Religioznost

Univerzitet u Nišu
Filozofski faklutet
Istraživački rad
Tema: Revitalizacija religioznosti u Nišu – da ili ne?
Profesor: Student:
Asistent:
Uvod
Racionalnost je osnovna karakteristika ljudskog roda, ali nikako ne može biti

apsolutna. Čovek se ponekad bori sa krajnjim problemima života uz pomoć sistema
verovanja i praksi, odnosno religije.
Religija je verovanje, koje pomaže pri objašnjenju nekih tajni života i smrti. Reč
religija se izvodi od latinske reči religare, što znači ponovo povezati čoveka sa bogom, a
prvi je upotrebio hrišćanski filozof Laktancije u 4. veku nove ere. Svaka religija
pretpostavlja duhovnu povezanost ljudi i zamišljenog moćnog ili natprirodnog bića,
koje se označava kao nešto Numinozno, Sveto. Većina religioznih ljudi veruje u jednog
boga ili više njih. Njemu se čovek klanja, ali i strepi od njega. Uz pomoć molitve ili
magijskih praktičnih radnji zahteva milost, a zauzvrat prinosi brojne žrtve. To čini ili u
tačno određenim vremenskim razmacima ili u teškim okolnostima, koje su iznenadne.
Milan Vukomanović piše da je potreba za religijom izvorna, temeljna ljudska
potreba baš kao i ljubav, osećanje emotivne sigurnosti, reda i harmonije u životu. Ta
izvorna religijska potreba uvek se negde konkretizuje, baš kao i ljubav, uobličava se i
dobija posebna obeležja u okviru određene verske tradicije, prihvatanjem učenja,
vrednosti, moralnih normi, do određenog ponašanja.1
Dva konstitutivna elementa religioznosti su: religiozna svest i religiozno
ponašanje i udruživanje. Nema religioznosti u smislu tradicionalne i aktuelne vezanosti
za crkvu i religiju bez koegzistencije ova dva elementa.
Dobra religioznost nije ništa drugo do klasična, konvencionalna, crkvena
religioznost, tj. praktikovanje pobožnosti u religijskim institucijama i razvijanje osećaja
pripadnosti veri i organizaciji. Ona pretpostavlja lično prepoznavanje u religijskim
terminima, javno ispoljavanje na religijski i crkveno definisan način i usvajanje
temeljnih verovanja dogmatskog učenja odgovarajuće religije ili konfesije. Nema
religioznosti u smislu tradicionalne i aktuelne vezanosti za religiju i versku zajednicu
bez koegzistencije religiozne svesti i religioznog ponašanja i udruživanja. Nije dovoljno
samo se deklarisati religioznim – i pri tome više-manje usvojiti elemente doktrinarnog
učenja – već je potrebno živeti u skladu s religijskim naukovanjem, na propisan način
obavljati obrede i redovno prelaziti prag hrama. Odbacuje se subjektivna religioznost
bez crkvenosti, budući da većina verskih struktura zahteva pravovernost iskazanu i kroz
1
Zorica Kuburić i Marija Kuburić Borović, Revitalizacija religije na Balkanu. U:Revitalization of
religion (theoretical and comparative approaches), priredila Danijela Gavrilović, str. 45. Niš: YSSSR.
svakodnevno praktično potvrđivanje verničkog statusa. Tog najpoželjnijeg vernika, koji
se pridržava svih uzusa svoje veroispovesti i reprezentuje dobru religioznost, zovemo
klasičnim, „crkvenim vernikom“.2
Tanak je sloj takvih vernika u trima hrišćanskim konfesijama u Srbiji; njih je
mnogo više u novoprotenstanskim sektama i denominacijama, koje su u izrazitoj
manjini. U stvarnom životu preovladavaju vernici koji su više religijski potkovani,
znaju dogme i veruju u njih – izjašnjavaju se da su religiozni a ne upražnjavaju rituale i
ne zalaze u molitveni hram – ili vernici koji su više tradicionalni praktikanti, slave tzv.
velike praznike, koriste institucionalne crkvene usluge prilikom ključnih životnih
događaja, slabi su u poznavanju religijskog nauka i deklarativno religiozni. Zapravo,
ima se posao sa „tradicionalnim pripadanjem bez verovanja“.3
Definisanje problema
Religija je značajan akter na društvenoj sceni, a moderno društvo pospešuje

religijski integrizam. U svetu koji karakteriše velika dislociranost etničkih, religijskih i
uopšte, kulturnih manjina, religije su moćni čuvari grupnih, kolektivnih identiteta. To
jednako važi i za društva u procesu transformacije, kao što je na primer, društvo u
Srbiji. Religija u različitim pojavnim oblicima jeste prisutna na individualnom i
društvenom planu.
Prema zastupnicima teorije o sekularizaciji, a pod uticajem modernizacije i
tehničko-tehnološkog napretka, doći će do slabljenja i konačnog nestanka religije u
savremenim društvima. U krajnjem slučaju, religija će preći iz javne u privatnu sferu
(bez ikakvih društvenih funkcija), gde joj je određeno mesto daljeg egzistiranja.
Međutim, dolazi do potpunog obrta. Obnova ili revitalizacija religije i religioznosti, o
kojoj se unutar sociologije religije govori kao o povratku svetog, čine da religija postane
jedna od važnijih (ako ne i najvažnija) konstanti savremenih društvenih kretanja i
stremljenja.4
2
Dragoljub B. Đorđević, Religioznost Srba na početku XXI veka: O čemu se tu radi? U: Revitalization of
religion (theoretical and comparative approaches), priredila Danijela Gavrilović, str. 57 i 58. Niš:
YSSSR.
3
Ibidem, str. 58
No, religija koja se obnavlja i revitalizuje nije ona obična, tiha, svakodnevna i
iskrena, već pre religija „prevedena“ u jezik politike, fanatizma, radikalizma,
fundamentalizma i nacionalizma. Zato religija i religijske institucije imaju veoma
značajnu ulogu u savremenim društvenim kretanjima – od faktora integracije, do
generatora kriza i sukoba.5
Može se reći da su religioznost ljudi pre tridesetak godina i aktuelno negiranje
važnosti Boga za život ljudi na potpuno istim pozicijama. A to znači da ako je tada
religioznu poziciju izražavalo oko desetak procenata ispitanika (stanovništva), danas
upravo toliko procenata ispitanika smatra da Bog uopšte nije važan za život ljudi u
savremenom srpskom društvu.6
Do obnove religije dolazi u trenucima temeljnih društvenih kriza. Uz to obično ide
i obnova neke verske ideologije. Tada vernici ne prilagođavaju svoje ponašanje
normama vere, nego norme vere svojim potrebama i interesima. Postavlja se pitanje:
koji to aspekti religije doživljavaju revitalizaciju?
Potres u jednom delu društva ljulja celinu. Kriza ne može da bude samo politička,
samo ekonomska ili samo moralna... Takođe, nijedan svetovni sistem nije dovoljno
širok okvir za njeno razrešenje.
Takođe, dolazi do stigmatizacije pojedinaca i društvenih grupa čija je društvena
moć neznatna, a povezanost s vodećim društvenim institucijama slaba ili nikakva. To su
religijske zajednice ili pokreti koji se nekim svojim bitnim odlikama razlikuju od crkve,
odnosno denominacije. Njihova sudbina je da budu nevidljivi sve do trenutka kada,
zbog različitih razloga, počnu da predstavljaju problem za dominantno društvo, odnosno
za njegove vrednosti. Tada se te marginalne grupe kandiduju za „žrtvene jarce“ kojima
se pripisuje većina realnih problema koje društvo iz sasvim drugačijih razloga ne uspeva
da reši.
Statistički podaci kojima raspolaže Ministarstvo vera Srbije, pokazuju da
religijskim organizacijama i pokretima (izvan Srpske pravoslavne crkve, Katoličke
crkve, Islamske verske zajednice i judaizma) pripada samo 1,37% od ukupnog broja
vernika.7 Sama brojčana neznatnost ih kandiduje za ulogu žrtvenog jarca i nezavisno od
sadržaja njihovih aktivnosti. Na primer, u Srbiji Hristova pentakostna crkva ili
4
Duško Trninić, Globalizacija kao uzrok revitalizacije religije. U: Revitalization of religion (theoretical
and comparative approaches), priredila Danijela Gavrilović, str. 33. Niš: YSSSR.
5
Ibidem, str. 33
6
Mirko Blagojević, Empirijska (pr)overa revitalizacije Pravoslavlja, U: Revitalization of religion
(theoretical and comparative approaches), priredila Danijela Gavrilović, str. 66. Niš: YSSSR
7
B.Stojković, Identitet i komunikacija, Beograd: Čigoja štampa, 2002., str.126.
Hrišćanska adventistička crkva su svrstane u sekte, a u SAD deluju kao dve od mnogih
protestantskih denominacija.
Prva ozbiljna promena društvenog položaja pravoslavlja i SPC u XX veku nastaje
sa pojavom jugoslovenske socijalističke države posle završetka II svetskog rata.
Uspostavljena je jedna nestimulativna i u osnovi neprijateljska društvena klima i
situacija u kojoj je decenijama egzistirao crkveno-religijski kompleks jedva
preživljavajući u tim uslovima. Sve to je delovalo prilično pogubno na stvarno stanje
religioznosti, njeno slobodno ispoljavanje kao i na ukupnu vezanost ljudi za religiju i
crkvu. Posledice su bile vidljive bar na tri polja: religijsko-crkveni kompleks očito gubi
svoju značajnost, blede konvencionalna religijska verovanja a najočitije opada
religijska, crkveno-obredna praksa.
Na samom početku 80-ih godina, sa kosovskim događanjima, pravoslavlje na
domaćim religijskim prostorima se vraća na društvenu scenu iz izolacije u kojoj je
provelo unazad nekoliko decenija. Krajem 80-ih i početkom 90-ih godina već i
sociološka iskustvena istraživanja pokazuju povećanje religioznosti i tesniju vezu sve
šireg kruga ljudi sa religijom i crkvom. Uzrok tome je rušenje socijalizma, kao i
društvena, teritorijalna, nacionalna i konfesionalna homogenizacija stanovništva u
republikama SFRJ.
Tako religija i crkva u teškim sukobljavanjima u poslednjoj deceniji XX veka
postaju jedne od najvažnijih društvenih institucija sa nizom javnih uloga. U periodu
opšte politizacije kulture politizuje se i pravoslavlje kao jedan od nejdelotvornijih
duhovnih resursa u nacionalnoj homogenizaciji stanovništva i njegovoj političkoj
mobilizaciji za sukobe koji su predstojali i u toku samih sukoba kad su izbili. Tako su
krah socijalizma-komunizma i situacija građanskog, međunacionalnog rata činile
najopštiji geografski i društveni okvir u kome pravoslavlje vraća svoju kulturnu
dominaciju i institucionalni značaj i uticaj koji je nekada imalo.
Tokom protekle decenije povećala se spremnost ljudi da se identifikuju u
religijskim terminima, da priznaju svoju konfesionalnu pripadnost i da veruju u boga.
Pored toga što se u tradicionalnom odnosu prema religiji i crkvi, najstabilnijem odnosu
u toku proteklih decenija, detektuju nevelike promene, novonastale promene su
evidentne i kod suštinski važnog aktuelnog religijskog ponašanja u ispunjavanju
religijskih obaveza kao što su prisustvo na liturgiji, posećivanje crkve itd.
Osnovni indikatori religioznosti
Stav prema čovekovoj potrebi za religijom može se shvatiti kao polazni,

elementarni i uopšteni vid religiozne svesti. U obrazlaganju čovekove potrebe za
religijom preovladavaju „faktor tradicije“ i „nacionalna činjenica“.
Verovanje u postojanje boga je centralni element religiozne svesti. Božja suština je
nedostupna ljudskom razumu i zato je bog predmet vere a ne znanja. Bog je sebe otkrio
ljudima onoliko koliko oni to mogu shvatiti: kroz prirodu, sveta spisa i proroke. Tako
božje biće, odnosno njegova svojstva, ljudi saznaju pomoću dva puta – prirodnim
(vidljivi svet i ljudska duša) i natprirodnim (otkrivenje – sveti spisi). Božja svojstva,
koja su otvorena ljudskom duhu, dele se na opšta i posebna. Opšta svojstva su:
samobitnost, neizmenljivost, večnost, sveprisutnost i duhovnost. Bog nije telesnost i ne
treba ga zamišljati u ljudskom naličju – svaki antropomorfizam je jeres.
Verovanje u zagrobni život, odnosno u produžetak života na drugom svetu posle
biološke smrti na zemlji (raj, pakao, čistilište itd.), čini važnu dogmu religijskog
naukovanja. Ponašanje, položaj, život u ovostranosti pretpostavka je i zagrobnog života.
Suština svih napora, podviga i vrlina ima svoj vrhunac u dostizanju cilja: vaskrsenju
mrtvih, osiguranju večnog života.
Tradicionalna religija je predstavljala jedan celovit pogled na svet. Bila je upletena
u društveni život do te mere da je svaka stvar imala i svoje nadstvarno značenje i
namene. Nijedna ljudska delatnost nije mogla da se tumači bez simbola svetog.
Religioznost skoro da je poistovećivana sa društvenošću.
Raslojavanje religije (izdvajanje nauke, umetnosti, filozofije itd.) dovelo je do
postepenog slabljenja religijske kontole sveta i to je bio prvi korak u posvetovljenju
dotle svetih stvari. Sada naučni, umetnički, filozofski pogled na svet ravnopravno nude
rešenja ličnih i društvenih problema. Religija pomalo gubi monopol na poslednja
značenja i nije više uverljiva kao pre. Stvaranje različitih simboličkih sistema značilo je
i isticanje različitih merila vrednovanja i mišljenja. Rad svetovnih ustanova više ne
zavisi od svetih ustanova. Privredna, politička, obrazovna delatnost potpuno su
samostalne, oslobodile su se starešinstva religije i sada rade po vlastitim, racionalnim
načelima. Društvena diferencijacija na klase, slojeve, grupe, praćena je diferencijacijom
sistema vrednosti. Pošto je izvor religije zajednica, onda njeno cepanje vodi slabljenju
društvenih uloga religije.
Način mišljenja čoveka novog doba uglavnom gubi religijsko i poprima
racionalno obeležje. Moguća je analiza delatnosti, ustanova, promena, bez uvlačenja
svetih značenja.
Savremeni vernik vrši selekciju učenja svoje vere, dajući prednost nekim istinama
u odnosu na druge. Malo veruje u besmrtnost duše, bezgrešno začeće, uskrsnuće, iako
su one ravnopravne sa onom o veri u boga. Ni sama crkva ne očekuje od vernika da u
životu podjednako ostvaruju visoke ideale svoje vere, već dozvoljava da ih poimaju u
skladu sa vlastitim mogućnostima.
Većina hrišćana veruje u boga, ali im bog malo znači u svakodnevnom životu. Od
4 evropska stanovnika 3 su vernici, ali samo 5-7% njih smatra da je bog zaista važan u
svakodnevnim prilikama.8
Religijske ustanove su izgubile nekadašnju vlast, moć i uticaj u društvu. Društvo
premešta sveto iz javnog u privatni život. Država pokazuje i dokazuje da se društveni
život može urediti i bez pomoći crkve.
Broj onih koji veruju je mnogo veći od broja onih koji vrše verske obrede u crkvi.
Bog se doziva samo pri krštenju, prvoj pričesti, venčanju i sprovodu. Takvi vernici
svoju veru prilagođavaju porodičnim potrebama pre nego crkvenim obavezama.
Religijske organizacije ovde vide šansu. Pozivajući se na prošlost, kada su bile
meritorne u procenjivanju dobra i zla, one smatraju oblast morala svojim eminentnim
poljem.Tvrdi se da je kriza morala u stvari kriza moralnog i kulturnog ideala čoveka bez
boga – nije u krizi istinski verujući čovek, već čovek bez vere i čovek slabe vere – čime
se implicitno zagovara teza da su ljudi koji veruju u boga moralniji (i bolji) od drugih.
Lična molitva vernika spada prvenstveno u privatne pobožnosti. Međutim, njena
suština nije samo u ličnom kontaktu vernika sa bogom. Ona ima reprekusije i na ostali
deo religioznog života, na religiozno ponašanje i udruživanje. To je intimni duhovni
kontakt s bogom: molba za pomoć, zaštitu, milost, način da se vernik ispoveda, pokaje i
traži oproštaj greha, da iskaže ljubav, divljenje, strahopoštovanje itd. Uz duhovno
druženje vernika s bogom ide i njegov praktični religiozni život.
Posećivanje crkve kao verska dužnost ima različit tretman u zavisnosti od vrste
religija. U većini religija je obavezno ponašanje i na njemu se insistira. Smatra se da je
jedino tamo moguć kontakt sa božanskim, sa svetim, jer je božanstvo prisutno u crkvi.
Predstavlja veoma važan indikator religioznosti.
8
Đ. Šušnjić, Religija, II knjiga, Beograd: Čigoja štampa, 1997., str. 170.
Liturgija (pravoslavlje) i misa (katoličanstvo) spadaju u veoma složen i svečan
obred. Obred je ujedno i sveta tajna. Smatra se da je ovu bogoslužbenu radnju osnovao
Hrist pri tajnoj večeri deleći hleb i vino apostolima, otkada hleb i vino simbolizuju
njegovo telo i krv. Zato se danas kod pričešća, kao srži glavnog hrišćanskog
bogosluženja, prineseni hleb i vino, prizivom i dejstvom svetog duha, osvećuju i
pretvaraju u telo i krv Hrista, čime se vernici sjedinjavaju, postaju jedno sa samim
spasiteljskim Isusom. Primanje svetog pričešća na nedeljnoj liturgiji, kao najsavršenija
žrtva bogu ali i proslava i osećanje raja „sa ove stranen groba“, ranije je bilo oštro
regulisano: neučestvovanje na tri uzastopne liturgije povlačilo je eskomunikaciju. Danas
se apeluje na vernike da dolaze „što češće“, ne samo jednom godišnje ili samo u četiri
godišnja posta. Ipak se, za prave pravoslavne vernike, redovni jednonedeljni odlazak na
liturgiju smatra strogom verskom dužnošću.
Ispovedanje, pokajanje ili pokora je osnovana s ciljem da se čovek telesno i
duhovno popravi. Ali da bi se vernik ispovedio i dobio oproštenje grehova nije dovoljno
samo kajanje, već su potrebne i izvesne predradnje. Apostrofiraju se post, molitva,
čitanje duhovnog štiva i predano čitanje milosrdnih dela.
Post služi oslobađanju greha, kako telesnih tako i duhovnih. Svodi se na razne
vrste ograničenja, ali pre svega na jelo i piće. U drugim istorijskim uslovima moglo je
imati higijenski ili ekonomski karakter, dok sada poprima izrazito religiozni.
Krštenje je jedan od centralnih sakramenata u hrišćanstvu. Odigrava se
neposredno po biološkom rođenju. Tim činom se faktički postaje član crkve ili vere,
odnosno opravdava se i stupa u zajednicu sa bogom. Ono je ponovno rođenje u
duhovni, sveti život i znači spasenje. Neponovljivo je i može se izvršiti nad svakim koji
ima veru i kaje se za grehove. Danas je krštenje veoma profanizovan obred, sveden na
običaj sa sve manje religioznog karaktera. Konformističko ponašanje i pritisak porodice
i lokalne sredine dovode do njegove relativno velike rasprostranjenosti u narodu.
Proslava verskih praznika nije stroga dužnost, pre je to „čin pobožnosti“. Danas
verski praznici imaju karakter svetovnog ponašanja i sliče državnim praznicima:
religiozna suština je u velikoj meri potisnuta. U pravoslavlju središnje mesto pripada
praznovanju porodičnog svetitelja. Vekovima prisutan obred na ovim prostorima imao
je, uz religioznu konotaciju, prevashodno integrativnu funkciju u okolnostima
nacionalne porobljenosti. Prenosi se tradicionalno porodičnim stablom i služi za
jednogodišnje okupljanje rođaka i suseda.
Pohađanje veronauke ne spada u stoge verske obaveze. Ipak se insistira od strane
religijskih institucija na blagovremenom uključivanju mlađih generacija vernika u
verskoobrazovni proces. Smatra se ispravnim da bez temeljne verske pouke pod
vođstvom oficijelnih lica, uz delovanje porodičnog obrazovanja i vaspitanja i putem
religijskih sredstava masovnog opštenja, nije moguće formirati i utvrditi čvrstu
religioznost kod vernika. Bez organizovane pouke u veri ona može biti nekonsistentna,
razdeljena na svest i ponašanje, prekomerno subjektivizirana, sa slabim delovanjem na
svakodnevni život.
Takođe je važno istaći New Age subkulturu, vrstu spiritualnosti koja je veoma
prisutna u savremenom svetu i pokazuje tendenciju rasta.Neka istraživanja rađena 90-tih
godina u Velikoj Britaniji i SAD pokazuju da ova vrsta spiritualnosti doživljava rast –
od astrologije, preko verovanja u reinkarnaciju, prirodu, Boga po svojoj meri. Ova vrsta
rasta međutim ne znači i deprivatizaciju religije. Deprivatizacija predstavlja ponovni
uticaj religije na sekularizovane sfere – politiku, odnose među polovima, sferu rada.9
U životu verujućeg čoveka postoji mnogo različitih rituala. Njihov smisao u
suštini jeste u uspostavljanju zajednice s Bogom i ličnom religijskom i duhovnom
sazrevanju, kao i u zahvalnosti koja iz toga proističe. Rituali se mogu razvrstati na:
zajedničke, porodične i lične. Zajednički rituali zasnovani su na zajednici vernika i
služe kao sredstvo potvrđivanja zajedništva. Oni se obavljaju javno u skladu sa
organizovanim bogosluženjima, na posebno određenim i posvećenim mestima u
utvrđenom vremenu. Rituali koji spadaju u ovu kategoriju su: pravoslavna liturgija,
katolička misa, protestantska bogosluženja. Porodični rituali se odvijaju u kući i mogu
se nazvati i domaćim ritualima. Vernicima se preporučuje da u svojoj kući imaju neko
posebno mesto ili porodični oltar. U ciljeve domaćih rituala spada vaspitanje i
uključivanje dece u tradiciju koja porodici daje njen religijski identitet. Lični rituali se
obavljaju u samoći. Takvi rituali obično se odigravaju na mestima i u vreme koji imaju
smisao u čovekovoj ličnoj istoriji i izražavaju identitet i potrebe religiozne osobe. U
ličnom ritualu čovek je sam sebi sveštenik i koristi tehnike kao što su molitva,
razmišljanje, san, vizija i asketska samodisciplina ili post.10
Oduvek je prisutna težnja religije i crkve da kontrolišu svakodnevni život vernika.
Smatra se da religioznost u mislima bez reprekusija na dnevno ponašanje i nije
9
Danijela Gavrilović, Desekularizacija sveta u sociološkoj teoriji, U: Revitalization of religion
(theoretical and comparative approaches), priredila Danijela Gavrilović, str. 27. Niš: YSSSR.
10
Zorica Kuburić i Marija Kuburić Borović, Revitalizacija religije na Balkanu, op. cit. str. 47 i 48.
religioznost. Svaki deo vremena i prostora može biti posvećen, svemu treba pridati sveti
smisao, sve se treba vagati i s obzirom na religiozne implikacije.
Prethodna istraživanja
Istraživanjem religije u jednom društvu, istražuje se samo društvo. Promene u

društvu najviše se odražavaju na odnos prema religiji.
Početkom 80-ih godina dvadesetog veka dr Dragoljub B. Đorđević istraživao je
proces sekularizacije u niškom regionu. Rezultati istraživanja pokazuju da nešto više od
jedne šestine intervjuisanih (17,67%) veruje u boga. Najrasprostranjeniji vidovi
religioznog ponašanja su krštenje (59,37%) i proslava verskih praznika (10,23%), što se
objašnjava njihovim tradicionalnim karakterom. Ostali vidovi religioznog ponašanja su
u izrazitoj krizi (post – 2,86%). Za neke bi se čak moglo tvrditi da su na granici
propadanja ili nestajanja (ispovedanje – 0,63%; poseta crkvi, obavljanje liturgije,
pohađanje veronauke – 0,16%) .11
Sredinom devedesetih godina Mirko Blagojević proučavao je raširenost, intenzitet
i pravac u kome se kreće ljudska potreba za božanskim.
Apsolutna većina ispitanika je sebe svrstala u vernike 74,1%. Više od dve trećine
ispitanika primećuje da dolazi do obnove religioznosti i jačanja ugleda crkve. Najčešće
su verske i političke slobode, za razliku od dotadašnjeg perioda, apostrofirani kao glavni
razlozi. Odmah iza njih su savremena društvena i politička situacija i potreba za novim
(starim) vrednostima u izmenjenim društvenim okolnostima. Za ispitanike su religija i
crkva uglavnom sinonimi. Do izvesne revitalizacije je došlo kod gradskog,
obrazovanijeg i do tada nereligioznog stanovništva. U selu su procesi povratka religiji
manje prisutni, pošto nikad nisu ni bili tako odsutni. Religioznost ispitanika pripada
tradicionalnom tipu – priznaju svoje konfesionalno poreklo (96,7%), kršteni su i krste
svoju decu (84,4%), slave svoju krsnu slavu (93,3%). Promene u odnosu na osamdesete
godine su vidljivije u aktuelnoj religijskoj praksi - posećivanje crkve (70,5%),
obavljanje liturgije (26,3%), post (58,4%), pričest (40,7%).12
Dragana Radisavljević – Ćiparizović istraživala je koliko su građani Srbije
religiozni i šta to konkretno znači na početku XXI veka. Pretpostavka istraživanja bila je
11
Dr Dragoljub B. Đorđević, Beg od crkve, IO „NOTA“ Knjaževac, 1984. str. 131
12
Mirko Blagojević, Približavanje pravoslavlju, Gradina Junir, Niš, 1995. str. 133 i 134
da se ne može sve svesti samo na pomodarstvo ili na nacionalnu homogenizaciju, koja
je bila pratilac devedesetih godina na našim prostorima. Nepodnošljiva svakodnevica
poslednje dekade XX veka dovela je do porasta religioznosti.
Rezultati su nedvosmisleno dali potvrdu osnovne hipoteze: oživljavanja vezanosti
za religiju i crkvu u Srbiji krajem devedesetih, iskazanu kroz decenijski kontinuitet
visoke tradicionalne religioznosti (93,5% ispitanika priznaje svoju veroispovest,
krštenje 83,9%, crkveni pogreb 86%, slavljenje verskih praznika 73,6%), ali pre svega
kroz rast i tzv. aktuelne religioznosti (posećivanje liturgije od 0,3% do 22,7% u
zavisnosti od intenziteta; posećivanje crkve (74,8%); molitva od 0,6% do 43,2%; post
od 16,8% do 41,7%) . Takođe, utvrđena je velika ujednačenost vezanosti za religiju i
crkvu po mestu stanovanja, polu, starosti, školskoj spremi i zanimanju. Konsekventnost
u ponašanju religiozno izjašnjenih je vidno porasla, dok se ponašanje tzv. neverujućih,
posebno kad je u pitanju tradicionalna religioznost, skoro ne razlikuje od ponašanja
verujućih. Najkorenitiji dokaz da je došlo do bitnih promena i u odnosima između
države i crkve, u odnosu na raniji period, je uvođenje veronauke u škole (72,5%
ispitanika je odgovorilo potvrdno).13
Javnomnjenjska ispitivanja početkom novog veka i 2008. godine pokazuju da
između 55% i 60% ispitanika u Srbiji smatra da su Bog i religija važni za život ljudi.
Kada se uporede rezultati s početka 80-ih i krajem tekuće decenije, beleži se pozitivnih
56% odgovora u prilog religioznosti, što nedvosmisleno pokazuje revitalizaciju ovog
sociološkog pokazatelja konvencionalne religioznosti.14
U Nišu je 2007. godine obavljeno istraživanje koje je zahvatilo samodeklarisanu
religioznost i konfesionalnu identifikaciju. Rezultati istraživanja su pokazali da nije
došlo do korenite promene u verničkom samodeklarisanju i priznavanju veroispovedne
pripadnosti. Na delu je kontinuitet, procenti pozitivnog izjašnjavanja su veoma visoki,
uvek iznad 50%.15
Kod Srba je na delu disolucija religijske svesti: oni ne veruju u bitne sastavnice
učenja pravoslavnog hrišćanstva, samo se veroispovedno prepoznaju, deklarativno su
religiozni i uopšteno veruju u Boga. Takođe, kod Srba je na delu i kriza religijskog
ponašanja i udruživanja: oni ne prelaze često hramovni prag, ne učestvuju redovno u
liturgiji, ne poste, niti se mole. Međutim, rezultati istraživanja obavljenih 2001. i 2008.
13
Dragana Radisavljević-Ćiparizović, Religioznost i tradicija, Institut za sociološka istraživanja
Filozofskog fakulteta u Beogradu, 2006. str. 107 i 108
14
Mirko Blagojević, Empirijska (pr)overa revitalizacije Pravoslavlja,op. cit. str. 66 i 67.
15
Dragoljub B. Đorđević, Religioznost Srba na početku XXI veka: O čemu se tu radi? op. cit. str. 58 i 59.
godine, pokazuju da je verovanje u Boga, kao najopštiji izraz nečije religioznosti
rasprostranjeno u Srba i mnogostruko je poraslo u odnosu na 80-te i 90-te.16
Prvo sociološko istraživanje religije na području bivše Jugoslavije, uradio je Esad
Ćimić 1963. godine. Ćimić je tada pisao da je religija „duhovna kristalizacija čovekove
prividne moći i stvarne nemoći unutar izvesne istorijske epohe“.17
Istraživanje religioznosti je rađeno i u Vojvodini. Ovo istraživanje je imalo devet
kategorija religioznosti, koje su kao mogućnost ponuđene ispitanicima. Svedene na tri
osnovna modaliteta izražavanja (ne)religioznosti, pokazuju da se kao vernik izjašnjava
61% građana Vojvodine, kao nereligiozni se ističe 33% ispitanika, a preostali deo od 6%
pripada tzv. mešanom tipu.18
Predmet istraživanja
Predmet istraživanja je ispitivanje religioznosti građana Niša.
Ciljevi istraživanja
16
Ibidem, str. 60 i 61
17
Zorica Kuburić i Marija Kuburić Borović, Revitalizacija religije na Balkanu, op. cit. str. 45.
18
Ibidem, str. 50.
1. Utvrđivanje rasprostranjenosti i intenziteta elemenata religioznosti građana
Niša. (Hipoteze kojima ćemo testirati ovaj cilj su: 1.Među građanima Niša
odmakao je proces desekularizacije. 2. Građani Niša su mahom tradicionalni, a
ne ucrkovljeni vernici).
2. Propitivanje stavova sveštenstva o stepenu religioznosti vernika. (Hipoteza
kojom ćemo testirati ovaj cilj je: 1. Sveštenstvo se tolerantno odnosi prema
tradicionalnoj religioznosti pastve).
Hipoteze istraživanja
1. Među građanima Niša odmakao je proces desekularizacije. (Pitanja iz

intervjua kojima ćemo proveriti ovu hipotezu su: 1. Postoji li tendencija
obnove religioznosti među građanima Niša? 2. Po Vama, šta je tome najvažniji
uzrok? 3. Da li je ona karakteristična za određene slojeve stanovništva? 4.
Preovlađuju li stariji ili mlađi vernici? Pitanja iz upitnika kojima ćemo
proveriti ovu hipotezu su: 1.Koje ste vere? 2. Da li ste religiozni? 3. Da li je
veronauka potrebna u školama? 4. Jesu li verni ljudi bolji od onih koji to
nisu?).
2. Građani Niša su mahom tradicionalni, a ne ucrkovljeni vernici. (Pitanja iz

intervjua kojima cemo proveriti ovu hipotezu su: 1. Koliko je brojčano vernika
na nedeljnim liturgijama u crkvi? 2. A dolaze li i više puta nedeljno ili samo za
verske praznike? 3. Koliko Nišlije u Vašoj parohiji dolaze u crkvu radi molitve
i ispovesti? 4. Pridržavaju li se redovno posta? 5. Ima li građana Niša o Božiću
i Uskrsu? 6. Da li Nišlije praktikuju venčavanje u crkvi? 7. A krste li svoju
decu u crkvi? 8. Donose li kolač da se preseče u crkvi na dan slave ili Vas
makar pozivaju u svoje domove da to uradite? 9. Pozivaju li sveštenstvo da
održi opelo prilikom pogreba najmilijih? 10. Daju li priloge crkvi? 11. Dolaze
li na časove veronauke koje organizuje crkva? Šalju li svoju decu? 12. Kakvi
su poznavaoci Biblije, odnosno Starog i Novog zaveta? 13. Posećujete li
domove svojih vernika i nekim drugim povodima, osim da presečete kolač ili
obavite opelo? Pitanja iz upitnika kojima ćemo proveriti ovu hipotezu su: 1.
Da li verujete da Bog postoji? 2. Da li verujete u život posle smrti? 3. Da li se
molite? 4. Koliko često posećujete crkvu? 5. Posećujete li nedeljnu liturgiju?
6. Da li postite? 7. Da li ste kršteni? 8. Da li ste/ćete krstiti svoju decu u crkvi?
9. Da li ste se/ćete se venčati u crkvi? 10. Imate li porodičnu krsnu slavu? 11.
Koliko dugo je slavite? 12. Nosite li kolač da se preseče u crkvi ili pozivate
sveštenika da to učini u Vašem domu? 13. Zovete li sveštenika da održi opelo
prilikom sahrane? 14. Slavite li neke druge verske praznike (Božić, Uskrs...)?
15. Da li verujete u astrologiju, magiju ili ste sujeverni? 16. Dajete li priloge
crkvi?).
3. Sveštenstvo se tolerantno odnosi prema tradicionalnoj religioznosti pastve.

(Pitanja iz intervjua kojima ćemo proveriti ovu hipotezu su: 1. Šta kažete
onima koji nisu pravi, crkveni vernici i ne dolaze u crkvu često? 2. Kako oni,
kad ih pitate, opravdavaju svoj nedolazak? 3. Ima li među vernicima i onih
koji su i dalje sujeverni i praznoverni? Kako se ponašate prema onima koji
rade takve stvari? Pitanja iz upitnika kojima ćemo proveriti ovu hipotezu su: 1.
Da li ste zadovoljni ponašanjem sveštenika u svojoj parohiji? 2. Ako je
odgovor ne: Šta im najviše zamerate?).
Metodologija istraživanja
U radu ćemo koristiti sledeće metode i tehnike naučno-istraživačkog rada: intervju

i upitnik.
Intervjuisaćemo sveštena lica.
Obavićemo istraživanje upitnikom na uzorku od 250 ljudi.
PITANJA ZA INTERVJU:
1. Postoji li tendencija obnove religioznosti među građanima Niša?

2. Po Vama, šta je tome najvažniji uzrok?
3. Da li je ona karakteristična za određene slojeve stanovništva?
4. Preovlađuju li stariji ili mlađi vernici?
5. Koliko je brojčano vernika na nedeljnim liturgijama u crkvi?
6. A dolaze li i više puta nedeljno ili samo za velike praznike?
7. Koliko Nišlije u Vašoj parohiji dolaze u crkvu radi molitve i ispovesti?
8. Pridržavaju li se redovno posta?
9. Ima li građana Niša u crkvi o Božiću i Uskrsu?
10. Da li Nišlije praktikuju venčavanje u crkvi?
11. A krste li svoju decu u crkvi?
12. Donose li kolač da se preseče u crkvi na dan slave ili Vas makar pozivaju u
svoje domove da to uradite?
13. Pozivaju li sveštenstvo da održi opelo prilikom pogreba najmilijih?
14. Daju li priloge crkvi?
15. Dolaze li na časove veronauke koje organizuje crkva? Šalju li svoju decu?
16. Kakvi su poznavaoci Biblije, odnosno Starog i Novog zaveta?
17. Posećujete li domove svojih vernika i nekim drugim povodima, osim da
presečete kolač ili obavite opelo?
18. Šta kažete onima koji nisu pravi, crkveni vernici i ne dolaze u crkvu često?
19. Kako oni, kad ih pitate, opravdavaju svoj nedolazak?
20. Ima li među vernicima i onih koji su i dalje sujeverni i praznoverni? Kako se
ponašate prema onima koji rade takve stvari?
PITANJA ZA UPITNIK:
1. Pol:
a) ženski b) muški
2. Koliko imate godina?
a) do 20 godina d) od 41 do 50 godina
b) od 21 do 30 godina e) od 51 do 60 godina
c) od 31 do 40 godina f) 61 godina i više
3. Stepen stručne spreme:
a) bez škole
b) nepotpuna osnovna škola
c) osnovna škola
d) srednja škola
e) visoka i viša škola
4. Opština:
5. Koje ste vere?

a) pravoslavne
b) islamske
c) katoličke
d) protestantske
e) nešto drugo (šta?)
6. Da li ste religiozni?
a) vernik sam
b) neopredeljen sam
c) nisam vernik
d) ateista sam
7. Da li verujete da Bog postoji?
a) da
b) možda postoji
c) ne
8. Da li verujete u život posle smrti?
a) da
b) ne znam
c) ne
9. Da li se molite?
a) redovno
b) povremeno
c) nikad
10. Koliko često posećujete crkvu?

a) više puta u toku nedelje
b) jednom nedeljno
c) jednom ili dva puta mesečno
d) nekoliko puta godišnje
e) skoro nikad
f) nikad
11. Posećujete li nedeljnu liturgiju?
a) redovno (svake nedelje)
b) povremeno
c) nikad
12. Da li postite?
a) redovno
b) povremeno
c) nikad
13. Da li ste kršteni?
a) da
b) ne
14. Da li ste/ćete krstiti svoju decu u crkvi?
a) da
b) ne
15. Da li ste se/ćete se venčati u crkvi?
a) da
b) ne
16. Imate li porodičnu krsnu slavu?
a) da
b) ne
17. Koliko dugo je slavite?
a) tek nekoliko godina unazad
b) dugo godina unazad
c) nešto drugo (šta?)
18. Nosite li kolač da se preseče u crkvi ili pozivate sveštenika da to učini u Vašem
domu?
a) da
b) ne
19. Zovete li sveštenika da održi opelo prilikom sahrane?
a) da
b) ne
20. Slavite li neke druge verske praznike (Božić, Uskrs…)?

a) da
b) ne
21. Da li verujete u astrologiju, magiju ili ste sujeverni?
a) da
b) ne
22. Dajete li priloge crkvi?
a) da
b) ne
23. Da li je veronauka potrebna u školama?
a) da
b) ne
24. Jesu li verni ljudi bolji od onih koji to nisu?
a) da
b) ne
25. Da li ste zadovoljni ponašanjem sveštenika u svojoj parohiji?
a) da
b) ne
26. Ako je odgovor ne: Šta im najviše zamerate?
REZULTATI ISTRAŽIVANJA
Interpretacija i analiza
Davne 1984. Dr Dragoljub B. Đorđević se bavio sociološkim istraživanjem

procesa sekularizacije u Niškom regionu, koje mu je poslužilo da pripremi doktorsku
disertaciju pod nazivom „ Društvena uslovljenost i karakter procesa sekularizacije u
Niškom regionu“. Od tog vremena pa do danas, stvari su se znatno izmenile, pa je sada
na delu drugi proces koji nosi naziv desekularizacija. Termin desekularizacija bi mogao
da se protumači kao vraćanje crkvi ili vraćanje religiji. Kao što je već istaknuto u
uvodnom delu našeg istraživačkog rada, ovde se bavimo revitalizacijom religije u Nišu,
tj. ispitujemo da li je u Nišu došlo do revitalizacije religioznosti ili ne i to je zapravo ono
po čemu se naš istraživački rad razlikuje od gore pomenutog. Međutim, ono što je
zajedničko za oba istraživanja je utvrđivanje rasprostranjenosti i intenziteta elemenata
religioznosti građana Niša, a takođe i utvrđivanje obima i intenziteta (ne) religioznosti i
upravo zato će nam pionirsko istraživanje Dr Dragoljuba B. Đorđevića u daljem radu
poslužiti u svrhu komparacije dobijenih rezultata.
RELIGIOZNA SVEST I NJENA KONZISTENTNOST

Religioznost čine dva elementa. Prvi među njima nosi naziv religiozna svest, a
drugi religiozno ponašanje i udruživanje. Da bi se uopšte moglo govoriti o religioznosti,
oba elementa moraju biti prisutna, a pogotovo je to slučaj kada je u pitanju tzv. crkvena
religioznost.
Teorijska razmatranja insistiraju na primatu jednog ili drugog, a oficijelni
crkveni krugovi smatraju poželjnim njihovo obostrano prisustvo: nema religioznosti u
smislu tradicionalne i aktuelne vezanosti za crkvu i religiju, bez koegzistencije
religiozne svesti i religioznog ponašanja i udruživanja.19
U našem istraživanju, religiozna svest je proučavana preko sledećih indikatora:
1. konfesionalna identifikacija, 2. lična religijska identifikacija, 3. izjava o verovanju u
postojanje Boga, 4. izjava o verovanju u zagrobni život, 5. stav prema značaju religije
za moral, 6.stav o potrebi za veronaukom u školama.
Konfesionalna identifikacija
Konfesionalna identifikacija je indikator tradicionalne vezanosti za religiju i
crkvu.20
U Nišu dominira pravoslavna konfesija. Razlog tome verovatno leži u činjenici
da Srpska pravoslavna crkva, koja je vekovima ukorenjena na ovom geografskom,
kulturnom i nacionalnom tlu, uporno insistira na izjednačavanju verskog i nacionalnog,
što bi značilo: dobar Srbin u nacionalnom pogledu je i pravoslavac.
Srpska pravoslavna crkva tumačenje neraskidive veze crkve (i religije) i naroda
(nacije) temelji na teološkom učenju o „Crkvi i narodu“. Crkva nije ništa izvan naroda,
iako je iznad, već je u samom narodu i živi za narod. Narod je sam po sebi grešan, deo
grešnog sveta, te se iz propasti može izvući isključivo misijom crkve. Zato „Crkva, u
ovom smislu, ima prema narodu odgovornost, koja je zasnovana na veri u Isusa Hrista,
dakle na jedan mnogo dublji i elementarniji način od onoga koji bi se temeljio na
isključivo prirodnoj pripadnosti“. Crkva „bdije nad narodom“ i u lošem i u dobrom
vremenu, i pri njegovom padu i pri njegovom usponu.21
Ako to važi za crkvu uopšte, onda se i posebno odnosi na Srpsku pravoslavnu
crkvu. Naime, tvrdi se da je ona narodna po dubokoj ukorenjenosti u istorijsko biće
srpskog naroda: „Srpski narod je, umnogome, postao nacija kroz crkvu i u njoj, tj.
19
Dr Dragoljub B. Đorđević, Beg od crkve, op. cit. str. 71
20
21
Ibidem, str. 73
Crkva je odlučujuće doprinela samosvesti naroda kao nacije. Veza Crkve i naroda je
duboka i tesna. Čitav narodni život je protkan pravoslavnom crkvom“.22
Iz svega navedenog se nameće zaključak da je priroda pravoslavne konfesije
zapravo, čvrsto povezana sa srpskom nacionalnošću. S druge strane poistovećivanje
ovih neidentičnih stvari i njihovo nekritičko usvajanje, uz delovanje tradicionalizma
koji je prenošen s generacije na generaciju, zapravo ubrzava masovnu konfesionalnu
identifikaciju, koja ne mora da bude i masovna lična religijska identifikacija, odnosno
religioznost.
Što se našeg istraživanja tiče, 97,6% od ukupnog broja ispitanika (250) je
izjavilo da su Pravoslavci, dok 2,4% pripada kategoriji „nešto drugo“ ( pod ovu
kategorju smo podvele ispitanike koji su izjavili da su pripadnici islamske, katoličke,
protestantskes vere ili nešto drugo npr.agnostici). Procenat ispitanika koji su se
pozitivno konfesionalno opredelili (koji su izjavili da pripadaju nekoj od navedenih
konfesija) iznosi 98,8% (u istraživanju profesora Đorđeviča taj procenat je bio nešto
manji – 88,09%).
Konfesionalna_identifikacija
Cumulative
Frequency Percent Valid Percent Percent
Valid 1 244 97.6 97.6 97.6
99 6 2.4 2.4 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1. pravoslavna vera, 99. nešto drugo
A.Uticaj ličnih i socijalnih obeležja ispitanika na konfesionalnu identifikaciju nećemo

prikazivati, zato što vrednosti Hi kvadrata i C koeficijenata nisu statistički značajne.
B.Posmatraćemo odnos konfesionalne identifikacije i drugih elemenata religiozne

svesti.
1.Jedini element religiozne svesti koji smo ukrstile sa konfesionalnom identifikacijom je
lična religijska identifikacija. Od ukupnog broja vernika, čak 98,6% su Pravoslavci.
Ispitanici u modalitetu “neopredeljen sam” su svi Pravoslavci. Među onima koji nisu
vernici, takvih je 83,3%, a od dvoje ateista, jedan je Pravoslavac, a drugi nije. Izgleda
da ispitanici veru ne izjednačavaju sa konfesijom. Jer kako drugačije objasniti da
22
Ibidem, str. 73
ispitanik koji nije vernik, za sebe kaže da je Pravoslavac? Ovim rezultatima je
potvrđeno da je u Nišu na delu dominacija pravoslavne konfesije i da i dalje važi
pravilo: Dobar Srbin = Pravoslavac.
Religioznost * Konfesionalna_identifikacija Crosstabulation
Konfesionalna_
identifikacija
1 99 Total
Religioznost 1 Count 210 3 213
% within Religioznost 98.6% 1.4% 100.0%
% within Konfesionalna_
86.1% 50.0% 85.2%
identifikacija
% of Total 84.0% 1.2% 85.2%
2 Count 23 0 23
% within Religioznost 100.0% .0% 100.0%
9.4% .0% 9.2%
identifikacija
% of Total 9.2% .0% 9.2%
3 Count 10 2 12
4.1% 33.3% 4.8%
identifikacija
% of Total 4.0% .8% 4.8%
4 Count 1 1 2
.4% 16.7% .8%
identifikacija
% of Total .4% .4% .8%
Total Count 244 6 250
100.0% 100.0% 100.0%
identifikacija
% of Total 97.6% 2.4% 100.0%
Napomena: Religioznost: 1.vernik, 2.neopredeljen, 3.nije vernik, 4.ateista

C. Konfesionalnu identifikaciju smo ukrstile i sa određenim oblicima religiozne prakse.
1.Jedan od takvih je i krštenje dece u crkvi. Naime, od ukupnog broja Pravoslavaca
(97,6%), 92,4% kaže da je ili bi krstilo svoju decu u crkvi.
Krstenje_dece_u_crkvi * Konfesionalna_identifikacija Crosstabulation
Konfesionalna_
identifikacija
1 99 Total
Krstenje_dece_u_crkvi 1 Count 231 4 235
% within Krstenje_dece_
98.3% 1.7% 100.0%
u_crkvi
94.7% 66.7% 94.0%
identifikacija
% of Total 92.4% 1.6% 94.0%
2 Count 13 2 15
86.7% 13.3% 100.0%
u_crkvi
5.3% 33.3% 6.0%
identifikacija
% of Total 5.2% .8% 6.0%
97.6% 2.4% 100.0%
u_crkvi
100.0% 100.0% 100.0%
identifikacija
% of Total 97.6% 2.4% 100.0%
Napomena: Krštenje dece u crkvi: 1.da, 2.ne
2.Slavljenje verskih praznika je drugi oblik verske prakse koji smo ukrstili sa
religioznošću. Od 97,6% Pravoslavaca, čak 94% slavi verske praznike (Božić, Uskrs).
Crosstab
Konfesionalna_
identifikacija
1 99 Total
Slavljenje_ 1 Count 235 4 239
Bozica_i_Uskrsa % within Slavljenje_
98.3% 1.7% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
96.3% 66.7% 95.6%
identifikacija
% of Total 94.0% 1.6% 95.6%
2 Count 9 2 11
% within Slavljenje_
81.8% 18.2% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
3.7% 33.3% 4.4%
identifikacija
% of Total 3.6% .8% 4.4%
97.6% 2.4% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
100.0% 100.0% 100.0%
identifikacija
% of Total 97.6% 2.4% 100.0%
Napomena: Slavljenje Božića i Uskrsa: 1.da, 2.ne
Religioznost (lična religijska identifikacija)

Obim i intenzitet (ne) religioznosti smo utvrđivali na osnovu pitanja: Da li ste
religiozni? Na ovo pitanje, ispitanici su imali mogućnost da odgovaraju u okviru četiri
modaliteta: 1. vernik, 2. neopredeljen, 3. nije vernik i 4. ateista.
Što se religioznosti tiče, podaci koji su za nas relevantni su da je 85,2% od
ukupnog broja ispitanika izjavilo da su vernici (u istraživanju profesora Đorđevića, taj
procenat je znatno manji – 23,81%). 9,2% ispitanika je izjavilo da su neopredeljeni. Kao
što se iz priložene tabele može videti, procenat onih koji su izjavili da nisu vernici i onih
koji su se izjasnili kao ateisti je jako mali, te stoga za naše istraživanje irelevantan.
Religioznost
Cumulative
Valid 1 213 85.2 85.2 85.2
2 23 9.2 9.2 94.4
3 12 4.8 4.8 99.2
4 2 .8 .8 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.vernik, 2.neopredeljen, 3.nije vernik, 4.ateista
A.Uticaj ličnih i socijalnih karakteristika ispitanika na religioznost nismo ispitivale, zato

što vrednosti Hi kvadrata i C koeficijenta nisu statistički značajne.
B. Ispitivale smo odnos religioznosti sa ostalim elementima religiozne svesti.

1.Pretpostavka o dubokoj povezanosti izjave o religioznosti i verovanja u postojanje
Boga, se i ovom prilikom dokazuje. Naime, od ukupnog broja ispitanika (250) 68,8%
veruje u postojanje Boga, a od toga su 64,8% vernici. Najveći broj onih koji veruju da
Bog postoji su izjavili i da su vernici (94,2%). 76,1% venika je izjavilo da veruje u
božju egzistenciju. 60,9% ispitanika koji su neopredeljeni po pitanju religioznosti, su se
opredelili u modalitetu “možda postoji” Bog i 33,3% među onima koji nisu vernici. Kao
i u istraživanju Dragoljuba Đorđevića, to govori o njihovoj stvarnoj neodlučnosti u
pogledu sopstvene religioznosti i postojanja Boga, a takođe i o doslednosti pripadanja
prelaznom tipu. Među ispitanicima koji odbijaju mogućnost postojanja Boga, najveći je
procenat onih koji nisu vernici (40%), zatim slede neopredeljeni (30%), pa vernici
(20%).
Verovanje_u_postojanje_Boga * Religioznost Crosstabulation
Religioznost
1 2 3 4 Total
Verovanje_u_ 1 Count 162 6 4 0 172
postojanje_Boga % within Verovanje_
94.2% 3.5% 2.3% .0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Religioznost 76.1% 26.1% 33.3% .0% 68.8%
% of Total 64.8% 2.4% 1.6% .0% 68.8%
2 Count 49 14 4 1 68
% within Verovanje_
72.1% 20.6% 5.9% 1.5% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Religioznost 23.0% 60.9% 33.3% 50.0% 27.2%
% of Total 19.6% 5.6% 1.6% .4% 27.2%
3 Count 2 3 4 1 10
% within Verovanje_
20.0% 30.0% 40.0% 10.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Religioznost .9% 13.0% 33.3% 50.0% 4.0%
% of Total .8% 1.2% 1.6% .4% 4.0%
Total Count 213 23 12 2 250
% within Verovanje_
85.2% 9.2% 4.8% .8% 100.0%
u_postojanje_Boga
% of Total 85.2% 9.2% 4.8% .8% 100.0%
Napomena: verovanje u postojanje Boga: 1.da, 2.možda, 3.ne
2.Ispitivale smo i odnos između religioznosti i stava prema značaju religije za moral.
Dobijeni podaci pokazuju da manje od polovine ispitanika koji su se opredelili kao
vernici smatra da su verni ljudi bolji od onih koji nisu verni (48,4%). Među
neopredeljenima je svega 13% ubeđenih u moralnost vernih ljudi, a kod onih koji su
izjavili da nisu vernici taj procenat je samo 8,3%. Može se reći da verni ljudi nisu
ubeđeni u stav da je religioznost preduslov moralnosti. Na delu je sve veće religijsko
deklarisanje od strane velikog broja ljudi, za koje se ne može sa sigurnošću tvrditi da su
baš toliko smerni i religiozno čisti kakvim se predstavljaju. To je istovremeno u skladu
sa sve većim, čak i olakim pozitivnim religijskim deklarisanjem od strane velikog broja
ljudi, koji ne prate i praktična ponašanja u životu, povezana s moralnošću.
Crosstab
Religija_kao_
preduslov_moralnosti
1 2 Total
% within Religija_kao_
96.3% 76.9% 85.2%
% of Total 41.2% 44.0% 85.2%
2 Count 3 20 23
2.8% 14.0% 9.2%
% of Total 1.2% 8.0% 9.2%
3 Count 1 11 12
.9% 7.7% 4.8%
% of Total .4% 4.4% 4.8%
4 Count 0 2 2
% within Religioznost .0% 100.0% 100.0%
.0% 1.4% .8%
% of Total .0% .8% .8%
100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 42.8% 57.2% 100.0%
Napomena: Religija kao preduslov moralnosti: 1.da, 2.ne
3. Religioznost je ukrštena i sa pohađanjem veronauke. Među vernicima je 85,4%

ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama. Taj procenat za
neopredeljene iznosi 56,5%, a za nereligiozne i ateiste je 50%.
Religioznost * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
Pohadjanje_veronauke
1 2 Total
% within Pohadjanje_
90.1% 64.6% 85.2%
veronauke
% of Total 72.8% 12.4% 85.2%
2 Count 13 10 23
6.4% 20.8% 9.2%
veronauke
% of Total 5.2% 4.0% 9.2%
3 Count 6 6 12
3.0% 12.5% 4.8%
veronauke
% of Total 2.4% 2.4% 4.8%
4 Count 1 1 2
.5% 2.1% .8%
veronauke
% of Total .4% .4% .8%
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
Napomena: Pohađanje veronauke: 1.da, 2.ne

C.Prikazaćemo i vezu između religioznosti i određenih oblika religiozne prakse.
1. Ispitivanjem odnosa između religioznosti i obavljanja molitve, dobijeni su sledeći

rezultati: samo 25,4% od ukupnog broja vernika, obavljaju molitvu redovno, 65,7%
vernika to radi povremeno, a 8,9% nikada. Što se religiozno neopredeljenih tiče, niko od
njih se ne moli redovno, 65,2 % se moli povremeno, a 34,8% nikada. Među onima koji
nisu vernici,takođe nema ispitanika koji se redovno mole, 41,7% se moli povremeno, a
58,3% nikada. S obzirom da molitva, kao najtananiji vid subjektivne religioznosti,
predstavlja oblik ponašanja koji je za vernika neizostavan, čak se može reći i verničku
dužnost, rezultati nisu zadovoljavajući, jer je mali broj vernika koji ovu dužnost
obavljaju svakodnevno.
Crosstab
Molitva
1 2 3 Total
Religioznost 1 Count 54 140 19 213
% within Religioznost 25.4% 65.7% 8.9% 100.0%
% within Molitva 98.2% 87.5% 54.3% 85.2%
% of Total 21.6% 56.0% 7.6% 85.2%
2 Count 0 15 8 23
% within Religioznost .0% 65.2% 34.8% 100.0%
% within Molitva .0% 9.4% 22.9% 9.2%
% of Total .0% 6.0% 3.2% 9.2%
3 Count 0 5 7 12
% within Molitva .0% 3.1% 20.0% 4.8%
% of Total .0% 2.0% 2.8% 4.8%
4 Count 1 0 1 2
% within Religioznost 50.0% .0% 50.0% 100.0%
% within Molitva 1.8% .0% 2.9% .8%
% of Total .4% .0% .4% .8%
Total Count 55 160 35 250
% within Molitva 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 22.0% 64.0% 14.0% 100.0%
Napomena: Molitva: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad
2.Kada je u pitanju odnos između religioznosti i posećivanja crkve, rezultati su

poražavajući. Naime, samo 3,8% od ukupnog broja vernika, posećuju crkvu više puta u
toku nedelje. Nešto je veći procenat vernika koji posećuju crkvu jednom nedeljno i
iznosi 9,9%. 29,1% vernika posećuje crkvu jednom ili dva puta mesečno. Najveći
procenat među vernicima imaju oni koji posećuju crkvu nekoliko puta godišje 52,1%.
Procenat vernika koji skoro nikada ne posećuje crkvu iznosi 5,2%.
Crosstab
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Religioznost 1 Count 8 21 62 111 11 213
% within Religioznost 3.8% 9.9% 29.1% 52.1% 5.2% 100.0%
% within
88.9% 100.0% 93.9% 86.7% 42.3% 85.2%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.2% 8.4% 24.8% 44.4% 4.4% 85.2%
2 Count 0 0 3 13 7 23
% within Religioznost .0% .0% 13.0% 56.5% 30.4% 100.0%
% within
.0% .0% 4.5% 10.2% 26.9% 9.2%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% .0% 1.2% 5.2% 2.8% 9.2%
3 Count 1 0 1 4 6 12
% within Religioznost 8.3% .0% 8.3% 33.3% 50.0% 100.0%
% within
11.1% .0% 1.5% 3.1% 23.1% 4.8%
Posecivanje_crkve
% of Total .4% .0% .4% 1.6% 2.4% 4.8%
4 Count 0 0 0 0 2 2
% within Religioznost .0% .0% .0% .0% 100.0% 100.0%
% within
.0% .0% .0% .0% 7.7% .8%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% .0% .0% .0% .8% .8%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Religioznost 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
Napomena: Posećivanje crkve: 1.više puta u toku nedelje, 2.jednom nedeljno, 3.jednom
ili dva puta mesečno, 4.nekoliko puta godišnje, 5.skoro nikada
3.Rezultati nisu ohrabrujući ni kada je u pitanju odnos između religioznosti i

posećivanja nedeljne liturgije. Samo 5,6% od ukupnog broja vernika redovno (svake
nedelje) posećuje nedeljnu liturgiju. Najveći je broj vernika koji nedeljnu liturgiju
posećuju povremeno 51,2%, a jako velik je i procenat vernika koji nedeljnu liturgiju ne
posećuju nikada, čak 43,2%. S obzirom na to da je posećivanje liturgije osnovni
pokazatelj religioznog ponašanja, može se reći da velika većina onih koji se deklarišu
kao vernici, zapravo nisu crkveni, već tradicionalni vernici.
Crosstab
Posecivanje_nedeljne_liturgije
1 2 3 Total
% within Posecivanje_
100.0% 97.3% 73.0% 85.2%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 43.6% 36.8% 85.2%
2 Count 0 2 21 23
.0% 1.8% 16.7% 9.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .8% 8.4% 9.2%
3 Count 0 1 11 12
.0% .9% 8.7% 4.8%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .4% 4.4% 4.8%
4 Count 0 0 2 2
% within Religioznost .0% .0% 100.0% 100.0%
.0% .0% 1.6% .8%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .0% .8% .8%
Total Count 12 112 126 250
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
Napomena: Posećivanje nedeljne liturgije: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad
4.Rezultati za odnos između religioznosti i posta su sledeći: samo 12,7% od ukupnog

broja vernika redovno posti. Znatno veći je procenat onih vernika koji poste povremeno
69%, a čak 18,3% vernika nikada ne posti. Očigledno je da ovaj oblik religioznog
ponašanja ne spade među primarne, iako je jako značajan, jer je zapravo svrha samog
posta očišćenje tela i duše ljudske.
Crosstab
Post
1 2 3 Total
% within Post 93.1% 93.0% 61.9% 85.2%
% of Total 10.8% 58.8% 15.6% 85.2%
2 Count 2 7 14 23
% within Post 6.9% 4.4% 22.2% 9.2%
% of Total .8% 2.8% 5.6% 9.2%
3 Count 0 4 8 12
% within Post .0% 2.5% 12.7% 4.8%
% of Total .0% 1.6% 3.2% 4.8%
4 Count 0 0 2 2
% within Religioznost .0% .0% 100.0% 100.0%
% within Post .0% .0% 3.2% .8%
% of Total .0% .0% .8% .8%
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
Napomena: Post: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

5.Rezultati ispitivanog odnosa između religioznosti i krštenja pokazuju da je 93,4% od
ukupno broja vernika kršteno, a 6,6% nije. Čak 78,3% od ukupnog broja neopredeljenih
ispitanika je kršteno, a 58,3% nereligioznih. Od ukupno dvoje ateista, jedan je kršten, a
drugi nije.
Crosstab
Krstenje
1 2 Total
% within Krstenje 88.4% 56.0% 85.2%
% of Total 79.6% 5.6% 85.2%
2 Count 18 5 23
% of Total 7.2% 2.0% 9.2%
3 Count 7 5 12
% of Total 2.8% 2.0% 4.8%
4 Count 1 1 2
% within Krstenje .4% 4.0% .8%
% of Total .4% .4% .8%
% within Krstenje 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 90.0% 10.0% 100.0%
Napomena: Krštenje: 1.da, 2.ne
U okviru krštenja, kao posebno pitanje tretirano je krštenje dece u crkvi. Prema
rezultatima dobijenim ukrštanjem religioznosti sa ovom varijablom, 97,7% od ukupnog
broja vernika je ili bi krstilo svoju decu u crkvi, a 2,3% ne. Veliki je procenat među
neopredeljenima koji su ili bi krstili svoju decu u crkvi 82,6%, a među onima koji nisu
vernici 58,3%.
Na osnovu ovih rezultata se može reći da je krštenje jedan od najzastupljenijih
oblika religioznog ponašanja i da mu se pridaje izuzetno veliki značaj.
Crosstab
Krstenje_dece_u_crkvi
1 2 Total
% within Krstenje_
88.5% 33.3% 85.2%
dece_u_crkvi
% of Total 83.2% 2.0% 85.2%
2 Count 19 4 23
% within Krstenje_
8.1% 26.7% 9.2%
dece_u_crkvi
% of Total 7.6% 1.6% 9.2%
3 Count 7 5 12
% within Krstenje_
3.0% 33.3% 4.8%
dece_u_crkvi
% of Total 2.8% 2.0% 4.8%
4 Count 1 1 2
% within Krstenje_
.4% 6.7% .8%
dece_u_crkvi
% of Total .4% .4% .8%
% within Krstenje_
100.0% 100.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%

6.Ispitivan je i odnos između religioznosti i pozivanja sveštenika radi opela. Procenat
vernika koji pozivaju sveštenika radi opela je 96,2%, neopredeljenih 78,3%, a
nereligioznih čak 91,7%. Kao što se može zaključiti, ovaj vid religioznog ponašanja je
veoma zastupljen među građanima Niša i po rezultatima, nije u suštinskoj vezi sa
ličnom religijskom identifikacijom.
Crosstab
Pozivanje_svestenika_
radi_opela
1 2 Total
% within Pozivanje_
87.2% 53.3% 85.2%
svestenika_radi_opela
% of Total 82.0% 3.2% 85.2%
2 Count 18 5 23
% within Pozivanje_
7.7% 33.3% 9.2%
% of Total 7.2% 2.0% 9.2%
3 Count 11 1 12
% within Pozivanje_
4.7% 6.7% 4.8%
% of Total 4.4% .4% 4.8%
4 Count 1 1 2
% within Pozivanje_
.4% 6.7% .8%
% of Total .4% .4% .8%
% within Pozivanje_
100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%
Napomena: Pozivanje sveštenika radi opela: 1.da, 2.ne

7. Ispitivanjem odnosa religioznosti i slavljenja verskih praznika došli smo do sledećih
rezultata: najveći procenat vernika slavi verske praznike (Božić, Uskrs), 97,7%.
Procenat neopredeljenih je 87%, a nereligioznih 83%. Ovde se pokazuje da slavljenje
verskih praznika nije isključivo praksa vernika i da je slavljenje makar ova dva
praznika, tako reći nešto tradicionalno, što nije povezano isključivo sa ličnom
religijskom identifikacijom i crkvom kao institucijom. S druge strane, može se reći da
onaj ko ne slavi ova dva najvažnija praznika, ne može se smatrati pravim vernikom.
Generalno gledano, kada su građani Niša u pitanju, slavljenje Božića i Uskrsa spada
među najvažnije oblike religiozog ponašanja ili prakse, a to se posebno odnosi na
vernike.
Religioznost * Slavljenje_Bozica_i_Uskrsa Crosstabulation
Slavljenje_Bozica_i_
Uskrsa
1 2 Total
87.0% 45.5% 85.2%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 83.2% 2.0% 85.2%
2 Count 20 3 23
8.4% 27.3% 9.2%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 8.0% 1.2% 9.2%
3 Count 10 2 12
4.2% 18.2% 4.8%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 4.0% .8% 4.8%
4 Count 1 1 2
.4% 9.1% .8%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total .4% .4% .8%
100.0% 100.0% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 95.6% 4.4% 100.0%
Napomena: Slavljenje Božića i Uskrsa: 1.da, 2.ne
Ono što je takođe veoma važno, kada je u pitanju slavljenje verskh praznika, jeste
svakako proslava porodične krsne slave. Rezultati dobijeni ukrštanjem ovog oblika
ponašanja i religioznosti, pokazuju visok stepen korelacije, jer čak 96,7% od ukupnog
broja vernika slavi porodičnu krsnu slavu, 78,3% od ukupnog broja neopredeljenih i
75% od ukupnog broja nereligioznih. Za ovaj oblik ponašanja bi se moglo reći da
predstavlja jedan od većinskih, ako ne i većinski, kada je u pitanju Pravoslavno
homogen Niš.
Crosstab
Porodicna_krsna_
slava
1 2 Total
% within Porodicna_
88.4% 41.2% 85.2%
krsna_slava
% of Total 82.4% 2.8% 85.2%
2 Count 18 5 23
% within Porodicna_
7.7% 29.4% 9.2%
krsna_slava
% of Total 7.2% 2.0% 9.2%
3 Count 9 3 12
% within Porodicna_
3.9% 17.6% 4.8%
krsna_slava
% of Total 3.6% 1.2% 4.8%
4 Count 0 2 2
% within Porodicna_
.0% 11.8% .8%
krsna_slava
% of Total .0% .8% .8%
% within Porodicna_
100.0% 100.0% 100.0%
krsna_slava
% of Total 93.2% 6.8% 100.0%
Napomena: Porodična krsna slava: 1.da, 2.ne
Ono što je takođe važno kada je u pitanju porodična krsna slava je sečenje
slavskog kolača. To je naime, jedan od rituala koji je prilikom ovog događaja
neizostavan, pa smo naše ispitanike pitale da li nose kolač da se preseče u crkvi ili
pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu (kako nalažu običaji). Ukrstili smo
njihove odgovore na to pitanje sa religioznošću i rezultati pokazuju da od ukupnog
broja ispitanika (250) 66% poziva sveštenika da preseče kolač ili nosi da se to uradi u
crkvi, a 61,6% su vernici. Od ukupnog broja vernika, najveći broj nosi kolač da se
preseče u crkvi ili poziva sveštenika da to učini u njihovom domu (72,3%). Kao što se i
očekivalo, među neopredeljenima i onima koji nisu vernici veći je procenat onih koji ne
nose kolač da se preseče u crkvi niti pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu
(65,2% odnosno 75%). Može se reći da je za verne Nišlije ovaj oblik ponašanja važan.
Crosstab
Secenje_kolaca_u_
crkvi_ili_pozivanje_
svestenika_kuci
1 2 Total
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
93.3% 69.4% 85.2%
pozivanje_
svestenika_kuci
% of Total 61.6% 23.6% 85.2%
2 Count 8 15 23
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
4.8% 17.6% 9.2%
pozivanje_
svestenika_kuci
% of Total 3.2% 6.0% 9.2%
3 Count 3 9 12
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
1.8% 10.6% 4.8%
pozivanje_
svestenika_kuci
% of Total 1.2% 3.6% 4.8%
4 Count 0 2 2
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
.0% 2.4% .8%
pozivanje_
svestenika_kuci
% of Total .0% .8% .8%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
100.0% 100.0% 100.0%
pozivanje_
svestenika_kuci
% of Total 66.0% 34.0% 100.0%
Napomena: Sečenje kolača u crkvi ili pozivanje sveštenika kući: 1.da, 2.ne
8. Ukrštanjem religioznosti sa davnjem priloga crkvi dobili smo sledeće rezultate: Od

ukupnog broja ispitanika 85,2% su vernici, a od tog broja 71,6% daje priloge crkvi.
Neopredeljenih ima 9,2%,a od tog broja većina daje priloge crkvi (6%). Kada su u
pitanju oni koji nisu vernici, od 4,8% koliko ih ukupno ima, većina ne daje priloge crkvi
(3,2%), što je bilo i za očekivati. Rezultati govore u prilog tome da je u Nišu, davanje
priloga crkvi većinska pojava (u istraživanju profesora Đorđevića, pokazalo se
suprotno).
Davanje_priloga_crkvi * Religioznost Crosstabulation
Religioznost
1 2 3 4 Total
Davanje_priloga_crkvi 1 Count 179 15 4 1 199
% within Davanje_
89.9% 7.5% 2.0% .5% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 71.6% 6.0% 1.6% .4% 79.6%
2 Count 34 8 8 1 51
% within Davanje_
66.7% 15.7% 15.7% 2.0% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 13.6% 3.2% 3.2% .4% 20.4%
Total Count 213 23 12 2 250
% within Davanje_
85.2% 9.2% 4.8% .8% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 85.2% 9.2% 4.8% .8% 100.0%
Napomena: 1.Davanje priloga crkvi: 1.da, 2.ne

9.Važni su i rezultati koji su dobijeni prilikom ukrštanja religioznosti sa pitanjem o
ponašanju sveštenika u parohiji. Od ukupnog broja vernika 85,9% je izjavilo da je
zadovoljno ponašanjem sveštenika u svojoj parohiji, dok je 14,1% procenat vernika koji
nisu zadovoljni. Među neopredeljenima je 69,6% zadovoljnih, a 30,4% ne, dok je među
nereligioznima i ateistima procenat 50%, kako za one koji su zadovoljni ponašanjem
sveštenika, tako i za one koji nisu. Na osnovu svog iskustva sa terena, mogu slobodno
da kažem da su pojedini ispitanici odgovarali pozitivno na ovo pitanje, samo da ne bi
kritikovali sveštenstvo, jer to smatraju nije ispravno, tako da ovi rezultati ne pokazuju
stvarno stanje stvari.
Crosstab
Ponasanje_
svestenika_u_parohiji
1 2 Total
% within Ponasanje_
88.8% 68.2% 85.2%
% of Total 73.2% 12.0% 85.2%
2 Count 16 7 23
% within Ponasanje_
7.8% 15.9% 9.2%
% of Total 6.4% 2.8% 9.2%
3 Count 6 6 12
% within Ponasanje_
2.9% 13.6% 4.8%
% of Total 2.4% 2.4% 4.8%
4 Count 1 1 2
% within Ponasanje_
.5% 2.3% .8%
% of Total .4% .4% .8%
% within Ponasanje_
100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 82.4% 17.6% 100.0%
Napomena: Ponašanje sveštenika u parohiji: 1.da, 2.ne

Verovanje u postojanje Boga
Verovanje u postojanje Boga je centralni elemenat religiozne svesti. Posebno je
to temelj hrišćanske religioznosti. U savremenim teološkim raspravama prisutni su
pokušaji da se „demitologizuje hrišćanstvo“, čak je najavljivana i „smrt Boga“ i religija
„bez Boga“. Uprkos tome, verovanje u Boga ostaje najznačajniji deo hrišćanske
dogmatike i naukovanja: na prvom mestu treba obezbediti veru u Boga, pa onda veru u
ostale elemente.23
U srpskom pravoslavlju se kao osnovna karakteristika duhovnog života
pravoslavnih Srba izdvaja i favorizuje „vera u Svetu Trojicu – „Vo ime Oca i Sina i
Svetoga Duha“ i takođe vera u Hrista Spasitelja, Sina Božjeg i Bogočoveka. Ova
hrišćanska vera neodvojivo se ispoljava kod Srba kao vera u vernost Krstu i
Pravoslavlju. Inače, u Pravoslavlju je učenje o postojanju Boga početna dogma izražena
u „Simvolima vere“ rečima: „Verujem u jednoga Boga Oca, Svedržitelja, Tvorca neba i
zemlje i svega vidivoga i nevidivoga“. Božja suština je nedostupna ljudskom razumu i
zato je Bog predmet vere, a ne znanja. Bog je otkrio sebe ljudima onoliko koliko oni
mogu shvatiti i to: kroz prirodu, Stari zavet i Isusa Hrista. Tako božje biće , odnosno
njegova svojstva, ljudi saznaju pomoću dva puta – prirodnim (vidljivi svet i ljudska
duša) i natprirodnim (otkrivenje – Stari i Novi zavet).24
Pravoslavna vera nam otkriva „i javlja veliku tajnu da je Bog ne samo jedan
nego i troičan. Bog je Sveta Trojica: Bog Otac, Bog Sin i Bog Duh Sveti. To nisu tri
Boga, nego samo jedan. Dogma o Svetoj Trojici (o Bogu jednom po biću, a trojičnom
po licima) je ono po čemu se hrišćanska religija razdvaja od drugih religija i bez vere u
njega nije moguće postati član hrišćanske crkve i religije.25
Tri lica Božja su različita po svojim večnim ličnim svojstvima, ali su jedno po
božanskim svojstvima – i otac je bog, i sin je bog i sveti duh je bog – jer „svakom Licu
Svete Trojice pripada blaženstvo u podjednakoj i ravnoj meri, ali pri svemu tome ipak
nisu tri Boga već jedno Božansko biće, jedan Bog“.26
Prema pravoslavnoj dogmatici Bog se javlja spram stvari (objektivne stvarnosti)
kao tvorac, promislitelj, spasitelj i sudija. Bog je tvorac sveta po savršenom planu i kroz
dva momenta: prvi je stvaranje duhovnog sveta i bezlične kosmičke materije, drugi je
stvaranje bića i stvari iz već stvorene bezlične materije (posle konstituisanja živog sveta
23
Dr Dragoljub B. Đorđević, Beg od crkve, op.cit. str. 81
24
Ibidem, str. 81 i 82
25
Ibidem, str. 82
26
Ibidem, str. 82
i ljudi u njemu dešava se prvobitni, praroditeljski greh Eve i Adama). Bog kao
promislitelj je „neprekidno dejstvo mudrosti, dobrote, ljubavi i svemoći Božje; dejstvo
kojim Bog nadgleda, čuva i održava bića i sile svojih stvorova, upućuje ih krajnjem
cilju, pomaže svakom dobru, a obuzdava ili ispravlja zlo ne sputavajući slobodu tvari“.
Bog se javlja kao spasitelj sveta i ljudi od zla i smrti kroz sina u duhu svetom
(hristologija i soterilogija). Bog je sveopšti i poslednji sud i sudiće pri drugom dolasku
Isusa Hrista (eshatologija).27
Rezultati našeg istraživanja pokazuju da većina Nišlija veruje u Boga. Naime,

68,8% ispitanika je izjavilo da veruje u Boga, a 27,2% da ne veruje. Procenat onih koji
su se opredeljivali u modalitetu „možda“ je zanemarljiv (4%). Upoređivanjem ovih
rezultata sa onima iz istraživanja Dragoljuba Đorđevića, primećuje se drastična razlika,
jer je procenat onih koji veruju u Boga bio 17,62%, a onih koji ne veruju čak 52,38%.
29,68% ispitanika se tada opredelilo u modalitetu „možda“.
Verovanje_u_postojanje_Boga
Cumulative
Valid 1 172 68.8 68.8 68.8
2 68 27.2 27.2 96.0
3 10 4.0 4.0 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.da, 2.možda postoji, 3.ne
A.Kao i u prethodnim slučajevima, uticaj ličnih i socijalnih obeležja ispitanika na

verovanje u postojanje Boga nismo ispitivale, jer vrednosti Hi kvadrata i C koeficijenta
nemaju statistički značaj.
B.Ispitivale smo odnos između verovanja u postojanje Boga i pojedinih elemenata

religiozne svesti.
1.Verovanje u Boga i verovanje u zagrobni život nemaju isti značaj za građane Niša,
iako su oba veoma važna elementa u hrišćanskoj dogmatici. Naime, od ukupnog broja
ispitanika koji su izjavili da veruju u zagrobni život 89,9% veruje da Bog postoji. Od
onih koji su se opredeljivali u modalitetu „ne znam“, 58,2% veruje u Boga, a od onih
27
Dr Dragoljub B. Đorđević, Beg od crkve, op. cit. str. 82 i 83
koji ne veruju u život posle smrti, više od polovine veruje u Boga (63,3%). Verovanje u
zagrobni život, ne utiče na verovanje u Boga, jer je veliki broj ispitanika koji sumnjaju
ili ne veruju da život posle smrti postoji, ali veruju u Boga.
Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Verovanje_u_postojanje_Boga Crosstabulation
1 2 3 Total
Verovanje_u_ 1 Count 62 7 0 69
zivot_posle_smrti % within Verovanje_
89.9% 10.1% .0% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Verovanje_
36.0% 10.3% .0% 27.6%
u_postojanje_Boga
% of Total 24.8% 2.8% .0% 27.6%
2 Count 53 38 0 91
% within Verovanje_
58.2% 41.8% .0% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Verovanje_
30.8% 55.9% .0% 36.4%
u_postojanje_Boga
% of Total 21.2% 15.2% .0% 36.4%
3 Count 57 23 10 90
% within Verovanje_
63.3% 25.6% 11.1% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Verovanje_
33.1% 33.8% 100.0% 36.0%
u_postojanje_Boga
% of Total 22.8% 9.2% 4.0% 36.0%
% within Verovanje_
68.8% 27.2% 4.0% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Verovanje_
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% of Total 68.8% 27.2% 4.0% 100.0%
Napomena: Verovanje u život posle smrti: 1.da, 2.ne znam, 3.ne
2. Što se pohađanja veronauke tiče, rezultati pokazuju da je za Nišlije veoma važno

blagovremeno uključivanje mlađih generacija vernika u verskoobrazovni proces, jer
među ispitanicima koji veruju u Boga, čak 86,6% smatra da je veronauka potrebna u
školama. Među onima koji misle da Bog možda postoji, taj procenat iznosi 70,6%, a
među onima koji ne veruju u Boga 50% smatra da je veronauka potrebna u školama, a
isto toliko i da nije.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
1 2 Total
Verovanje_u_ 1 Count 149 23 172
postojanje_Boga % within Verovanje_u_
86.6% 13.4% 100.0%
postojanje_Boga
73.8% 47.9% 68.8%
veronauke
% of Total 59.6% 9.2% 68.8%
2 Count 48 20 68
% within Verovanje_u_
70.6% 29.4% 100.0%
postojanje_Boga
23.8% 41.7% 27.2%
veronauke
% of Total 19.2% 8.0% 27.2%
3 Count 5 5 10
50.0% 50.0% 100.0%
postojanje_Boga
2.5% 10.4% 4.0%
veronauke
% of Total 2.0% 2.0% 4.0%
80.8% 19.2% 100.0%
postojanje_Boga
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
C. Ispitivan je i odnos između verovanja u postojanje Boga i određenih oblika religiozne

prakse.
1.Što se tiče odnosa između obavljanja molitve i verovanja u postojanje Boga, može se
reći da među ispitanicima koji su izjavili da veruju u postojanje Boga, čak ni polovina
ne obavlja molitvu redovno (svakodnevno), samo 30,2%. Onih koji kažu da se mole
povremeno ima 65,7%. Simboličan je procenat onih koji se nikada ne mole (4,1%).
Verovanje_u_postojanje_Boga * Molitva Crosstabulation
Molitva
1 2 3 Total
30.2% 65.7% 4.1% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Molitva 94.5% 70.6% 20.0% 68.8%
% of Total 20.8% 45.2% 2.8% 68.8%
2 Count 3 44 21 68
% within Verovanje_
4.4% 64.7% 30.9% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Molitva 5.5% 27.5% 60.0% 27.2%
% of Total 1.2% 17.6% 8.4% 27.2%
3 Count 0 3 7 10
% within Verovanje_
.0% 30.0% 70.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Molitva .0% 1.9% 20.0% 4.0%
% of Total .0% 1.2% 2.8% 4.0%
% within Verovanje_
22.0% 64.0% 14.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Molitva 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 22.0% 64.0% 14.0% 100.0%
2. Od ispitanika koji su izjavili da veruju u postojanje Boga samo 4,7% posećuje crkvu
više puta u toku nedelje. 10,5% ispitanika je izjavilo da to radi jednom nedeljno, 33,1%
jednom ili dva puta mesečno, 47,1% to čini nekoliko puta godišnje, a ispitanika koji
skoro nikada ne posećuju crkvu ima 4,7%.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Posecivanje_crkve Crosstabulation
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Verovanje_u_ 1 Count 8 18 57 81 8 172
4.7% 10.5% 33.1% 47.1% 4.7% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within
88.9% 85.7% 86.4% 63.3% 30.8% 68.8%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.2% 7.2% 22.8% 32.4% 3.2% 68.8%
2 Count 0 3 7 44 14 68
% within Verovanje_
.0% 4.4% 10.3% 64.7% 20.6% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within
.0% 14.3% 10.6% 34.4% 53.8% 27.2%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% 1.2% 2.8% 17.6% 5.6% 27.2%
3 Count 1 0 2 3 4 10
% within Verovanje_
10.0% .0% 20.0% 30.0% 40.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within
11.1% .0% 3.0% 2.3% 15.4% 4.0%
Posecivanje_crkve
% of Total .4% .0% .8% 1.2% 1.6% 4.0%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Verovanje_
3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
ili dva puta mesečno, 4.nekoliko puta godišnje, 5.skoro nikad
3. Procenat ispitanika koji veruju u postojanje Boga, a pritom redovno posećuju
nedeljnu liturgiju je izuzetno mali, samo 7%. 57% među njima to čini povremeno, a čak
36% nikada. S obzirom da je posećivanje liturgije osnovni pokazatelj religioznog
ponašanja, ovi rezultati nisu zadovoljavajući.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
7.0% 57.0% 36.0% 100.0%
postojanje_Boga
100.0% 87.5% 49.2% 68.8%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 39.2% 24.8% 68.8%
2 Count 0 14 54 68
.0% 20.6% 79.4% 100.0%
postojanje_Boga
.0% 12.5% 42.9% 27.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% 5.6% 21.6% 27.2%
3 Count 0 0 10 10
.0% .0% 100.0% 100.0%
postojanje_Boga
.0% .0% 7.9% 4.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .0% 4.0% 4.0%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
postojanje_Boga
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
4. Ukrštanjem verovanja u postojanje Boga i posta, dobili smo rezultate koji govore da
ispitanicima koji veruju u postojanje Boga, upražnjavanje posta ne spada u primarne
oblike religioznog ponašanja, jer samo 15,1% njih posti redovno. Onih koji to čine
povremeno ima 69,8%, a onih koji nikada ne poste ima isto onoliko koliko i onih koji to
čine redovno, 15,1%.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
15.1% 69.8% 15.1% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Post 89.7% 75.9% 41.3% 68.8%
% of Total 10.4% 48.0% 10.4% 68.8%
2 Count 3 34 31 68
% within Verovanje_
4.4% 50.0% 45.6% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Post 10.3% 21.5% 49.2% 27.2%
% of Total 1.2% 13.6% 12.4% 27.2%
3 Count 0 4 6 10
% within Verovanje_
.0% 40.0% 60.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Post .0% 2.5% 9.5% 4.0%
% of Total .0% 1.6% 2.4% 4.0%
% within Verovanje_
11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%

5. Još jedan oblik religiozne prakse, koji smo ukrstili sa verovanjem u postojanje Boga
je i krštenje dece u crkvi. Čak 97,1% ispitanika koji veruju u postojanje Boga je ili bi
krstilo svoju decu u crkvi. Među onima koji su se opredeljivali u modalitetu „možda“ taj
procenat je malo manji (89,7%), dok je kod onih koji ne veruju u postojanje Boga
situacija malo drugačija, 70% su ili bi krstili svoju decu, a 30% ne. Generalni zaključak
bi mogao biti da je za Nišlije čin krštenja dece veoma bitan, bez obzira da li veruju u
božju egzistenciju ili ne, tako da ne postoji suštinska veza između ova dva elementa.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Krstenje_dece_u_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
97.1% 2.9% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Krstenje_
71.1% 33.3% 68.8%
dece_u_crkvi
% of Total 66.8% 2.0% 68.8%
2 Count 61 7 68
% within Verovanje_
89.7% 10.3% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Krstenje_
26.0% 46.7% 27.2%
dece_u_crkvi
% of Total 24.4% 2.8% 27.2%
3 Count 7 3 10
% within Verovanje_
70.0% 30.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Krstenje_
3.0% 20.0% 4.0%
dece_u_crkvi
% of Total 2.8% 1.2% 4.0%
% within Verovanje_
94.0% 6.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Krstenje_
100.0% 100.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%
6. Podaci dobijeni ukrštanjem verovanja u postojanje Boga i slavljenja porodične krsne

slave govore u prilog tome da je praznovanje porodičnog svetitelja veoma važan oblik
ponašanja za Nišlije, bez obzira da li veruju u Boga ili ne. 97,7% ispitanika koji su
izjavili da veruju u Boga, slave porodičnu krsnu slavu. Među onima koji su se
opredeljivali u modalitetu „možda“, 85,3% praznuje porodičnog svetitelja, a takvih je
70% među onima koji ne veruju u postojanje Boga.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Porodicna_krsna_slava Crosstabulation
Porodicna_krsna_
slava
1 2 Total
97.7% 2.3% 100.0%
postojanje_Boga
% within Porodicna_
72.1% 23.5% 68.8%
krsna_slava
% of Total 67.2% 1.6% 68.8%
2 Count 58 10 68
85.3% 14.7% 100.0%
postojanje_Boga
% within Porodicna_
24.9% 58.8% 27.2%
krsna_slava
% of Total 23.2% 4.0% 27.2%
3 Count 7 3 10
70.0% 30.0% 100.0%
postojanje_Boga
% within Porodicna_
3.0% 17.6% 4.0%
krsna_slava
% of Total 2.8% 1.2% 4.0%
93.2% 6.8% 100.0%
postojanje_Boga
% within Porodicna_
100.0% 100.0% 100.0%
krsna_slava
% of Total 93.2% 6.8% 100.0%
Kada je u pitanju period slavljenja krsne slave, više od polovine ispitanika koji slavu
slave i tek nekoliko godina unazad i dugo godina unazad, veruju u postojanje Boga
(56,8%, odnosno 75,8%).
Period_slavljenja_slave * Verovanje_u_postojanje_Boga Crosstabulation
1 2 3 Total
Period_slavljenja_slave 1 Count 25 19 0 44
% within Period_
56.8% 43.2% .0% 100.0%
slavljenja_slave
% within Verovanje_
15.1% 33.3% .0% 19.1%
u_postojanje_Boga
% of Total 10.9% 8.3% .0% 19.1%
2 Count 141 38 7 186
% within Period_
75.8% 20.4% 3.8% 100.0%
slavljenja_slave
% within Verovanje_
84.9% 66.7% 100.0% 80.9%
u_postojanje_Boga
% of Total 61.3% 16.5% 3.0% 80.9%
% within Period_
72.2% 24.8% 3.0% 100.0%
slavljenja_slave
% within Verovanje_
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% of Total 72.2% 24.8% 3.0% 100.0%
Napomena: Period slavljenja slave: 1.tek nekoliko godina unazad, 2.dugo godina
unazad
7. Kada je u pitanju davanje priloga crkvi, najveći broj ispitanika koji veruju u Boga
daje priloge crkvi (87,2%). Među onima koji misle da Bog možda postoji, takvih je
64,7%, a među onima koji ne veruju u Boga 50%. U Pravoslavlju se smatra da se
prilaganjem crkvi pomaže njena misija, a kako ovi rezultati pokazuju Nišlijama je to
jako važno, pogotovu onima koji veruju u Boga.
Verovanje_u_postojanje_Boga * Davanje_priloga_crkvi Crosstabulation
Davanje_priloga_crkvi
1 2 Total
87.2% 12.8% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Davanje_
75.4% 43.1% 68.8%
priloga_crkvi
% of Total 60.0% 8.8% 68.8%
2 Count 44 24 68
% within Verovanje_
64.7% 35.3% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Davanje_
22.1% 47.1% 27.2%
priloga_crkvi
% of Total 17.6% 9.6% 27.2%
3 Count 5 5 10
% within Verovanje_
50.0% 50.0% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Davanje_
2.5% 9.8% 4.0%
priloga_crkvi
% of Total 2.0% 2.0% 4.0%
% within Verovanje_
79.6% 20.4% 100.0%
u_postojanje_Boga
% within Davanje_
100.0% 100.0% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 79.6% 20.4% 100.0%
Napomena: Davanje priloga crkvi: 1.da, 2.ne
Verovanje u zagrobni život

Verovanje u zagrobni život, odnosno u produžetak života na drugom svetu posle
biološke smrti na zemlji, čini značajnu dogmu hrišćanskog naukovanja. Kao eshatološka
kategorija prevashodno poseduje kompenzatorske naslage. Ponašanje, položaj, jednom
reči, život u ovostranosti pretpostavka je i zagrobnog života. Ukoliko se religija definiše
supranaturalistički kao sistem „opštih kompenzatora“, onda sigurno u skladu s tim,
verovanju u zagrobni život pripada naročito mesto, ako ne i centralno, među vidovima
religiozne svesti sa presudnim uticajem i na religioznu praksu. To kažu i pravoslavni
teolozi podvlačeći da suština svih hrišćanskih napora, podviga i vrlina vrhuni u
dosezanju cilja: vaskrsenje mrtvih, osiguranje večnog života.28
Rezultati našeg istraživanja pokazuju da mali broj Nišlija veruje u zagrobni život
(27,6%). Procenat onih koji ne veruju je nešto veći (36%). Ponovo se primećuje razlika
u odnosu na istraživanje profesora Đorđevića i vreme u kome je on obavio svoje
istraživanje, jer je tada čak 80,32% ispitanika izjavilo da ne veruje u zagrobni život, a
28
samo 5,40% da veruje. Može se reći da za Nišlije ova dogma hrišanskog naukovanja
nema naročit značaj, iako bi zapravo trebala da bude jednako važna kao i ostale.
Verovanje_u_zivot_posle_smrti
Cumulative
Valid 1 69 27.6 27.6 27.6
2 91 36.4 36.4 64.0
3 90 36.0 36.0 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.da, 2.ne znam, 3.ne
A.Ispitivali smo uticaj pojedinih ličnih i socijalnih obeležja na verovanje u zagrobni

život.
1.Pokazalo se da godine starosti imaju uticaja na verovanje u život posle smrti, jer sa
povećanjem broja godina, opada uverenje da život posle smrti zaista postoji. Naime, od
ispitanika koji veruju u život posle smrti najveći procenat je onih koji imaju do 20
godina (31,9%) i onih od 21 – 30 (30,4%). Onih od 31 – 40 godina ima 14,5%.
Ispitanika koji veruju u zagrobni život, a pripadaju starijim generacijama (od 41. godine
pa naviše) ima ukupno 23,1%.
Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Godine_starosti Crosstabulation
Godine_starosti
1 2 3 4 5 6 Total
Verovanje_u_ 1 Count 22 21 10 4 7 5 69
zivot_posle_smrti % within Verovanje_u_
31.9% 30.4% 14.5% 5.8% 10.1% 7.2% 100.0%
zivot_posle_smrti
% within Godine_starosti 50.0% 39.6% 20.4% 11.4% 20.6% 14.3% 27.6%
% of Total 8.8% 8.4% 4.0% 1.6% 2.8% 2.0% 27.6%
2 Count 13 19 25 18 8 8 91
14.3% 20.9% 27.5% 19.8% 8.8% 8.8% 100.0%
zivot_posle_smrti
% of Total 5.2% 7.6% 10.0% 7.2% 3.2% 3.2% 36.4%
3 Count 9 13 14 13 19 22 90
10.0% 14.4% 15.6% 14.4% 21.1% 24.4% 100.0%
zivot_posle_smrti
% of Total 3.6% 5.2% 5.6% 5.2% 7.6% 8.8% 36.0%
Total Count 44 53 49 35 34 35 250
17.6% 21.2% 19.6% 14.0% 13.6% 14.0% 100.0%
zivot_posle_smrti
% of Total 17.6% 21.2% 19.6% 14.0% 13.6% 14.0% 100.0%
Napomena: godine starosti: 1.do 20, 2.od 21 – 30, 3.od 31 – 40, 4.od 41 – 50, 5.od 51 –
60, 6.61. godina i više
2.Kada je u pitanju uticaj stepena stručne spreme na verovanje u zagrobni život, moglo
bi se reći da postoji oscilacija i da ispitanici niskog i visokog nivoa obrazovanja
uglavnom ne veruju u postojanje zagrobnog života.
Najveći broj ispitanika koji veruju da život posle smrti postoji ima završenu srednju
školu (44,9%). Međutim, situacija je ista i kada je u pitanju modalitet „ne znam“, jer je i
u tom slučaju najveći broj ispitanika sa srednjom školom. Među onima koji ne veruju u
zagrobni život, najveći broj ima završenu osnovnu i visoku i višu školu (23,3%).
Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Stepen_strucne_spreme Crosstabulation
Stepen_strucne_spreme
1 2 3 4 5 Total
Verovanje_u_ 1 Count 2 11 15 31 10 69
2.9% 15.9% 21.7% 44.9% 14.5% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Stepen_
8.7% 34.4% 28.8% 34.8% 18.5% 27.6%
strucne_spreme
% of Total .8% 4.4% 6.0% 12.4% 4.0% 27.6%
2 Count 5 8 16 39 23 91
% within Verovanje_
5.5% 8.8% 17.6% 42.9% 25.3% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Stepen_
21.7% 25.0% 30.8% 43.8% 42.6% 36.4%
strucne_spreme
% of Total 2.0% 3.2% 6.4% 15.6% 9.2% 36.4%
3 Count 16 13 21 19 21 90
% within Verovanje_
17.8% 14.4% 23.3% 21.1% 23.3% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Stepen_
69.6% 40.6% 40.4% 21.3% 38.9% 36.0%
strucne_spreme
% of Total 6.4% 5.2% 8.4% 7.6% 8.4% 36.0%
Total Count 23 32 52 89 54 250
% within Verovanje_
9.2% 12.8% 20.8% 35.6% 21.6% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Stepen_
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
strucne_spreme
% of Total 9.2% 12.8% 20.8% 35.6% 21.6% 100.0%
Napomena: Stepen stručne spreme: 1.bez škole, 2.nepotpuna osnovna škola, 3.osnovna
škola, 4.srednja škola, 5.visoka i viša škola
B.Pogledajmo i odnos između ovog elementa religiozne svesti i određenih oblika

religiozne prakse.
1. Analizirajući odnos između verovanja u zagrobni život i obavljanja molitve, može se
reći da je najveći broj onih koji molitvu obavljaju povremeno (69,6%). Među
ispitanicima koji veruju u postojanje zagrobnog života 27,5% molitvu obavlja redovno.
Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Molitva Crosstabulation
Molitva
1 2 3 Total
27.5% 69.6% 2.9% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Molitva 34.5% 30.0% 5.7% 27.6%
% of Total 7.6% 19.2% .8% 27.6%
2 Count 15 64 12 91
% within Verovanje_
16.5% 70.3% 13.2% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Molitva 27.3% 40.0% 34.3% 36.4%
% of Total 6.0% 25.6% 4.8% 36.4%
3 Count 21 48 21 90
% within Verovanje_
23.3% 53.3% 23.3% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Molitva 38.2% 30.0% 60.0% 36.0%
% of Total 8.4% 19.2% 8.4% 36.0%
% within Verovanje_
22.0% 64.0% 14.0% 100.0%
u_zivot_posle_smrti
% within Molitva 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 22.0% 64.0% 14.0% 100.0%
C.Ispitivan je i odnos između verovanja u zagrobni život i verovanja u astrologiju,

magiju ili sujeverje. Rezultatu pokazuju da je od ispitanika koji veruju u život posle
smrti više onih koji takođe veruju u astroligiju, magiju ili su sujevrni (55,1%). Međutim,
nije zanemarljiv procenat ni onih koji ne veruju, a on iznosi 44,9%. Među ispitanicima
koji su se opredeljivali u modalitetu „ne znam“, većina veruje u astrologiju, magiju ili
sujeverje ( 57,1%). Kod ispitanika koji ne veruju u život posle smrti, veći je procenat
onih koji ne veruju ni u astrologiju, magiju ili sujeverje (65,6%). Izgleda da za građane
Niša verovanje u zagrobni život podrazumeva i verovanje u astrologiju, magiju ili
sujeverje, iako jedno predstavlja veoma važan element hrišćanske dogmatike, a drugo
nešto što crkva ne priznaje i oštro osuđuje.
Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Verovanje_u_astrologiju_magiju_ili_sujeverje
Crosstabulation
Verovanje_u_
astrologiju_magiju_ili_
sujeverje
1 2 Total
zivot_posle_smrti % within Verovanje_u_
55.1% 44.9% 100.0%
zivot_posle_smrti
astrologiju_magiju_ili_ 31.4% 24.0% 27.6%
sujeverje
% of Total 15.2% 12.4% 27.6%
2 Count 52 39 91
57.1% 42.9% 100.0%
zivot_posle_smrti
sujeverje
% of Total 20.8% 15.6% 36.4%
3 Count 31 59 90
34.4% 65.6% 100.0%
zivot_posle_smrti
sujeverje
% of Total 12.4% 23.6% 36.0%
48.4% 51.6% 100.0%
zivot_posle_smrti
sujeverje
% of Total 48.4% 51.6% 100.0%
Napomena: Verovanje u astrologiju, magiju ili sujeverje: 1.da, 2.ne
Religija kao predusov moralnosti

Moral kao način regulisanja odnosa među ljudima i odnosa ljudi prema društvu
je u krizi. Dinamičan razvoj društva, raskid sa „patrijahalnom ukorenjenošću“, ubrzana
vertikalna i horizontalna socijalna pokretljivost, dezintegracija prvobitne životne stanice
– porodice – i neefikasnost obrazovno-vaspitnog sistema, dovode, između ostalog do te
krize. Izuzumajući preterivanja u stilu da je Bog dao ljudima moralnu dispoziciju,
„unutrašnji božji glas“, ostaje istorijska činjenica o najtešnjoj povezanosti morala sa
religijom: dugo je religija bila meritorna u procenjivanju dobra i zla.29
Od vremena kada je Dr Dragoljub B. Đorđević napisao prethodnu rečenicu,
situacija se znatno promenila ali nažalost na gore i po društvo kao jedinstvenu celinu i
po ljude kao individue. Moral je i dalje u krizi, ali ta kriza je znatno produbljena u
29
odnosu na period u kom je autor radio istraživanje i objavio knjigu. Na žalost, moral je
još jedna od vrednosti koje u savremenom društvu gube na značaju.
Moderna svetovna epoha, u kojoj dominira pseudokultura seksa i pornografije,
grubi individualni hedonizam i egoizam, samociljni materijalizam, narkomanija,
kriminal i terorizam, nagriza ljudsku dušu: napuštene su i izgubljene duhovne vrednosti,
živi se bez brige za dušu. Ali čovek večno žudi za izgubljenim, traži ono što mu je tako
blizu. Korak ka tome je poznat – povratak oprobanoj i sigurnoj veri pravoslavlja, kao
pravoj veri. Treba pristupiti temeljnoj moralnoj obnovi sa verom i u veri, treba čoveka i
negovati kako bi ponovo pronašao Boga, jer njegova duša zebe za njim. Za tako
„ozbiljan poduhvat potrebno je dosta napora, odricanja, upornosti, dobre volje i žarke
želje, da se razmaženi Hrišćani vrate izvornom Hristovom učenju. Potrebno je iz života
izbaciti sve grehe koji nas tako silno opterećuju da nismo bili kadri glavu dignuti prema
nebesima. Izbaciti iz života: sujetu , gordost, pakost, mržnju, zavist, poltronstvo (bolest
našeg vremena i društva). Jednom rečju, skinuti sa svoga hrišćanskog lica farisejsku
masku, koja sve može obmanuti i prevariti, ali Svevidećeg nikada“.30
Insistira se na stupanju u vezu sa duhovnim, božanskim, kao rešenju moralne
krize. Ne ostvari li se to, onda će se „život pre ili posle, brže ili sporije, ugušiti u
sopstvenoj agoniji“. Izlaz se predlaže i u vraćanju na jevanđeoski, apostolski i
svetootački način življenja. Ono što se tvrdi je i da je kriza morala ustvari kriza
moralnog i kulturnog ideala čoveka bez Boga – nije u krizi istinski verujući čovek, već
čovek bez vere i čovek slabe vere – čime se implicitno zagovara teza da su ljudi koji
veruju u Boga moralniji ( bolji) od drugih.31
Međutim, zagovaranje ove teze ne podrazumeva i njenu nesumnjivu tačnost, pa
smo s obzirom na to, ispitanicima ostavili mogućnost njenog potvrđivanja, odnosno
opovrgavanja kroz pitanje: Jesu li verni ljudi bolji od onih koji to nisu?, uvažavajući pri
tom stav o tradicionalnoj povezanosti morala i religije.
Religija_kao_preduslov_moralnosti
Cumulative
Valid 1 107 42.8 42.8 42.8
2 143 57.2 57.2 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.da, 2.ne
30
Ibidem, str. 96
31
Analizirajući odgovore, dobijeni su sledeći rezultati: Naime, više od polovine
ispitanika smatra da verni ljudi nisu bolji od onih drugih (57,2%). Onih koji smatraju da
su religija i moral suštinski povezani ima manje od polovine (42,8%). (U istraživanju
profesora Đorđevića, pokazalo se da je samo 12,70% ispitanika smatralo da su verni
ljudi bolji od onih koji to nisu. I tada se ispostavilo da građani ne smatraju religiju
uslovom moralnosti). Konačan zaključak bi mogao biti da građani Niša nisu ubeđeni da
su verni ljudi bolji od onih koji to nisu, odnosno, ne smatraju religiju uslovom
moralnosti. Štaviše, postavlja se pitanje da li i oni koji su izjavili da smatraju da su verni
ljudi bolji od onih koji to nisu, zaista tako i misle ili su lažni moralisti? Živimo u
takvom vremenu, da je ovakvo pitanje prosto logično.
A.Ispitivan je odnos između ovog elementa religiozne svesti i pohađanja veronauke.

U ovom slučaju vidljiva je korelacija, jer od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da
je religija uslov moralnosti, čak 91,6% smatra da je veronauka potrebna u školama.
Religija_kao_preduslov_moralnosti * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
1 2 Total
Religija_kao_ 1 Count 98 9 107
preduslov_moralnosti % within Religija_kao_
91.6% 8.4% 100.0%
48.5% 18.8% 42.8%
veronauke
% of Total 39.2% 3.6% 42.8%
2 Count 104 39 143
72.7% 27.3% 100.0%
51.5% 81.3% 57.2%
veronauke
% of Total 41.6% 15.6% 57.2%
80.8% 19.2% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
B.Od oblika religiozne prakse sa religijom kao preduslovom moralnosti smo ukrstile
posećivanje liturgije. Rezultati su sledeći: Od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da
su verni ljudi bolji od onih koji to nisu, samo 7,5% posećuje nedeljnu liturgiju redovno.
Veći je procenat onih koji to rade povremeno (56,1%). Dosta velik je i procenat onih
koji nedeljnu liturgiju ne posećuju redovno (36,4%). Kao što je već rečeno, postavlja se
pitanje da li se ovde radi o lažnom moralisanju, jer ukoliko neko smatra da su verni ljudi
bolji od onih koji to nisu (znači da smatra da je religija uslov moralnosti), a pri tom nije
isključeno ni da je vernik, kako je moguće da ne posećuje nedeljnu liturgiju redovno ili
makar povremeno? Da bi se moglo govoriti o religioznosti u pravom smislu reči,
moraju biti pristna oba elementa, tj. i religiozna svest i religiozna praksa, što ovde nije
slučaj.
Religija_kao_preduslov_moralnosti * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Religija_kao_ 1 Count 8 60 39 107
7.5% 56.1% 36.4% 100.0%
66.7% 53.6% 31.0% 42.8%
nedeljne_liturgije
% of Total 3.2% 24.0% 15.6% 42.8%
2 Count 4 52 87 143
2.8% 36.4% 60.8% 100.0%
33.3% 46.4% 69.0% 57.2%
nedeljne_liturgije
% of Total 1.6% 20.8% 34.8% 57.2%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
Pohađanje veronauke
Pohađanje veronauke ne spada u stroge verske obaveze. Ipak, sve hrišćanske
konfesije insistiraju na blagovremenom uključivanju mlađih generacija vernika u
verskoobrazovni proces. Smatra se ispravnim da bez temeljne verske pouke pod
vođstvom oficijelnih lica, uz delovanje porodičnog obrazovanja i vaspitanja putem
religijskih sredstava masovnog opštenja, nije moguće formirati i utvrditi čvrstu
religioznost kod vernika. Bez organizovane pouke u veri ona može biti nekonzistentna,
razdeljena na svest i ponašanje, prekomerno subjektivizirana, sa slabim delovanjem na
svakodnevni život i, što je za crkvu i religiju najneprihvatljivije, podložna propadanju
pod uticajem sekularizirajućih i ateizirajućih procesa.32
32
Dr Dragoljub B. Đorđević, Beg od crkve,op. cit. str. 121
Srpska pravoslavna crkva u pitanjima veronauke slabije stoji od npr. Rimo-
katoličke crkve i nekih manjih konfesionalnih zajednica. To ne znači da ona ne
preduzima odgovarajuće mere, u skladu sa svojim mogućnostima, radi
osavremenjivanja, intenziviranja i omasovljavanja veronauke. To još manje znači da
Srpska pravoslavna crkva nije svesna dalekosežnog značaja i dejstva veronauke.
Nasuprot, ta svest je duboko zaživela u njenim redovima.33
Pitanje kroz koje su ispitivani stavovi građana po pitanju veronauke glasi: Da li
smatrate da je veronauka potrebna u školama? Te stoga, u našem istraživanju bih
pohađanje veronauke svrstala pre u religioznu svest, jer smo ipak propitivale građane da
li smatraju da je veronauka potrebna u školama, a ne da li idu na časove veronauke.
Rezultati našeg istraživanja su pokazali da Nišlije smatraju važnim
blagovremeno uključivanje mlađih generacija vernika u verskoobrazovni proces, jer
80,8% od ukupnog broja ispitanika smatra da je veronauka potrebna u školama. U
istraživanju profesora Đorđevića se ispostavilo da je kriza veronauke u stvari kriza vere,
a u našem istraživanju rezultati pokazuju suprotno, odnosno na osnovu ovih rezultata
moglo bi se reći da je u Nišu na snazi proces desekularizacije.
Cumulative
Valid 1 202 80.8 80.8 80.8
2 48 19.2 19.2 100.0
Total 250 100.0 100.0
A.Pohađanje veronauke je ukršteno sa religijom kao preduslovom moralnosti. Rezultati

su sledeći: Od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u
školama (80,8), većina ne misli da su verni ljudi bolji od onih koji to nisu (41,6%). Isti
je slučaj i sa ispitanicima koji ne smatraju da je veronauka potrebna u školama, jer od
ukupnog broja (19,2%), 15,6% ne misli da su verni ljudi bolji od onih koji to nisu.
33
Ibidem, str. 121
Religija_kao_preduslov_moralnosti * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
1 2 Total
Religija_kao_ 1 Count 98 9 107
91.6% 8.4% 100.0%
48.5% 18.8% 42.8%
veronauke
% of Total 39.2% 3.6% 42.8%
2 Count 104 39 143
72.7% 27.3% 100.0%
51.5% 81.3% 57.2%
veronauke
% of Total 41.6% 15.6% 57.2%
80.8% 19.2% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
B.Pohađanje veronauke je takođe ukršteno i sa krštenjem dece u crkvi. Od ukupnog

broja ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama, 96,5% je ili bi krstilo
svoju decu u crkvi. Isti je slučaj i sa ispitanicima koji ne smatraju da je veronauka
potrebna u školama, jer njih 83,3% je ili bi krstilo svoju decu u crkvi.
Pohadjanje_veronauke * Krstenje_dece_u_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
Pohadjanje_veronauke 1 Count 195 7 202
96.5% 3.5% 100.0%
veronauke
% within Krstenje_
83.0% 46.7% 80.8%
dece_u_crkvi
% of Total 78.0% 2.8% 80.8%
2 Count 40 8 48
83.3% 16.7% 100.0%
veronauke
% within Krstenje_
17.0% 53.3% 19.2%
dece_u_crkvi
% of Total 16.0% 3.2% 19.2%
94.0% 6.0% 100.0%
veronauke
% within Krstenje_
100.0% 100.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%
C. Sa pohađanjem veronauke je ukršteno i sečenje kolača i rezultati su pokazali da

među ispitanicima koji smatraju da je veronauka potrebna u školama, više od polovine
nose kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu
(69,8%). S druge strane, od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da veronauka nije
potrebna u školama, više od polovine i ne nosi kolač da se preseče u crkvi, niti poziva
sveštenika da to učini u njihovom domu (54,2%).
Pohadjanje_veronauke * Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci
Crosstabulation
Secenje_kolaca_u_
svestenika_kuci
1 2 Total
69.8% 30.2% 100.0%
veronauke
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
86.5% 70.1% 80.8%
pozivanje_svestenika_
kuci
% of Total 56.4% 24.4% 80.8%
2 Count 22 26 48
45.8% 54.2% 100.0%
veronauke
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
13.5% 29.9% 19.2%
kuci
% of Total 8.8% 10.4% 19.2%
65.2% 34.8% 100.0%
veronauke
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
100.0% 100.0% 100.0%
kuci
% of Total 65.2% 34.8% 100.0%
Naše ispitanike smo takođe propitivale da li veruju u astrologiju, magiju ili

sujeverje i rezultati su pokazali da više od polovine ispitanih građana Niša ne veruje
(51,6%).
Verovanje_u_astrologiju_magiju_ili_sujeverje
Cumulative
Valid 1 121 48.4 48.4 48.4
2 129 51.6 51.6 100.0
Total 250 100.0 100.0

RELIGIOZNO PONAŠANJE I UDRUŽIVANJE
U okviru ovog istraživanja, proučavani su sledeći blici religiozne prakse:

obavljanje molitve, posećivanje crkve, posećivanje liturgije (dominikalne prakse), post,
krštenje (i krštenje dece), crkveno venčanje, slavljenje verskih praznika, pohađanje
veronauke i davanje priloga crkvi (za ovaj oblik religiozne prakse se kaže da je na
granici religijskog i nereligijskog).
Obavljanje molitve
Ukoliko se religiozni obredi u hrišćanstvu dele na javne i privatne, onda lična
molitva vernika spada prevashodno u privatne pobožnosti. Molitva nije strogo propisana
i može je obavljati svaki vernik. Molitvi se u pravoslavnoj tradiciji pridaje izuzetno
mesto: „Bez molitve nema pravog bogopoznanja i razumevanja svetih tajni vere
pravoslavne, bez nje ne može biti ni pravog poznanja sveta u kome živimo, ni ljudi sa
kojima opštimo. Zato je sav život Crkve neprekidna molitva, neprekidno služenje Bogu,
neprekidno bogosluženje“, što je u skladu sa porukom apostola Pavla: Molite se
neprestano. U pravoslavnom hrišćanstvu vernik je dužan da se moli po mogućstvu
svakodnevno, da mu dan počinje molitvom i završava se molitvom – Svaka se misao
izvije u molitvu i završi molitvom.34
Za obavljanje molitve postoji lično molitveno pravilo, nalazi se u
„Pravoslavnom molitveniku“ i sastoji se od jutarnjih i večernjih molitvi. Tu je i
molitveno pravilo koje vernik čita pre i posle svetog pričešća, kao i druge molitve i
akatisti koje pobožni hrišćani čitaju u toku dana. Najpoznatije molitve su „Očenaš“
(molitva Gospodnja), sa kojom „treba ustajati i legati, živeti i umirati“, pozdrav
„Presvetoj Bogorodici“, čitanje naizust „Simvola vere“, te molitva nad molitvama:
„Gospode Isuse Hriste, Sine Božiji, pomiluj me grešnog“.35
„U religiji važi da je odnos čoveka prema Bogu poseban odnos. Neposredni lični
odnos pojedinaca prema Bogu je pretpostavka za kolektivne manifestacije bogoštovlja.
34
35
Ibidem, str. 104
Vernik povremeno i u određenoj nameri stupa u intimni duhovni kontakt s Bogom: da
ga moli za pomoć, zaštitu, milost, da mu se ispovedi, pokaje i traži oproštaj greha, da
mu iskaže ljubav, divljenje, strahopoštovanje, da mu se zavetuje, da izmoli posmrtno
blaženstvo za sebe ili za svoga bližnjega i t.sl. Uz duhovno druženje vernika s Bogom
ide i njegov praktični religiozni život“.36
Od ukupnog broja ispitanih građana Niša, najveći procenat imaju oni koji se mole
povremeno (64%). Procenat ispitanika koji se mole redovno je znatno manji (22%), a
najmanji je procenat onih koji to ne čine nikada (14%). Ne može se reći da građani Niša
ne praktikuju obavljanje molitve,ali izarito mali broj njih to čini redovno (svakodnevno,
kako to vera nalaže). Upoređivanjem ovih rezultata sa onima iz istraživanja profesora
Đorđevića, može se potvrditi hipoteza o desekularizaciji iz prostog razloga što je u
njegovom istraživanju broj ispitanika koji se mole redovno iznosio 5,56%, a čak
73,17% ispitanika je tada izjavilo da se nikada ne moli.
Molitva
Cumulative
Valid 1 55 22.0 22.0 22.0
2 160 64.0 64.0 86.0
3 35 14.0 14.0 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad
A.Od oblika religiozne svesti, sa obavljanjem molitve smo ukrstile pohađanje

veronauke. Rezultati su sledeći: Od ukupnog broja ispitanika koji se mole redovno,
90,9% smatra da je veronauka potrebna u školama. Takvih je i 84,4% među onima koji
se mole povremeno i 48,6% među onima koji se nikada ne mole.
36
Molitva * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
1 2 Total
Molitva 1 Count 50 5 55
% within Molitva 90.9% 9.1% 100.0%
24.8% 10.4% 22.0%
veronauke
% of Total 20.0% 2.0% 22.0%
2 Count 135 25 160
% within Molitva 84.4% 15.6% 100.0%
66.8% 52.1% 64.0%
veronauke
% of Total 54.0% 10.0% 64.0%
3 Count 17 18 35
% within Molitva 48.6% 51.4% 100.0%
8.4% 37.5% 14.0%
veronauke
% of Total 6.8% 7.2% 14.0%
% within Molitva 80.8% 19.2% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
B.Obavljanje molitve smo ukrstile sa ostalim elementima religiozne prakse.

1.Rezultati dobijeni prilikom ukrštanja molitve i posta pokazuju da među ispitanicima
koji se mole redovno, 34,5% njih redovno i posti. Veći je procenat onih koji poste
povremeno (58,2%). Od ukupnog broja ispitanika, 11,6% posti redovno, a od toga su
7,6% oni koji se redovno i mole.
Molitva * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
Molitva 1 Count 19 32 4 55
% within Molitva 34.5% 58.2% 7.3% 100.0%
% within Post 65.5% 20.3% 6.3% 22.0%
% of Total 7.6% 12.8% 1.6% 22.0%
2 Count 9 110 41 160
% within Molitva 5.6% 68.8% 25.6% 100.0%
% within Post 31.0% 69.6% 65.1% 64.0%
% of Total 3.6% 44.0% 16.4% 64.0%
3 Count 1 16 18 35
% within Molitva 2.9% 45.7% 51.4% 100.0%
% within Post 3.4% 10.1% 28.6% 14.0%
% of Total .4% 6.4% 7.2% 14.0%
% within Molitva 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%

2. Od ukupnog broja ispitanika koji se redovno mole, 12,7% crkvu posećuje više puta u
toku nedelje, 18,2% jednom nedeljno, 38,2% jednom ili dva puta mesečno, 23,6%
nekoliko puta godišnje, a 7,3% njih ne posećuje crkvu skoro nikada.
Molitva * Posecivanje_crkve Crosstabulation
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Molitva 1 Count 7 10 21 13 4 55
% within Molitva 12.7% 18.2% 38.2% 23.6% 7.3% 100.0%
% within
77.8% 47.6% 31.8% 10.2% 15.4% 22.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 2.8% 4.0% 8.4% 5.2% 1.6% 22.0%
2 Count 1 9 43 97 10 160
% within Molitva .6% 5.6% 26.9% 60.6% 6.3% 100.0%
% within
11.1% 42.9% 65.2% 75.8% 38.5% 64.0%
Posecivanje_crkve
% of Total .4% 3.6% 17.2% 38.8% 4.0% 64.0%
3 Count 1 2 2 18 12 35
% within Molitva 2.9% 5.7% 5.7% 51.4% 34.3% 100.0%
% within
11.1% 9.5% 3.0% 14.1% 46.2% 14.0%
Posecivanje_crkve
% of Total .4% .8% .8% 7.2% 4.8% 14.0%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Molitva 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
ili dva puta mesečno, 4.više puta u toku godine, 5.skoro nikada
3.Podaci dobijeni ukrštanjem molitve sa posećivanjem nedeljne liturgije govore o tome

da od ispitanika koji se redovno mole, samo 18,2% redovno posećuje nedeljnu liturgiju.
67,3% istih ispitanika liturgiju posećuje povremeno, a 14,5% to ne čini nikada. Među
ispitanicima koji se mole povremeno, najveći je procenat onih koji nikada ne posećuju
nedeljnu liturgiju (54,4%), a nešto manji procenat onih koji to čine povremeno (44,4%).
Molitva * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Molitva 1 Count 10 37 8 55
% within Molitva 18.2% 67.3% 14.5% 100.0%
83.3% 33.0% 6.3% 22.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.0% 14.8% 3.2% 22.0%
2 Count 2 71 87 160
% within Molitva 1.3% 44.4% 54.4% 100.0%
16.7% 63.4% 69.0% 64.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .8% 28.4% 34.8% 64.0%
3 Count 0 4 31 35
% within Molitva .0% 11.4% 88.6% 100.0%
.0% 3.6% 24.6% 14.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% 1.6% 12.4% 14.0%
Total Count 12 112 126 250
% within Molitva 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
4.Visoka korelacija postoji kada je u pitanju odnos između molitve i slavljenja verskih
praznika. Naime, svi ispitanici koji se redovno mole, slave verske praznike (Božić,
Uskrs). Od ispitanika koji se mole povremeno, 97,5% slavi verske praznike, a od onih
koji se nikada ne mole, čak 80%.
Molitva * Slavljenje_Bozica_i_Uskrsa Crosstabulation
Uskrsa
1 2 Total
% within Molitva 100.0% .0% 100.0%
23.0% .0% 22.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 22.0% .0% 22.0%
2 Count 156 4 160
% within Molitva 97.5% 2.5% 100.0%
65.3% 36.4% 64.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 62.4% 1.6% 64.0%
3 Count 28 7 35
% within Molitva 80.0% 20.0% 100.0%
11.7% 63.6% 14.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 11.2% 2.8% 14.0%
% within Molitva 95.6% 4.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 95.6% 4.4% 100.0%
Napomena: Slavljenje Božića i Uskrsa: 1.da, 2. ne

5. Davanje priloga crkvi smo takođe ukrstile sa molitvom. Pokazalo se da od ukupnog
broja ispitanika koji se mole redovno, 85,5% daje priloge crkvi. Među onima koji se
povremeno mole, taj procenat je 84,4%, a među onima koji to nikada ne čine iznosi
48,6%.
Molitva * Davanje_priloga_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
% within Molitva 85.5% 14.5% 100.0%
% within Davanje_
23.6% 15.7% 22.0%
priloga_crkvi
% of Total 18.8% 3.2% 22.0%
2 Count 135 25 160
% within Molitva 84.4% 15.6% 100.0%
% within Davanje_
67.8% 49.0% 64.0%
priloga_crkvi
% of Total 54.0% 10.0% 64.0%
3 Count 17 18 35
% within Molitva 48.6% 51.4% 100.0%
% within Davanje_
8.5% 35.3% 14.0%
priloga_crkvi
% of Total 6.8% 7.2% 14.0%
% within Molitva 79.6% 20.4% 100.0%
% within Davanje_
100.0% 100.0% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 79.6% 20.4% 100.0%
Posećivanje crkve
Posećivanje crkve je u hrišćanstvu obavezno ponašanje i na njemu se insistira. U
pravoslavlju i katoličanstvu postoji doktrina, prema kojoj se jedini mogući kontakt sa
božanskim, sa svetim, može ostvariti redovnim odlaskom u crkvu, radi rituala. Smatra
se zapravo da je božanstvo prisutno u crkvi.
Po pravoslavnom učenju, crkva je božanska ustanova, sa korenima u božjoj volji
i planu pre nastanka sveta, stvorena Hristovim dolaskom i silaskom duha na dan
pedesetnice. Zbog toga crkva ima svoju glavu i svoga vođu – Isusa Hrista i Svetog
Duha. Ona je „podjednako i vidljiva i nevidljiva, božanska i čovečanska, i može se
definisati kao sveta ustanova koju je stvorila ovaploćena Reč Božja – Hristos radi
spasenja i osvećenja ljudi, koja ima Njegov autoritet, jer je Njegovo autentično delo.“
Crkvu čine ljudi koji ispovedaju jednu veru i dele se na svetovnjake i sveštenstvo.
Sveštenstvo je posvećeno – predstavlja jednu od sedam svetih tajni – a kroz njega uvek
deluje Gospod Bog.37
Priroda crkve kao bogočovečansko delo ima bezbroj svojstava. Izdvajaju se
međutim četiri svojstva zapisana u Simbolima vere: Pravoslavna Crkva je jedna, sveta,
saborna (katoličanska) i apostolska crkva. Crkva je postala svetom zahvaljujući
Hristovom osvećenju, njegovom stradanju, vaskrsenju, vaznesenju, učenju, postu,
čudotvorstvu i dr. Zbog toga je u njoj „sve sveto: I učenje njeno, i blagodat njena, i tajne
njene, i vrline njene, i sve sile njene, i sva sredstva njena, urizničeni u njoj za osvećenje
ljudi i tvari. Nema svetosti bez crkve.38
Crkva je posvećena i tu se ostvaruje dodir sa svetim. Utoliko je potrebno u
srpskom pravoslavlju bar jednom nedeljno i o praznicima prekoračiti njen prag, radi
liturgije. Posećivanje crkve se često koristilo kao indikator religioznosti, a neki misle i
da je najreprezentativniji indikator. Pre bi se reklo da je posećivanje crkve vrlo snažan
indikator tzv. crkvene religioznosti.39
Posecivanje_crkve
Cumulative
Valid 1 9 3.6 3.6 3.6
2 21 8.4 8.4 12.0
3 66 26.4 26.4 38.4
4 128 51.2 51.2 89.6
5 26 10.4 10.4 100.0
Total 250 100.0 100.0
Napomena: 1.više puta u toku nedelje, 2.jednom nedeljno, 3.jednom ili dva puta
mesečno, 4.nekoliko puta godišnje, 5.skoro nikada
Rezultati našeg istraživanja pokazuju da u pravoslavno homogenom Nišu,

redovno posećivanje crkve nije većinska pojava i ne predstavlja jedno od najvažnijih
oblika religioznog ponašanja (prakse). Procenat ispitanika koji crkvu posećuju više puta
u toku nedelje je zanemarljiv (3,6%). Nešto veći je broj ispitanika koji crkvu posećuju
jednom nedeljno (8,4%). Najveći je procenat ispitanika koji crkvu posećuju nekoliko
puta godišnje (51,2%) i onih koji to čine jednom ili dva puta mesečno (26,4%). Da bi
neko sebe mogao nazvati pravim (crkvenim) vernikom, neophodno je da upražnjava
oblike religiozne prakse, jer prave religioznosti nema bez religiozne sveti i prakse
37
38
Ibidem, str. 107
39
Ibidem, str. 107
zajedno. U istraživanju profesora Đorđevića je bio najveći procenat ispitanika koji
crkvu ne posećuju nikada (51,75%). Broj ispitanika koji skoro nikada ne odlaze u crkvu
je iznosio 22,54%.
A.Od oblika religiozne svesti, sa posećivanjem crkve je ukršteno pohađanje veronauke.
Od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama (80,8%),
samo 2,8% crkvu posećuje više puta u toku nedelje, a 8,4% to čini jednom nedeljno.
Veći je procenat takvih ispitanika, koji crkvu posećuju jednom ili dva puta mesečno
(24,8%) i onih koji to čine nekoliko puta godišnje (40,4%). Najmanji je procenat onih
koji skoro nikada ne posećuju crkvu (4,4%).
Posecivanje_crkve * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation
1 2 Total
Posecivanje_crkve 1 Count 7 2 9
77.8% 22.2% 100.0%
crkve
3.5% 4.2% 3.6%
veronauke
% of Total 2.8% .8% 3.6%
2 Count 21 0 21
100.0% .0% 100.0%
crkve
10.4% .0% 8.4%
veronauke
% of Total 8.4% .0% 8.4%
3 Count 62 4 66
93.9% 6.1% 100.0%
crkve
30.7% 8.3% 26.4%
veronauke
% of Total 24.8% 1.6% 26.4%
4 Count 101 27 128
78.9% 21.1% 100.0%
crkve
50.0% 56.3% 51.2%
veronauke
% of Total 40.4% 10.8% 51.2%
5 Count 11 15 26
42.3% 57.7% 100.0%
crkve
5.4% 31.3% 10.4%
veronauke
% of Total 4.4% 6.0% 10.4%
80.8% 19.2% 100.0%
crkve
100.0% 100.0% 100.0%
veronauke
% of Total 80.8% 19.2% 100.0%
B.Posećivanje crkve je ukrštano sa drugim oblicima religiozne prakse.

1. Ukrštanjem sa postom dobijeni su rezultati koji pokazuju da sa opadanjem redovnosti
upražnjavanja posta, opada i redovno posećivanje crkve. Među ispitanicima koji poste
redovno, nema neke drastične razlike po pitanju redovnosti posećivanja crkve, jer
20,7% crkvu posećuje više puta u toku nedelje, 27,6% to čini jednom nedeljno, zatim
24,1% jednom ili dva puta mesečno, 17,2% nekoliko puta godišnje, a najmanji je broj
onih koji crkvu ne posećuju skoro nikad (10,3%). Među onima koji poste povremeno,
samo 1,9% crkvu posećuje više puta u toku nedelje, a 7,6% jednom nedeljno. Ispitanici
koji nikada ne poste, ne posećuju crkvu redovno (više puta u toku nedelje). Ukoliko
neko upražnjava post, jer smatra da je važno čišćenje duše i tela (što post podrazumeva)
i ukoliko je to za njega kao vernika važan oblik religijskog ponašanja, postavlja se
pitanje, kako onda posećivanju crkve, kao jednom od najvažnijih oblika religiozne
prakse, ne posvećuje mnogo pažnje?
Post * Posecivanje_crkve Crosstabulation
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Post 1 Count 6 8 7 5 3 29
% within Post 20.7% 27.6% 24.1% 17.2% 10.3% 100.0%
% within
66.7% 38.1% 10.6% 3.9% 11.5% 11.6%
Posecivanje_crkve
% of Total 2.4% 3.2% 2.8% 2.0% 1.2% 11.6%
2 Count 3 12 50 88 5 158
% within Post 1.9% 7.6% 31.6% 55.7% 3.2% 100.0%
% within
33.3% 57.1% 75.8% 68.8% 19.2% 63.2%
Posecivanje_crkve
% of Total 1.2% 4.8% 20.0% 35.2% 2.0% 63.2%
3 Count 0 1 9 35 18 63
% within Post .0% 1.6% 14.3% 55.6% 28.6% 100.0%
% within
.0% 4.8% 13.6% 27.3% 69.2% 25.2%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% .4% 3.6% 14.0% 7.2% 25.2%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Post 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
Napomena: Post: 1.da, 2.ne
2. Posećivanje crkve je ukršteno i sa krštenjem. Od ukupnog broja ispitanika koji su

kršteni, samo 4% crkvu posećuje više puta u toku nedelje, a 9,3% jednom nedeljno. Veći
je broj krštenih ispitanika koji crkvu posećuju jednom ili dva puta mesečno (28,9%), a
najveći broj krštenih ispitanika posećuje crkvu nekoliko puta godišnje (50,7%). Među
krštenim ispitanicima ima i onih koji skoro nikada ne posećuju crkvu (7,1%).
Krstenje * Posecivanje_crkve Crosstabulation
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Krstenje 1 Count 9 21 65 114 16 225
% within Krstenje 4.0% 9.3% 28.9% 50.7% 7.1% 100.0%
% within
100.0% 100.0% 98.5% 89.1% 61.5% 90.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.0% 45.6% 6.4% 90.0%
2 Count 0 0 1 14 10 25
% within Krstenje .0% .0% 4.0% 56.0% 40.0% 100.0%
% within
.0% .0% 1.5% 10.9% 38.5% 10.0%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% .0% .4% 5.6% 4.0% 10.0%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Krstenje 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
3.Krštenje dece u crkvi smo takođe ukrstile sa posećivanjem crkve.

Od ukupnog broja ispitanika koji su ili bi krstili svoju decu u crkvi, samo 3,8% crkvu
posećuje više puta u toku nedelje, a 8,5% jednom nedeljno. Od ispitanika koji su izjavili
da nisu ili ne bi krstili svoju decu u crkvi, je bilo i za očekivati da crkvu ne posećuju
redovno, ali ukoliko je nekom čin krštenja u crkvi veoma važan, stiče se utisak da crkva
kao institucija predstavlja predmet njegovog poštovanja, što se u ovom slučaju nije
pokazalo.
Krstenje_dece_u_crkvi * Posecivanje_crkve Crosstabulation
Posecivanje_crkve
1 2 3 4 5 Total
Krstenje_dece_u_crkvi 1 Count 9 20 65 123 18 235
% within Krstenje_
3.8% 8.5% 27.7% 52.3% 7.7% 100.0%
dece_u_crkvi
% within
100.0% 95.2% 98.5% 96.1% 69.2% 94.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.0% 26.0% 49.2% 7.2% 94.0%
2 Count 0 1 1 5 8 15
% within Krstenje_
.0% 6.7% 6.7% 33.3% 53.3% 100.0%
dece_u_crkvi
% within
.0% 4.8% 1.5% 3.9% 30.8% 6.0%
Posecivanje_crkve
% of Total .0% .4% .4% 2.0% 3.2% 6.0%
Total Count 9 21 66 128 26 250
% within Krstenje_
3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%
dece_u_crkvi
% within
100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
Posecivanje_crkve
% of Total 3.6% 8.4% 26.4% 51.2% 10.4% 100.0%

4.Ovaj oblik religiozne prakse smo ukrstile i sa davanjem priloga. Rezultati su pokazali
da jedino većina ispitanika koji crkvu ne posećuju skoro nikada, ne daje priloge crkvi
(69,2%). Od ispitanika koji crkvu posećuju više puta u toku nedelje, 66,7% daje priloge
crkvi. Nešto je veći broj ispitanika koji daju priloge crkvi, među onima koji crkvu
posećuju jednom nedeljno (85,7%). Među ispitanicima koji to čine jednom ili dva puta
mesečno, priloge daje čak 89,4%, a kada su u pitanju ispitanici koji crkvu posećuju
nekoliko puta godišnje, 84,4% daje priloge crkvi.
Posecivanje_crkve * Davanje_priloga_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
Posecivanje_crkve 1 Count 6 3 9
% within
66.7% 33.3% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
3.0% 5.9% 3.6%
priloga_crkvi
% of Total 2.4% 1.2% 3.6%
2 Count 18 3 21
% within
85.7% 14.3% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
9.0% 5.9% 8.4%
priloga_crkvi
% of Total 7.2% 1.2% 8.4%
3 Count 59 7 66
% within
89.4% 10.6% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
29.6% 13.7% 26.4%
priloga_crkvi
% of Total 23.6% 2.8% 26.4%
4 Count 108 20 128
% within
84.4% 15.6% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
54.3% 39.2% 51.2%
priloga_crkvi
% of Total 43.2% 8.0% 51.2%
5 Count 8 18 26
% within
30.8% 69.2% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
4.0% 35.3% 10.4%
priloga_crkvi
% of Total 3.2% 7.2% 10.4%
% within
79.6% 20.4% 100.0%
Posecivanje_crkve
% within Davanje_
100.0% 100.0% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 79.6% 20.4% 100.0%
Dominikalna praksa (liturgija)

Liturgija predstavlja jednu od sedam svetih tajni u pravoslavlju (i katoličanstvu).
Sveta liturgija spada u najvažnije bogosluženje crkve. U određivanju njenog mesta u
Pravoslavlju ide se toliko da se pri pitanju o identitetu pravoslavne crkve odgovara kako
„je upravo sveta Evharistija, tj. Liturgija naše crkve, njen pravi i istinski identitet“.
Smatra se da je ovu bogoslužbenu radnju osnovao Hrist pri tajnoj večeri deleći hleb i
vino apostolima, otkada hleb i vino i simbolizuju njegovo telo i krv. Zato se danas kod
pričešća, kao srži glavnog hrišćanskog bogosluženja, prineseni hleb i vino, prizivom i
dejstvom Svetog Duha, osvećuju i pretvaraju u telo i krv Hrista, čime se vernici
sjedinjavaju, postaju jedno sa samim spasiteljem Isusom. Za prave pravoslavne vernike,
redovni, jednonedeljni odlazak na liturgiju smatra se strogom verskom dužnošću. U
pravoslavnoj crkvi služe se tri liturgije: Liturgija sv. Jovana Zlatoustog, svake nedelje u
toku čitave godine; Liturgija sv. Vasilija Velikog, deset puta godišnje; Liturgija
Pređeosvećenih darova, u toku velikog uskršnjeg posta. Kod pravoslavaca, za razliku od
katolika, može biti obavljena samo jedna liturgija u danu.40
Postoje mišljenja da je liturgija osnovni pokazatelj religioznog ponašanja. S
obzirom na to, naši rezultati nisu nimalo zadovoljavajući, jer građani Niša nisu redovni
posetioci nedeljne liturgije. Naime, više od polovine ispitanika nedeljnu liturgiju ne
posećuje nikada (50,4%), a 44,8% to čini povremeno, dok je procenat ispitanika koji
redovno posećuju nedeljnu liturgiju zanemarljiv (4,8%). U istraživanju profesora
Đorđevića bilo je čak 92,54% ispitanika koji nikada ne posećuju nedeljnu liturgiju, a
broj onih koji su to činili redovno i povremeno je bio manji u odnosu na naše
istraživanje (0,16%, odnosno 6,67%).
Cumulative
Valid 1 12 4.8 4.8 4.8
2 112 44.8 44.8 49.6
3 126 50.4 50.4 100.0
Total 250 100.0 100.0
Ovaj oblik religiozne prakse smo ukrstile sa pojedinim ličnim obeležjima ispitanika.
40
1.Ukrštanjem sa starosnim dobom dobijeni su sledeći rezultati: Od ukupnog broja
ispitanika koji liturgiju posećuju redovno (4,8%), najveći broj ima 61. godinu i više
(2,4%). Ispitanici od 21 – 30 godina ne posećuju nedeljnu liturgiju redovno. Od
ukupnog broja ispitanika koji nedeljnu liturgiju posećuju povremeno (44,8%), najveći
broj je starosnog doba od 51- 60 godina (9,6%). Jednak je broj ispitanika starosnog
doba od 21 – 30 godina i onih koji imaju 61. i više godina (8%), a ista situacija je i sa
ispitanicima starosnog doba od 31 – 40 godina i od 41 – 50 godina (7,2%). Više od
polovine ispitanika nikada ne posećuje nedeljnu liturgiju (50,4%), a među njima
prednjače ispitanici starosnog doba od 21 – 30 godina, potom slede ispitanici starosnog
doba do 20 godina (12,4%), pa od 31 – 40 godina, zatim ispitanici starosnog doba od 41
- 50 godina, a jednak je broj ispitanika od 51 – 60 i 61. godina i više (3,6%).
Godine_starosti * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Godine_starosti 1 Count 1 12 31 44
% within Godine_starosti 2.3% 27.3% 70.5% 100.0%
8.3% 10.7% 24.6% 17.6%
nedeljne_liturgije
% of Total .4% 4.8% 12.4% 17.6%
2 Count 0 20 33 53
% within Godine_starosti .0% 37.7% 62.3% 100.0%
.0% 17.9% 26.2% 21.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% 8.0% 13.2% 21.2%
3 Count 3 18 28 49
25.0% 16.1% 22.2% 19.6%
nedeljne_liturgije
% of Total 1.2% 7.2% 11.2% 19.6%
4 Count 1 18 16 35
8.3% 16.1% 12.7% 14.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .4% 7.2% 6.4% 14.0%
5 Count 1 24 9 34
8.3% 21.4% 7.1% 13.6%
nedeljne_liturgije
% of Total .4% 9.6% 3.6% 13.6%
6 Count 6 20 9 35
50.0% 17.9% 7.1% 14.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 2.4% 8.0% 3.6% 14.0%
Total Count 12 112 126 250
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
Napomena: Godine starosti: 1.do 20, 2.od 21 – 30, 3.od 31 – 40 , 4.od 41 – 50, 5.od 51
– 60, 6.61. godina i više
2.Stepen stručne spreme je takođe ukršten sa posećivanjem nedeljne liturgije. Od
ukupnog broja ispitanika koji redovno posećuju liturgiju (4,8%), najveći procenat je
onih koji su bez škole (2%). Među onima koji liturgiju posećuju povremeno (44,8%),
najveći je procenat onih sa srednjom školom (15,2%) i sa osnovnom (9,2%). Najveći
procenat ispitanika od onih koji liturgiju nikada ne posećuju (50,4%) ima završenu
srednju školu (20%). Potom slede ispitanici sa završenom visokom i višom školom
(12,4%), pa sa osnovnom (10,8%), onda sa nepotpunom osnovnom školom (5,2%) i na
kraju ispitanici bez škole (2%).
Stepen_strucne_spreme * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Stepen_strucne_spreme 1 Count 5 13 5 23
% within Stepen_strucne_
21.7% 56.5% 21.7% 100.0%
spreme
41.7% 11.6% 4.0% 9.2%
nedeljne_liturgije
% of Total 2.0% 5.2% 2.0% 9.2%
2 Count 2 17 13 32
6.3% 53.1% 40.6% 100.0%
spreme
16.7% 15.2% 10.3% 12.8%
nedeljne_liturgije
% of Total .8% 6.8% 5.2% 12.8%
3 Count 2 23 27 52
3.8% 44.2% 51.9% 100.0%
spreme
16.7% 20.5% 21.4% 20.8%
nedeljne_liturgije
% of Total .8% 9.2% 10.8% 20.8%
4 Count 1 38 50 89
1.1% 42.7% 56.2% 100.0%
spreme
8.3% 33.9% 39.7% 35.6%
nedeljne_liturgije
% of Total .4% 15.2% 20.0% 35.6%
5 Count 2 21 31 54
3.7% 38.9% 57.4% 100.0%
spreme
16.7% 18.8% 24.6% 21.6%
nedeljne_liturgije
% of Total .8% 8.4% 12.4% 21.6%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
spreme
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
B. Posećivanje nedeljne liturgije, ukrstile smo i sa pojedinim oblicima religiozne svesti.
1.Rezultati ukrštanja posećivanja liturgije sa religijom kao preduslovom moralnosti su
sledeći: Od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da su verni ljudi bolji od onih koji to
nisu, samo 7,5% redovno posećuju nedeljnu liturgiju, a čak 36,4% nikada. Onih koji to
čine povremeno ima najviše (56,1%). Sa onima koji ne misle da su verni ljudi bolji od
onih koji to nisu, stvar je jasna, jer više od polovine njih ne posećuje nedeljnu liturgiju
nikada (60,8%). Još jednom se dokazuje da je nemoguće govoriti o pravoj religioznosti
bez zajedničkog prisustva religiozne svesti i religiozne prakse.
Religija_kao_preduslov_moralnosti * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Religija_kao_ 1 Count 8 60 39 107
7.5% 56.1% 36.4% 100.0%
66.7% 53.6% 31.0% 42.8%
nedeljne_liturgije
% of Total 3.2% 24.0% 15.6% 42.8%
2 Count 4 52 87 143
2.8% 36.4% 60.8% 100.0%
33.3% 46.4% 69.0% 57.2%
nedeljne_liturgije
% of Total 1.6% 20.8% 34.8% 57.2%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
2.Posećivanje liturgije smo ukrstile i sa pohađanjem veronauke. Od ispitanika koji

smatraju da je veronauka potrebna u školama, samo 5,4% liturgiju posećuje redovno, a
čak 44,6% nikada. Polovina posećuje liturgiju povremeno. Među ispitanicima koji
smatraju da veronauka nije potrebna u školama, najveći broj nikada ne posećuje
nedeljnu liturgiju (75%).
Pohadjanje_veronauke * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Pohadjanje_veronauke 1 Count 11 101 90 202
5.4% 50.0% 44.6% 100.0%
veronauke
91.7% 90.2% 71.4% 80.8%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.4% 40.4% 36.0% 80.8%
2 Count 1 11 36 48
2.1% 22.9% 75.0% 100.0%
veronauke
8.3% 9.8% 28.6% 19.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .4% 4.4% 14.4% 19.2%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
veronauke
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
C. Ovaj oblik religiozne prakse smo ukrstile i sa ostalim oblicima.

1. Jedan od njih je post. Od ukupnog broja ispitanika koji redovno poste, najveći broj
liturgiju posećuje povremeno (51,7%). Takođe je velik procenat onih koji to čine
redovno (34,5%). Među onima koji poste povremeno, najveći je broj onih koji liturgiju
povremeno posećuju (53,8%), ali velik je procenat i onih koji nikada ne posećuju
liturgiju (44,9%). Najveći broj ispitanika koji nikada ne poste, takođe nikada ne
posećuju ni nedeljnu liturgiju ( 81% ), a među njima ima i onih koji liturgiju posećuju
povremeno (19%). Moglo bi se reći da su ova dva oblika religiozne prakse povezana, jer
ispitanici koji smatraju post važnim, takođe smatraju važnim i posećivanje nedeljne
liturgije.
Post * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Post 1 Count 10 15 4 29
% within Post 34.5% 51.7% 13.8% 100.0%
83.3% 13.4% 3.2% 11.6%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.0% 6.0% 1.6% 11.6%
2 Count 2 85 71 158
% within Post 1.3% 53.8% 44.9% 100.0%
16.7% 75.9% 56.3% 63.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .8% 34.0% 28.4% 63.2%
3 Count 0 12 51 63
% within Post .0% 19.0% 81.0% 100.0%
.0% 10.7% 40.5% 25.2%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% 4.8% 20.4% 25.2%
Total Count 12 112 126 250
% within Post 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%

2.I krštenje smo ukrstile sa posećivanjem liturgije. Od ukupnog broja ispitanika koji su
kršteni, najmanji je procenat onih koji nedeljnu liturgiju posećuju redovno (5,3%), dosta
velik je procenat onih koji to čine povremeno (49,8%), a takođe i onih koji to ne čine
nikada (44,9%). Ispitanici koji nisu kršteni nikada ne posećuju nedeljnu liturgiju.
Krstenje * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Krstenje 1 Count 12 112 101 225
% within Krstenje 5.3% 49.8% 44.9% 100.0%
100.0% 100.0% 80.2% 90.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 40.4% 90.0%
2 Count 0 0 25 25
% within Krstenje .0% .0% 100.0% 100.0%
.0% .0% 19.8% 10.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .0% 10.0% 10.0%
Total Count 12 112 126 250
% within Krstenje 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
Krštenje dece smo takođe ukrštale sa posećivanjem liturgije. Situacija je ista kao i u
prethodnom slučaju. Među ispitanicima koji su ili bi krstili svoju decu, skoro je jednak
procenat onih koji liturgiju posećuju povremeno ili je ne posećuju nikada (47,2%
odnosno 47,7%). Procenat redovnih posetilaca liturgije je 5,1%. Kod ispitanika koji nisu
ili ne bi krstili svoju decu u crkvi, 93,3% ispitanika nikada ne posećuje liturgiju, a 6,7%
to čini povremeno. Izgleda da za Nišlije ova dva oblika religiozne prakse nemaju isti
značaj, iako su podjednako važni.
Krstenje_dece_u_crkvi * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Krstenje_dece_u_crkvi 1 Count 12 111 112 235
5.1% 47.2% 47.7% 100.0%
u_crkvi
100.0% 99.1% 88.9% 94.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.4% 44.8% 94.0%
2 Count 0 1 14 15
.0% 6.7% 93.3% 100.0%
u_crkvi
.0% .9% 11.1% 6.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .4% 5.6% 6.0%
Total Count 12 112 126 250
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
u_crkvi
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
3.Rezultati ukrštanja posećivanja liturgije i porodične krsne slave pokazuju da od

ispitanika koji slave porodičnu krsnu slavu najveći broj liturgiju posećuje povremeno
(47,6%), a najmanji redovno (5,2%). Veliki broj ispitanika koji slave slavu nikada ne
posećuje nedeljnu liturgiju (47,2%). Među ispitanicima koji ne slave porodičnu krsnu
slavu najveći broj ne posećuje ni nedeljnu liturgiju (94,1%). Povremeno to čini 5,9%.
Porodicna_krsna_slava * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Porodicna_ 1 Count 12 111 110 233
krsna_slava % within Porodicna_
5.2% 47.6% 47.2% 100.0%
krsna_slava
100.0% 99.1% 87.3% 93.2%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.4% 44.0% 93.2%
2 Count 0 1 16 17
% within Porodicna_
.0% 5.9% 94.1% 100.0%
krsna_slava
.0% .9% 12.7% 6.8%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% .4% 6.4% 6.8%
Total Count 12 112 126 250
% within Porodicna_
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
krsna_slava
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%

I sečenje kolača je ukršteno sa posećivanjem liturgije. Rezultati pokazuju da među
ispitanicima koji nose kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u
njihovom domu, samo 7,3% liturgiju posećuje redovno. Najveći broj među njima to čini
povremeno (53,3%), ali veliki je i procenat onih koji to ne čine nikada (39,4%). Kod
ispitanika koji ne nose kolač da se preseče u crkvi i ne pozivaju sveštenika da to učini u
njihovom domu, 71,8% nikada i ne posećuje liturgiju, ali zato 28,2% to čini povremeno.
Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation
1 2 3 Total
Secenje_kolaca_u_ 1 Count 12 88 65 165
crkvi_ili_pozivanje_ % within Secenje_
svestenika_kuci kolaca_u_crkvi_ili_
7.3% 53.3% 39.4% 100.0%
kuci
100.0% 78.6% 51.6% 66.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 35.2% 26.0% 66.0%
2 Count 0 24 61 85
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
.0% 28.2% 71.8% 100.0%
kuci
.0% 21.4% 48.4% 34.0%
nedeljne_liturgije
% of Total .0% 9.6% 24.4% 34.0%
Total Count 12 112 126 250
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
kuci
100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
nedeljne_liturgije
% of Total 4.8% 44.8% 50.4% 100.0%
Post
Post takođe spada u vrlo značajne oblike religioznog ponašanja. Sam Hrist je
postio četrdeset dana pre početka propovedanja svog učenja, a i prva božja zapovest u
raju bila je zapovest o postu, uzdržavanju. Prvi greh je bio greh protiv posta. Pošto su
grešni i telo i duša ljudska, onda u oslobađanju od greha učestvuje oboje. Svrha posta je
„očišćenje tela, jačanje volje, uzdizanje duše. Posteći, hrišćani se sećaju neprestano
Hristovih stradanja za njihovo spasenje“.41
Post se svodi na razne vrste ograničenja, ali pre svega na jelo i piće. U
pravoslavlju postoje višednevni postovi – uskršnji (veliki post), petrovski,
velikogospojinski i božićni, i jednodnevni – svake srede i petka, sem razrešnih sedmica.
41
Danas se manje insistira na strogosti što se posta tiče, treba postiti pred veće crkvene
praznike.42
Kada je u pitanju naše istraživanje, rezultati pokazuju da redovno upražnjavanje posta u

pravoslavno homogenom Nišu, nije većinska pojava, jer redovno posti samo 11,6%
ispitanika. Znatno je veći broj onih koji to čine povremeno (63,2%), a onih koji nikada
ne poste ima 25,2%. U istraživanju profesora Đorđevića broj ispitanika koji redovno
poste bio je zanemarljiv (2,86%). Najveći broj ispitanika je tada izjavio da nikada ne
posti (73,97%), a broj ispitanika koji su izjavili da povremeno poste je bio 21,43%.
Post
Cumulative
Valid 1 29 11.6 11.6 11.6
2 158 63.2 63.2 74.8
3 63 25.2 25.2 100.0
Total 250 100.0 100.0
A.Od ličnih obeležja sa postom smo ukrstile jedino godine starosti. Od ukupnog broja
ispitanika koji poste redovno (11,6%), najveći broj njih ima 61. godinu i više. Među
ispitanicima koji poste povremeno, najveći je procenat onih koji imaju od 21 – 30
godina (14%), a među onima koji nikada ne poste, najveći je procenat ispitanika do 20
godina.
42
Godine_starosti * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
Godine_starosti 1 Count 2 23 19 44
% within Post 6.9% 14.6% 30.2% 17.6%
% of Total .8% 9.2% 7.6% 17.6%
2 Count 3 35 15 53
% within Post 10.3% 22.2% 23.8% 21.2%
% of Total 1.2% 14.0% 6.0% 21.2%
3 Count 6 31 12 49
% within Post 20.7% 19.6% 19.0% 19.6%
% of Total 2.4% 12.4% 4.8% 19.6%
4 Count 5 22 8 35
% within Post 17.2% 13.9% 12.7% 14.0%
% of Total 2.0% 8.8% 3.2% 14.0%
5 Count 1 28 5 34
% within Post 3.4% 17.7% 7.9% 13.6%
% of Total .4% 11.2% 2.0% 13.6%
6 Count 12 19 4 35
% within Post 41.4% 12.0% 6.3% 14.0%
% of Total 4.8% 7.6% 1.6% 14.0%
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
B.Post je ukršten sa pohađanjem veronauke, koje u našem istraživanju tretiramo kao

oblik religiozne svesti.
Rezultati su pokazali da od ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama,
najveći broj posti povremeno (69,3%). Mala je razlika u procentima između onih koji
poste redovno (13,4%) i onih koji to ne čine nikada (17,3%). Među ispitanicima koji
smatraju da veonauka nije potrebna u školama, najveći je broj onih koji nikada ne poste
(58,3%), a najmanji broj onih koji poste redovno (4,2%). Povremeno posti 37,5%
ispitanika koji smatraju da veronauka nije potrebna u školama.
Pohadjanje_veronauke * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
Pohadjanje_veronauke 1 Count 27 140 35 202
13.4% 69.3% 17.3% 100.0%
veronauke
% within Post 93.1% 88.6% 55.6% 80.8%
% of Total 10.8% 56.0% 14.0% 80.8%
2 Count 2 18 28 48
4.2% 37.5% 58.3% 100.0%
veronauke
% within Post 6.9% 11.4% 44.4% 19.2%
% of Total .8% 7.2% 11.2% 19.2%
11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
veronauke
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
C.Post smo ukrstile i sa drugim oblicima religiozne prakse.

1.Ukrštanjem krštenja i posta dobijeni su sledeći rezultati: Od ukupnog broja ispitanika
koji su kršteni, najveći broj posti povremeno (65,8%), a najmanji redovno (12,9%).
Dosta je velik i broj ispitanika koji nikada ne poste (21,3%). Među ispitanicima koji
nisu kršteni 60% nikada ne posti, a 40% posti povremeno.
Krstenje * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
Krstenje 1 Count 29 148 48 225
% within Krstenje 12.9% 65.8% 21.3% 100.0%
% within Post 100.0% 93.7% 76.2% 90.0%
% of Total 11.6% 59.2% 19.2% 90.0%
2 Count 0 10 15 25
% within Krstenje .0% 40.0% 60.0% 100.0%
% within Post .0% 6.3% 23.8% 10.0%
% of Total .0% 4.0% 6.0% 10.0%
% within Krstenje 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
Prilikom ukrštanja posta i krštenja dece, pokazalo se da među ispitanicima koji su ili bi
krstili svoju decu u crkvi, najveći broj posti povremeno (66,4%), a među ispitanicima
koji nisu ili ne bi krstili svoju decu, najveći broj nikada ne posti (80%).
Krstenje_dece_u_crkvi * Post Crosstabulation
Post
1 2 3 Total
Krstenje_dece_u_crkvi 1 Count 28 156 51 235
% within Krstenje_
11.9% 66.4% 21.7% 100.0%
dece_u_crkvi
% within Post 96.6% 98.7% 81.0% 94.0%
% of Total 11.2% 62.4% 20.4% 94.0%
2 Count 1 2 12 15
% within Krstenje_
6.7% 13.3% 80.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% within Post 3.4% 1.3% 19.0% 6.0%
% of Total .4% .8% 4.8% 6.0%
% within Krstenje_
11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
dece_u_crkvi
% within Post 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 11.6% 63.2% 25.2% 100.0%
Krštenje
Krštenje je jedan od centralnih sakramenata u hrišćanstvu. Sam čin se ne
razlikuje mnogo kod katolika i pravoslavaca i odigrava se neposredno po biološkom
rođenju. Krštenjem se postaje član crkve i vere, jer „hrišćanski život ne može da postoji
ukoliko, pre svega, ne bude ostvareno rođenje kroz svetu tajnu krštenja“. U obredu
krštenja najvažnije su radnje trostruko pogružavanje u svetu vodu i trostruko vađenje iz
vode onoga koji se krštava. Krštenjem se opravdava i stupa u zajednicu sa trojediničnim
bogom „zato što se ovom radnjom postaje učesnik u hristovoj smrti i vaskrsenju, pa se
sa krštenim dešava ono što se desilo sa Hristom“. Ono je „ponovo rođenje“ u duhovni,
sveti život i znači spasenje.43
Krštenje je neponovljivo i može se izvršiti nad svakim koji ima veru i kaje se za
grehove. Pri tome se dete čisti praroditeljskog greha , a odrasla osoba i ličnih grehova.
Krštenje vrše episkopi i sveštenici – u nuždi i đakoni i laici. Danas je krštenje veoma
profanizovan obred, sveden na običaj sa sve manje religioznog karaktera.44
Rezultati našeg istraživanja pokazuju da za građane Niša, krštenje spada u
primarne oblike religiozne prakse i predstavlja većinsku pojavu. Naime, od ukupnog
broja ispitanika, 90% njih su kršteni.
43
44
Ibidem, str. 116
Krstenje
Cumulative
Valid 1 225 90.0 90.0 90.0
2 25 10.0 10.0 100.0
Total 250 100.0 100.0
A.Od oblika religiozne svesti, sa krštenjem je ukršteno pohađanje veronauke. Pokazuje

se da od ukupnog broja ispitanika koji su kršteni (90%), njih 74,8% smatra da je
veronauka potrebna u školama. Čak i među onima koji nisu kršteni (10%), veći deo
smatra da je veronauka potrebna u školama (6%).
Pohadjanje_veronauke * Krstenje Crosstabulation
Krstenje
1 2 Total
92.6% 7.4% 100.0%
veronauke
% of Total 74.8% 6.0% 80.8%
2 Count 38 10 48
79.2% 20.8% 100.0%
veronauke
% of Total 15.2% 4.0% 19.2%
90.0% 10.0% 100.0%
veronauke
% within Krstenje 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 90.0% 10.0% 100.0%
B.Od oblika religiozne prakse, sa krštenjem smo ukrstile krštenje dece u crkvi i davanje
priloga crkvi.
1.Rezultati pokazuju da od ukupnog broja ispitanika koji su kršteni (90%), najveći je

broj onih koji su ili bi krstili svoju decu u crkvi (86,8%). Među ispitanicima koji nisu
kršteni (10%), interesantno je da je veći broj onih koji bi krstili svoju decu ili su već
krstili svoju decu u crkvi (7,2%).
Krstenje_dece_u_crkvi * Krstenje Crosstabulation
Krstenje
1 2 Total
Krstenje_dece_u_crkvi 1 Count 217 18 235
% within Krstenje_
92.3% 7.7% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 86.8% 7.2% 94.0%
2 Count 8 7 15
% within Krstenje_
53.3% 46.7% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 3.2% 2.8% 6.0%
% within Krstenje_
90.0% 10.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% within Krstenje 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 90.0% 10.0% 100.0%
2.Od ukupnog broja ispitanika koji su kršteni (90%), najveći broj je onih koji daju
priloge crkvi (74,4%). Među nekrštenima je razlika u procentima mala, ali ipak je malo
više onih koji daju priloge crkvi (5,2%).
Davanje_priloga_crkvi * Krstenje Crosstabulation
Krstenje
1 2 Total
Davanje_priloga_crkvi 1 Count 186 13 199
% within Davanje_
93.5% 6.5% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 74.4% 5.2% 79.6%
2 Count 39 12 51
% within Davanje_
76.5% 23.5% 100.0%
priloga_crkvi
% of Total 15.6% 4.8% 20.4%
% within Davanje_
90.0% 10.0% 100.0%
priloga_crkvi
% within Krstenje 100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 90.0% 10.0% 100.0%

U okviru krštenja, kao posebno pitanje smo tretirale krštenje dece u crkvi.
Rezultati našeg istraživanja pokazuju da i krštenje dece predstavlja većinsku pojavu u
pravoslavno homogenom Nišu, jer čak 94% ispitanika su ili bi krtili svoju decu u crkvi.
U istraživanju profesora Đorđevića je taj broj bio znatno manji i iznosio je 59,34%.
Cumulative
Valid 1 235 94.0 94.0 94.0
2 15 6.0 6.0 100.0
Total 250 100.0 100.0
A.Ovaj oblik religiozne prakse smo ukrstile sa venčanjem u crkvi i sa davanjem priloga
crkvi.
1.Pokazalo se da od ukupnog broja onih koji su ili bi krstili svoju decu u crkvi (94%),
više od polovine je ili bi se venčalo u crkvi (58,4%). Među ispitanicima koji nisu ili ne
bi krstili svoju decu u crkvi (6%), veći broj se nije ili se ne bi ni venčao u crkvi (5,2%).
Vencanje_u_crkvi * Krstenje_dece_u_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
Vencanje_u_crkvi 1 Count 146 2 148
% within
98.6% 1.4% 100.0%
Vencanje_u_crkvi
% within Krstenje_
62.1% 13.3% 59.2%
dece_u_crkvi
% of Total 58.4% .8% 59.2%
2 Count 89 13 102
% within
87.3% 12.7% 100.0%
Vencanje_u_crkvi
% within Krstenje_
37.9% 86.7% 40.8%
dece_u_crkvi
% of Total 35.6% 5.2% 40.8%
% within
94.0% 6.0% 100.0%
Vencanje_u_crkvi
% within Krstenje_
100.0% 100.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%
Napomena: Venčanje u crkvi: 1.da, 2.ne
2.Od ukupnog broja ispitanika koji su ili bi krstili svoju decu u crkvi (94%), najveći je
broj onih koji daju priloge crkvi (76,8%). S druge strane, među ispitanicima koji nisu ili
ne bi krstili svoju decu u crkvi (6%), veći je broj onih koji ne daju priloge crkvi (3,2%).
Očigledno je da ispitanici koji smatraju važnim krštenje svoje dece u crkvi, smatraju
takođe važnim i potpomaganje te iste crkve i njene misije.
Davanje_priloga_crkvi * Krstenje_dece_u_crkvi Crosstabulation
1 2 Total
Davanje_priloga_crkvi 1 Count 192 7 199
% within Davanje_
96.5% 3.5% 100.0%
priloga_crkvi
% within Krstenje_
81.7% 46.7% 79.6%
dece_u_crkvi
% of Total 76.8% 2.8% 79.6%
2 Count 43 8 51
% within Davanje_
84.3% 15.7% 100.0%
priloga_crkvi
% within Krstenje_
18.3% 53.3% 20.4%
dece_u_crkvi
% of Total 17.2% 3.2% 20.4%
% within Davanje_
94.0% 6.0% 100.0%
priloga_crkvi
% within Krstenje_
100.0% 100.0% 100.0%
dece_u_crkvi
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%
Kao poseban oblik religiozne prakse, ispitivano je venčanje u crkvi.

Pokazalo se da je više od polovine ispitanih Nišlija venčano ili bi se venčalo u crkvi
(59,2%). Nešto manje je onih koji to nisu ili ne bi učinili (40,8%).
Vencanje_u_crkvi
Cumulative
Valid 1 148 59.2 59.2 59.2
2 102 40.8 40.8 100.0
Total 250 100.0 100.0
Ispitivale smo uticaj određenih ličnih karakteristika ispitanika na venčanje u crkvi.

1.Ukrštanjem ovog oblika religioznosti sa starosnim dobom ispitanika, dobili smo
sledeće rezultate: Od ukupnog broja ispitanika koji su ili bi se večali u crkvi (59,2%),
najveći je procenat onih koji imaju od 21 – 30 godina (17,6%). Potom slede ispitanici
do 20 godina (13,6%), pa ispitanici koji imaju od 31 – 40 godina (13,2%). Najmanji je
procenat ispitanika u ovoj grupi koji imaju 61. godinu i više (2,4%). Među ispitanicima
koji su izjavili da se nisu ili se ne bi venčali u crkvi (40,8%), najveći procenat ima 61.
godinu i više (11,6%).
Godine_starosti * Vencanje_u_crkvi Crosstabulation
Vencanje_u_crkvi
1 2 Total
Godine_starosti 1 Count 34 10 44
% within Godine_starosti 77.3% 22.7% 100.0%
% within Vencanje_u_
23.0% 9.8% 17.6%
crkvi
% of Total 13.6% 4.0% 17.6%
2 Count 44 9 53
29.7% 8.8% 21.2%
crkvi
% of Total 17.6% 3.6% 21.2%
3 Count 33 16 49
22.3% 15.7% 19.6%
crkvi
% of Total 13.2% 6.4% 19.6%
4 Count 20 15 35
13.5% 14.7% 14.0%
crkvi
% of Total 8.0% 6.0% 14.0%
5 Count 11 23 34
7.4% 22.5% 13.6%
crkvi
% of Total 4.4% 9.2% 13.6%
6 Count 6 29 35
4.1% 28.4% 14.0%
crkvi
% of Total 2.4% 11.6% 14.0%
100.0% 100.0% 100.0%
crkvi
% of Total 59.2% 40.8% 100.0%
2.Venčanje u crkvi je ukršteno i sa stepenom stručne spreme. Među ispitanicima koji su

ili bi se venčali u crkvi (59,2%), najveći je broj onih sa završenom srednjom školom
(23,2%), a najmanji broj onih bez škole (0,8%). Takođe, među ovim ispitanicima je i
15,6% onih koji imaju završenu visoku ili višu školu, 14% onih sa osnovnom školom i
5,6% sa nepotpunom osnovnom školom. Što se tiče ispitanika koji su izjavili da se nisu
ili se nebi venčali u crkvi (40,8%), najveći broj takođe ima završenu srednju školu, a
najmanji broj je onih sa završenom visokom ili višom školom (6%).
Stepen_strucne_spreme * Vencanje_u_crkvi Crosstabulation
Vencanje_u_crkvi
1 2 Total
Stepen_strucne_spreme 1 Count 2 21 23
% within Stepen_
8.7% 91.3% 100.0%
strucne_spreme
% within
1.4% 20.6% 9.2%
Vencanje_u_crkvi
% of Total .8% 8.4% 9.2%
2 Count 14 18 32
% within Stepen_
43.8% 56.3% 100.0%
strucne_spreme
% within
9.5% 17.6% 12.8%
Vencanje_u_crkvi
% of Total 5.6% 7.2% 12.8%
3 Count 35 17 52
% within Stepen_
67.3% 32.7% 100.0%
strucne_spreme
% within
23.6% 16.7% 20.8%
Vencanje_u_crkvi
% of Total 14.0% 6.8% 20.8%
4 Count 58 31 89
% within Stepen_
65.2% 34.8% 100.0%
strucne_spreme
% within
39.2% 30.4% 35.6%
Vencanje_u_crkvi
% of Total 23.2% 12.4% 35.6%
5 Count 39 15 54
% within Stepen_
72.2% 27.8% 100.0%
strucne_spreme
% within
26.4% 14.7% 21.6%
Vencanje_u_crkvi
% of Total 15.6% 6.0% 21.6%
% within Stepen_
59.2% 40.8% 100.0%
strucne_spreme
% within
100.0% 100.0% 100.0%
Vencanje_u_crkvi
% of Total 59.2% 40.8% 100.0%
Slavljenje verskih praznika

Slavljenje verskih praznika u hrišćanstvu najčešće je posvećeno Isusu,
Bogorodici, svecima i krstu. Izdvajaju se dva praznika – Božić i Uskrs – kao najglavnija
u katoličanstvu i pravoslavlju. Proslava verskih praznika nije stroga dužnost, jer je to
„čin pobožnosti“. Danas verski praznici imaju karakter svetovnog ponašanja i liče na
državne praznike: religiozna suština je, ako ne sasvim, onda u velikoj meri potisnuta.45
U pravoslavlju kod Srba, pored Božića, Uskrsa, Svetog Save, Litija (u ruralnim
sredinama), središnje mesto pripada praznovanju porodičnog svetitelja (Krsno ime ili
slava). To je veoma proširen oblik ponašanja, više nereligijski nego religijski. Prenosi se
tradicionalno porodičnim stablom i služi za jednogodišnje okupljanje bližih i daljih
rođaka (familija) i suseda. Nekada se slavilo bez rituala i simbola – sveštenik se nije
45
zvao da „osveti“ vodu, kolač se nije nosio u crkvu, sveće se nisu palile i tome slično.
Danas je situacija znatno promenjena. U pojedinim krajevima, zastupljeni su i rituali i
simboli, pale se sveće, ali se ne pozivaju sveštenici da „osvete“ vodu i ne nosi se kolač u
crkvu . To je više odlika grada kada je u pitanju praznovanje porodičnog svetitelja.
U okviru našeg istraživanja, posebno je ispitivano slavljenje Božića i Uskrsa, a
posebno praznovanje porodičnog svetitelja.
Rezultati istraživanja pokazuju da slavljenje Božića i Uskrsa predstavlja
većinsku pojavu u pravoslavno homogenom Nišu. Naime, čak 95,6% ispitanika je
izjavilo da slavi ova dva najvažnija i najveća praznika.
Slavljenje_Bozica_i_Uskrsa
Cumulative
Valid 1 239 95.6 95.6 95.6
2 11 4.4 4.4 100.0
Total 250 100.0 100.0

A.Slavljenje Božića i Uskrsa smo ukrstile sa slavljenjem porodične krsne slave.Od
ukupnog broja ispitanika koji slave porodičnu krsnu slavu, 97,9% slavi takođe i Božić i
Uskrs. Međutim, od ispitanika koji ne slave porodičnu krsnu slavu,više od polovine
slave Božić i Uskrs (64,7%). Izgleda da činjenica da li neko slavi slavu ili ne, ne utiče
na to da li će slaviti Božić i Uskrs, koji predstavljaju dva najvažnija praznika u
Hrišćanstvu.
Porodicna_krsna_slava * Slavljenje_Bozica_i_Uskrsa Crosstabulation
Uskrsa
1 2 Total
Porodicna_ 1 Count 228 5 233
krsna_slava % within Porodicna_
97.9% 2.1% 100.0%
krsna_slava
95.4% 45.5% 93.2%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 91.2% 2.0% 93.2%
2 Count 11 6 17
% within Porodicna_
64.7% 35.3% 100.0%
krsna_slava
4.6% 54.5% 6.8%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 4.4% 2.4% 6.8%
% within Porodicna_
95.6% 4.4% 100.0%
krsna_slava
100.0% 100.0% 100.0%
Bozica_i_Uskrsa
% of Total 95.6% 4.4% 100.0%

Praznovanje porodičnog svetitelja takođe spada među primarne oblike religiozne prakse
za Nišlije, jer 93,2% ispitanika slavi porodičnu krsnu slavu.
Porodicna_krsna_slava
Cumulative
Valid 1 233 93.2 93.2 93.2
2 17 6.8 6.8 100.0
Total 250 100.0 100.0
A.Od oblika religiozne svesti samo smo pohađanje veronauke ukrstile sa slavljenjem
slave. Od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama,
95,5% slavi porodičnu krsnu slavu, ali to čini i 83,3% koji smatraju da veronauka nije
potrebna u školama. Ponovo se dokazuje da je ovaj oblik verske prakse tradicionalan
(prenosi se porodičnim stablom) i da je više nereligijski nego religijski.
Pohadjanje_veronauke * Porodicna_krsna_slava Crosstabulation
Porodicna_krsna_
slava
1 2 Total
95.5% 4.5% 100.0%
veronauke
% within Porodicna_
82.8% 52.9% 80.8%
krsna_slava
% of Total 77.2% 3.6% 80.8%
2 Count 40 8 48
83.3% 16.7% 100.0%
veronauke
% within Porodicna_
17.2% 47.1% 19.2%
krsna_slava
% of Total 16.0% 3.2% 19.2%
93.2% 6.8% 100.0%
veronauke
% within Porodicna_
100.0% 100.0% 100.0%
krsna_slava
% of Total 93.2% 6.8% 100.0%
B.Praznovanje porodičnog svetitelja je ukršteno i sa sečenjem kolača i sa ponašanjem

sveštenika u parohiji.
1.Pokazalo se da od ukupnog broja ispitanika koji slave porodičnu krsnu slavu (93,2%),
više od polovine nosi slavski kolač da se preseče u crkvi ili poziva sveštenika da to učini
u njihovom domu (65,2%).
Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci * Porodicna_krsna_slava
Crosstabulation
Porodicna_krsna_
slava
1 2 Total
Secenje_kolaca_u_ 1 Count 163 0 163
crkvi_ili_pozivanje_ % within Secenje_
svestenika_kuci kolaca_u_crkvi_ili_
100.0% .0% 100.0%
kuci
% within Porodicna_
70.0% .0% 65.2%
krsna_slava
% of Total 65.2% .0% 65.2%
2 Count 70 17 87
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
80.5% 19.5% 100.0%
kuci
% within Porodicna_
30.0% 100.0% 34.8%
krsna_slava
% of Total 28.0% 6.8% 34.8%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
93.2% 6.8% 100.0%
kuci
% within Porodicna_
100.0% 100.0% 100.0%
krsna_slava
% of Total 93.2% 6.8% 100.0%
2.Od ukupnog broja ispitanika koji praznuju porodičnog svetitelja (93,2%), više od
polovine njih su izjavili da su zadovoljni ponašanjem sveštenika u parohiji (78,8%).
Među ispitanicima koji ne slave porodičnu krsnu slavu, razlika u procentima je
zanemarljiva, jer 3,6% njih kaže da su zadovoljni, a 3,2% da nisu zadovoljni
ponašanjem sveštenika u parohiji.
Ponasanje_svestenika_u_parohiji * Porodicna_krsna_slava Crosstabulation
Porodicna_krsna_
slava
1 2 Total
Ponasanje_svestenika_ 1 Count 197 9 206
u_parohiji % within Ponasanje_
95.6% 4.4% 100.0%
% within Porodicna_
84.5% 52.9% 82.4%
krsna_slava
% of Total 78.8% 3.6% 82.4%
2 Count 36 8 44
% within Ponasanje_
81.8% 18.2% 100.0%
% within Porodicna_
15.5% 47.1% 17.6%
krsna_slava
% of Total 14.4% 3.2% 17.6%
% within Ponasanje_
93.2% 6.8% 100.0%
% within Porodicna_
100.0% 100.0% 100.0%
krsna_slava
% of Total 93.2% 6.8% 100.0%

Kada je u pitanju period slavljenja porodične krsne slave, od ukupno 230 ispitanika koji
slave slavu (92%), više od polovine to čini dugo godina unazad (74,4%).
Period_slavljenja_slave
Cumulative
Valid 1 44 17.6 19.1 19.1
2 186 74.4 80.9 100.0
Total 230 92.0 100.0
Missing System 20 8.0
Total 250 100.0
Napomena: 1.tek nekoliko godina unazad, 2.dugo godina unazad
Kao što je već pomenuto, sečenje kolača predstavlja neizostavan ritual prilikom
slavljenja porodične krsne slave, pa smo Nišlije pitali da li nose slavski kolač da se
preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu ili pak to ne rade.
Rezultati pokazuju da više od polovine Nišlija nosi kolač da se preseče u crkvi ili poziva
sveštenika da to učini u njihovom domu (65,2%).
Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci
Cumulative
Valid 1 163 65.2 65.2 65.2
2 87 34.8 34.8 100.0
Total 250 100.0 100.0
Sečenje kolača smo ukrstile sa ponašanjem sveštenika u parohiji. Rezultati su pokazali

da više od polovine ispitanika koji su zadovoljni ponašanjem sveštenika u parohiji, nose
kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu
(69,9%). S druge strane, više od polovine ispitanika koji nisu zadovoljni ponašanjem
sveštenika u svojoj parohiji, ne nose ni kolač da se preseče u crkvi, niti pozivaju
sveštenika da to učini u njihovom domu (56,8%). Možda bi se moglo reći da je jedan od
razloga zašto Nišlije ne nose kolač da se preseče u crkvi ili ne pozivaju sveštenika da to
učini u njihovom domu, upravo nezadovoljstvo ponašanjem sveštenika u svojoj
parohiji.
Ponasanje_svestenika_u_parohiji * Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci
Crosstabulation
Secenje_kolaca_u_
svestenika_kuci
1 2 Total
69.9% 30.1% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
88.3% 71.3% 82.4%
kuci
% of Total 57.6% 24.8% 82.4%
2 Count 19 25 44
% within Ponasanje_
43.2% 56.8% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
11.7% 28.7% 17.6%
kuci
% of Total 7.6% 10.0% 17.6%
% within Ponasanje_
65.2% 34.8% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
100.0% 100.0% 100.0%
kuci
% of Total 65.2% 34.8% 100.0%
Nišlije smo ispitivali i da li pozivaju sveštenika radi opela ili ne. Ispostavilo se da je
pozivanje sveštenika radi opela većinska pojava u Nišu, jer čak 94% ispitanih građana
poziva sveštenika prilikom pogreba najmilijih.
Što se tiče slavljenja verskih praznika, u istraživanju profesora Đorđevića, procenat

ispitanika koji redovno slave verske praznike iznosio je samo 10,32%.
Pozivanje_svestenika_radi_opela
Cumulative
Valid 1 235 94.0 94.0 94.0
2 15 6.0 6.0 100.0
Total 250 100.0 100.0

Ovaj oblik ponašanja je ukršten sa sečenjem kolača i sa ponašanjem sveštenika u
parohiji.
1.Među ispitanicima koji pozivaju sveštenika radi opela, većina njih nosi kolač da se
preseče u crkvi ili pak poziva sveštenika da to učini u njihovom domu (68,1%). S druge
strane, velika većina među ispitanicima koji ne pozivaju sveštenika radi opela, ne nosi
kolač da se preseče u crkvi, niti poziva sveštenika da to učini u njinovom domu (80%).
Pozivanje_svestenika_radi_opela * Secenje_kolaca_u_crkvi_ili_pozivanje_svestenika_kuci
Crosstabulation
Secenje_kolaca_u_
svestenika_kuci
1 2 Total
Pozivanje_svestenika_ 1 Count 160 75 235
radi_opela % within Pozivanje_
68.1% 31.9% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
98.2% 86.2% 94.0%
kuci
% of Total 64.0% 30.0% 94.0%
2 Count 3 12 15
% within Pozivanje_
20.0% 80.0% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
1.8% 13.8% 6.0%
kuci
% of Total 1.2% 4.8% 6.0%
% within Pozivanje_
65.2% 34.8% 100.0%
% within Secenje_
kolaca_u_crkvi_ili_
100.0% 100.0% 100.0%
kuci
% of Total 65.2% 34.8% 100.0%
2.Od ukupnog broja ispitanika koji pozivaju sveštenika radi opela (94%), većina je
zadovoljna ponašanjem sveštenika u svojoj parohiji (79,2%). Kada su u pitanju
ispitanici koji ne pozivaju sveštenika radi opela (6%), razlika je mala, ali ipak ima više
onih koji su zadovoljni ponašanjem sveštenika u svojoj parohiji (3,2%).
Ponasanje_svestenika_u_parohiji * Pozivanje_svestenika_radi_opela Crosstabulation
Pozivanje_svestenika_
radi_opela
1 2 Total
96.1% 3.9% 100.0%
% within Pozivanje_
84.3% 53.3% 82.4%
% of Total 79.2% 3.2% 82.4%
2 Count 37 7 44
% within Ponasanje_
84.1% 15.9% 100.0%
% within Pozivanje_
15.7% 46.7% 17.6%
% of Total 14.8% 2.8% 17.6%
% within Ponasanje_
94.0% 6.0% 100.0%
% within Pozivanje_
100.0% 100.0% 100.0%
% of Total 94.0% 6.0% 100.0%

Davanje priloga crkvi
Ovo je jedan oblik ponašanja koje nije izrazit pokazatelj aktuelne vezanosti ljudi
za religiju i crkvu. Ipak, njegova proširenost „često posvedočuje sposobnost jedne
religije i jedne crkve da za sebe veže ljude i podstiče njihovo delovanje i izvan kruga
strogo obrednog ponašanja i čiste pobožnosti, te da se javi tako u funkciji organizatora i
usmerivača i svetovnog ponašanja ljudi, odnosno, posvedočuje se mesto – središnje ili
periferno – koje religija i crkva faktički imaju u sveukupnom životnom obzorju
pojedinaca“.46
Davanje priloga crkvi je tradicionalna dužnost vernika. Od nekada stroge
dužnosti ona se sada pretvorila u dobrotvorni čin, osim kada se radi o utvrđenim
obredima: krštenje, venčanje, sahrana, osvećenje slave i dr. U pravoslavlju se smatra da
se prilaganjem crkvi pomaže njena misija. Materijalno pomaganje crkve od strane
vernika je važna, ali ne i jedina stavka. Tu su i prihodi od nekretnina, knjiga, časopisa i
štampe, državna pomoć, potpora iz inostranstva itd.47
Rezultati našeg istraživanja su pokazali da većina Nišlija daje priloge crkvi i
time pomaže ostvarenju njene misije (79,6%). U odnosu na rezultate istraživanja
profesora Đorđevića, naši rezultati su ohrabrujući, jer je u njegovom istraživanju
ukupan procenat ispitanika koji daju priloge crkvi (što redovno, što povremeno) iznosio
21,75%
Cumulative
Valid 1 199 79.6 79.6 79.6
2 51 20.4 20.4 100.0
Total 250 100.0 100.0
Na kraju smo naše ispitanike propitivali kako su zadovoljni ponašanjem

sveštenika u parohiji. Pokazalo se da je najveći broj Nišlija zadovoljan ponašanjem
sveštenika u svojoj parohiji (82,4%). Međutim, s obzirom na iskustvo sa terenskog rada,
mogu slobodno reći da ovi rezultati ne oslikavaju stvarno stanje stvari, jer je jedan deo
ispitanika odbijao da bilo šta zamera sveštenstvu, jer smatra da to nije ispravno činiti.
46
47
Ibidem, str. 123
Ponasanje_svestenika_u_parohiji
Cumulative
Valid 1 206 82.4 82.4 82.4
2 44 17.6 17.6 100.0
Total 250 100.0 100.0
Kada su u pitanju zamerke na ponašanje sveštenika u parohiji, ono na šta se

Nišlije najviše žale je pohlepa i materijalizam (6%). 5,2% ispitanika se opredelilo u
modalitetu „nešto drugo“ pod čim se podrazumevaju laži, to da su sveštenici foliranti,
da se ne zalažu dovoljno, da su konformisti i recimo da voze skupa kola. Potom sledi
postojanje cenovnika za obavljene usluge (4%) i na kraju dvoličnost i nedoslednost
(2%). Od ukupno 250 ispitanih građana Niša, samo njih 43. se usudilo da odgovori šta
najviše zamera sveštenstvu. Kao što rekoh, bilo ih je dosta više koji su imali šta da
zamere, ali su se smatrajući da to nije u skladu sa moralom, ipak na kraju odlučili da
sveštenstvu ne žele ništa da zameraju.
Zamerke_svestenicima
Cumulative
Valid 1 10 4.0 23.3 23.3
2 15 6.0 34.9 58.1
3 5 2.0 11.6 69.8
4 13 5.2 30.2 100.0
Total 43 17.2 100.0
Missing System 207 82.8
Total 250 100.0
Napomena: 1.postojanje cenovnika, 2.pohlepa i materijalizam, 3.dvoličnost i

nedoslednost, 4.nešto drugo
UTISCI SA TERENSKOG RADA
Što se sveštenih lica tiče, veoma ljubazno su nam izlazili u susret, ne sumnjajući
u validnost naših reči da će se ovaj istraživački rad koristiti isključivo u naučne svrhe.
Na terenu sam imala kontakt sa raznim ispitanicima, od onih koji su mi odmah
izlazili u susret, preko onih koji su kao izgovor imali da su na radnom mestu, pa ne
smeju ništa da popunjavaju, do onih koji su me pitali kojoj sekti ili organizaciji
pripadam. Jedna gospođa mi je popunila upitnik rekavši mi da podatke upotrebim
isključivo u naučne, a ne u „neke druge“ svrhe. Pojedini ispitanici su na pitanje da li su
zadovoljni ponašanjem sveštenika, odgovarali da jesu, samo da ne bi pisali šta
zameraju, jer po njima zamerke sveštenim licima nisu u skladu sa moralom. Međutim,
bilo je i onih koji su temeljno i doslovce pisali šta zameraju svešteniku iz svoje
parohije. Jedan ispitanik nije želeo da popuni upitnik, zato što je razočaran u celokupni
državni sistem, pa ga ništa ne zanima. Bilo je i onih koji iz straha da ne bude
upotrebljen protiv njih nisu popunjavali upitnik, iako sam im jasno objasnila da nema
potrebe za strahom, zato što je upitnik anoniman i onih koji jednostavno nisu
zainteresovani za religiju i pitanja vezana za nju. Tokom terenskog rada, nailazila sam
na ljude koji sa srednjom školom rade kao đubretari, na one koji sa visokom ili višom
školom rade po buticima i prodavnicama za desetak hiljada, a i na one koji sa osnovnom
školom rade u zlatari na primer. Sama ta činjenica govori o karkteru društva u kome
danas živimo, društva koje je nemilosrdno i ne daje priliku ljudima da žive i rade u
skladu sa svojim mogućnostima i kapacitetima. Navedena situacija vodi u neminovni
rascep u tom istom društvu, na grupu ljudi koji se u takvoj situaciji okreću crkvi i Bogu
u nadi za bolje sutra, i onu kojoj pripadaju ljudi koji su izgubili veru u državu, društvo,
te stoga ne veruju više ni u Boga. Koja grupa je brojnija? Da li se u takvom društvu
ljudi pre okreću religiji, crkvi i Bogu ili pak magiji, astrologiji i raznoraznim
vračanjima? Zašto sveštenici propovedaju religijska načela, kada ih se ne pridržavaju,
šta više, kada ih nemilosrdno krše? Zašto od naroda očekuju da se pridržava tih istih
načela koja oni krše? Upravo na ova i slična pitanja smo pokušali da damo odgovor
našim istraživačkim radom, ali se rezultati tiču isključivo građana Niša i pre svega
Pravoslavaca, jer najveći broj ispitanih Nišlija pripada upravo ovoj konfesiji.
INTERVJUI SA SVEŠTENICIMA – ODGOVORI
Intervju sa sveštenikom Borislavom Stamenkovićem
1. Postoji tendencija obnove religioznosti.

2. Najvažniji uzrok tome je vraćanje sebe istinskom životu, uviđanje da u životu
van crkve nema smisla živeti, da crkva daje odgovore na pitanja koja savremeni
svet nudi, ali ne daje smisao života, da današnji svet nudi čoveku ugodnost u
materijalnom životu, ali na glavna pitanja ne daje odgovore.
3. Nije karakteristična samo za određene slojeve društva.
4. Sve više mlađih dolaze na liturgiju.
5. Više je vernika na liturgijama u vreme posta i velikih praznika, nego na
nedeljnim liturgijama.
6. Zavisi i od samih ljudi, s obzirom da je danas jako nezgodno radno vreme kod
mnogih, mnogi kad mogu odu u crkvu. Oni koji redovno dolaze u crkvu, više
puta dolaze tokom nedelje.
7. U crkvi svetog Nikole je zaista dobar procenat, skoro je uvek puna crkva i na
svakodnevnim bogosluženjima, naročito kada su veliki praznici i kada se obavlja
sveta tajna ispovesti, zaista je prisutno dosta ljudi.
8. Da i tendencija je upravo ta da sve više ljudi se odlučuje da posti.
9. Naravno, ima, u velikom broju.
10. Koliko ja nama poznato i s obzirom da imamo odnos i saradnju sa mnogim
institucijama, među tim i sa ugostiteljskim objektima, vidi se da je pomak u tom
pogledu zato što mnogi ugostiteljski objekti u periodu posta nemaju
organizovana veselja što je upravo pokazatelj da kada se završi post masovno
ljudi tada ulazi u crkvu da bi se venčalo i što imaju oni posle problema oko
organizovanja tih venčanja, čime se pokazuje tendencija da hoće da se venčaju
ali da se drže samim tim i posta, da poštuju one propise koje je crkva vekovima
propisivala, a to je da u periodu posta nema venčanja.
11. Da.
12. Pa i jedno i drugo, ali veći procenat je da donose kolač u crkvi, negde 90%
otprilike.
13. To sve zavisi od stava, uglavnom da. Onaj ko prima sveštenika kući i u takvim
slučajevima se poziva sveštenik da obavi opelo, govorimo za domove koji
primaju sveštenika. Za domove koji ne primaju sveštenike, podeljeno je
mišljenje, s obzirom na njihovo opredeljenje da li su oni ateisti ili jednostavno
ne vole crkvu, onda srazmerno s tim njihovim razmišljanjima tako i postupaju.
14. Imate priložnike, ktitore koji pomažu, određenu svotu novca daju, ne samo u
novcu, već i u nekim drugim materijalnim dobrima, za obnovu manastira,
crkava, a imamo i redovno prihode koje vernici ostavljaju.
15. Crkva je sada pristupila verskoj nastavi po školama, tako da je tu manje
zastupljeno verske nastave u samoj crkvi, uglavnom se u crkvi potencira da svi
oni koji redovno posećuju versku nastavu u školama, da uzmu učešće na
službama u crkvi, naročito na svetim liturgijma, tako da je sa tog aspekta, mi
smatramo da je možda i suvišno, suvišno sada, u ovom trenutku tako bilo, ali to
ne znači da crkva nije u mogućnosti, čak mislim da i pored toga što imamo
versku nastavu po školama, da bi ipak trebali da imamo i određeno versko
obrazovanje unutar same crkve, tj. na bogosluženjima i nekim danima, koje kako
crkva sama tu odluči, srazmerno vremenu sveštenika koje je potrebno da se zato
odvoji.
16. Ima zaista puno ljudi koji čitaju redovno i ne samo Bibliju, već i raznu literaturu
duhovnog sadržaja. Moje mišljenje je da poznaju, ali to poznaju oni koji
redovno posećuju hram Božji. Većina njih koji ne posećuju redovno hram Božji,
mislim da vrlo malo znaju, da mnogi ne znaju, samo su čuli za Bibliju, da ne
znaju koliko ima jevanđelista, na neka najosnovnija pitanja nemaju, tj. ne znaju
odgovore, čime možemo da zaključimo da se ne čita redovno Biblija.
17. Parohiju nemam, ali svakom čoveku kada se nađem u crkvi i kada zatraži
pomoć ili bilo kakav savet, da ostanem da ga saslušam, da to ispoštujem,
naravno, samog čoveka i njegove potrebe i probleme sa kojima se suočava.
18. Njima ustvari poručujemo da bi trebalo da dolaze, jer kad čovek dolazi u crkvu,
on se osvećuje time i to je suština našeg života u crkvi, a osvećujemo se u
zajednici, u sabornosti. Time diše crkva, sabornošću. Zato je i potrebno da čovek
dolazi u crkvu gde se sabira, gde uzima učešće u zajednici i gde tako podstiče
sebe na jedan drugačiji život nego što ga obično vodi, posebno što je danas
problem u zajednici u kojoj živimo ta preterana individualnost i egoističnost
koja je prisutna danas u društvu, a crkva upravo poziva na to da čovek uzme
učešće u bogosluženju i da dolazi. Takvim ljudima savetujemo, naravno, svako
ima svoju slobodnu volju i on srazmerno toj slobodnoj volji on odlučuje da li će
da prihvati savet, poziv ili ne. (Kako opravdavaju nedolazak?) To vam je
opisano u Novom zavetu. I kada je Hristos pozivao da idu za njim, neko je reko
imam poslova u kući, moram da nahranim volove, drugi su rekli moram da
sahranim oca itd. To je uvek bilo i uvek će biti. Uvek, kad počinje čovek da se
opravdava, ali ne da se opravdava pred sveštenikom, nego da pokušava da
opravdava svoju savest, to je onda problem. Mnogo je lakše reći kajem se zbog
toga što ne idem, pogrešio sam itd. nego tražiti razloge neidenja u crkvu i
opravdavati sebe, s te strane, a ovamo tvrditi za sebe da ste vernik, da kažemo
Pravoslavne vere u tom punom smislu.
19. Ima, ali ne među onim vernicima koji posećuju redovno hram bogosluženja. Ali
mnogi ljudi koji naravno poštuju svoju veru i dolaze, ima ta neka zaostavština i
tu jednostavno da kažem i mi mučimo muku sa tim sujeverjem. (Kako se
ponašate prema onima koji rade takve stvari?) Pa oštro kritikujemo, svi oni koji
se bave sujeverjem, vračanjem, praznoverjem. Čak postoje mnogi epitemi u
crkvi za takve, da ne mogu da se pričeste, što je cilj i smisao našeg života, da se
sjedinimo sa Bogom, to je epitemi na kome crkva i počiva na kraju krajeva.
Intervju sa sveštenikom – parohom Zoranom Filipovićem

1. Religioznost je pojam koji nije karakterističan za crkvu. Što se tiče
religioznosti, čovek može da ima veru u nešto, međutim, ono što je jako
važno, to je obnova crkvenosti, to znači pripadnosti jednoj zajednici koja
služi liturgiju na jednom mestu, da čovek dođe na liturgiju kad je nedelja,
kad je praznik, tu da bude, u toj zajednici, da poznaje te ljude koji dolaze.
Religioznost je nešto drugo, svaki čovek može da čita, da veruje, da misli
ovako, da misli onako, ali ne mora da oseća, može čak da bude religiozan u
nekom smislu, da ima neki svoj lični kult, znači da dođe u crkvu, da zapali
sveću, da odstoji neko vreme, da da neki prilog ili tako nešto, ali to je njegov
način ispoljavanja te svoje lične religioznosti, koja nije u biti crkvena, nije u
biti Pravoslavna, nije onako kako bi to trebalo da bude. U popodnevnim
satima na dan Vrbice dvorište je bilo puno dece i ljudi, ali kada se održavala
litija u četiri sata, tada već nije bilo gužve, iako je to centralni događaj tog
praznika. Tu je bio mali broj ljudi koji su znali šta i kako bi trebalo. Imamo
relativni porast neke religioznosti, to je neka vrsta običajne religioznosti ili
religioznosti koja je vezana ze neki lični, porodični, ili kakav god kult, za
neku vrstu tradicionalizma, ali to nije onakva vera i onakva ocrkovljenost
kakva bi trebala da bude i kako bi to trebalo da izgleda. Kada ti ljudi dođu u
pravi kontakt sa crkvom, onda oni budu na ispitu, hoće li da prihvate crkvu,
hoće li da postanu Hrišćani onako kako bi to trebalo ili će da ostanu ograđeni
u okviru svoje lične religioznosti. Između ova dva treba tražiti kontekst
pitanja. Tendencija postoji, ali ona je u crkvi, ona nije među građanima.
Čovek kao bogotražitelj, građanin kao bogotražitelj i u onoj meri u kojoj jesu
bogotražitelji, u toj meri kod svakog od njih pojedinačno može ili ne mora
da postoji takva tendencija, jer danas u građanstvu postoji tendencija da gube
veru u sve. Da gube veru u život, da gube veru u svoje bližnje, da gube veru
u sve što su ikad u životu verovali, međutim, isto tako kod određenih ljudi,
postoji i tendencija da unesu u svoj život neku svetinju i da se interesuju, ali
prava tendencija za obnovu crkvenosti jeste u crkvi, nije među građanima.
2. Pošto smatram da je ta tendencija vezana za crkvene krugove, to je
isključivo iskustvo Boga, iskustvo zajednice sa Bogom, iskustvo svetinje i
jedno iskreno svedočenje da čovek bez sile božje u sebi i bez osvećivanja
svoje porodice, svoga doma, svoga vremena, apsolutno nema nikakav
smisao u vremenu i prostoru. To je ono što crkva smatra kao nužno, da mora
da svedoči svima onima sa kojima dolazi u kontakt. A taj kontakt je uvek
neizvestan i veoma je veliko pitanje koliko je ko u mogućnosti da prihvati
takvu ideju, u stanju u kome se trenutno nalazi. Neko će to lakše prihvatiti,
jer je prijemčiv, možda je čistije duše, možda je neki put razmišljao o tim
stvarima. Drugi neko možda isuviše ozlojeđen nekim svojim nedostacima i
nekim svojim neuspesima, će na neki način biti arogantan prema tim
pitanjima. To je uvek jedan neizvesni ishod takve vrste svedočenja. Uzrok
obnove religioznosti mora biti isključivo potreba da se isčisti besmisao iz
života, isključivo potreba da čovek konačno pronađe smisao svog života i da
pronađe rešenje, jer mi možemo da živimo dobro ili loše, ali je problem što
ćemo da umremo. Uvek postoji način da vudemo nezadovoljni, problem je
pronaći sebe. Oni ljudi kod kojih se stvori takva potreba, ti ljudi iskazuju tu
tendenciju i kod tih ljudi otprilike to i biva.
3. Najizraženije je oduvek bilo u tzv. srednjem sloju ljudi, a to je iskustvo crkve
još od prvih vekova. Oni koji su mnogo bogati, oni nemaju ni vremena, ni
načina da razmišljaju o svetinji, najčešće, eventualno razmišljaju njihova
deca ili unuci. To su neke druge generacije bogatih slojeva koje se bave
istraživanjem duha. A oni koji su mnogo siromašni, ni oni nemaju ni
vremena, ni načina, ne zbog toga što su pritisnuti nemaštinom, nego zbog
toga što su pritisnuti svojom neprosvećenošću, jer žive u sredini, okolini,
koja im stalno predstavlja neke nove izazove, koja ih ubeđuje dugo u neke
druge stvari. Najizraženije traganje za smislom se događa kod ljudi koji niti
imaju, niti nemaju, kod ljudi koji stalno moraju da rade da bi mogli da
postignu taj optimalni neki, ali koji imaju ipak dovoljno susreta i sa onim
višim slojem i sa onim nižim slojem i koji su možda upleteni. I taj srednji
sloj je otprilike uvek bio neka vrsta pokretačke snage i društva i uopšte i
crkvenosti i svega toga, jer zna se da su prvi Hrišćani uglavnom bili neki
gradski ljudi, nisu bili ni ljudi sa sela, ni ljudi iz vodećih krugova države.
4. Što se tiče ocrkovljavanja, pravog unošenja Hrista u svoj život, tu ima jedan
broj ljudi koji su oduvek bili takvi i koji su oduvek bili u crkvi,(među
starijima, ne znam da li ih u Nišu ukupno ima pedeset) ali među tima koji su
oduvek bili u crkvi ima i jedan broj ljudi tradicionalista, koji imaju tu jedan
lep običaj, a sa druge strane su naučeni da žive malo drugačijim životom, da
ređe poste, da pretpostave neke druge stvari. Što se tiče mlađe generacije,
ono što je mnogo prisutno, to je istraživanje i čak jedna vrsta možda jedne
naivne sujevernosti, jednog možda istraživanja u okviru tradicionalističkog
nekog odnosa, međutim, kod onih mladih koji ostaju u crkvi i koji pune
crkvu sve više, mnogo je prisutnija ta boja crkvenosti, nego kod starijih i oni
koji zaista među mladima, koji dođu i ostanu u crkvi, zajedno, koji tu
pronađu i svoju porodicu, ili dovedu svoju porodicu, ti ljudi ostaju i ti ljudi
unose Hrista u svoj život na svakom planu. Mladih je uvek više nego starijih,
jer uvek dolaze nove snage. U celom tom obilju mladih koji ispune crkvu
recimo na Veliki Petak, ili na Vrbicu, relativno je mali broj opet onih koji su
tu stvarno došli znajući nešto ili očekujući nešto što je upravo originalno,
Hrišćansko i Pravoslavno, a mnogo je više onih koje tek treba naučiti,
kojima tek treba pokazati, koji tek treba da otkriju to u svom životu.
5. Ukoliko je obična nedelja, van posta, van praznika, može da bude do
stotinak (oko 80).
6. Hrišćani dolaze svake nedelje i svakog praznika, ali su praznici neki put
radni dani kad ljudi ne mogu da dođu na liturgiju, ali dolaze svake nedelje
ubedljivo i o velikim praznicima neizostavno, na liturgiju. Praznicima na
liturgiji ima i mnogo ljudi koji su vernici ali malo ređe, to je za Vaskrs, za
Božić, za Svetu Petku, ali praznicima isto tako ima mnogo ljudi koji
cirkulišu kroz crkvu, dođu van liturgije, prođu, zapale sveću, izađu, obave
svoj neki tako ritual i to je to.
7. Svi iz moje parohije koje poznajem radi toga dolaze, ali u mojoj parohiji ima
mnogo više onih koje ne poznajem, nažalost, zato što još uvek oni ne žive na
crkveni način, čak i kada probate da uspostavite kontakt sa svakim, neko
neće, nekome je to strano. Svako ko dođe u crkvu on dođe tražeći Boga. Da
li zna kako treba da se pomoli, da li zna kad je vreme zajedničke molitve, da
li zna dal treba da se ispovedi i kad treba da se ispovedi to je drugo pitanje,
ali svako ko dođe, on dođe sa tom namerom. Ljudi koje poznajem uglavnom
su tu svake nedelje, a ima i nekih koje malo ređe viđam, ali i oni su sve
češći.
8. Kako ko. Različito su ljudi naučili da poste, različito su tome pridavali
važnost, mnogim sveštenicima je u komunističko vreme bilo važno da ljudi
održe kakav takav odnos prema crkvi, još ko je postio nedelju dana to je bilo
idealno. Obično kod mlađih ljudi koji žele da dublje malo ocrkvene svoj
život, taj post se uvodi. Ima nekih kod kojih to ide malo teže, zato što putuju,
imaju obaveze, nisu tako naučeni,ali uglavnom mlađi ljudi hoće to da unesu.
Oni koji su stariji, oni to malo teže prihvataju, ali ipak gledamo da i tu
postoji neki minimum.
9. Naravno.
10. Praktikuju, međutim ono što je bilo devedesetih godina, to više neće biti
viđeno. Devedesetih godina je to postalo nešto in i onda je svako je se
venčavao u crkvi i nažalost to je bilo jedino što su radili u crkvi, jer da su
češće dolazili, verovatno se ne bi posle toliko razvodili. A sada već nažalost,
vidim da se Nišlije sve ređe venčavaju u crkvi, izgovarajući se nemaštinom,
izgovarajući se nedostatkom novaca. Međutim, interesantno je da za
svakakve druge stvari koje se tiču venčanja ima novaca. Zapravo smatram da
je posledica tog pada broja venčanja, prvo posledica toga što se Nišlije
manje venčavaju nego ranije, manje ljudi se odlučuje za brak, drugo, mnogi
koji se odluče za brak ne dolaze da se venčaju u crkvu zato što ne veruju u
Boga dovoljno i draže im je da naprave venčanje tako neki put kada nema
tolike gužve, kada nema svatova, kada nema obaveza.
11. To da, ali neki novi običaj je nastao da ih krste sa godinu dana. Problem je
što je to vezano za rođendan i onda ako detetu padne rođendan na Veliki
Petak, onda će oni da dođu i da traže krštenje na Veliki Petak i naravno neće
da izbegnu da za rođendan ili za krštenje, da zakolju prase, znači totalno
odsustvo osećaja. Ja razumem neznanje, ali uz neznanje ide snishođenje, ide
smernost, a ne bahatost, a ima ljudi koji stvarno to ne umeju da odmere i
problem je taj što osim krštenja ti ljudi ne dođu u crkvu, oni prvo to dožive
kao servisersku uslugu. Drugo, dožive to kao sad sam ga krstio, on je sad
Hrišćanin i to mu je dovoljno za ceo život. Znači moraš da dovedeš dete da
se pričešćuje, da raste tu. Kako ljudi žive, tako i rade. Na krštenjima učimo
ljude da dovode decu u crkvu, da ih pričešćuju i to je možda način da neko
od njih vidi šta se tu događa nedeljom, oko čega se mi skupljamo, za šta mi
tu živimo.
12. Oni ljudi koji stvarno poštuju svoju slavu, oni dođu u crkvu da to obave, oni
donesu kolač, mnogi od njih ostanu i na liturgiji posle toga, jer šta je to slava
ako nisi otišao u crkvu taj dan? To nema veze s pameću. Neki ljudi po nekoj
svojoj lenjosti ili smatrajući da su zaslužili mnogo bolji tretman od ostalih
jer su stari vernici, naravno njihovi roditelji su bili strai vernici, oni sami po
svom životu vrlo često ne zaslužuju takav epitet, oni možda malo oštrije
zahtevaju da se njima u kući preseče kolač, ali to se rešava, to nije problem.
Ima ljudi koji nikada u crkvu ne bi došli, čak bi i venčanje kod kuće
napravili, to je svojevrstan odnos prema veri koji je njima svojstven. Za
svetog Nikolu najmanje ljudi donose kolač, otprilike 70% donese kolač, 30%
čak ostane kod kuće.
13. U poslednje vreme da, retko koja sahrana da bude bez sveštenika, međutim
sad ima opela, možda se do pre dve – tri godine i nije toliko često viđalo
opelo bez sveštenika, ove godine se nešto češće vidi, valjda je na red došla
generacija kojoj to nije bilo svojstveno i ima danas primera, ali kod mnogih
se pozove sveštenik na opelo, na 40 dana, godinu dana, ali nikakav dalji
kontakt sa crkvom, to se doživi kao neka vrsta običaja, tradicije i toliko.
14. Ljudi koji dođu, prilažu u hramu. Ima ljudi koji hoće da dođu i da daju neki
prilog, ali se to uglavnom svede na to da sveštenik traži za neku konkretnu
stvar koja treba u crkvi da se uradi. Izuzetno retko, ali događa se da se neko
sam seti da da prilog ( u Nišu možda ima deset – petnaest takvih ljudi).
15. Časovi veronauke postoje za decu i uglavnom su posećeni, ali je sa
veronauke stvoren hor i folklor i ta su se deca uglavnom tu i zadržala i sad se
to kroz hor i folklor održava. Za odrasle smo imali predavanja i tu su dolazili
jedni isti ljudi i oni koji su tu od vajkada u crkvi, koje to stvarno interesuje,
koji ne bi propustili pa taman i da znaju nešto ne bi propustili da saznaju još
više. Javna predavanja u sabornoj crkvi ne postoje, veronauka je što se dece
tiče prešla u škole i oni tamo pohađaju veronauku.
16. Kako ko. Kod protestanata je poznavanje Biblije mnogo zastupljenije zato
što Protestanti osim Biblije ništa drugo ne priznaju, ništa drugo nemaju. U
Pravoslavnoj crkvi je Biblija uvek bila jedan od delova svetog predanja,
Biblija je izrasla iz svetog predanja, sveto predanje je dalo dostojanstvo
svetog pisma, dalo joj je tumačenje, načinilo je Bibliju sveto predanje. Kod
nas ljudi koji dolaze na svaku liturgiju i koji se interesuju, oni dobro poznaju
sveto pismo Novog zaveta. Sveto pismo Starog zaveta dosta slabije. Oni koji
se osobito interesuju pročitali su i po nekoliko puta Bibliju, ali sav onaj
veliki narod koji vidite na Vrbicu, na Vaskrs, na Božić itd. poznaje sveto
pismo vrlo slabo, gotovo nikako.
17. Posećujem svoje parohijane dva puta godišnje, što se tiče svećenja vodice,
znači za slavu i za Vaskrs, a neke od njih posećujem i češće ali koliko oni to
žele. Imam obavezu kao sveštenik da ih pozovem da bi osvetio vodicu i da bi
blagoslovio dom, ali to nije prilika najčešće kad mi možemo da sedimo i da
razgovaramo, kad ja mogu nešto da im objasnim ili da ih naučim, ponešto šta
se stigne u tom relativno kratkom vremenu.
18. Onoliko koliko je u meri tih ljudi da mogu da se poprave, toliko se to od
njih traži. Najčešće pokušavam da privolim čoveka da dođe da se pričesti
(npr. nekog od 60 godina makar dva puta u toku godine, iako bi trebalo četiri
puta). Mlađi ne mogu da stignu, mnogo su zauzeti, koriste da idu u selo,
deca tamo uživaju pa idu svakog vikenda u selo. Stariji su iskreniji pa kažu
da ih mrzi, da ne mogu da kažu baš da su kako treba, svako nađe svoje.
19. Ima među vernicima poneko ko još uvek nije pronašao pravi odgovor na
pitanja koja hoće da postavi i taj čovek pokušava da se služi poštapalicama
raznoraznim, ali to je proces. On mora da sazri i to nije nešto što stoji kao
takvo, taj čovek raste vremenom, napreduje, oslobađa se nekih svojih stega,
jer svaka vrsta sujeverja je pokušaj da se nadoknadi nešto što ne uspeva
ovako. Mora da se vidi šta to ne uspeva, ali to nije status quo, to je jedan
proces, nije to samo stvar vernika, to je stvar uopšte ljudskog roda. Oni misle
da je to uključeno u crkvenost i veru i treba vreme da sazru i da otpadnu te
ljuske, da se vidi šta je suština, šta nije, ne može se preko noći naučiti.
Problem je zagađenja vida i sluha, pa ljudi nisu dovoljno obavešteni, to na
neki način usporava taj proces. To je sistemski problem načina na koji čovek
funkcioniše. Mora da promeni sistem da bi bio obavešten, u suprotnom će
svaku informaciju koja mu se sviđa prihvatati, a svaku koja mu se ne sviđa
on će odbacivati. Savetujemo koliko koga stignemo, ali ne može se uvek sve
popraviti.
Sveštenstvo se slaže da postoji tendencija obnove ali ne crkvene već običajne

religioznosti, neke vrste tradicionalizma, koja nije u biti crkvena, nije "ono što bi trebalo
da bude". Kao najvažniji uzrok obnove religioznosti navodi se vraćanje sebe istinskom
životu, uviđanje da u životu van crkve nema smisla živeti, da crkva daje odgovore na
pitanja koja savremeni svet postavlja, jer današnji svet nudi čoveku ugodnost u
materijalnom životu, ali na glavna pitanja ne daje odgovore. Posebno je revitalizacija
religioznosti vezana za tzv. srednji sloj ljudi, a to je iskustvo crkve još od prvih vekova.
U crkvama su više zastupljeni mlađi vernici. Što se njih tiče prisutna je neka vrsta
istraživanja u okviru tradicionalističkog odnosa i jedna vrsta naivne sujevernosti. Kod
njih je prisutnija boja crkvenosti. Post je, takođe, karakterističan za mlade, koji na taj
način žele da dublje ocrkvene svoj život. Što se posećivanja crkve i liturgije tiče,
građani Niša mahom su na liturgijama o velikim praznicima (Božič, Uskrs) i tada ih ima
u velikom broju, a dešava se da se u jednoj crkvi nađe i do stotinak vernika, koji u crkvu
najviše dolaze radi molitve. Venčanja u crkvi su znatno ređa nego devedesetih godina,
što sveštenici objašnjavaju trenutnim trendom tog perioda i, generalno, sve ređim
sklapanjem brakova. Krštenje dece se uglavnom doživljava kao servisna usluga, koja se
vezuje za detetov prvi rođendan i smatra se dovoljnom za ceo život, odnosno kao da je
dovoljno dete samo krstiti, a nije važno dovoditi ga u crkvu. Nišlije većinom nose kolač
da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u njihovom domu, što je
pokazala i analiza upitnika. Što se tiče pozivanja sveštenika radi opela, to zavisi od
ličnog stava, tačnije od načina na koji je određena generacija vaspitavana. Pored vernika
koji redovno ostavljaju priloge, postoje i ktitori koji crkvu pomažu ne samo finansijski,
već i materijalno. Veronauka se danas pohađa u školama, ali i u pojedinim crkvama, gde
postoji veliko interesovanje, čak i od strane starijih. Međutim, poznavanje Biblije je,
sem kod vernika koji redovno posećuju crkvu, vrlo slabo i uglavnom su Nišlije više
upoznate sa sadržinom Novog zaveta.
Što se tiče ponašanja sveštenika prema vernicima, sveštenici pozivaju ljude da
posećuju crkvu, jer se u njoj osvećuju i na taj način uzimaju učešće u zajedništvu i
podstiču sebe na jedan drugačiji, bolji život, nego što ga obično vode. Onim vernicima
koji su sujeverni ili veruju u magiju, razna vračanja, savetuju da takve stvari izbace iz
svog života i okrenu se crkvi, Bogu. Nije im zabranjeno da dolaze u crkvu, ali u nekim
crkvama postoje epitemi za takve ljude, npr. nije im dozvoljen pričest, koji predstavlja
suštinu i cilj našeg života, da se sjedinimo sa Bogom.
ZAKLJUČAK
Prva hipoteza našeg istraživačkog rada glasi: Među građanima Niša je odmakao
proces desekularizacije. Rezultati koji idu u korist potvrde ove hipoteze su nastali
ukrštanjem lične religijske identifikacije sa tvrdim pokazateljima religioznosti:
verovanje u postojanje Boga (od ukupnog broja ispitanika koji su izjavili da su vernici,
više od polovine veruje u Božju egzistenciju (76,1%)), obavljanje molitve (većina
vernika se moli, 25,4% to čini redovno, a 65,7% povremeno), posećivanje crkve (3,8%
vernika crkvu posećuje više puta u toku nedelje, 9,9% jednom nedeljno, 29,1% jednom
ili dva puta mesečno, a 52,1% vernika posećuje crkvu nekoliko puta godišnje),
posećivanje nedeljne liturgije (veći je broj vernika koji posećuje nedeljnu liturgiju, 5,6%
to čini redovno, a 51,2% povremeno) i post (od ukupnog broja vernika 12,7% redovno
posti, 69% povremeno).
Osim tvrdih, postoje i meki pokazetelji religioznosti. Ličnu religijsku
identifikaciju smo ukrštale i sa pojedinima od njih: pohađanje veronauke (85,4%
vernika smatra da je veronauka potrebna u školama), krštenje (93,4% vernika je kršteno,
a čak 97,7% je ili bi krstilo svoju decu u crkvi), slavljenje verskih praznika (97,7%
vernika slavi Božić i Uskrs, a 96,7% praznuje porodičnog svetitelja), sečenje kolača
(72,3% od ukupnog broja vernika nosi kolač da se preseče u crkvi ili poziva sveštenika
da to učini u njihovom domu), pozivanje sveštenika radi opela (96,2% vernika poziva
sveštenika prilikom pogreba najmilijih) i davanje priloga crkvi (od ukupnog broja
ispitanika 85,2% su vernici, a od toga 71,6% daje priloge crkvi).
Da je među građanima Niša odmakao proces desekularizacije takođe su potvrdili
i rezultati sledećih ukrštanja: verovanje u postojanje Boga smo ukrstile sa veronaukom
(86,6% onih koji veruju u Boga smatraju da je veronauka potrebna u školama), sa
molitvom (32% ispitanika koji veruje u Boga se mole redovno), sa posećivanjem crkve
(od ukupnog broja ispitanika koji veruju u Boga 4,7% posećuje crkvu više puta u toku
nedelje, 10,5% jednom nedeljno, 33,1% jednom ili dva puta mesečno, 47,1% nekoliko
puta godišnje), sa posećivanjem nedeljne liturgije (7% ispitanika koji veruje u Boga
redovno posećuje nedeljnu liturgiju, a 57% to čini povremeno), sa upražnjavanjem posta
(15,1% ispitanika koji veruju u Boga posti redovno, a 69,8% povremeno), sa krštenjem
dece u crkvi (97,1% ispitanika koji veruju u Boga su ili bi krstili svoju decu u crkvi), sa
praznovanjem porodičnog svetitelja (97,7% ispitanika koji veruju u Boga slave
porodičnu krsnu slavu).
Pohađanje veronauke smo ukrstile sa: religijom kao preduslovom moralnosti (od
ukupnog broja ispitanika koji smatraju da su verni ljudi boji od onih koji to nisu 91,6%
smatra i da je veronauka potrebna u školama), sa krštenjem dece u crkvi (96,5%
ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u školama su ili bi krstili decu u
crkvi), sa sečenjem kolača (69,8% ispitanika koji smatraju da je veronauka potrebna u
školama nose kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini u njihovom
domu), sa obavljanjem molitve (90,9% ispitanika koji se redovno mole smatraju da je
veronauka potrebna u školama), sa posećivanjem crkve (od ukupnog broja ispitanika
koji smatraju da je veronauka potrebna u školama 2,8% crkvu posećuje više puta u toku
nedelje, 8,4% jednom nedeljno, 24,8% jednom ili dva puta mesečno, 40,4% nekoliko
puta godišnje), sa posećivanjem nedeljne liturgije (5,4% ispitanika koji smatraju da je
veronauka potrebna u školama nedeljnu liturgiju posećuje redovno, a 50% povremeno),
sa upražnjavanjem posta (13,4% od ukupnog broja ispitanika koji smatraju da je
veronauka potrebna u školama redovno posti, a 69,3% povremeno), sa krštenjem (od
ukupnog broja ispitanika koji su kršteni (90%), 74,8% smatra da je veronauka potrebna
u školama), sa praznovanjem porodičnog svetitelja (95,5% ispitanika koji smatraju da je
veronauka potrebna u školama slavi porodičnu krsnu slavu).
Posećivanje nedeljne liturgije smo ukrstile sa: religijom kao preduslovom
moralnosti (7,5% ispitanika koji smatraju da su verni ljudi bolji od onih koji to nisu
redovno posećuje liturgiju, a 56,1% povremeno) i sa krštenjem dece u crkvi (5,1%
ispitanika koji su ili bi krstili decu u crkvi redovno posećuje liturgiju, a 47,2%
povremeno).
Krštenje smo ukrstile sa krštenjem dece (od ukupnog broja ispitanika koji su
kršteni (90%), 86,8% su ili bi krstili svoju decu u crkvi).
Kao što se može videti, kako ukrštanja sa tvrdim, tako i ukrštanja sa mekim
pkazateljima religioznosti pokazuju da je među građanima Niša zaista odmakao proces
desekularizacije. Sveštenstvo se takođe slaže da postoji tendncija obnove religioznosti,
jer je sve više vernika u crkvama i to pre svega mladih. Najvažniji uzrok revitalizacije
religioznosti je vraćanje sebe istinskom životu i pronalaženje smisla svog života,
uviđanje da u životu van crkve nema smisla živeti. Najizraženije traganje za smislom se
događa kod ljudi koji niti imaju, niti nemaju, kod ljudi koji stalno moraju da rade da bi
mogli da postignu optimalni nivo, ali koji imaju ipak dovoljno susreta i sa onim višim
slojem i sa onim nižim slojem. Srednji sloj je otprilike uvek bio neka vrsta pokretačke
snage i društva i crkvenosti, jer zna se da su i prvi Hrišćani uglavnom bili neki gradski
ljudi, nisu bili ni ljudi sa sela, ni ljudi iz vodećih krugova države. U crkvama ima
vernika, bude ih i do stotinak na jednoj liturgiji i oni najčešće u crkvu dolaze radi
molitve. Takođe postoji tendencija da se sve više ljudi odlučuje da posti i to pre svega
mladi ljudi. Što se tiče veronauke, najčešće se nastava organizuje u školama. Vrlo retko
se dešava da postoji nastava i u pojedinim crkvama i za nju su zainteresovani i stariji
vernici.
Hipoteza broj dva se odnosila na to da su građani Niša mahom tradicionalni, a ne
ucrkovljeni vernici. Rezultati našeg istraživanja su potvrdili ovu hipotezu, a pre svega
rezultati ukrštanja lične religijske identifikacije sa pojedinim oblicima religiozne prakse
(među kojima su jedni tvrdi, a drugi pak meki pokazatelji). Naime, ovu hipotezu
potvrđuju pre svega rezultati ukrštanja lične religijske identifikacije sa obavljanjem
molitve (samo 25,4% od ukupnog broja vernika obavlja molitvu redovno), sa
posećivanjem crkve (3,8% od ukupnog broja vernika posećuje crkvu više puta u toku
nedelje) sa posećivanjem nedeljne liturgije (od ukupnog broja vernika samo 5,6%
liturgiju posećuje redovno) i sa upražnjavanjem posta (12,7% od ukupnog broja vernika
redovno posti), što je i više nego dovoljno, jer o pravoj (crkvenoj) religioznosti se ne
može ni govoriti bez zajedničkog prisustva religiozne prakse i religiozne svesti. Prosto
se za osobu ne može reći da je pravi (crkveni) vernik ukoliko redovno ne posećuje
crkvu i nedeljnu liturgiju, bez obzira na to što se deklariše kao vernik.
Osim što smo potvrdile hipotezu o desekularizaciji, ukrštanjem verovanja u
postojanje Boga sa tvrdim pokazateljima kao što su molitva, post, posećivanje crkve i
posećivanje nedeljne liturgije (rezultate ovih ukrštanja smo navele u zaključku za
hipotezu o desekularizaciji), potvrđeno je i da su građani Niša mahom tradicionalni
vernici. Ovakav zaključak, nametnuli su nam i rezultati sledećih ukrštanja: posećivanje
nedeljne liturgije sa praznovanjem porodičnog svetitelja (5,2% ispitanika koji slave
porodičnu krsnu slavu, posećuje crkvu više puta u toku nedelje) i sa sečenjem kolača
(7,3% ispitanika koji nose kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da to učini
u njihovom domu, posećuje crkvu više puta u toku nedelje).
Činjenica je da su u Pravoslavno homogenom Nišu određeni oblici religiozne
prakse zastupljeniji (kao što su: krštenje, krštenje dece u crkvi, slavljenje verskih
praznika, sečenje kolača u crkvi ili pozivanje sveštenika u domove, pozivanje
sveštenika radi opela i davanje priloga crkvi), ali oni nisu tvrdi, već meki pokazatelji
religioznosti.
Sveštenstvo se slaže da je u Nišu proces desekularizacije uzeo maha, ali ne radi
se o obnovi prave (crkvene) religioznosti. Naime, tačno je da u crkvama ima vernika, ali
su oni mahom tradicionalni. Dolaze da zapale sveću, da obave neki svoj ritual, ali na
liturgijama ih nema, ili ih pak ima u malom broju. Crkvu redovno posećuju i redovno
odlaze na liturgije samo crkveni vernici, a takvih u Nišu ima malo. Upravo zato i
iskustvo sveštenstva ide u prilog tvrdnji da su građani Niša mahom tradicionalni vernici.
Postoji tendencija da se sve više ljudi odlučuje da posti, ali to su uglavnom mladi ljudi
koji još uvek istražuju i koje tek treba naučiti. Ljudi u crkvu najčešće dolaze radi
molitve i ispovesti. Čak je sve manje venčavanja u crkvi u odnosu na neke ranije
periode, a obred krštenja se svodi na servisnu uslugu, koja se najčešće vezuje za detetov
rođendan. Kao što je i analiza upitnika pokazala, sečenje kolača u crkvi ili pozivanje
sveštenika da to učini u domu vernika je rasprostranjen oblik religiozne prakse, kao i
pozivanje sveštenika radi opela i davanje priloga crkvi, ali ovi oblici religiozne prakse
nisu tvrdi pokazatelji religioznosti. Kao što je već rečeno, da bi se neko mogao smatrati
pravim vernikom, mora da upražnjava osnovne oblike religiozne prakse, koji zajedno sa
elementima religiozne svesti čine suštinu crkvene religioznosti.
Treća hipoteza se odnosi na sveštenstvo i glasi: Sveštenstvo se tolerantno odnosi
prema tradicionalnoj religioznosti pastve. Moglo bi se reći da je i ova hipoteza
potvrđena, jer iz razgovora sa sveštenicima smo saznale da sveštenici zapravo upućuju
vernike na određeno ponašanje i savetuju ih da što više dolaze u crkvu i na taj način se
osvećuju u zajednici, sabornosti (što čini i osnovni smisao života u crkvi) i da posećuju
nedeljnu liturgiju. Ne sankcionišu one koji se okreću raznim vradžbinama, magiji itd. tj.
ne zabranjuju im pristup crkvi, već ih upućuju na okretanje Bogu, crkvi, religiji u bilo
kom momentu u životu. Jedino u nekim crkvama postoje epitemi kao što je
nemogućnost pričešćivanja za takve ljude (što je osnovni smisao našeg života,
sjedinjavanje sa Bogom), koji bi trebalo da pomognu da se ti ljudi sve više okreću crkvi
i Bogu. Da se sveštenici tolerantno odnose prema tradicionalnoj religioznosti pastve
može se zaključiti i na osnovu odgovora ispitanika, jer je 82,4% zadovoljno ponašanjem
sveštenika u svojoj parohiji. Među ispitanicima koji su se deklarisali kao vernici, 85,9%
je zadovoljno ponašanjem sveštenika u parohiji. Potvrdu ove hipoteze su dali i rezultati
ukrštanja ponašanja sveštenika sa porodičnom krsnom slavom (od ukupnog broja
ispitanika koji slave slavu (93,2%), 78,8% su zadovoljni ponašanjem sveštenika u
svojoj parohiji), sa sečenjem kolača u crkvi ili pozivanjem sveštenika u domove (od
ukupnog broja ispitanika koji nose kolač da se preseče u crkvi ili pozivaju sveštenika da
to učini u njihovom domu (65,2%), čak 57,6% je zadovoljno ponašanjem sveštenika u
svojoj parohiji) i sa pozivanjem sveštenika radi opela (od ukupnog broja ispitanika koji
pozivaju sveštenika radi opela (94%), 79,2% je zadovoljno ponašanjem sveštenika u
svojoj parohiji). Čak i zamerke upućene sveštenicima od strane malog broja ispitanika,
se tiču zapravo njihovih ličnih osobina, a ne načina na koji se odnose prema
religioznosti ispitanika (uglavnom im se zamera pohlepa i materijalizam (6%) i
postojanje cenovnika (4%)).

Religioznost

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Religioznost

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Univerzitet u Nišu

Tema: Revitalizacija religioznosti u Nišu – da ili ne?

Racionalnost je osnovna karakteristika ljudskog roda, ali nikako ne može biti

Religija je značajan akter na društvenoj sceni, a moderno društvo pospešuje

Stav prema čovekovoj potrebi za religijom može se shvatiti kao polazni,

Istraživanjem religije u jednom društvu, istražuje se samo društvo. Promene u

Predmet istraživanja je ispitivanje religioznosti građana Niša.

1. Među građanima Niša odmakao je proces desekularizacije. (Pitanja iz

2. Građani Niša su mahom tradicionalni, a ne ucrkovljeni vernici. (Pitanja iz

3. Sveštenstvo se tolerantno odnosi prema tradicionalnoj religioznosti pastve.

U radu ćemo koristiti sledeće metode i tehnike naučno-istraživačkog rada: intervju

1. Postoji li tendencija obnove religioznosti među građanima Niša?

5. Koje ste vere?

10. Koliko često posećujete crkvu?

20. Slavite li neke druge verske praznike (Božić, Uskrs…)?

Davne 1984. Dr Dragoljub B. Đorđević se bavio sociološkim istraživanjem

RELIGIOZNA SVEST I NJENA KONZISTENTNOST

Napomena: 1. pravoslavna vera, 99. nešto drugo

A.Uticaj ličnih i socijalnih obeležja ispitanika na konfesionalnu identifikaciju nećemo

B.Posmatraćemo odnos konfesionalne identifikacije i drugih elemenata religiozne

Religioznost * Konfesionalna_identifikacija Crosstabulation

Napomena: Religioznost: 1.vernik, 2.neopredeljen, 3.nije vernik, 4.ateista

Napomena: Krštenje dece u crkvi: 1.da, 2.ne

Napomena: Slavljenje Božića i Uskrsa: 1.da, 2.ne

Religioznost (lična religijska identifikacija)

Napomena: 1.vernik, 2.neopredeljen, 3.nije vernik, 4.ateista

A.Uticaj ličnih i socijalnih karakteristika ispitanika na religioznost nismo ispitivale, zato

B. Ispitivale smo odnos religioznosti sa ostalim elementima religiozne svesti.

Napomena: verovanje u postojanje Boga: 1.da, 2.možda, 3.ne

Napomena: Religija kao preduslov moralnosti: 1.da, 2.ne

3. Religioznost je ukrštena i sa pohađanjem veronauke. Među vernicima je 85,4%

Religioznost * Pohadjanje_veronauke Crosstabulation

Napomena: Pohađanje veronauke: 1.da, 2.ne

1. Ispitivanjem odnosa između religioznosti i obavljanja molitve, dobijeni su sledeći

Napomena: Molitva: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

2.Kada je u pitanju odnos između religioznosti i posećivanja crkve, rezultati su

3.Rezultati nisu ohrabrujući ni kada je u pitanju odnos između religioznosti i

Napomena: Posećivanje nedeljne liturgije: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

4.Rezultati za odnos između religioznosti i posta su sledeći: samo 12,7% od ukupnog

Napomena: Post: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

Napomena: Krštenje: 1.da, 2.ne

Napomena: Krštenje dece u crkvi: 1.da, 2.ne

Napomena: Pozivanje sveštenika radi opela: 1.da, 2.ne

Napomena: Slavljenje Božića i Uskrsa: 1.da, 2.ne

Napomena: Porodična krsna slava: 1.da, 2.ne

8. Ukrštanjem religioznosti sa davnjem priloga crkvi dobili smo sledeće rezultate: Od

Napomena: 1.Davanje priloga crkvi: 1.da, 2.ne

Napomena: Ponašanje sveštenika u parohiji: 1.da, 2.ne

Rezultati našeg istraživanja pokazuju da većina Nišlija veruje u Boga. Naime,

Napomena: 1.da, 2.možda postoji, 3.ne

A.Kao i u prethodnim slučajevima, uticaj ličnih i socijalnih obeležja ispitanika na

B.Ispitivale smo odnos između verovanja u postojanje Boga i pojedinih elemenata

Verovanje_u_zivot_posle_smrti * Verovanje_u_postojanje_Boga Crosstabulation

Napomena: Verovanje u život posle smrti: 1.da, 2.ne znam, 3.ne

2. Što se pohađanja veronauke tiče, rezultati pokazuju da je za Nišlije veoma važno

Napomena: Pohađanje veronauke: 1.da, 2.ne

C. Ispitivan je i odnos između verovanja u postojanje Boga i određenih oblika religiozne

Napomena: Molitva: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

Verovanje_u_postojanje_Boga * Posecivanje_crkve Crosstabulation

Verovanje_u_postojanje_Boga * Posecivanje_nedeljne_liturgije Crosstabulation

Napomena: Posećivanje nedeljne liturgije: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

Napomena: Post: 1.redovno, 2.povremeno, 3.nikad

6. Podaci dobijeni ukrštanjem verovanja u postojanje Boga i slavljenja porodične krsne