Warszawa

Sztukmistrz

– plakaty promujace rozrywke na murach

– miasto bedace ciekawym nawet dla zwierzat
– natlok domow, omnibusow, domow i powozow, sklepow
– zapach miasta uprzemyslowionego (fabryki, piekarnie)
– widac rosyjskie znamiona, flagi
– mieszkancy mlodzi
– pociagi i linie kolejowe na dalekie trasy (Wladyywostok, Wieden, Moskwa)
– instalacja kanalizacji
– teatry
– aktorzy teatralni pochodzacy z zagranicy
– ksiazki wszelkiej masci (encyklopedie, leksykony)

Lalka

– dokladny opis biedoty, tredowata para, choroby – Powisle

– “„widać było rudery zapadnięte niżej bruku,
z dachami porosłymi mchem, lokale z
okiennicami dniem i nocą zamkniętymi na
sztaby, drzwi zabite gwoździami, naprzód i
w tył powychylane ściany, okna łatane
papierem albo zatkane łachmanem.”.
– Układ przestrzenny Powiśla porównany został przez Wokulskiego
do upadłej drabiny, po której nie da się wspiąć.
– przestrzenie otwarte i zamkniete (pokoj Rzeckiego)
– Warszawa mieszczańska, II – Warszawa arystokracji (Łazienki, salon
księcia, Ogród Saski), III – Warszawa żydowska (Nalewki), IV –
Warszawa inteligencji (dom Szumana), V – Warszawa biedoty
(Powiśle).
– Prus koncentrował się głównie na centrum między ulicą
Marszałkowską, Alejami Jerozolimskimi, Krakowskim Przedmieściem i
Placem Zamkowym. - dokladnosc opisu miasta
– . Sznur powozów i pstrokaty falujący tłum między Kopernikiem i Zygmuntem wyglądał jak
stado ptaków, które właśnie w tej chwili unosiły się nad miastem dążąc ku północy.(…)
– Tu mieszkali arystokraci, bogaci mieszczanie, ludzie wolnych
zawodów. Tu znajdowały się biura, banki, hotele, dworzec kolei
warszawsko–wiedeńskiej, eleganckie sklepy, restauracje i kawiarnie,
teatr, pałace i parki, w których bawiła się arystokracja.
– Dwa światy - bogaty i biedny - nigdy się nie przenikały, nigdy nie
miały szans się spotkać. Wokulski nie szczędził gorzkich słów
oceniając sytuację warszawskiej społeczności.
– Widzimy walczącą o utrzymanie majątku i pozycji arystokrację,
zacięcie i bezwzględność rywalizujących ze sobą kupców. W powieści
pojawiają się inteligenci: studenci i naukowcy.
 Porownaj opis XIX wiecznej Warszawy w Sztukmistrzu i Lalce. Wskaz podobienstwa i roznice.

Warszawa, bedaca stolica Polski, czesto wspominana jest na kartkach literatury. Dzieki temu
czytelnik moze nabyc wiedze nie tylko o sposobie opisywania miasta, lecz rowniez poznac jego
historie. Na podstawie daty publikacji mozna zauwazyc roznice i podobienstwa miedzy opisami
stolicy. Zaleznosc te obrazuja powiesci: „Lalka“ autorstwa Boleslawa Prusa opublikowana w 1890
roku w epoce pozytywizmu oraz „Sztukmistrz z Lublina“ autorstwa Isaaca Bashevisa Singera
wydana w 1960 roku w epoce nowoczesnosci.
Singer ukazal Warszawe jako miasto idealne dla glownego bohatera, Jaszy Mazura,
sztukmistrza chcacego zostac wielkim artysta w przyszlosci. Miasto jest pelne posiadlosci i
powozow. Z balkonow widoczne sa rosyjskie flagi. Linie kolejowe siegaja az po Wladywostok.
Autor zwraca uwage na odczucia zmyslowe towarzyszace przybyciu do Warszawy. Unosi sie tam
won fabryk, piekarni, co oznacza uprzemyslowienie stolicy. Rowniez teatry i wystawiane w nich
najrozniejsze sztuki zostaja wspomniane w utworze. Jasza jest tez zainteresowany ksiazkami, wiec
w opisie miasta rowniez wymione sa najrozniejsze ksiazki dostepne w ksiegarniach Warszawy, jak
encyklopedie oraz slowniki.
Boleslaw Prus ukazal stolice jako miejsce bardziej zlozone. W „Lalce“ ukazane jest
realistycznie opisane miasto, uwzgledniajace spoleczenstwo biedne oraz artystokracje. Prus
posluzyl sie prawdziwymi nazwami ulic, na przyklad ulica Marszalkowska i Aleje Jerozolimskie. W
„Sztukmisstrzu z Lublina“ takie detale nie zostaly wymienione. Powisle bedace jednym z osiedli
Warszawy zostalo opisane jako miejsce dla biedoty. Dokladne opisy gory smieci, ludzi
uzaleznionych od alkoholu i zlodziei oraz nawet zblizenie miedzy chora na trad kobieta oraz
mezczyzna cierpiacego na gruzlice jest obrazem calkowicie odmiennym od doznan Jaszy Mazura.
Tego typu obraz nie zostal w powiesci Singera w ogole uwzgledniony. Natomiast Warszawa w
powiesci Prusa jako miasto handlu, pelne sklepow, fabryk, biur, hoteli oraz ogolne
uprzemyslowienia jest tak samo przedstawiona jak w historii Jaszy. Perspektywa wydaje sie byc
nieco odmienna ze wzgledu na doswiadczenia Wokulskiego, ktory dostrzegajac caly obraz miasta,
razem z jego przedmiesciami, nie jest nim zachwycony. Jasza Mazur bedac mlodym czlowiekiem z
okreslonym celem zdobycia slawy w wielkim miescie moze nie dostrzegac ciemniejszych odcieni
stolicy. Warto rowniez zauwazyc fakt o postawie obydwoch autorow odnosnie narodu rosyjskiego.
W „Lalce“ nie ma ani jednej osoby pochodzacej z Rosji (oprocz Suzina, przyjaciela Wokulskiego),
nie ma wzmianki o stacjonowaniu wojsk carskich na poczatku lat 90tych XIX wieku. Wynikac to
moze z powodu rusyfikacji i cenzury, ale i rowniez z ogolnie przyjetej postawy spoleczenstwa
polskiego, polegajacej na ignorancji Rosjanow po powstaniu styczniowym. Natomiast Singer
wskazuje juz obraz rosyjskich flag na balkonach mieszkancow Warszawy, co oznacza, ze nie
przemilczal obecnosci rzadow komunistycznych w Polsce.
Reasumujac, zestawienie utworow pochodzacych z dwoch odmiennych epok pod wzgledem
stolicy Polski ukazuje realia, jakie panowaly w danym czasie. Uprzemyslowienie jest ich
dominujaca cecha wspolna, ale nalezy rowniez zwrocic uwage na postawe glownych bohaterow
tych powiesci; Stanislawa Wokulskiego, ktory wraz z emocjami zmienial swoje przestrzeganie
Warszawy i Jaszy Mazura, pragnacego mieszkac oraz dzialac w tak rozrywkowej stolicy i byl
gotow poswiecic wiele, by zrealizowac swoje marzenia.