ q¸rou V diˆstashc

dimV = n + 1 kai sth sunèqeia ja doÔme thn eidik  perÐptwsh ìpou V = R3

(pou tautÐzetai me to fusikì 3-diˆstato q¸ro).

Epilègoume mia bˆsh {v0 , v1 , v2 , ..., vn } tou V. Kˆje diˆnusma v∈V èqei

suntetagmènec (λ0 , λ1 , λ2 , ..., λn ) ìpou

n
X
v= λi v i (3)

i=0

Ta antiproswpeutikˆ dianÔsmata twn shmeÐwn tou probolikoÔ q¸rou P (V )

eÐnai autˆ twn opoÐwn ìlec oi suntetagmènec den eÐnai mhdèn (V 3 v 6= 0).

19
Epeid  o probolikìc q¸roc P (V ) me dimP (V ) = n apoteleÐ pollaplìthta,

dhlad  q¸ro pou topikˆ moiˆzei me to dianusmatikì q¸ro Rn , mporoÔme, tou-

lˆqiston topikˆ, na anaparistoÔme ta shmeÐa tou me èna sÔnolo suntetagmè-

nwn (pou den eÐnai ìlec mhdèn), èqontac up' ìyin ìti an λ 6= 0, tìte kˆje sÔnolo
suntetagmènwn thc morf c (λλ0 , λλ1 , λλ2 , ..., λλn ) anaparistˆ to Ðdio shmeÐo

pou anaparistˆ kai to sÔnolo twn suntetagmènwn (λ0 , λ1 , λ2 , ..., λn ). Oi sun-

tetagmènec autèc onomˆzontai omogeneÐc suntetagmènec. Dhlad  oi omogeneÐc

suntetagmènec anaparistoÔn shmeÐa tou P (V ) qrhsimopoi¸ntac ìmwc ousia-

stikˆ tic suntetagmènec twn antiproswpeutik¸n dianusmˆtwn tou V.

JewroÔme t¸ra ta shmeÐa x ∈ P (V ) pou anaparist¸ntai apì tic omogeneÐc

suntetagmènec (λ0 , λ1 , λ2 , ..., λn ) me λ0 6= 0. Kˆje tètoio shmeÐo kajorÐzetai
saf¸c kai apì tic suntetagmènec (1, λ1 /λ0 , λ2 /λ0 , ..., λn /λ0 ), dhlad  apì n-wc

proc to pl joc suntetagmènec (x1 , x2 , ..., xn ) ìpou jèsame

λi
xi := .
λ0
Oi suntetagmènec autèc onomˆzontai anomogeneÐc suntetagmènec tou proboli-

koÔ q¸rou P (V ).

Ac doÔme merikˆ paradeÐgmata: èstw V = R4 . Tìte afoÔ dimP (R4 ) = 3,

ta shmeÐa autoÔ ja anaparÐstantai apì tic anomogeneÐc suntetagmènec ~x=
(x1 , x2 , x3 ). Mia (probolik ) eujeÐa ston P (R4 ) apoteleÐtai apì to sÔnolo

twn mh-mhdenik¸n dianusmˆtwn me omogeneÐc suntetagmènec a(λ0 , λ1 , λ2 , λ3 ) +

b(µ0 , µ1 , µ2 , µ3 ) = 0, me a, b ∈ R. An λ0 , µ0 6= 0, mporoÔme na qrhsimopoi -

soume anomogeneÐc suntetagmènec

λi
xi =
λ0
kai
µi
yi = ,
µ0
ìpou i = 1, 2, 3, opìte h probolik  eujeÐa eÐnai to sÔnolo twn mh-mhdenik¸n

dianusmˆtwn tou R4 me anomogeneÐc suntetagmènec (a + b, ax1 + by1 , ax2 +

by2 , ax3 + by3 ) h opoÐa se anomogeneÐc suntetagmènec apoteleÐtai apì dianÔ-

smata thc morf c

a b b
( )~x + ( )~y = ~x + (~y − ~x).
a+b a+b a+b
H parapˆnw sqèsh gia a, b ∈ R dÐdei thn exÐswsh eujeÐac metaxÔ twn shmeÐwn
me dianÔsmata jèshc ~x = (x1 , x2 , x3 ) kai ~y = (y1 , y2 , y3 ).

20
 'Ena (probolikì) epÐpedo ston P (R4 ) λ0 6= 0 se èna
tèmnei ta shmeÐa me

sunhjismèno epÐpedo. Sunep¸c to sÔnolo twn shmeÐwn X ⊂ P (R4 ) me λ0 6=

0 eÐnai èna antÐgrafo tou R3 ìpou oi probolikèc eujeÐec kai ta probolikˆ

epÐpeda tèmnoun to X se sunhjismènec eujeÐec kai epÐpeda. O pl rhc 3-

diˆstatoc q¸roc P (R4 ) apoktˆtai an sumperilˆboume kai ta shmeÐa me λ0 =
0. AfoÔ ta antiproswpeutikˆ dianÔsmata (0, λ1 , λ2 , λ3 ) sunistoÔn ènan 3-
4
diˆstato dianusmatikì upìqwro tou R , o antÐstoiqoc probolikìc q¸roc ja
4 3
P (R3 ) ìpou to sÔmbolo
` `
èqei diˆstash 2. 'Ara P (R ) = R dhl¸nei thn

xènh ènwsh (disoint union) metaxÔ twn sunìlwn.

3.6 ParadeÐgmata Probolik¸n Q¸rwn

Ac doÔme kˆpoia paradeÐgmata pragmatik¸n kai migadik¸n probolik¸n q¸-

rwn stic diˆforec diastˆseic.

 1. dimR V = 1
'Estw ìti o pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc V èqei diˆstash 1. Tìte o
∼
V eÐnai isìmorfoc me to R, dhlad  V = R. Autì shmaÐnei pwc o antÐstoi-
qoc probolikìc q¸roc ja èqei dimP (R) = 0. Gia na doÔme ti shmaÐnei autì:

eÐpame pwc o probolikìc q¸roc orÐzetai wc to sÔnolo twn monodiˆstatwn

dianusmatik¸n upoq¸rwn enìc dianusmatikoÔ q¸rou, sunep¸c o probolikìc

q¸roc P (R) ja apoteleÐtai apì touc monodiˆstatouc dianusmatikoÔc upoq¸-

rouc tou R. 'Omwc to R èqei diˆstash 1, sunep¸c èqei mìno èna monodiˆstato

dianusmatikì upìqwro, ton eautì tou. 'Ara to P (R) ' ∗, dhlad  o proboli-

kìc q¸roc P (R) apoteleÐtai apì èna kai monadikì shmeÐo pou to sumbolÐzoume

ìpwc sthn topologÐa me ∗. H diˆstash autoÔ tou q¸rou eÐnai prˆgmati 0.

Enallaktikˆ, mporeÐ kaneÐc na qrhsimopoi sei th gewmetrik  eikìna: afoÔ

V ∼
= R, qrhsimopoioÔme th gewmetrik  anaparˆstash tou
R wc mia eujeÐa,
lìgou qˆrin ton ˆxona twn tetmhmènwn x0 x tou epipèdou (  tou q¸rou), pˆnw
sthn opoÐa èqoume orÐsei èna tuqaÐo shmeÐo wc arq  O . O probolikìc q¸roc

orÐzetai wc to sÔnolo twn eujei¸n pou dièrqontai apì thn arq  O allˆ pou

eÐnai tautìqrona kai upìqwroi tou en lìgw dianusmatikoÔ q¸rou, dhlad  thc

Ðdiac thc eujeÐac. Profan¸c mìno mia eujeÐa upˆrqei me autèc tic idiìthtec, o

ˆxonac x0 x o Ðdioc, sunep¸c o probolikìc q¸roc apoteleÐtai apì èna kai mìno
shmeÐo.

 2. dimR V = 2
Kˆje pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc diˆstashc dÔo eÐnai isìmorfoc me to

dianusmatikì q¸ro R2 , dhlad  se aut  thn perÐptwsh V ∼

= R2 en¸ dimP (R2 ) =
1. Ac prospaj soume na perigrˆyoume autìn to q¸ro. Kat' arq n efodiˆzou-

21
me to epÐpedo me èna Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn me arq  to shmeÐo

O. O probolikìc q¸roc P (R2 ) apoteleÐtai apì to sÔnolo twn monodiˆstatwn

2
dianusmatik¸n upìqwrwn tou dianusmatikoÔ q¸rou R . Gewmetrikˆ, o pro-
2
bolikìc q¸roc P (R ) tautÐzetai tìso me to q¸ro twn eujei¸n tou epipèdou

pou dièrqontai apì thn arq  twn axìnwn O , ìso kai me to q¸ro twn dieujÔn-

sewn sto epÐpedo. Wc gnwstìn, kˆje eujeÐa tou epipèdou pou dièrqetai apì

to shmeÐo O prosdiorÐzetai monos manta apì mia parˆmetro, th gwnÐa pou

0
aut  sqhmatÐzei, gia parˆdeigma, me ton ˆxona twn tetmhmènwn x x. An me-

trˆme tic gwnÐec se aktÐnia, h gwnÐa ja paÐrnei tic timèc sto kleistì diˆsthma

[0, π]. 'Omwc h eujeÐa pou sqhmatÐzei me ton ˆxona x0 x gwnÐa 0, pou eÐnai o
0
Ðdioc o ˆxonac x x, tautÐzetai x0 x
me thn eujeÐa pou sqhmatÐzei me ton ˆxona
0
gwnÐa π , pou eÐnai kai pˆli o ˆxonac x x. An sto kleistì diˆsthma [0, π],

pou topologikˆ eÐnai èna eujÔgrammo tm ma, tautÐsoume ta ˆkra tou, 0 ∼ π ,

tìte to eujÔgrammo autì tm ma ja kleÐsei kai ja sqhmatisjeÐ ènac kÔkloc.

Sunep¸c topologikˆ o probolikìc q¸roc P (R2 ) eÐnai omoiomorfikìc me ton

kÔklo, gegonìc pou to sumbolÐzoume P (R2 ) ' S 1 .

Enallaktikˆ, mporeÐ kaneÐc na dei to parapˆnw qrhsimopoi¸ntac sunte-

tagmènec: èstw (x, y) oi Kartesianèc Suntetagmènec tou epipèdou pou tautÐ-

zetai me to dianusmatikì q¸ro R2 kai paÐzoun to rìlo twn omogen¸n sunte-

2 2
tagmènwn tou probolikoÔ q¸rou P (R ). UpenjumÐzoume ìti dimP (R ) = 1.

Epilègoume x 6= 0 kai jewroÔme tic anomogeneÐc suntetagmènec (1, λ) ston

P (R2 ), ìpou jèsame λ := y/x. Ta shmeÐa me (anomogeneÐc) kartesianèc sun-

tetagmènec (1, λ) anaparistoÔn mèsa sto epÐpedo thn eujeÐa x = 1, mia eujeÐa
0 0
parˆllhlh me ton ˆxona y y pou tèmnei ton ˆxona x x sto shmeÐo me sun-

tetagmènec (1, 0). H eujeÐa x = 1 topologikˆ eÐnai omoiomorfik  me to R,

2
sunep¸c o probolikìc q¸roc P (R ) ja perièqei èna antÐgrafo tou R, dhla-
2
d  R ⊂ P (R ). Den telei¸same ìmwc, diìti ja prèpei mèsa ston probolikì

q¸ro na sumperilˆboume kai ta shmeÐa me omogeneÐc suntetagmènec (0, y). Ta

0
shmeÐa autˆ anaparistoÔn ton ˆxona y y tou epipèdou pou topologikˆ eÐnai
0
epÐshc omoiomorfikìc me to R. 'Omwc olìklhroc o ˆxonac y y ston probolikì

q¸ro ja d¸sei èna kai mìno shmeÐo, autì me omogeneÐc suntetagmènec (0, y),
2
diìti ìpwc eÐdame P (R) ' ∗. Sunep¸c o probolikìc q¸roc P (R ) ja eÐnai:

a a
P (R2 ) ' R P (R) ' R {∗} ' S 1 .
H teleutaÐa sqèsh prokÔptei diìti apì thn topologÐa gnwrÐzoume pwc o

kÔkloc apoteleÐ th sumpagopoÐhsh enìc shmeÐou thc eujeÐac. O aploÔste-

roc trìpoc gia na to dei autì kˆpoioc pou den eÐnai exoikeiwmènoc me thn

topologÐa eÐnai na skefjeÐ wc ex c: JewroÔme mia eujeÐa kai pˆnw se aut n

epilègoume aujaÐreta èna shmeÐo O. JewroÔme ènan kÔklo S 1 tuqaÐac aktÐnac

22
kai kèntrou èstw K pou na efˆptetai sthn eujeÐa sto shmeÐo O. 'Estw O0
to antidiametrikì shmeÐo tou O ston kÔklo. MporoÔme na orÐsoume mia apei-

kìnish 1-1 kai epÐ metaxÔ twn sunìlwn S 1 − {O0 } → R wc ex c: èstw tuqaÐo
0 0
shmeÐo S tou kÔklou (diaforetikì apì to O ). Fèroume th qord  O S tou
0
kÔklou kai thn proekteÐnoume ¸spou na tm sei thn eujeÐa. H O S ja tm sei

thn eujeÐa se èna kai mìno shmeÐo, èstw E . AntÐstrofa, an E èna tuqaÐo sh-
0
meÐo thc eujeÐac, tìte to eujÔgrammo tm ma O E ja tm sei ton kÔklo se èna

kai mìno shmeÐo, èstw S . KatalabaÐnei kaneÐc pwc to mìno shmeÐo tou kÔklou

pou den èqei eikìna sthn eujeÐa katˆ thn parapˆnw apeikìnish eÐnai to Ðdio

to O0 diìti h eujeÐa pou efˆptetai ston kÔklo sto shmeÐo O0 eÐnai parˆllhlh

me thn eujeÐa pou efˆptetai ston kÔklo sto shmeÐo O afoÔ ta shmeÐa O kai

O0 eÐnai antidiametrikˆ shmeÐa. (H eikìna tou shmeÐou O katˆ thn parapˆnw

apeikìnish eÐnai to Ðdio to shmeÐo O miac kai to O an kei kai ston kÔklo kai

sthn eujeÐa). Sunep¸c lème pwc o kÔkloc prokÔptei apì thn eujeÐa me thn

prosj kh enìc ep' ˆpeiron shmeÐou, pou eÐnai to shmeÐo O0 ,   isodÔnama sthn

topologÐa lème ìti o kÔkloc eÐnai h sumpagopoÐhsh enìc shmeÐou thc eujeÐac.

To parapˆnw eÐnai kat' analogÐa me th gnwst  stereografik  probol  metaxÔ

tou epipèdou kai thc 2-diˆstathc sfaÐrac, mìno pou ed¸ èqoume mia diˆstash

ligìterh.

Parat rhsh 1: O upoyiasmènoc anagn¸sthc katanoeÐ apì to parapˆnw

parˆdeigma to bajÔ topologikì nìhma thc algebrik c prìtashc 3.4.2 perÐ thc

mh Ôparxhc parallhlÐac ston probolikì q¸ro.

 3. dimR V = 3
Kˆje pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc diˆstashc trÐa eÐnai isìmorfoc me to

dianusmatikì q¸ro R3 , dhlad  se aut  thn perÐptwsh V ∼

= R3 en¸ dimP (R3 ) =
2. Ac prospaj soume na perigrˆyoume autìn to q¸ro:

Efodiˆzoume to fusikì 3-diˆstato q¸ro me èna Kartesianì SÔsthma Sunte-

tagmènwn me arq  to shmeÐo O. Me bˆsh th shmeÐwsh 3.2.1 ta shmeÐa tou

fusikoÔ 3-diˆstatou q¸rou mporoÔn na tautistoÔn me to dianusmatikì q¸-

ro R3 twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou q¸rou. O probolikìc q¸roc P (R3 )

apoteleÐtai apì to sÔnolo twn monodiˆstatwn dianusmatik¸n upìqwrwn tou

dianusmatikoÔ q¸rou R3 . Gewmetrikˆ o probolikìc q¸roc P (R3 ) tautÐzetai

me to q¸ro twn eujei¸n tou fusikoÔ 3-diˆstatou q¸rou pou dièrqontai apì

thn arq  twn axìnwn O, o opoÐoc epÐshc tautÐzetai me to q¸ro twn dieujÔn-

sewn sto q¸ro. Wc gnwstìn, kˆje eujeÐa tou q¸rou pou dièrqetai apì to

shmeÐo O prosdiorÐzetai monos manta apì dÔo paramètrouc, gia parˆdeigma

tic gwnÐec pou aut  sqhmatÐzei me opoiousd pote dÔo apì touc treic ˆxonec

tou KartesianoÔ Sust matoc Suntetagmènwn. An metrˆme tic gwnÐec se aktÐ-

nia, h kˆje gwnÐa ja paÐrnei tic timèc sto kleistì diˆsthma [0, π], sunep¸c

23
o q¸roc twn dieujÔnsewn ja proèljei apì to q¸ro twn paramètrwn pou dÐ-

detai apì to kartesianì ginìmeno [0, π] × [0, π]. O q¸roc twn paramètrwn

[0, π] × [0, π] topologikˆ anaparistˆ èna tetrˆgwno.

'Omwc oi dieujÔnseic tou q¸rou pou antistoiqoÔn sto sÔnoro (perÐmetro)

tou tetrag¸nou tautÐzontai (kat' analogÐa me autì pou sunèbh sthn perÐptw-

sh thc diˆstashc 2 tou amèswc prohgoÔmenou paradeÐgmatoc sta sunoriakˆ

shmeÐa 0 kai π tou kleistoÔ diast matoc [0, π]). Ed¸ ìmwc ta prˆgmata me tic

tautÐseic twn dieujÔnsewn ston 3-diˆstato fusikì q¸ro eÐnai pio polÔploka:

Kat' arq n efodiˆzoume to tetrˆgwno (q¸roc twn paramètrwn) me èna nèo

Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn (x, y) me arq  mia koruf  tou tetrag¸-

nou. Wc proc autì to nèo Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn loipìn, èstw

ìti oi korufèc tou tetrag¸nou èqoun suntetagmènec (0, 0), (π, 0), (π, π) kai

(0, π). Katìpin ja prèpei na tautistoÔn ta shmeÐa twn dÔo orizìntiwn pleu-

r¸n tou tetrag¸nou metaxÔ touc wc ex c: (x, 0) ∼ (π − x, π), me x ∈ [0, π].
Tautìqrona ìmwc ja prèpei na tautistoÔn kai ta shmeÐa twn kˆjetwn pleu-

r¸n tou tetrag¸nou metaxÔ touc wc ex c: (0, y) ∼ (π, π − y), me y ∈ [0, π].

Dhlad  tautÐzoume tic apènanti pleurèc tou tetrag¸nou anˆ dÔo kˆnontac

tautìqrona kˆje forˆ gia kˆje zeugˆri kai mia topologik  strof  ( topological
twist).

Aut  h epifˆneia pou prokÔptei onomˆzetai epifˆneia Boy. EÐnai mia

leÐa pollaplìthta me diˆstash 2, sumpag c, pollaplˆ sunektik  kai mh-

prosanatolÐsimh. H epifˆneia aut  den mporeÐ na emfuteujeÐ (embedded) ston

3
3-diˆstato q¸ro R , mporeÐ mìno na embaptisjeÐ (immersed) ston 3-diˆstato
3
q¸ro R (oi orismoÐ twn ennoi¸n aut¸n thc topologÐac/gewmetrÐac upˆrqoun

sto Parˆrthma, sthn parˆgrafo 17 sto tèloc). 'Opwc ja doÔme sto mˆjhma

thc Diaforik c GewmetrÐac sto sqetikì kefˆlaio ìpou ja melet soume thn

topologÐa twn epifanei¸n, h parapˆnw perigraf  mèsw tou q¸rou twn para-

mètrwn mac dÐdei èna epÐpedo montèlo gia thn perigraf  thc epifˆneiac Boy
pou apoteleÐ mh-prosanatolÐsimh epifˆneia me k = 1 (mh-prosanatolÐsimh epi-
fˆneia me èna cross cap, staurwtì skoÔfo).

Ja exhg soume sth sunèqeia giatÐ qreiˆzetai h topologik  strof . Gia na

faneÐ autì kajarˆ akoloujoÔme diaforetikì trìpo skèyhc: qrhsimopoioÔme

sfairikèc suntetagmènec kai qwrÐc blˆbh thc genikìthtac, afoÔ autì den eph-

reˆzei thn topologÐa, gia na broÔme to q¸ro twn dieujÔnsewn tou 3-diˆstatou

fusikoÔ q¸rou, antÐ na jewr soume to q¸ro twn eujei¸n tou 3-diˆstatou

q¸rou pou dièrqontai apì thn arq  twn axìnwn O, jewroÔme to q¸ro twn

eujÔgrammwn tmhmˆtwn m kouc 2 (wc proc kˆpoia monˆda mètrhshc) pou dièr-

24
qontai apì thn arq  twn axìnwn O, ìpou to shmeÐo O eÐnai sto mèson ìlwn

aut¸n twn eujÔgrammwn tmhmˆtwn. Fanerˆ, ta ˆkra ìlwn aut¸n twn eu-

jÔgrammwn tmhmˆtwn sqhmatÐzoun mia monadiaÐa sfaÐra S2 diˆstashc 2 me

kèntro to O. O q¸roc twn dieujÔnsewn den eÐnai aut  h monadiaÐa sfaÐra

diìti kˆje dieÔjunsh (dhlad  kˆje eujÔgrammo tm ma) suneisfèrei dÔo shmeÐa

(ta dÔo ˆkra tou) sto sqhmatismì aut c thc sfaÐrac en¸ emeÐc jèloume èna

shmeÐo apì kˆje dieÔjunsh. 'Ara ja prèpei na diairèsoume aut  thn 2-diˆstath

sfaÐra dia dÔo, dhlad  prèpei na pˆroume mìno to èna hmisfaÐrio mazÐ me ton

ishmerinì kÔklo pou ja eÐnai to sÔnorì thc. Kai pˆli ìmwc den telei¸sa-

me diìti ta shmeÐa tou ishmerinoÔ kÔklou (pou antistoiqoÔn sta eujÔgramma

tm mata pou pernoÔn apì to kèntro O kai brÐskontai pˆnw sto epÐpedo tou

ishmerinoÔ) ja prèpei ek nèou na diairejoÔn dia dÔo diìti kˆje eujÔgrammo

tm ma tou ishmerinoÔ dÐskou suneisfèrei dÔo shmeÐa (pou eÐnai ta ˆkra tou)

ston ishmerinì kÔklo. Aut  h diaÐresh ìmwc t¸ra prèpei na gÐnei tautÐzon-

tac ta antidiametrikˆ shmeÐa tou ishmerinoÔ kÔklou. Apì aut n akrib¸c thn

taÔtish prokÔptei h topologik  strof . To apotèlesma eÐnai kai pˆli mia

epifˆneia Boy.

Gia lìgouc plhrìthtac ja anafèroume kai mia parametrik  parˆstash thc

epifˆneiac Boy sto q¸ro R3 , th legìmenh paramètrhsh Bryant. Dojèntoc

enìc migadikoÔ arijmoÔ z ∈ C, me |z| ≤ 1, (ìpou |z| to mètro tou migadikoÔ
arijmoÔ z, blèpe kai thn epìmenh parˆgrafo me thn stereografik  probol ),

jètoume:

3 z(1 − z 4 )
g1 = − Im[ √ ],
2 z 6 + 5z 3 − 1
3 z(1 + z 4 )
g2 = − Re[ √ ],
2 z 6 + 5z 3 − 1
1 + z6 1
g3 = Im( √ )− ,
6 3
z + 5z − 1 2
g = g12 + g22 + g32 ,
(ìpou Im kai Re sumbolÐzoun to fantastikì kai to pragmatikì mèroc antÐ-

stoiqa twn migadik¸n arijm¸n), ètsi ¸ste

g1
x= ,
g
g2
y= ,
g
g3
z= ,
g

25
na eÐnai oi Kartesianèc Suntetagmènec enìc tuqaÐou shmeÐou thc epifˆneiac

Boy sto q¸ro R3 . H sugkekrimènh parametrik  parˆstash dÐdei mia ekpe-

frasmènh embˆptish thc epifˆneiac Boy ston q¸ro R3 , mèsw thc apeikìni-
3
shc ~r : D → R , pou orÐsame parapˆnw, ìpou D eÐnai o monadiaÐoc dÐskoc
D := {z ∈ C : |z| ≤ 1} tou epipèdou Argand. Shmei¸noume pwc se sumfwnÐa
me ìsa eÐpame pio pˆnw, aut  h apeikìnish den apoteleÐ emfÔteush diìti apo-

teleÐ mìno topikì omoiomorfismì epeid  h apeikìnish den eÐnai 1-1.

 4. dimC V = 1
Sthn perÐptwsh enìc migadikoÔ dianusmatikoÔ q¸rou diˆstashc 1, prokÔptei

ˆmesa ìti P (C) ' ∗.

 5. dimC V = 2
Sthn perÐptwsh enìc migadikoÔ dianusmatikoÔ q¸rou diˆstashc 2, (migadikì

epÐpedo), qrhsimopoi¸ntac th stereografik  probol , prokÔptei ìti P (C2 ) '

{∞} ' S 2 . (Shmei¸noume pwc to migadikì epÐpedo C2 èqei pragmatik 
`
C
2
diˆstash 4 en¸ h sfaÐra S me pragmatik  diˆstash 2 wc migadik  pollaplì-

thta èqei diˆstash 1).

Sqìlio 1: Mia genÐkeush twn probolik¸n q¸rwn eÐnai h ex c: Dojèntoc

enìc dianusmatikoÔ q¸rou V me kˆpoio tuqaÐo s¸ma F kai medimV = n,

mporoÔme genikìtera na orÐsoume to q¸ro pou sumbolÐzetai Grn,k (V ), ìpou
oi n, k n, k ∈ N, me 1 ≤ k ≤ n, wc to sÔnolo twn
eÐnai fusikoÐ arijmoÐ

dianusmatik¸n upoq¸rwn diˆstashc k tou V . Oi q¸roi autoÐ lègontai q¸roi

Grassmann kai apoteloÔn kai pˆli pollaplìthtec diˆstashc k(n − k). Pro-
fan¸c an k = 1 paÐrnoume ton probolikì q¸ro.

Sqìlio 2: Genikˆ gia ton upologismì pragmatik¸n probolik¸n q¸rwn

(peperasmènhc diˆstashc) isqÔei o parakˆtw anadromikìc tÔpoc ( n∈N pe-

perasmènoc fusikìc arijmìc):

a
P (Rn+1 ) ' Rn P (Rn )

Sqìlio 3: Mia apì tic shmantikìterec anakalÔyeic thc (diagnwstik c)

Iatrik c eÐnai anamfÐbola autèc tou axonikoÔ kai tou magnhtikoÔ tomogrˆ-

fou. Oi efeurètec touc tim jhkan me to brabeÐo Nompèl Iatrik c to 1979

(G.N. Hounsfield-UK, A.M. Cormack-USA) kai to 2003 (P. Mansfield-UK,

P.C. Lauterbur-USA) antÐstoiqa. 'Opwc anafèrei o A.M. Cormack, to sh-
mantikìtero prìblhma pou eÐqan na antimetwpÐsoun  tan majhmatik c fÔshc,

h exeÔresh tou antÐstrofou metasqhmatismoÔ Radon. QwrÐc na anafèroume

leptomèreiec, o metasqhmatismìc autìc stic 2 diastˆseic eÐnai o oloklhrwti-

26
kìc metasqhmatismìc enìc (oloklhrwtikoÔ) pur na sto q¸ro twn eujei¸n tou

epipèdou. Gia parˆdeigma, eˆn mia eujeÐa anaparÐstatai wc x cos θ+y sin θ = s,
ìpou s h apìstash thc eujeÐac apì thn arq  twn axìnwn kai θ h gwnÐa pou

sqhmatÐzei h eujeÐa me ton ˆxona y0y, tìte

Z ∞ Z ∞
R[f ](θ, s) = f (x, y)δ(x cos θ + y sin θ − s)dxdy.
−∞ −∞

Stic 3 diastˆseic eÐnai ènac oloklhrwtikìc metasqhmatismìc miac sugkekrimè-

nhc sunˆrthshc (oloklhrwtikìc pur nac) sto q¸ro twn eujei¸n tou q¸rou,

dhlad  to pedÐo orismoÔ tou oloklhrwtikoÔ metasqhmatismoÔ eÐnai mia epi-

fˆneia Boy. To prìblhma sthn exeÔresh tou antÐstrofou metasqhmatismoÔ

Radon phgˆzei akrib¸c apì to gegonìc ìti h epifˆneia Boy, lìgw thc topo-

logÐac thc, den mporeÐ na emfuteujeÐ ston R3 allˆ mìno na embaptisjeÐ. H

epÐlush aut c thc duskolÐac ousiastikˆ èfere to brabeÐo Nompèl Iatrik c

stouc A.M. Cormack, G.N. Hounsfield.

3.7 Parˆrthma: Stereografik  Probol 

Gia eukolÐa ston anagn¸sth, parajètoume ta basikˆ stoiqeÐa thc ste-

reografik c probol c tou Riemann metaxÔ thc 2-diˆstathc sfaÐrac kai tou

epipedou Argand.

JewroÔme Kartesianèc Suntetagmènec (x, y) sto epÐpedo (2 diastˆseic)

me ˆxona tetmhmènwn ton x0 x, ˆxona tetagmènwn ton y 0 y kai arq  to shmeÐo O.
An tautÐsoume ton ˆxona twn tetmhmènwn me touc pragmatikoÔc arijmoÔc kai

ton ˆxona twn tetagmènwn me touc fantastikoÔc arijmoÔc, tìte kˆje shmeÐo

èstw A tou epipèdou me suntetagmènec A(x, y) mporeÐ na tautisteÐ me to miga-

2
dikì arijmì ζ = x + iy , ìpou i h fantastik  monˆda, me i = −1. AntÐstrofa,

se kˆje migadikì arijmì ζ ∈ C mporoÔme na apeikonÐsoume èna shmeÐo tou

epipèdou A me tetmhmènh to pragmatikì mèroc <(ζ) tou ζ kai tetagmènh to

fantastikì mèroc =(ζ) tou ζ , dhlad  A(<(ζ), =(ζ)). H parapˆnw apeikìnish

eÐnai 1-1, epÐ kai suneq c, sunep¸c to sÔnolo twn migadik¸n arijm¸n eÐnai

omoiomorfikì me to epÐpedo (wc topologikoÐ q¸roi)   isodÔnama to sÔnolo

twn migadik¸n arijm¸n eÐnai isìmorfo me to R2 (wc dianusmatikoÐ q¸roi me

s¸ma to R). To gewmetrikì epÐpedo ìtan tautÐzetai me to sÔnolo twn miga-

2
dik¸n arijm¸n C ìpwc parapˆnw (kai ìqi me to dianusmatikì q¸ro R pou

eÐdame pio prin), lègetai epÐpedo Argand.

JewroÔme t¸ra mia monadiaÐa sfaÐra dÔo diastˆsewn S2 kai pˆnw se aut 

jewroÔme ta shmeÐa B kai N pou antistoiqoÔn sto 'Bìreio' kai sto 'Nìtio' Pì-

27
lo thc sfaÐrac antÐstoiqa. MporoÔme na orÐsoume ènan omoiomorfismì metaxÔ

tou sunìlou S 2 − {B} kai tou epipèdou Argand, pou lègetai stereografik 
probol  tou Riemann wc ex c: jewroÔme ìti h sfaÐra efˆptetai sto epÐpedo

sto shmeÐo N , opìte apeikonÐzoume to shmeÐo N thc sfaÐrac sto shmeÐo tou

epipèdou ìpou aut  efˆptetai. Katìpin, èstw A tuqaÐo shmeÐo thc sfaÐrac

(diaforetikì apì to B pou èqei exairejeÐ kai diaforetikì kai apì to N gia

to opoÐo mil same  dh). AntistoiqoÔme to shmeÐo A thc sfaÐrac se ekeÐno

to monadikì shmeÐo tou epipèdou pou h proèktash thc eujeÐac BA tèmnei to

epÐpedo. AntÐstrofa, kˆje shmeÐo P tou epipèdou antistoiqeÐ sto monadikì

shmeÐo thc sfaÐrac pou h eujeÐa P B tèmnei th sfaÐra.

Ac doÔme tic analutikèc ekfrˆseic twn parapˆnw apeikonÐsewn: èstw ìti

èqoume èna Kartesianì SÔsthma Suntatagmènwn (x, y, z) ston 3-diˆstato

3
q¸ro (pou ton tautÐzoume me to dianusmatikì q¸ro R ), me arq  to shmeÐo O .
2 3 2 2 2
'Estw S = {(x, y, z) ∈ R |x + y + z = 1} h monadiaÐa sfaÐra 2-diastˆsewn

emfuteumènh ston 3-diˆstato q¸ro (pou lègetai sfaÐra Riemann ). JewroÔme

ìti h arq  twn axìnwn O tautÐzetai me to kèntro thc monadiaÐac sfaÐrac opìte

o bìreioc pìloc ja èqei suntetagmènec B(0, 0, 1). OrÐzoume thn apeikìnish

p : S 2 − {B} → C me tÔpo:

x + iy
p(x, y, z) :=
1−z
ApodeiknÔetai ìti h p apoteleÐ ènan omoiomorfismì (dhlad  eÐnai 1-1, epÐ,

suneq c kai h antÐstrof  thc eÐnai epÐshc suneq c). H antÐstrofh apeikìnish

p−1 : C → S 2 − {B}(⊂ R3 ) èqei analutikì tÔpo:

−1 ζ + iζ ζ −ζ |ζ|2 − 1
p (ζ) := ( , , )
1 + |ζ|2 i(1 + |ζ|2 ) 1 + |ζ|2

ìpou ζ o suzug c migadikìc tou ζ kai |ζ| to mètro tou migadikoÔ arijmoÔ ζ,
dhlad  an ζ = x + iy , tìte ζ = x − iy kai |ζ|2 = ζζ = x2 + y 2 .

Shmei¸noume tèloc pwc an qrhsimopoi soume sfairikèc suntetagmènec

(θ, φ) gia na perigrˆyoume th monadiaÐa sfaÐra, me θ, φ ∈ R ìpou θ ∈ [0, π]

kai φ ∈ [0, 2π], tìte h analutik  èkfrash thc stereografik c probol c èqei

th morf 
θ
ζ = eiφ cot( )
2
iφ
ìpou wc gnwstìn e = cosφ + isinφ.

28
4 ProbolikoÐ MetasqhmatismoÐ

4.1 BasikoÐ OrismoÐ

Xekinˆme me kˆpoia stoiqeÐa apì th grammik  ˆlgebra:

Orismìc 1. 'Estw V kai W dÔo dianusmatikoÐ q¸roi (peperasmènhc

diˆstashc) me to Ðdio s¸ma F. Mia apeikìnish T : V → W ja lègetai

grammik  apeikìnish (  grammikìc metasqhmatismìc ) an isqÔei to ex c:

T (λv1 + µv2 ) = λT (v1 ) + µT (v2 )

∀v1 , v2 ∈ V kai ∀λ, µ ∈ F.

O pur nac thc T orÐzetai wc to sÔnolo Ker(T ) := {v ∈ V |T v = 0} en¸

h eikìna thc T orÐzetai wc to sÔnolo Im(T ) := {w ∈ W |w = T v}.

IsqÔei h ex c basik  prìtash apì th jewrÐa twn dianusmatik¸n q¸rwn

peperasmènhc diˆstashc:

Prìtash 1. T : V → W mia grammik  apeikìnish ìpwc parapˆnw.

'Estw

Tìte to sÔnolo Ker(T ) ≤ V apoteleÐ dianusmatikì upìqwro tou V , to

sÔnolo Im(T ) ≤ W apoteleÐ dianusmatikì upìqwro tou W en¸ oi diastˆseic

touc ikanopoioÔn th sqèsh

dim[Ker(T )] + dim[Im(T )] = dimV.

Eˆn Ker(T ) = 0, dhlad  an o dianusmatikìc upìqwroc Ker(T ) ≤ V pe-

rièqei mìno to mhdenikì diˆnusma, kai an dimV = dimW , tìte h grammik 

apeikìnish T eÐnai antistrèyimh, dhlad  h T eÐnai 1-1 kai epÐ, opìte upˆrqei
−1
kai h antÐstrofh grammik  apeikìnish T : W → V pou eÐnai epÐshc 1-1 kai
epÐ.

'Estw T :V →W mia grammik  apeikìnish kai èstw v∈V kˆpoio tuqaÐo

diˆnusma. SumbolÐzoume me Vv ≤ V to monodiˆstato dianusmatikì upìqwro

tou V pou parˆgetai apì to diˆnusma v. JewroÔme thn eikìna T (Vv ) ≤ W

tou Vv mèsa ston W mèsw thc T . Tìte an T v 6= 0, tìte to T (Vv ) apoteleÐ to
monodiˆstato dianusmatikì upìqwro WT v ≤ W tou W pou parˆgetai apì to
diˆnusma Tv ∈ W. Sunep¸c h T apeikonÐzei touc monodiˆstatouc dianusma-

tikoÔc upìqwrouc tou V pou parˆgontai apì ta dianÔsmata tou V pou den

an koun ston pur na thc T , stouc antÐstoiqouc monodiˆstatouc dianusmati-

koÔc upìqwrouc tou W, sunep¸c orÐzei mia nèa apeikìnish:

τ : P (V ) − P (KerT ) → P (W )

29
An h T eÐnai antistrèyimh , tìte KerT = 0 opìte h τ orÐzetai se olìklhro

ton probolikì q¸ro P (V ) kai dÐdei mia amfeikìnish (dhlad  mia apeikìnish

pou eÐnai 1-1 kai epÐ):

τ : P (V ) → P (W )
SÔmfwna me ta parapˆnw loipìn èqoume ton akìloujo orismì:

Orismìc 2. 'Enac probolikìc metasqhmatismìc apì ton probolikì q¸ro

P (V ) ston probolikì q¸ro P (W ) eÐnai h apeikìnish τ : P (V ) → P (W ) pou

orÐzetai ìpwc perigrˆyame pio pˆnw mèsw enìc antistrèyimou grammikoÔ me-

tasqhmatismoÔ T : V → W.

ShmeÐwsh 1: Fanerˆ, kˆje mh-mhdenikì pollaplˆsio λT , ìpou λ ∈ F,

enìc antistrèyimou grammikoÔ metasqhmatismoÔ T orÐzei ton Ðdio probolikì

metasqhmatismì τ. EÔkola apodeiknÔetai kai to antÐstrofo.

ParadeÐgmata:

1. MetasqhmatismoÐ Möbius thc probolik c eujeÐac P (R2 ). 'Estw T : R2 →

R2 o antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc o opoÐoc wc proc th sun jh

bˆsh tou R2 èqei tÔpo: T (λ0 , λ1 ) = (aλ0 + bλ1 , cλ0 + dλ1 ), (λ0 , λ1 ) h
ìpou
2
anaparˆstash wc proc th sun jh bˆsh enìc tuqaÐou dianÔsmatoc tou R ,

kai ìpou a, b, c, d ∈ R me ad − bc 6= 0. Qrhsimopoi¸ntac thn anomogen 

suntetagmènh x := λλ01 paÐrnoume ton antÐstoiqo probolikì metasqhmatismì
τ : P (R2 ) → P (R2 ) me tÔpo:

a + bx
τ (x) =
c + dx
pou onomˆzetai grammikìc klasmatikìc metasqhmatismìc   metasqhmatismìc

Möbius. O parapˆnw metasqhmatismìc emfanÐzetai suqnˆ sta majhmatikˆ

(gia parˆdeigma sth migadik  anˆlush).

2. ProbolikoÐ MetasqhmatismoÐ tou probolikoÔ epipèdou P (R3 ). 'Estw

3 3
T :R →R o antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc o opoÐoc wc proc

th sun jh bˆsh tou R3 anaparÐstatai me th morf  tou parakˆtw 3×3 anti-

strèyimou pÐnaka:
 
a0 a1 a2
T =  b0 b1 b2 
c0 c1 c2
me mh-mhdenik  orÐzousa detT 6= 0. 'Estw (λ0 , λ1 , λ2 ) kˆpoio sÔsthma omo-
3
gen¸n suntetagmènwn tou probolikoÔ epipèdou P (R ). Qrhsimopoi¸ntac tic

30
anomogeneÐc suntetagmènec x1 := λλ10 kai x2 := λλ20 paÐrnoume ton antÐstoiqo

probolikì metasqhmatismì τ : P (R3 ) → P (R3 ) me tÔpo:

b0 + b1 x 1 + b2 x 2 c 0 + c1 x 1 + c 2 x 2
τ (x1 , x2 ) = ( , ).
a0 + a1 x 1 + a2 x 2 a0 + a1 x 1 + a2 x 2

4.2 ShmeÐa se Genik  Jèsh

O parakˆtw orismìc eÐnai qr simoc sth melèth twn probolik¸n metasqh-

matism¸n:

Orismìc 1. 'Estw P (V ) pragmatikìc probolikìc q¸roc me dimP (V ) = n

(ˆra dimV = n + 1). 'Ena sÔnolo apì kˆpoia (n + 2)-wc proc to pl joc
shmeÐa tou P (V ) ja lème ìti brÐskontai se genik  jèsh an kˆje uposÔnolo

apoteloÔmeno apì (n + 1)-wc proc to pl joc shmeÐa ex aut¸n èqoun antipro-

swpeutikˆ dianÔsmata pou eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

ParadeÐgmata:

1. Kˆje triˆda diaforetik¸n metaxÔ touc shmeÐwn thc probolik c eujeÐac

P (R2 ) brÐskontai se genik  jèsh. H apìdeixh tou isqurismoÔ eÐnai h ex c:

'Estw ìti isqÔei to antÐjeto, dhlad  èstw (x1 , x2 , x3 ) mia triˆda diaforeti-

k¸n metaxÔ touc shmeÐwn thc probolik c eujeÐac pou de brÐskontai se genik 

jèsh (ìpou kˆje shmeÐo anaparÐstatai mèsw thc antÐstoiqhc anomogenoÔc

suntetagmènhc tou). Tìte dÔo ex aut¸n, gia parˆdeigma autˆ me anomoge-

neÐc suntetagmènec x1 kai x2 , ja èqoun antiproswpeutikˆ dianÔsmata v1 kai

v2 antÐstoiqa pou eÐnai grammikˆ exarthmèna, dhlad  to èna ja eÐnai bajmwtì

pollaplˆsio tou ˆllou, èstw v1 = λv2 gia kˆpoio λ ∈ R. Tìte ìmwc ta v1 kai
v2 ja brÐskontai ston Ðdio monodiˆstato dianusmatikì upìqwro tou R2 opìte
2
ston probolikì q¸ro P (R ) ja prèpei na anaparistoÔn to Ðdio shmeÐo, ˆtopo,
diìti ex arq c upojèsame ìti ta trÐa shmeÐa eÐnai metaxÔ touc ìla diaforetikˆ.

2. Kˆje tetrˆda diaforetik¸n metaxÔ touc shmeÐwn tou probolikoÔ epi-

pèdou P (R3 ) brÐskontai se genik  jèsh an kamiˆ triˆda ex aut¸n den eÐnai

suneujeiakˆ shmeÐa, dhlad  ta shmeÐa den brÐskontai sthn Ðdia probolik 

eujeÐa tou probolikoÔ epipèdou. (Apìdeixh anˆlogh me to parapˆnw parˆ-

deigma).

H qrhsimìthta tou parapˆnw orismoÔ sunÐstatai sto parakˆtw je¸rhma:

Je¸rhma 1. 'Estw x0 , x1 , ..., xn+1 èna sÔnolo apì (n+2)-wc proc to pl -
joc shmeÐa enìc pragmatikoÔ probolikoÔ q¸rou P (V ) me dimP (V ) = n (kai

31
ˆra dimV = n+1) pou brÐskontai se genik  jèsh. 'Estw epÐshc y0 , y1 , ..., yn+1
èna sÔnolo apì(n + 2)-wc proc to pl joc shmeÐa enìc ˆllou pragmatikoÔ
probolikoÔ q¸rou P (W ) me dimP (W ) = n (kai ˆra dimW = n + 1) pou

brÐskontai epÐshc se genik  jèsh. Tìte upˆrqei monadikìc probolikìc meta-

sqhmatismìc τ : P (V ) → P (W ) me

τ (xi ) = yi
gia ìla ta i = 0, 1, ..., n + 1.

Apìdeixh: vi ∈ V , ta antÐstoiqa antiproswpeutikˆ dianÔsmata

'Estw

twn shmeÐwn xi ∈ P (V ), ìpou o deÐkthc i paÐrnei tic timèc i = 0, 1, ..., n + 1.

Epeid  ta (n + 2)-wc proc to pl joc shmeÐa autˆ brÐskontai se genik  jèsh,

apì ton orismì èpetai ìti opoiad pote (n + 1)-wc proc to pl joc shmeÐa ex

aut¸n ja èqoun antÐstoiqa antiproswpeutikˆ dianÔsmata pou eÐnai grammikˆ

anexˆrthta. Gia parˆdeigma epilègoume ta grammikˆ anexˆrthta antiprosw-

peutikˆ dianÔsmata v0 ,v1 ,...,vn . Autˆ ta (n + 1)-wc proc to pl joc grammikˆ

anexˆrthta dianÔsmata ìmwc apoteloÔn mia bˆsh gia to dianusmatikì q¸ro

V diìti af' enìc eÐnai grammikˆ anexˆrthta, af' etèrou eÐnai se pl joc tì-

sa ìsa kai h diˆstash tou V . 'Ara kˆje diˆnusma tou V , sunep¸c kai to
antiproswpeutikì diˆnusma vn+1 , ja grˆfetai wc grammikìc sunduasmìc twn
dianusmˆtwn thc bˆshc, dhlad  ja èqoume

n
X
vn+1 = λi v i
i=0

gia kˆpoia λi ∈ R . Sthn parapˆnw sqèsh ja prèpei λi 6= 0 gia ìla ta i =

0, 1, ..., n diìti sthn antÐjeth perÐptwsh pou ja eÐqame λi = 0 gia kˆpoio i = k ,
tìte ja eÐqame to en lìgw antiproswpeutikì diˆnusma vk wc grammikì sundua-

smì twn upoloÐpwn antiproswpeutik¸n dianusmˆtwn v0 , v1 , ..., vk−1 , vk+1 , ..., vn

pou eÐnai ˆtopo lìgw thc genik c jèshc twn arqik¸n shmeÐwn. Sunep¸c kˆje

bajmwtì pollaplˆsio λi v i apoteleÐ epÐshc antiproswpeutikì diˆnusma (afoÔ

eÐnai ìla mh-mhdenikˆ).

MporoÔme sunep¸c na epilèxoume antiproswpeutikˆ dianÔsmata tètoia

¸ste
n
X
vn+1 = vi
i=0
dhlad  me λi = 1, ∀i = 0, 1, ..., n. Aut  h antipros¸peush eÐnai monadik  diìti

an Ðsque
n
X
vn+1 = µi v i
i=0

32
gia kˆpoia µi ∈ R me i = 0, 1, ..., n, tìte afair¸ntac tic dÔo autèc parapˆnw

sqèseic katˆ mèlh paÐrnoume

n
X
0= (µi − 1)vi
i=0

Apì th genik  jèsh twn arqik¸n shmeÐwn ìmwc, ta antiproswpeutikˆ dia-

nÔsmata v0 ,v1 ,...,vn eÐnai grammikˆ anexˆrthta, sunep¸c µi − 1 = 0, ∀i =

0, 1, ..., n, opìte µi = 1, ∀i = 0, 1, ..., n.

Anˆlogoi isqurismoÐ isqÔoun gia to dianusmatikì q¸ro W.

'Ara epilègoume antiproswpeutikˆ dianÔsmata vi ∈ V me i = 0, 1, ..., n + 1

gia ta shmeÐa xi ∈ P (V ) pou ikanopoioÔn thn

n
X
vn+1 = vi
i=0

kai epilègoume epÐshc antiproswpeutikˆ dianÔsmata wi ∈ W me i = 0, 1, ..., n+

1 gia ta shmeÐa yi ∈ P (W ) ta opoÐa epÐshc ikanopoioÔn thn

n
X
wn+1 = wi .
i=0

OrÐzoume katìpin th grammik  apeikìnish T :V →W wc ex c:

Xn n
X
T( λi vi ) := λi wi
i=0 i=0

Apì th grammikìthta thc T o parapˆnw orismìc shmaÐnei ìti T vi = wi gia

i = 0, 1, ..., n en¸

Xn n
X
T vn+1 = T( vi ) = wi = wn+1
i=0 i=0

To gegonìc ìti h grammik  apeikìnish T apeikonÐzei ta dianÔsmata thc bˆshc

v0 ,v1 ,...,vn tou dianusmatikoÔ q¸rou V sta dianÔsmata thc bˆshc w0 ,w1 ,...,wn
tou dianusmatikoÔ q¸rou W shmaÐnei pwc h T eÐnai ènac isomorfismìc me-

taxÔ twn dianusmatik¸n q¸rwn V kai W (apeikìnish 1-1 kai epÐ), opìte eÐ-

nai kai antistrèyimh. Sunep¸c o antÐstoiqoc probolikìc metasqhmatismìc

τ : P (V ) → P (W ) pou prokÔptei apì ton parapˆnw grammikì metasqhmati-

smì T : V → W apeikonÐzei ta shmeÐa xi ∈ P (V ), i = 0, 1, ..., n+1, sta shmeÐa

33
yi ∈ P (W ), i = 0, 1, ..., n + 1, dhlad  isqÔei τ (xi ) = yi gia i = 0, 1, ..., n + 1
ikanopoi¸ntac tic sunj kec tou jewr matoc.

Gia na apodeÐxoume th monadikìthta tou τ ergazìmaste wc ex c: èstw

h antistrèyimh grammik  apeikìnish T 0 : V → W pou orÐzei ton probolikì
0 0
metasqhmatismì τ : P (V ) → P (W ) me τ (xi ) = yi , ìpou i = 0, 1, ..., n + 1.
0
Tìte ìmwc gia na èqoume kai pˆli τ (xi ) = yi , gia i = 0, 1, ..., n + 1, ja
0
prèpei T (vi ) = µi vi gia i = 0, 1, ..., n + 1 gia kˆpoia mh-mhdenikˆ µi , gia

i = 0, 1, ..., n + 1. 'Omwc tìte

n
X µi
wn+1 = wi
i=0
µn+1

diìti ta w0 , w1 , ..., wn+1 eÐnai grammikˆ exarthmèna. 'Omwc apì th monadikìthta

thc èkfrashc
n
X
wn+1 = wi
i=0
0
èpetai ìti µn+1 = µi = µ ∈ R. 'Ara T = µT opìte oi T kai T0 orÐzoun ton

Ðdio probolikì metasqhmatismì τ. 

4.3 ProbolikoÐ MetasqhmatismoÐ kai Sqèdio

Epanerqìmaste se aut  thn parˆgrafo sto praktikì prìblhma pou an-

timet¸pize o fÐloc mac o zwgrˆfoc (kallitèqnhc) thc Anagènnhshc gia na

deÐxoume ìti ìtan zwgrafÐzoume mia diaforetik  kˆtoyh enìc antikeimènou,

ousiastikˆ autì pou epiteleÐtai eÐnai ènac probolikìc metasqhmatismìc.

Arqikˆ tautÐzoume to fusikì 3-diˆstato q¸ro me to dianusmatikì q¸ro

R3 . 'Estw ìti o zwgrˆfoc (akribèstera to mˆti tou zwgrˆfou) brÐsketai

se kˆpoio shmeÐo x ∈ R3 tou q¸rou kai jèlei na zwgrafÐsei mia kˆtoyh

enìc antikeimènou se èna kambˆ pou anaparÐstatai majhmatikˆ me èna epÐpedo

π ∈ R3 me x∈
/ π (profan¸c to mˆti tou zwgrˆfou de brÐsketai pˆnw ston

kambˆ). Gia eukolÐa jewroÔme ìti ìla ta parapˆnw (kallitèqnhc, antikeÐmeno

pou jèlei na zwgrafÐsei allˆ kai o kambˆc) brÐskontai mèsa ston probolikì

q¸ro P (R4 ).`Autì eÐnai efiktì giatÐ apì to Sqìlio 3.6.2 gnwrÐzoume pwc

P (R4 ) = R3 P (R3 ), sunep¸c R3 ⊂ P (R4 ).

AfoÔ loipìn x ∈ R3 kai R3 ⊂ P (R4 ), èpetai ìti kai x ∈ P (R4 ), sune-

4
p¸c to shmeÐo x orÐzei èna monodiˆstato dianusmatikì upìqwro Vx ≤ R me

dimVx = 1, en¸ to epÐpedo π orÐzei ènan 3-diˆstato dianusmatikì upìqwro

34
Vπ ≤ R4 me dimVπ = 3 (ètsi ¸ste o probolikìc q¸roc P (R4 ) ⊃ P (Vπ ) = π
kai dimP (Vπ ) = 2). AfoÔ x ∈
/ π , tìte Vx ∩Vπ = {0}, opìte dim(Vx ∩Vπ ) = 0.

JewroÔme sth sunèqeia to eujÔ ˆjroisma Vx + Vπ to opoÐo, efarmìzontac

ton tÔpo thc Prìtashc 3.1.1, èqei diˆstash

dim(Vx + Vπ ) = [dim(Vx )] + [dim(Vπ )] − [dim(Vx ∩ Vπ )] = 1 + 3 − 0 = 4

opìte apì to Je¸rhma 3.1.1 paÐrnoume ìti

R4 ∼
= Vx + Vπ

(antÐ gia to sÔmbolo tou isomorfismoÔ suqnˆ qrhsimopoioÔme aplˆ to sÔm-

bolo thc isìthtac).

Sunep¸c, kˆje diˆnusma v ∈ R4 grˆfetai me monadikì trìpo sth morf 

v = vx + vπ me vx ∈ Vx kai vπ ∈ Vπ antÐstoiqa.

OrÐzoume th grammik  apeikìnish pπ : R4 → Vπ me tÔpo pπ (v) = vπ (pro-

bol  sthn vπ sunist¸sa). Kajarˆ Ker(pπ ) = Vx diìti ta stoiqeÐa tou Vx

èqontac ex orismoÔ vπ sunist¸sa 0 apeikonÐzontai mèsw thc pπ sto 0. Katˆ

sunèpeia h pπ orÐzei ènan probolikì metasqhmatismì

$π : P (R4 ) − P (Vx ) → P (Vπ ).

UpenjumÐzoume ìti P (Vx ) = x, pou antistoiqeÐ sto shmeÐo pou brÐsketai to

mˆti tou zwgrˆfou en¸ P (Vπ ) = π , pou antistoiqeÐ ston kambˆ tou zwgrˆfou.

H apeikìnish $π y 6= x, tìte to y èqei èna

eÐnai eÔkolo na perigrafeÐ: an
4
antiproswpeutikì diˆnusma R 3 v(y) = v(y)x + v(y)π me v(y)π 6= 0 (diìti

an v(y)π = 0, tìte v(y) = v(y)x , dhlad  v ∈ Ker(pπ ), ˆtopo). Sunep¸c

to diˆnusma v(y)π = v(y) − v(y)x ja brÐsketai ston 2-diˆstato dianusmatikì

4
upìqwro tou R pou parˆgetai apì ta dianÔsmata v(y) kai v(y)x (afoÔ ìpwc

mìlic eÐdame grˆfetai wc grammikìc sunduasmìc aut¸n). 'Omwc tìte to shmeÐ-

o $π (y), tou opoÐou to v(y)π apoteleÐ antiproswpeutikì diˆnusma (stoiqeÐo

pou èpetai apì ton orismì thc grammik c apeikìnishc pπ pou parˆgei ton pro-

bolikì metasqhmatismì $π ), ja brÐsketai sthn probolik  eujeÐa pou en¸nei

ta shmeÐa x kai y. 'Omwc to shmeÐo $π (y) ∈ P (Vπ ), sunep¸c autì eÐnai to

shmeÐo pou zwgrafÐzei o zwgrˆfoc ston kambˆ tou, pou apeikonÐzei to shmeÐo

y tou q¸rou.

35
 Sth sunèqeia kratˆme stajer  th jèsh x tou zwgrˆfou kai allˆzoume

to epÐpedo probol c apì to π se kˆpoio diaforetikì π0 (enèrgeia pou isodu-

nameÐ se allag  kˆtoyhc pou jèloume na zwgrafÐsoume to Ðdio antikeÐmeno).

Anˆloga ja èqoume

R4 ∼
= Vx + Vπ ∼
= Vx + Vπ0
JewroÔme t¸ra th grammik  apeikìnish pπ0 : R4 → Vπ0 me tÔpo pπ0 (v) =
vπ0 . Profan¸c t¸ra kai pˆli Ker(pπ0 ) = Vx . JewroÔme sth sunèqeia ton
4
periorismì pπ 0 |Vπ thc pπ me pedÐo orismoÔ ìqi olìklhro to R allˆ mìno to Vπ ,

dhlad  jewroÔme th grammik  apeikìnish pπ 0 |Vπ : Vπ → Vπ 0 . Profan¸c t¸ra

afoÔ Vx ∩ Vπ = {0}, h grammik  apeikìnish pπ 0 |Vπ (dhlad  o periorismìc thc

pπ sto Vπ ) ja eÐnai antistrèyimh opìte orÐzei ton probolikì metasqhmatismì

$ : P (Vπ ) → P (Vπ0 )

Sunep¸c eÐdame pwc h anaparˆstash miac diaforetik c kˆtoyhc enìc an-

tikeimènou antistoiqeÐ se ènan probolikì metasqhmatismì .

Parat rhsh 1: To Je¸rhma 4.2.1 gia thn eidik  perÐptwsh tou proboli-

koÔ epipèdou, mac lèei pwc mia tetrˆda shmeÐwn se genik  jèsh antistoiqeÐ

mèsw enìc probolikoÔ metasqhmatismoÔ se opoiad pote ˆllh tetrˆda shmeÐ-

wn se genik  jèsh. An autì sunduasteÐ me to Parˆdeigma 4.2.2 pou lèei ìti

kˆje tetrˆda shmeÐwn sto probolikì epÐpedo sthn opoÐa den upˆrqei kamÐa

suneujeiak  triˆda brÐskontai se genik  jèsh, lambˆnoume wc apotèlesma ìti

sto probolikì epÐpedo, ènac probolikìc metasqhmatismìc apeikonÐzei opoia-

d pote tetrˆda shmeÐwn pou den èqei suneujeiak  triˆda se mia opoiad pote

ˆllh tetrˆda shmeÐwn pou den perièqei suneujeiak  triˆda. Me aplˆ lìgia

autì shmaÐnei pwc ìla ta tetrˆpleura sq mata sto probolikì epÐpedo eÐnai

isodÔnama mèsw kˆpoiou probolikoÔ metasqhmatismoÔ. Gia parˆdeigma èna

tetrˆgwno mèsw enìc probolikoÔ metasqhmatismoÔ metatrèpetai se tuqaÐo

tetrˆpleuro, dhlad  oi probolikoi metasqhmatismoÐ den diathroÔn analloÐw-

ta oÔte ta m kh oÔte tic gwnÐec.

Gia parˆdeigma, wc gnwstìn o kÔboc èqei 6 èdrec pou eÐnai tetrˆgwna.

'Otan ìmwc anaparistˆme ènan kÔbo sto epÐpedo, dhlad  ìtan sqediˆzoume

mia kˆtoyh autoÔ sto epÐpedo, kˆpoiec èdrec anaparÐstantai wc plˆgia pa-

rallhlìgramma, dhlad  blèpoume sthn prˆxh ènan probolikì metasqhmatismì

pou den diathreÐ ta m kh kai tic gwnÐec.

Parat rhsh 2: Eˆn efodiˆsoume ènan pragmatikì dianusmatikì q¸ro me

to gnwstì EukleÐdeio eswterikì ginìmeno, tìte gnwrÐzoume pwc oi orjog¸nioi

metasqhmatismoÐ diathroÔn analloÐwto to eswterikì ginìmeno, ˆra ta m kh,

36
(gi' autì lègontai kai isometrÐec). Kat' epèktash diathroÔn analloÐwtec kai

tic gwnÐec (jumhjeÐte ton orismì tou sunhmitìnou thc gwnÐac dÔo dianusmˆtwn

wc to phlÐko tou eswterikoÔ ginomènou aut¸n dia tou ginomènou twn mètrwn

touc). To sÔnolo twn orjog¸niwn metasqhmatism¸n apoteleÐ omˆda.

Upˆrqei mia ˆllh kathgorÐa grammik¸n metasqhmatism¸n oi opoÐoi eÐnai

eurÔteroi apì touc orjog¸niouc metasqhmatismoÔc kai lègontai sÔmmorfoi

metasqhmatismoÐ . AutoÐ diathroÔn analloÐwtec mìno tic gwnÐec allˆ ìqi ta

m kh. Gia parˆdeigma jumhjeÐte thn omoiìthta twn sqhmˆtwn, lìgou qˆrin

thn omoiìthta trig¸nwn sto epÐpedo se antidiastol  me thn isìthta trig¸nwn

pou gnwrÐzoume apì thn EukleÐdeia gewmetrÐa, h omoiìthta apoteleÐ sÔmmor-

fo metasqhmatismì en¸ h isìthta apoteleÐ orjog¸nio metasqhmatismì. DÔo

Ðsa trÐgwna eÐnai kai ìmoia allˆ to antÐstrofo den isqÔei.

Oi probolikoÐ metasqhmatismoÐ ìpwc eÐdame, eÐnai akìmh eurÔteroi epeid 

de diathroÔn analloÐwta oÔte ta m kh oÔte tic gwnÐec. Ja doÔme sth sunèqeia

poiec posìthtec diathroÔntai analloÐwtec kˆtw apì probolikoÔc metasqhma-

tismoÔc en¸ epÐshc ja doÔme ìti kai oi probolikoÐ metasqhmatismoÐ epÐshc

apoteloÔn omˆda. Mia isometrÐa tou epipèdou gia parˆdeigma apeikonÐzei èna

trÐgwno se èna ˆllo trÐgwno Ðso me to arqikì. 'Enac sÔmmorfoc metasqhma-

tismìc tou epipèdou apeikonÐzei èna trÐgwno se èna ˆllo trÐgwno ìmoio me to

arqikì. 'Enac probolikìc metasqhmatismìc sto probolikì epÐpedo apeikonÐzei

èna trÐgwno se èna opoiod pote ˆllo trÐgwno tou probolikoÔ epipèdou.

37
5 Duðsmìc

5.1 Duðkìc Probolikìc Q¸roc kai Arq  DuðsmoÔ

Xekinˆme me anaskìphsh orismènwn stoiqeÐwn apì th grammik  ˆlgebra.

Orismìc 1. V pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc me dimV = n+1.

'Estw
∗
O duðkìc q¸roc V tou V orÐzetai wc to sÔnolo twn grammik¸n apeikonÐsewn

f : V → R. GnwrÐzoume apì th grammik  ˆlgebra ìti o V ∗ apoteleÐ pragmati-

∗
kì dianusmatikì q¸ro me thn Ðdia diˆstash ìpwc o V , dhlad  dimV = dimV

(sunep¸c dianusmatikoÐ q¸roi V kai V

∗ ∼ ∗
eÐnai isìmorfoi V = V ).

Orismìc 2. 'Estw {v0 , v1 , ..., vn } mia bˆsh tou V . Tìte orÐzetai h duðk 

bˆsh {f0 , f1 , ..., fn } thc {v0 , v1 , ..., vn } tou V ∗ apì th sqèsh fi (vj ) = δij , ìpou
δij to gnwstì dèlta  tou Kronecker, dhlad 
1, gia i = j,
fi (vj ) = δij = ìpou i, j = 0, 1, ..., n.
0, gia i 6= j,
Orismìc 3. 'Estw V pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc me dimV = n + 1
∗
kai èstw P (V ) o antÐstoiqoc probolikìc q¸roc. O probolikìc q¸roc P (V )

pou apoteleÐtai apì touc monodiˆstatouc dianusmatikoÔc upoq¸rouc tou duð-

koÔ dianusmatikoÔ q¸rou V∗ tou V onomˆzetai duðkìc probolikìc q¸roc.

'Enac monodiˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc tou V ∗ apoteleÐtai apì ìla

∗
ta bajmwtˆ pollaplˆsia λf , ìpou λ ∈ R kai f ∈ V , miac mh-mhdenik c

grammik c apeikìnishc f : V → R. Apì th grammikìthta thc f èpetai ìti

afoÔ eÐnai mh-mhdenik , h eikìna thc Im(f ) ja eÐnai olìklhro to R, sunep¸c

dim[Ker(f )] = dimV − dim[Im(f )] = dimV − 1 (diìti dimR R = 1).

Sunep¸c to Ker(f ) apoteleÐ dianusmatikì upìqwro tou V , dhlad  èqou-

me ìti Ker(f ) ≤ V me dim[Ker(f )] = dimV − 1. Fanerˆ o dianusmatikìc

upìqwroc Ker(f ) tou V eÐnai anexˆrthtoc apì thn epilog  tou antiprosw-

peutikoÔ dianÔsmatoc f diìti Ker(λf ) = Ker(f ) an λ 6= 0. 'Ara loipìn èna

tuqaÐo shmeÐo P (V ∗ ) (me antiproswpeutikì diˆnusma thc morf c λf me

tou

∗
λ ∈ R kai f ∈ V ), anaparistˆ èna V
dianusmatikì upìqwro tou diˆstashc

dimV − 1 (pou Ker(f ) ,   isodÔnama

eÐnai o ) èna P (V ∗ )
tuqaÐo shmeÐo tou

∗
(me antiproswpeutikì diˆnusma thc morf c λf λ∈R f ∈V me kai ), anapa-

ristˆ èna grammikì P (V )

upìqwro tou dimP (V ) − 1 (pou eÐnai o
diˆstashc

P (Ker(f ))).

AntÐstrofa, an W ≤ V me dimW = dimV − 1, epilègoume mia bˆsh

38
{w0 , w1 , ..., wn−1 } tou W kai thn epekteÐnoume sthn {w0 , w1 , ..., wn−1 , wn } pou
∗
apoteleÐ mia bˆsh tou V . An {f0 , f1 , ..., fn } eÐnai h duðk  thc bˆsh tou V ,

tìte apì ton orismì thc duðk c bˆshc èpetai ìti W = Ker(fn ).

Kˆje dianusmatikìc upìqwroc W ≤V me dimW = (dimV ) − 1 prokÔptei

me ton parapˆnw trìpo, sunep¸c upˆrqei mia apeikìnish 1-1 kai epÐ metaxÔ

twn shmeÐwn tou P (V ∗ ) kai tou sunìlou twn grammik¸n upoq¸rwn tou P (V )
me diˆstash dimP (V ) − 1.

ShmeÐwsh 1: Genikˆ gia kˆje q¸ro, oi upìqwroi autoÔ me diˆstash katˆ

èna mikrìterh apì th diˆstash tou arqikoÔ q¸rou onomˆzontai uperepifˆneiec

  uperepÐpeda.

Dhlad  h arq  tou duðsmoÔ mac lèei pwc upˆrqei antistoiqÐa 1-1 kai epÐ

metaxÔ twn shmeÐwn tou P (V ∗ ) kai twn uperepipèdwn tou P (V ).

ParadeÐgmata.

1. Eˆn dimV = 2, tìte epÐshc ja èqoume dimV ∗ = 2, en¸ dimP (V ) =

dimP (V ∗ ) = 1, probolik  eujeÐa. Ta shmeÐa thc duðk c probolik c eujeÐac
P (V ∗ ) antistoiqoÔn se upìqwrouc thc probolik c eujeÐac P (V ) diˆstashc
dimP (V ) − 1 = 0, dhlad  ta shmeÐa thc duðk c probolik c eujeÐac P (V ∗ )
antistoiqoÔn se shmeÐa thc probolik c eujeÐac P (V ).

Upˆrqei sunep¸c mia apeikìnish 1-1 kai epÐ

τ : P (V ∗ ) → P (V )
h opoÐa ousiastikˆ apoteleÐ ènan probolikì metasqhmatismì. An epilèxoume

mia bˆsh {v0 , v1 } tou V kai th duðk  thc bˆsh {f0 , f1 } tou V ∗ , tìte an V ∗ 3
f = a0 f0 + a1 f1 kai V 3 v = λ0 v0 + λ1 v1 tuqaÐa dianÔsmata, ja èqoume
apì th grammikìthta thc f kai ton orismì thc duðk c bˆshc fi (vj ) = δij ìti

f (v) = 0 ⇔ λ0 a0 + λ1 a1 = 0 diìti:
f (v) = 0 ⇔ (a0 f0 + a1 f1 )(v) = 0 ⇔ a0 f0 (v) + a1 f1 (v) = 0
⇔ a0 f0 (λ0 v0 + λ1 v1 ) + a1 f1 (λ0 v0 + λ1 v1 ) = 0
⇔ a0 λ0 f0 (v0 ) + a0 λ1 f0 (v1 ) + a1 λ0 f1 (v0 ) + a1 λ1 f1 (v1 ) = 0
⇔ a0 λ0 1 + a0 λ1 0 + a1 λ0 0 + a1 λ1 1 = 0 ⇔ λ0 a0 + λ1 a1 = 0.
Sunep¸c to diˆnusma v = a1 v0 − a0 v1 eÐnai èna antiproswpeutikì diˆnusma

tou Ker(f ) diìti apì grammikìthta èqoume:

f (v) = f (a1 v0 − a0 v1 ) = a1 f (v0 ) − a0 f (v1 )

39
 = a1 (a0 f0 + a1 f1 )(v0 ) − a0 (a0 f0 + a1 f1 )(v1 )
= a1 a0 f0 (v0 ) + a1 a1 f1 (v0 ) − a0 a0 f0 (v1 ) − a0 a1 f1 (v1 )
= a1 a0 1 + a1 a1 0 − a0 a0 0 − a0 a1 1 = a1 a0 − a0 a1 = 0
Sunep¸c se omogeneÐc suntetagmènec

τ (a0 , a1 ) = (a1 , −a0 )

pou apoteleÐ antistrèyimo grammikì metasqhmatismì, ˆra orÐzetai o antÐstoi-

qoc probolikìc metasqhmatismìc.

2. Eˆn dimV = 3, tìte epÐshc ja èqoume dimV ∗ = 3, en¸ dimP (V ) =

dimP (V ∗ ) = 2, probolikì epÐpedo. Ta shmeÐa tou duðkoÔ probolikoÔ epipèdou
P (V ∗ ) antistoiqoÔn se upìqwrouc tou probolikoÔ epipèdou P (V ) diˆstashc
dimP (V ) − 1 = 1, dhlad  ta shmeÐa tou duðkoÔ probolikoÔ epipèdou P (V ∗ )
antistoiqoÔn se eujeÐec tou probolikoÔ epipèdou P (V ).

3. EˆndimV = 4, tìte epÐshc ja èqoume dimV ∗ = 4, en¸ dimP (V ) =

dimP (V ∗ ) = 3. Ta shmeÐa tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou P (V ∗ ) antistoiqoÔn
se upìqwrouc tou probolikoÔ q¸rou P (V ) diˆstashc dimP (V ) − 1 = 2, dh-
∗
lad  ta shmeÐa tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou P (V ) antistoiqoÔn se epÐpeda

tou probolikoÔ q¸rou P (V ).

O duðkìc tou duðkoÔ q¸rou (V ∗ )∗ ja sumbolÐzetai aploÔstera V ∗∗ kai tau-

tÐzetai me to dianusmatikì q¸ro V mèsw enìc fusikoÔ isomorfismoÔ, V = V
∼ ∗∗ ,
pou orÐzetai qrhsimopoi¸ntac ton antistrèyimo grammikì metasqhmatismì

T : V → V ∗∗ me V 3 v 7→ T v ∈ V ∗∗ pou orÐzetai wc ex c:

T v(f ) = f (v)

ìpou v ∈ V , T v ∈ V ∗∗ kai f ∈ V ∗, dhlad  f :V →R grammik  apeikìnish.

AfoÔ V ∼= V ∗∗ , tìte ja èqoume taÔtish kai twn antÐstoiqwn probolik¸n

q¸rwn P (V ) ' P (V ∗∗ ).

H arq  duðsmoÔ metaxÔ twn probolik¸n q¸rwn P (V ∗ ) mac lèei

P (V ) kai
∗
pwc ta shmeÐa tou P (V ) antistoiqoÔn sta uperepÐpeda tou P (V ). An efar-
∗
mìsoume kai pˆli thn arq  duðsmoÔ, aut  th forˆ metaxÔ twn q¸rwn P (V )
∗∗
kai P (V ) ja pˆroume ìti ta shmeÐa tou P (V ∗∗ ) antistoiqoÔn sta uperepÐ-
∗ ∗∗
peda tou P (V ). 'Omwc o P (V ) tautÐzetai me ton P (V ), sunep¸c ta shmeÐa
∗
tou P (V ) antistoiqoÔn sta uperepÐpeda tou P (V ). An sunduˆsoume tic dÔo

40
parapˆnw protˆseic parathroÔme pwc h arq  duðsmoÔ sumplhr¸netai kai mac

lèei to ex c:

Ta shmeÐa tou P (V ∗ ) antistoiqoÔn me trìpo 1-1 kai epÐ me ta uperepÐpeda

tou P (V ) kai antÐstrofa ta shmeÐa tou P (V ) antistoiqoÔn me trìpo 1-1 kai

∗
epÐ me ta uperepÐpeda tou P (V ).

5.2 Mhdenist c DianusmatikoÔ Q¸rou kai Duðsmìc

Orismìc 1. 'Estw V (pragmatikìc) dianusmatikìc q¸roc me dimV =

n + 1. Se kˆje dianusmatikì upìqwro U ≤V mporoÔme na antistoiqÐsoume
0 ∗
ènan dianusmatikì upìqwro U ≤ V pou lègetai mhdenist c tou U o opoÐoc
orÐzetai wc ex c:U 0 := {f ∈ V ∗ |f (u) = 0, ∀u ∈ U }. Dhlad  o mhdenist c
U 0 tou U ≤ V apoteleÐtai apì ekeÐnec tic grammikèc apeikonÐseic f : V → R
pou apeikonÐzoun kˆje diˆnusma u ∈ U sto 0.

An epilèxoume mia bˆsh{u0 , u1 , ..., ur } tou U ≤ V , (èstw dimU = r +

1), thn epekteÐnoume se mia pl rh bˆsh {u0 , u1 , ..., ur , ur+1 , ..., un } tou V kai
∗ 0
jewroÔme th duðk  thc bˆsh {f0 , f1 , ..., fn } tou V . O mhdenist c U parˆgetai

apì ta grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata {fr , fr+1 , ..., fn }, opìte

dimU + dimU 0 = dimV

Oi basikèc idiìthtec tou mhdenist  faÐnontai sthn parakˆtw Prìtash (gia

thn apìdeixh blèpe kˆpoio biblÐo Grammik c 'Algebrac):

Prìtash 1. 'Estw V dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc,

U ≤ V kai èstw U0 o mhdenist c tou dianusmatikoÔ upoq¸rou U. Tìte

isqÔoun ta ex c:

i Mèsw tou fusikoÔ isomorfismoÔ V = V ∗∗ , èqoume

( ) ìti (U 0 )0 = U .
(ii An U1 , U2 ≤ V me U1 ≤ U2 , tìte U20 ≤ U10 .
)

(iii (U1 + U2 )0 = U10 ∩ U20 .

)

(iv (U1 ∩ U2 )0 = U10 + U20 .

)

UpenjumÐzoume ìti h arq  duðsmoÔ pou eÐdame sthn prohgoÔmenh parˆ-

grafo aforoÔse thn antistoiqÐa metaxÔ shmeÐwn (upìqwroi diˆstashc 0) kai

uperepipèdwn (upìqwroi me diˆstash katˆ èna mikrìterh apì th diˆstash tou

arqikoÔ q¸rou).

Oi mhdenistèc ìqi mìno mporoÔn na d¸soun mia enallaktik  perigraf  thc

arq c tou duðsmoÔ, allˆ to pio shmantikì eÐnai ìti mporoÔn na genikeÔsoun

41
thn arq  duðsmoÔ metaxÔ upìqwrwn opoiasd pote diˆstashc. Autì epitugqˆ-

netai wc ex c:

EÐdame pwc h ènnoia tou mhdenist  antistoiqeÐ se kˆje dianusmatikì upì-

qwro U ≤ V èna dianusmatikì upìqwro U0 ≤ V ∗ kai kat' epèktash se

kˆje grammikì upìqwro P (U ) ⊆ P (V ) antistoiqeÐ èna grammikì upìqwro

P (U 0 ) ⊆ P (V ∗ ). AfoÔ

dimU 0 = dimV − dimU,

èpetai ìti

dimP (U 0 ) = dimP (V ) − dimP (U ) − 1.

An dimP (U ) = dimP (V ) − 1, tìte dimP (U 0 ) = 0 opìte to P (U 0 ) eÐnai
∗
shmeÐo tou P (V ). Aut  eÐnai h antistoiqÐa pou eÐdame sthn prohgoÔmenh
∗
parˆgrafo metaxÔ shmeÐwn tou P (V ) kai uperepifanei¸n tou P (V ) ekpefra-

smènh me qr sh mhdenist¸n.

Ac doÔme èna genikìtero parˆdeigma pou aforˆ duðsmì metaxÔ upoq¸-

rwn diˆstashc èna: dimP (V ) = 3. Tìte an dimP (U ) = 1, tìte

èstw
0
dimP (U ) = 1, sunep¸c oi eujeÐec tou P (V ) antistoiqoÔn me trìpo 1-1 kai
∗
epÐ me tic eujeÐec tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou P (V ).

Sqhmatikˆ h arq  duðsmoÔ perigrˆfetai me tic parakˆtw antistoiqÐec:

V ←→ V ∗
dimV = dimV ∗ = n + 1
P (V ) ←→ P (V ∗ )
dimP (V ) = dimP (V ∗ ) = n
U ≤ V, dimU = k, (0 < k < n + 1) ←→ U 0 ≤ V ∗ , dimU 0 = n + 1 − k
Arq  DuðsmoÔ: antistoiqÐa 1-1 kai epÐ metaxÔ P (U ) ←→ P (U 0 )

dimP (U ) = k − 1 ←→ dimP (U 0 ) = n − k

Apì ton parapˆnw genikì pÐnaka duðsmoÔ, blèpoume gia parˆdeigma pwc

ta shmeÐa tou P (V ∗ ) P (U 0 ) ⊆ P (V ∗ )
(ta opoÐa antistoiqoÔn se upoq¸rouc
0
tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou diˆstashc mhdèn, dhlad  dimP (U ) = 0 ⇔

n − k = 0 ⇔ n = k ), antistoiqoÔn se upoq¸rouc P (U ) ⊆ P (V ) me diˆstash

42
dimP (U ) = k − 1 = n − 1, dhlad  se uperepÐpeda tou P (V ), kˆti pou sum-

fwneÐ me ta parapˆnw.

Ta uperepÐpeda tou P (V ∗ ) (ta opoÐa antistoiqoÔn se upoq¸rouc P (U 0 ) ⊆

P (V ∗ ) tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou diˆstashc n − 1, dhlad  dimP (U 0 ) =
n − 1 ⇔ n − k = n − 1 ⇔ k = 1), antistoiqoÔn se upoq¸rouc P (U ) ⊆ P (V )
me diˆstash dimP (U ) = k − 1 = 1 − 1 = 0, dhlad  se shmeÐa tou P (V ),

prˆgma pou sumfwneÐ me ìsa èqoume  dh peÐ.

Tèloc parathroÔme ìti an dimP (V ) = n = 3, tìte oi eujeÐec tou proboli-

koÔ q¸rou P (V ) pou antistoiqoÔn se upoq¸rouc P (U ) ⊆ P (V ) me diˆstash

dimP (U ) = k − 1 = 1 ⇔ k = 2, antistoiqoÔn se upoq¸rouc P (U 0 ) ⊆ P (V ∗ )

tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou diˆstashc n − k = 1, dhlad  se eujeÐec tou

duðkoÔ probolikoÔ q¸rou.

5.3 Efarmogèc DuðsmoÔ: Je¸rhma Desargues , Je¸rh-

ma Pˆppou

H qrhsimìthta thc (genikeumènhc) arq c duðsmoÔ eÐnai megˆlh diìti ja

doÔme pwc gia kˆje je¸rhma apoktˆme automˆtwc kai th duðk  morf  tou.

'Estw probolikìc q¸roc P (V ), me dimP (V ) = 2, sunep¸c milˆme gia to

probolikì epÐpedo. Oi mìnoi grammikoÐ upìqwroi autoÔ eÐnai ta shmeÐa kai oi

eujeÐec. Apì ton pÐnaka duðsmoÔ prokÔptei ˆmesa ìti an (P (U ) =)x ⊆ P (V )

0 0 ∗
kˆpoio shmeÐo, tìte (P (U ) =)x ⊆ P (V ) ja èqei diˆstash 1 opìte ja apo-
0 ∗
teleÐ eujeÐa en¸ an a ⊆ P (V ) eujeÐa, tìte to a ⊆ P (V ) ja èqei diˆstash

mhdèn opìte ja apoteleÐ shmeÐo. Apì thn Prìtash 5.2.1. ii èpetai ìti an
( )

x ∈ a, tìte a0 ∈ x0 . OmoÐwc, an x, y ∈ a dÔo shmeÐa thc eujeÐac a, tìte

0
èpetai ìti a ∈ x0 allˆ kai a0 ∈ y 0 , pou shmaÐnei ìti h duðk  eikìna miac
0 0
eujeÐac a pou perièqei ta shmeÐa x, y eÐnai ìti oi eujeÐec x kai y tèmnontai
0
sto shmeÐo a . Me bˆsh ta parapˆnw ja apodeÐxoume to Je¸rhma Desargues :

Je¸rhma 1. 'Estw P, A, A0 , B, B 0 , C, C 0 eptˆ diaforetikˆ shmeÐa se ènan

probolikì q¸ro P (V ) tètoia ¸ste oi eujeÐec AA0 , BB 0 kai CC 0 na eÐnai dia-

foretikèc kai sundierqìmenec apì to shmeÐo P. Tìte ta shmeÐa tom c R, S, T

twn zeug¸n twn eujei¸n AB kai A0 B 0 , BC kai B 0 C 0 , CA kai C 0 A0 antÐstoiqa,

eÐnai suneujeiakˆ.

Apìdeixh: Epilègoume antiproswpeutikˆ dianÔsmata p, a, a0 , b, b0 , c, c0 ∈

43
V gia ta shmeÐa P, A, A0 , B, B 0 , C, C 0 ∈ P (V ) antÐstoiqa. Apì to Parˆdeigma

4.2.1 gnwrÐzoume pwc mia triˆda diaforetik¸n shmeÐwn se mia eujeÐa brÐskon-

tai pˆnta se genik  jèsh, sunep¸c mporoÔme na epilèxoume antiproswpeutikˆ

dianÔsmata ìpwc sthn apìdeixh tou Jewr matoc 4.2.1 entìc twn tri¸n disdiˆ-

statwn dianusmatik¸n upoq¸rwn tou V twn opoÐwn oi antÐstoiqoi probolikoÐ

0 0
q¸roi eÐnai oi eujeÐec P AA , P BB kai P CC 0 ston P (V ). Me ˆlla lìgia

mporoÔme na epilèxoume dianÔsmata a, a , b, b0 , c, c0 ∈ V ètsi ¸ste

0

p = a + a0

p = b + b0
p = c + c0
Afair¸ntac tic dÔo pr¸tec exis¸seic katˆ mèlh paÐrnoume 0 = a+a0 −b−b0 ⇔
b 0 − a0 = a − b = r , ìpou r kˆpoio diˆnusma. AfoÔ to diˆnusma r brÐsketai

sto epÐpedo pou parˆgoun ta a, b (afoÔ grˆfetai wc grammikìc sunduasmìc

aut¸n), tìte to r anaparistˆ èna shmeÐo R ∈ P (V ) pou brÐsketai sthn eujeÐa

AB , dhlad  R ∈ AB . 'Omwc to r epÐshc an kei kai sto epÐpedo pou parˆgoun
0 0 0 0
ta dianÔsmata a , b , sunep¸c ja eÐnai epÐshc kai shmeÐo thc eujeÐac A B , dh-
0 0
lad  R ∈ A B . 'Ara to R eÐnai to monadikì shmeÐo tom c twn eujei¸n AB
0 0
kai A B .

Entel¸c anˆloga afair¸ntac tic dÔo teleutaÐec exis¸seic katˆ mèlh pro-

kÔptei ìti 0 = b + b0 − c − c0 ⇔ c0 − b0 = b − c = s, ìpou s kˆpoio diˆnusma pou

0
anaparistˆ thn tom  twn eujei¸n BC kai BC en¸ afair¸ntac thn pr¸th apì
0 0 0 0
thn teleutaÐa exÐswsh paÐrnoume 0 = c + c − a − a ⇔ a − c = c − a = t, ìpou

t kˆpoio diˆnusma pou anaparistˆ thn tom  twn eujei¸n CA kai C 0 A0 . 'Omwc
r +s+t = a−b+b−c+c−a = 0 opìte to r brÐsketai sto dianusmatikì q¸ro
pou parˆgoun ta dianÔsmata s, t (diìti ta r, s, t eÐnai grammikˆ exarthmèna),

sunep¸c to R brÐsketai pˆnw sthn eujeÐa ST , opìte ta shmeÐa R, S, T eÐnai

suneujeiakˆ. 

Gia na pˆroume th duðk  èkdosh tou parapˆnw jewr matoc, arkeÐ na para-

thr soume pwc an dimP (V ) = 2, tìte ja asqolhjoÔme me to duðkì probolikì

∗
q¸ro P (V ) parathr¸ntac pwc t¸ra ta eptˆ shmeÐa ja gÐnoun eptˆ eujeÐec,

opìte ja èqoume to Duðkì Je¸rhma Desargues :

Je¸rhma 1'. π, α, α0 , β, β 0 , γ, γ 0 eptˆ diaforetikèc eujeÐec se èna

'Estw

probolikì epÐpedo P (V ) (dhlad  dimP (V ) = 2) tètoiec ¸ste ta shmeÐa tom c

0 0 0
touc anˆ zeÔgh α ∩ α , β ∩ β kai γ ∩ γ na eÐnai diaforetikˆ kai na brÐskontai
0 0
sthn eujeÐa π . Tìte oi eujeÐec pou en¸noun ta shmeÐa tom c α ∩ β kai α ∩ β ,

44
β∩γ kai β 0 ∩γ 0 , γ∩α kai γ 0 ∩α0 eÐnai sundierqìmenec (tèmnontai se èna shmeÐo).

Gia to parapˆnw Je¸rhma 1' den apaiteÐtai apìdeixh kaj¸c prokÔptei apì

to Je¸rhma 1 me efarmog  thc arq c tou duðsmoÔ. Shmei¸noume epÐshc pwc

sthn perÐptwsh aut  to duðkì je¸rhma apoteleÐ sthn ousÐa to antÐstrofo

je¸rhma (arqÐzoume apì thn eujeÐa RST kai prosdiorÐzoume to shmeÐo P ).

Eidik  perÐptwsh tou Jewr matoc Desargues apoteleÐ to Je¸rhma Pˆp-

pou:

Je¸rhma 2. 'Estw A, B, C ∈ ε kai A0 , B 0 , C 0 ∈ ε 0 dÔo tuqaÐec diatetag-

mènec triˆdec suggrammik¸n shmeÐwn pou brÐskontai se diaforetikèc eujeÐec

ε kai ε0 antÐstoiqa. Tìte ta shmeÐa tom c twn diastaurwmènwn en¸sewn (dh-

lad  ta trÐa shmeÐa AB 0 ∩A0 B , AC 0 ∩A0 C kai BC 0 ∩B 0 C ), eÐnai suneujeiakˆ.

ShmeÐwsh 1: Apì thn arq  duðsmoÔ prokÔptei ˆmesa ìti isqÔei kai to

duðkì Je¸rhma tou Pˆppou.

45
6 KampÔlec b' bajmoÔ ( Quadrics )

6.1 Digrammikèc Morfèc

Orismìc 1. V dianusmatikìc q¸roc me s¸ma F peperasmènhc diˆ-

'Estw

stashc dimF V = n + 1. Mia summetrik  digrammik  morf  B ston V eÐnai

mia apeikìnish B : V × V → F tètoia ¸ste:

i B(v, w) = B(w, v) (h idiìthta aut  anafèretai sto qarakthrismì summe-

( )

trik )

(ii B(λ1 v1 + λ2 v2 , w) = λ1 B(v1 , w) + λ2 B(v2 , w), ∀v, w ∈ V kai ∀λ1 , λ2 ∈ F.

)

ApaitoÔme h B na eÐnai grammik  mìno sthn arister  metablht  opìte lìgw

thc i ja eÐnai grammik  kai sth dexiˆ metablht .

( )

H summetrik  digrammik  morf  B ja lègetai mh-ekfulismènh an isqÔei

B(v, w) = 0 ∀w ∈ V ⇒ v = 0.

To klasikì parˆdeigma miac summetrik c digrammik c morf c eÐnai to gnw-

stì eswterikì ginìmeno twn dianusmˆtwn tou q¸rou B : R3 × R3 → R me

B(→
−
x ,−
→
y)=−
→
x ·−
→
y. An epilèxoume èna Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn

kai an wc proc autì to sÔsthma suntetagmènwn ta dianÔsmata èqoun sunte-

tagmènec
−
→
x = (x1 , x2 , x3 ) kai −
→
y = (y1 , y2 , y3 ), tìte −
→
x ·−
→
y = x1 y1 +x2 y2 +x3 y3 .
Mèsw tou eswterikoÔ ginomènou orÐzontai sth sunèqeia ta m kh

√
|−
→
x | := −
→
x ·−
→
x

kai oi gwnÐec metaxÔ twn dianusmˆtwn

→
−x ·−→y
cos(−
→
x ,−
→
y ) := −→ −
→
| x || y |

'Estw T : V → V antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc. O T meta-

sqhmatÐzei mia summetrik  digrammik  morf  B ìpwc h parapˆnw se mia ˆllh

summetrik  digrammik  morf  BT pou orÐzetai wc ex c:

B T (v, w) = B(T v, T w).

An epilèxoume mia bˆsh {v0 , v1 , ..., vn } tou V , B orÐzei èna summetrikì

tìte h

pÐnaka Bij = B(vi , vj ). O summetrikìc pÐnakac Bij èqei mh-mhdenik  orÐzousa

eˆn kai mìno eˆn h summetrik  digrammik  morf  B eÐnai mh-ekfulismènh.

Eˆn to diˆnusma v∈V wc proc th bˆsh {v0 , v1 , ..., vn } èqei suntetagmènec

(λ0 , λ1 , ..., λn ), tìte h digrammik  morf  B kajorÐzetai apì thn tetragwnik 

46
morf 
n
X
B(v, v) = Bij λi λj
i,j=0

O kajorismìc thc digrammik c morf c mèsw thc tetragwnik c morf c isqÔei

mìno an to s¸ma F den èqei qarakthristik  2, dhlad  an 1 + 1 6= 0, ìpou 0

kai 1 ta oudètera stoiqeÐa thc prìsjeshc kai tou pollaplasiamoÔ sto s¸ma

antÐstoiqa. Shmei¸noume pwc tìso to s¸ma R twn pragmatik¸n arijm¸n ìso

kai to s¸ma C twn migadik¸n arijm¸n den èqoun qarakthristik  2.

To parakˆtw Je¸rhma jewreÐtai gnwstì apì th Grammik  'Algebra kai

ja mac eÐnai qr simo se ìsa ja akolouj soun:

Je¸rhma 1. 'Estw B(v, v) mia tetragwnik  morf  se èna dianusmatikì

q¸ro V peperasmènhc diˆstashc me s¸ma F touc pragmatikoÔc   touc miga-

dikoÔc arijmoÔc. Tìte:

i
( ) An F = C, tìte upˆrqei mia bˆsh tou V wc proc thn opoÐa h tetragwnik 

morf  mporeÐ na grafeÐ wc

B(v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2r

ìpou r = rank(Bij ) h tˆxh tou summetrikoÔ pÐnaka Bij kai profan¸c r ≤

dimC V .
(ii An F = R, tìte upˆrqei mia bˆsh tou V wc proc thn opoÐa h tetragwnik 
)

morf  mporeÐ na grafeÐ wc

B(v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2r − λ2r+1 − ... − λ2s

ìpou s ≤ dimR V h tˆxh kai r − (s − r) h upograf  thc digrammik c morf c.

ShmeÐwsh 1. H tetragwnik  morf  (  isodÔnama h summetrik  digrammik 

morf ) eÐnai mh-ekfulismènh eˆn kai mìno eˆn r = dimC V (migadik  perÐptw-

sh)   s = dimR V (pragmatik  perÐptwsh).

Orismìc 'Estw V dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc kai

2.

P (V ) o antÐstoiqoc probolikìc q¸roc. Mia tetragwnik  kampÔlh (  kampÔlh

b' bajmoÔ, quadric), ston P (V ) eÐnai to sÔnolo twn shmeÐwn tou probolikoÔ

q¸rou twn opoÐwn ta antiproswpeutikˆ dianÔsmata ikanopoioÔn th sqèsh

B(v, v) = 0, ìpou B mia summetrik  digrammik  morf  tou V.

ShmeÐwsh 2. Epeid  gia tic tetragwnikèc morfèc isqÔei B(λv, λv) =

λ2 B(v, v), èpetai ìti to sÔnolo twn shmeÐwn thc tetragwnik c kampÔlhc eÐnai

47
anexˆrthto apì thn epilog  antiproswpeutik¸n dianusmˆtwn.

T : V → V antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc kai τ :

'Estw

P (V ) → P (V ) o antÐstoiqoc probolikìc metasqhmatismìc. O probolikìc

metasqhmatismìc τ apeikonÐzei mia tetragwnik  kampÔlh se mia ˆllh tetra-

gwnik  kampÔlh diìti

−1
B(v, v) = B(T −1 T v, T −1 T v) = B T (T v, T v)
−1
miac kai B T (T v, T v) = 0 eˆn B(v, v) = 0.

ShmeÐwsh 3. i
Apì to Je¸rhma 6.1.1.( ) prokÔptei ìti kˆje migadik  te-

tragwnik  kampÔlh mèsw enìc probolikoÔ metasqhmatismoÔ eÐnai isodÔnamh

me mia tetragwnik  kampÔlh thc morf c

B(v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2r .

H parakˆtw prìtash ousiastikˆ apoteleÐ to antÐstrofo thc ShmeÐwshc

2 parapˆnw:

Prìtash 1. B kai B 0 se èna mi-

An dÔo summetrikèc digrammikèc morfèc

gadikì dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆstashc dimC V = n+1 orÐzoun

0
thn Ðdia tetragwnik  kampÔlh ston probolikì q¸ro P (V ), tìte B = λB , gia

kˆpoio λ ∈ C.

Apìdeixh: An F = C, i
tìte apì to Je¸rhma 6.1.1.( ) mporoÔme na upojè-

soume ìti gia kˆpoia bˆsh èstw {v0 , v1 , ..., vn } tou V isqÔei

0 = B 0 (v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2r (4)

ìpou to diˆnusma v ∈ V wc proc th bˆsh {v0 , v1 , ..., vn } èqei suntetagmènec

(λ0 , λ1 , ..., λn ), me λi ∈ C gia i = 0, 1, ..., n, en¸

n
X
0 = B(v, v) = Bij λi λj (5)

i,j=0

diìti en gènei den mporoÔme na upojèsoume ìti to Je¸rhma 6.1.1.( ) ika- i

nopoieÐtai tautìqrona gia th B kai th B0 wc proc thn Ðdia bˆsh.

[Parapomp : upenjumÐzoume to ex c sqetikì apì th jewrÐa pinˆkwn: dÔo

tetragwnikoÐ n×n pÐnakec A, B diagwniopoioÔntai tautìqrona eˆn kai mìno

48
eˆn metatÐjentai , dhlad  eˆn AB = BA. Eˆn oi pÐnakec diagwniopoioÔntai

tautìqrona autì shmaÐnei pwc ja èqoun ta Ðdia idiodianÔsmata, sunep¸c oi

pÐnakec apoktoÔn diag¸nia morf  wc proc thn Ðdia bˆsh pou apoteleÐtai apì

ta koinˆ idiodianÔsmata].

Epilègoume ta antiproswpeutikˆ dianÔsmata v±i ∈ V twn shmeÐwn thc

tetragwnik c kampÔlhc pou orÐzetai apì thn tetragwnik  morf  B 0 (v, v) = 0

ta opoÐa (antiproswpeutikˆ dianÔsmata) wc proc th bˆsh {v0 , v1 , ..., vn } tou
V èqoun suntetagmènec (λ0 , λ1 , ..., λn ) = (1, ±i, 0, ..., 0) oi opoÐec profan¸c

ikanopoioÔn th sqèsh 4. An antikatast soume tic suntetagmènec autèc sth

sqèsh 5 ja pˆroume:

(+i) : B11 − B22 + 2iB12 = 0

(−i) : B11 − B22 − 2iB12 = 0

apì tic opoÐec prokÔptei ìti B11 = B22 kai B12 = 0. Epanalambˆnoume thn

parapˆnw diadikasÐa metatopÐzontac diadoqikˆ th jèsh thc suntetagmènhc ±i

kai paÐrnoume B11 = B22 = ... = Brr Bij = 0 gia i < j ≤ r. An r < n
kai

paÐrnoume dianÔsmata me suntetagmènec (0, 0, ..., λr+1 , λr+2 , ..., λn ) opìte apo-

ktˆme Bij = 0 an i   j ≥ r (profan¸c i, j, r ≤ n + 1). 

6.2 ParadeÐgmata Kampul¸n b' bajmoÔ

Prin anaferjoÔme sta ParadeÐgmata, eÐnai skìpimo na upenjumÐsoume apì

th Grammik  'Algebra ìti oi summetrikèc digrammikèc morfèc lègontai kai me-

trikèc (sth gewmetrik  orologÐa, sun jwc sth gewmetrÐa oi metrikèc apaitoÔ-

me na eÐnai kai jetikˆ (hmi-)orismènec gia na eÐnai ta m kh pou metrˆme jetikoÐ

arijmoÐ, alli¸c lègontai yeudometrikèc). 'Enac isomorfismìc pou epiprìsje-

ta diathreÐ mia summetrik  digrammik  morf  (  metrik ) analloÐwth lègetai

isotimÐa sthn orologÐa twn pinˆkwn (  isometrÐa sth gewmetrik  orologÐa-gia

parˆdeigma oi strofèc sto epÐpedo kai sto q¸ro apoteloÔn klasikˆ paradeÐg-

mata isometri¸n diìti den metabˆlloun ta m kh twn dianusmˆtwn).

Stouc pragmatikoÔc dianusmatikoÔc q¸rouc (peperasmènhc diˆstashc),

apì to Je¸rhma Adrˆneiac tou Sylvester, pou ousiastikˆ eÐnai Pìrisma tou

ii
Jewr matoc 6.1.1.( ), gnwrÐzoume pwc h kathgoriopoÐhsh twn mh-ekfulismènwn

summetrik¸n digrammik¸n morf¸n wc proc th sqèsh isodunamÐac thc isotimÐac

gÐnetai mèsw thc analloÐwthc posìthtac thc upograf c (sth genik  perÐptw-

sh pou h summetrik  digrammik  morf  den eÐnai aparaÐthta mh-ekfulismènh,

49
apaiteÐtai tìso h tˆxh ìso kai h upograf ).

Ac doÔme sth sunèqeia orismèna paradeÐgmata.

1. JewroÔme wc s¸ma touc migadikoÔc arijmoÔc. 'Estw dimC V = 2 opìte

dimC P (V ) = 1 (migadik  probolik  eujeÐa). Apì to Je¸rhma 6.1.1. i kai
( )

th ShmeÐwsh 6.1.3 prokÔptei pwc kˆje mh-ekfulismènh tetragwnik  kampÔlh

thc migadik c probolik c eujeÐac eÐnai isodÔnamh mèsw enìc probolikoÔ meta-

sqhmatismoÔ me to sÔnolo twn shmeÐwn me omogeneÐc suntetagmènec (λ0 , λ1 ),

ìpou λ0 , λ1 ∈ C, pou ikanopoioÔn th sqèsh

λ20 + λ21 = 0
dhlad 

λ0 = ±iλ1
ApoteleÐtai sunep¸c apì 2 mìlic shmeÐa, autˆ me anomogeneÐc suntetagmènec

±i. Sunep¸c, upˆrqei mÐa kai monadik  probolik  klˆsh mh-ekfulismènwn

tetragwnik¸n kampul¸n sth migadik  probolik  eujeÐa apoteloÔmenh apì 2

mìno shmeÐa (kˆje ˆllh mh-ekfulismènh tetragwnik  kampÔlh sundèetai mèsw

kˆpoiou probolikoÔ metasqhmatismoÔ me aut n).

1'. Ac doÔme ti sumbaÐnei sthn pragmatik  probolik  eujeÐa dimR P (V ) =

1, sunep¸c dimR V = 2. Upˆrqoun mìno dÔo isìtimec klˆseic mh-ekfulismènwn

summetrik¸n digrammik¸n morf¸n, mÐa me upograf  ±2 kai mÐa me upograf  0.

Fanerˆ, apì thn pragmatik  summetrik  digrammik  morf  me upograf 

èstw +2, prokÔptei h tetragwnik  kampÔlh me exÐswsh èstw

λ20 + λ21 = 0
ìpou λ0 , λ1 , λ2 ∈ R omogeneÐc suntetagmènec sthn pragmatik  probolik  eu-

jeÐa. H parapˆnw algebrik  exÐswsh den epidèqetai mh-mhdenikèc pragmatikèc

rÐzec, sunep¸c h en lìgw pragmatik  mh-ekfulismènh summetrik  digrammik 

morf  den dÐdei tetragwnik  kampÔlh sthn pragmatik  probolik  eujeÐa.

Ac doÔme th deÔterh perÐptwsh, thn kampÔlh pou prokÔptei apì thn prag-

matik  summetrik  digrammik  morf  me upograf  0, h opoÐa èqei exÐswsh

λ20 − λ21 = 0
ìpou λ0 , λ1 ∈ R omogeneÐc suntetagmènec. An epilèxoume λ0 6= 0 kai pˆme se
λ1
anomogeneÐc suntetagmènec x1 := λ0
, tìte h exÐswsh

λ20 − λ21 = 0

50
gÐnetai

x21 = 1
pou èqei lÔsh dÔo shmeÐa me anomogeneÐc suntetagmènec ±1.

Genikˆ, kˆje mh-ekfulismènh tetragwnik  kampÔlh tou probolikoÔ epipè-

dou onomˆzetai kwnik  kampÔlh ( conic).

2. JewroÔme wc s¸ma touc migadikoÔc arijmoÔc. 'Estw dimC V = 3

opìte dimC P (V ) = 2 (migadikì probolikì epÐpedo). Kˆje kwnik  tou migadi-

koÔ probolikoÔ epipèdou eÐnai isodÔnamh (mèsw enìc probolikoÔ metasqhma-

tismoÔ), me anˆlogo skeptikì ìpwc sto prohgoÔmeno antÐstoiqo parˆdeigma,

me to sÔnolo twn shmeÐwn pou ikanopoioÔn thn algebrik  exÐswsh

λ20 + λ21 + λ22 = 0

ìpou λ0 , λ1 , λ2 ∈ C omogeneÐc suntetagmènec tou migadikoÔ probolikoÔ epipè-

dou.

2'. Ac melet soume t¸ra tic kwnikèc sto pragmatikì probolikì epÐpedo.

Sthn perÐptwsh sunep¸c pou dimR V = 3, upˆrqoun mìno dÔo isìtimec

klˆseic mh-ekfulismènwn summetrik¸n digrammik¸n morf¸n, mÐa me upograf 

±3 kai mÐa me upograf  ±1.

Fanerˆ, apì thn pragmatik  summetrik  digrammik  morf  me upograf 

èstw +3, prokÔptei h kwnik  tou probolikoÔ epipèdou me exÐswsh

λ20 + λ21 + λ22 = 0

ìpou λ0 , λ1 , λ2 ∈ R omogeneÐc suntetagmènec sto pragmatikì probolikì epÐpe-

do. H parapˆnw algebrik  exÐswsh den epidèqetai mh-mhdenikèc pragmatikèc

rÐzec, sunep¸c h en lìgw kwnik  den upˆrqei sto pragmatikì probolikì epÐ-

pedo.

Ac doÔme th deÔterh perÐptwsh, thn kwnik  pou prokÔptei apì thn pragma-

tik  summetrik  digrammik  morf  me upograf  èstw −1, h opoÐa èqei exÐswsh

λ20 − λ21 − λ22 = 0

ìpou λ0 , λ1 , λ2 ∈ R omogeneÐc suntetagmènec tou pragmatikoÔ probolikoÔ

epipèdou. An epilèxoume λ0 6= 0 kai pˆme se anomogeneÐc suntetagmènec

λ1
x1 :=
λ0

51
kai
λ2
x2 := ,
λ0
tìte h exÐswsh

λ20 − λ21 − λ22 = 0

gÐnetai

x21 + x22 = 1
pou wc gnwstìn apoteleÐ thn exÐswsh (monadiaÐou) kÔklou sto pragmatikì

probolikì epÐpedo.

6.3 Genikeumènec Kwnikèc

EÐdame sto Parˆdeigma 3.6.2 ìti P (R2 ) ' S 1 , pou shmaÐnei pwc upˆrqei

mia apeikìnish pou eÐnai 1-1 kai epÐ (toulˆqiston) metaxÔ twn shmeÐwn thc

probolik c eujeÐac kai tou kÔklou. To parapˆnw genikeÔetai: ìpwc mac lèei

to Je¸rhma 6.3.1, ja doÔme pwc kˆje mh-ekfulismènh kwnik  (kai ìqi mìno o

kÔkloc), eÐnai se antistoiqÐa 1-1 kai epÐ me thn probolik  eujeÐa gia opoiod -

pote s¸ma F:

Je¸rhma 1. F tuqaÐo s¸ma kai C mia mh-ekfulismènh kwnik 

'Estw

sto probolikì epÐpedo P (V ), ìpou V dianusmatikìc q¸roc me s¸ma to F me

diˆstash dimF V = 3 (opìte dimF P (V ) = 2). 'Estw x ∈ C tuqaÐo shmeÐo

thc kwnik c kai èstw P (U ) ⊆ P (V ) me dimF P (U ) = 1 mia probolik  eujeÐa

pou den perièqei to shmeÐo x, dhlad  x ∈ / P (U ). Tìte upˆrqei apeikìnish

α : P (U ) → C pou eÐnai 1-1 kai epÐ, tètoia ¸ste ta shmeÐa x, y kai α(y) na
eÐnai suneujeiakˆ, ìpou y ∈ P (U ) èna tuqaÐo shmeÐo thc probolik c eujeÐac

P (U ).

ShmeÐwsh 1: To Je¸rhma autì apoteleÐ thn probolik  èkdosh kai genÐ-

keush thc stereografik c probol c (sthn diˆstash 1) gia opoiod pote s¸ma.

Apìdeixh: 'Estw ìti h C dÐdetai apì mia mh-ekfulismènh summetrik  di-

grammik  morf  B tou V kai èstw v0 ∈ V èna antiproswpeutikì diˆnusma

tou shmeÐou P (V ) 3 x ∈ C , pou shmaÐnei ìti B(v0 , v0 ) = 0.

'Estw u ∈ V èna antiproswpeutikì diˆnusma gia to shmeÐo P (V ) 3 y ∈

P (U ) thc (probolik c) eujeÐac P (U ) tou probolikoÔ epipèdou P (V ). AfoÔ

x∈/ P (U ), ta dianÔsmata v0 kai u tou V eÐnai grammikˆ anexˆrthta, sunep¸c
parˆgoun èna dianusmatikì upìqwro Vu ≤ V me dimF Vu = 2. Profan¸c ta

52
dianÔsmata {v0 , u} apoteloÔn kai mia bˆsh tou dianusmatikoÔ upìqwrou Vu ≤
V . SumbolÐzoume me B|Vu ton periorismì thc B sto dianusmatikì upìqwro
Vu ≤ V kai epekteÐnoume th bˆsh {v0 , u} tou Vu se mia bˆsh {v0 , u, u0 } tou
V (ìpou u0 kˆpoio diˆnusma tou V pou na eÐnai grammikˆ anexˆrthto me ta
antiproswpeutikˆ dianÔsmata v0 kai u). Eˆn h B|Vu  tan tautotikˆ mhdèn,
0
tìte wc proc th bˆsh {v0 , u, u } tou V , eÔkola diapist¸nei kˆpoioc ektel¸ntac

merikèc aplèc prˆxeic [qrhsimopoi¸ntac ton orismì thc kwnik c kai th sqèsh

anaparˆstashc miac summetrik c digrammik c morf c se morf  summetrikoÔ

pÐnaka me thn epilog  miac bˆshc Bij = B(vi , vj )], ìti h B|Vu ja anaparÐstato

apì èna summetrikì 3×3 pÐnaka thc morf c

 
0 0 ∗
 0 0 ∗ 
∗ ∗ ∗

∗
(ìpou me ` ` sumbolÐzoume tuqaÐa stoiqeÐa tou s¸matoc F), o opoÐoc pÐnakac

ja eÐqe mhdenik  orÐzousa, kˆti pou eÐnai ˆtopo, diìti upojèsame ìti h B eÐnai

mh-ekfulismènh. 'Ara h B|Vu den eÐnai tautotikˆ mhdèn.

Sunep¸c wc proc th bˆsh {v0 , u} tou Vu , h B|Vu ja eÐnai thc morf c

B(λ0 v0 + λ1 u, λ0 v0 + λ1 u) = (6)

λ0 λ0 B(v0 , v0 ) + λ0 λ1 B(v0 , u) + λ1 λ0 B(u, v0 ) + λ1 λ1 B(u, u) = (7)

2λ0 λ1 B(v0 , u) + λ21 B(u, u) = λ0 λ1 β + λ21 γ (8)

ìpou jèsame β = 2B(v0 , u) kai γ = B(u, u). Fanerˆ, afoÔ dimF Vu = 2,

èpetai pwc dimF P (Vu ) = 1, opìte P (Vu ) = xy eÐnai h eujeÐa tou probolikoÔ
epipèdou pou en¸nei ta shmeÐa x, y .

H kwnik  C tèmnei thn eujeÐa P (Vu ) sta shmeÐa x kai α(y).

Oi omogeneÐc suntetagmènec (wc proc th bˆsh {v0 , u} tou Vu ), twn shmeÐ-

wn x, y α(y) eÐnai x = (1, 0), y = (0, 1) kai
kai α(y) = (γ, −β). Oi omogeneÐc
suntetagmènec (1, 0) tou shmeÐou x prokÔptoun apì to gegonìc ìti to anti-
proswpeutikì diˆnusma v0 tou shmeÐou x èqei suntetagmènec (1, 0) wc proc th

bˆsh {v0 , u} tou Vu . Oi omogeneÐc suntetagmènec (0, 1) tou shmeÐou y prokÔ-

ptoun apì to gegonìc ìti to antiproswpeutikì diˆnusma u tou shmeÐou y èqei

suntetagmènec (0, 1) wc proc th bˆsh {v0 , u} tou Vu . Oi omogeneÐc suntetag-

mènec tou shmeÐou α(y) prokÔptoun apì thn amèswc prohgoÔmenh parˆgrafo.

53
 Ta shmeÐa autˆ eÐnai kalˆ orismèna diìti èqoun mh-mhdenikèc suntetagmè-

nec. Gia ta shmeÐa x kai y autì eÐnai profanèc. Gia to shmeÐo α(y) èqoume

β, γ 6= 0. Autì prokÔptei diìti to shmeÐo me antiproswpeutikì diˆnusma

γv0 − βu ikanopoieÐ th sqèsh B(γv0 − βu, γv0 − βu) = 0, lambˆnontac up'
ìyin th sqèsh 8.

ParathroÔme ìti an β = 0, α(y) = (γ, 0) = x diìti to shmeÐo (1, 0) kai

(γ, 0) diafèroun katˆ bajmwtì pollaplˆsio, ˆra ston probolikì q¸ro ana-

paristoÔn to Ðdio shmeÐo. O orismìc thc apeikìnishc α : P (U ) → C faÐnetai

parapˆnw. z ∈ C me z 6= x diìti h
EÐnai apeikìnish 1-1 kai epÐ sta shmeÐa

eujeÐa pou en¸nei to shmeÐo x kai to shmeÐo z sunantˆ thn eujeÐa P (U ) se

èna shmeÐo y . AfoÔ autì to shmeÐo eÐnai monadikì, h apeikìnish α eÐnai 1-1

sto sÔnolo C − {x}.

Apì th sqèsh 8 èqoume ìti α(y) = x ⇔ β = 0 ⇔ B(v0 , u) = 0. AfoÔ h B

eÐnai mh-ekfulismènh sto Vu (sthn pragmatikìthta autì isqÔei kai se ìlo to

V ), to sÔnolo twn u ∈ Vu pou ikanopoioÔn thn parapˆnw grammik  exÐswsh

α(y) = x ⇔ β = 0 ⇔ B(v0 , u) = 0 apoteloÔn monodiˆstato dianusmatikì
upìqwro tou Vu kai sunep¸c upˆrqei monadikì shmeÐo y pou phgaÐnei sto x.

Sunep¸c h apeikìnish α eÐnai amfeikìnish. 

6.4 Mia Efarmog  apì thn Algebrik  GewmetrÐa

Wc mia efarmog  tou Jewr matoc 6.3.1 ja prosdiorÐsoume touc Pujagì-

reiouc ArijmoÔc.

'Estw F = Q, dhlad  wc s¸ma jewroÔme to s¸ma twn rht¸n (klasma-

tik¸n) arijm¸n. JewroÔme ton probolikì q¸ro P (Q3 ) me dimQ P (Q3 ) = 2,

dhlad  to rhtì probolikì epÐpedo. Gia thn kathgoriopoÐhsh twn summetri-

k¸n digrammik¸n morf¸n epÐ dianusmatik¸n q¸rwn me s¸ma to sÔnolo twn

rht¸n arijm¸n, isqÔei ì,ti kai gia touc pragmatikoÔc arijmoÔc (bl Parˆdeig-

ma 6.2.2'). Sunep¸c h mình kwnik  pou upˆrqei sto rhtì probolikì epÐpedo

prosdiorÐzetai apì tic rhtèc lÔseic thc summetrik c digrammik c morf c

λ20 − λ21 − λ22 = 0

ìpou λ0 , λ1 , λ2 ∈ Q kˆpoiec omogeneÐc suntetagmènec tou rhtoÔ probolikoÔ

epipèdou. Epilègoume to shmeÐox = (1, 1, 0) me antiproswpeutikì diˆnusma

v0 = (1, 1, 0) kai èstw P (U ) h eujeÐa λ0 = 0. Tìte an to shmeÐo y ∈ P (U )
èqei antiproswpeutikì diˆnusma u = (0, µ1 , µ2 ), (pr¸th suntetagmènh 0 diìti

54
λ0 = 0), tìte apì thn exÐswsh thc kwnik c prokÔptei ìti B(u, u) = −µ21 − µ22
kai B(u, v0 ) = −µ1 . To shmeÐo α(y) ja orÐzetai apì th sqèsh 8:

γv0 −βu = B(u, u)v0 −2B(u, v0 )u = −(µ21 +µ22 )(1, 1, 0)+2µ1 (0, µ1 , µ2 ) = (λ0 , λ1 , λ2 )

dhlad  ja èqoume ìti

λ0 = −(µ21 + µ22 )
λ1 = µ21 − µ22
kai

λ2 = 2µ1 µ2
  se anomogeneÐc suntetagmènec, an jèsoume

µ1
t := ,
µ2
ja pˆroume

λ1 1 − t2
x1 = =
λ0 1 + t2
kai
λ2 −2t
x2 = = .
λ0 1 + t2
BrÐskoume loipìn pwc kˆje rht  lÔsh thc exÐswshc x21 + x22 = 1 apoktˆtai

paÐrnontac èna rhtì arijmì

p
t=−
q
me p, q ∈ Z kai antikajist¸ntac thn tim  t = − pq stic parapˆnw anomogeneÐc

suntetagmènec paÐrnoume

q 2 − p2
x1 =
q 2 + p2
kai
2qp
x2 =
q2 + p2
opìte h sqèsh

(q 2 − p2 )2 + (2qp)2 = (q 2 + p2 )2
dÐdei th genik  lÔsh stouc akèraiouc thc exÐswshc x2 + y 2 = z 2 .

55
7 GrafÐdec Tetragwnik¸n ( Pencils of Qua-
drics )

7.1 DiagwniopoÐhsh ZeÔgouc Pinˆkwn

'Estw B0 kai B1 dÔo tetragwnikèc morfèc se èna migadikì dianusmatikì

q¸ro V peperasmènhc diˆstashc. Apì to Je¸rhma 6.1.1 èpetai pwc upˆrqei

mia bˆsh (ja th lème bˆsh (0)) wc proc thn opoÐa h B0 grˆfetai wc

B0 (v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2n

ìpou v = (λ0 , λ1 , ..., λn ) oi suntetagmènec enìc tuqaÐou dianÔsmatoc v ∈ V

wc proc th bˆsh (0). Eˆn h B0 eÐnai mh-ekfulismènh, tìte dimV = n + 1
kai o pÐnakac thc B0 wc proc aut  th bˆsh (0) eÐnai B0 = I o monadiaÐoc

(n + 1) × (n + 1) pÐnakac. 'Estw ìti wc proc th bˆsh (0) h tetragwnik  morf 

B1 anaparÐstatai apì to summetrikì pÐnaka B . UpenjumÐzoume ìti kˆje miga-
dikìc tetragwnikìc pÐnakac eÐnai trigwnÐsimoc. Upojètoume ìti o migadikìc

summetrikìc pÐnakac B v0 , v1 , ..., vn kai µ0 , µ1 , ..., µn

eÐnai diagwnÐsimoc. 'Estw

ta idiodianÔsmata kai oi idiotimèc antÐstoiqa tou B . To sÔnolo {v0 , v1 , ..., vn }

twn idiodianusmˆtwn tou B apoteloÔn mia bˆsh tou V pou ja th lème bˆsh (1).

'Estw vl kai vm dÔo idiodianÔsmata tou B (dhlad  dÔo dianÔsmata thc bˆ-

shc (1)), ta opoÐa wc proc th bˆsh (0) èqoun suntetagmènec vl = (x0 , x1 , ..., xn )
kai vm = (y0 , y1 , ..., yn ). Tìte ja èqoume:
n
X n
X n
X
µl xk yk = Bkj xj yk = Bjk xj yk =
k=0 j,k=0 j,k=0

n
X n
X
xj Bjk yk = µl xj yj
j,k=0 j=0

Sunep¸c an µm , µl 6= 0, afoÔ µm 6= µl gia l 6= m (ìpou l, m ∈ {0, 1, ..., n}),

gia na isqÔei h parapˆnw sqèsh ja prèpei

n
X
xj yj = 0.
j=0

Me ˆlla lìgia ja prèpei na isqÔei B0 (vl , vm ) = 0 an l 6= m. Epeid  h B0 eÐnai

mh-ekfulismènh epÐshc isqÔei ìti

B0 (vl , vl ) 6= 0.

56
'Ara an jèsoume
vl
vl0 := p
B0 (vl , vl )
0
ja pˆroume mia bˆsh (1 ) (kanonikopoihmènwn) idiodianusmˆtwn tou B pou
0 0
epÐshc ikanopoioÔn th B0 (vl , vm ) = δlm ìpou δlm to dèlta tou Kronecker. O

(kanonikopoihmènoc) diagwniopoi¸n pÐnakac P tou B pou prokÔptei apì ta

0
(kanonikopoihmèna) idiodianÔsmata (dhlad  apì th bˆsh (1 )), eÐnai ènac or-
T
jog¸nioc pÐnakac, dhlad  ikanopoieÐ th sqèsh P P = I ⇔ P
T
= P −1 . AfoÔ
−1
ta vm , me m = 0, 1, ..., n eÐnai idiodianÔsmata tou B , tìte o pÐnakac P BP
eÐnai diag¸nioc pÐnakac ìpou sth diag¸nio ja emfanÐzontai oi idiotimèc tou B ,
T T
dhlad  ja èqoume P IP = I kai P BP = diag(µ0 , µ1 , ..., µn ).

'Eqoume sunep¸c brei mia bˆsh, thn (kanonikopoihmènh) bˆsh (10 ), wc proc
thn opoÐa isqÔoun

B0 (v, v) = λ20 + λ21 + ... + λ2n

kai

B1 (v, v) = µ0 λ20 + µ1 λ21 + ... + µn λ2n

h opoÐa bˆsh diagwniopoieÐ tautìqrona kai tic dÔo tetragwnikèc morfèc B0 kai

B1 .

H gewmetrÐa pou sqetÐzetai me zeÔgh tetragwnik¸n morf¸n aforˆ tic le-

gìmenec grafÐdec tetragwnik¸n kampul¸n:

Orismìc 1. B0 kai B1 dÔo tetragwnikèc morfèc ìpwc oi parapˆnw,

'Estw

se èna migadikì dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆstashc dimC V = n+1.

Mia pencil of quadrics apoteleÐtai apì to sÔnolo twn

grafÐda tetragwnik¸n ( )

tetragwnik¸n kampul¸n pou orÐzetai apì tic tetragwnikèc morfèc λB0 +µB1 ,

ìpou to zeÔgoc (λ, µ), me λ, µ ∈ C, anaparistˆ èna shmeÐo (omogeneÐc sunte-

2
tagmènec) thc migadik c probolik c eujeÐac P (C ).

UpenjumÐzoume apì th grammik  ˆlgebra ta akìlouja: èstw V dianusma-

tikìc q¸roc me s¸ma F peperasmènhc diˆstashc dimF (V ) = n+1. To sÔnolo
twn summetrik¸n digrammik¸n morf¸n tou V apoteleÐ èna nèo dianusmatikì
1
q¸ro W me to Ðdio s¸ma ìpwc o V me diˆstash dimF W = (n + 1)(n + 2). O
2
dianusmatikìc q¸roc W eÐnai isìmorfoc me to dianusmatikì q¸ro twn summe-

trik¸n (n + 1) × (n + 1) tetragwnik¸n pinˆkwn me stoiqeÐa apì to F.

Mia diaforetik  perigraf  thc grafÐdac tetragwnik¸n eÐnai h ex c: apì

thn Prìtash 6.1.1 gnwrÐzoume ìti mia tetragwnik  kampÔlh kajorÐzetai apì

th summetrik  digrammik  morf  (mèqric enìc bajmwtoÔ pollaplasÐou). Apì

57
ton orismì thc grafÐdac prokÔptei ˆmesa pwc mia grafÐda tetragwnik¸n eÐnai

mia (probolik ) eujeÐa ston probolikì q¸ro P (W ), ìpou W o dianusmatikìc

q¸roc twn summetrik¸n digrammik¸n morf¸n tou dianusmatikoÔ q¸rou V.

Den eÐnai fusikˆ ìlec oi tetragwnikèc kampÔlec miac grafÐdac mh-ekfulismènec.

Oi ekfulismènec emfanÐzontai sta shmeÐa (λ, µ) gia ta opoÐa isqÔei

det(λB0 + µB1 ) = 0

ìpou paÐrnoume thn orÐzousa enìc antiproswpeutikoÔ pÐnaka (me thn epilog 

miac bˆshc). Sthn perÐptwsh pou perigrˆyame sthn arq , ìpou h B0 eÐnai

mh-ekfulismènh, aut  mporeÐ na perigrafeÐ apì to monadiaÐo pÐnaka en¸ h

B1 mporeÐ na perigrafeÐ apì to diag¸nio pÐnaka diag(µ0 , µ1 , ..., µn ). Sthn

perÐptwsh aut  ta an¸mala shmeÐa dÐdontai apì tic sqèseic

λ
= −µi
µ
ìpou i = 0, 1, ..., n. Oi idiotimèc µi kajorÐzontai pl rwc apì th grafÐda twn

tetragwnik¸n kai den apaiteÐtai epilog  bˆsewn gia ton orismì touc.

7.2 GrafÐdec sto Migadikì Probolikì EpÐpedo

Ja melet soume grafÐdec kwnik¸n sto migadikì probolikì epÐpedo, dh-

lad  jewroÔme ìti dimC V = 3, opìte dimC P (V ) = 2. Upojètoume ìti oi

B0 kai B1 eÐnai mh-ekfulismènec kai ìti oi idiotimèc µi , i = 0, 1, 2 eÐnai ìlec

diaforetikèc metaxÔ touc. Apì thn prohgoÔmenh parˆgrafo èpetai pwc upˆr-

qei mia bˆsh {v0 , v1 , v2 } wc proc thn opoÐa oi B0 kai B1 diagwniopoioÔntai

tautìqrona. Ja perigrˆyoume aut  thn katˆstash gewmetrikˆ. 'Ena zeÔgoc

kwnik¸n kajorÐzei trÐa shmeÐa sto probolikì epÐpedo me antiproswpeutikˆ

dianÔsmata ta {v0 , v1 , v2 }. 'Eqoume to parakˆtw Je¸rhma:

Je¸rhma 1. 'Estw C0 kai C1 dÔo mh-ekfulismènec kwnikèc kampÔlec

sto migadikì probolikì epÐpedo pou orÐzontai apì tic summetrikèc digrammi-

kèc morfèc B0 kai B1 antÐstoiqa kai èstw ìti h grafÐda diamèsou twn C0 kai

C1 èqei treic diaforetikèc ekfulismènec kwnikèc. Tìte:

i
( ) H grafÐda apoteleÐtai apì ìlec tic kwnikèc pou dièrqontai apì tèssera

shmeÐa se genik  jèsh.

(ii ) Oi ekfulismènec kwnikèc thc grafÐdac apoteloÔntai apì trÐa zeÔgh eu-

jei¸n pou prokÔptoun en¸nontac xèna zeÔgh aut¸n twn tessˆrwn shmeÐwn.

(iii ) Kˆje zeÔgoc eujei¸n tèmnetai se shmeÐo me antiproswpeutikì diˆnusma

58
vi , opìte apoktˆme mia bˆsh wc proc thn opoÐa oi B0 kai B1 diagwniopoioÔntai
tautìqrona.

Apìdeixh:

i
( ) QrhsimopoioÔme ta ìsa anafèrjhkan sthn parˆgrafo 7.1 gia na bˆloume

tic kwnikèc sth morf 

C0 : λ20 + λ21 + λ22 = 0

kai

C1 : µ0 λ20 + µ1 λ21 + µ2 λ22 = 0

Pollaplasiˆzoume thn pr¸th epÐ µ0 kai afairoÔme th deÔterh opìte ja pˆ-

roume

(µ0 − µ1)λ21 + (µ0 − µ2 )λ22 = 0

Ta tèssera shmeÐa tom c twn C0
C1 èqoun antiproswpeutikˆ
kai dianÔsmata

√ √ √
u = ( µ1 − µ2 , ± µ2 − µ0 , ± µ0 − µ1 )

Epeid  ìlec oi idiotimèc µi me i = 0, 1, 2 eÐnai diaforetikèc, ta shmeÐa tom c

eÐnai se genik  jèsh.

AfoÔ B0 (u, u) = 0 = B1 (u, u), èpetai pwc (λB0 + µB1 )(u, u) = 0 ∀λ, µ ∈
C, opìte kˆje kwnik  thc grafÐdac pernˆ apì autˆ ta tèssera shmeÐa.

AntÐstrofa, apì to Je¸rhma 4.2.1, kˆje tetrˆda shmeÐwn tou migadi-

koÔ probolikoÔ epipèdou mporeÐ na metasqhmatisteÐ mèsw kˆpoiou proboli-

koÔ metasqhmatismoÔ se mia ˆllh tetrˆda shmeÐwn twn opoÐwn oi omogeneÐc

suntetagmènec eÐnai (1, 0, 0),(0, 1, 0),(0, 0, 1) kai (1, 1, 1). O pÐnakac thc te-

tragwnik c morf c gia thn opoÐa autˆ ta dianÔsmata ikanopoioÔn th sqèsh

B(u, u) = 0 ja prèpei na èqei B00 = B11 = B22 = 0 kai B12 = B23 = B32 = 0.
Oi parapˆnw eÐnai tèssereic grammikˆ anexˆrthtec exis¸seic sto dianusmati-

kì q¸ro (migadik c) diˆstashc 6 twn (migadik¸n) summetrik¸n 3 × 3 pinˆkwn,

opìte orÐzoun (oi tèssereic grammikˆ anexˆrthtec exis¸seic) èna dianusma-

tikì upìqwro diˆstashc 2. Aut  eÐnai mia eujeÐa ston probolikì q¸ro twn

kwnik¸n. Sunep¸c kˆje kwnik  pou dièrqetai apì ta tèssera autˆ shmeÐa

an kei sthn eujeÐa metaxÔ twn C0 kai C1 .

(ii ) Oi ekfulismènec kwnikèc thc grafÐdac dÐdontai apì tic sqèseic

(B1 − µi B0 )(v, v) = 0

59
pou apoteloÔn zeÔgoc eujei¸n

√ √
λ 1 µ0 − µ1 + λ 2 µ2 − µ0 = 0

kai
√ √
λ 1 µ0 − µ1 − λ2 µ2 − µ0 = 0
H pr¸th dièrqetai apì ta shmeÐa

√ √ √
( µ1 − µ2 , µ2 − µ0 , − µ0 − µ1 )

kai
√ √ √
( µ1 − µ2 , − µ2 − µ0 , µ0 − µ1 )
en¸ h deÔterh dièrqetai apì ta upìloipa dÔo shmeÐa.

( iii) H tom  twn dÔo eujei¸n sto ( ii ) parapˆnw eÐnai λ1 = λ2 = 0 pou

eÐnai to shmeÐo (1, 0, 0), dhlad  to shmeÐo me antiproswpeutikì diˆnusma to

diˆnusma bˆshc v0 . 

Aut  h gewmetrik  anaparˆstash miac grafÐdac bohjˆ sto na anagnw-

rÐzei kaneÐc pìte dÔo tetragwnikèc morfèc den mporoÔn na diagwniopoihjoÔn

tautìqrona :

'Estw ìti èqoume

C0 : λ20 + λ21 + λ22 = 0

kai

C1 : µ0 λ20 + µ1 λ21 + µ2 λ22 = 0

Eˆn oi C0 kai C1 eÐnai diaforetikèc kwnikèc, tìte oi idiotimèc µi den mporeÐ

na eÐnai Ðsec. H perÐptwsh pou eÐnai ìlec diaforetikèc diereun jhke parapˆ-

nw. H perÐpwsh pou paramènei eÐnai h µ0 = µ1 6= µ2 . 'Omwc tìte ta shmeÐa

tom c prokÔptoun apì thn afaÐresh (sqhmatikˆ): deÔterh exÐswsh plhn µ0

2
epÐ thn pr¸th exÐswsh. Ja pˆroume λ2 = 0 kai λ0 + λ21 = 0, dhlad  ta dÔo

shmeÐa (1, i, 0) kai (1, −i, 0).

Sunep¸c oi tetragwnikèc morfèc pou anaparistoÔn dÔo kwnikèc pou tè-

mnontai se trÐa shmeÐa den mporoÔn na diagwniopoihjoÔn tautìqrona.

Sqìlio 1: H tautìqronh diagwniopoÐhsh pinˆkwn kai genikìtera telest¸n

se perÐptwsh q¸rwn Hilbert (pou ousiastikˆ apoteloÔn dianusmatikoÔc q¸-

rouc me eswterikì ginìmeno ˆpeirhc diˆstashc), eÐnai kefalai¸douc shmasÐac

sthn Kbantik  Mhqanik . H pio gnwst  morf  thc perÐfhmhc arq c thc

60
aprosdioristÐac tou Heisenberg (  arq  thc abebaiìthtac), ousiastikˆ lèei

pwc den eÐnai dunatìn na metrhjoÔn me apìluth akrÐbeia h orm  kai h jèsh

enìc swmatidÐou. Sto bˆjoc, autì ofeÐletai sto gegonìc ìti h orm  kai h jè-

sh apoteloÔn asumbÐbasta fusikˆ megèjh, dhlad  oi telestèc thc orm c kai

thc jèshc den metatÐjentai, sunep¸c den diagwniopoioÔntai tautìqrona (bl

Parapomp  sthn Apìdeixh thc Prìtashc 6.1.1). Aut  h majhmatik  idiìthta

ekfrˆzei to duðsmì kÔmatoc kai aktinobolÐac sth fÔsh. To fusikì nìhma

thc stajerˆc tou Planck eÐnai pwc ekfrˆzei posotikˆ thn asumbatìthta au-

t . Shmei¸noume de pwc h arq  thc abebaiìthtac isqÔei genikìtera gia kˆje

zeÔgoc fusik¸n megej¸n pou anaparÐstantai mèsw telest¸n pou den metatÐ-

jentai, dhlad  pou den diagwniopoioÔntai tautìqrona. Gia parˆdeigma, èna

ˆllo zeÔgoc asumbÐbastwn fusik¸n megej¸n (ektìc thc jèshc kai thc orm c)

eÐnai h enèrgeia kai o qrìnoc.

61
8 GrammikoÐ Q¸roi Tetragwnik¸n

8.1 To Orjog¸nio Sumpl rwma

'Estw V dianusmatikìc q¸roc (peperasmènhc diˆstashc me s¸ma touc

pragmatikoÔc arijmoÔc an kai to deÔtero den eÐnai kajoristikì) efodiasmè-

noc me mia mh-ekfulismènh summetrik  digrammik  morf  B. Eˆn U ≤V ènac

dianusmatikìc upìqwroc tou V, mporoÔme na orÐsoume ton kˆjeto upìqwro

U⊥ ≤ V wc to sÔnolo

U ⊥ := {v ∈ V |B(u, v) = 0, ∀u ∈ U }

An h B eÐnai to gnwstì EukleÐdeio eswterikì ginìmeno

−
→
x ·−
→
y sto dianusma-
3
tikì q¸ro R , tìte o parapˆnw orismìc dÐdei to orjog¸nio sumpl rwma allˆ

genikˆ o U ⊥ mporeÐ na mhn eÐnai sumplhrwmatikìc tou U wc dianusmatikìc

⊥
q¸roc. Gia parˆdeigma an B(u, u) = 0 tìte u ∈ U .

Oi idiìthtec tou kˆjetou upìqwrou U ⊥ tou U faÐnontai kalÔtera an qrhsi-

mopoi soume duðkoÔc q¸rouc. EÐdame sthn parˆgrafo 5.1 ìti V ∼= V∗ ∼

= V ∗∗ .
∗∗
'Omwc en¸ upˆrqei fusikìc isomorfismìc metaxÔ twn V kai V , den upˆrqei
genikˆ fusikìc isomorfismìc metaxÔ enìc dianusmatikoÔ q¸rou kai tou duð-

koÔ autoÔ. Sth sugkekrimènh perÐptwsh ìmwc, epeid  o V eÐnai efodiasmènoc

me mia summetrik  digrammik  morf  B , mporoÔme na th qrhsimopoi soume kai
na orÐsoume ènan isomorfismì β : V → V ∗ wc ex c:

βv (w) := B(v, w)

ìpou V 3 v 7→ βv ∈ V ∗ . Dhlad  to βv wc stoiqeÐo tou V ∗ eÐnai mia grammik 

apeikìnish βv : V → R. Me ton parapˆnw orismì ja èqoume

B(v, u) = 0, ∀u ∈ U ⇔ βv (u) = 0, ∀u ∈ U

dhlad  an βv ∈ U 0 . Sunep¸c

β(U ⊥ ) = U 0 .

Apì thn Prìtash 5.2.1 èqoume thn parakˆtw:

Prìtash 'Estw U , U1 kai U2

1. dianusmatikoÐ upìqwroi enìc dianusma-

tikoÔ q¸rou V . Tìte:

i U = (U ⊥ )⊥ .
( )

(ii An U1 ≤ U2 , tìte U2⊥ ≤ U1⊥ .

)

(iii (U1 + U2 )⊥ = U1⊥ ∩ U2⊥ .

)

62
(iv (U1 ∩ U2 )⊥ = U1⊥ + U2⊥ .
)

(v dimU + dimU ⊥ = dimV .

)

Me gewmetrikoÔc ìrouc h digrammik  morf  B orÐzei mia mh-ekfulismènh

tetragwnik  ston probolikì q¸ro P (V ). O q¸roc U ⊥ eÐnai o Ðdioc eÐte autìc
∗
orisjeÐ mèsw thc B eÐte mèsw thc λB , me λ ∈ R . Sunep¸c gia kˆje grammikì

upìqwro P (U ) diˆstashc k tou P (V ), h tetragwnik  orÐzei ˆllon èna q¸ro

P (U ⊥ ) diˆstashc

dimP (U ⊥ ) = dimP (V ) − dimP (U ) − 1

Sto migadikì probolikì epÐpedo ( dimC P (V ) = 2), mia mh-ekfulismènh kw-

nik  sqetÐzei se èna shmeÐo x mia eujeÐa l . H eujeÐa l lègetai polik  tou

shmeÐou x en¸ to shmeÐo lègetai pìloc thc eujeÐac.

Prìtash 2. H polik  enìc shmeÐou x ektìc miac mh-ekfulismènhc kwni-

k c C (pou orÐzetai mèsw miac summetrik c digrammik c morf c B ), eÐnai h

eujeÐa pou en¸nei ta dÔo shmeÐa thc C twn opoÐwn oi efaptomènec tèmnontai

sto x (efaptomènh miac kwnik c kaleÐtai mia eujeÐa pou tèmnei thn kwnik  se

èna mìno shmeÐo).

Apìdeixh: 'Estw v0 èna antiproswpeutikì diˆnusma gia to shmeÐo x.

Tìte to v0 parˆgei to monodiˆstato dianusmatikì upìqwro U kai l (polik 
⊥
tou shmeÐou x) eÐnai h eujeÐa P (U ). Upojètoume ìti h l tèmnei thn C se èna

mìno shmeÐo me antiproswpeutkì diˆnusma v1 to opoÐo to qrhsimopoioÔme gia

na pˆroume mia bˆsh {v1 , v2 } tou U ⊥. Tìte ja èqoume

B(λv1 + µv2 , λv1 + µv2 ) = 0 ⇔ µ = 0

'Omwc tìte B(v1 , v1 ) = 0 (diìti x ∈ C )B(v1 , v2 ) = 0 (apì grammikìthta

kai
⊥
thc B ). 'Omwc B(v1 , v0 ) = 0 ex orismoÔ
tou U , prˆgma pou eÐnai ˆtopo diìti

h C upojèsame pwc eÐnai mh-ekfulismènh. Sunep¸c (me s¸ma to C), upˆrqoun

dÔo shmeÐa, ta x1 , kai x2 sthn tom  C ∩ l me antiproswpeutikˆ dianÔsmata v1

kai v2 . T¸ra

B(λv0 + µv1 , λv0 + µv1 ) = λ2 B(v0 , v0 )

diìtiB(v0 , v1 ) = 0 kai epÐshc B(v1 , v1 ) = 0. AfoÔ x∈
B(v0 , v0 ) 6= 0,
/ C, tìte

opìte to λv0 + µv1 anaparistˆ èna shmeÐo thc C eˆn kai mìno eˆn λ = 0.

Me ˆlla lìgia h eujeÐa pou en¸nei ta shmeÐa x kai x1 tèmnei thn C mìno sto

shmeÐo x1 , ˆra eÐnai efaptomènh. Parìmoia gia to shmeÐo x2 . 

63
8.2 ParadeÐgmata Tetragwnik¸n Kampul¸n kai Epi-

fanei¸n

An o monodiˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc U ≤V ikanopoieÐ th sqèsh

U ≤ U ⊥, tìte anaparistˆ èna shmeÐo thc tetragwnik c diìti B(u, u) = 0 gia

kˆpoio antiproswpeutikì diˆnusma.

An o dianusmatikìc upìqwroc U ≤V me dimU1 U ≤ U ⊥,

ikanopoieÐ thn

tìte B(u, u) = 0, ∀u ∈ U , opìte olìklhroc o grammikìc upìqwroc P (U ) an -

kei sthn tetragwnik  kampÔlh. AntÐstrofa, an o P (U ) an kei sthn tetragw-

nik  kampÔlh, tìte h tetragwnik  morf  B mhdenÐzetai ìtan perioristeÐ ston

U ìpwc kai h sqetizìmenh digrammik  morf . Opìte B(u, u0 ) = 0, ∀u, u0 ∈ U

⊥ ⊥
kai tìte U ≤ U , opìte dimU ≤ dimU . 'Omwc epÐshc

dimU + dimU ⊥ = dimV

opìte
1
dimU ≤ dimV.
2
Me gewmetrikoÔc ìrouc, an o grammikìc upìqwroc P (U ) brÐsketai se mia

mh-ekfulismènh tetragwnik  kampÔlh tou P (V ), tìte

1
dimP (U ) ≤ [dimP (V ) − 1].
2
An dimP (V ) = 2, tìte dimP (U ) = 0 opìte upˆrqoun mìno shmeÐa se mia

mh-ekfulismènh kwnik  kampÔlh.

An dimP (V ) = 3, tìte dimP (U ) ≤ 1 opìte mporeÐ na upˆrqoun shmeÐa

allˆ kai eujeÐec se mia tetragwnik  epifˆneia.

Gia na analÔsoume thn tetragwnik  epifˆneia, jewroÔme thn apeikìnish

α : P (C2 ) × P (C2 ) → P (C4 )

pou me qr sh omogen¸n suntetagmènwn orÐzetai wc ex c:

α((λ0 , λ1 ), (µ0 , µ1 )) = (λ0 µ0 , λ0 µ1 , λ1 µ0 , λ1 µ1 )

An (z0 , z1 , z2 , z3 ) eÐnai omogeneÐc suntetagmènec ston P (C4 ), tìte h eikìna thc

α brÐsketai sthn tetragwnik 

z0 z3 = λ0 µ0 λ1 µ1 = z1 z2

64
Aut  eÐnai mia mh-ekfulismènh tetragwnik  epifˆneia. AntÐstrofa, jewroÔ-

me ìti to(z0 , z1 , z2 , z3 ) brÐsketai sthn epifˆneia. De mhdenÐzontai ìlec oi

suntetagmènec, èstw z0 6= 0, opìte tìte

α((z0 , z2 ), (z0 , z1 )) = (z0 , z1 , z2 , z3 )

kai anˆloga me tic upìloipec pijanèc peript¸seic. JewroÔme ìti 6 0 opìte

zi =
h α eÐnai epÐ. EÐnai epÐshc 1-1, an melet soume tic 4 peript¸seic zi 6= 0, me

i = 0, 1, 2, 3.

Gia parˆdeigma, an z0 6= 0 kai λ0 µ0 = λ00 µ00 , λ0 µ1 = λ00 µ01 , λ1 µ0 = λ01 µ01 ,

tìte diair¸ntac dia λ0 µ0 , paÐrnoume

µ1 µ0
= 10
µ0 µ0
kai
λ1 λ0
= 10
λ0 λ0
opìte h α eÐnai amfeikìnish.

(λ0 , λ1 ), sthn pr¸th

Sthn sunèqeia, kajorÐzoume èna tuqaÐo shmeÐo, èstw

probolik  eujeÐa kai h eikìna autoÔ tou uposunìlou mèsw thc α eÐnai h eujeÐa

λ1 z0 − λ0 z2 = 0

λ1 z1 − λ0 z3 = 0.
Anˆloga, kajorÐzontac to (µ0 , µ1 ), h eikìna eÐnai h eujeÐa

µ1 z0 − µ0 z1 = 0

µ1 z2 − µ0 z3 = 0.
Sunep¸c h tetragwnik  (epifˆneia) èqei 2 mono-parametrikèc oikogèneiec eu-

jei¸n pˆnw thc.

An orÐsoume thn apeikìnish α stouc pragmatikoÔc, tìte ja pˆroume thn

tetragwnik 

z0 z3 = z1 z2
ston pragmatikì probolikì q¸ro P (R4 ) pou eÐnai isodÔnamh me thn

z02 − z12 = z22 − z32

65
kˆtw apì ènan probolikì metasqhmatismì. Se anomogeneÐc suntetagmènec

zi
xi := ,
z0
to tm ma thc tetragwnik c gia to opoÐo z0 6= 0, eÐnai to

1 = x21 + x22 − x23

pou eÐnai mia epifˆneia ek peristrof c pou parˆgetai apì thn uperbol 

x21 − x23 = 1

Aut  perièqei tic dÔo oikogèneiec eujei¸n kai mporeÐ na paraqjeÐ apì qordèc

idÐou m kouc se dÔo daktulÐouc peristrèfontac ton èna se sqèsh me ton ˆllo.

Kˆje migadik  tetragwnik  se ènan probolikì q¸ro peritt c diˆstashc

dimC P (V ) = 2n + 1 èqei èna grammikì upìqwro diˆstashc n pou eÐnai h

mègisth epitrept  diˆstash apì thn isìthta

1
dimU ≤ dimV.
2
An th jèsoume sth morf  tou Jewr matoc 6.1.1, ja èqoume

λ20 + λ21 + ... + λ22n+1 = 0

h opoÐa mporeÐ na metasqhmatisjeÐ qrhsimopoi¸ntac thn

z2j = λ2j + λ2j+1

kai

z2j+1 = λ2j − λ2j+1

sth morf 

z0 z1 − z2 z3 + ... ± z2n z2n+1 = 0

kai tìte oi sqèseic

µ1 z0 − µ0 z2 = 0
µ1 z1 − µ0 z3 = 0
ν1 z4 − ν0 z6 = 0
ν1 z5 − ν0 z7 = 0
.
.
.

orÐzoun ènan tètoio upìqwro.

66
9 To Exwterikì Ginìmeno

9.1 Anaparˆstash epipèdwn tou q¸rou mèsw tou exw-

terikoÔ ginomènou

Stic prohgoÔmenec paragrˆfouc arqÐzame me kˆpoio kommˆti gnwst c

grammik c ˆlgebrac sto opoÐo prosdÐdame gewmetrik  upìstash. T¸ra ja

akolouj soume antÐstrofh poreÐa: ja anafèroume kˆti kainoÔrgio apì th

grammik  ˆlgebra to opoÐo sth sunèqeia ja qrhsimopoi soume gia na epilÔ-

soume èna gewmetrikì prìblhma, thn perigraf  twn probolik¸n eujei¸n mèsa

ston probolikì q¸ro tri¸n diastˆsewn.

Genikìtera, ta nèa ergaleÐa thc grammik c ˆlgebrac pou ja anaptÔxoume

ja mac d¸soun th dunatìthta na perigrˆyoume ìlouc touc probolikoÔc upo-

q¸rouc diˆstashc m enìc probolikoÔ q¸rou diˆstashc n (profan¸c m ≤ n).

KurÐwc ja perioristoÔme sthn perÐptwsh n = 3 kai m = 1 (probolikèc eu-
jeÐec ston trisdiˆstato probolikì q¸ro), perÐptwsh pou perilambˆnei kai tic

koinèc eujeÐec ston koinì trisdiˆstato fusikì q¸ro.

H nèa grammik  ˆlgebra pou ja anaptÔxoume lègetai exwterik  ˆlgebra

kai èqei pˆmpollec ˆllec efarmogèc sth gewmetrÐa (perigraf  qwrÐc qr sh

susthmˆtwn suntetagmènwn), th Genik  JewrÐa Sqetikìthtac kai th jewrÐa

upersummetrÐac sth jewrhtik  fusik  k.ˆ.

Upojètoume pwc to s¸ma F èqei qarakthristik  mhdèn, dhlad  a · 1 =

den

0 ⇒ a = 0 a ∈ F kai 0, 1 to mhdenikì kai to monadiaÐo stoiqeÐo tou

(ìpou

s¸matoc antÐstoiqa kai · h eswterik  prˆxh tou pollaplasiasmoÔ sto s¸ma).

Wc kÐnhtro gia thn eisagwg  twn exwterik¸n dunˆmewn jewroÔme to prì-

blhma thc perigraf c twn probolik¸n eujei¸n sto pragmatikì probolikì

epÐpedo. Sthn parˆgrafo 5 to lÔsame qrhsimopoi¸ntac to duðkì q¸ro enìc

dianusmatikoÔ q¸rou. Mia probolik  eujeÐa sto probolikì epÐpedo (jewroÔ-

me ìti dimP (V ) = 2,opìte dimV = 3), perigrˆfetai apì èna 2-diˆstato

dianusmatikì upìqwro U ≤ V (dimU = 2 opìte dimP (U ) = 1), pou dÐdetai

∗
apì th sqèsh f (v) = 0 ìpou f ∈ V , dhlad  h f eÐnai mia grammik  apeikìnish

f : V → R kai profan¸c v ∈ V .

An V eÐnai o 3-diˆstatoc EukleÐdeioc q¸roc (dhlad  V = R3 efodiasmènoc

me to gnwstì EukleÐdeio eswterikì ginìmeno), tìte me to gnwstì sumboli-

smì thc dianusmatik c ˆlgebrac, o 2-diˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc U,

67
o opoÐoc gewmetrikˆ antistoiqeÐ se èna epÐpedo, orÐzetai apì thn exÐswsh

−
→
r ·−
→
a = 0,

ìpou
−
→
a to kˆjeto diˆnusma sto epÐpedo U. An epilèxoume èna sÔsthma sun-

tetagmènwn, tìte èstw ìti wc proc autì to sÔsthma suntetagmènwn isqÔei

ìti
−
→
r = (x1 , x2 , x3 ) kai −
→
a = (a1 , a2 , a3 ), ètsi ¸ste f (v) = x1 a1 +x2 a2 +x3 a3 .

To kˆjeto diˆnusma
−
→
a tou epipèdou U mporeÐ na orisjeÐ jewr¸ntac 2
grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata
−
→
u kai
−
→
v tou U kai sqhmatÐzontac to exw-
terikì ginìmeno
−
→
a =−
→
u ×−
→
v
To exwterikì ginìmeno èqei tic ex c idiìthtec:

i
( ) grammikìthta:

(λ1 −
→
u 1 + λ2 −
→
u2 ) × −
→
v = λ1 (−
→
u1 × −
→
v ) + λ2 (−
→
u2 × −
→
v)
(ii ) antimetajetikìthta me allag  pros mou:

−
→
u ×−
→
v = −−
→
v ×−
→
u
Prosoq ! UpenjumÐzoume ìti den isqÔei h prosetairistik  idiìthta sto exw-

terikì ginìmeno.

−0
→ −0
→
Apì tic dÔo parapˆnw idiìthtec prokÔptei ìti an u kai v eÐnai dÔo ˆlla

grammikˆ anexˆrthta metaxÔ touc dianÔsmata tou U, tìte èstw ìti

−0
→
u = a−
→
u + b−
→
v

kai
−0
→
v = c−
→
u + d−
→
v
ìpou a, b, c, d ∈ R, opìte

−0 −
→ →
u × v 0 = (a−
→
u + b→
−
v ) × (c−
→
u + d−
→
v ) = (ad − bc)−
→
u ×−
→
v
−0 −
→ →
dhlad  to diˆnusma u × v0 eÐnai èna mh-mhdenikì bajmwtì pollaplˆsio tou

dianÔsmatoc
−
→
u ×−
→
v opìte orÐzei to Ðdio shmeÐo ston probolikì q¸ro P (R3 ).

Gia na perigrˆyoume mia probolik  eujeÐa ston pragmatikì probolikì 3-

diˆstato q¸ro, jewroÔme èna 2-diˆstato upìqwro U ≤ V enìc 4-diˆstatou

dianusmatikoÔ q¸rou V. Sthn perÐptwsh pou V = R3 , eÐdame ìti to diˆnusma

68
−
→a =−→u ×− →
v pou eÐnai to exwterikì ginìmeno dÔo grammikˆ anexˆrthtwn dia-
→
− →
−
nusmˆtwn u kai v tou V , perigrˆfei èna 2-diˆstato dianusmatikì upìqwro

U tou V (pou gewmetrikˆ antistoiqeÐ se èna epÐpedo tou q¸rou), ìntac to

→
−
kˆjeto diˆnusma tou epipèdou pou parˆgetai apì ta dianÔsmata u kai v .
→
−
Sunep¸c, an dimP (V ) = 2 (opìte dimV = 3), mia eujeÐa tou P (V ) perigrˆ-
→ −
− → − →
fetai apì to exwterikì ginìmeno a = u × v , ìpou P (U ) eÐnai h probolik 
→
− →
−
eujeÐa, dhlad  dimP (U ) = 1 kai dimU = 2 kai u kai v eÐnai ta grammikˆ

anexˆrthta dianÔsmata tou V pou parˆgoun to dianusmatikì upìqwro U apì

ton opoÐo prokÔptei h probolik  eujeÐa.

Stic peript¸seic pou dimP (V ) ≥ 3, (dhlad  dimV ≥ 4), apaiteÐtai mia

genÐkeush tou exwterikoÔ ginomènou gia na perigrˆyoume tic eujeÐec touP (V )

pou ja th doÔme amèswc parakˆtw kai pou lègetai sfhnoeidèc ginìmeno (wedge

product). Ja kataskeuˆsoume èna diˆnusma pou ja to sumbolÐzoume u∧v ∈ W

se èna nèo dianusmatikì q¸ro W ton opoÐo ja orÐsoume me katˆllhlo trìpo,

me u, v ∈ V . To sfhnoeidèc ginìmeno ja ikanopoieÐ toulˆqiston tic dÔo basi-

kèc idiìthtec tou exwterikoÔ ginomènou:

( )'i grammikìthta:

(λ1 u1 + λ2 u2 ) ∧ v = λ1 (u1 ∧ v) + λ2 (u2 ∧ v)

(ii )' antimetajetikìthta me allag  pros mou:

u ∧ v = −v ∧ u
ìpou λ1 , λ2 ∈ R kai u1 , u2 , u, v ∈ V en¸ u∧v ∈ W . 'Opwc kai sthn perÐptwsh

tou pragmatikoÔ probolikoÔ epipèdou, kˆje 2-diˆstatoc dianusmatikìc upì-

qwroc U ≤ V ja orÐzei èna shmeÐo ston P (W ) me antiproswpeutikì diˆnusma

to u ∧ v ∈ W ìpou ta u, v eÐnai dÔo tuqaÐa grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata
tou V . Sunep¸c P (V )
mia eujeÐa ston ja orÐzei P (W ).
èna shmeÐo ston

9.2 DeÔterh exwterik  dÔnamh enìc dianusmatikoÔ q¸-

rou kai to sfhnoeidèc ginìmeno

'Estw W o dianusmatikìc q¸roc ston opoÐo brÐsketai to diˆnusma u∧v ∈

∗
W pou ikanopoieÐ tic idiìthtec i kai ii . 'Estw β ∈ W , dhlad 
( )' ( )' h β eÐnai

mia grammik  apeikìnish β : W → F. OrÐzoume thn apeikìnish

B(u, v) := β(u ∧ v)

69
opìte h B eÐnai mia apeikìnish B : V ×V → F pou ikanopoieÐ tic ex c idiìth-

tec:

i
( ')' grammikìthta:

B(λ1 u1 + λ2 u2 , v) = λ1 B(u1 , v) + λ2 B(u2 , v)

(ii ')' antisummetrikìthta:

B(u, v) = −B(v, u)
Dhlad  h B eÐnai mia antisummetrik  digrammik  morf  tou V . To sÔnolo twn

antisummetrik¸n digrammik¸n morf¸n enìc dianusmatikoÔ q¸rou V apoteleÐ

èna nèo dianusmatikì q¸ro me Ðdio s¸ma ìpwc o V ton opoÐo ja sumbolÐzoume

B(V ). Jètoume ex orismoÔ ìti

B(V ) := W ∗

'Estw dimV = n + 1. {vi }(i=0,1,...,n) tou V , tìte kˆje

An epilèxoume mia bˆsh

antisummetrik  digrammik  morf  B tou V anaparÐstatai mèsw enìc antisum-

metrikoÔ (n + 1) × (n + 1) pÐnaka Bij = B(vi , vj ) ìpou Bij = −Bji .
V2
Orismìc 1. H deÔterh exwterik  dÔnamh V enìc dianusmatikoÔ q¸rou

V orÐzetai wc o duðkìc q¸roc tou dianusmatikoÔ q¸rou twn antisummetrik¸n

V2
digrammik¸n morf¸n B(V ) tou V, dhlad  V := [B(V )]∗ .

Dhlad  isqÔoun ta ex c:

V2
B(V ) = W ∗ ⇒ [B(V )]∗ = W ∗∗ = W = V.
V2
Orismìc 2. To exwterikì ginìmeno
V2 u∧v ∈ V dÔo dianusmˆtwn

u, v ∈ V eÐnai to stoiqeÐo tou V pou orÐzetai apì th grammik  apeikì-

nish f (B) = B(u, v) sto q¸ro twn antisummetrik¸n digrammik¸n morf¸n,
∗ ∗∗
= W = 2V.
V
dhlad  B ∈ B(V ) kai f ∈ [B(V )] = W

Oi epijumhtèc jemeli¸deic idiìthtec i

( )'

(λ1 u1 + λ2 u2 ) ∧ v = λ1 (u1 ∧ v) + λ2 (u2 ∧ v)

kai ( ii)'

u ∧ v = −v ∧ u
èpontai ˆmesa apì ton orismì.

70
 'Estw {vi }(i=0,1,...,n) mia bˆsh tou dianusmatikoÔ q¸rou V . Tìte o dianu-
smatikìc q¸roc twn antisummetrik¸n digrammik¸n morf¸n B(V ) tou V eÐnai
isìmorfoc me to dianusmatikì q¸ro twn antisummetrik¸n (n + 1) × (n + 1)
pinˆkwn me stoiqeÐa apì to s¸ma F mèsw thc apeikìnishc (isomorfismìc)

Bij ↔ B(vi , vj ).
GnwrÐzoume apì th grammik  ˆlgebra ìti o dianusmatikìc q¸roc twn anti-
n(n+1)
summetrik¸n tetragwnik¸n (n + 1) × (n + 1) pinˆkwn èqei diˆstash 2
.

dimV = n + 1, tìte dimW = dim 2 V = n(n+1)

V
Sunep¸c, an .
2

(kl) (kl)
Mia bˆsh tou W prokÔptei apì touc pÐnakec Bij me k < l, ìpou Bkl =
(kl)
1 = Blk kai eÐnai mhdèn gia tic upìloipec timèc twn i, j (profan¸c i, j, k, l =
0, 1, ..., dimV ).
V2
JewroÔme ta dianÔsmata
V2 vi ∧ vj ∈ V gia i < j. Autˆ sqhmatÐzoun

th duðk  bˆsh tou V pou ex orismoÔ eÐnai o duðkìc q¸roc tou q¸rou twn

antisummetrik¸n digrammik¸n morf¸n tou V.

Prìtash 1. 'Estw u∈V kˆpoio mh-mhdenikì diˆnusma. Tìte u∧v =

0 ⇔ v = λu gia kˆpoio λ ∈ F.

Apìdeixh. v = λu, tìte u ∧ v = u ∧ λu = λ(u ∧ u) = 0

An afoÔ apì thn

idiìthta ( ii èqoume pwc u ∧ u = −u ∧ u.

)'

AntÐstrofa, èstw v 6= λu. EpekteÐnoume to {u, v} se mia bˆsh tou

V2 V,
opìte to u∧v ja eÐnai mèloc thc antÐstoiqhc bˆshc tou V kai sunep¸c

mh-mhdenikì (antijetoantistrof ). 

Ja prèpei na epishmˆnoume pwc de grˆfetai kˆje stoiqeÐo tou dianusma-

V2
tikoÔ q¸rou
V2V sth morf  u∧v gia kˆpoia dianÔsmata u, v ∈ V . Kˆpoia

stoiqeÐa tou V ja eÐnai grammikoÐ sunduasmoÐ ìrwn aut c thc morf c.

An kai ja asqolhjoÔme ektenèstera me autì se mia epìmenh parˆgrafo, ac

doÔme èna parˆdeigma: V = R4 kai {v0 , v1 , v2 , v3 } mia bˆsh tou V kai

èstw
0
upojètoume ìti v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 = v ∧ v , ìpou v = a0 v0 + a1 v1 + a2 v2 + a3 v3
0
kai v = b0 v0 + b1 v1 + b2 v2 + b3 v3 dÔo tuqaÐa dianÔsmata tou V . EkteloÔme

epimeristikˆ tic prˆxeic kai èqoume:

v0 ∧v1 +v2 ∧v3 = v ∧v 0 = (a0 v0 +a1 v1 +a2 v2 +a3 v3 )∧(b0 v0 +b1 v1 +b2 v2 +b3 v3 )
V2
JewroÔme touc suntelestèc twn dianusmˆtwn thc bˆshc vi ∧ vj tou V , me
i < j , kai èqoume:
a0 b 1 − a1 b 0 = 1

71
opìte sugkekrimèna to diˆnusma (a0 , b0 ) eÐnai mh-mhdenikì ston R2 (suntetag-
mènec wc proc th sun jh bˆsh). 'Omwc a0 b2 − a2 b0 = 0 kai a0 b3 − a3 b0 = 0,

opìte ta dianÔsmata (a2 , b2 ) kai (a3 , b3 ) eÐnai bajmwtˆ pollaplˆsia tou (a0 , b0 )

kai ˆra grammikˆ exarthmèna. Autì antibaÐnei thn exÐswsh

a2 b 3 − a3 b 2 = 1

pou prokÔptei apì touc suntelestèc tou dianÔsmatoc v2 ∧ v3 .

Epanerqìmaste sto prìblhma thc perigraf c twn eujei¸n ston 3-diˆstato

probolikì q¸ro P (V ) me dimP (V ) = 3

dimV = 4. Blèpoume ìti kˆje
opìte

eujeÐa kajorÐzei èna 2-diˆstato dianusmatikì upìqwro U ≤ V kai paÐrnon-

tac kˆpoia grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata u1 , u2 ∈ V , apoktˆme, mèsw thc
V2
Prìtashc 9.2.1 parapˆnw, èna mh-mhdenikì diˆnusma u1 ∧ u2 ∈
V2 V to opoÐo
me th seirˆ tou orÐzei èna shmeÐo ston probolikì q¸ro P ( V ) pou eÐnai
anexˆrthto apì thn epilog  twn dianusmˆtwn u1 kai u2 lìgw twn idiot twn

(i’ kai ii’ tou OrismoÔ 9.2.2.

) ( )

V2
Den eÐnai ìmwc kˆje shmeÐo
V2 P (
tou V) V2 aut c . Prˆgmati,
thc morf c

afoÔ dimV = 4, tìte dim[ V V ] = 6 kai dim[P ( V )] = 5, opìte kˆje

2
shmeÐo tou probolikoÔ q¸rou P ( V ) eÐnai èna shmeÐo se èna q¸ro 5 dia-
stˆsewn, ˆra ja èqei 5 suntetagmènec. Apì ta paradeÐgmata thc paragrˆfou

3 gnwrÐzoume pwc mia eujeÐa se èna q¸ro n diastˆewn kajorÐzetai apì n−1
paramètrouc, sunep¸c mia eujeÐa ston probolikì q¸ro pou mac endiafèrei,

afoÔ autìc èqei diˆstash 5, ja kajorÐzetai apì 4 paramètrouc. Prèpei loi-

V2
pìn na upˆrqei mia exÐswsh pou na ikanopoieÐtai apì ta dianÔsmata tou V
P ( 2 V ) (opìte h exÐ-
V
gia na antistoiqoÔn stic eujeÐec tou probolikoÔ q¸rou

swsh aut  ja skot¸sei thn 5h parˆmetro kai ja parameÐnoun oi epijumhtèc

4). Gia na prosdioristeÐ aut  h exÐswsh ja prèpei na epekteÐnoume thn èn-

noia tou exwterikoÔ ginomènou dÔo dianusmˆtwn tou V, dhlad  apaiteÐtai na

orisjoÔn kai an¸terec apì 2 exwterikèc dunˆmeic tou dianusmatikoÔ q¸rou V.

ShmeÐwsh 1: 'Ena epÐpedo U tou R3 , dhlad  ènac dianusmatikìc upìqw-

3
roc U ≤R me dimU = 2, ìpwc eÐdame sthn parˆgrafo 9.1, gia na orisjeÐ

apaitoÔntai 3 parˆmetroi pou eÐnai oi suntetagmènec tou kˆjetou dianÔsmatoc

sto epÐpedo
−
→
a ⊥U −
→a = (a1 , a2 , a3 ) ∈ R3 (oi suntetagmènec èstw ìti
ìpou
3
eÐnai wc proc th sun jh bˆsh tou R ). Sunep¸c gia na orisjeÐ èna epÐpe-
4 4
do ston R , dhlad  gia na orisjeÐ ènac dianusmatikìc upìqwroc U ≤ R me

dimU = 2, apaitoÔntai 4 parˆmetroi pou eÐnai oi suntetagmènec tou kˆjetou

4
dianÔsmatoc sto epÐpedo a ⊥ U ìpou a = (a1 , a2 , a3 , a4 ) ∈ R . An pˆrou-

me touc antÐstoiqouc probolikoÔc q¸rouc twn parapˆnw, blèpoume pwc gia

72
na orÐsoume mia probolik  eujeÐa P (U ) ston trisdiˆstato probolikì q¸ro

P (R4 ) apaitoÔntai 4 parˆmetroi.

Mia eujeÐa tou V orÐzei èna shmeÐo ston probolikì q¸ro P (V ). Jèloume

na orÐsoume ènan katˆllhlo dianusmatikì q¸ro èstw Q (pou ja prokÔptei

apì ton V ), ètsi ¸ste na èqoume kat' antistoiqÐa ìti oi eujeÐec touP (VV) ja

antistoiqoÔn se shmeÐa tou P (Q). H deÔterh exwterik  dÔnamh W = 2V

pou orÐsame plhsÐase to stìqo allˆ den ton pètuqe akrib¸c, ja qreiasteÐ

lÐgh douleiˆ akìmh pou ja th doÔme sthn epìmenh parˆgrafo.

73
10 H Exwterik  'Algebra

10.1 An¸terec exwterikèc dunˆmeic enìc dianusmati-

koÔ q¸rou

'Estw V dianusmatikìc q¸roc me s¸ma F peperasmènhc diˆstashc dimV =

n + 1.

Orismìc 1. Mia antisummetrik  polugrammik  morf  bajmoÔ p (antisymmetric

multilinear form of degree p), ìpou p ∈ N, eÐnai mia apeikìnish

M : |V × V × {z
V × ... × V} → F
p παρáγoντ ες (9)

tètoia ¸ste na ikanopoieÐ tic parakˆtw dÔo idiìthtec:

i
( ) antisummetrikìthta:

M (v1 , ..., vm , ..., vn , ..., vp ) = −M (v1 , ..., vn , ..., vm , ..., vp )

(ii ) grammikìthta:

M (λ1 u1 + λ2 u2 , v2 , ..., vp ) = λ1 M (u1 , v2 , ..., vp ) + λ2 M (u2 , v2 , ..., vp ).

Dhlad  h M eÐnai grammik  se ìlec tic metablhtèc kai allˆzei prìshmo

an dÔo opoiesd pote metablhtèc allˆxoun jèsh.

Fanerˆ, mia antisummetrik  polugrammik  morf  bajmoÔ 2 eÐnai mia an-

tisummetrik  digrammik  morf  kai o orismìc 10.1.1 apoteleÐ genÐkeush tou

orismoÔ pou d¸same sthn parˆgrafo 9.2.

Vp
Orismìc 2. H p-exwterik  dÔnamh V enìc dianusmatikoÔ q¸rou V
eÐnai o duðkìc q¸roc tou dianusmatikoÔ q¸rou twn antisummetrik¸n polu-

grammik¸n morf¸n bajmoÔ p tou V.

V2
'Eqoume  dh dei th deÔterh exwterik  dÔnamh V enìc dianusmatikoÔ q¸-
V1
rou V sthn prohgoÔmenh parˆgrafo. H pr¸th exwterik  dÔnamh V tautÐ-
zetai me to duðkì q¸ro tou q¸rou twn grammik¸n apeikonÐsewn f : V → F, dh-
V1
lad  me to duðkì tou duðkoÔ q¸rou tou V , dhlad  me ton Ðdio ton V : V = V.

74
 V0
H mhdenik  exwterik  dÔnamh V enìc dianusmatikoÔ q¸rou V eÐnai o

duðkìc q¸roc tou q¸rou twn stajer¸n sunart sewn tou

V0 V kai tautÐzetai me

to s¸ma, dhlad  V = F (upenjumÐzoume pwc kˆje s¸ma apoteleÐ dianu-

smatikì q¸ro diˆstashc 1 me s¸ma ton eautì tou).

Dojèntwn p-wc proc to pl joc dianusmˆtwn u1 , u2 ,..., up ∈ VV

, kat' ana-

logÐa me ton orismì 9.2.2, orÐzoume èna stoiqeÐo u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ up ∈ p V wc th

grammik  apeikìnish f (M ) = M (u1 , u2 , ..., up ) sto q¸ro twn antisummetrik¸n
polugrammik¸n apeikonÐsewn bajmoÔ p.

An {vi }(i=0,1,...,n) V , (dimV = n+1), tìte mia antisummetrik 

mia bˆsh tou

polugrammik  apeikìnish M M (vi1 , vi2 , ..., vip ), me

kajorÐzetai apì tic timèc

i1 < i2 < ... < ip , diìti apì th grammikìthta h tim  thc M se mia tuqaÐa p-ˆda
dianusmˆtwn eÐnai ènac grammikìc sunduasmìc twn tim¸n thc sta dianÔsmata
Vp
bˆshc tou V en¸ h antisummetrikìthta apokleÐei thn perÐptwsh vm = vn
kai mèsw anadiatˆxewn me antÐstoiqec allagèc pros mou (kai lÐgh skèyh!)

mporoÔme na katal xoume sthn paradoq  i1 < i2 < ... < ip .

H diatetagmènh p-ˆda (i1 , i2 , ..., ip ), kajorÐzetai apì èna uposÔnolo p-wc

proc to pl joc stoiqeÐwn apì ta (n + 1)-wc proc to pl joc sunolikˆ VpdianÔ-
smata bˆshc tou V , sunep¸c h diˆstash tou dianusmatikoÔ q¸rou V ja
eÐnai  
n+1 (n + 1)!
=
p p!(n − p + 1)!
ApodeÐxame loipìn thn parakˆtw prìtash:

Prìtash 1. IsqÔei o parakˆtw tÔpoc gia th diˆstash tou dianusmatikoÔ

Vp
q¸rou V:
p  
^ dimV
dim[ V]= .
p
Ta dianÔsmata
Vp vi1 ∧ vi2 ∧ ... ∧ vip , me i1 < i2 < ... < ip , apoteloÔn mia bˆsh
tou V.

An p > dimV , tìte upˆrqoun mh-mhdenikèc polugrammikèc antisumme-

den

p = dimV tìte dim[ p V ] = 1 kai apoteleÐtai apì ìla

V
trikèc morfèc en¸ an

ta bajmwtˆ pollaplˆsia tou v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ vn , ìpou {vi }(i=0,1,...,n) mia bˆsh

tou V.

IsqÔei to antÐstoiqo thc prìtashc 9.2.1:

75
 Prìtash 2. 'Estw u1 ,u2 ,...,up ∈ V . Ta dianÔsmata autˆ eÐnai grammikˆ

u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ up (∈ V p ) 6= 0.
V
anexˆrthta eˆn kai mìno eˆn

Apìdeixh: An
p
X
λi u i = 0
i=1
kai ta λi ∈ F, me i = 0, 1, ..., p, den eÐnai ìla mhdèn (dhlad  ta u1 , u2 ,...,
up ∈ V eÐnai grammikˆ exarthmèna), tìte gia kˆpoio j ja isqÔei

p
X
uj = µi u i
i=1,i6=j

opìte
p
X
u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ uj ∧ ... ∧ up = µi (u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ ui ∧ ... ∧ up ) =
i=1,i6=j

= µ1 (u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ u1 ∧ ... ∧ up ) + µ2 (u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ u2 ∧ ... ∧ up ) + ... = 0

diìti enallˆsontac th jèsh dÔo paragìntwn allˆzei to prìshmo opìte kˆje

ìroc thc morf c u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ u1 ∧ ... ∧ up mhdenÐzetai (genikˆ sto sfhnoeidèc

ginìmeno an upˆrqei epanˆlhyh kˆpoiou parˆgonta, autì mhdenÐzetai lìgw

antisummetrikìthtac).

AntÐstrofa, an ta u1 ,u2 ,...,up ∈ V eÐnai grammikˆ anexˆrthta, epekteÐnon-

tai se mia bˆsh touV kai tìte to u1 ∧u2 ∧...∧up eÐnai èna diˆnusma bˆshc tou
Vp
V (diìti 1 < 2 < ... < p opìte ikanopoieÐtai h sqèsh i1 < i2 < ... < ip ),
ˆra eÐnai èna mh-mhdenikì diˆnusma. .

O sumbolismìc pou qrhsimopoioÔme upodhl¸nei ìti to p-diˆnusma u1 ∧u2 ∧

... ∧ up ∈ p V kai to q -diˆnusma v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ vq ∈ q V ìpou ui , vj ∈ V me

V V
i = 0, 1, ..., p kai j = 0, 1, ..., q , prèpei na pollaplasiastoÔn exwterikˆ (sfh-
noeidèc ginìmeno) gia na pˆroume to (p + q)-diˆnusma u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ up ∧ v1 ∧

v2 ∧ ... ∧ vq ∈ p+q V.
V

Eisˆgoume mia prˆxh pollaplasiasmoÔ, to exwterikì (  sfhnoeidèc) gi-

Vp Vq
nìmeno, metaxÔ twn stoiqeÐwn
Vp+q a ∈ V, kai b ∈ V gia na pˆroume to

diˆnusma a∧b∈ V.
Vp
'Ena tuqaÐo stoiqeÐo a∈ V grˆfetai wc grammikìc sunduasmìc
X
a= λ i ai
i

76
 Vp
aposunjèsimwn ( decomposable ) dianusmˆtwn ai ∈ V , ìpou λi ∈ F kai
i = 1, 2, ..., dim p V . 'Ena stoiqeÐo ai ∈ p V lègetai aposunjèsimo an
V V
1 2 p 1
mporeÐ na grafeÐ sth morf  ai = ui ∧ ui ∧ ... ∧ ui , gia kˆpoia dianÔsmata ui ,
2 p V q
ui ,..., ui ∈ V . An to b ∈ V antÐstoiqa grˆfetai wc grammikìc sunduasmìc
X
b= µj b j
j

aposunjèsimwn dianusmˆtwn bj = vj1 ∧ vj2 ∧ ... ∧ vjq , tìte orÐzoume to exwterikì

ginìmeno
X
a∧b= λ i µ j ai ∧ b j
ìpou

(u1i ∧ u2i ∧ ... ∧ upi ) ∧ (vj1 ∧ vj2 ∧ ... ∧ vjq ) =

= u1i ∧ u2i ∧ ... ∧ upi ∧ vj1 ∧ vj2 ∧ ... ∧ vjq .
Ja prèpei na elègxoume ìti to parapˆnw ginìmeno eÐnai kalˆ orismèno, dhlad 
Vp Vq
ìti exartˆtai mìno apì ta dianÔsmata a kai b wc stoiqeÐa twn V kai V
antÐstoiqa kai ìqi apì ton trìpo pou grˆyame to kajèna apoteloÔmeno apì
Vp+q
aposunjèsima stoiqeÐa. 'Omwc to a∧b∈ V an kei sto duðkì q¸ro tou

q¸rou twn antisummetrik¸n polugrammik¸n morf¸n bajmoÔ (p + q) kai an to

upologÐsoume se mia tètoia morf  M ja pˆroume

X X
a ∧ b(M ) = λi µj (ai ∧ bj )(M ) = λi µj M (u1i , u2i , ..., upi , vj1 , vj2 , ..., vjq ).

An kajorÐsoume ta M (u1i , ..., upi , v1 , v2 , ..., vq ) eÐnai mia antisummetri-

uji , h

k  polugrammik  morf  bajmoÔ q opìte h parapˆnw èkfrash exartˆtai mìno

Vq
apì to b ∈
Vp V . Anˆloga, an kajorÐsoume ta vji , h M exartˆtai mìno apì
to a ∈ V , sunep¸c to a ∧ b eÐnai kalˆ orismèno.

To sfhnoeidèc ginìmeno den eÐnai antimetajetikì (ìpwc kai to gnwstì

exwterikì ginìmeno twn dianusmˆtwn den eÐnai antimetajetikì). UpenjumÐ-

zoume pwc mia enallag  dÔo ìrwn sto ginìmeno v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ vq allˆzei to

prìshmo, sunep¸c

u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ up ∧ v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ vq = −u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ v1 ∧ up ∧ v2 ∧ ... ∧ vq =

= (−1)p v1 ∧u1 ∧u2 ∧...∧up ∧v2 ∧...∧vq = (−1)2p v1 ∧v2 ∧u1 ∧u2 ∧...∧up ∧v3 ∧...∧vq =
= (−1)qp v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ vq ∧ u1 ∧ u2 ∧ ... ∧ up .
ApodeÐxame loipìn thn parakˆtw prìtash:

Vp Vq
Prìtash 3. 'An a∈ V kai b∈ V, tìte

a ∧ b = (−1)qp b ∧ a

77
10.2 ParadeÐgmata

a = u ∧ v ∈ 2 V , ìpou u, v ∈ V , tìte a ∧ a = u ∧ v ∧ u ∧ v = 0
V
1. An

diìti h enallag  twn u, v sto dexÐ mèloc allˆzei prìshmo en¸ sto aristerì

mèloc to a ∧ a den allˆzei.

2. An a = v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 , me v0 , v1 , v2 , v3 ∈ V grammikˆ anexˆrthta

dianÔsmata, tìte

a ∧ a = (v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 ) ∧ (v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 ).

An ektelèsoume epimeristikˆ tic prˆxeic ja pˆroume:

a ∧ a = v0 ∧ v1 ∧ v0 ∧ v1 + v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3 + v2 ∧ v3 ∧ v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 ∧ v2 ∧ v3 =

= v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3 + v2 ∧ v3 ∧ v0 ∧ v1 = 2v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3
Apì thn Prìtash 10.1.2 èpetai pwc to v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3 eÐnai mh-mhdenikì, pou
apodeiknÔei ìti to diˆnusma a = v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 , den mporeÐ na grafeÐ sthn
morf  a = u ∧ v, gia kˆpoia dianÔsmata u, v ∈ V (o parˆgontac 2 mac to

apagoreÔei).

3.'Estw {v0 , v1 , ..., v2n , v2n+1 }, mia bˆsh enìc dianusmatikoÔ q¸rou V me

dimV = 2n + 2 kai èstw a = v0 ∧ v1 + v2 ∧ v3 + ... + v2n ∧ v2n+1 . Tìte orÐzoume

an+1 := a
| ∧ a ∧ {z
a ∧ ... ∧ a}
(n + 1) παρáγoντ ες (10)

ApodeiknÔetai eÔkola ìti

an+1 = n!(v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ ... ∧ v2n ∧ v2n+1 )

Vp
4. An a∈ V me p perittì, tìte isqÔei ìti

a∧a=0

Sqìlia:

1. An V kˆpoioc dianusmatikìc q¸roc me peperasmènh diˆstash, tìte to

sÔnolo ìlwn twn exwterik¸n dunˆmewn

dimV q
[ ^
V
q=0

78
apoteleÐ mia (grammik ) ˆlgebra me s¸ma Ðdio me to s¸ma tou V, kai prˆxeic

thn prìsjesh kai to bajmwtì pollaplasiasmì tou V kai (eswterikì) polla-

plasiasmì to sfhnoeidèc ginìmeno . Epeid  kˆje stoiqeÐo aut c thc ˆlgebrac

fèrei kai bajmì, onomˆzetai diabajmismènh (grammik ) ˆlgebra ( graded linear

algebra).

2. To sÔmbolo  ∧ wedge),
lègetai sf na ( exoÔ kai h onomasÐa sfhnoei-

dèc ginìmeno.

3. Oi prˆxeic metaxÔ twn antisummetrik¸n polugrammik¸n morf¸n lègetai

kai logismìc Cartan (Cartan calculus).

79
11 H Tetragwnik  Klein
11.1 H sunj kh aposÔnjeshc

Mia (probolik ) eujeÐa ston probolikì q¸ro P (V ) orÐzetai mèsw enìc 2-

diˆstatou dianusmatikoÔ upìqwrou U ≤V.
u1 , u2 ∈ U eÐnai dÔo grammikˆ
An
V2
anexˆrthta dianÔsmata tou U , sqhmatÐzoume to 2-diˆnusma a = u1 ∧u2 ∈ V
kai me thn abebaiìthta enìc bajmwtoÔ pollaplasÐou, autì (to a), eÐnai ane-

xˆrthto apì thn epilog  bˆshc. To 2-diˆnusma a orÐzei to dianusmatikì

upìqwro U ìpwc faÐnetai apì thn parakˆtw prìtash:

Prìtash 1. 'Estw a = u 1 ∧ u2 , ìpou ta u1 , u2 eÐnai dÔo grammikˆ ane-

xˆrthta dianÔsmata. An gia kˆpoio tuqaÐo diˆnusma v∈V isqÔei a ∧ v = 0,

tìte to v eÐnai grammikìc sunduasmìc twn u1 , u2 .

Apìdeixh: H apìdeixh prokÔptei ˆmesa apì thn Prìtash 10.2. 

H (probolik ) eujeÐa ston P (V ) sunep¸c kajorÐzetai apì èna shmeÐo tou

P ( 2 V ) me antiproswpeutikì diˆnusma a = u1 ∧ u2 .
V

'Opwc eÐdame sthn parˆgrafo 9, to a prèpei na ikanopoieÐ kˆpoiec sunj -

kec gia na eÐnai thc morf c aut c, dhlad  aposunjèsimo ( decomposable). Oi

sunj kec autèc perigrˆfontai sto parakˆtw je¸rhma:

V2
Je¸rhma 1. 'Estw a ∈ V kˆpoio mh-mhdenikì stoiqeÐo. Tìte to a
eÐnai aposunjèsimo eˆn kai mìno eˆn a ∧ a = 0.

Apìdeixh: An to a eÐnai aposunjèsimo, tìte a = u1 ∧ u2 gia kˆpoia u1 ,

u2 ∈ V . Tìte ìmwc

a ∧ a = u1 ∧ u 2 ∧ u 1 ∧ u2 = 0

sÔmfwna me to parˆdeigma 10.1

To antÐstrofo apaiteÐ perissìterh douleiˆ kai apodukneÐetai me epagwg 

sth diˆstash tou V.

V2
 dimV = 2. 'Estw
V2{v 0 , v 1 } mia bˆsh tou V . Tìte dim[ V ] = 1 kai o
dianusmatikìc q¸roc V parˆgetai apì to 2-diˆnusma v0 ∧ v1 to opoÐo ex
orismoÔ eÐnai aposunjèsimo.

80
  dimV V= 3. 'Estw a ∈ 2 V (ìpou dim[ V
V V2
V ] = 3), tuqaÐo 2-diˆnusma.
4
AfoÔ dim[ V ] = 0,Vfanerˆ a ∧ a = 0, ∀a ∈ 2 V . JewroÔme th grammik 
3
apeikìnish A : V → V , pou orÐzetai apì th sqèsh A(v) = a ∧ v . AfoÔ
V3
dim[ V ] = 1, tìte dim[Ker(A)] ≥ 2 kai èstw u1 , u2 dÔo grammikˆ anexˆr-
thta dianÔsmata tou Ker(A). Ta epekteÐnoume se mia bˆsh {u1 , u2 , u3 } tou

V kai sÔmfwna me ta parapˆnw h antÐstoiqh paragìmenh bˆsh tou 2 V ja

V
eÐnai h {u1 ∧ u2 , u2 ∧ u3 , u3 ∧ u1 }, opìte mporoÔme na grˆyoume

a = λ1 u 2 ∧ u3 + λ2 u 3 ∧ u 1 + λ3 u1 ∧ u2

'Omwc 0 = a ∧ u1 = λ1 u2 ∧ u3 ∧ u1 , opìte λ1 = 0. OmoÐwc, 0 = a ∧ u2 =

λ2 u3 ∧ u1 ∧ u2 , opìte λ2 = 0 kai a = λ3 u1 ∧ u2 pou eÐnai aposunjèsimo.

T¸ra upojètoume ìti h prìtash isqÔei gia thn perÐptwsh enìc dianusma-

tikoÔ q¸rou diˆstashc mikrìterhc   Ðshc me n kai èstw ènac dianusmatikìc

q¸roc V me diˆstash {v0 , v1 , ..., vn }. 'Estw V 0 ≤ V o
dimV = n + 1 me bˆsh

dianusmatikìc upìqwroc pou parˆgetai apì ta dianÔsmata {v0 , v1 , ..., vn−1 }.

0 0
Profan¸c dimV = n kai h {v0 , v1 , ..., vn−1 } eÐnai mia bˆsh tou V . Wc proc

aut  th bˆsh mporoÔme na grˆyoume

n−1
X X n−1
X
a= aij vi ∧ vj = aij vi ∧ vj + ain vi ∧ vn = a0 + u ∧ vn
i<j i<j≤n−1 i=0

V2
gia a0 ∈ V0 kai u ∈ V 0.

An a0 = 0, tìte a = u ∧ vn , opìte to a eÐnai aposunjèsimo, opìte upojè-

0
toume ìti a 6= 0.

AfoÔ a ∧ a = 0, èqoume

0 = (a0 + u ∧ vn ) ∧ (a0 + u ∧ vn ) = a0 ∧ a0 + 2u ∧ vn ∧ a0

'Omwc afoÔ to a0 ∧ a0 den perilambˆnei to vn , prèpei na isqÔei a0 ∧ a0 = 0 kai

0
u ∧ vn ∧ a = 0.

Apì epagwg  a0 = u01 ∧ u02 gia kˆpoia u01 , u02 ∈ V 0 , opìte

u ∧ vn ∧ u01 ∧ u02 = 0.

'Etsi, apì thn Prìtash 10.1.2 prokÔptei ìti autˆ ta 4 dianÔsmata eÐnai gram-

mikˆ exarthmèna. AfoÔ / V 0 allˆ ta upìloipa 3 dianÔsmata an koun ston

vn ∈
V 0, ja prèpei ta
0 0
dianÔsmata u, u1 , u2 na eÐnai grammikˆ exarthmèna. 'Estw

81
W o 3-diˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc pou parˆgetai apì ta dianÔsmata
vn , u01 kai u02 . Tìte u ∈ W afoÔ eÐnai grammikìc sunduasmìc twn u01 kai u02 .

a = a0 + u ∧ vn = u01 ∧ u02 + u ∧ vn ∈ 2 W . 'Omwc afoÔ dimW = 3,

V
T¸ra

to diˆnusma a eÐnai aposunjèsimo ìpwc deÐxame parapˆnw. 

11.2 H gewmetrik  ermhneÐa thc tetragwnik c Klein

V4
Sthn perÐptwsh pou
V4 dimV = 4, (opìte dimP (V ) = 3), tìte dim V =
1, opìte h exÐswsh ( V 3)a ∧ a = 0 eÐnai mia exÐswsh gia to a. Epilègontac
mia bˆsh {v0 , v1 , v2 , v3 } tou V , mporoÔme na grˆyoume

a = x1 v0 ∧ v1 + x2 v0 ∧ v2 + x3 v0 ∧ v3 + y1 v2 ∧ v3 + y2 v3 ∧ v1 + y3 v1 ∧ v2

opìte tìte

a ∧ a = 2x1 y1 v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3 + 2x2 y2 v0 ∧ v2 ∧ v3 ∧ v1 + 2x3 y3 v0 ∧ v3 ∧ v1 ∧ v2 =

= 2(x1 y1 + x2 y2 + x3 y3 )v0 ∧ v1 ∧ v2 ∧ v3
opìte h exÐswsh a∧a=0 dÐdetai apì th sqèsh

x1 y1 + x2 y2 + x3 y3 = 0

'Eqoume sunep¸c to parakˆtw je¸rhma:

Je¸rhma 1. Oi probolikèc eujeÐec se ènan probolikì q¸ro diˆstashc

3 brÐskontai se antistoiqÐa 1-1 me th mh-ekfulismènh tetragwnik  a∧a tou

P ( 2 V ).
V
pentadiˆstatou probolikoÔ q¸rou

Apìdeixh: Kˆje probolik  eujeÐa kajorÐzei èna 2-diˆstato upìqwro

V2
U ≤ V pou dÐdei èna aposunjèsimo diˆnusma a = u1 ∧ u2 ∈ V. Apì

thn Prìtash 11.1.1 autì dÐdei mia antistoiqÐa 1-1 metaxÔ tou dianusmatikoÔ

P( 2 V )
V
upoq¸rou U kai tou shmeÐou tou pou anaparÐstatai apì to a. Apì

to Je¸rhma 11.1.1 ta aposunjèsima 2-dianÔsmata eÐnai ekeÐna pou ikanopoioÔn

th sqèsh a∧a = 0 kai upˆrqei mia bˆsh wc proc thn opoÐa aut  h exÐswsh

èqei th morf 

x1 y1 + x2 y2 + x3 y3 = 0
  isodÔnama

z02 − z12 + z22 − z32 + z42 − z52 = 0

82
h opoÐa eÐnai mia mh-ekfulismènh kampÔlh b' bajmoÔ. 

H parapˆnw onomˆzetai tetragwnik  Klein (Klein quadric) kai ja thn

sumbolÐzoume me Q(V ).
 
n
An dimV = n > 4, tìte upˆrqoun exis¸seic pou perilambˆnontai
4
sthn exÐswsh a ∧ a = 0, allˆ upˆrqoun pollèc ex aut¸n pou eÐnai anexˆr-

thtec. Par' ìti mporoÔme na grˆyoume me ekpefrasmèno trìpo tic exis¸seic

P ( 2 V ),
V
pou orÐzoun ta aposunjèsima dianÔsmata tou h gewmetrik  fÔsh

tou q¸rou twn eujei¸n se aut  thn perÐptwsh eÐnai arketˆ pio polÔplokh.

Vn−1
ShmeÐwsh 1: Eˆn dimV = n, tìte kˆje a∈ V eÐnai aposunjèsimo.

83
12 GrammikoÐ Upìqwroi thc Tetragwnik c Klein
12.1 Gewmetrik  ermhneÐa twn upoq¸rwn thc Tetragw-

nik c Klein
'Otan melet same tic tetragwnikèc sthn parˆgrafo 8 eÐdame ìti mia te-

tragwnik  se ènan probolikì q¸ro diˆstashc 5 èqei epÐpeda (ˆra kai eujeÐec)

pou brÐskontai ex olokl rou mèsa se aut n. EÐdame epÐshc sthn prohgoÔmenh

parˆgrafo ìti ta shmeÐa thc tetragwnik c Klein Q(V ) antistoiqoÔn me trìpo

1-1 stic eujeÐec tou 3-diˆstatou probolikoÔ q¸rou P (V ) (ˆra dimV = 4).

Ja doÔme epÐshc pwc tìso oi eujeÐec ìso kai ta epÐpeda thc tetragwnik c epi-

dèqontai gewmetrik c ermhneÐac ston P (V ). Ja xekin soume me tic idiìthtec

tom c twn eujei¸n.

Prìtash 1. DÔo eujeÐec ston P (V ) tèmnontai eˆn kai mìno eˆn h eujeÐa
pou en¸nei ta antÐstoiqa shmeÐa p kai q sthn tetragwnik  Klein Q(V ) brÐ-

sketai ex olokl rou sthn Q(V ).

Apìdeixh: UpenjumÐzoume pwc dimV = 4 kai dimP (V ) = 3. 'Estw U1 ,

U2 ≤ V dÔo 2-diˆstatoi dianusmatikoÐ upìqwroi pou antistoiqoÔn stic pro-

bolikèc eujeÐec tou P (V ). An oi dÔo eujeÐec tèmnontai, tìte upˆrqei kˆpoio

mh-mhdenikì diˆnusma u ∈ U1 ∩ U2 . To epekteÐnoume se mia bˆsh {u, u1 } tou

U1 kai {u, u2 } tou U2 kai jètoume a1 = u ∧ u1 kai a2 = u ∧ u2 . Autˆ (ta

a1 kai a2 ) eÐnai antiproswpeutikˆ dianÔsmata gia ta dÔo shmeÐa p kai q sthn
Q(V ).

P( 2 V )
V
H eujeÐa tou pou en¸nei autˆ ta dÔo shmeÐa eÐnai o 2-diˆstatoc
V2
dianusmatikìc upìqwroc tou V pou apoteleÐtai apì ta 2-dianÔsmata thc
morf c a = λ1 a1 + λ2 a2 = u ∧ (λ1 u1 + λ2 u2 ). AfoÔ eÐnai aposunjèsima, tìte
a ∧ a = 0, sunep¸c olìklhrh h eujeÐa brÐsketai entìc thc tetragwnik c.

AntÐstrofa, èstw ìti oi eujeÐec ston P (V ) den tèmnontai. Tìte U1 ∩ U2 =

{0} kai dim(U1 + U2 ) = dimU1 + dimU2 = 4, opìte V = U1 + U2 (ìpou me
to sÔmbolo thc isìthtac sthn pragmatikìthta ennooÔme ìti oi dianusmatikoÐ

q¸roi eÐnai isìmorfoi) kai mia bˆsh {u0 , u1 } tou U1 kai {u2 , u3 } tou U2 dÐdei

mia bˆsh tou V. Sthn perÐptwsh aut , an

a = λ1 u 0 ∧ u 1 + λ 2 u 2 ∧ u 3 ,

tìte

a ∧ a = 2λ1 λ2 u0 ∧ u1 ∧2 ∧u3

84
to opoÐo mhdenÐzetai eˆn kai mìno eˆnλ1 = 0   λ2 = 0. Sunep¸c h eujeÐa pou
en¸nei ta shmeÐa p kai q Q(V ) mìno sto shmeÐo p me
sunantˆ thn tetragwnik 

antiproswpeutikì diˆnusma u0 ∧ u1   mìno sto shmeÐo q me antiproswpeutikì

diˆnusma u2 ∧ u3 kai de brÐsketai sthn tetragwnik  Klein. 

An jewr soume èna shmeÐo x ∈ P (V ), tìte oi eujeÐec pou dièrqontai apì

to x orÐzoun èna uposÔnolo thc tetragwnik c Q(V ):

Prìtash 2. To sÔnolo ìlwn twn eujei¸n pou dièrqontai apì to shmeÐo

x ∈ P (V ) sunistˆ èna epÐpedo to opoÐo brÐsketai ex olokl rou sthn tetra-

gwnik  Q(V ).

Apìdeixh: 'Estw v0 antiproswpeutikì diˆnusma tou shmeÐou x ∈ P (V ).

Mia eujeÐa pou dièrqetai apì tox antiproswpeÔetai apì èna 2-diˆstato dianu-
smatikì upìqwro tou V v0 . Autìc eÐnai o q¸roc pou parˆgetai
pou perièqei to

apì to v0 kai kˆpoio ˆllo grammikˆ anexˆrthto diˆnusma, èstw v . O upìqw-

V2
roc autìc antistoiqeÐ sto shmeÐo tou P ( V ) pou èqei wc antiproswpeutikì
diˆnusma to 2-diˆnusma a = v0 ∧ v .

EpekteÐnoume to v0 se mia bˆsh {v0 , v1 , v2 , v3 } tou V kai jewroÔme ta

shmeÐa thc Q(V ) thc morf c

v0 ∧ (λ0 v0 + λ1 v1 + λ2 v2 + λ3 v3 ) = λ1 v0 ∧ v1 + λ2 v0 ∧ v2 + λ3 v0 ∧ v3

Autˆ apoteloÔn ènan 3-diˆstato dianusmatikì upìqwro tou V opìte orÐzoun

èna epÐpedo sthn Q(V ). 

Den eÐnai ìmwc ìla ta epÐpeda thc tetragwnik c thc parapˆnw morf c.

Prìtash 3. 'Estw π èna epÐpedo thc Q(V ).

π apoteleÐtai eÐte Tìte to

apì tic eujeÐec pou dièrqontai apì èna stajerì shmeÐo tou P (V ) eÐte apì tic

eujeÐec pou perièqontai se èna stajerì epÐpedo tou P (V ).

Apìdeixh: 'Estw π to epÐpedo pou perièqetai ex olokl rou sthn Q(V )

kai èstw p, q , r trÐa diaforetikˆ mh-suneujeiakˆ shmeÐa tou π. AfoÔ h eujeÐ-

a pou en¸nei ta p kai q brÐsketai sto π kai to π brÐsketai sthn Q(V ), tìte

apì thn Prìtash 12.1.1, oi eujeÐec tou P (V ) pou antistoiqoÔn sta shmeÐa

p kai q prèpei na tèmnontai se kˆpoio shmeÐo, èstw x. Anˆloga, h eujeÐa r

(h eujeÐa pou antistoiqeÐ sto shmeÐo r), prèpei na tèmnei tic eujeÐec p kai q.
DiakrÐnoume sth sunèqeia dÔo peript¸seic:

i
( ) H eujeÐa r tèmnei tic eujeÐec p kai q sto Ðdio shmeÐo x.

85
(ii ) H eujeÐa r tèmnei tic eujeÐec p kai q se diaforetikˆ shmeÐa.

Estw ìti isqÔei h perÐptwsh i

( ). 'Estw v0 èna antiproswpeutikì diˆnu-

sma tou shmeÐou x kai èstw ìti o 2-diˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc pou

parˆgetai apì ta dianÔsmata v0 kai v1 orÐzei thn eujeÐa p. 'Estw akìmh ìti o

2-diˆstatoc dianusmatikìc upìqwroc pou parˆgetai apì ta dianÔsmata v0 kai

v2 orÐzei thn eujeÐa q. An h eujeÐa r dièrqetai apì to shmeÐo x, tìte orÐzetai

apì to 2-diˆstato dianusmatikì upìqwro pou parˆgetai apì to

V2v0 kai kˆpoio
ˆllo diˆnusma, èstw v3 . IsqÔei fusikˆ ìti to epÐpedo π ⊂ P ( V ), opìte to
π orÐzetai apì ton 3-diˆstato dianusmatikì upìqwro pou parˆgetai apì ta

v0 ∧ v1 , v0 ∧ v2 , kai v0 ∧ v3 , dhlad  apì èna diˆnusma thc morf c

v0 ∧ (λ1 v1 + λ2 v2 + λ3 v3 )

Autèc ìmwc eÐnai oi eujeÐec pou dièrqontai apì to shmeÐo x.

Estw ìti isqÔei h perÐptwsh ( ii ). An h eujeÐa r tèmnei tic eujeÐec p kai q

se diaforetikˆ shmeÐa, tìte mporoÔme na epilèxoume ta dianÔsmata v1 kai v2
wc antiproswpeutikˆ dianÔsmata twn dÔo aut¸n shmeÐwn ètsi ¸ste h eujeÐa
V2
r na èqei antiproswpeutikì 2-diˆnusma to v1 ∧ v2 ∈ V. To epÐpedo π
orÐzetai sunep¸c apì ton 3-diˆstato dianusmatikì upìqwro twn dianusmˆtwn

thc morf c

λ1 v 0 ∧ v 1 + λ 2 v 0 ∧ v 2 + λ 3 v 1 ∧ v 2
Eˆn sumbolÐsoume me W VV pou pa-
ton 3-diˆstato dianusmatikì upìqwro tou

{v0 , v1 , v2 }, tìte ja isqÔei ìti 2 W ⊂ 2 V , opì-

V
rˆgetai apì ta dianÔsmata

te anaparistˆ ìlec tic eujeÐec tou P (V ) pou brÐskontai sto epÐpedo P (W ). 

Upˆrqei mia kal  ex ghsh giatÐ upˆrqoun dÔo oikogèneiec epipèdwn sthn

tetragwnik . P (V ) orÐzetai apì èna 2-diˆstato dianu-

AfoÔ mia eujeÐa tou

smatikì upìqwro U ≤ V , o mhdenist c U 0 ≤ V ∗ eÐnai epÐshc diˆstashc 2 kai

∗
orÐzei mia eujeÐa ston P (V ) . Sunep¸c oi eujeÐec tou P (V ) brÐskontai se
∗
antistoiqÐa 1-1 me tic eujeÐec tou duðkoÔ probolikoÔ q¸rou P (V ) opìte an

ta shmeÐa tou P (V ) antiproswpeÔontai apì epÐpeda thc tetragwnik c Q(V ),

∗
tìte to Ðdio ja prèpei na isqÔei kai gia ta shmeÐa tou P (V ) (dhlad  gia ta

epÐpeda tou P (V )).

Autèc oi dÔo oikogèneiec epipèdwn eÐnai antÐstoiqec me tic dÔo oikogèneiec

twn eujei¸n miac tetragwnik c se ènan 3-diˆstato probolikì q¸ro (bl. thn

parˆgrafo 8). Onomˆzontai α-epÐpeda (autˆ pou antistoiqoÔn sta shmeÐa

tou P (V )) kai β -epÐpeda (autˆ pou antistoiqoÔn sta epÐpeda tou P (V )). H
tom  dÔo α-epipèdwn eÐnai to sÔnolo twn eujei¸n tou P (V ) pou dièrqontai

86
apì dÔo shmeÐa x kai y. An ta x kai y eÐnai diaforetikˆ, tìte upˆrqei mìno
mia tètoia eujeÐa, opìte ta dÔo α-epÐpeda tèmnontai se èna shmeÐo. Anˆloga,
dÔo β -epÐpeda tèmnontai se èna shmeÐo.

H tom  enìc α-epipèdou β -epÐpedo apoteleÐtai apì to sÔnolo twn

me èna

eujei¸n pou dièrqontai apì èna shmeÐo x ∈ P (V ) kai brÐskontai se èna epÐ-

pedo P (W ) ⊂ P (V ). An to shmeÐo x den perièqetai sto epÐpedo, tìte h tom 

eÐnai to kenì sÔnolo. An to shmeÐo x perièqetai sto epÐpedo, tìte an upojè-

soume ìti to x èqei antiproswpeutikì diˆnusma to v0 kai ìti o trisdiˆstatoc

dianusmatikìc upìqwroc W èqei bˆsh thn {v0 , v1 , v2 }, tìte oi apaitoÔmenec

V2
eujeÐec èqoun antiproswpeutikˆ dianÔsmata ston V thc morf c

v0 ∧ (λ0 v0 + λ1 v1 + λ2 v2 ) = λ1 v0 ∧ v1 + λ2 v0 ∧ v2

opìte sunistoÔn mia (probolik ) eujeÐa.

12.2 Sqìlia

Egkuklopaidikˆ anafèroume ìti ta α-epÐpeda kai ta β -epÐpeda parousiˆ-

zoun shmantikì endiafèron sta plaÐsia thc sustrofik c gewmetrÐac ( twistor

geometry) tou Roger Penrose. Autì me th seirˆ tou èqei san apotèlesma ta

epÐpeda autˆ na paÐzoun ousiastikì rìlo stic parakˆtw dÔo peript¸seic sth

sÔgqronh ( state of the art ìpwc lègetai) èreuna:

1. Sthn kosmologÐa, kai pio sugkekrimèna sthn pio proqwrhmènh diatÔpw-

sh twn exis¸sewn Einstein gia to barutikì pedÐo me th qr sh thc sustrofik c

gewmetrÐac.

2. Sthn perÐfhmh, ìpwc anafèretai sth sÔgqronh bibliografÐa, kata-

skeu  ADHM, apì ta arqikˆ twn onomˆtwn Atiyah-Drienfeld-Hitchin-Manin

instantons, topologikˆ sw-
pou dÐdei tic lÔseic twn legìmenwn Ðnstantonc (

mˆtia   yeudo-swmˆtia) se Rhmˆneiec pollaplìthtec. H kataskeu  ADHM

me th seirˆ thc apotèlese th bˆsh thc ekplhktik c douleiˆc tou Simon K.

Donaldson pou apˆnthse jetikˆ sthn eikasÐa Poincaré gia thn perÐptwsh twn
pollaplot twn diˆstashc 4 kai kathgoriopoÐhse pl rwc tic aplˆ sunektikèc

(leÐec) pollaplìthtec sthn Ðdia diˆstash. H douleiˆ tou Simon K. Donald-

son, ektìc apì thn profan  shmasÐa thc gia th sÔgqronh gewmetrÐa, èqei

epÐshc bajeiˆ sqèsh kai me thn jewrhtik  fusik  (idiaÐtera de me thn kosmo-

logÐa), lìgw tou ìti ìpwc mac edÐdaxe o A. Einstein, o qwrìqronoc pou zoÔme
kai brÐsketai to sÔmpan, apoteleÐ pollaplìthta akrib¸c diˆstashc 4. EpÐshc

87
apì th douleiˆ tou Simon K. Donaldson, pro ljan oi legìmenec topologikèc
kbantikèc jewrÐec twn S.K. Donaldson, A. Floer, M. Gromov, M. Kontsevich
kaiE. Witten, pou apoteloÔn mèqri s mera, (mazÐ me thn kbantomhqanik  twn
melan¸n op¸n tou S. Hawking merikˆ qrìnia nwrÐtera), to shmantikìtero b -

ma proc thn kateÔjunsh thc enopoÐhshc ìlwn twn fusik¸n allhlepidrˆsewn.

To kÔrio prìblhma sthn enopoÐhsh twn fusik¸n allhlepidrˆsewn ofeÐle-

tai sthn asumbatìthta thc Genik c JewrÐac thc Sqetikìthtac tou A. Einstein
pou perigrˆfei th barutik  allhlepÐdrash, me tic kbantikèc jewrÐec twn hle-

ktrasjen¸n kai twn isqur¸n purhnik¸n allhlepidrˆsewn. AplousteÔontac,

ja lègame ìti oi topologikèc kbantikèc jewrÐec epilÔoun aut  thn asumba-

tìthta perÐpou katˆ to  misi diìti eÐnai ta monadikˆ mèqri stigm c gnwstˆ

paradeÐgmata kbantik¸n jewri¸n stic opoÐec isqÔei h arq  tou genikoÔ su-

nalloi¸tou ( principle of general covariance) thc Genik c JewrÐac thc Sqeti-

kìthtac. H deÔterh jemeli¸dhc arq  thc Genik c JewrÐac Sqetikìthtac eÐnai

h (isqur ) arq  thc isodunamÐac ( (strong) equivalence principle). H arq  au-

t  sqetÐzei thn adraneiak  me th barutik  mˆza twn swmˆtwn kai eÐnai h arq 

aut  pou den èqei enswmatwjeÐ akìmh stic kbantikèc jewrÐec kai dhmiourgeÐ

megˆla probl mata sthn katanìhsh thc mˆzac kai kat' epèktash sthn kosmo-

logÐa (jèmata pou aforoÔn thn legìmenh skotein  enèrgeia ( dark energy) kai
thn tim  thc kosmologik c stajerˆc).

88
13 Prosèggish Klein thc GewmetrÐac kai Omo-

parallhlik  GewmetrÐa

13.1 O rìloc twn omˆdwn metasqhmatism¸n

H suneisforˆ tou Felix Klein sth GewmetrÐa den periorÐzetai mìno sthn

tetragwnik  pou eÐdame se prohgoÔmenh parˆgrafo kai pou fèrei timhtikˆ to

ìnomˆ tou, oÔte mìno sth mh-prosanatolÐsimh epifˆneia pou epÐshc fèrei to

onomˆ tou, th gnwst  fiˆlh Klein (Klein bottle). Eis gage èna nèo trì-

po prosèggishc thc gewmetrÐac qrhsimopoi¸ntac jewrÐa omˆdwn, (to gnwstì

Prìgramma Erlangen, 1872).

KatalabaÐnei eÔkola kˆpoioc akìmh kai apì thn etumologÐa thc lèxhc,

pwc o klˆdoc thc gewmetrÐac èqei na kˆnei me thn mètrhsh apostˆsewn. To

prwtarqikì prìblhma pou antimet¸pise loipìn o F. Klein entopÐsthke sthn

perigraf  tou ti eÐnai h gewmetrÐa, eidikˆ h probolik  gewmetrÐa, epeid  akri-

b¸c, ìpwc eÐdame sthn parˆgrafo 4, oi ènnoiec thc apìstashc kai thc gwnÐac

den èqoun nìhma sthn probolik  gewmetrÐa!

Antanaklˆ h apˆnthsh th fÔsh thc Ðdiac thc probolik c gewmetrÐac. O

fÐloc mac o kallitèqnhc thc Anagènnhshc gia parˆdeigma pou endiaferìtan

gia tic diaforetikèc katìyeic enìc antikeimènou, dhmiourgeÐ gia pr¸th forˆ

to er¸thma sqetikˆ me to poiec idiìthtec enìc antikeimènou paramènoun ame-

tˆblhtec se allagèc katìyewn .

EÐdame katˆ th diˆrkeia tou maj matoc ìti dÔo diaforetikèc katìyeic enìc

antikeimènou ìtan anaparÐstantai sto epÐpedo sundèontai mèsw enìc proboli-

koÔ metasqhmatismoÔ. H austhr  majhmatik  diatÔpwsh sunep¸c tou para-

pˆnw erwt matoc aforˆ to pl joc twn idiot twn pou paramènoun ametˆblhtèc

kˆtw apì probolikoÔc metasqhmatismoÔc.

H prosèggish Klein thc gewmetrÐac  tan h melèth analloÐwtwn posot -

twn kˆtw apì sugkekrimènec omˆdec metasqhmatism¸n.

An uiojet sei kaneÐc aut  thn prosèggish thc gewmetrÐac, to pr¸to zh-

toÔmeno eÐnai o kajorismìc thc omˆdac metasqhmatism¸n.

89
13.2 H Omˆda GLn twn Genik¸n Grammik¸n Metasqh-

matism¸n

Sthn perÐptwsh thc probolik c gewmetrÐac, eˆn V eÐnai ènac pragmatikìc

(qwrÐc blˆbh thc genikìthtac) dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆsta-

shc dimV = n, kai eˆn me P (V ) sumbolÐsoume ton antÐstoiqo probolikì

q¸ro autoÔ (dimP (V ) = n − 1), tìte ènac probolikìc metasqhmatismìc

τ : P (V ) → P (V ) orÐzetai mèsw enìc antistrèyimou grammikoÔ metasqhma-

tismoÔ T : V → V (bl. Orismì 4.1.2).

GnwrÐzoume apì th grammik  ˆlgebra pwc dojèntoc enìc pragmatikoÔ dia-

nusmatikoÔ q¸rou V dimV = n, to sÔnolo ìlwn

peperasmènhc diˆstashc

twn grammik¸n apeikonÐsewn L(V ) := {f : V → V |f grammik  apeikìnish }

apoteleÐ epÐshc dianusmatikì q¸ro me s¸ma Ðdio me to s¸ma tou V (en pro-

keimènw wc s¸ma jewroÔme to s¸ma twn pragmatik¸n arijm¸n). Oi prˆxeic

ston L(V ) orÐzontai me ton profan  trìpo: o bajmwtìc pollaplasiasmìc

orÐzetai wc

(λf )(v) := λ[f (v)],

ìpou f ∈ L(V ), v ∈ V kai λ ∈ R, kai to ˆjroisma orÐzetai wc

(f + g)(v) := f (v) + g(v),

ìpou f, g ∈ L(V ) kai v ∈V. An dimV = n, tìte dimL(V ) = n2 .

EpÐshc apì th grammik  ˆlgebra gnwrÐzoume kai ta ex c: an V pragma-

tikìc dianusmatikìc q¸roc diˆstashc n, tìte isqÔei o isomorfismìc V ∼

= Rn
(je¸rhma 3.1.1). Me thn epilog  bˆsewn ston V , kˆje grammik  apeikìnish
f : V → V mporeÐ na anaparastajeÐ me ènan n×n pragmatikì tetragwnikì pÐ-
naka. SumbolÐzoume me Mn (R) to sÔnolo twn n × n tetragwnik¸n pinˆkwn me

pragmatikˆ stoiqeÐa. To sÔnolo Mn (R) apoteleÐ epÐshc dianusmatikì q¸ro

me s¸ma to s¸ma twn pragmatik¸n arijm¸n kai prˆxeic ton pollaplasiasmì

pragmatikoÔ arijmoÔ · pÐnaka (wc bajmwtì pollaplasiasmì) kai th gnwst 

prìsjesh pinˆkwn. ApodeiknÔetai eÔkola pwc ( dimV = n) oi pragmatikoÐ

dianusmatikoÐ q¸roi L(V ) kai Mn (R) eÐnai isìmorfoi:

L(V ) ∼
= L(Rn ) ∼
= Mn (R).

'Enac antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc T :V →V eÐnai to Ðdio

prˆgma me ènan isomorfismì. Eˆn V pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc diˆsta-

shc n ìpwc parapˆnw, sumbolÐzoume me LI (V ) to sÔnolo ìlwn twn antistrèyi-

mwn grammik¸n apeikonÐsewn (dhlad  isomorfism¸n) LI (V ) := {T : V → V |T

90
isomorfismìc }. ApodeiknÔetai eÔkola pwc to sÔnolo LI (V ) apoteleÐ (mh-

Abelian ) omˆda me prˆxh th sÔnjesh twn antistrèyimwn grammik¸n apeiko-

nÐsewn (isomorfism¸n).

Eˆn epilèxoume bˆseic ston V, tìte oi antistrèyimoi grammikoÐ metasqh-

matismoÐ anaparÐstantai me antistrèyimouc tetragwnikoÔc n×n pragmatikoÔc

pÐnakec. 'Enac tetragwnikìc pragmatikìc pÐnakac eÐnai antistrèyimoc eˆn kai

mìno eˆn èqei mh-mhdenik  orÐzousa . SumbolÐzoume me

GLn (R) := {A ∈ Mn (R)|det(A) 6= 0}

to sÔnolo twn antistrèyimwn (dhlad  me mh-mhdenik  orÐzousa) n×n prag-

matik¸n tetragwnik¸n pinˆkwn. Profan¸c GLn (R) ⊂ Mn (R). Me bˆsh tic

idiìthtec twn orizous¸n, eÔkola diapist¸nei kˆpoioc pwc to sÔnolo GLn (R)
apoteleÐ (mh-Abelian ) omˆda me prˆxh ton pollaplasiamì twn pinˆkwn.

ApodeiknÔetai epÐshc pwc oi omˆdec LI (V ) kai GLn (R) eÐnai isìmorfec

LI (V ) ' GLn (R) (dimV = n). H ènnoia tou isomorfismoÔ metaxÔ twn omˆ-

dwn eÐnai kˆpwc diaforetik  apì thn ènnoia tou isomorfismoÔ metaxÔ dianu-

smatik¸n q¸rwn. UpenjumÐzoume pwc an (G, ◦) kai (H, •) eÐnai dÔo omˆdec me
eswterikèc prˆxeic ◦ kai •, mia apeikìnish f : G → H lègetai omomorfismìc

eˆn h f diathreÐ tic prˆxeic twn omˆdwn, dhlad  eˆn isqÔei to ex c:

f (g1 ◦ g2 ) = f (g1 ) • f (g2 )

ìpou g1 , g2 ∈ G kai f (g1 ), f (g2 ) ∈ H . 'Enac omomorfismìc pou eÐnai epiplèon

1-1 kai epÐ onomˆzetai isomorfismìc.

ShmeÐwsh 1: O dianusmatikìc q¸roc Mn (R) efodiasmènoc epiplèon me

thn eswterik  prˆxh tou pollaplasiasmoÔ twn pinˆkwn apoteleÐ (grammik )

ˆlgebra.

Orismìc 1. 'Estw F tuqaÐo s¸ma. To sÔnolo ìlwn twn antistrèyimwn

grammik¸n metasqhmatism¸n (dhlad  isomorfism¸n) T : Fn → Fn apoteleÐ

thn omˆda GLn (F) twn genik¸n grammik¸n metasqhmatism¸n (General Linear

group). H eswterik  prˆxh thc omˆdac eÐnai h sÔnjesh apeikonÐsewn. Me

bˆsh ta ìsa ekjèsame parapˆnw gia thn perÐptwsh F = R, h omˆda GLn (F)

mporeÐ na tautisteÐ me thn omˆda twn antistrèyimwn (dhlad  me mh-mhdenik 

orÐzousa) n×n tetragwnik¸n pinˆkwn me stoiqeÐa apì to s¸ma F kai esw-

terik  prˆxh to gnwstì pollaplasiasmì twn pinˆkwn.

91
 Ac epanalˆboume ton skopì mac: jèloume na orÐsoume to sÔnolo twn

probolik¸n metasqhmatism¸n, oi opoÐoi ìpwc eÐdame prokÔptoun apì touc an-

tistrèyimouc grammikoÔc metasqhmatismoÔc, dhlad  apì thn omˆda GLn (R).

Ja doÔme pwc to sÔnolo twn probolik¸n metasqhmatism¸n apoteleÐ epÐshc

omˆda h opoÐa prokÔptei apì thn omˆda GLn (R). Prin ìmwc apì autì, qreia-

zìmaste orismèna stoiqeÐa apì th jewrÐa omˆdwn.

13.3 StoiqeÐa JewrÐac Omˆdwn

'Estw (G, ∗) pollaplasiastik  omˆda, dhlad  thn prˆxh ∗ thc G ja th

lème pollaplasiasmì (qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzetai me to gnwstì polla-

plasiasmì, en¸ to oudètero stoiqeÐo thc prˆxhc ja to lème sumbolikˆ monˆda

kai ta summetrikˆ stoiqeÐa ja ta sumbolÐzoume me to sÔmbolo tou antÐstro-

fou). 'Ena uposÔnolo N ⊂ G lègetai upoomˆda eˆn apoteleÐ to Ðdio mia omˆda
me thn Ðdia prˆxh ∗ ìpwc aut  thc G. Ousiastikˆ autì shmaÐnei pwc to N

eÐnai kleistì wc proc thn prˆxh aut , dhlad  n1 ∗n2 ∈ N gia kˆje n1 , n2 ∈ N .

ApodeiknÔetai ìti to uposÔnolo N ⊂ G apoteleÐ upoomˆda thc omˆdac G eˆn

kai mìno eˆn to N perièqei to oudètero stoiqeÐo e = 1 thc prˆxhc ∗ kaj¸c

kai ta summetrikˆ ìlwn twn stoiqeÐwn tou, dhlad  eˆn e = 1 ∈ N kai eˆn

∀n ∈ N , to sumetrikì n−1 ∈ N .

Sthn omˆda (G, ∗) orÐzoume mia sqèsh isodunamÐac ∼ pou lègetai suzugÐa,
wc ex c:

g1 ∼ g2 ⇔ ∃x ∈ G|g1 = xg2 x−1 .

Mia upoomˆda N thc omˆdac G ja lègetai kanonik  upoomˆda kai ja
sumbolÐzetai N C G, eˆn isqÔei to ex c: ∀n ∈ N kai ∀g ∈ G isqÔei ìti

g ∗ n ∗ g −1 ∈ N , dhlad  me ˆlla lìgia mia upoomˆda eÐnai kanonik  eˆn kai

mìno eˆn perilambˆnei ìla ta suzug  stoiqeÐa twn stoiqeÐwn thc.

ShmeÐwsh 1: Stic Abelianèc omˆdec, kˆje upoomˆda eÐnai kanonik  diìti

g ∗ n ∗ g −1 = g ∗ g −1 ∗ n = 1 ∗ n = n ∈ N .

'Estw N upoomˆda (ìqi kat' anˆgkh kanonik ) thc omˆdac G. OrÐzoume

thn ex c apeikìnish

N × G → G, (n, g) 7→ n ∗ g
pou lègetai pollaplasiasmìc apì aristerˆ me thn N. (Epeid  genikˆ oi omˆdec

den eÐnai Abelianèc, èqei shmasÐa apì poiˆ meriˆ, dexiˆ   aristerˆ, pollapla-

siˆzoume).

92
 Gia kˆje stoiqeÐo g ∈ G, orÐzoume to uposÔnolo Gg := {x ∈ G|x =

g ∗ y, ∀y ∈ G} pou lègetai (dexiˆ) troqiˆ tou g . Dhlad  h dexiˆ troqiˆ enìc

stoiqeÐou g ∈ G eÐnai to uposÔnolo Gg ⊂ G pou prokÔptei an pollaplasiˆ-

soume to g apì dexiˆ me ìla ta stoiqeÐa tou G.

Eˆn N mia upoomˆda thcG, tìte oi troqièc twn stoiqeÐwn thc N lè-
gontai (aristerˆ) sunsÔnola ( cosets) thc N sthn G. Sunep¸c dÔo stoiqeÐa
g1 , g2 ∈ G ja an koun sto Ðdio (aristerì) sunsÔnolo thc N sthn G eˆn kai
mìno eˆn g2 = n ∗ g1 gia kˆpoio stoiqeÐo n ∈ N , dhlad  isodÔnama eˆn to

g2 ∗ g1−1 ∈ N . H ènnoia tou sunsunìlou apodeiknÔetai pwc orÐzei mia deÔ-

terh sqèsh isodunamÐac sthn omˆda G (diaforetik  thc suzugÐac pou eÐdame

pio pˆnw) pou lègetai aristerì sunsÔnolo Gthc apì thn N : dÔo
upoomˆda

stoiqeÐa ja eÐnai isodÔnama eˆn an koun sto Ðdio (aristerì) sunsÔnolo. Oi

klˆseic isodunamÐac eÐnai ta aristerˆ sunsÔnola en¸ to sÔnolo phlÐko aut c

thc sqèshc isodunamÐac ja to sumbolÐzoume me G/N .

IsqÔei to parakˆtw basikì je¸rhma sth jewrÐa omˆdwn (to dÐdoume qw-

rÐc apìdeixh, o anagn¸sthc mporeÐ na koitˆxei gia thn apìdeixh se èna kalì

biblÐo ˆlgebrac, lìgou qˆrin ston pr¸to tìmo thc 'Algebrac twn Bourbaki  
sto biblÐo 'Algebrac twn MacLane-Birkhoff ):

Je¸rhma 1. To sÔnolo phlÐko G/N apoteleÐ nèa omˆda eˆn kai mìno eˆn

to N eÐnai kanonik  upoomˆda thc omˆdac G.

H epagìmenh prˆxh (pou ja th sumbolÐzoume epÐshc ∗) sthn omˆda G/N

orÐzetai wc ex c: eˆn A, B ∈ G/N , dhlad  A = N ∗ a, kai B = N ∗ b oi

troqièc kˆpoiwn stoiqeÐwn a, b ∈ N , tìte A ∗ B := N ∗ (a ∗ b), dhlad  to A ∗ B

eÐnai to stoiqeÐo pou antistoiqeÐ sthn troqiˆ tou a ∗ b, dhlad  h apeikìnish

p : G → G/N me g 7→ N ∗ g èqei pur na to N kai eÐnai epÐ.

13.4 H Omˆda twn Probolik¸n Metasqhmatism¸n P GLn

Sthn omˆda GLn (R) jewroÔme to uposÔnolo λI , ìpou λ ∈ R∗ kai I o

monadiaÐoc n × n pÐnakac (dhlad  Iij = δij , ìpou δij to gnwstì dèlta tou

Kronecker, me i, j = 1, 2, ..., n). Dhlad  λI eÐnai to sÔnolo ìlwn twn mh-

mhdenik¸n bajmwt¸n pollaplasÐwn tou monadiaÐou pÐnaka, isodÔnama to λI

eÐnai to sÔnolo twn mh-mhdenik¸n diag¸niwn n×n pragmatik¸n pinˆkwn.

EÔkola diapist¸nei kˆpoioc pwc to sÔnolo λI apoteleÐ upoomˆda thc

GLn (R), (diìti to ginìmeno diag¸niwn pinˆkwn eÐnai epÐshc diag¸nioc pÐnakac,

93
dhlad  to sÔnolo λI eÐnai kleistì wc proc thn prˆxh tou gnwstoÔ pollapla-

siasmoÔ twn pinˆkwn), kai mˆlista kanonik  upoomˆda, dhlad  λI C GLn (R).

T¸ra apì ton orismì twn probolik¸n metasqhmatism¸n mèsw antistre-

pt¸n grammik¸n metasqhmatism¸n (bl. Orismì 4.1.1), prokÔptei ˆmesa h

ShmeÐwsh 4.1.1 pou lèei ìti dÔo antistrèyimoi grammikoÐ metasqhmatismoÐ pou

o ènac eÐnai to bajmwtì pollaplˆsio tou ˆllou orÐzoun ton Ðdio probolikì

metasqhmatismì. Sunep¸c oi probolikoÐ metasqhmatismoÐ prokÔptoun wc to

phlÐko GLn (R)/λI , to opoÐo phlÐko, me bˆsh to je¸rhma 13.3.1 parapˆnw

apoteleÐ nèa omˆda diìti λI C GLn (R). 'Eqoume loipìn ton ex c orismì:

Orismìc 1. H probolik  genik  grammik  omˆda P GLn (R) (Projective

General Linear group), eÐnai h omˆda phlÐko thc omˆdac twn genik¸n grammi-

k¸n metasqhmatism¸n dia thn kanonik  upoomˆda twn mh-mhdenik¸n bajmwt¸n

pollaplasÐwn tou monadiaÐou pÐnaka, dhlad 

GLn (R)
P GLn (R) = .
λI
Orismìc 2. 'Estw Ω kˆpoio mh-kenì sÔnolo. SumbolÐzoume me Sym(Ω)
to sÔnolo ìlwn twn apeikonÐsewn 1-1 kai epÐ apì to Ω ston eautì tou, dhlad 
Sym(Ω) := {ω : Ω → Ω|ω apeikìnish 1-1 kai epÐ }.

To sÔnolo Sym(Ω) apoteleÐ omˆda me prˆxh th sÔnjesh twn apeikonÐ-

sewn, oudètero stoiqeÐo eÐnai h tautotik  apeikìnish (kˆje stoiqeÐo antistoi-

qeÐ ston eautì tou) en¸ to summetrikì kˆje stoiqeÐou eÐnai h antÐstrofh

apeikìnish (h opoÐa upˆrqei diìti oi apeikonÐseic eÐnai 1-1 kai epÐ).

Orismìc 3. Mia drˆsh miac omˆdac G se èna sÔnolo Ω eÐnai ènac omo-

morfismìc omˆdwn f : G → Sym(Ω).

H probolik  grammik  omˆda P GLn (R) dra tìso ston probolikì q¸ro
n
P (R ) ìso kai sto q¸ro twn (probolik¸n) eujei¸n tou P (Rn ) klp. SÔmfw-

na me thn prosèggish Klein thc gewmetrÐac loipìn,

h (pragmatik ) probolik  gewmetrÐa sunÐstatai sth melèth twn posot -

twn pou paramènoun analloÐwtec kˆtw apì th drˆsh thc omˆdac P GLn (R).

ShmeÐwsh 1: Ta parapˆnw isqÔoun kai gia tuqaÐo s¸ma F.

94
13.5 H omˆda twn probolik¸n metasqhmatism¸n thc

eujeÐac kai OmoparallhlikoÐ MetasqhmatismoÐ

Ja melet soume thn aploÔsterh perÐptwsh thc pragmatik c probolik c

eujeÐacP (R2 ) kai th drˆsh pˆnw se aut n thc omˆdac twn probolik¸n meta-

sqhmatism¸n P GL2 (R).

Se omogeneÐc suntetagmènec h drˆsh perigrˆfetai wc ex c: (λ0 , λ1 ) 7→

2
(aλ0 + bλ1 , cλ0 + dλ1 ) Eˆn jewr soume ta dianÔsmata tou R wc dianÔsmata

grammèc (dhlad  pÐnakec 1 × 2), tìte h parapˆnw drˆsh grˆfetai me morf 

pinˆkwn wc ex c (h omˆda dra apì dexiˆ sta dianÔsmata grammèc):

 
a c
(λ0 , λ1 ) 7→ (λ0 , λ1 ) = (aλ0 + bλ1 , cλ0 + dλ1 ).
b d
Apì to je¸rhma 4.2.1 gnwrÐzoume pwc kˆje triˆda diaforetik¸n shmeÐwn

thc probolik c eujeÐac mporeÐ mèsw katˆllhlou probolikoÔ metasqhmatismoÔ

na apeikonisjeÐ se opoiad pote ˆllh triˆda shmeÐwn. Sunep¸c den upˆrqei

trìpoc na diakrÐnoume zeÔgh   triˆdec shmeÐwn. MporoÔme ìmwc na diakrÐ-

noume tetrˆdec diaforetik¸n shmeÐwn mèsw miac analloÐwthc posìthtac pou

lègetai staurwtì phlÐko ( cross-ratio):

Orismìc 1. 'Estw r0 , r1 , r2 , r3 mia tetrˆda diaforetik¸n shmeÐwn thc pro-

2
bolik c eujeÐac P (R ) me omogeneÐc suntetagmènec ri = (xi , yi ), i = 0, 1, 2, 3.
To staurwtì phlÐko orÐzetai wc ex c:

(x0 y2 − x2 y0 )(x1 y3 − x3 y1 )
(r0 r1 ; r2 r3 ) := .
(x0 y3 − x3 y0 )(x1 y2 − x2 y1 )
ShmeÐwsh 1: Allag  tou antiproswpeutikoÔ dianÔsmatoc af nei thn pa-

rapˆnw èkfrash ametˆblhth, ˆra eÐnai kalˆ orismènh.

Prìtash 1. To staurwtì phlÐko eÐnai analloÐwto kˆtw apì probolikoÔc

metasqhmatismoÔc.

Apìdeixh: Sta shmeÐa ri = (xi , yi ), i = 0, 1, 2, 3, efarmìzoume ènan

probolikì metasqhmatismì

 
a c
(xi , y1 ) 7→ (x0i , yi0 ) = (xi , yi ) = (axi + byi , cxi + dyi ).
b d
Apì kˆje parènjesh tou orismoÔ tou staurwtoÔ phlÐkou prokÔptei ènac

parˆgontac (ad − bc) (pou eÐnai h orÐzousa tou pÐnaka metasqhmatismoÔ), gia

95
parˆdeigma upologÐzoume ton parˆgonta

x00 y20 −x02 y00 = (ax0 +by0 )(cx2 +dy2 )−(ax2 +by2 )(cx0 +dy0 ) = (ad−bc)(x0 y2 −x2 y0 )

'Oloi autoÐ oi parˆgontec thc orÐzousac aplopoioÔntai opìte h arqik  èkfra-

sh tou staurwtoÔ phlÐkou paramènei analloÐwth. 

Gia mia bajÔterh katanìhsh tou staurwtoÔ phlÐkou mporoÔme na qrhsi-

mopoi soume thn prosèggish Klein gia na aplopoi soume th gewmetrÐa. Jew-

roÔme thn upoomˆda thc P GL2 (R) pou af nei èna shmeÐo, èstw r0 = (x0 , y0 ),

ametˆblhto, dhlad  sqhmatikˆ jèloume na isqÔei r0 A = r0 . ParathroÔme

pwc an to shmeÐo autì èqei omogeneÐc suntetagmènec r0 = (0, 1), h parapˆnw

apaÐthsh ikanopoieÐtai gia kˆje pÐnaka A ∈ GL2 (R) thc morf c

 
∗ ∗
A=
0 ∗

dhlad  gia pÐnakec me b = 0 kai ad−bc 6= 0, ìpou a, b, c, d ∈ R. Pio analutikˆ

ja èqoume
 
a c
(0, 1) = (0, d)
0 d
pou sthn probolik  eujeÐa antistoiqeÐ sto Ðdio shmeÐo diìti oi omogeneÐc sun-

tetagmènec diafèroun katˆ èna bajmwtì pollaplˆsio (0, 1) ∼ (0, d) = d(0, 1).

'Estw t¸ra kˆpoio tuqaÐo shmeÐo thc (pragmatik c) probolik c eujeÐac

me omogeneÐc suntetagmènec r = (x, y). Efarmìzoume sto shmeÐo autì èna

metasqhmatismì thc parapˆnw morf c

 
0 0 a c
(x, y) 7→ (x , y ) = (x, y)
0 d

dhlad  analutikˆ

x 7→ x0 = ax
kai

y 7→ y 0 = cx + dy
An exairèsoume to shmeÐo r0 = (0, 1), mporoÔme na metaboÔme se anomogeneÐc

suntetagmènec, èstw q := x/y , opìte

cx + dy c d
q 0 = x0 /y 0 = = + q = C + Dq
ax a a

96
ìpou jèsame C := c/a kai D := d/a. Me th qr sh loipìn anomogen¸n sun-

tetagmènwn, katal xame sunep¸c sth drˆsh thc legìmenhc omoparallhlik c

omˆdac metasqhmatism¸n

q 7→ q 0 = Dq + C

To staurwtì phlÐko eÐnai sunep¸c mia analloÐwth posìthta twn tri¸n

shmeÐwn r1 , r2 , r 3 kˆtw apì th drˆsh aut c thc omˆdac. An loipìn ston

orismì tou staurwtoÔ phlÐkou parapˆnw antikatast soume tic timèc r0 =

(x0 , y0 ) = (0, 1) ja pˆroume ìti

q3 − q1
(r0 r1 ; r2 r3 ) :=
q2 − q1
ìpou jèsame qi := xi /yi , me i = 1, 2, 3, oi antÐstoiqec anomogeneÐc suntetag-

mènec. An gia aplopoÐhsh tou sumbolismoÔ xeqˆsoume pwc h parapˆnw eujeÐa

eÐnai probolik  eujeÐa kai doÔme ta shmeÐa ri := xi ∈ R, tìte ja pˆroume pwc

x3 − x1
(x0 x1 ; x2 x3 ) :=
x2 − x1
pou eÐnai h arnhtik  tim  tou lìgou ston opoÐo diaireÐ to shmeÐo x1 to eujÔ-

grammo tm ma x2 x3 .

H omoparallhlik  gewmetrÐa thc eujeÐac eÐnai h melèth twn posot twn

pou paramènoun analloÐwtec kˆtw apì th drˆsh thc omoparallhlik c omˆdac

metasqhmatism¸n thc morf c x 7→ x0 = ax + b. Den upˆrqei h ènnoia thc

apìstashc metaxÔ dÔo shmeÐwn allˆ mporoÔme na poÔme gia parˆdeigma poio

eÐnai to mèso tou eujÔgrammou tm matoc x2 x3 parapˆnw: eÐnai to shmeÐo x1

gia to opoÐo isqÔei ìti x3 − x1 = x1 − x2 , dhlad  to shmeÐo gia to opoÐo isqÔei

(x0 x1 ; x2 x3 ) = −1

Sthn probolik  eujeÐa, h parapˆnw eÐnai mia idiaÐterh diˆtaxh shmeÐwn pou

lègontai shmeÐa armonikˆ qwrismèna:

Orismìc 2. 'Ena sÔnolo tessˆrwn shmeÐwn thc pragmatik c probolik c

eujeÐac lègetai armonikì sÔnolo eˆn to staurwtì touc phlÐko eÐnai Ðso me −1.

H ènnoia tou armonikoÔ sunìlou qarakthrÐzei thn pragmatik  probolik 

eujeÐa ìpwc deÐqnei to parakˆtw je¸rhma:

Je¸rhma 1. 'Estw τ : P (R2 ) → P (R2 ) mia apeikìnish 1-1 kai epÐ (amfei-
kìnish) pou apeikonÐzei ta armonikˆ sÔnola se epÐshc armonikˆ sÔnola. Tìte

97
h τ eÐnai probolikìc metasqhmatismìc.

Apìdeixh: JewroÔme ta shmeÐa x0 , x1 kai x2 me antiproswpeutikˆ dia-

nÔsmata (0, 1), (1, 0) kai (1, 1) antÐstoiqa. Apì to je¸rhma 4.2.1 gnwrÐzou-

me ìti upˆrqei monadikìc probolikìc metasqhmatismìc τ pou antistoiqeÐ ta

xi 7→ τ (xi ), me i = 0, 1, 2. QwrÐc blˆbh thc genikìthtac mporoÔme na upojè-

soume ìti o τ af nei autˆ ta shmeÐa ametˆblhta opìte tìte arkeÐ na deÐxoume

ìti τ =1 (h tautotik  apeikìnish).

QrhsimopoioÔme anomogeneÐc suntetagmènec, afoÔ τ (0, 1) = (0, 1), o τ

orÐzei mia amfeikìnish apì to R ston eautì tou me τ (0) = 0 kai τ (1) = 1.
Apì ton orismì 13.5.2 tou armonikoÔ sunìlou paÐrnoume

1
(x0 x1 ; x2 x3 ) = −1 ⇔ x1 = (x2 + x3 )
2
Sunep¸c
1
(x0 x; x 0) = −1
2
opìte afoÔ o τ apeikonÐzei armonikˆ sÔnola se epÐshc armonikˆ sÔnola ja

èqoume
1
(x τ ( x); τ (x) 0) = −1
2
kai sunep¸c
1 1
τ ( x) = τ (x)
2 2
Anˆloga ja èqoume
1
(x0 (x + y); x y) = −1
2
opìte
1
(x0 τ ( (x + y)); τ (x) τ (y)) = −1.
2
1 1
Sunep¸c τ ( 2 (x + y)) = 2 (τ (x) + τ (y)) opìte apì thn parapˆnw sqèsh ja

pˆroume

τ (x + y) = τ (x) + τ (y).
'Epetai eÔkola ìti τ (x) = xτ (1) = x1 = x gia kˆje rhtì arijmì x.

JewroÔme t¸ra thn posìthta

(1 − x)(x2 + x)
(x − x; 1 x2 ) = = −1
(x2 − x)(1 + x)

98
AfoÔ apì thn parapˆnw sqèsh prokÔptei ìti τ (−x) = −τ (x) kai o τ diathreÐ

ta armonikˆ sÔnola, tìte

(τ (x) − τ (x); 1 τ (x2 )) = −1

opìte τ (x2 ) = τ (x)2 . Dhlad  o τ apeikonÐzei jetikoÔc pragmatikoÔc arij-

moÔc se jetikoÔc kai afoÔ epÐshc isqÔei ìti τ (x − y) = τ (x) − τ (y), tìte o τ
diathreÐ kai th diˆtaxh twn pragmatik¸n arijm¸n.

Tìte ìmwc upojètoume ìti x kˆpoioc ˆrrhtoc arijmìc kai τ (x) > x. Upˆr-
qei rhtìc q metaxÔ touc. 'Omwc tìte q > x opìte q = τ (q) > τ (x) pou eÐnai

ˆtopo, sunep¸c h τ eÐnai h tautotik  apeikìnish gia ìlouc touc pragmatikoÔc

arijmoÔc. 

Apì ta parapˆnw katalabaÐnei kaneÐc pwc stouc pragmatikoÔc arijmoÔc,

h ènnoia tou armonikoÔ sunìlou eÐnai to mìno pou apaiteÐtai gia na orisjeÐ h

omˆda twn probolik¸n metasqhmatism¸n kai kat' epèktash, uiojet¸ntac thn

prosèggish Klein, thn probolik  gewmetrÐa thc pragmatik c probolik c eu-

jeÐac.

ShmeÐwsh 1: EÐdame pwc oi probolikoÐ metasqhmatismoÐ thc eujeÐac ousia-

stikˆ eÐnai oi omoparallhlikoÐ metasqhmatismoÐ thc morf c x 7→ x0 = ax + b.

EÔkola katalabaÐnei kaneÐc pwc epeid  profan¸c GL1 (R) = R, se megalÔ-
èstw V pragmatikìc dianusmatikìc q¸roc
terec diastˆseic isqÔei to ex c:

me dimV = n, V ∼= Rn . Tìte dimP (V ) = n − 1. H omˆda twn pro-

opìte
n
bolik¸n metasqhmatism¸n P GLn (R) tou probolikoÔ q¸rou P (V ) = P (R )

diˆstashc (n − 1) prokÔptei ìpwc eÐdame sthn arq  apì to sÔnolo (omˆda)

phlÐko GLn (R)/λI . Mia deÔterh perigraf  loipìn thc omˆdac twn probo-

lik¸n metasqhmatism¸n P GLn (R) tou probolikoÔ q¸rou diˆstashc (n − 1)

eÐnai pwc aut  apoteleÐtai apì thn omˆda twn omoparallhlik¸n metasqhmati-

sm¸n h opoÐa, genikeÔontac autˆ pou eÐdame sthn perÐptwsh thc probolik c

eujeÐac, apoteleÐtai apì thn omˆda twn genik¸n grammik¸n metasqhmatism¸n

GLn−1 (R) mazÐ me tic metatopÐseic pou eÐnai èna epiplèon antÐgrafo tou Rn−1 .

99
14 Optik  kai Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac

Ja melet soume wc efarmogèc dÔo gewmetrÐec pou orÐzontai apì dÔo sug-

kekrimènec omˆdec metasqhmatism¸n pou èqoun megˆlh praktik  shmasÐa.

14.1 Optik  Gauss

H pr¸th eÐnai h grammik  anˆlush optik¸n susthmˆtwn me ènan ˆxona

summetrÐac pou lègetai optik  Gauss. Oi pio gnwstèc diatˆxeic ìpwc ta

thleskìpia, ta mikroskìpia, prˆgmati èqoun ènan ˆxona summetrÐac. An jew-

r soume pwc o ˆxonac summetrÐac eÐnai o ˆxonac x0 x sto fusikì q¸ro R3

(efodiasmènoc me èna Kartesianì SÔsthma Suntetagmènwn), tìte to optikì

sÔsthma apeikonÐzei aktÐnec fwtìc tou epipèdou xy se aktÐnec fwtìc sto Ðdio

epÐpedo.

JewroÔme to epÐpedo xy emfuteumèno mèsa sto probolikì epÐpedo P (R3 )

me omogeneÐc suntetagmènec (x0 , x1 , x2 ) ètsi ¸ste x = x1 /x0 kai y = x2 /x0
na eÐnai oi anomogeneÐc suntetagmènec.

Orismìc 1. To sÔnolo ìlwn twn antistrèyimwn grammik¸n metasqhmati-

sm¸n T : F → Fn
n
me det(T ) = +1 apoteleÐ omˆda pou sumbolÐzetai SLn (F)
kai lègetai eidik  grammik  omˆda ( special linear group).

H optik  tou Gauss eÐnai h melèth twn analloÐwtwn posot twn kˆtw apì

th drˆsh thc omˆdacSL2 (R) sto pragmatikì probolikì epÐpedo P (R3 ) pou

dÐdetai apì th sqèsh

(x0 , x1 , x2 ) 7→ (ax0 + bx1 , cx0 + dx1 , x2 )

To stoiqeÐo thc omˆdac SL2 (R) eÐnai o pÐnakac

 
a b
T =
c d
ìpou det(T ) = ad − bc = 1. H omˆda SL2 (R) eÐnai upoomˆda thc omˆdac
P GL3 (R) (omˆda twn probolik¸n metasqhmatism¸n tou probolikoÔ epipèdou
P (R3 )). Ta stoiqeÐa (pÐnakec) thc omˆdac SL2 (R) metatÐjentai me tic anaklˆ-
0
seic ston x x ˆxona, kˆti pou eÐnai aparaÐthto gia na anaparistoÔn sust mata
0
(optikèc diatˆxeic) gia ta opoÐa o ˆxonac x x eÐnai ˆxonac summetrÐac miac kai

peristrof  katˆ gwnÐa π (se aktÐnia) gÔrw apì autìn ton ˆxona dÐdei thn

anˆklash sto epÐpedo xy . H fusik  emperièqetai sthn apaÐthsh h orÐzousa

twn pinˆkwn na eÐnai Ðsh me +1.

100
 H omˆda SL2 (R) dra sta shmeÐa tou probolikoÔ epipèdou P (R3 ) kaj¸c

kai sto duðkì epÐpedo twn eujei¸n. 'Ena optikì sÔsthma (optik  diˆtaxh)

antistoiqeÐ se ènan pÐnaka T ∈ SL2 (R). H drˆsh tou stic eujeÐec antistoiqeÐ

me èna metasqhmatismì aktÐnwn fwtìc se aktÐnec fwtìc. H drˆsh tou sta

shmeÐa tou epipèdou eÐnai na parˆgei to eÐdwlo enìc shmeÐou.

JewroÔme thn epÐdrash thc optik c diˆtaxhc se aktÐnec fwtìc parˆllhlec

ston ˆxona x0 x. Autèc tèmnontai sto probolikì epÐpedo sto shmeÐo (0, 1, 0). H

eikìna touc kˆtw apì th drˆsh tou T sunÐstatai apì tic aktÐnec pou dièrqon-
tai apì to shmeÐoT (0, 1, 0) = (b, d, 0)   me qr sh anomogen¸n suntetagmènwn
x = d/b kai y = 0. H apìstash x = d/b eÐnai h estiak  apìstash thc optik c
diˆtaxhc.

H x-suntetagmènh enìc shmeÐou, upì thn epÐdrash tou T , metasqhmatÐzetai

sÔmfwna me th sqèsh
dx + c
x 7→
bx + a
pou eÐnai ènac probolikìc metasqhmatismìc. Sunep¸c, apì thn Prìtash

13.5.1, to staurwtì phlÐko tessˆrwn shmeÐwn ston ˆxona x0 x eÐnai to Ðdio

me autì twn eikìnwn touc kˆtw apì thn epÐdrash thc optik c diˆtaxhc.

Wc efarmog  tou parapˆnw, jewroÔme èna leptì summetrikì fakì pou

brÐsketai sthn arq  O tou sust matoc suntetagmènwn me estiakì m koc f.

Apì ton orismì tou estiakoÔ m kouc, to stoiqeÐo T ∈ SL2 (R) pou perigrˆ-
fei thn optik  diˆtaxh èqei thn idiìthtaT (∞) = f . Apì th summetrÐa thc
−1
diˆtaxhc, prokÔptei ìti T (∞) = −f kai epiplèon T (0) = 0. Eˆn to eÐdwlo
enìc shmeÐou pou brÐsketai se apìstash u aristerˆ tou fakoÔ brÐsketai se

kˆpoio shmeÐo se apìstash v sta dexiˆ tou fakoÔ, tìte T (u) = v . T¸ra apì

thn analloiìthta tou staurwtoÔ phlÐkou kˆtw apì probolikoÔc metasqhma-

tismoÔc, prokÔptei ìti

(∞ − f ; 0 − u) = (T (∞) T (−f ); T (0) T (−u)) = (f ∞; 0 v)

Sunep¸c apì ton orismì 13.5.1 tou staurwtoÔ phlÐkou prokÔptei ìti

−u + f 0−f
= ,
f v−f
dhlad 
1 1 1
+ = ,
u v f
pou den eÐnai ˆllh apì th gnwst  sqèsh thc optik c.

101
14.2 Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac

Sthn Eidik  JewrÐa Sqetikìthtac ( A. Einstein 1905), jewroÔme ton (epÐ-

pedo) qwrìqrono tessˆrwn diastˆsewn wc to dianusmatikì q¸ro R4 me sun-

tetagmènec (x1 , x2 , x3 , t), efodiasmèno me thn ex c tetragwnik  morf 

Q(v) = x21 + x22 + x23 − c2 t2

pou eÐnai gnwst  sth fusik  wc metrik  Minkowski (h stajerˆ c eÐnai h ta-

qÔthta tou fwtìc, pou apoteleÐ peiramatikì dedomèno).

Orismìc 1. H omˆda twn (anomogen¸n) metasqhmatism¸n Lorentz eÐnai

4 4
h omˆda twn metasqhmatism¸n T :R →R thc morf c v→
7 Av + u, ìpou
A : R4 → R4 eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc pou diathreÐ analloÐwth

th metrik  Minkowski, dhlad  isqÔei ìti Q(Av) = Q(v), ∀v ∈ R4 kai gia

4
kˆpoio u ∈ R .

Apì gewmetrik c skopiˆc, h eidik  jewrÐa sqetikìthtac eÐnai h melèth

twn analloÐwtwn posot twn kˆtw apì th drˆsh thc omˆdac Lorentz.

Mia analloÐwth posìthta eÐnai arketˆ profan c. Eˆn v 1 , v2 ∈ R 4 , tìte

Q(v1 − v2 ) = Q[A(v1 − v2 )] = Q[(Av1 + u) − (Av2 + u)], sunep¸c h posìth-

ta Q(v1 − v2 ) apoteleÐ mia analloÐwth posìthta enìc zeÔgouc diaforetik¸n
4
shmeÐwn tou R .

Eˆn exeidikeÔsoume th melèth mac sthn upoomˆda thc omˆdac Lorentz pou
diathreÐ analloÐwto to epÐpedo x 2 = x 3 = 0, paÐrnoume touc metasqhmati-

smoÔc

(x, t) 7→ (x + βt + b1 , γx + δt + b2 )
kai

(ax + βt)2 − c2 (γx + δt)2 = x2 − c2 t2

pou shmaÐnei pwc

   
a β cosh u c sinh u
=
γ δ c−1 sinh u cosh u

Sunep¸c ènac metasqhmatismìc Lorentz èqei th morf 

x 7→ x0 = (cosh u)x + c(sinh u)t + b1

kai

t 7→ t0 = c−1 (sinh u)x + (cosh u)t + b2

102
ìpou sinh u kai cosh u oi gnwstèc uperbolikèc trigwnometrikèc sunart seic.

Eˆn mil soume me fusikoÔc ìrouc, oi metasqhmatismoÐ Lorentz susqetÐ-

zoun tic apìyeic tou kìsmou (metr seic fusik¸n megej¸n) dÔo parathrht¸n

(adraneiak¸n pou kinoÔntai me stajer  taqÔthta o ènac wc proc ton ˆllo),

kat' analogÐa me touc probolikoÔc metasqhmatismoÔc tou epipèdou pou su-

sqetÐzoun dÔo diaforetikèc katìyeic tou idÐou antikeimènou.

Eˆn o parathrht c me suntetagmènec (x, t) brÐsketai sthn arq  twn sun-

tetagmènwn x = 0 ∀t, tìte o parathrht c me suntetagmènec (x0 , t0 ) parathreÐ

x0 = c(sinh u)t + b1

kai

t0 = (cosh u)t + b2
dhlad  parathreÐ èna antikeÐmeno pou kineÐtai me omal  taqÔthta

dx0
= c tanh u = v,
dt0
prˆgma pou prosdÐdei stouc parapˆnw metasqhmatismoÔc thn gnwst  apì th

fusik  morf 
1
x0 = q (x + vt) + b1
v2
1− c2
kai
1 vx
t0 = q ( + t) + b2
1− v2 c2
c2

Eˆn x = ct, tìtex0 = ct+staj, opìte antikeÐmena pou kinoÔntai me thn

taqÔthta tou fwtìc c se kˆpoio sÔsthma anaforˆc, ja kinoÔntai me thn

Ðdia taqÔthta kai se kˆje ˆllo sÔsthma anaforˆc. Gia tic ˆllec taqÔthtec

ìmwc upˆrqei mia analogik  diaforopoÐhsh. Den eÐnai to katˆllhlo mèroc gia

na mpoÔme se perissìterec leptomèreiec gia thn eidik  jewrÐa sqetikìthtac.

Epanalambˆnoume me èmfash to gewmetrikì gegonìc pwc ta basikˆ stoiqeÐa

thc eidik c jewrÐac sqetikìthtac prokÔptoun ˆmesa apì thn analloiìthta

kˆtw apì thn omˆda Lorentz pou apoteleÐ thn omˆda summetrÐac thc eidik c

jewrÐac thc sqetikìthtac. H sqèsh thc omˆdac Lorentz me touc probolikoÔc

metasqhmatismoÔc (tou migadikoÔ epipèdou) ja apotelèsei to antikeÐmeno tou

epìmenou kefalaÐou.

103
15 Upoomˆdec thc Probolik c Omˆdac tou

MigadikoÔ Epipèdou P GL2(C)

H omˆda P GL2 (C) dra sth migadik  probolik  eujeÐa P (C2 ). O q¸roc

autìc prokÔptei me thn prosj kh enìc ep' ˆpeiron shmeÐou stouc migadikoÔc

arijmoÔc C kai qrhsimopoieÐtai suqnˆ kai sth migadik  anˆlush. Topologi-

kˆ eÐnai mia sfaÐra me pragmatik  diˆstash 2 (kai migadik  diˆstash 1) S2

ìpwc eÐdame sto parˆdeigma 3.6.5, kˆti pou faÐnetai kai apì thn parakˆtw

amfeikìnish

z0 z 0 − z1 z 1 z1 z 0 + z0 z 1 z1 z 0 − z0 z 1
(z0 , z1 ) 7→ ( , ,i )
z0 z 0 + z1 z 1 z0 z 0 + z1 z 1 z0 z 0 + z1 z 1
H parapˆnw amfeikìnish apeikonÐzei èna shmeÐo thc migadik c probolik c eu-

jeÐac P (C2 ) me omogeneÐc suntetagmènec (z0 , z1 ) se èna diˆnusma (x1 , x2 , x3 ) ∈

3
R pou ikanopoieÐ th sqèsh

x21 + x22 + x23 = 1

JewroÔme thn upoomˆda thc omˆdac GL2 (C) pou apoteleÐtai apì ta stoiqeÐa

(antistrèyimoi 2×2 migadikoÐ pÐnakec) pou metatÐjentai me thn prˆxh S :

C2 → C2 stic akìloujec peript¸seic:

(i)S(z0 , z1 ) = (0, z 0 ), S 2 = 0

(ii)S(z0 , z1 ) = (z 1 , −z 0 ), S 2 = −1
(iii)S(z0 , z1 ) = (z 0 , z 1 ), S 2 = +1
Autèc oi prˆxeic den apoteloÔn grammikoÔc metasqhmatismoÔc sto s¸ma twn

migadik¸n arijm¸n allˆ par' ìla autˆ, toulˆqiston stic dÔo teleutaÐec pe-

ript¸seic, dÐdoun mia kalˆ orismènh apeikìnish apì th migadik  probolik 

eujeÐa ston eautì thc, miac kai S(λz0 , λz1 ) = λS(z0 , z1 ), opìte h S apeikonÐ-
2
zei èna monodiˆstato migadikì dianusmatikì upìqwro tou C ston eautì tou.

SumbolÐzoume aut  thn apeikìnish me σ : P (C2 ) → P (C2 ).

Eˆn T ∈ GL2 (C) orÐzetai apì ton pÐnaka

 
a b
T = ,
c d

me a, b, c, d ∈ C kai ad − bc 6= 0, kai eˆn h S eÐnai aut  thc perÐptwshc (i),

tìte

ST (z0 , z1 ) = (0, az 0 + bz 1 )

104
kai

T S(z0 , z1 ) = (bz 0 , dz 0 ),
tìte parathroÔme ìti T S = ST ⇔ b = 0 kai d = a. To ep' ˆpeiron sh-

meÐo (0, 1) paramènei kajorismèno apì ìla ta T san to parapˆnw, sunep¸c

h parapˆnw omˆda metasqhmatism¸n dra sto C me anomogen  suntetagmènh

z = z1 /z2 . EÐnai o metasqhmatismìc

z 7→ a−1 (az + b) = eiθ z + k

AfoÔ

|T z1 − T z2 | = |eiθ z1 + k − eiθ z2 − k| = |z1 − z2 |,

o parapˆnw apoteleÐ metasqhmatismì pou diathreÐ th gnwst  apìstash thc

EukleÐdeiac gewmetrÐac kai ˆra diathreÐ th gnwst  epÐpedh EukleÐdeia gewme-

trÐa. H omˆda aut  ìmwc den sumperilambˆnei kai tic anaklˆseic pou epÐshc

diathroÔn tic apostˆseic. H pl rhc EukleÐdeia omˆda se tuqaÐec diastˆseic

dÐdetai ston parakˆtw orismì:

Orismìc 1. H omˆda twn EukleÐdeiwn metasqhmatism¸n stic n-diastˆseic

n n
eÐnai h omˆda twn metasqhmatism¸n T :R →R thc morf c v 7→ Av + u,
ìpou A : R n → Rn eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc pou diathreÐ anal-

loÐwth thn EukleÐdeia metrik , dhlad  isqÔei ìti Q(Av) = Q(v), ∀v ∈ Rn kai
n
gia kˆpoio u∈R . UpenjumÐzoume pwc h EukleÐdeia metrik  dÐdetai apì thn

tetragwnik  morf 

Q(v) = x21 + x22 + ... + x2n .

H omˆda twn metasqhmatism¸n pou perigrˆyame pio pˆnw apoteleÐtai apì thn

upoomˆda thc EukleÐdeiac omˆdac tou R2 = C pou diathreÐ ton prosanatoli-

smì.

JewroÔme t¸ra thn S thc perÐptwshc (ii). Apì ton orismì thc amfei-

kìnishc pou tautÐzei th migadik  probolik  eujeÐa me th 2-diˆstath sfaÐra,

prokÔptei pwc h drˆsh thc S sth migadik  probolik  eujeÐa antistoiqeÐ kˆje

shmeÐo thc 2-diˆstathc sfaÐrac sto antidiametrikì tou shmeÐo. Sthn perÐptw-

sh aut 

ST (z0 , z1 ) = (cz 0 + dz 1 , −az 0 − bz 1 )

kai

T S(z0 , z1 ) = (az 1 − bz 0 , cz 1 − dz 0 ).
Sunep¸c T S = ST ⇔ b = −c kai a = d.

105
 H omˆda twn metasqhmatism¸n thc migadik c probolik c eujeÐac (sfaÐra

2-diastˆsewn) pou orÐzetai apì aut  thn S thc perÐptwshc (ii), metatÐjetai

me thn antidiametrik  apeikìnish (aut n pou antistoiqeÐ kˆje shmeÐo sto an-

tidiametrikì tou). Sunep¸c an τ eÐnai ènac probolikìc metasqhmatismìc pou

an kei sthn en lìgw omˆda, tìte ja isqÔei ìti τ σ = στ .

'Estw x, y ∈ P (C2 ) dÔo diaforetikˆ shmeÐa tètoia ¸ste y 6= σ(x). Tì-

te apoktˆme tèssera diaforetikˆ shmeÐa x, y, σ(x), σ(y), sunep¸c mporoÔme

na sqhmatÐsoume to staurwtì phlÐko (x y; σ(y), σ(x)). AfoÔ to staurwtì
phlÐko eÐnai analloÐwto kˆtw apì touc probolikoÔc metasqhmatismoÔc,

(x y; σ(y) σ(x)) = (τ (x) τ (y); τ (σ(y)) τ (σ(x))) = (τ (x) τ (y); σ(τ (y)) σ(τ (x))).

Sunep¸c aut  h sunˆrthsh twn zeug¸n shmeÐwn eÐnai analloÐwth kˆtw apì

thn omˆda twn probolik¸n metasqhmatism¸n pou metatÐjentai me thn σ. Mpo-

roÔme loipìn na th qrhsimopoi soume gia na orÐsoume mia apìstash (metrik )

metaxÔ twn shmeÐwn pou eÐnai analloÐwta kˆtw apì th drˆsh thc omˆdac.

H metrik  aut  eÐnai arketˆ gnwst  ìpwc ja doÔme. Jètoume x = (z0 , z1 )

kai y = (w0 , w1 ), qrhsimopoi¸ntac omogeneÐc suntetagmènec, opìte apì ton

orismì 13.5.1 tou staurwtoÔ phlÐkou èqoume

(z0 w0 + z1 w1 )(w0 z 0 + w1 z 0 )
(x y; σ(x) σ(y)) =
(z0 z 0 + z1 z 1 )(w0 w0 + w1 w1 )

Apì thn ˆllh meriˆ ìmwc an

−
→x, →
−y ∈ R3 eÐnai dÔo monadiaÐa dianÔsmata
pou antistoiqoÔn sta shmeÐa x kai y mèsw thc amfeikìnishc metaxÔ thc dis-
diˆstathc sfaÐrac kai thc migadik c probolik c eujeÐac, tìte to eswterikì

(bajmwtì) ginìmeno dÐdetai apì thn ex c sqèsh:

−
→
x ·−
→
y :=
(z0 z 0 − z1 z 1 )(w0 w0 − w1 w1 ) + (z1 z 0 + z0 z 1 )(w1 w0 + w0 w1 )
−
(z0 z 0 + z1 z 1 )(w0 w0 + w1 w1 )
(z1 z 0 − z0 z 1 )(w1 w0 − w0 w1 )
− =
(z0 z 0 + z1 z 1 )(w0 w0 + w1 w1 )
z0 w0 + z1 w1 )(w0 z 0 + w1 z 0 )
= .
(z0 z 0 + z1 z 1 )(w0 w0 + w1 w1 )
→ −
− →
Sunep¸c (x y; σ(y) σ(x)) = x · y = cos θ , ìpou θ eÐnai h gwnÐa pou sqhma-
→
− →
−
tÐzoun ta dianÔsmata x kai y . Opìte an orÐsoume thn apìstash (metrik )

wc

d(x, y) := cos−1 (x y; σ(y) σ(x)),

106
autìc o orismìc dÐdei th suntomìterh apìstash katˆ m koc enìc mègistou

kÔklou pou sundèei dÔo shmeÐa pˆnw sth sfaÐra (migadik  probolik  eujeÐa).

JewroÔme t¸ra thn teleutaÐa perÐptwsh (iii) thc S. S dÐdei aplˆ

T¸ra h

to migadikì suzugèc enìc shmeÐou opìte h upoomˆda thc GL2 (C) pou metatÐ-
jetai me thn S eÐnai h omˆda GL2 (R) opìte dÐdei thn upoomˆda P GL2 (R) ⊂

P GL2 (C).

Eˆn to (z0 , z1 ) eÐnai pragmatikì, tìte kˆtw apì thn amfeikìnish metaxÔ

thc disdiˆstathc sfaÐrac kai thc migadik c probolik c eujeÐac, h pragmatik 

probolik  eujeÐa mèsa sth migadik  probolik  eujeÐa apeikonÐzetai sto mègi-

sto kÔklo x3 = 0. 'Eqoume  dh dei th gewmetrÐa thc pragmatik c probolik c

eujeÐac kˆtw apì th drˆsh thc omˆdac P GL2 (R). 'Omwc autìc o (mègistoc)

kÔkloc tèmnei th sfaÐra se dÔo hmisfaÐria kai h omˆda dra se kajèna apì

autˆ.

JewroÔme th drˆsh thc P GL2 (R) sto hmisfaÐrio, èstw H, pou orÐzetai
2
apì th sqèsh x3 < 0. AfoÔ to shmeÐo (0, 1) ∈ P (C ) den brÐsketai se autì

to hmisfaÐrio, mporoÔme na qrhsimopoi soume thn anomogen  suntetagmènh

z = z1 /z0 h opoÐa apeikonÐzei to H sto ˆnw hmiepÐpedo Argand, dhlad  stouc

migadikoÔc arijmoÔc me jetikì fantastikì mèroc.

To shmeÐo σ(x) eÐnai t¸ra to migadikì suzugèc tou shmeÐou x kai brÐsketai
sto kˆtw hmiepÐpedo Argand. Sunep¸c, dojèntwn dÔo shmeÐwn z, w ∈ H ,

mporoÔme na sqhmatÐzoume èna analloÐwto staurwtì phlÐko

|z − w|2
(z w; w z) =
4=(z)=(w)

opìte mporoÔme na orÐsoume thn apìstash (metrik )

p
d(z, w) := sinh−1 (z w; w z)

H gewmetrÐa pou orÐzetai apì th drˆsh thc omˆdac P GL2 (R) sto ˆnw hmie-

pÐpedo Argand, lègetai uperbolik  gewmetrÐa. Aut  emfanÐzetai sthn Eidik 

JewrÐa Sqetikìthtac.

107
16 To AxÐwma thc ParallhlÐac

16.1 To EukleÐdeio AÐthma

H gewmetrÐa tou ˆnw migadikoÔ hmiepipèdou me th drˆsh thc omˆdac me-

tasqhmatism¸n P GL2 (R), apèkthse megˆlh spoudaiìthta sta tèlh kurÐwc

tou 19ou ai¸na diìti apoteleÐ èna polÔ sugkekrimèno parˆdeigma, to pr¸to

istorikˆ, miac mh-EukleÐdeiac gewmetrÐac. Gia polloÔc ai¸nec h anjrwpìthta

jewroÔse pwc h skèyh tou EukleÐdh pou sun gage ta gewmetrikˆ jewr -

mata apì autapìdeiktec ènnoiec kai axi¸mata, antipros¸peue ìqi aplˆ èna

polÔ epituqhmèno montèlo tou fusikoÔ kìsmou ston opoÐo zoÔme allˆ kai

mia apìluth logik  dom . Parˆ taÔta, up rqe èna axÐwma to opoÐo fˆntaze

parˆtairo kai sÔmfwna me thn kratoÔsa ˆpoyh ja èprepe na aporrèei apì

ta upìloipa axi¸mata. Ousiastikˆ apoteloÔse je¸rhma, èna je¸rhma ìmwc

tou opoÐou h apìdeixh mac dièfeuge! O ìroc pou qrhsimopoi jhke gia thn

perigraf  tou eÐnai axÐwma   kalÔtera aÐthma thc parallhlÐac, miac kai o

ìroc aÐthma, shmaÐnei akrib¸c autì: mia prìtash pou pisteÔoume ìti isqÔei

allˆ den mporoÔme na thn apodeÐxoume. Me ta lìgia tou Ðdiou tou EukleÐdh,

autì perigrˆfetai wc ex c: ...an mia eujeÐa tèmnei dÔo ˆllec eujeÐec ètsi ¸ste

h eswterik  gwnÐa thc Ðdiac pleurˆc na eÐnai mikrìterh apì dÔo orjèc gwnÐec,

tìte oi dÔo eujeÐec an proektajoÔn aperiìrista ja sunanthjoÔn sthn pleurˆ

sthn opoÐa oi gwnÐec eÐnai mikrìterec apì dÔo orjèc.

Diˆforec isodÔnamec diatup¸seic parousiˆsthkan katˆ kairoÔc, Ðswc h

pio gnwst  diatÔpwsh eÐnai aut  tou Playfair to 1795: Apì dosmèno shmeÐo

P ektìc miac eujeÐac l, upˆrqei monadik  eujeÐa pou dièrqetai apì to shmeÐo

P kai den tèmnei thn l.

Oi perissìterec prospˆjeiec gia thn apìdeixh aut c thc prìtashc qrhsi-

mopoioÔsan th mèjodo thc eic ˆtopon apagwg c . To ˆtopo pou prospajoÔsan

na katal xoun  tan pwc to ˆjroisma twn gwni¸n enìc trig¸nou  tan mikrì-

tero apì dÔo orjèc, wstìso ìlec oi apodeÐxeic eÐqan kenˆ. 'Eprepe na perimè-

noume mèqri thn emfˆnish twn Gauss, Bolyai, Lobatchevsky gia na apodeiqjeÐ

pwc ìntwc upˆrqei mia gewmetrÐa, h legìmenh uperbolik  gewmetrÐa, sthn

opoÐa ikanopoioÔntai ìla ta axi¸mata tou EukleÐdh ektìc apì to axÐwma

thc parallhlÐac. Me ˆlla lìgia, o EukleÐdhc eÐqe kˆnei lˆjoc sthn eikasÐa

tou kai fusikˆ ìlec oi apodeÐxeic pou eÐqan parousiasteÐ  tan ìntwc lanja-

smènec diìti aploÔstata h prìtash pou prospajoÔsame na apodeÐxoume  tan

lˆjoc: to axÐwma thc parallhlÐac den prokÔptei apì ta upìloipa axi¸mata

thc gewmetrÐac tou EukleÐdh, allˆ eÐnai teleÐwc anexˆrthto! (H perÐptwsh

Ðswc jumÐzei thn gnwst  istorÐa me to axÐwma thc epilog c kai ta upìloipa 9

108
axi¸mata Zermelo-Fraenkel thc axiwmatik c jewrÐac sunìlwn).

16.2 Ta Axi¸mata thc EukleÐdeiac GewmetrÐac

Ta axi¸mata tou EukleÐdh apèkthsan pio austhr  kai sÔgqronh diatÔpwsh

apì tonD. Hilbert sta tèlh tou 19ou, arqèc tou 20ou ai¸na. Ta axi¸mata thc
EukleÐdeiac gewmetrÐac tou Hilbert xekinoÔn me kˆpoiec prwtarqikèc ènnoiec

pou den mporoÔn na oristoÔn kai prokÔptoun apì thn anjr¸pinh diaÐsjhsh.

Autèc oi prwtarqikèc ènnoiec sth sÔgqronh axiwmatik  jemelÐwsh twn majh-

matik¸n (pou xekÐnhse apì ton B. Russell kai èlabe thn pl rh morf  thc me ta
axi¸mata Zermelo-Fraenkel me   qwrÐc to axÐwma thc epilog c), onomˆzontai
enorˆseic (intuitions). Tètoiec ènnoiec eÐnai h ènnoia tou , thc , shmeÐou eujeÐac

h ènnoia tou perièqesjai (h sqèsh shmeÐou kai eujeÐac, an èna shmeÐo an kei  

ìqi se kˆpoia eujeÐa), h ènnoia tou anˆmesa , h ènnoia thc sumfwnÐac ( congrue-
nce ) zeug¸n shmeÐwn kai h ènnoia thc sumfwnÐac ( congruence ) metaxÔ gwni¸n.

Ta axi¸mata eÐnai ta parakˆtw pènte (qrhsimopoi same thn agglik  metˆfra-

sh tou èrgou twn Hilbert and Cohn-Vossen: Geometry and the Imagination ):

I. Axi¸mata PerÐstashc ( Axioms of Incidence)

1. Apì dÔo diaforetikˆ shmeÐa dièrqetai monadik  eujeÐa.

2. Kˆje eujeÐa perièqei toulˆqiston dÔo shmeÐa.

3. Upˆrqoun toulˆqiston trÐa shmeÐa pou de brÐskontai sthn Ðdia eujeÐa.

II. Axi¸mata Diˆtaxhc Axioms of Order)

(

1. Apì trÐa tuqaÐa shmeÐa pˆnw se mia eujeÐa, mìno èna ex aut¸n brÐsketai

metaxÔ twn ˆllwn dÔo.

2. Eˆn A kai B eÐnai dÔo tuqaÐa shmeÐa se mia eujeÐa, tìte upˆrqei toulˆqi-

ston èna shmeÐo C thc eujeÐac pou brÐsketai metaxÔ twn shmeÐwn A kai B.
3. Kˆje eujeÐa pou tèmnei mia pleurˆ enìc trig¸nou, eÐte pernˆ kai apì thn

apènanti (trÐth) koruf  tou trig¸nou eÐte tèmnei kai kˆpoia ˆllh pleurˆ.

III. Axi¸mata SumfwnÐac ( Axioms of Congruence)

1. Se mia eujeÐa, èna dosmèno eujÔgrammo tm ma mporeÐ na topojethjeÐ kai

stic dÔo merièc enìc dosmènou shmeÐou. To eujÔgrammo tm ma pou kataskeuˆ-

zetai me ton trìpo autìn eÐnai sÔmfwno ( congruent) me to dosmèno eujÔgrammo

tm ma.

2. Eˆn dÔo eujÔgramma tm mata eÐnai sÔmfwna me kˆpoio trÐto, tìte eÐnai

sÔmfwna kai metaxÔ touc.

3. Eˆn AB kai A0 B 0 eÐnai dÔo sÔmfwna eujÔgramma tm mata kai eˆn ta sh-
meÐa C kai C 0 pou brÐskontai sta AB kai A0 B 0 antÐstoiqa eÐnai tètoia ¸ste

109
èna apì ta eujÔgramma tm mata sta opoÐa to AB diaireÐtai apì to C na eÐnai

sÔmfwno me èna apì ta eujÔgramma tm mata sta opoÐa to A0 B 0 diaireÐtai apì

to C 0, tìte kai to ˆllo eujÔgrammo tm ma tou AB eÐnai sÔmfwno me to ˆllo

0 0
eujÔgrammo tm ma tou AB.
4. Mia dojeÐsa gwnÐa mporeÐ na topojethjeÐ me monadikì trìpo se kajemÐa

apì tic dÔo merièc miac dosmènhc hmieujeÐac, opìte h gwnÐa pou kataskeuˆze-

tai me autìn ton trìpo na eÐnai sÔmfwnh ( congruent) me th dosmènh gwnÐa.

5. Eˆn dÔo pleurèc enìc trig¸nou eÐnai Ðsec me tic antÐstoiqec dÔo pleurèc

enìc ˆllou trig¸nou kai eˆn kai oi perieqìmenec stic dÔo autèc pleurèc antÐ-

stoiqec gwnÐec eÐnai Ðsec, tìte ta trÐgwna eÐnai sÔmfwna ( congruent).

IV. AxÐwma ParallhlÐac ( Axiom of Parallelism)

Apì kˆje shmeÐo ektìc eujeÐac dièrqetai monadik  eujeÐa pou den tèmnei

th dosmènh eujeÐa.

V. Axi¸mata Sunèqeiac ( Axioms of Continuity)

1. Eˆn AB kai CD eÐnai dÔo tuqaÐa eujÔgramma tm mata, tìte sthn eujeÐa

AB upˆrqoun shmeÐa A1 , A2 ,...,An tètoia ¸ste ta eujÔgramma tm mata AA1 ,

A1 A2 , A2 A3 ,...,An−1 An na eÐnai sÔmfwna me to CD kai to shmeÐo B na brÐ-
sketai metaxÔ twn shmeÐwn A kai An .

2. Kˆje ˆpeirh akoloujÐa apì fwliasmèna eujÔgramma tm mata (pou to èna

brÐsketai mèsa sto ˆllo, nested segments), èqei èna koinì shmeÐo.

Sqìlio (gia th metˆfrash): H metˆfrash tou ìrou congruent wc sÔm-

fwnoc prokÔptei apì to polÔtomo lexikì Agglik c Gl¸ssac thc Oxfìrdhc

pou grˆfei sto l mma autì, wc pr¸th ermhneÐa, ta ex c: congruence: the
fact or condition of according or agreeing. Sthn ellhnik  bibliografÐa suqnˆ

qrhsimopoieÐtai o ìroc ìmoioc gia thn apìdosh tou congruent. Den uiojet -

same aut  th metˆfrash gia treÐc lìgouc: o pr¸toc eÐnai autì pou grˆyame

parapˆnw gia thn ermhneÐa tou ìrou sthn Agglik . O deÔteroc lìgoc eÐnai

ìti me ton ìro ìmoioc apodÐdetai sta ellhnikˆ h agglik  lèxh similar. O trÐ-

toc lìgoc eÐnai o ex c: apì to gumnˆsio eÐmaste sthn Ellˆda exoikoiwmènoi

me ton ìro ìmoioc, gia parˆdeigma apì ta trÐgwna: ex orismoÔ, dÔo trÐgwna

lègontai ìmoia eˆn èqoun tic gwnÐec touc mÐa proc mÐa Ðsec. Apì to AxÐwma III

5 faÐnetai ìti h qr sh tou ìrou congruent apì ton Hilbert shmaÐnei autì pou

sto gumnˆsio kaloÔsame isìthta trig¸nwn kai ìqi omoiìthta. Ex orismoÔ,

dÔo trÐgwna lègontai Ðsa eˆn oi pleurèc touc eÐnai Ðsec mÐa proc mÐa. To axÐ-

wma III 5 tou Hilbert sto gumnˆsio sthn Ellˆda parousiˆzetai wc èna apì

ta legìmena krit ria isìthtac twn trig¸nwn. H ousÐa pˆntwc eÐnai pwc apì

ta parapˆnw faÐnetai pwc o ìroc ìmoioc den eÐnai swstìc gia na apod¸sei

110
thn agglik  lèxh congruent en¸ tautìqrona dhmiourgeÐ sÔgqush me autˆ pou
(orj¸c   ìqi) gnwrÐzoume apì to gumnˆsio afoÔ shmaÐnei Ðsoc kai ìqi ìmoioc

(bèbaia dÔo Ðsa trÐgwna eÐnai pˆntote kai ìmoia allˆ to antÐstrofo fusikˆ

den isqÔei). Shmei¸noume tèloc pwc o ìroc congruence, congruent upˆrqei

kai sth jewrÐa arijm¸n kai shmaÐnei thn idiìthta dÔo akèraiwn arijm¸n pou an

diairejoÔn kai oi dÔo me ton Ðdio trÐto akèraio arijmì af noun to Ðdio upìloipo.

16.3 H probolik  gewmetrÐa kai ta axi¸mata tou Eu-

kleÐdh

JewroÔme t¸ra to ˆnw migadikì hmiepÐpedo H , th drˆsh thc omˆdac P GL2 (R)
se autì kai th metrik  sunˆrthsh

p
d(z, w) := sinh−1 (z w; w z).

Aut  mac epitrèpei na orÐsoume sumfwnÐa metaxÔ zeug¸n shmeÐwn: ta zeÔgh

shmeÐwn (z1 , w1 ) kai (z2 , w2 ) eÐnai sÔmfwna eˆn kai mìno eˆn

d(z1 , w1 ) = d(z2 , w2 )

H omˆda P GL2 (R) emplèketai sthn ènnoia thc sumfwnÐac mèsw thc parakˆtw
prìtashc:

Prìtash 1. 'Estw (z1 , w1 ) kai (z2 , w2 ) dÔo sÔmfwna zeÔgh shmeÐwn.

Tìte upˆrqei monadikì stoiqeÐo τ ∈ P GL2 (R) tètoio ¸ste z2 = τ (z1 ) kai
w2 = τ (w1 ).

Apìdeixh: JewroÔme ta trÐa diaforetikˆ shmeÐa z1 , w1 , w1 ∈ C ⊂ P (C2 ),

kai ta shmeÐa z2 , w2 , w2 . Apì to je¸rhma 4.2.1 upˆrqei monadikìc proboli-
kìc metasqhmatismìc τ ∈ P GL2 (C) tètoioc ¸ste τ (z1 ) = z2 , τ (w1 ) = w2 ,
τ (w1 ) = w2 . 'Omwc epeid  ta zeÔgh eÐnai suzug , o orismìc thc apìstashc

mèsw tou staurwtoÔ phlÐkou shmaÐnei ìti

(z 1 w1 ; w1 z1 ) = (z 2 w2 ; w2 z2 ) = (z 2 τ (w1 ); τ (w1 ) τ (z1 ).

Sunep¸c, apì thn analloiìthta tou staurwtoÔ phlÐkou kˆtw apì proboli-

koÔc metasqhmatismoÔc, èqoume τ (z 1 ) = z 2 . Opìte èqoume τ (z 1 ) = τ (z1 ) kai

τ (w1 ) = τ (w1 ). Me ˆlla lìgia èqoume dÔo lÔseic, tic z = z 1 kai z = w1 sto
kˆtw migadikì hmiepÐpedo thc exÐswshc

az + b az + b
= .
cz + d cz + d

111
Aut  eÐnai mia tetragwnik  (tri¸numo wc proc z ), me fantastikoÔc suntele-

stèc:

(ac − ac)z 2 + (bc − bc + ad − ad)z + (bd − bd) = 0

h opoÐa eÐte mhdenÐzetai ek tautìthtoc eÐte èqei pragmatikèc   migadikèc su-

zugeÐc rÐzec. Autì ìmwc eÐnai adÔnato diìti oi z1 kai w1 èqoun arnhtikì

fantastikì mèroc. 'Ara h sqèsh (exÐswsh)

az + b az + b
=
cz + d cz + d
isqÔei ek tautìthtoc, opìte o probolikìc metasqhmatismìc τ metatÐjetai me

th (migadik ) suzugÐa, opìte τ ∈ P GL2 (R). 

H sumfwnÐa mporeÐ sunep¸c na orisjeÐ mèsw miac gewmetrik c kÐnhshc tou

q¸rou H (ˆnw migadikì hmiepÐpedo): dÔo zeÔgh shmeÐwn eÐnai sÔmfwna eˆn

upˆrqei èna stoiqeÐo τ ∈ P GL2 (R) pou na apeikonÐzei to èna zeugˆri shmeÐwn
sto ˆllo zeugˆri shmeÐwn.

16.4 EujeÐec tou ˆnw migadikoÔ hmiepipèdou

Ja prèpei na orÐsoume eujeÐec sto ˆnw migadikì epÐpedo H . O orismìc pou

dÐdoume eÐnai o ex c: h eujeÐa pou en¸nei ta shmeÐa z1 kai w1 eÐnai to sÔnolo
twn shmeÐwn z∈H pou eÐnai tètoia ¸ste to parakˆtw staurwtì phlÐko na

eÐnai pragmatikìc arijmìc:

(z 1 w1 ; w1 z) ∈ R

Fanerˆ, apì thn analloiìthta tou staurwtoÔ phlÐkou, h omˆda P GL2 (R)
apeikonÐzei eujeÐec se eujeÐec.

Gia na doÔme me ti moiˆzoun autèc oi eujeÐec, jewroÔme z1 = i kai w1 = ia.

Apì thn Prìtash 16.3.1 kˆje eujeÐa eÐnai isodÔnamh, kˆtw apì thn drˆsh thc

omˆdac, me mia eujeÐa aut c thc morf c. Apoktˆme loipìn

−(1 − a)(z − ia)

(z 1 w1 ; w1 z) = (−i ia; −ia z) =
(z + i)2

to opoÐo eÐnai pragmatikì eˆn kai mìno eˆn to z eÐnai fantastikì. Sunep¸c

olìklhroc o fantastikìc ˆxonac apoteleÐ mia eujeÐa.

112
 Oi upìloipec eujeÐec apokt¸ntai efarmìzontac th drˆsh twn stoiqeÐwn

τ ∈ P GL2 (R) sto fantastikì ˆxona. BrÐskoume ìti h

iat + b
z=
ict + d
ìpou a, b, c, d ∈ R, perigrˆfei mia eujeÐa parˆllhlh sto fantastikì ˆxona
(an c = 0)   ènan kÔklo pou metasqhmatÐzetai ston eautì tou kˆtw apì th
migadik  suzugÐa z 7→ z opìte tèmnei to fantastikì ˆxona orjog¸nia.

ia kai ib tou fantastikoÔ ˆxona ja eÐnai:

H apìstash metaxÔ dÔo shmeÐwn

r
−1
p −1 (a − b)2 1
d(ia, ib) = sinh [ (−ia ib; −ib ia)] = sinh [ ] = | log b − log a|
4ab 2
Sunep¸c eˆn parametr soume to jetikì fantastikì hmiˆxona me th sunˆrthsh

iex , h apìstash eÐnai aplˆ h EukleÐdeia apìstash katˆ m koc miac eujeÐac.

Autì dÐdei ta axi¸mata sunèqeiac V 1 kai V 2 kaj¸c epÐshc kai ta axi¸mata

III 1 kai III 3, kaj¸c kai ta axi¸mata II 1 kai II 2 mazÐ me ta axi¸mata I 2 kai

I 3.

To gegonìc ìti upˆrqei monadik  gramm  pou en¸nei dÔo diaforetikˆ shmeÐ-

a, prokÔptei fanerˆ apì to gegonìc ìti ìloi oi kÔkloi (pou antiproswpeÔoun

tic eujeÐec), tèmnoun to fantastikì ˆxona to polÔ se èna shmeÐo.

16.5 GwnÐec sto ˆnw migadikì hmiepÐpedo

'Eqontac orÐsei tic eujeÐec thc gewmetrÐac mac (pou ìpwc eÐdame eÐnai eÐte

eujeÐec parˆllhlec sto fantastikì ˆxona eÐte kÔkloi), seirˆ èqoun oi gwnÐec.

Upˆrqei mia arijmhtik  gwnÐa metaxÔ dÔo eujei¸n h opoÐa diathreÐtai analloÐ-

wth kˆtw apì th drˆsh thc omˆdac P GL2 (R), kai aut  eÐnai h sun jhc gwnÐa
sto epÐpedo ( Argand) R2 = C. Autì sumbaÐnei diìti oi metasqhmatismoÐ

az + b
z 7→
cz + d
eÐnai olìmorfoi, sunep¸c ìpwc gnwrÐzoume apì th migadik  anˆlush diathroÔn

tic gwnÐec. Autì arkeÐ gia na pˆroume to axÐwma III 4. MporoÔme bèbaia na

qrhsimopoi soume kai thn omˆda metasqhmatism¸n:

Prìtash 1. Upˆrqei monadikì stoiqeÐo τ ∈ P GL2 (R) pou apeikonÐzei

mia hmieujeÐa se mia ˆllh hmieujeÐa.

113
 Apìdeixh: Apì thn Prìtash 16.3.1 kˆje hmieujeÐa, mèsw thc drˆshc enìc

stoiqeÐou thc omˆdac, mporeÐ na apeikonisjeÐ sthn hmieujeÐa z = it (t ≥ 1).

0
Eˆn τ kai τ eÐnai dÔo tètoioi metasqhmatismoÐ, tìte upˆrqei metasqhmatismìc
ρ = τ 0 τ −1 ∈ P GL2 (R) pou kajorÐzei th fantastik  monˆda i kai apeikonÐzei
thn hmieujeÐa ston eautì thc. 'Omwc tìte

iat + b
ρ(it) = = is, ∀t ≥ 1
ict + d
apì to opoÐo èpetai ìti c=0 kai b = 0. Eˆn ρ(i) = i, tìte a/d = 1, opìte to

ρ eÐnai o tautotikìc metasqhmatismìc (monadiaÐoc pÐnakac). Sunep¸c τ0 = τ.



Qrhsimopoi¸ntac ta parapˆnw, blèpoume pwc upˆrqei monadikìc trìpoc

na metasqhmatistoÔn dÔo hmieujeÐec me koin  arq  kˆpoio shmeÐo èstw z ∈ H,

se dÔo hmieujeÐec me koin  arq  to shmeÐo w∈H ètsi ¸ste mia hmieujeÐa apì

ta zeugˆria na tautÐzetai. H sumfwnÐa gwni¸n kajorÐzetai apì to eˆn tautÐ-

zontai kai oi ˆllec dÔo hmieujeÐec apì ta jewroÔmena dÔo zeÔgh hmieujei¸n.

H parapˆnw diadikasÐa apoteleÐ thn ex ghsh thc lèxhc ...na topojethjeÐ

(sthn kajemiˆ pleurˆ miac dosmènhc hmieujeÐac...), pou anagrˆfetai sto axÐ-

wma III 4. Oi metasqhmatismoÐ thc omˆdac P GL2 (R) diathroÔn tic pleurèc

(dhlad  ton trìpo pou aisjanìmaste to q¸ro), opìte gia na topojet soume

thn gwnÐa sthn antÐjeth pleurˆ thc hmieujeÐac ja qreiazìmastan èna genikì-

tero metasqhmatismì. 'Omwc h anˆklash ston ˆxona y0y

z 7→ −z

diathreÐ epÐshc tic apostˆseic, afoÔ

(−z − w; −w − z) = (z w; w z)

Aut  h anˆklash se mia hmieujeÐa mporeÐ na qrhsimopoihjeÐ gia thn pl rh

dikaiolìghsh kai ikanopoÐhsh tou Axi¸matoc III 4.

16.6 SuzugÐa Trig¸nwn

To mìno enapomeÐnan AxÐwma eÐnai to III 5 pou aforˆ th suzugÐa trig¸nwn.

Eˆn dÔo trÐgwna me korufèc èstw ta shmeÐa tou ˆnw migadikoÔ hmiepipèdou

z0 , z1 , z2
w0 , w1 , w2 antÐstoiqa, èqoun d(z0 , z1 ) = d(w0 , w1 ) kai oi gwnÐec
kai

twn koruf¸n z0 kai w0 eÐnai suzugeÐc, tìte, (pijanìn metˆ apì mia katˆllhlh

114
anˆklash), apì thn Prìtash 16.3.1 èpetai ìti upˆrqei monadikìc metasqhma-

tismìc τ ∈ P GL2 (R) tètoioc ¸ste τ (z0 ) = w0 τ (z1 ) = w1 kai o opoÐoc

kai

apeikonÐzei thn hmieujeÐa pou dièrqetai apì ta shmeÐa z0 kai z2 sthn hmieujeÐa

pou dièrqetai apì ta shmeÐa w0 kai w2 . MporoÔme ìmwc na parametr soume

th gramm  me ton EukleÐdeio trìpo qrhsimopoi¸ntac thn apìstash (to m koc

tìxou), opìte an d(z0 , z2 ) = d(w0 , w2 ), tìte z2 = w2 . 'Ara o metasqhmatismìc

τ apeikonÐzei olìklhro to trÐgwno z0 , z1 , z2 sto trÐgwno w0 , w1 , w2 kai su-
nep¸c ìlec oi pleurèc kai ìlec oi gwnÐec eÐnai sÔmfwnec.

'Omwc, to axÐwma thc parallhlÐac olofˆnera den isqÔei: upˆrqounn pol-

lèc eujeÐec pou dièrqontai apì to shmeÐo èstw z∈

/ iR kai pou den tèmnoun to

fantastikì ˆxona.

H gewmetrÐa pou perigrˆyame parapˆnw lègetai kai uperbolik  gewmetrÐa

tou epipèdou. 'Etsi blèpei to EukleÐdeio epÐpedo kˆpoioc omalˆ epitaqunì-

menoc parathrht c sÔmfwna me th Genik  JewrÐa thc Sqetikìthtac tou A.

Einstein.

115
17 Parˆrthma

Gia eukolÐa stouc anagn¸stec, parajètoume sto parˆrthma touc orismoÔc

thc omˆdac, tou daktulÐou, tou s¸matoc, tou dianusmatikoÔ q¸rou, thc (gram-

mik c) ˆlgebrac, thc emfÔteushc kai thc embˆptishc.

'Estw A èna mh-kenì sÔnolo. Wc eswterik  prˆxh ∗ sto A ennooÔme mia

apeikìnish ∗ : A × A → A. Eˆn A, F dÔo mh-kenˆ sÔnola, tìte wc exwterik 
prˆxh · sto A ennooÔme mia apeikìnish · : F × A → A.

Orismìc 1. 'Estw to zeÔgoc (G, ∗) pou apoteleÐtai apì èna mh-kenì sÔ-

nolo G efodiasmèno me mia eswterik  prˆxh ∗. To zeÔgoc (G, ∗) ja lème ìti

apoteleÐ omˆda eˆn ikanopoioÔntai oi ex c idiìthtec:

(a). IsqÔei h prosetairistik  idiìthta : a ∗ (b ∗ c) = (a ∗ b) ∗ c, ∀a, b, c ∈ G.

(b). e ∈ G pou ja lègetai oudètero stoiqeÐo (thc prˆ-
Upˆrqei èna stoiqeÐo

xhc ∗), e ∗ g = g ∗ e = g , ∀g ∈ G.
gia to opoÐo isqÔei ìti
0
(g). Gia kˆje stoiqeÐo g ∈ G upˆrqei stoiqeÐo g ∈ G pou lègetai summetrikì
0 0
stoiqeÐo tou g (wc proc thn prˆxh ∗), tètoio ¸ste g ∗ g = g ∗ g = e.

ApodeiknÔetai eÔkola pwc to oudètero stoiqeÐo kai to summetrikì stoi-

qeÐo (kˆje stoiqeÐou) se mia omˆda eÐnai monadikˆ.

Eˆn sthn omˆda(G, ∗) isqÔei kai h antimetajetik  idiìthta, dhlad  eˆn

isqÔei a∗b = b∗a, ∀a, b ∈ G, tìte h omˆda lègetai antimetajetik    Abelian .

ParadeÐgmata omˆdwn apoteloÔn ta zeÔgh (Z, +), (R, +), (C, +), dhlad 

ta sÔnola twn akèraiwn, pragmatik¸n kai migadik¸n arijm¸n antÐstoiqa me

prˆxh th gnwst  mac prìsjesh.

Orismìc 2. Mia triˆda (R, +, ·) apoteloÔmenh apì èna mh-kenì sÔnolo R

efodiasmèno me dÔo eswterikèc prˆxeic + (pou sun jwc ja th lème prìsjesh
qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzetai me th gnwst  prìsjesh) kai · (pou sun jwc

ja th lème pollaplasiasmì qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzetai me to gnwstì

pollaplasiasmì) ja lègetai daktÔlioc eˆn isqÔoun ta ex c:

(a). To zeÔgoc (R, +) apoteleÐ Abelian  omˆda.

(b). Sthn prˆxh · isqÔei h prosetairistik  idiìthta.
(g). H prˆxh · eÐnai epimeristik  apì dexiˆ kai apì aristerˆ wc proc thn

prˆxh +, dhlad  isqÔoun ta ex c:

x · (y + z) = x · y + x · z kai (y + z) · x = y · x + z · z , ∀x, y, z ∈ R.

Eˆn h prˆxh · tou pollaplasiasmoÔ eÐnai antimetajetik , tìte o daktÔ-

116
lioc lègetai antimetajetikìc daktÔlioc. Eˆn upˆrqei oudètero (monadiaÐo)

stoiqeÐo wc proc thn prˆxh tou pollaplasiasmoÔ · tìte o daktÔlioc lègetai

daktÔlioc me monˆda.

ParadeÐgmata daktulÐwn eÐnai ta (Z, +, ·), (R, +, ·), (C, +, ·), dhlad  ta

sÔnola twn akèraiwn, pragmatik¸n kai migadik¸n arijm¸n me tic sun jeic

prˆxeic thc prìsjeshc kai tou pollaplasiasmoÔ.

Orismìc 3. Mia triˆda (F, +, ·) apoteloÔmenh apì èna mh-kenì sÔnolo F

efodiasmèno me dÔo eswterikèc prˆxeic + (pou sun jwc ja th lème prìsjesh
qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzetai me th gnwst  prìsjesh) kai · (pou sun jwc

ja th lème pollaplasiasmì qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzetai me to gnwstì

pollaplasiasmì) ja lègetai s¸ma eˆn isqÔoun ta ex c:

(a). H triˆda (F, +, ·) apoteleÐ metajetikì daktÔlio me monˆda.

(b). Eˆn F ∗ := F −{0} (ìpou me 0 sumbolÐzoume to mhdenikì stoiqeÐo, dhlad 
∗
to oudètero stoiqeÐo thc prìsjeshc), tìte to zeÔgoc (F , ·) apoteleÐ omˆda.

Dhlad  s¸ma eÐnai ènac metajetikìc daktÔlioc me monˆda tou opoÐou ìla

ta mh-mhdenikˆ stoiqeÐa èqoun antÐstrofo.

ParadeÐgmata swmˆtwn apoteloÔn ta sÔnola twn rht¸n, pragmatik¸n kai

migadik¸n arijm¸n efodiasmèna me tic gnwstèc prˆxeic thc prìsjeshc kai tou

pollaplasiasmoÔ.

Orismìc 4. 'Estw F s¸ma kai V èna mh-kenì sÔnolo efodiasmèno me mia

eswterik  prˆxh  + pou ja th lème prìsjesh kai me mia exwterik  prˆxh   ·

pou ja th lème bajmwtì pollaplasiasmì . H tetrˆda (F, V, +, ·) ja lègetai

dianusmatikìc q¸roc (me s¸ma F) an ikanopoioÔntai oi ex c idiìthtec:

(a). To zeÔgoc (V, +) apoteleÐ Abelian  omˆda.

(b). O bajmwtìc pollaplasiasmìc ikanopoieÐ tic ex c idiìthtec (upojètoume

ìti λ, µ ∈ F kai a, b ∈ V ):
• λ · (a + b) = λ · a + λ · b
• (λ + µ) · a = λ · a + µ · a
• (λµ) · a = λ · (µ · a), ìpou sthn arister  parènjesh ennoeÐtai o pollapla-

siasmìc metaxÔ twn stoiqeÐwn tou s¸matoc

• 1 · a = a, ìpou 1∈F to monadiaÐo stoiqeÐo (oudètero stoiqeÐo tou polla-

plasiasmoÔ) sto s¸ma F.

ParadeÐgmata dianusmatik¸n q¸rwn me s¸ma touc pragmatikoÔc arijmoÔc

apoteloÔn ta sÔnola twn eleÔjerwn dianusmˆtwn tou epipèdou kai tou q¸rou.

117
 Orismìc 5. Mia pentˆda (F, V, +, ∗, ·) apoteloÔmenh apì èna s¸ma F, èna
mh-kenì sÔnolo V, dÔo eswterikèc prˆxeic + kai ∗ sto V (pou ja tic lème
antÐstoiqa prìsjesh kai pollaplasiasmì qwrÐc kat' anˆgkh na tautÐzontai me

th gnwst  prìsjesh kai to gnwstì pollaplasiasmì) kai mia exwterik  prˆxh

· sto V, dhlad  · : F×V → V, (pou ja th lème bajmwtì pollaplasiasmì),

ja lègetai (grammik ) ˆlgebra epÐ tou s¸matoc F, eˆn isqÔoun ta ex c:

(a). (F, V, +, ·) apoteleÐ dianusmatikì q¸ro me s¸ma to F.
H tetrˆda

(b). H triˆda (V, +, ∗) apoteleÐ daktÔlio me monˆda.

(g). IsqÔei h ex c idiìthta: λ · (f ∗ g) = (λ · f ) ∗ g = f ∗ (λ · g), ∀λ ∈ F kai

∀f, g ∈ V .

ParadeÐgmata pragmatik¸n (grammik¸n) algebr¸n (peperasmènhc diˆsta-

shc) apoteloÔn ta sÔnola Mn (R), (gia n∈N me 1 < n < ∞), twn n×n
pragmatik¸n tetragwnik¸n pinˆkwn me prìsjesh th gnwst  prìsjesh twn

pinˆkwn, pollaplasiasmì to gnwstì pollaplasiasmì twn pinˆkwn kai baj-

mwtì pollaplasiasmì to gnwstì pollaplasiasmì (pragmatikoÔ) arijmoÔ ·

pÐnaka.

Parˆdeigma pragmatik c (grammik c) ˆlgebrac ˆpeirhc diˆstashc apote-

leÐ to sÔnolo C0 (R) := {f : R → R|f suneq c kai f (x) < ∞, ∀x ∈ R}

twn peperasmènwn suneq¸n pragmatik¸n sunart sewn miac pragmatik c me-

tablht c. H prìsjesh kai o pollaplasiasmìc sto C0 (R) orÐzontai katˆ

shmeÐo (pointwise), qrhsimopoi¸ntac tic antÐstoiqec prˆxeic sto R wc ex c:

(f + g)(x) := f (x) + g(x), kai (f ∗ g)(x) := f (x)g(x), ∀f, g ∈ C0 (R). O baj-
mwtìc pollaplasiasmìc orÐzetai pˆli katˆ shmeÐo qrhsimopoi¸ntac ton pol-

laplasiasmì metaxÔ twn pragmatik¸n arijm¸n wc ex c: (λ · f )(x) := λf (x),

∀f ∈ C0 (R) kai ∀λ ∈ R.

Gia na d¸soume ton orismì thc emfÔteushc kai thc embˆptishc, prèpei na

gnwrÐzoume orismènec basikèc ènnoiec apì thn topologÐa. ArqÐzoume me ton

parakˆtw orismì:

Orismìc 6. 'Estw X mh-kenì sÔnolo. Mia klˆsh T uposunìlwn tou X

lème pwc orÐzei mia topologÐa sto X eˆn ikanopoioÔntai ta parakˆtw:

(a). IsqÔei ìti X∈T kai ∅ ∈ T, ìpou ∅ to kenì sÔnolo.

(b). H ènwsh opoioud pote pl jouc mel¸n thc T an kei epÐshc sthn T.

(g). H tom  opoiwnd pote dÔo mel¸n thc T an kei epÐshc sthn T.

To zeÔgoc (X, T ) lègetai topologikìc q¸roc allˆ gia suntomÐa ja grˆ-

foume mìno to sÔnolo X èqontac katast sei safèc poia topologÐa jewroÔme

kˆje forˆ (apì ton orismì faÐnetai kajarˆ pwc kˆje sÔnolo epidèqetai pol-

118
lèc topologÐec). Ta mèlh thc T lègontai anoiqtˆ uposÔnola tou sunìlou X.

An sto sÔnolo
R orÐsoume wc anoiktˆ uposÔnola ta gnwstˆ anoiktˆ dia-
st mata (x−, x+) me kèntro kˆpoio tuqaÐo shmeÐo x ∈ R kai aktÐna , ìpou

 kˆpoioc jetikìc pragmatikìc arijmìc, tìte o dianusmatikìc q¸roc R apote-

leÐ topologikì q¸ro kai h sugkekrimènh topologÐa lègetai sun jhc topologÐa

tou R. To parapˆnw genikeÔetai me profan  trìpo stouc dianusmatikoÔc q¸-

rouc megalÔterhc diˆstashc Rn , ìpou t¸ra ta anoiktˆ uposÔnola ja eÐnai

anoiktèc sfaÐrikèc perioqèc diˆstashc n me kèntro kˆpoio shmeÐo x ∈ Rn kai

aktÐna .

'Estw X mia epifˆneia (pollaplìthta diˆstashc 2). QwrÐc na mpoÔme se

pollèc leptomèreiec, mporeÐ kaneÐc na katalˆbei pwc oi epifˆneiec (kai geni-

kìtera oi pollaplìthtec), apoteloÔn autìmata topologikoÔc q¸rouc diìti ex'

orismoÔ eÐnai topikˆ omoiomorfikèc me ton topologikì q¸ro R2 (genikìtera

n
me ton R gia pollaplìthtec megalÔterhc diˆstashc, ìpou tìso to R2 ìso
n
kai genikìtera to R jewroÔntai efodiasmèna me thn sun jh topologÐa).

Orismìc 7. Ja lème ìti h epifˆneia X eÐnai emfuteumènh ston R3 eˆn

3
h X eÐnai omoiomorfik  me kˆpoio uposÔnolo tou R . Eˆn h emfÔteush den

mporeÐ na gÐnei sunolikˆ ( globally) allˆ mìnon topikˆ ( locally), tìte ja lème
3
ìti h epifˆneia eÐnai embaptismènh ston R .

'Olec oi epifˆneiec embaptÐzontai ston R3 allˆ den emfuteÔontai ìlec ston

3
R . 'Iswc ta pio gnwstˆ paradeÐgmata epifanei¸n pou den mporoÔn na emfu-

teujoÔn ston R3 eÐnai h epifˆneia Boy pou eÐdame (to pragmatikì probolikì

epÐpedo) kaj¸c kai h fiˆlh Klein. To prìblhma sun jwc ofeÐletai sto ìti

an epiqeir soume na sunarmolog soume touc topikoÔc omoiomorfismoÔc gia na

pˆroume mia apeikìnish pou na eÐnai sunolikˆ omoiomorfismìc, h apeikìnish

aut  apotugqˆnei na eÐnai sunolikˆ 1-1, gia parˆdeigma sthn epifˆneia Boy
upˆrqei èna legìmeno triplì shmeÐo pou katastrèfei thn sunolik  kataskeu 

(allˆ tautìqrona kˆnei thn melèth thc topologÐac twn epifanei¸n polÔ pio

endiafèrousa)!

Tèloc shmei¸noume pwc upˆrqei kai ˆlloc isodÔnamoc orismìc gia thn em-

fÔteush kai thn embˆptish pollaplot twn allˆ apaiteÐ proqwrhmènec gn¸-

seic jewrÐac pollaplot twn pou xepernoÔn ton skopì tou en lìgw maj matoc

(qr sh efaptìmenwn desm¸n kai efaptìmenwn q¸rwn pollaplot twn). Gia

ton endiaferìmeno anagn¸sth parapèmpoume se èna kalì biblÐo diaforik c

gewmetrÐac, (gia parˆdeigma to biblÐo twn Kobayashi, Nomizu).

119