Ciepłownictwo w Polsce

Edycja 2019
www.forum-energii.eu
Ciepłownictwo w Polsce

OPRACOWANIE:

Rafał Macuk, Forum Energii

WSPÓŁPRACA:

dr Joanna Maćkowiak-Pandera, Andrzej Rubczyński, Forum Energii

REDAKCJA:

Aleksandra Zieleniec

OPRACOWANIE GRAFICZNE:

Karol Koszniec

PODZIĘKOWANIA

Serdecznie dziękujemy Instytutowi Badań Strukturalnych, Izbie Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie oraz Krajowej
Agencji Poszanowania Energii za współpracę i pomoc w pozyskaniu danych niezbędnych do przygotowania tej publikacji.

DATA PUBLIKACJI:

grudzień 2019

Forum Energii to think tank działający w obszarze energetyki. Naszą misją jest tworzenie fundamentów efektywnej, bezpiecznej, czystej
i innowacyjnej energetyki w oparciu o dane i analizy.

Wszystkie analizy i publikacje Forum Energii są udostępniane nieodpłatnie i mogą być powielane pod warunkiem wskazania źródła i autorów.

2
Ciepłownictwo w Polsce

Wstęp (dr Joanna Maćkowiak-Pandera) 05

Ciepłownictwo – definicja i dostęp do danych 06
Główne wnioski 07
Największa ilość ciepła jest wytwarzana w indywidualnych gospodarstwach domowych 08
Budynki i efektywność energetyczna 09
W produkcji ciepła dominują urządzenia na paliwa stałe 10
Największa liczba budynków została wybudowana do 1988 r. 11
Standard energetyczny budynków w Polsce jest niski 12
Najwięcej energii w gospodarstwach domowych zużywamy do ogrzewania pomieszczeń 13
Paliwa i emisje 14
W ciepłownictwie dominuje węgiel 15
Emisja CO2 jest nadal wysoka 16
Głównym źródłem smogu jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych
ogrzewanych indywidualnie 17
Gospodarstwa domowe w Polsce zużywają najwięcej węgla w Unii Europejskiej 18
Ubóstwo energetyczne 19
Definiowanie ubóstwa energetycznego 20
Najwięcej ubogich energetycznie mieszka w budynkach jednorodzinnych z lat 1961−1995 21
Najwięcej ubogich energetycznie mieszka w domach jednorodzinnych na wsi 22

GRUDZIEŃ 2019

3
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo systemowe, sytuacja obecna i wyzwania 23

Głównym odbiorcą ciepła z sieci są gospodarstwa domowe 24
Jedynie 66% ciepła wytwarzane jest z kogeneracji 25
Nie podjęto działań prowadzących do zmiany miksu paliwowego ciepłownictwa 26
Aż 80% systemów ciepłowniczych w Polsce jest nieefektywne 27
Mniejsze miasta − niższa efektywność 28
Ciepłownictwo dostosowuje się do bieżących wyzwań, ale te najpoważniejsze dopiero nadejdą 29
Sprzedaż ciepła spada pomimo wzrostu liczby odbiorców 30
Ciepłownictwo systemowe, aspekty finansowe 31
Średnie ceny sprzedaży ciepła z jednostek niekogeneracyjnych 32
Duże systemy ciepłownicze w miastach obniżają średnie ceny ciepła dla województwa 33
Cena ciepła z węgla jest coraz mniej konkurencyjna 34
Koszty wytwórców ciepła przewyższają dochody 35
Ciepłownictwo systemowe w Unii Europejskiej 36
W Polsce jest najwięcej odbiorców ciepła systemowego spośród wszystkich krajów UE 37
Jesteśmy na drugim miejscu w Europie, jeżeli chodzi
o ilość zużytego ciepła wyprodukowanego w systemach ciepłowniczych 38
Mimo rozległego systemu ciepłowniczego udział kogeneracji
w Polsce na tle UE jest relatywnie nieduży 39
Od przeszło 30 lat miks wytwórczy w UE intensywnie się zmienia 40
Struktura paliw w wybranych krajach UE w latach 1990−2017 41
Struktura paliw w wybranych krajach UE w latach 1990−2017 42

GRUDZIEŃ 2019

4
Ciepłownictwo w Polsce

Wstęp
Polska dusi się smogiem, szczególnie zimą. Aby jakość powietrza zaczęła się poprawiać, najpierw na ciepłownictwo trzeba spojrzeć szeroko, bo to
zarówno sieci ciepłownicze jak i zaopatrzenie w ciepło gospodarstw domowych. Aż 70% ciepła powstaje w indywidualnych instalacjach grzewczych.
Pozostałe 30% jest wytwarzane w systemach ciepłowniczych – w ramach jednej z najlepiej rozwiniętych sieci ciepłowniczych w Europie. Teraz grozi
jej stopniowa degeneracja i utrata szans na zapewnienie zewnętrznego bodźca rozwojowego. Aż 80% systemów ciepłowniczych w Polsce nie spełnia
wymogów dyrektywy o efektywności energetycznej, co eliminuje możliwości wsparcia ze środków unijnych. 

Jedną z głównych barier dla czystego ciepła jest nie tylko brak kompleksowej strategii dla tego obszaru, ale przede wszystkim brak powszechnie
dostępnych danych, które opisywałyby stan tego sektora. Uderzające, że zaopatrzenie w ciepło, które jest dużym problemem środowiskowym
i społecznym Polski jest tak mało opisane i rozpoznane. Brakuje danych na temat stanu efektywności energetycznej budynków, indywidualnych źródeł
ciepła i wielu innych. Fragmentarycznie informacje są zbierane przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Regulacji Energetyki i Agencję Rynku Energii.
Nie są one jednak łatwo dostępne. Brak wiedzy na temat sektora, skutkuje niewielkim zainteresowaniem kluczowych instytucji, a i trudno proponować
rozwiązania naprawcze skoro problem nie jest dobrze zdiagnozowany.

Przedstawiamy niniejszy raport, żeby podzielić się zebranymi danymi w przystępnej formie i wesprzeć dyskusję na temat strategii zaopatrzenia
w czyste ciepło polskich domów.

Zapraszam do lektury,
Dr Joanna Maćkowiak-Pandera
Prezes Forum Energii

5
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo – definicja i dostęp do danych

Ciepłownictwo definiujemy szeroko – zarówno jako ciepłownictwo systemowe, obejmujące systemy ciepłownicze wraz z źródłami wytwarzania,
jak i ciepłownictwo niesystemowe, czyli indywidualne instalacje grzewcze w gospodarstwach domowych.

Raport powstał w oparciu o najbardziej aktualne dane i materiały publikowane przez: Główny Urząd Statystyczny, Agencję Rynku Energii,
Urząd Regulacji Energetyki, Krajową Agencję Poszanowania Energii, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Izbę Gospodarczą
Ciepłownictwo Polskie, Eurostat i inne.

Przygotowując niniejszą publikację, dostrzegliśmy problemy, które mogą być barierą nie tylko przy tworzeniu obiektywnego i pełnego obrazu
ciepłownictwa w Polsce, ale także przy wprowadzaniu potrzebnych zmian w tym sektorze. Należą do nich:

• brak dostępu do danych − albo nie są one zbierane, albo nie są podawane do publicznej wiadomości.

• w publikowanych danych brak spójności metodycznej − instytucje statystyczne stosują własną metodę, co uniemożliwia stworzenie spójnego
obrazu badanego zagadnienia.

Ujęte w tym raporcie dane URE na temat ciepła systemowego dotyczą tylko przedsiębiorstw koncesjonowanych o mocy większej niż 5 MW. Dlatego
pominięto w nim przedsiębiorstwa o mniejszych mocach.

Brak danych jest barierą transformacji sektora energii w Polsce. Zaopatrzenie w ciepło jest domeną publiczną i dotyczy każdego polskiego gospodarstwa
domowego. Dane dotyczące np. efektywności energetycznej, emisji zanieczyszczeń, form ogrzewania powinny być regularnie zbierane i powszechnie
udostępniane.

6
Ciepłownictwo w Polsce

Główne wnioski
• Politycy przez lata nie angażowali się w problem ciepłownictwa, postrzegając go jako trudny (rozproszona struktura), społecznie wrażliwy
(koszty ciepła) i polityczny (presja na spalanie węgla zamiast wykorzystywanie czystszych form wytwarzania ciepła).

• Efektem zaniechania działań na rzecz poprawy jakości ciepłownictwa jest najgorsze w całej UE powietrze wskutek emisji zanieczyszczeń
z ponad czterech milionów domów ogrzewanych własnymi źródłami ciepła na paliwo stałe. Krajowe gospodarstwa domowe zużywają 87%
węgla konsumowanego przez wszystkie gospodarstwa domowe w Unii Europejskiej.

• Ze względu na skalę problemu i rozproszenie indywidualnych źródeł ciepła odpowiedzialność za zmiany w ciepłownictwie rozkłada się
pomiędzy różne szczeble administracji rządowej i lokalnej. Brak koordynatora ujmującego kwestię ciepłownictwa całościowo zaowocował
nie tylko złą jakością powietrza, ale i niską efektywnością energetyczną budynków, dużymi stratami energii pierwotnej, a także brakiem
impulsów rozwojowych dla małych i średnich przedsiębiorstw współpracujących z budownictwem i ogrzewnictwem.

•  rakuje zarówno długoterminowej polityki w zakresie efektywności energetycznej, jak i modernizacji ciepłownictwa oraz wskazania krajowemu
B
przemysłowi kluczowych technologii będących fundamentem transformacji ciepłownictwa i jednocześnie źródłem rozwoju biznesowego.

• Nie do końca przemyślana polityka prywatyzacji sektora ciepłownictwa w latach 90. XX w. stała się co prawda dla dużych przedsiębiorstw
ciepłowniczych impulsem rozwojowym, ale pozostawiła swojemu losowi niedokapitalizowane małe systemy ciepłownicze. W efekcie obecnie
około 80% przedsiębiorstw ciepłowniczych w Polsce (odpowiedzialnych za produkcję 38% ciepła systemowego) zaliczanych jest do kategorii
nieefektywnych.

• Brak wizji rozwoju ciepłownictwa, jak też jego długoterminowych celów doprowadził do tego, że administracja rządowa koncentruje się
niemal wyłącznie na kontroli cen ciepła w systemach ciepłowniczych.

• Niesprecyzowanie polityki energetycznej państwa, w połączeniu z utrzymywaniem cen ciepła na możliwie najniższym poziomie, zatrzymało
modernizację ciepłownictwa i skumulowało problemy.

• Nieskuteczna polityka socjalna, która miałaby zapobiegać ubóstwu energetycznemu (dotyczy ono około 12% społeczeństwa), blokuje
modernizację ciepłownictwa.

• Konieczne jest postawienie celów modernizacyjnych przed ciepłownictwem w perspektywie roku 2030 oraz opracowanie mechanizmów
wsparcia ich realizacji oraz modeli biznesowych wprowadzających zmiany.

7
Ciepłownictwo w Polsce

Największa ilość ciepła jest wytwarzana w indywidualnych gospodarstwach domowych

• Ciepło systemowe stanowi ¼ strumienia ciepła.

• Polityka energetyczna i polityka środowiskowa państwa powinny obejmować zarówno ciepło systemowe, jak i niesystemowe.

GOSPODARSTWA DOMOWE: 49%

CIEPŁO NIESYSTEMOWE: 76%
ZUŻYCIE CIEPŁA: 100%

HANDEL, USŁUGI I INNE: 7%

PRZEMYSŁ I BUDOWNICTWO: 20%

CIEPŁO SYSTEMOWE: 24% GOSPODARSTWA DOMOWE: 17%

HANDEL, USŁUGI I INNE: 2%

PRZEMYSŁ I BUDOWNICTWO: 5%

Wykres 1. Struktura zużycia ciepła w Polsce

Źródło: Opracowano na podstawie danych KAPE, GUS, URE.

8
Ciepłownictwo w Polsce

Budynki i efektywność energetyczna

9
Ciepłownictwo w Polsce

W produkcji ciepła dominują urządzenia na paliwa stałe

• Aż w około 3,5 miliona budynków do ogrzewania wykorzystuje się nieefektywne źródła ciepła na paliwa stałe.

ENERGIA ELEKTRYCZNA INNE

2% 1%

GAZ ZIEMNY
9%

PALIWA STAŁE CIEPŁO SIECIOWE

47% 41%

Wykres 2. Sposób ogrzewania w gospodarstwach domowych według nośnika energii w 2015 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.

10
Ciepłownictwo w Polsce

Największa liczba budynków została wybudowana do 1988 r.

• Do roku 1988 efektywność energetyczna miała marginalne znaczenie w budownictwie. Przekłada się to na obecnie wysokie zużycie energii
dla celów grzewczych.

1500
Tysiąc budynków

1000

500

0
przed 1918 1918–1944 1945–1970 1971–1978 1979–1988 1989–2002 2003–2007 2008–2011 w budowie nieustalone

Wykres 3. Struktura wiekowa zasobów mieszkaniowych według stanu na rok 2012

Źródło: Opracowano na podstawie: Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań 2011, GUS, Warszawa.

11
Ciepłownictwo w Polsce

Standard energetyczny budynków w Polsce jest niski

• Prawie 2/3 budynków w Polsce charakteryzuje się niską efektywnością energetyczną.

• Źle wykonywana termomodernizacja blokuje na wiele lat poprawę efektywności energetycznej.

BARDZO WYSOKI WYSOKI

1% 11%

BARDZO NISKI ŚREDNI

41% 25%

NISKI
22%

Wykres 4. Standard izolacyjności cieplnej budynków w Polsce w 2017 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych Instytutu Ekonomii Środowiska.

12
Ciepłownictwo w Polsce

Najwięcej energii w gospodarstwach domowych zużywamy do ogrzewania pomieszczeń

•  elatywnie wysoki udział energii do ogrzewania pomieszczeń wynika z niskiej efektywności energetycznej budynków oraz strefy klimatycznej,
R
w której leży Polska.

• Obserwowany w ostatnich latach stały wzrost średnich dobowych temperatur wpłynie na zmniejszenie zużycia energii grzewczej.

URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE
10%

GOTOWANIE POSIŁKÓW
9%

OGRZEWANIE WODY OGRZEWANIE POMIESZCZEŃ

15% 66%

Wykres 5. Struktura zużycia energii w gospodarstwach domowych w 2017 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.

13
Ciepłownictwo w Polsce

Paliwa i emisje

14
Ciepłownictwo w Polsce

W ciepłownictwie dominuje węgiel

• Zużycie węgla do celów grzewczych wynosi 24 mln ton, z czego aż 12 mln ton jest spalane w gospodarstwach domowych ogrzewanych
indywidualnie i przez innych drobnych odbiorców węgla.

OGRZEWANIE INDYWIDUALNE CIEPŁOWNICTWO SYSTEMOWE

2017 2018

OLEJE POZOSTAŁE POZOSTAŁE WĘGLOWE

0,5% 1,1% 6,0% 72,5%

BIOMASA I INNE OZE

8,1%
BIOMASA
I INNE OZE OLEJE
19,6% 4,8%

GAZOWE
8,6%

WĘGLOWE
47,7%
GAZOWE
31,1%

Wykres 6. Zużycie paliw do celów grzewczych

Źródło: Opracowano na podstawie danych KAPE, GUS i URE.

15
Ciepłownictwo w Polsce

Emisja CO2 jest nadal wysoka

• Emisja CO2 wynikająca z indywidualnego ogrzewania gospodarstw domowych utrzymuje się na stałym wysokim poziomie.

• J ednostkowa emisja CO2 w przeliczeniu na GJ ciepła systemowego zmniejszyła się od 2007 r. o około 10%, co świadczy o braku inwestycji
prowadzących do wymiany źródeł wytwórczych.

50
45
40
35
Milion ton CO2

30
25
20
15
10
5
0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

GOSPODARSTWA DOMOWE CIEPŁOWNICTWO SYSTEMOWE

Wykres 7. Emisja CO2 przez ciepłownictwo, w tym przedsiębiorstwa ciepłownicze i gospodarstwa domowe
Źródło: Opracowano na podstawie danych EEA, URE.

16
Ciepłownictwo w Polsce

Głównym źródłem smogu jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych

ogrzewanych indywidualnie
• Inne znaczące źródła zanieczyszczeń powietrza to przemysł i transport.

PM2.5 PM10 BENZO(A)PIREN I INNE WWA*

16% 16% 12%

2%
1%
0,1%
2% 0,9%

12%
10% 47% 46%

4%
8%

5%
21% 84%
13%

PROCESY SPALANIA W OGRZEWNICTWIE INDYWIDUALNYM PROCESY SPALANIA W PRZEMYŚLE

PROCESY SPALANIA W SEKTORZE PRODUKCJI I TRANSFORMACJI ENERGII TRANSPORT DROGOWY

ROLNICTWO POZOSTAŁE

Wykres 8. Źródła zanieczyszczeń powietrza w 2017 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych KOBiZE. *WWA – wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

17
Ciepłownictwo w Polsce

Gospodarstwa domowe w Polsce zużywają najwięcej węgla w Unii Europejskiej

• Polskie gospodarstwa domowe zużywają 87% węgla spalanego w gospodarstwach domowych w UE, co bezpośrednio przekłada się na
zanieczyszczenie powietrza i powstawanie smogu.

• Pozytywnie należy ocenić wysoki udział ciepła systemowego w ogrzewaniu krajowych gospodarstw domowych.

• Polska wyróżnia się na tle UE stosunkowo niskim udziałem gazu ziemnego i energii elektrycznej w zużyciu końcowym w gospodarstwach
domowych.

40%

30%

20%

10%

0%
GAZ ENERGIA BIOMASA LEKKI CIEPŁO WĘGIEL LPG POMPY ENERGIA POZOSTAŁE
ZIEMNY ELEKTRYCZNA STAŁA OLEJ OPAŁOWY Z SIECI KAMIENNY CIEPŁA SOLARNA
UE POLSKA

Wykres 9. Porównanie struktury zużycia energii w gospodarstwach domowych w UE i Polsce w 2017 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostat i GUS.

18
Ciepłownictwo w Polsce

Ubóstwo energetyczne

19
Ciepłownictwo w Polsce

Definiowanie ubóstwa energetycznego

• 4,6 mln osób, czyli 12% mieszkańców Polski, jest ubogich energetycznie.

Gospodarstwo domowe jest ubogie energetycznie wówczas, gdy ma trudności w zaspokojeniu swoich potrzeb energetycznych z powodu
niskiego dochodu lub charakterystyki mieszkania. Potrzeby energetyczne to całkowite zużycie energii cieplnej, jak też elektrycznej, niezbędne
do godnego poziomu życia, a więc: ogrzewania mieszkania, podgrzewania wody, oświetlenia, przygotowywania posiłków i korzystania
z podstawowych sprzętów RTV i AGD. Jeżeli koszt zaspokojenia potrzeby energetycznej jest tak wysoki, że członkowie gospodarstwa
domowego stają przed dylematem, czy ograniczać tę potrzebę, czy też oszczędzać na innych dobrach, np. żywności, lekach czy edukacji,
to mówimy o ubóstwie energetycznym.

NISKIE DOCHODY
GOSPODARSTW DOMOWYCH

UBÓSTWO
ENERGETYCZNE
NISKA
EFEKTYWNOŚĆ WYSOKI
ENERGETYCZNA KOSZT ENERGII

Rysunek 1. Definicja ubóstwa energetycznego

Źródło: IBS.

20
Ciepłownictwo w Polsce

Najwięcej ubogich energetycznie mieszka w budynkach jednorodzinnych z lat 1961−1995

• Według obecnych regulacji jedynie ubodzy energetycznie mieszkający w budynkach wielorodzinnych mogą uzyskać dodatek energetyczny.

• Konieczne jest wsparcie wszystkich ubogich energetycznie.

500
Tysiąc gospodarstw domowych

400

300

200

100

0
Do 1960 1961-1995 po 1995

JEDNORODZINNE WIELORODZINNE

Wykres 10. Liczba gospodarstw ubogich energetycznie wg typu i wieku budynku w 2018 r.
Źródło: IBS.

21
Ciepłownictwo w Polsce

Najwięcej ubogich energetycznie mieszka w domach jednorodzinnych na wsi

• W miastach problem dotyczy budynków wielorodzinnych.

BUDYNEK
WIELORODZINNY
WIEŚ BUDYNEK
6% JEDNORODZINNY
MIASTA
16%

BUDYNEK
BUDYNEK
WIELORODZINNY
JEDNORODZINNY
MIASTA
WIEŚ
28%
50%

Wykres 11. Występowanie ubóstwa energetycznego według typu budynku i lokalizacji w 2016 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych IBS.

22
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo systemowe
sytuacja obecna i wyzwania

23
Ciepłownictwo w Polsce

Głównym odbiorcą ciepła z sieci są gospodarstwa domowe

PRODUKCJA CIEPŁA
376 010,2 TJ
CIEPŁO DOSTARCZONE
CIEPŁO ODDANE DO SIECI DO ODBIORCÓW PRZYŁĄCZONYCH
DO SIECI
267 222,2 TJ
233 674,2 TJ

W TYM
W KOGENERACJI

238 617,4 TJ STRATY 33 548,0 TJ

ZUŻYCIE CIEPŁA NA POTRZEBY WŁASNE

ORAZ PRZEMYSŁU

CIEPŁO Z ODZYSKU 144 419,2 TJ

35 631,2 TJ

Rysunek 2. Produkcja i rozdysponowanie ciepła w 2018 r.

Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

24
Ciepłownictwo w Polsce

Jedynie 66% ciepła wytwarzane jest z kogeneracji

• Niska skuteczność mechanizmów wsparcia kogeneracji stosowanych w przeszłości spowodowała, że udział ciepła z tych jednostek utrzymuje
się od lat na niezmienionym poziomie.

500

400

300
PJ

200

100

0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

KOGENERACJA OGÓŁEM

Wykres 12. Produkcja ciepła w kogeneracji w strumieniu ciepła

Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

25
Ciepłownictwo w Polsce

Nie podjęto działań prowadzących do zmiany miksu paliwowego ciepłownictwa

• W ciągu ostatniej dekady wykorzystanie gazu wzrosło o 3,5 p.p., a OZE o 3 p.p.

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

WĘGIEL OLEJ OPAŁOWY GAZ ZIEMNY BIOMASA I INNE OZE ODPADY POZOSTAŁE

Wykres 13. Struktura paliwowa w ciepłownictwie

Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

26
Ciepłownictwo w Polsce

Aż 80% systemów ciepłowniczych w Polsce jest nieefektywne

•  ysoki udział systemów nieefektywnych oraz brak presji na zmianę sytuacji stanowią zagrożenie dla funkcjonowania ciepłownictwa
W
systemowego w Polsce.

•  rawne ograniczenie udzielania pomocy publicznej dla nieefektywnych systemów ciepłowniczych utrudnia ich modernizację i przejście na
P
niskoemisyjne technologie.

Efektywny system ciepłowniczy i chłodniczy to system, w którym do produkcji ciepła lub chłodu wykorzystuje się co najmniej 50% energii ze
źródeł odnawialnych lub co najmniej w 50% ciepło odpadowe, lub co najmniej w 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub co najmniej w 50%
połączenie takiej energii ciepła.

SYSTEMY EFEKTYWNE

SYSTEMY NIEEFEKTYWNE

Rysunek 3. Występowanie efektywnych i nieefektywnych systemów ciepłowniczych w Polsce w 2015 r.

Źródło: IGCP.

27
Ciepłownictwo w Polsce

Mniejsze miasta − niższa efektywność

• Wyzwaniem jest duży udział systemów nieefektywnych w produkcji ciepła dla małych i średnich miast.

0,6%
100%

90%
29,1%
80%

70%
54,0%
72,5%
60%
86,2%
50% 99,4%
40%
70,9%
30%

20%
46,0%
27,5%
10%
13,8%
0%
powyżej 500 tys. 200-499 tys. 100-199 tys. 20-99 tys. poniżej 20 tys.
POPULACJA MIASTA

SYSTEM EFEKTYWNY SYSTEM NIEEFEKTYWNY

Wykres 14. Udział ciepła dostarczanego z systemów efektywnych w miastach o różnej wielkości w 2016 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych ARE (uwzględniających moce wytwórcze od 1MW), Forum Energii.

28
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo dostosowuje się do bieżących wyzwań, ale te najpoważniejsze dopiero

nadejdą
• Przedsiębiorstwa ciepłownicze skierowały główny wysiłek inwestycyjny na dostosowanie do zaostrzanych norm emisji gazów (SOx, NOx)
i pyłów.

• Nieliczne inwestycje w nowe źródła wytwórcze na gaz i biomasę doprowadziły do relatywnie niewielkiego spadku emisji CO2 w minionej
dekadzie.

• Przez duży udział węgla w produkcji ciepła polskie ciepłownictwo będzie zmuszone ponosić coraz wyższe koszty zakupu uprawnień do emisji
CO2.

50 200

40
150
Miliony ton

Tysiące ton
30
100
20
50
10

0 0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

CO2 SO2 NOX PYŁY

Wykres 15. Emisje gazów i pyłów przez przedsiębiorstwa ciepłownicze

Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

29
Ciepłownictwo w Polsce

Sprzedaż ciepła spada pomimo wzrostu liczby odbiorców

• Strategicznym wyzwaniem dla ciepłownictwa jest obsłużenie rynku, którego efektywność energetyczna nieustannie wzrasta.

• Pomimo rosnącej długości sieci ciepłowniczej i wzrostu ogrzewanej powierzchni budynków spada wolumenu sprzedawanego ciepła.

1,4

1,2

0,8

0,6

0,4

0,2

0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

SPRZEDAŻ CIEPŁA Z SIECI POWIERZCHNIA BUDYNKÓW DŁUGOŚĆ SIECI

Wykres 16. Sprzedaż ciepła na tle powierzchni budynków i długości sieci (wartości indeksowane względem 2007 r.)
Źródło: Opracowano na podstawie danych URE i GUS.

30
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo systemowe
aspekty finansowe

31
Ciepłownictwo w Polsce

Średnie ceny sprzedaży ciepła z jednostek niekogeneracyjnych

• Ceny ciepła w niewielkim stopniu odzwierciedlają szybkie w ostatnim czasie zmiany cen paliw i uprawnień do emisji CO2.

• Brak współspalania biomasy w elektroenergetyce zwiększył atrakcyjność cenową biomasy w ciepłownictwie. Można przypuszczać,
że w przypadku powrotu do współspalania cena ciepła z biomasy zacznie rosnąć.

200

150
zł/GJ

100

50

0
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

WĘGLOWE GAZOWE OLEJOWE OZE

Wykres 17. Średnie ceny sprzedaży ciepła jednostek niekogeneracyjnych (bez przesyłu) według paliw
Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

32
Ciepłownictwo w Polsce

Duże systemy ciepłownicze w miastach obniżają średnie ceny ciepła dla województwa
• Na poziomie województw widać dużą dysproporcję między średnią maksymalną a minimalną ceną ciepła – około 30%.

• Wpływ na cenę ciepła ma duży udział nieefektywnych systemów ciepłowniczych.

POLSKA − 58,04 zł/GJ

POMORSKIE
65,45 zł/GJ WARMIŃSKO−MAZURSKIE
56,93 zł/GJ
ZACHODNIOPOMORSKIE
59,85 zł/GJ

PODLASKIE
KUJAWSKO−POMORSKIE
61,25 zł/GJ
61,16 zł/GJ

MAZOWIECKIE
LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE 50,44 zł/GJ
63,48 zł/GJ 60,91 zł/GJ

ŁÓDZKIE
54,38 PLN/GJ
LUBELSKIE
DOLNOŚLĄSKIE 54,05 zł/GJ
59,29 zł/GJ

OPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE
58,58 zł/GJ 60,06 zł/GJ

ŚLĄSKIE
62,66 zł/GJ
PODKARPACKIE
MAŁOPOLSKIE 63,54 zł/GJ
57,99 zł/GJ

50,44 zł/GJ 65,45 zł/GJ

Rysunek 4. Średnia cena jednoskładnikowa ciepła sprzedanego z sieci ciepłowniczej według regionu w 2018 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

33
Ciepłownictwo w Polsce

Cena ciepła z węgla jest coraz mniej konkurencyjna

• Trend wzrostu ceny ciepła z węgla będzie się pogłębiał ze względu na rosnący koszt uprawnień do emisji CO 2 i coraz bardziej
restrykcyjne standardy środowiskowe.

80

70

60

50
zł/GJ

40

30

20

10

0
GAZ ZIEMNY BIOMASA WĘGIEL KAMIENNY INNE ODNAWIALNE ODPADY
WYSOKOMETANOWY ŹRÓDŁA ENERGII KOMUNALNE STAŁE

ŚREDNIA OPŁATA PRZESYŁOWA CENA CIEPŁA

SZACUNKOWY KOSZT CO2 ŚREDNIA CENA JEDNOSKŁADNIKOWA CIEPŁA

Wykres 18. Średnia cena jednoskładnikowa ciepła systemowego z różnych paliw w 2018 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

34
Ciepłownictwo w Polsce

Koszty wytwórców ciepła przewyższają dochody

• Trwały brak rentowności wytwarzania uniemożliwia inwestycje w czyste technologie.

• Przychody z dystrybucji pozwalają na sukcesywny rozwój sieci.

WYTWARZANIE PRZESYŁANIE I DYSTRYBUCJA

12 12

10 10

8 8
Miliard zł

Miliard zł
6 6

4 4

2 2
1,1 1,0 0,7 1,0 1,1 0,9 0,9 1,0 1,1 1,0
0,5 0,6 0,7
0,0
0 0
-0,5 -0,8 -0,6 -0,8 -0,6 -0,4 -0,4
-1,0
-2 -2

ZYSK PRZYCHODY OGÓŁEM KOSZTY OGÓŁEM

Wykres 19. Przychody i koszty ogółem oraz zysk przedsiębiorstw ciepłowniczych w 2018 r. według rodzaju działalności
Źródło: Opracowano na podstawie danych URE.

35
Ciepłownictwo w Polsce

Ciepłownictwo systemowe
w Unii Europejskiej

36
Ciepłownictwo w Polsce

W Polsce jest najwięcej odbiorców ciepła systemowego spośród wszystkich

krajów UE

18
16
14
12
10
Milion osób

8
6
4
2
0

Węgry
Czechy

Serbia

Holandia
Polska

Niemcy

Islandia

Irlandia
Francja

Szwecja

Włochy

Dania

Rumunia

Finlandia

Austria

Słowacja

Litwa

Bułgaria

Zjednoczone Królestwo

Łotwa

Chorwacja

Estonia

Szwajcaria

Słowenia
Wykres 20. Liczba ludności korzystającej z ciepła systemowego w Europie w wybranych krajach europejskich w 2015 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych: Euroheat and Power, Komisja Europejska.

37
Ciepłownictwo w Polsce

Jesteśmy na drugim miejscu w Europie, jeżeli chodzi o ilość zużytego ciepła

wyprodukowanego w systemach ciepłowniczych

80

70

60

50
TWh

40

30

20

10

0
Niemcy

Czechy

Włochy

Węgry
Polska

Holandia

Irlandia
Szwecja

Finlandia

Dania

Francja

Austria

Zjednoczone Królestwo

Słowacja

Islandia

Litwa

Estonia

Serbia

Łotwa

Szwajcaria

Bułgaria

Chorwacja

Słowenia
Wykres 21. Zużycie ciepła systemowego w wybranych krajach europejskich w 2015 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych: Euroheat and Power, Komisja Europejska.

38
Ciepłownictwo w Polsce

Mimo rozległego systemu ciepłowniczego udział kogeneracji w Polsce na tle UE jest

relatywnie nieduży

100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Chorwacja

Szwajcaria
Słowenia
Rumunia

Finlandia

Włochy

Szwecja
Bułgaria
Niemcy

Czechy

Estonia

Islandia
Austria

Irlandia
Polska
Łotwa

Dania

Litwa
Wykres 22. Udział kogeneracji w produkcji paliw wykorzystywanych do produkcji ciepła systemowego w Unii Europejskiej w 2017 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych: Euroheat and Power, Komisja Europejska.

39
Ciepłownictwo w Polsce

Od przeszło 30 lat miks wytwórczy w UE intensywnie się zmienia

• W ostatnich latach najbardziej dynamicznie rozwijają się OZE.

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

PALIWA STAŁE OLEJ GAZ ATOM OZE ODPADY NIEODNAWIALNE POZOSTAŁE

Wykres 23. Struktura paliw wykorzystywanych do produkcji ciepła systemowego w Unii Europejskiej
Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostatu i Komisji Europejskiej.

40
Ciepłownictwo w Polsce

Struktura paliw w wybranych krajach UE w latach 1990−2017

POLSKA CZECHY DANIA

100% 100% 100%
90% 90% 90%
80% 80% 80%
70% 70% 70%
60% 60% 60%
50% 50% 50%
40% 40% 40%
30% 30% 30%
20% 20% 20%
10% 10% 10%
0% 0% 0%
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016

1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016

1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
PALIWA STAŁE OLEJ GAZ ATOM OZE ODPADY NIEODNAWIALNE POZOSTAŁE

Wykres 24. Struktura paliw wykorzystywanych do produkcji ciepła systemowego w Polsce, Czechach oraz Danii
Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostatu i Komisji Europejskiej.

41
Ciepłownictwo w Polsce

Struktura paliw w wybranych krajach UE w latach 1990−2017

NIEMCY LITWA SŁOWACJA

100% 100% 100%
90% 90% 90%
80% 80% 80%
70% 70% 70%
60% 60% 60%
50% 50% 50%
40% 40% 40%
30% 30% 30%
20% 20% 20%
10% 10% 10%
0% 0% 0%
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016

1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016

1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
PALIWA STAŁE OLEJ GAZ ATOM OZE ODPADY NIEODNAWIALNE POZOSTAŁE

Wykres 25. Struktura paliw wykorzystywanych do produkcji ciepła systemowego w Niemczech, Słowacji i na Litwie
Źródło: Opracowano na podstawie danych Eurostatu i Komisji Europejskiej.

42
Ciepłownictwo w Polsce
Edycja 2019