Strujanje u otvorenim koritima

doc. dr. Edin Berberović

Politehnički fakultet u Zenici

eberberovic@mf.unze.ba
Strujanje u otvorenim koritima
 Stacionarno strujanje u koritu
 Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Jednoliko strujanje u brzotoku
 Nejednoliko strujanje u brzotoku
 Vodni skok i slapište

2
 Stacionarno strujanje u koritu
 Energijska jednačina stacionarnog strujanja u koritu
 Prati se strujanje duž ose l koja spaja težišta presjeka
 Piezometarska visina (hidrostatički profil pritiska okomito na l)
p
h= + z = const
ρg
 Energijska visina u težištu
pT v2
H = +α + zT
ρg 2g

v2
= dT cos β + α
H + zT
2g
v2
H= d cos β + α + z0
2g
3
Stacionarno strujanje u koritu
 Disipacija energije duž strujanja
dH dH f o
+ Je = 0 ⇔ + = 0
dl dl g
ukupna sila otpora τ 0Odl τ0 A
=fo = = , R
= čkihidrauli
radijus
masa ρ Ad l ρ R O
dH τ dH τ0
+ 0 = 0 ⇒ Je =
− =
dl ρ gR dl ρ gR
 Tangencijalni napon usljed trenja
 dH  1 dH c f v 2
τ0 =
ρ gRJ e =
ρ gR  −  = c f ρv 2
⇒ Je =
− =
 dl  2 dl R 2g
 Srednja brzina strujanja u presjeku

Q 2g 2g  dH 
v
= ⇒ v
= = RJ e R − 
A cf cf  dl 
4
 Stacionarno strujanje u koritu
 Stacionarno strujanje u blago nagnutom koritu
 Korita nagnuta pod malim uglom β ≈ 0, cosβ ≈ 1
 Umjesto uzdužne varijable l koristi se horizontalna varijabla x (stacionaža)
 Za relativni pritisak piezometarska linija poklapa se sa vodnim licem h= y + z 0
 Brzine su gotovo horizontalne

 Npr.
za β = 5°
cosβ = 0,996
tgβ = 0,0875

pad korita
dz 0 m
I0 =
= 87,5 = 87,5‰
dx km
5
Stacionarno strujanje u koritu
 Specifična energija strujanja
v2 v2
H =y + α + z 0 =h + α
2g 2g
 Treba razlikovati pad od gradijenta neke veličine
 U opštem slučaju strujanja u strmim koritima oni nisu jednaki
 Gradijent linije energije Je = -dH/dl je mjera opadanja energije duž ose
strujanja l, a pad linije energije je njen nagib prema horizontali Ie = -dH/dx
 Veza između gradijenta i pada
d d dx d
= = cos β ⇒ J e = I e cos β
dl dx dl dx
 Za blago nagnuta korita cosβ ≈ 1
Je = Ie
dH
+ Ie =
0
dx
6
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Brzina jednolikog strujanja u koritu
 Prizmatična korita, nepromjenljiv oblik poprečnog presjeka
 Strujanje u prizmatičnim koritima naziva se jednoliko strujanje
 Nepromijenjen profil brzina

 Jednaka srednja brzina  dh dz dH
 I I=
= 0 Ie ⇒ − =
− 0 =
−
 Jednak Coriollisov broj  dx dx dx
 Konstantna dubina vode 

 Nagib vodnog lica jednak je nagibu (padu) korita i padu linije energije

2g 2g  dz 
 =
Srednja profilska brzina strujanja u presjeku v = RI 0 R − 0 
cf cf  dx 

 Chezyjev broj i Chezyjeva formula za srednju brzinu strujanja u koritu

C = 2g / c f ⇒ v = C RI 0

7
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Chezyjev broj nije konstantan, zavisi od
 trenja u graničnom sloju, tj. od Re
 oblika presjeka korita i hrapavosti
 Manningova formula
 Najčešća u primjeni za proračun
1 1
C = R 1/6 ⇒ v = R 2/3 I e1/2
n n

 Manningov koeficijent hrapavosti

 Tabelarno n i/ili K
1
K = ⇒ v = KR 2/3 I e1/2
n
 Za jednostavne presjeke korita koristi
se analogija sa cijevima
8g
λ = 4c f v= RI e
λ
8
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Manningov koeficijent hrapavosti
Kate-
Vrsta stijenke n K = 1/n
gorija
I Naročito glatke površine, emajlirane ili glazirane površine 0,009 111
II Vrlo brižno oblanjane dobro sastavljene daske,najbolja čista cementna žbuka 0,010 100
Najbolja cementna žnuka (1/3 pijeska), čiste nove grnčarske cijevi, cijevi od livenog žljeza, dobro sastavljene žljezne cijevi, dobro oblanjane 0,011 90,0
III
daske
IV Neoblanjane dobro sastavljene daske, vovodne cijevi u normalnim okolnostima, vrlo čiste cijevi za otpadnu vodu i vrlo dobar beton 0,012 83,3
V Drvena dobro obrađena obloga, obloga od opeke, cijevi za otpadnu vodu u normalnim okolnostima, donekle nečiste cijevi za vodu 0,013 76,9
VI Zaprljane cijevi (vodovodne i za otpadnu vodu), betonirani kanali u srednjim okolnostima 0,014 71,4
VII Srednje dobra obloga od opeke, dovoljno zaprljane cijevi za odvod otpadne vode, cerada na drvenim letvama 0,015 66,7
VIII Stara oštećena obloga od opeke, relativno grub beton 0,017 58,8
IX Kanal pokriven debelim stabilnom slojem mulja, kanali u zbijenom sitnom šljunku pokriveni neprekidnim tankim slojem mulja 0,018 55,6
X Kanali usječeni u kamenu 0,02 50,0
XI Kanali u zbijenoj glini, kanali u šljunku i zemlji prekriveni isprekidanim tankim slojem mulja, veliki zemljani kanali u dobrom stanju 0,0225 44,4
Dobra suha obloga, veliki zemljani srednje održavani kanali, mali zemljani dobro održavani kanali, rijeke u veoma dobrim okolnostima 0,025 40,0
XII
(čisto pravolinijsko korito sa slobodnim tokom bez obalnih urušavanja)
XIII Veliki zemljani kanali u nešto lošijem stanju, mali kanali u dobrom stanju 0,0275 36,4
Zemljani kanali u slabom stanju (npr. sa šljunkom na dnu, prilično zarasli travom, sa odronima obalnih kosina), rijeke u dobrim okolnostima 0,03 33,3
XIV
tečenja
Kanali u vrlo lošim okolnostima (prilično zatrpani kamenom i sa vodenom travom), rijeke u relativno dobrom stanju sa određenom 0,035 28,6
XV
količinom kamena
Kanali u vrlo lošem stanju (sa znatnim odronima obala, zarasli šašem, sa krupnim kamenjem na dnu), rijeke s pogoršanim uslovima tečenja 0,04 25,0
XVI
(s povećanom količinom kamena i vijugavim koritom) i manje i manje

9
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Protočna kriva u jednostavnom presjeku
 Eksplicitno – određivanje protoka Q kod zadane dubine y
1 2/3
=v R I0 ⇒
= Q vA
n
 Implicitno – protočna kriva
 Normalna dubina - određivanje dubine y kod koje teče zadani protok Q
 Protočna kriva - za niz dubina yi izračunaju se protoci Qi
 Provodljivost presjeka K

Q (y ) = K (y ) I e

10
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Protočna kriva u složenom presjeku
 Neprihvatljivi rezultati ako se računa kao jednostavni presjek
 Naglo smanjenje protoka na mjestima prelaza zbog naglog smanjenja
hidrauličkog radijusa R = A/O na mjestu prelaza
 Proračun protoka
 Izračunavanje ukupnog protoka kao zbira protoka po odsječcima
 Ukupna provodljivost se dobije kao zbir pojedinačnih

11
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Za svaki pojedinačni odsječak vrijedi
1 2/3 1/2
v i = Ri I e
ni
1 2/3
Qi A=
= iv i Ai Ri = I e1/2 K i I e1/2
ni
1 2/3
Ki = Ai Ri
ni
 Ukupan protok
n n
Q
= i
=i 1=i 1
∑
= Q ∑ K=
I 1/2
i e KI e1/2

 Ukupna provodljivost
n
K = ∑ Ki
i =1
Q Qi
 Takođe vrijedi jednakost I e1/2
= =
K Ki
12
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Specifična energija u presjeku i Froudeov broj
 Protok jednolikog strujanja može se ostvariti na različitim dubinama
 Za manje padove dna veća je normalna dubina i obrnuto
v2
 Kriva specifične energije jednolikog strujanja u presjeku H= y + α
2g
 Kritična dubina yc = ykr
 Dubina kod koje specifična energija ima minimum Hmin

 Kritično strujanje
 Dubina toka y = yc
 Podkritično (mirno) strujanje
 Dubina toka y > yc
 Nadkritično (burno) strujanje
 Dubina toka y < yc

13
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Analitički kriterij za minimum specifične energije strujanja
dH d  v2  d  Q2 
=
0 ⇒ y + α  = y + α =0
dy dy  2g  dy  2gA 2 
Q 2 dA 
1−α =0 
gA 3 dy  Q2 Q2
 1−α 3
B =⇒
0 α 3
B=
1
dA  gA gA
=B
dy 
Q2 v2 B v2
 Froudeov broj strujanja
= Fr α = 3
B α= α
gA g A gy

Srednja dubina koja odgovara ekvivalentnom pravougaonom presjeku y = A / B

 Za turbulentno strujanje Fr = v 2 / ( gy )

Fr < 1, mirno strujanje


 Vrste strujanje prema Froudeovom broju Fr = 1, kriti
čno strujanje
Fr > 1, burno strujanje

14
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Kritična brzina, protok i dubina za pravougaoni presjek korita
 Froudeov broj za kritično strujanje
vc2
Fr=kr =
Fr c = 1
gyc
 Kritična brzina strujanja
vc = gyc

 Minimalna specifična energija

vc2 gy y 3
H min =yc + =yc + c =yc + c ⇒ H min = yc
2g 2g 2 2
 Kritični protok
Qc Av
= = c By=cv c Byc gyc ⇒ Qc = B gyc3/2
2/3
v  Qc
2 
yc
Kritična dubina= =  c

Frc g  B g


15
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Specifična energija u složenom presjeku i Froudeov broj
2
 Proračun se vrši za svaki odsječak pojedinačno H = y + v i
i
2g
n
 Qi 
2 n
Qi3
QH = ∑ Qi  y +
2gA 2 
yQ + ∑
=
2gA 2
i 1=  i  i 1 i
3
 Ki 
n  
 K  Q2
= yQ + ∑
QH 2 2
Q
i =1  Ai  2gA
 
A
 v2 
= y + α
QH Q
 2g 
3
 Ki 
n  
 K  v2
α= ∑ 2
, H= y + α
i =1  Ai  2g
 
A
16
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Analitički kriterij za minimum specifične energije strujanja
dH d  Q2 
=⇒
0 y + α =0
dy dy  2gA 2 
 K
 i
3

 n   Q2  3
d  K Q 2 n
 K  Bi
y +∑  =0 ⇒ ∑ 
i
 =
1
dy  i 1=
2
 Ai  2gA 
2
g i 1  K  Ai 3

   
  A  
3 3 3 3
 K i   A  Bi  K i   A  Bi
2
Q n n
B ∑  K   A  B
gA 3 i 1=
= =
1, γ ∑ 
 K
  
  Ai  B
 i i 1

Q2
γ 3
B =1
gA
Q2
 Froudeov broj strujanja za složeno korito Fr = γ 3
B
gA

17
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Kritični protok i kritični pad korita
 Kritični protok
 Protok kod kojeg je normalna dubina jednaka kritičnoj dubini
 Određuje se iz protočne krive (kritični protok izračunat za niz dubina y)
gA 3 ( y )
Qc ( y ) =
α B (y )
 Kritični pad korita
 Pad kod kojeg je normalna dubina jednaka kritičnoj dubini
Za određenu kritičnu dubinu računaju se parametri potrebni za kritični pad


y0 =⇒yc Ac ,Oc ⇒ Rc
Q
vc =
Ac 2 2
1 2/3 1/2 n vc
=vc R Ic ⇒ I c =
n Rc4/3
18
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Kritični pad pravougaonog korita širine B, hrapavosti n, protoka Q
 Kritična dubina na osnovu kritičnog protoka
2/3
3/2
 Q 
= Qc B gyc ⇒= yc 
 B g 
 
 Parametri presjeka korita
Ac
Ac = Byc , Oc = B + 2yc , Rc =
Oc
 Kritični pad korita, prema Manningovoj formuli
2
 Q 
n 2vc2  
=Ic ⇒ Ic = n 2  Byc 
Rc4/3  Byc 
4/3

 
 B + 2yc 
 Npr. za parametre korita n = 1/65, B = 10 m, Q = 25 m3/s
=yc 0,8605
= m, I c 0,003017
= =
m/m 3,017 m/km 3,017‰
19
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
Odrediti protočnu krivu za trapezno korito prema slici. Zadani su podaci:
B0 = 6 m, m = 2, pad dna kanala 0,1%, Manningov koeficijent hrapavosti
0,014. Takođe, odrediti krivu specifične energije i kritičnu dubinu ako
protok turbulentnog strujanja u koritu iznosi 120 m3/s.

20
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
Protočna kriva y, m
0,00
A, m2
0,000
O, m
6,000
R, m
0,000
v, m/s
0,000
Q, m3/s
0,000
površina presjeka 0,50 3,500 8,236 0,425 1,277 4,469
1,00 8,000 10,472 0,764 1,888 15,101
A B 0y + my 2
= 1,50 13,500 12,708 1,062 2,352 31,747
2,00 20,000 14,944 1,338 2,743 54,862
okvašeni obim 2,50 27,500 17,180 1,601 3,091 84,997
3,00 36,000 19,416 1,854 3,409 122,724
O =B 0 + 2 1 + m 2 y 3,50 45,500 21,652 2,101 3,706 168,611
4,00 56,000 23,889 2,344 3,986 223,216
hidraulički radijus 4,50 67,500 26,125 2,584 4,253 287,086
5,00 80,000 28,361 2,821 4,509 360,754
A
R= 5
O
4
brzina 3
y, m
1 2/3 1/2 2
v = R I0
n 1

protok 0
0 50 100 150 200 250 300 350
Q = Av Q, m3/s

21
Jednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
Specifična energija i kritična dubina
površina presjeka brzina y, m A, m2 v, m/s v2/(2g), m H, m
A B 0y + my 2
= Q 0,00 0,000 - - -
v = 0,50 3,500 34,286 59,914 60,414
A 1,00 8,000 15,000 11,468 12,468
energijska visina Coriollisov koeficijent 1,50 13,500 8,889 4,027 5,527
2
v 2,00 20,000 6,000 1,835 3,835
H= y + α α =1 2,50 27,500 4,364 0,971 3,471
2g 3,00 36,000 3,333 0,566 3,566
3,50 45,500 2,637 0,355 3,855
10 4,00 56,000 2,143 0,234 4,234
9 4,50 67,500 1,778 0,161 4,661
8 5,00 80,000 1,500 0,115 5,115
7 5,50 93,500 1,283 0,084 5,584
6 yc = 2,5 m 6,00 108,000 1,111 0,063 6,063
y, m

5 6,50 123,500 0,972 0,048 6,548

4 7,00 140,000 0,857 0,037 7,037
3 7,50 157,500 0,762 0,030 7,530
2 8,00 176,000 0,682 0,024 8,024
1 8,50 195,500 0,614 0,019 8,519
0 9,00 216,000 0,556 0,016 9,016
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 9,50 237,500 0,505 0,013 9,513
H, m 10,00 260,000 0,462 0,011 10,011

22
Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Osobine nejednolikog strujanja
 Dubina toka y mijenja se duž toka usljed poremećaja

 Dubina toka y i pad dna korita mijenja se duž toka usljed poremećaja

23
Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Diferencijalna jednačina vodnog lica
 Diferencijalna jednačnina za promjenu dubine toka duž strujanja
 Za nejednoliko blago promjenljivo strujanje
Korito se blago mijenja duž toka, postoji neprekidnost parametara korita

(oblik presjeka i pad dna korita)
dH τ0
+ Ie = 0 ⇒ Ie =
dx ρ gR
d  v2 
 y + α + z 0  + Ie =
0
dx  2g 

dy dz 0 d  Q2  ∂A ∂A
+ + α  + Ie =
0 dA
= dy + dx
dx dx dx  2gA 2  ∂y ∂x

dy dz 0 Q 2 dA dA ∂A dy ∂A dy ∂A
+ −α 3
+ Ie =
0 = + = B +
dx dx gA dx dx ∂y dx ∂x dx ∂x
24
Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
dy dz 0 Q 2  dy ∂A 
+ −α B +  + Ie =
0
dx dx gA 3  dx ∂x 
dy  Q2  dz 0 Q 2 ∂A
1 − α B =− − Ie + α
dx  gA 3  dx gA 3 ∂x

 Jednačina vodnog lica korita

 Diferencijalna jednačina za promjenu dubine toka duž strujanja
dz 0 Q 2 ∂A Fr ∂A
− − Ie + α I − I +
dy dx gA 3 ∂x dy 0 e
B ∂x
= =
dx Q2 dx 1 − Fr
1−α B
gA 3

 Za prizmatična korita ∂A/∂x = 0

dy I 0 − I e
=
dx 1 − Fr
25
 Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Oblici vodnog lica za prizmatična korita
 Prema jednačini vodnog lica, u zavisnosti od vrijednosti Fr
 Mirno strujanje, Fr < 1

dy I 0 − I e
=
dx 1 − Fr

26
 Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Burno (silovito) strujanje, Fr > 1

dy I 0 − I e
=
dx 1 − Fr
 Kritično strujanje, Fr = 1

27
Nejednoliko strujanje u blago nagnutom koritu
 Nagle promjene poprečnog presjeka
 Bočno suženje i proširenje i strujanje preko praga
 Važno kod izgradnje hidrotehničkih objekata (brane, ...)

28
Jednoliko strujanje u brzotoku
 Brzina jednolikog strujanja u brzotoku
 Poprečni presjek strujanja se posmatra okomito na osu strujanja, pod
uglom β prema horizontalnoj ravni
 Zbog konstantne dubine jednolikog toka vrijedi jednakost gradijenata
(ne padova)
dh dz dH
J J=
= Je ⇒ − =
− 0 =−
0
dl dl dl
 Srednja profilska brzina
2g
v = RJ 0
cf
 Može se primijeniti Manningova formula
1 2/3 1/2
v = R J0
n
 Gradijent korita izražen preko pada korita J 0 = I 0 cos β

29
 Jednoliko strujanje u brzotoku
 Specifična energija u presjeku i Froudeov broj brzotoka

v2
=H d cos β + α
2g

 Analitički kriterij za minimum specifične energije strujanja

dH d  v2  d  Q2 
=
0 ⇒  d cos β + α  =  d cos β + α 2 
=
0
dd dd  2g  dy  2gA 

30
Jednoliko strujanje u brzotoku
Q 2 dA 
cos β − α =
0
3
gA dd  Q2 α Q2
 cos β − α B =⇒
0 B=
1
dA  gA 3
cos β gA 3

=B
dd 

 Froudeov broj strujanja

Q2 α α v2 B α v2
=Fr = B =
cos β gA 3
cos β g A cos β gd

 Srednja dubina koja odgovara ekvivalentnom pravougaonom presjeku

d = A /B

 Za turbulentno strujanje
1 v2
Fr =
cos β gd
31
Jednoliko strujanje u brzotoku
 Kritična brzina, protok i dubina za pravougaoni presjek korita
 Froudeov broj i kritična brzina
1 vc2
Fr=kr =
Frc = 1
cos β gdc
vc = gdc cos β
 Minimalna specifična energija
vc2 gdc cos β
H=min dc cos β + = dc cos β +
2g 2g
3
H min = dc cos β
2
 Kritični protok
=Qc Av = c Bd = v
c c Bd c gd c cos β , Q c = B g cos β dc
3/2

 Kritična dubina  Odnos kritične dubine za brzotok i blago

 2 
2/3 nagnuto korito  
2/3
v Qc dc 1 1
=dc =  c
 = = 
cos β Frc g  B g cos β  yc  cos β  3 cos β

32
 Nejednoliko strujanje u brzotoku
 Diferencijalna jednačina vodnog lica
 Posmatra se nejednoliko stacionarno strujanje duž ose strujanja
dH τ0 n 2v 2
dA
=
∂A
dd +
∂A
dl
+ J e= 0, J e= =
∂d ∂l dl ρ gR R 4/3
d  v2 
 d cos β + α + z 0  + Je =
0
dl  2g 

d dz 0 d  Q 2 
(d cos β ) + + α 2 
+ Je =
0
dl dl dl  2gA 

dA ∂A dd ∂A dd ∂A dd dβ dz 0 Q 2 dA
= + = B + cos β − d sin β + −α 3
+ Je =
0
dl ∂d dl ∂l dl ∂l dl dl dl gA dl
33
Nejednoliko strujanje u brzotoku
dd dβ dz 0 Q 2  dd ∂A 
cos β − d sin β + −α 3 
B +  + Je =
0
dl dl dl gA  dl ∂l 
dd  Q2  dβ dz 0 Q 2 ∂A
 cos β − α = B  d sin β − − Je + α
dl  gA 3  dl dl gA 3 ∂l
 Jednačina vodnog lica korita
 Diferencijalna jednačnina za promjenu dubine toka duž strujanja
dβ dz 0 Q 2 ∂A
d sin β − − Je + α
dd dl dl gA 3 ∂l
=
dl Q2
cos β − α 3
B
gA

 Za brzotok sa konstantnim ili blago  Za prizmatična korita ∂A/∂l = 0

promjenljivim uglom nagiba β ≈ const dd J0 − Je
Fr ∂A =
J0 − Je + cos β dl cos β (1 − Fr )
dd B ∂l
=
dl cos β (1 − Fr )
34
Nejednoliko strujanje u brzotoku
 Uvlačenje zraka u brzotok
 U početku brzotoka ubrzavajuće strujanje, usporen rast graničnog sloja
 Nakon širenja graničnog sloja po dubini dolazi do uvlačenja zraka u tok
 Dubina ozračenog brzotoka (dvofazno strujanje) se povećava
 Teorijski određeno vodno lice je u ozračenom dijelu brzotoka
 Zahtijeva složene modele za proračun

35
Vodni skok i slapište
 Pojava vodnog skoka
 Vodni skok
 Predstavlja turbulentni vrtlog u odvojenom graničnom sloju
 Javlja se na prelazu iz burnog (silovitog) u mirno strujanje
 Usporavajuće strujanje, razvija se granični sloj koji teži odvajanju
 Slapište (bučnica)
 Hidrotehnički objekat u kojem se javlja vodni skok

36
Vodni skok i slapište
 Vodni skok i slapište u inženjerskom smislu
 Prelazni potezi spajanja mirnog strujanja gornje vode i donje vode
 Između gornje i donje vode postoji velika razlika potencijalne energije
 Pretvorba potencijalne u kinetičku energiju
 Velika disipacija kinetičke energije u slapištu (hidraulički disipator)

37
Vodni skok i slapište
 Spregnute dubine i dužina vodnog skoka
 Dužinu vodnog skoka teško odrediti zbog turbulentnog strujanja
 Teoretski se određuje dužina u normalnom vodnom skoku
 Spregnute dubine izražavaju zavisnost uzvodne i nizvodne dubine
 Posmatra se ravnoteža sila pritiska i promjena količine kretanja u
pravougaonom koritu sa protokom po jedinici širine q = Q/B
F1 + K 1 = F2 + K 2

y12 q2
F1 ρ g
= K 1 ρ=
, = qv1 ρ q = v1y1
2 y1
y22 q2
F2 ρ g
= K 2 ρ=
, = qv 2 ρ
2 y2
y12 q2 y22 q2
ρg +ρ = ρg +ρ
2 y1 2 y2
38
Vodni skok i slapište
1 2 1 1 
ρ g ( y2 − y=
2
1 )
2
ρq  − 
2  y1 y2 
2q 2
y1y2 ( y2 − y=
2
1 )
2
(y2 − y1 )
g
2
2 q
y22 + y1y2 − =0
gy1
y22 + y1y2 − 2y12Fr1 =
0
 Spregnute dubine normalnog vodnog skoka
y1
y2 =
2
( )
1 + 8Fr1 − 1

 Nizvodna spregnuta dubina y2 zavisi isključivo od hidrauličkih parametara

uzvodnog spregnutog presjeka y1
 Dužina vodnog skoka (aproksimacije)
Ls
Ls ≈ 6 ( y2 − y1 ) 10 ( Fr12 − 1) − 0,0289 ( Fr12 − 1)
2,3978
=
y1
39
Vodni skok i slapište
 Disipacija energije u vodnom skoku
 Disipacija u vodnom skoku (za turbulentno strujanje α = 1)
v12 v 22 q2  1 1 
∆H = H s1 − H s 2 = y1 + − y2 + = y1 − y2 +  2 − 2
2g 2g 2g  y1 y2 
 Korištenjem veze između spregnutih presjeka
1 2 1 1 
ρ g ( y22 − y=
1 )
2
ρ q  − 
2 y
 1 y 2 

gy1y2 ( y22 − y12 )

q2 =
2 ( y2 − y1 )

∆H = y1 − y2 +
1 gy y
1 2 ( y 2
2 − y1 ) 1
2
1 
 2 − 2
2g 2 ( y2 − y1 )  y1 y2 
40
Vodni skok i slapište
1 gy1y2 ( y2 − y1 )  1
2 2
1 
∆H = y1 − y2 +  2 − 2 
=
2g 2 ( y2 − y1 )  y1 y2 

1 y1y2 ( y2 − y1 ) y22 − y12

2 2

= y1 − y2 + =
4 ( y2 − y1 ) y12y22

= y1 − y2 +
( y 2
2 − y12 ) ( y2 + y1 )
=
4y1y2
4y12y2 − 4y1y22 + y23 + y1y22 − y12y2 − y13
=
4y1y2

 Disipacija energije u vodnom skoku

(y − y1 )
3

∆H = 2
4y1y2
 U objektima u kojima se vrši disipacija energije potrebno je predvidjeti
čvrsto korito koje može primiti fluktuirajuća hidrodinamička opterećenja
41
Vodni skok i slapište
 Potopljenost i položaj vodnog skoka
 Potopljenost vodnog skoka
 Određuje mjesto ravnoteže sila uzvodnog i nizvodnog strujanja
 Odnos između dubine donje vode t i druge spregnute dubine y2

t < y2 , odbačeni vodni skok


t = y2 , normalni vodni skok
t > y , potopljeni vodni skok
 2

42
Vodni skok i slapište
 Odbačeni vodni skok
 Nizvodno strujanje daje dubinu koja je manja od druge spregnute
dubine, vodni skok se pomiče nizvodno
 Normalni vodni skok
 Nizvodno strujanje daje dubinu jednaku drugoj spregnutoj dubini,
uspostavljena ravnoteža na mjestu očekivane druge spregnute dubine
 Potopljeni vodni skok
 Nizvodno strujanje daje dubinu koja je veća od druge spregnute
dubine, vodni skok se pomiče uzvodno

43
Vodni skok i slapište
 Oblikovanje slapišta
 Slapište
 Objekat u kojem se vrši disipacija energije u vodnom skoku
 Slapište prima sva opterećenja u vodnom skoku
 Oblikuje se neposredno uz brane kako bi potezi burnog strujanja bili kraći
 Mora se projektovati tako da vodni skok uvijek bude potopljen

44
Vodni skok i slapište
 Proračun slapišta
 Složen proračun, izvodi se po koracima
 Proračun specifične energije u presjeku prve spregnute dubine vodnog
skoka, iz uslova uzvodnog burnog strujanja
 Proračun kote donje vode iz uslova strujanja u nizvodnom koritu
 Proračun dubine, brzine i Froudeovog broja u prvom spregnutom presjeku
 Proračun potopljenosti, uslova ravnoteže sila za drugu spregnutu dubinu
 Stabilizacija slapišta ako se dobije da vodni skok neće biti potopljen

45
Vodni skok i slapište
 Stabilizacija slapišta
 Potapanje vodnog skoka izgradnjom nizvodnog preljevnog praga

 Potapanje vodnog skoka dodavanjem elemenata za disipaciju energije

46
Vodni skok i slapište
 Proračun kaskada
 Kaskade
 Objekti koncentrisane disipacije energije u regulaciji burnih tokova
 Služe sa prevođenje bujičnog silovitog strujanja u mirno strujanje
 Na svakoj kaskadi vrši se disipacija jednog dijela energije

 Proračun velikih kaskada

 Prema načelima za proračun slapišta
47
Vodni skok i slapište
 Proračun malih kaskada D=
q2
 Niz poteza sa horizontalnim dnom gy 3
 Bezdimenzionalni broj kaskade D Ld
= 4,3D 0,27
 Udaljenost prve segmentne dubine Ld y
 Uzdizanje vode uz prag kaskade yp yp
= D 0,22
 Prva i druga spregnuta dubina y1, y2 y
 Dužina horizontalnog poteza L
y1 y2
= =
0,54D 0,425 , 1,66D 0,27
y y
q = vi y i

L = Ld + Ls + Lk = Ld + 6 ( y2 − y1 ) + Lk

48