[gpåßc\$mB©S> npãcHo$eZ

Mmcy KSm_moS r Sm`ar

YEAR BOOK 2020
àH$meH$
[gpåßc\$mB©S> npãcHo$eZ
_mTm>, Vm. _mTm>,
[O. gmocmnya
_mJ©Xe©H$
Sm>°. A[OV àH$me Wmoa~moco

y
(Cn[Oëhm[YH$mar)

op
coIH$
~mcmOr AmZ§Xamd gwaUo C
[Xì`m [Xcrnamd _hmco
_wIn¥ð d A§VJ©V gOmdQ>
e

~mcmOr gwaUo
pl

(7387789138)
am

Contact :-
9423333181/8788639688
sbalaji.2503@gmail.com
S

@MpscMantra @MpscSimplified
@MpscMantra @MpscSimplified
www.mpscmantra.com
www.mpscsimplified.com [dVaUmgmRr g§nH©$
A[^[OV Wmoa~moco
9423333181
qH$_V : 290/- 8788639688

`m nwñVH$mVrc gd© ^mJ AMyH$ XoÊ`mMr H$miOr KoÊ`mV Amcr Amho. Var AZmdYmZmZo H$mhr CUrdm am[hë`m Agë`mg [dÚmÏ`mªZr Ë`m~m~V
nS>VmiUr H$ê$Z ¿`mdr. Ë`m_wio hmoUmè`m ZwH$gmZr~m~V coIH$ dm àH$meH$ O~m~Xma amhUma ZmhrV.
 `m nwñVH$mMo gd© h¸$ coIH$mYrZ AmhoV. `m nwñVH$mMo qH$dm Ë`mVrc H$moUË`mhr ^mJmMo H$moUË`mhr _mÜ`_mÛmao nwZ_w©ÐU Ho$ë`mg g§~§[YVmda
H$m`Xoera H$madmB© H$aÊ`mV `oB©c.
 Available from
5th January 2020

Also availabale on
www.simplifiedpublication.com

Contact
9423333181
8788639688
 AZwH«$_[UH$m

1) राजकीय घडामोडी 1-33

 महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक 2019 
 महाराष्ट्रात राष्ट्रपती राजवट 
 भगत सिंह कोश्यारी नवे राज्यपाल 
 कलम 370 आणि जम्मू-काश्मीरची पुनर्र चना 
 जम्मू-काश्मीरची विधानपरिषद बरखास्त 
 लोकसभा निवडणूक 2019 
हैद्राबाद-कर्नाटक क्षेत्राच्या नावात बदल
न्या. नं द्राजोग मुं बई उच्च न्यायालयाचे मुख्यन्यायाधीश
आं ध्र प्रदे शसाठी 25 वे उच्च न्यायालय
सुधीर भार्गव : नववे मुख्य माहिती आयुक्त
आर्थिक मागास वर्गाला 10% आरक्षण
103 वी घटनादुरुस्ती कायदा
70 वा प्रजासत्ताक दिन
बोल्सोनारो 2020 च्या प्रजासत्ताक दिनाचे प्रमुख पाहुणे

y
 

 हाऊडी मोदी कार्यक्रम  ए.वेब या सं स्थेचे अधिवेशन

op
 राष्ट्रकुल सं सदीय परिषद  सतीश गवई : MPSC चे नवे अध्यक्ष
 नागरिकत्व नोंदणी रजिस्टर (NRC)  अपं ग व अतिज्येष्ठ मतदारां साठी पोस्टल मतपत्रिका
 UPS मदान सहावे राज्य निवडणूक आयुक्त  विविध राज्यां च्या विधानसभा निवडणुका
C
 शरद बोबडे 47 वे सरन्यायाधीश  सरन्यायाधीश माहिती कक्षेत
 अजित दोवाल यां ची पुनर्नेमणूक  सरपं चां च्या मानधनात वाढ
 NPP आठवा राष्ट्रीय पक्ष  राज्यात 260 राजकीय पक्ष
e
 पिनाकी चं द्र घोष पहिले लोकपाल  पश्चिम विभागीय परिषदे ची बैठक
125 वे घटनादुरुस्ती विधेयक अमृत सं स्थेची स्थापना
pl

 

 126 वे घटनादुरुस्ती विधेयक  राज्यसभेत कामकाजाचा विक्रम

 भगवानलाल सहानी मागासवर्ग आयोगाचे अध्यक्ष  राज्याचे मुख्यमं त्री व राज्यपाल
am

2) महत्त्वाची विधेयके 34-40

 नागरिकत्व सुधारणा विधेयक  मानवी हक्क सं रक्षण (सुधारणा) विधेयक
 मुस्लीम महिला (विवाहावरील हक्कां चे सं रक्षण)  सर्वोच्च न्यायालय (न्यायाधीशां ची सं ख्या) सुधारणा विधेयक
S

विधेयक  सरोगसी (नियमन) विधेयक

 राष्ट्रीय वैद्यकीय आयोग विधेयक 
 बेकायदा कारवाई (प्रतिबं ध) दुरुस्ती विधेयक 
 माहितीचा अधिकार (सुधारणा) विधेयक 
 लैं गिक अत्याचारापासून मुलां चे सं रक्षण (सुधारणा) 
विधेयक
शिक्षणाचा हक्क सुधारणा कायदा
वैयक्तिक कायदा (दुरुस्ती) विधेयक
राष्ट्रीय शिक्षक शिक्षण परिषद (दुरुस्ती) विधेयक
नवी दिल्ली आं तरराष्ट्रीय लवाद केंद्र विधेयक

3) आर्थिक घडामोडी 41-59

 HPCL आणि PGCL ला महारात्न दर्जा  भारत आर्थिक परिषद
 पहिल्या कंपनी रोखे ETF ला मं जुरी  चौथा द्विमासिक पतधोरण आढावा
 15 व्या वित्त आयोगाच्या मुदतीमध्ये वाढ  जागतिक आर्थिक दृष्टीकोन अहवाल
 10 बँ कां चे विलीनीकरण  इराक भारताचा सर्वांत मोठा कच्चे तेल पुरवठा करणारा दे श
 महामं डळ करामध्ये कपात  मसाला कर्जरोखे
 2021 ची जनगणना  भारताची अर्थव्यवस्था सातव्या स्थानी
 क्रिस्टलीना जॉर्जीवा IMF च्या प्रमुख  ONGC सर्वाधिक नफा कमाविणारा उपक्रम
  अमेरिकेने भारताचा GPS दर्जा काढला  WEF ची वार्षिक बैठक
 नाबार्ड आणि एनएचबी मधील सं पूर्ण हिस्सा विक्री  भारत दुसरा सर्वांत मोठा पोलाद उत्पादक
 राष्ट्रीय सां ख्यिकी कार्यालयाची स्थापना  FDI मध्ये 18 टक्के वाढ
 महाराष्ट्राचे नवीन औद्योगिक धोरण  DIPP च्या नावात बदल
 रेल्वेचा 18 वा विभाग  मुं बई : चौथ्या औद्योगिक क्रां तीचे केंद्र
 चेन्नई सेन्ट्रल स्थानकाच्या नावात बदल  सर्वाधिक सोन्याचा साठा असणारे दे श
 2030 मध्ये भारत तिसरी सर्वांत मोठी ग्राहक बाजारपेठ  महाराष्ट्राचा पाचवा वित्त आयोग
 GST सं चालक परिषदे त महत्त्वाचे निर्णय  एक राष्ट्र एक रेशनकार्ड
 सक्षम 2019  2019 मध्ये देण्यात आले ले GI Tag
 समृद्धी महामार्गाला बाळासाहेब ठाकरे यां चे नाव  भारत आं तरराष्ट्रीय सहकारी व्यापार मेळा
 स्टार्टअपच्या व्याख्येत बदल  नीती आयोगाची पुनर्र चना
 इं डिया स्टील अहवाल 2019  बिमल जालान समितीचा अहवाल
 GDP मध्ये बिहार पहिल्या स्थानी  भारताची सातवी आर्थिक गणना
 जगातील 30 कंटे नर पोर्टमध्ये JNPT  बक्षी समितीचा अहवाल

y
4) महत्त्वाचे अहवाल व निर्दे शां क 60-80

op
 मानव विकास अहवाल (HDI)  राष्ट्रीय सं स्थात्मक क्रमवारी आराखडा (NIRF)
 हवामान बदल कामगिरी निर्देशां क  जागतिक लोकसं ख्या स्थिती अहवाल
लाचखोरी जोखीम निर्देशां क स्वच्छ सर्वेक्षण पुरस्कार


 भारतातील रस्ते अपघात




C
कॉस्ट ऑफ लिविंग सर्व्हे
 जागतिक स्पर्धात्मकता निर्देशां क  जागतिक आनं दी अहवाल
e
 मुलां विरोधातील गुन्हेगारी  जागतिक उर्जा सं क्रमण निर्देशां क
pl

 ग्लोबल डिप्लोमसी इं डेक्स  क्वालिटी ऑफ लिविंग सर्व्हे

 जागतिक स्थलां तर अहवाल  लोकशाही निर्देशां क
IMD जागतिक स्पर्धात्मकता क्रमवारी भ्रष्टाचार आकलन निर्देशां क
am

 

 जागतिक उपासमार निर्देशां क  भारतीय इज ऑफ डू इंग

 भारत नाविन्यता निर्देशां क  बौद्धिक सं पदा निर्देशां क
 जागतिक नाविन्यता निर्देशां क  जगातील गतिशील शहरे
S

 व्यवसाय सुलभता अहवाल  विद्यापीठ क्रमवारी

 बालहक्क निर्देशां क  जागतिक जोखीम अहवाल
 SDG लिंग निर्देशां क  जागतिक प्रतिभा स्पर्धात्मकता निर्देशां क
 QS जागतिक विद्यापीठ क्रमवारी  जागतिक विश्वासाहर्ता निर्देशां क
 QS जागतिक विद्यापीठ क्रमवारी-आशिया  वार्षिक सं पत्ती तपासणी अहवाल
 नीती आयोगाचा आरोग्य निर्देशां क  ब्लूमबर्ग इनोवेशन इं डेक्स
 जागतिक शां तता निर्देशां क  भारत चौथा सर्वांत आकर्षक गुं तवणूक बाजार
 जागतिक लोकसं ख्या सं भावना अहवाल  2060 मध्ये दे शात सर्वाधिक मुस्लीम लोकसं ख्या
 जागतिक गुं तवणूक अहवाल  भारत बाल कल्याण निर्देशां क
 जागतिक वृत्तपत्र स्वातं त्र्य निर्देशां क  भारत भ्रष्टाचार सर्वेक्षण
 जागतिक स्टार्टअप इकोसिस्टीम  व्यवसाय ते ग्राहक निदे शां क
 हेन्ले पासपोर्ट निर्देशां क  हवामान जोखीम निर्देशां क
 फॉर्च्युन ग्लोबल 500  पहिली दहा पोलीस स्थानके
5) कृषी व पर्यावरण घडामोडी 81-99
 राष्ट्रीय पशुरोग नियं त्रण कार्यक्रम  महाशीर मासा
 20 वी पशु गणना  गुरुग्राम : जगातील सर्वांत प्रदूषित शहर
 मासेमारी सां ख्यिकी  भारतातील नवीन वर्ष
 हवामान कृती शिखर परिषद  हवामान धोरणातील सर्वांत प्रभावशाली व्यक्ती
 रेड प्लस हिमालय प्रकल्प  जागतिक उर्जा आणि कार्बनडाय ऑक्साइड स्थिती अहवाल
 दे शातील पहिला कचरा कॅफे  मं डल धरण प्रकल्प
 UNCCD COP-14  भारतीय वनसेवचे ्या नावात बदल
 स्वच्छ महोत्सव  राष्ट्रीय स्वच्छ हवा कार्यक्रम
 पावसाचा विक्रम  रेणक ु ाजी धरण प्रकल्प
 पर्यटन पर्व  भारतीय महिला सेंद्रिय महोत्सव
 युनेस्को सां स्कृतिक वारसा सं वर्धन पुरस्कार  तृष्णा वायू प्रकल्प
 आं तरराष्ट्रीय पक्षी सर्वेक्षण  CMS ची 13 वी बैठक
 कोलोंबो घोषणापत्र  अॅ क्वा मेगा फूड पार्क

y
 तमिळ येओमेन : तामिळनाडू चे राज्य फुलपाखरू  2023 : आं तरराष्ट्रीय भरडधान्य वर्ष
व्याघ्र गणना WATEC conference 2019

op
 

 जयपूर जागतिक वारसा स्थळ  जागतिक घुबड परिषद

 पश्मीना टे स्टिंग सेंटर  माशां च्या पाच नव्या जातींचा शोध
 सुं दरबन : आं तरराष्ट्रीय पाणथळ प्रदे श  अमेझॉनच्या जं गलाला वनवा
C
 वसुं धरा तास 2019  ऑपरेशन क्लीन आर्ट
 जागतिक हवामान स्थिती अहवाल  इतर महत्त्वाच्या घडामोडी
e
6) आरोग्य विषयक घडामोडी 100-109
pl

 आयुर्मान अहवाल  राष्ट्रीय आरोग्य प्रोफाइल (National Health Profile)

 ई-सिगारेटवर बं दी  ट्रान्स फॅटच्या उच्चाटनासाठी WHO व IFBAची भागीदारी
am

 शारीरिक क्रियाकलाप अभ्यास  अल्जेरिया आणि अर्जेटिना हे दे श मले रिया-मुक्त घोषित

 3-एस कार्यक्रम  मले रिया निर्मुलनासाठी ‘मेरा इं डिया’
 तीव्र श्वसन सं सर्गामध्ये बिहार पहिल्या स्थानी  WHO च्या ICD सूचीमध्ये बर्न आउटचा समावेश
 नागरी नोंदणी यं त्रणेची (CRS) आकडेवारी  जागतिक अपं गत्व शिखर परिषद
S

 टीबी हरेगा दे श जितेगा अभियान  अं धत्व प्रतिबं ध आठवडा

 WHO प्रादे शिक समितीची बैठक  भारतात डॉक्टरां ची कमतरता
 राष्ट्रीय पोषण सर्वेक्षण  ग्रीसमध्ये तीन व्यक्तीचे बाळ जन्माला
 राष्ट्रीय मधुमहे आणि मधुमहे रेटिनोपॅ थी सर्वेक्षण, 2019  राष्ट्रीय मानसिक आरोग्य पुनर्वसन सं स्था
 राष्ट्रीय अं धत्व आणि दृ ष्टिदोष सर्वेक्षण 2019  जागतिक इन्फ्लुएं झा धोरण
 जगातील बालकां ची स्थिती अहवाल 2019  तीन नवीन एम्सच्या स्थापनेला कॅबिनेटची मं जुरी
 राष्ट्रीय पोषण सं स्थेवर टपाल तिकीट जारी  10 जागतिक आरोग्य धोक्याची यादी
 आशिया आरोग्य परिषद  राष्ट्रीय कॅन्सर सं स्था
7) सं रक्षण घडामोडी

 अग्नी 3 क्षेपणास्त्राची चाचणी  आकाश-1एस क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी

 पृथ्वी 2 ची यशस्वी चाचणी  नाग क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी
 स्पाईक LR क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी  ब्रम्होस क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी
 अस्त्र क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी  हेलिनाची यशस्वी चाचणी
 निर्भय क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी  आयएनएस खां दे री नौदलात दाखल
  आयएनएस निलगिरी युद्धनौकेचे जलावतरण  स्पाइस बॉम्बसाठी भारताचा करार
 ICGS वराह  ऑपरेशन बं दर
 आयएनएस रणजीत सेवानिवृत्त  ऑपरेशन सं कल्प
 ICGS विग्रह सेवानिवृत्त  भारताचा अं तराळात युद्धाभ्यास
 INS वेलाचे जलावतरण  ऑपरेशन सनराइज 2
 आयएनएस इं फाळचे जलावतरण  मसूद अझहर जागतिक दहशतवादी घोषित
 सब ले फ्टनं ट शिवां गी  धनुष तोफां ची पहिली तुकडी लष्करात दाखल
 सुरक्षेचा 'नारिंगी' बावटा  NBCTF अभेद्य
 सेऊल सं रक्षण सं वाद  चक्र-3 साठी भारताचा रशिया बरोबर करार
 राजनाथ सिंह तेजसमधून भरारी घेणारे पहिले सं रक्षणमं त्री  सौदी अरेबिया : सर्वाधिक शस्त्रास्त्र आयात करणारा दे श
 भदोरिया नवे हवाई दल प्रमुख  केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दल
 11 वा डिफेन्स एक्स्पो  एमएच -60 रोमियो सीहॉक हेलीकॉप्टर
 अभिनं दन वर्तमान यां चा सन्मान  सर्वात लां ब टां गता (suspension) पूल
 लष्करी हवाई दलास स्वतं त्र ध्वज  ज्योती बहिणी पथक
आयसीसचा म्होरक्या बगदादी ठार आयएनएस कोहास

y
 

 भावना कां त : पहिल्या महिला लढाऊ वैमानिक  राष्ट्रीय युद्ध स्मारक

op
 डीआरडीओने केली ‘अभ्यास’ची यशस्वी चाचणी  अमेरिकेचे ‘चिनूक’ भारतीय वायुसन े चे ्या ताफ्यात
 रशियाकडू न कामोव्ह-31 हेलिकॉप्टर खरेदीस मं जुरी  चीफ ऑफ डिफेन्स स्टाफ
 अपाचे गार्डियन हेलिकॉप्टर 
C 2019 मध्ये पार पडले ले लष्कर सराव
 सिप्रीचा लष्करावरील खर्चाबाबत अहवाल

8) अं तरीक्ष घडामोडी 128-136

e
 RISAT-2BR1 चे यशस्वी प्रक्षेपण  भारत-जपान अं तराळ सं वाद
रिसॅ ट-2 बी उपग्रहाचे यशस्वी प्रक्षेपण  एमिसॅ टचे यशस्वी प्रक्षेपण
pl

 लघु ग्रहाला पं डित जसराज यां चे नाव  इस्त्राइलचे यान चं द्रावर पडले
 अवकाश तं त्रज्ञान कक्ष  स्पेसएक्सच्या फाल्कन हेवी रॉकेटचे यशस्वी उड्डाण
am

 शनीच्या नवीन 20 चं द्रां चा शोध  कलामसॅ ट आणि मायक्रोसॅ ट-आर उपग्रहाचे प्रक्षेपण
 पहिला सं पूर्णतः महिला असले ला स्पेसवॉक  समानव अं तरीक्ष उडान केंद्र
 १३ लघु उपग्रहां सहित ‘कार्टोसॅ ट-३’ चे प्रक्षेपण  जीसॅ ट-31 चे यशस्वी प्रक्षेपण
 चं द्रयान-2 मोहीम  इस्रोला 50 वर्षे पूर्ण
S

 न्यूस्पेस इं डिया लिमिटे ड  अलीकडे इस्रोद्वारे प्रक्षेपित अवकाशयाने

 मिशन शक्ती  2019 मध्ये सोडण्यात आले ले परदे शी उपग्रह
 युविका कार्यक्रम
9) विज्ञान व तं त्रज्ञान घडामोडी 137-144
 107 वी भारतीय विज्ञान कॉंग्रेस  जागतिक विद्यार्थी सौर विधानसभा
 टॉप 500 महासं गणक  एक कोटी LED पथदिवे बसविण्याचा टप्पा पूर्ण
 फास्टॅग योजनेची अं मलबजावणी  तेजस या पहिल्या खासगी गाडीला हिरवा कंदील
 इले क्ट्रिक वाहनां च्या नं बर प्लेटचा रंग हिरवा  तं त्रज्ञान शिखरपरिषद
 सायबर क्राईम अन्वेषण परिषद  इं डिया मोबाईल कॉंग्रेस
 हेलिकॉप्टर शिखर परिषद 2019  टॅ क्सीबॉट वापरणारी एअर इं डिया पहिली कंपनी
 भारतातील सर्वांत लां ब विद्युतीकृत रेल्वे बोगदा  जागतिक कौशल्य भारत प्रशिक्षण केंद्र
 साथी (SATHI) सं स्था  अणु ऊर्जा कॉन्क्लेव्ह
 जिओ फायबर  स्पाईसजेट : 100 विमान असले ली भारतातील चौथी एअरलाईन
 जागतिक ऊर्जा कॉंग्रेस  हायपरलू पवर शिक्कामोर्तब
  इं टीग्रल कोच फॅक्टरी  जगातील पहिले रूपां तरित इले क्ट्रिक रेल्वे इं जिन
 पहिले मानवी हक्क टीव्ही चॅ नल  वं दे भारत एक्सप्रेस
 भारत जगातील दूसरा सर्वांत मोठा एलपीजी उपभोक्ता  परम शिवाय महासं गणक
 डीडी अरुणप्रभा  फेडर रोबोट
 बायो आशिया 2019  महत्त्वाचे अॅ प्स आणि वेब पोर्ट ल्स
 दे शातील पहिला ह्युमनॉइड पोलिस रोबोट

10) प्रमुख नेमणुका 145-155

 मनोज नरवणे  राफेल मारियानो ग्रॉसी  अमिताभ कां त  डेव्हिड मारिया ससोली
 सोमा रॉय बर्मन  एम. जयश्री व्यास  के. नटराजन  न्या. ए. के. सिकरी
 मसत्सुगु असाकावा  न्या. पीआर रामचं द्र मेनन  अरविंद कुमार  अनुसइु या उइके
 गोटाबाय राजपक्षे  जगजीत पवाडिया  सामं त गोयल  विवेक कुमार
 पृथ्वीराज सिंह रूपन  इगॉर स्टिमॅ क  शरद कुमार सराफ  बोरिस जॉन्सन
 सुं दर पिचाई  जुझाना कापुतोवा  नरुहितो  अॅ डमिरल करंबिर

y
 रोहिणी भाजीभाकरे  विरल आचार्य  व्होलोदिमीर झेलेन्स्की  अनीता भाटीया
प्रमोद कुमार मिश्रा न्या. धीरुभाई पटे ल अजोय मेहता राजीव महर्षी

op
   

 पी. के. सिन्हा  शरद कुमार  मनोज कुमार नं बियार  मृत्युंजय महोपात्र
 सुरजित भल्ला  व्ही. एस. कौमुदी  उर्सुला वॉन डेर ले यन
े  रोमिला थापर
 सौरव गां गुली  इं गेर अँ डरसन C अं शूला कां त  राजीव गौबा
 अनुप कुमार सिंह  शेफाली जुनेजा  नरिंदर बत्रा

11) निधन वार्ता 156-165

e
 श्रीराम लागू  जयपाल रेड्डी  नामवर सिंह  राजा ढाले
pl

 टी. एन. शेषन  मनोहर पर्रिकर  वॉले स स्मिथ ब्रोकर  कां चन चौधरी भट्टाचार्य
 राम जेठमलानी  मोहन नारायणराव सामं त  ली आयकोका  डॉ. वॉल्टर स्पिन्क
अरुण जेटली शिवाजीराव दे शमुख बसं त कुमार बिर्ला कॅरी बी. म्युलिस
am

   

 सुषमा स्वराज  कृष्णा सोबती  दिनयार कॉन्ट्रॅक्टर  बाबुलाल गौर

 शिला दिक्षित  जॉर्ज फर्नांडीस  गिरीश कर्नाड  जाक शिराक
 मोहन रानडे  न्या. चं द्रशेखर धर्माधिकारी  टोनी मॉरिसन  कोलातुर गोपालन
डॉ. एन. आर. माधव मेनन कादर खान नीलम शर्मा राम मोहन
S

   

 जया अरुणाचलम  सर मायकल अतीयाह  सं गीतकार खय्याम  सुशील कुमार

12) क्रीडा घडामोडी
क्रिकेट :-
 क्रिकेट वर्ल्डकप 2019
 IPL 2019
 रणजी चषक क्रिकेट स्पर्धा 2018-19
 इराणी कप क्रिकेट स्पर्धा
 युवराज सिंगची निवृत्ती
 कुमार सं गकारा
सचिन तेंडुलकर
 अमेरिका क्रिकेट आयसीसीचा 105 वा सदस्य
 विस्डेन क्रिकेटर्स अल्मानॅ क
 सय्यद मुश्ताक अली ट्रॉफी
 जी. एस. लक्ष्मी ICC च्या पहिल्या महिला
सामनाधिकारी
166-187
 श्रीमं त खेळाडू ं च्या यादीत विराट कोहली  राष्ट्रकुल टेबल टे निस चॅ म्पियनशिप 2019
एकमेव भारतीय  मायामी टे निस स्पर्धा 2019
हॉकी :-  मले शियन ओपन बॅ डमिंटन 2019
 सुलतान जोहर कप हॉकी स्पर्धा  महाराष्ट्र ओपन 2019
 सुलतान अझलान शहा हॉकी चषक  प्रीमियर बॅ डमिंटन लीग 2019
2019  जागतिक बॅ डमिंटन चॅ म्पियनशिप 2019
  पॅ रा-बॅ डमिंटन जागतिक चॅ म्पियनशिप 2019
टेनिस/बॅ डमिंटन :- सायना नेहवाल इं डोनेशिया मास्टर्सची विजेती
 ऑस्ट्रेलियन ओपन टे निस स्पर्धा 2019  सिंधूला वर्ल्ड बॅ डमिंटन चॅ म्पियनशिपचे
 फ्रेंच ओपन टे निस स्पर्धा 2019 विजेतप े द
 विंबल्डन ओपन टे निस स्पर्धा 2019  नोव्हाक जोकोविचला माद्रिद ओपनचे
 अमेरिकन ओपन टे निस स्पर्धा 2019 जेतपे द
  किकी बेटॅन्सला माद्रिद ओपनचे विजेतप
 इं डियन ओपन बॅ डमिंटन स्पर्धा 2019
 होपमॅ न कप
फूटबॉल :-
 फिफा महिला वर्ल्डकप 2019
 कोपा अमेरिका फूटबॉल चषक
 आशियाई चषक 2023
 सुनील छे त्रीचा सर्वाधिक सामने खेळ ण्याचा  मेस्सीला सहाव्यां दा गोल्डन बूट
विक्रम
 सं तोष ट्रॉफी फूटबॉल स्पर्धा 2018-19
 ला लीगा फूटबॉल स्पर्धा 2019
 क्रिस्तिआनो रोनाल्डोचे 700 गोल
 इगोर स्टिमॅ क
 ड्यूरडं कप 2019 फूटबॉल स्पर्धा
इं डियन सुपर लीग 2019
े द  कोलोन बॉक्सिंग वर्ल्डकप 2019 
 मेरी कोमला सहाव्यां दा सुवर्ण पदक
सं कीर्ण क्रीडा घडमोडी :- 
 FIBA पुरुष बास्के टबॉल विश्वचषक 
 आशिया श्री शरीरसौष्ठव स्पर्धा 
 वर्ल्ड अॅ थले टिक्स चॅ म्पियनशिप 2019
 जागतिक युवा बुद्धीबळ स्पर्धा 2019 

 रौनक साधवानी 65 वा ग्रँ ड मास्टर
 सैन्य जागतिक क्रीडा स्पर्धा 
 वुशु वर्ल्ड चॅ म्पियनशिपमध्ये प्रवीण  अरुनिमा सिन्हा
कुमारला सुवर्ण 
 अपर्णा कुमार 
 द्युती चं दला सुवर्ण पदक 
गोपाल श्रेष्ठ
आं तरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीचे नवे
मुख्यालय
आशियाई अॅ थले टिक्स स्पर्धा 2019
हिमा दासचे एका महिन्यात पाच सुवर्ण
दीपा मलिकला सर एडमं ड हिलरी
शिष्यवृत्ती
नेमबाजी विश्वचषक स्पर्धा 2019
विशेष ऑलिम्पिक जागतिक स्पर्धा
(उन्हाळी)
खेलो इं डिया युवा स्पर्धा 2019
बिरेंद्र प्रसाद बैश्य
सत्यरूप सिद्धां त
टाटा मुं बई मॅ रेथॉन
राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेचे शुभंकर

y
  

 एएफसी आशिया कप फूटबॉल स्पर्धा  आरोही पं डित  राष्ट्रकुल क्रीडा स्पर्धेतून नेमबाजीला

op
कुस्ती :-  प्रियां का मोहिते : माउं ट मकालू सर वगळण्यात आले
 जागतिक कुस्ती स्पर्धा 2019 करणारी दे शातील पहिली महिला  चीत्रेश नटे सन ठरला मिस्टर युनिव्हर्स
 बजरंग पुनियाला अली एलिएव कुस्ती स्पर्धेत  ISSF नेमबाजी विश्वचषक स्पर्धा
C 2019
सुवर्णपदक  आशियाई युवा महिला हँ डबॉल क्रीडा पुरस्कार :-
 वीनेश फोगट चॅ म्पियनशिप  राष्ट्रीय क्रीडा पुरस्कार 2019
 भारत-श्री किताब  आर्मी स्काउट मास्टर्स स्पर्धा  प्रभात कोळीला ‘तेनसिंग नोर्गे राष्ट्रीय
e
 63 वी महाराष्ट्र केसरी कुस्ती स्पर्धा  फेडरेशन कप बास्के टबॉल स्पर्धा 2019 साहसी पुरस्कार
प्रो रेसलिंग लीग भारताच्या महिला रग्बी सं घाचा पहिला  बलोन डी ओर पुरस्कार
pl

 

बॉक्सिंग :- आं तरराष्ट्रीय विजय  सिएट क्रिकेट रेटिंग पुरस्कार 2019

 जागतिक महिला बॉक्सिंग चॅ म्पियनशिप 2019  पं कज अडवाणीला आशियाई स्नूकर
am

 आशियाई बॉक्सिंग अजिंक्यपद स्पर्धा, 2019 चॅ म्पियनशिपचे विजेतप े द

13) पुरस्कार 188-218

राष्ट्रीय स्तरावरील पुरस्कार :- शां तीस्वरूप भटनागर पुरस्कार 2019 राष्ट्रीय हिंदी सन्मान
S

 

 भारतरत्न  सं गीत नाटक अकादमी पुरस्कार  राष्ट्रीय पर्यटन पुरस्कार

 पद्म पुरस्कार 2019
 शौर्य पुरस्कार 2019
 दादासाहेब फाळ के पुरस्कार
 ज्ञानपीठ पुरस्कार
 साहित्य अकादमी पुरस्कार 2019
 बाल आणि युवा साहित्य पुरस्कार 2019
 सरस्वती सन्मान
 व्यास सन्मान
 तन्वीर सन्मान
 आं तरराष्ट्रीय गां धी शां ती पुरस्कार
 इं दिरा गां धी शां तता पुरस्कार 2019
 इं दिरा गां धी राष्ट्रीय एकता पुरस्कार
 राजीव गां धी सद्भावना पुरस्कार
 पहिला गौरी लं केश राष्ट्रीय पुरस्कार 
 वयोश्रेष्ठ सन्मान 2019 
 राष्ट्रीय पं चायत पुरस्कार 2019
 राष्ट्रीय अकादमी पुरस्कार 
 10 वे सं सदरत्न पुरस्कार
आं तरराष्ट्रीय स्तरावरील पुरस्कार :- 
 नोबेल पुरस्कार 
 मॅ न बुकर पुरस्कार 
 मॅ न बुकर इं टरनॅ शनल पुरस्कार 
 रॅमन मॅ गसेसे पुरस्कार 2019 
 अबेल पुरस्कार 2019
इतर महत्त्वाचे पुरस्कार :- 
 व्हिजिटर्स पुरस्कार
मोदींना ग्लोबल गोलकीपर्स पुरस्कार
डॉ. कलाम स्मृती आं तरराष्ट्रीय उत्कृष्टता
पुरस्कार 2019
व्यं कय्या नायडू यां ना ‘ऑर्डर ऑफ ग्रीन
क्रिसेंट’ सन्मान
राष्ट्रीय किशोर कुमार सन्मान 2018-19
सर्वात प्रख्यात ज्येष्ठ नागरिक पुरस्कार
साखारोव पुरस्कार
किटकाला ग्रेटा थनबर्गचे नाव
सं युक्त राष्ट्र सं घाचा सिड (SEED)
पुरस्कार
प्रतिभाताई पाटील यां ना मेक्सिकोचा
सर्वोच्च सन्मान
  किरण कुमार यां ना फ्रान्सचा सर्वोच्च नागरी सन्मान 
 व्ही. के. कृष्ण मेनन पुरस्कार 
 सासाकावा पुरस्कार 
 जॉन एफ केनेडी शोर्य पुरस्कार 
 सं युक्त राष्ट्र डॅ ग हॅ मर्सकोल्ड पदक 
 जपानचा राष्ट्रीय पुरस्कार 
 ग्लोबल एशियन ऑफ द इयर पुरस्कार 
 नाईन डॉट् स प्राइज 2019 
 विमेन्स प्राईझ फॉर फिक्शन 
 इक्वेटर प्राइज 2019 
 डॅ नी काये मानवतावादी पुरस्कार 
 इनोवेशन फॉर सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट पुरस्कार 
पं तप्रधान योग पुरस्कार 2019 
रेडइं क पुरस्कार 
रवींद्रनाथ टागोर साहित्य पुरस्कार 
मोदींना मालदीवचा सर्वोच्च पुरस्कार 
डॅ नियल पुरस्कार 
राष्ट्रीय युवा पुरस्कार 
सं गीत कलानिधी पुरस्कार 
कुसुमाग्रज राष्ट्रीय साहित्य पुरस्कार 2018 
सं युक्त राष्ट्र मानवी हक्क पुरस्कार 2018 
विंडहॅ म कॅम्पबेल पुरस्कार 2019
कोविंद यां ना क्रोएशियाचा सन्मान 2019
प्रित्झकर आर्किटेक्चर पुरस्कार 2019
मिसाइल सिस्टम्स पुरस्कार 2019
शेख सौद आं तरराष्ट्रीय पुरस्कार
यूनेस्को प्रेस फ्रीडम प्राइज 2019
बोडली पदक
मार्था फेरेल पुरस्कार 2019
राज्य सां स्कृतिक पुरस्कार 2019
हिंदी साहित्य अकादमीचे पुरस्कार
पोषण अभियान पुरस्कार 2018-19
शक्ती भट्ट फर्स्ट बुक प्राईझ

14) चित्रपट महोत्सव व सौंदर्य स्पर्धा 219-223

 आं तरराष्ट्रीय भारतीय चित्रपट महोत्सव 2019  सार्क चित्रपट महोत्सव 2019  फेमिना मिस इं डिया 2019

y
 राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार 2019  राज्य मराठी चित्रपट पुरस्कार 2019  मिस युनिव्हर्स 2019
व्हेनिस अं तरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव बाफ्टा पुरस्कार 2019 मिस वर्ल्ड 2019

op
  

 91 वे ऑस्कर पुरस्कार 2019  फिल्म फेअर पुरस्कार सोहळा 2019

15) राष्ट्रीय घडामोडी 224-232
दे शातील पहिले राष्ट्रीय सागरी वारसा सं ग्रहालय नवी दिल्ली जागतिक पुस्तक मेळा


 स्वच्छ रेल स्वच्छ भारत 2019


C
जन शिक्षा सं स्थां मध्ये SC-ST च्या
उमेदवारां ना मोफत प्रवेश


 इं डस फूड मीट 2019

 राष्ट्रीय सं स्कृ ती महोत्सव  राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2019 चा मसुदा  जवाहर नवोदय विद्यालयात 5000
e
 स्कील इं डिया रोजगार मेळा जाहीर अतिरिक्त जागा
भारती लिपीसाठी सुलभ ओसीआर शास्त्रीय भाषा केंद्र स्थापण्यास मं जूरी
pl

  

नामकरण प्रणाली विकसित  राष्ट्रीय रस्ते सुरक्षा आठवडा

 दे शातील सर्वांत उं च पूल  वं दे भारत एक्सप्रेसची चाचणी यशस्वी  दे शातील दूसरा सर्वांत लां ब रेल्वे बोगदा
am

 नेहरू करंडक बोट रेसिंग 2019  राष्ट्रीय ई-गव्हर्नन्स परिषद 2019  समझोता एक्स्प्रेस रद्द
 समुद्रयान प्रकल्प  ऑपरेशन नं बर प्लेट  थार एक्स्प्रेस रद्द
 वैष्णो देवी उत्कृष्ट स्वच्छ प्रतिष्ठित स्थळ  भारतीय सं केत भाषा शब्दकोश  दे शात नवी वाहतूक दं ड आकारणी
 LTTE वरील बं दी 5 वर्षांनी वाढवली  प्रयागराज कंु भमेळा 2019
S

16) आं तरराष्ट्रीय घडामोडी 233-241

 टाईम्स पर्सन ऑफ द इयर 2019  अहमदाबाद आणि कोबे शहर  मले शिया आं तरराष्ट्रीय फौजदारी
 चेन्नई आणि व्लादिवोस्तोक दरम्यान सागरी मार्ग  जपानकडू न मणिपुरला शां ती सं ग्रहालय न्यायालयाचा सदस्य
 मोतीहारी अमले खगं ज पाईपलाईन  सं युक्त राष्ट्रां च्या शस्त्रास्त्र व्यापार  इं डो-पॅ सिफिक प्रादे शिक सं वाद 2019
 कालिमं तन : इं डोनेशियाची नवीन राजधानी करारामधून अमेरिका बाहेर  जपानमध्ये ‘रिवा’ हे नवे शाही युग
 हिंदी महासागर परिषद  बेल्ट अँ ड रोड फोरम  जागतिक उडान शिखर परिषद
 भारत-चीन अनौपचारिक परिषद  लोया जिरगा महासभा 2019  आं तरराष्ट्रीय सूक्ष्म सिंचन परिषद
 इं डो-फ्रेंच नॉले ज समिट  आर्टिक परिषदे साठी भारताची निरीक्षक  उत्तर मॅ सेडोनिया नाटोमध्ये सामील
 सं युक्त राष्ट्र जागतिक रस्ते सुरक्षा सप्ताह 2019 म्हणून फेरनिवड  काठमां डू -सिलिगुडी बससेवा
 आशियाई सभ्यतेची सं वाद परिषद  उरल : अणूशक्तीवर चालणारे जहाज  अरामकोवर ड्रोन हल्ला
 हिंदुजा बं धू ब्रिटनमधील सर्वात श्रीमं त  उत्तर कोरियाला जाणारे ट्रम्प पहिले  ट्रम्प यां च्यावरील महाभियोग
 आर्टिक परिषदे ची मं त्रीस्तरीय बैठक अमेरिकन अध्यक्ष  हॉंगकॉंग आं दोलन आणि वन कंट्री टू
 जयपूर फुट कोरिया  जगातील सर्वांत मोठ्या विमानाची चाचणी सिस्टिम्स
 चीनचा तरंगत्या लाँ चपॅ डवरून अं तराळात रॉकेट  होमो लु झोनेसिस प्रजातीचे अवशेष
 प्वेर्टो विलियम्स  नूर इनायत खान
17) चर्चेतील आं तरराष्ट्रीय सं स्था आणि करार 242-250
 OPEC  नाम  आफ्रिकन सं घ  आं तरराष्ट्रीय कामगार सं घटना
 BRICS  आं तरराष्ट्रीय सौर आघाडी  FATF  G-7
 C40  आरसेप  G-20  CITES
 राष्ट्रकुल  जागतिक व्यापार सं घटना  ISTA  COP-14
 इं टरपोल  UN-Habitat  युनेस्को  COP-25
18) विविध जयं ती/महोत्सवी वर्ष 251-254
 महात्मा गां धीजींची 150 वी जयं ती  डॉ. विक्रम साराभाई यां ची 100 वी जयं ती
 कस्तुरबा गां धीजी यां ची 150 वी जयं ती  ग. दि. माडगुळ कर यां ची 100 वी जयं ती
 पी. एस. वॉरीयार यां ची 150 वी जयं ती  असोचेमचे 100 वर्ष
 गुरु नानक यां ची 550 वी जयं ती  पु. ल. दे शपां डे यां ची 100 वी जयं ती
 परमहं स योगानं द यां ची 125 वी जयं ती
19) सं क्षिप्त घडामोडी 255-277

y
20) विविध सं मेलने/ महोत्सव 278-281
अखिल भारतीय मराठी साहित्य सं मेलन व्यसनमुक्ती साहित्य सं मेलन

op
 

 अखिल भारतीय नाट्य सं मेलन  अखिल भारतीय मराठी सं त सं मेलन

 विश्व मराठी साहित्य सं मेलन  दे शभरात साजरे करण्यात येणारे विविध महोत्सव

21) महत्त्वाचे दिनविशेष

C 282-298
22) चर्चेतील पुस्तके 299-302
e
23) वनलायनर घडामोडी 303-316
pl

24) शासकीय योजना 317-333

25) चर्चेतील समित्या/आयोग 334-336
am

26) 2019 मधील आयोगाचे प्रश्न 337-348

27) सराव प्रश्नसं च 349-363
S

`m nwñVH$m~Ôc H$mhr AnSo>Q>²g AgVrc Va Vo nwT rc

Qo>[cJ«m_ M°Zocda H$i[dÊ`mV `oVrc...

@MpscMantra
@MpscSimplified

1 राजकीय घडामोडी
महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक 2019 64 तर अपक्ष उमेदवारां साठी 230 प्रकारच्या चिन्हां चा समावेश होता.
चौदावी विधानसभा निवडणूक
 आचारसं हिता लागू : 21 सप्टेंबर 2019
मतदान दिनां क : 21 ऑक्टोबर 2019
निवडणूक निकाल : 24 ऑक्टोबर
2019
राज्यातील मतदार :-
मतदार सं ख्या : 8,97,22,019
(लोकसभा निवडणूक 2019 :
8,85,64,000)
 पुरुष मतदार : 4,68,75,750
 महिला मतदार : 4,28,43,635
 18-25 वयोगटातील मतदार :
1,06,76,013
तृतीयपं थी मतदार : 2,634
 NRI मतदार : 5,560
सर्व्हिस व्होटर्स : 1,17,581
am
gdm©[YH$ _VXma g§»`m
Agcoco _VXmag§K
1) nZdoc - 5,54,827
2) qMMdS> - 5,17, 004
3) Zmcmgmonmam - 5,12,434
S
मतदान केंद्रे :-
 राज्यातील विधानसभा मतदान केंद्रे : 96,661 (2014 च्या तुलनेत
8161 मतदान केंद्राची वाढ)
सखी मतदान केंद्र : 352
 आदर्श मतदान केंद्र : 288
 दिव्यां ग मतदान केंद्र : 106
 वेब कास्टिंग : 10013
 सर्वाधिक मतदान केंद्रे असले ला जिल्हा : पुणे (7,915)
सर्वांत कमी मतदान केंद्रे असले ला जिल्हा : सिंधुदुर्ग (916)
निवडणूक चिन्ह :-
 लोकसभा निवडणुकीत निवडणूक आयोगाने 301 निवडणूक चिन्हे
दिली होती. त्यापैकी राष्ट्रीय पक्षासाठी सात, प्रादेशिक पक्षांसाठी
राजकीय घडामोडी
 विधानसभा निवडणुकीसाठी 10 चिन्हे राखीव ठेवण्यात आले असून
अपक्षांसाठी 197 चिन्हे उपलब्ध करून दिली आहेत. आयोगाने
EHy$U OmJm लोकसभा निवडणुकीपेक्षा 94 चिन्हे कमी केली आहेत.
288 उमेदवारां ची सं ख्या :-
~hw_VmgmRr
Amdí`H$ OmJm  एकूण सं ख्या : 3237
145  पुरुष उमेदवार : 3001
महिला उमेदवार : 235
gdm©[YH$ C_oXdma
y
AZwgy[MV OmVrgmRr amIrd
 तृतीयपं थी उमेदवार : 1 – नितीश उर्फ 1) Zm§XoS> X[jU g§K (38)
29
नताशा लोखंडे (जनहित लोकशाही 2) Am¡a§Jm~mX nyd© (34)
op
AZwgy[MV O_mVrgmRr amIrd
25 पार्टी) (चिंचवड मतदारसं घ) 3) ~rS> (34)
4) OmcZm (32)
 एकूण दाखल अर्ज : 5543
gdmªV H$_r C_oXdma
C  अवैध अर्ज : 798
 माघार घेतले ल्या उमेदवारां ची सं ख्या : [MniyU _VXmag§K
1504 (3 C_oXdma)
gdm©[YH$ V¥Vr`n§Wr _VXma ([O. aËZm[Jar)
सर्वाधिक उमेदवार रिंगणात असले ला
e
1. _w§~B© CnZJa (527)
2. Rm>Uo (460) जिल्हा - पुणे (246)
3. nwUo (228)
pl
 सर्वांत कमी उमेदवार रिंगणात असले ला जिल्हा - सिंधुदुर्ग (23)
मतदारसं घ :-
gdmªV H$_r _VXma g§»`m  क्षेत्रफळानुसार सर्वांत मोठा मतदारसं घ : अहेरी (2282.7 चौ.किमी)
Agcoco _VXmag§K
 क्षेत्रफळानुसार सर्वांत लहान मतदारसं घ : धारावी (1 चौ.किमी)
1) dSm>im - 2,03,935
2) Hw$Sm>i - 2,15,657  मतदार सं ख्येनुसार सर्वांत मोठा मतदारसं घ : पनवेल (554827)
3) gmd§VdmSr - 2,24,934
 मतदार सं ख्येनुसार सर्वांत लहान मतदारसं घ : वडाळा (2,3,935)
निवडणूक निकाल :-
 सरासरी मतदान : 61.3 टक्के (2014 – 63.13%)
नोटा (None of the above) : 7,42,134 (1.35%) (2014
मध्ये हेच प्रमाण 0.91% होते)
 नोटाचा सर्वाधिक वापर : 1) लातूर ग्रामीण विधानसभा मतदारसं घ
(27449), 2) पलू स केडगाव (20631) (जि. सां गली)
निवडू न आले ल्या महिला : 24 (2014 मध्ये 20)
सर्वाधिक मतां नी विजयी : अजित पवार (बारामती, राष्ट्रवादी) (1
लाख 65 हजार 265 मतां नी)
 सर्वांत कमी मतां नी विजयी : दिलीप भाऊसाहेब लां डे (चां दिवली,
शिवसेना) (409 मतां नी)
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 1
राजकीय घडामोडी
 सर्वांत तरुण आमदार : आदित्य ठाकरे (वय – 29 वर्ष) भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी 8 1 0.37 1
 सर्वांत वयोवृद्ध आमदार : हरिभाऊ बागडे (वय - 75 वर्षे) (मार्क्सवादी)
सर्वाधिक मतदान झालेले मतदारसं घ :- जन सुराज्य शक्ती 1 0
1) करवीर (कोल्हापूर) ........................................ (83.20%) क्रांतिकारी शेतकरी पार्टी 1 0
2) शाहुवाडी ..................................................... (80.19%) महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना 101 1 2.25 1
3) कागल ........................................................ (80.13%)
शेतकरी आणि कामगार 1 3
4) शिराळा ....................................................... (76.78%)
5) रत्नागिरी ..................................................... (75.59%) पक्ष

सर्वांत कमी मतदान झालेले मतदारसं घ :- राष्ट्रीय समाज पक्ष 1 1

1) कुलाबा ....................................................... (40.20%) स्वाभिमानी पक्ष 1 0

2) उल्हासनगर .................................................. (41.20%) भारिप बहुजन महासं घ 0 1
3) कल्याण पश्चिम .............................................. (41.93%) एकूण 288 288
4) अं बरनाथ ..................................................... (42.43%)

y
5) वर्सोवा ........................................................ (42.66%)
नवनिर्वाचित आमदारां चे वैशिष्ट्ये :- nj[Zhm` _Vm§Mr Q>¸o$dmar

op
इतर
वैशिष्ट्ये 2019 2014 (18.6%) भाजपा
C (25.75%)
पुरुष 92% 93%
महिला 8% 7%
शिवसेना
शिक्षण उच्च माध्यमिक (43%), उच्च माध्यमिक (47%),
e
(16.41%)
पदवी (42%), पदव्युत्तर पदवी (40%), पदव्युत्तर
pl

पदवी (15%) पदवी (13%)

वयोगट 25-40 (15%), 41-55 25-40 (20%), 41-55
राष्ट्रवादी कॉ ंग्रेस
(16.71%) (15.87%)
am

(51%), 56-70 (34%), (53%), 56-70 (25%),

70+ (1%) 70+ (2%)

पक्षनिहाय जिंकले ल्या जागा :- थोडक्यात महत्त्वाचे :-

S

 निवडणुकीत भाग घेतले ले एकूण पक्ष : 16

पक्ष उमेदवारां ची विजयी मताची विजयी
 एकही जागा निवडू न न आले ला पक्ष : आम आदमी पार्टी आणि
सं ख्या 2019 टक्केवारी 2014
वं चित बहुजन आघाडी
भारतीय जनता पक्ष 164 105 25.75 122  कसबा मतदारसं घ (जि. पुणे) : निवडणूक आयोगाने या मतदार
शिवसेना 126 56 16.41 63 सं घात पहिल्यां दाच बारकोडचा वापर केला.
सुलभ निवडणुका (Accessible Elections) : दिव्यां ग
राष्ट्रवादी कॉंग्रेस पार्टी 121 54 16.71 41


मतदारां साठी निवडणूक आयोगाने हे घोषवाक्य निवडले

भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेस 147 44 15.87 42
 सखी मतदान केंद्र : खास महिलां साठी ही सं कल्पना राबविण्यात
अपक्ष 1400 13 7 आली.
ऑल इं डिया मजलिस- 2 1.34 2  पुणे जिल्ह्यातील चिंचवड मतदारसं घातून तृतीयपं थी नितीश उर्फ
सर्वाधिक
ए-इत्तेहादुल मुस्लिमीन उमेदवार नताशा लोखंडे (जनहित लोकशाही पार्टी) यां नी निवडणूक लढवली.
(AI-MIM)  तृतीयपं थीयां ना तृतीयपं थी म्हणून मतदान करण्याची पहिल्यां दा सं धी
समाजवादी पार्टी 216 2 0.22 1 2014 च्या लोकसभा निवडणुकीत मिळाली.

प्रहार जनशक्ती पार्टी 2 2  महाराष्ट्राबरोबरच हरियाणा विधानसभा निवडणुका पार पडल्या.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 2

 महत्त्वाची विधेयके

2 महत्त्वाची विधेयके
नागरिकत्व सुधारणा विधेयक 2019 काही विशिष्ट गटां ना सूट :-
नागरिकत्त्व सुधारणा विधेयकावरुन सध्या दे शभरात बराच गदारोळ
2015 आणि 2016 मध्ये

निर्वासित आणि आश्रित

सुरू आहे. अफगाणिस्तान, पाकिस्तान आणि बां गला दे शातून भारतात
केंद्र सरकारने दोन अधिसूचना यां च्यातील फरक :-
आश्रयाला आले ल्या सहा समुदायां च्या लोकां ना सामावून घेण्यासाठी
मां डले ल्या या विधेयकाचा आढावा.. जारी केल्या आणि त्यानुसार  ह्या विधेयकामध्ये दोन
अवैध स्थलां तरितां च्या काही सं कल्पना असून त्यातील
भारतातील नागरिकत्वासं बं धी तरतुदी :-
तां त्रिक भेद समजून घेणे
गटां ना 1946 आणि 1920
 नागरिकत्व अधिनियम 1955 हा कायदा महत्वाचे आहे. हे विधेयक
1955 À`m
भारतीय नागरिकत्व कोणला आणि कोणत्या H$m`ÚmV AmVmn`ªV च्या कायद्यातील तरतुदींमधून निर्वासितां पेक्षा दे खील
nmM doim XwéñVr आश्रितां च्या सं दर्भातील आहे.

y
धर्तीवर मिळू शकते याचे नियमन करतो. H$aÊ`mV Amcr वगळण्यात आले .
या कायद्यानुसार, भारतीय नागरिकत्व 1986, 1992, 2003,  निर्वासित (Refugees) आणि

हे गट अफगाणिस्तान,

op

2005 Am[U 2015. आश्रित (Asylum) यां च्यात
मिळ वण्यासाठी चार पूरअ ्व टी पूर्ण करणे
बां गलादे श आणि फरक आहे.
अनिवार्य आहे.
पाकिस्तानमधील हिंदू,  स्वतःच्या दे शात अमानवी
1. त्या व्यक्तीचा जन्म भारतात झाला पाहिजे,
छळाचा सामना करावा
शीख, बौद्ध, जैन, पारशी
2. त्या व्यक्तीच्या पालकां चा जन्म हा भारतात झाला असला पाहिजे.
C लागल्याने भारतात आश्रय
3. त्याची नोंदणी करून (by registration) दे शाचे नागरिकत्व मिळ वता आणि ख्रिश्चन होते जे 31 मागणारे हे आश्रित आहेत;
येत.े डिसेंबर 2014 रोजी किंवा तर निर्वासित म्हणजे भारतात
e
4. प्रतिकूल परिस्थितीत जे लोक भारतामध्ये आले आहेत आणि किमान बेकायदे शीरपणे घुसखोरी
त्यापूर्वी भारतात आले ले होते.
11 वर्षे त्यां चे वास्तव्य भारतात आहे अशा लोकां ना नागरिकत्व बहाल केले ले आणि ज्यां च्याकडे
pl

करता येत.े  यावरून असे सूचित होते कोणतेही अधिकृत

की अवैध स्थलां तरितां चे हे कागदपत्रेही नाहीत असे लोक.
अवैध परदे शी नागरिक :-
am

गट वैध कागदपत्रांशिवाय  यातील प्रामुख्याने

 अवैध नागरिकां ना भारतीय नागरिकत्व घेण्यास मनाई आहे. आश्रितां साठीचे हे विधेयक
भारतात आले ले असले तरीही
 1955 च्या अधिनियमानुसार अवैध प्रवासी हा परदे शी नागरिक असतो आहे
त्यां ना हद्दपार किंवा तुरूं गात
जो:
(i) पासपोर्ट आणि व्हिसा सारख्या वैध प्रवासाच्या कागदपत्रांशिवाय दे शात टाकले जाणार नाही.
S

प्रवेश करतो, किंवा नागरिकत्व (सुधारणा) विधेयक, 2016

(ii) वैध कागदपत्रांसह प्रवेश करतो, परंतु परवानगी दिले ल्या मुदतीच्या
 2016 मध्ये 'नागरिकत्व कायदा, 1955' मध्ये दुरुस्ती करण्यासाठी हे
पलीकडे राहतो.
दुरुस्ती विधेयक आणले गेले.
अवैध नागरिकां वर कारवाई :-
 पाकिस्तान, बां गलादे श आणि अफगाणिस्तान या शेजारी दे शां तील
 बेकायदे शीर स्थलां तरितां ना परदे शी कायदा, 1946 आणि हिंदू, शीख, जैन, बौद्ध, पारशी आणि ख्रिश्चन या सहा अल्पसं ख्याक
पासपोर्ट (भारतात प्रवेश) अधिनियम, 1920 अं तर्गत तुरुं गवास
समुदायां च्या नागरिकां ना भारताचे नागरिकत्व देण्याची तरतूद या
किंवा हद्दपारी केली जाऊ शकते.
विधेयकामध्ये नमूद करण्यात आली.
 1946 आणि 1920 हे दोन अधिनियम केंद्र सरकारला परदे शी
यासोबतच ओव्हरसीज सिटीझन्स ऑफ इं डिया (OCI) कार्डधारकां च्या
लोकां च्या प्रवेश, निर्गमन आणि त्यां च्या निवासस्थानाचे नियमन


करण्याचा अधिकार दे तात.
 2014 मधील स्टँ डर्ड सिक्युरीटी प्रोसिजर नुसार कोणीही आश्रित 
अथवा निर्वासित म्हणून आला, तर दे शाच्या सुरक्षिततेवर त्याचा
परिणाम होणार का, याबाबतचा अहवाल आपल्या सं रक्षण यं त्रणां कडू न 
मागवला जातो. त्यानुसार यां ना शरण द्यायची की नाही हे ठरवले जाते.
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 34
नोंदणीबाबतच्या तरतुदींमध्येही काही बदल करण्यात येणार होते.
पुढे ते विधेयक सं युक्त सं सदीय समितीकडे गेले, समितीने आपला
अहवाल 7 जानेवारी 2019 रोजी सादर केला होता.
हे विधेयक 8 जानेवारी 2019 रोजी लोकसभेने मं जूरही केले होते.
तथापि, 16 व्या लोकसभेच्या विघटनानं तर ते विधेयक रद्द झाले .
 महत्त्वाची विधेयके
नागरिकत्व (सुधारणा) विधेयक, 2019 (CAB) :- Citizenship by naturalisation :-

 9 डिसेंबर 2019 रोजी केंद्रीय गृहमं त्री अमित शहा यां नी हे विधेयक 
लोकसभेत मां डले .
 त्याच दिवशी 311 विरुद्ध 80 मतां नी हे विधेयक लोकसभेत पारित
झाले .
 11 डिसेंबर 2019 रोजी हे विधेयक राज्यसभेत 125 विरुद्ध 105
मतां नी मं जूर झाले .
 12 डिसेंबर 2019 रोजी राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यां नी या विधेयकावर 
स्वाक्षरी केली.
2019 च्या या विधेयकामध्ये अफगाणिस्तान, बां ग्लादे श आणि
1955 च्या कायद्यानुसार एखाद्या व्यक्तीला विशिष्ट पात्रता पूर्ण केल्यास,
त्याला नैसर्गिकरणाद्वारे (by naturalisation) नागरिकत्वासाठी
अर्ज करण्याची परवानगी मिळते. त्यापैकी एक पात्रता म्हणजे एखादी
व्यक्ती गेल्या 12 महिन्यां पासून आणि मागील 14 वर्षांपैकी
किमान 11 वर्षे भारतात राहिली असावी किंवा केंद्र सरकारच्या सेवत
े
राहिली असावी.
या नवीन विधेयकात अफगानिस्तान, बां गलादे श, पाकिस्तान या तीन
दे शां तील हिंदू, शीख, बौद्ध, जैन, पारशी आणि ख्रिश्चन या अल्पसं ख्यां क
समुदायां साठी वरील 11 वर्षांची अट शिथिल करून 5 वर्ष करण्यात

पाकिस्तानमधील हिंदू, शीख, बौद्ध, जैन, पारशी आणि ख्रिश्चन

आली आहे.
असणारे बेकायदे शीर स्थलां तरितां ना नागरिकत्व मिळ वून देण्याचा
OIC नोंदणी रद्द करण्याची पद्धत :-
प्रयत्न केला आहे.
केंद्र सरकार पुढील सहा बाबींच्या धर्तीवर OIC नोंदणी रद्द करू

y

 दुसऱ्या शब्दात तीन मुस्लिम-बहुसं ख्य शेजारी दे शां तील गैर-मुस्लिम
शकते.

op
निर्वासितां ना भारताचे नागरिक बनविणे सुलभ करण्याचा विधेयकाचा
1. फसवणूक करून नोंदणी करणे
हेतू आहे. 2. सं विधानाबद्दल असं तोष दाखवणे
 ईशान्येकडील काही भागां ना या तरतुदीतून मात्र वगळण्यात आले 3. युद्धाच्या वेळी शत्रूशी गुं तले ले असणे 1955 À`m
C H$m`ÚmZwgma
आहे. 4. भारताच्या सार्वभौमत्वाच्या हिताची गरज
5. राज्य किंवा जनहिताची सुरक्षा
 OIC कार्डधारकां शी सं बं धित तरतुदींमध्येही या विधेयकानुसार बदल
6. दे शात लागू असले ल्या कोणत्याही कायद्याचे उल्लं घन केल्यास
e
करण्यात येणार आहेत.
भारतीय वं शाचा किंवा भारतीय वं शाच्या व्यक्तीचा जोडीदार असले ला
pl

 2019 À`m [dYo`H$mZwgma ho

ghmdo [ZH$f g_m[dï H$aÊ`mV
परदे शी व्यक्ती 1955 च्या कायद्यानुसार OIC म्हणून नोंदणी करू Amco Amho.
शकतो. यामुळे त्यां ना भारत प्रवास करण्याचा अधिकार तसेच दे शात
am

विधेयकावरील आक्षेप :-
काम करणे आणि शिक्षण घेणे यासारखे फायदे मिळू शकतात.
 भारतीय नागरिकत्वाचा सं बं ध हा
अपवाद धर्माशी लावला जात आहे. IMP : सं युक्त राष्ट्र सं घाच्या
निर्वासितां विषयीच्या करारावर
घटनेच्या सहाव्या परिशिष्टात समाविष्ट केल्याप्रमाणे आसाम,  या विधेयकामुळे राज्यघटनेच्या
S


भारताने स्वाक्षरी केलेली नाही. ती
मूलभूत हक्क दे ऊ करणाऱ्या
मेघालय, मिझोरम किंवा त्रिपुरा या राज्यां मधील आदिवासी क्षेत्रां ना केलेली नसल्याने निर्वासितां संदर्भात
कलम 14 चा भं ग होतो आहे.
या विधेयकातील तरतुदी लागू असणार नाहीत. स्वतं त्र कायदा, धोरण आजघडीला
 या अल्पसं ख्यां कां ना सामावून
भारतात अस्तित्वात नाही.
 या आदिवासी क्षेत्रां मध्ये कार्बी आं ग्लॉन्ग (आसाम), गारो हिल्स घेताना भारतातील मुसलमानां वर
(मेघालय), चकमा जिल्हा (मिझोरम) आणि त्रिपुरा आदिवासी क्षेत्रां चा अन्याय होईल.
समावेश आहे.
 तसेच अरुणाचल प्रदे श, मिझोराम आणि नागालँ ड या ‘इनर लाईन
मुस्लिम महिला (विवाहावरील हक्कांचे संरक्षण) विधेयक 2019
परिमट रिजीम’ असले ल्या (बं गाल ईस्टर्न फ्रंटियर रेग्युले शन, 1873)  The Muslim Women (Protection of Rights on
राज्यां मध्येही हे विधेयक लागू होणार नाहीये. ईशान्य भारताच्या Marriage) Bill, 2019
 लोकसभेत सादर : 21 जून 2019
स्थानिक सं स्कृ तीला सं रक्षण देण्यासाठी म्हणून या राज्यां ना वगळले
 लोकसभेत पारित : 25 जुलै 2019 (303 विरुद्ध 82 मतां नी मं जूर)
आहे.
 राज्यसभेत पारित : 30 जुलै 2019 (99 विरुद्ध 84 मतां नी मं जूर)
 इनर लाइन परमिट हे अरुणाचल प्रदे श, मिझोरम आणि नागालँ ड  लोकसभेत केंद्रीय कायदा व न्यायमं त्री रवी शं कर प्रसाद यां नी हे
मधील भारतीयां च्या भेटीचे नियमन करते. विधेयक मां डले होते.
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 35
 आर्थिक घडामोडी

3 आर्थिक घडामोडी
दोन कं पन्यांना महारत्न दर्जा सध्या महारत्न दर्जा प्राप्त कंपन्या :-

 हिंदुस्तान पेट्रोलियम कार्पोरेशन कंपनी स्थापना

लिमिटे ड (HPCL) आणि पॉवर Oil and Natural Gas 14 ऑगस्ट 1956 नवी दिल्ली
ग्रीड कार्पोरेशन इं डिया लिमिटे ड Corporation (ONGC)
(PGCIL) या दोन सार्वजनिक क्षेत्रातील
Indian Oil Corporation 30 जून 1959 नवी दिल्ली
कंपन्यां ना भारत सरकारने 23 ऑक्टोबर 2019 रोजी महारत्न दर्जा (IOC)
दिला आहे.
National Thermal Power 7 नोव्हेंबर 1975 नवी दिल्ली
महारात्न दर्जा प्राप्त कंपन्यां ची एकूण सं ख्या आता दहा झाली आहे. Corporation (NTPC)

y


 सार्वजनिक उपक्रम विभागामार्फत सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमां ना

Steel Authority of India 19 जानेवारी नवी दिल्ली

op
महारत्न, नवरत्न किंवा मिनीरत्न दर्जा देण्यात येतो. 1997 पासून Ltd (SAIL) 1954
नवरत्न आणि मिनिरत्न तर 2010 पासून महारत्न दर्जा दिला जातो.
Coal India Ltd (CIL) 1975 कोलकता
महारत्न दर्जा :- C Bharat Heavy Electricals 1964 नवी दिल्ली
 डिसेंबर 2010 मध्ये शासनाने हे धोरण सुरू केले . Ltd (BHEL)
 एखाद्या केंद्रीय सार्वजनिक क्षेत्र कंपनीला महारत्न दर्जा प्राप्त Gas Authority of India ऑगस्ट 1984 नवी दिल्ली
e
करण्यासाठी त्यां ना पुढील निकष पूर्ण करावे लागतात: गेल्या 3 Ltd (GAIL)
वर्षांमध्ये -
pl

Bharat Petroleum 1976 मुं बई

1. कंपनीला नवरत्न दर्जा प्राप्त असावा Corporation Limited
2. सेबीच्या नियमां नुसार किमान सार्वजनिक शेअरहोल्डिंगसह भारतीय
am

(BPCL)
स्टॉक एक्सचेंजमध्ये सूचीबद्ध असावी
Hindustan Petroleum 1974 मुं बई
3. 5000 कोटी रूपयां पेक्षा अधिक वार्षिक निव्वळ नफा
Corporation Limited
4. 15,000 कोटी रूपये इतके सरासरी निव्वळ मूल्य (net worth) (HPCL)
S

5. 25,000 कोटी रूपयां पेक्षा अधिक सरासरी उलाढाल (turn-over)

Power Grid Corporation 23 ऑक्टोबर गुरुग्राम
 फायदे : महारत्न दर्जाप्राप्त कंपन्या त्यां च्या व्यवसायाचा विस्तार India Limited (PGCIL) 1989 (हरियाना)
करून जागतिकदृष्ट्या भव्य कंपन्या (global giants) बनू शकतात. एनपीसीसीला मिनिरत्न दर्जा :-
 त्यां ना सरकारी पूरस
्व ं मतीविना एकाच प्रकल्पात 5000 कोटी
 नॅ शनल प्रोजेक्ट ्स कंस्ट्रक्शन कॉर्पोरेशन लिमिटे ड (NPCC) या
रूपयां पर्यंत किंवा त्यां च्या निव्वळ मूल्याच्या 15 टक्क्यां पर्यंत गुं तवणूक
कंपनीला मिनिरत्न (श्रेणी-1) हा दर्जा दिला आहे.
करण्याची सं मती दिली जाते.
 ही सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपनी जलसं साधन मं त्रालयाच्या प्रशासकीय
नियं त्रणाखाली कार्यरत आहे.
 1957 मध्ये या कंपनीची स्थापना करण्यात आली आहे.
 अवजड उद्योग आणि सार्वजनिक उपक्रम मं त्रालयां तर्गत असले ला
सार्वजनिक उपक्रम विभाग सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपन्यां ना महारत्न,
नवरत्न आणि मिनिरत्न दर्जा दे त असतो.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 41

अहवाल व निर्देशांक

4 महत्त्वाचे अहवाल व निर्देशांक

मानव विकास अहवाल 2019 लिंग असमानता निर्दे शां क (GII) :-

 अहवालाची थीम : उत्पन्नापलीकडे, सरासरीच्या पलीकडे, आजच्या  भारताचा क्रमां क : 122 वा (162 दे शां मध्ये)
पलीकडे - 21 व्या शतकात मानवी विकासाची असमानता  भारताची GII किंमत : 0.501
 जाहीर करणारी सं स्था : सं युक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (UNDP)  माता मृत्यू प्रमाण (2015) : 174
 भारताचा क्रमां क (HDI 2018) : 129  पौगं डावस्थेतील (15-20) जन्म दर : 13.2
मागील पाच सं सदे च्या जागां मधील महिलां चा वाटा : 11.7 टक्के
वा (189 दे शां मध्ये) 
वर्षांतील भारताचा कामगार शक्ती सहभाग दर : महिला (23.6 टक्के ), पुरुष (78.6
मागील वर्षी भारताचा क्रमां क (HDI 
HDI मध्ये क्रमां क


2017) : 130 टक्के )

2012 : 131 पहिले स्थान : स्वित्झर्लं ड
भारताची HDI किंमत : 0.647 

y

2014 : 130 शेवटचे स्थान : येमेन (162)
 असमानता-समायोजित HDI (IHDI) 
2015 : 131 शेजारील दे श (भारताच्या वरचे स्थान) : चीन (39), श्रीलं का (86),

op
मध्ये भारताचे स्थान : 130 (IHDI 
2016 : 129 भूतान (99), म्यानमार (106)
किंमत : 0.477) (पहिल्यां दा 2010
2017 : 130
च्या HDR मध्ये प्रकाशित) मानव विकास निर्दे शां क :
भारताचा समावेश मध्यम मानव विकास गटात आहे.


पहिले पाच दे श :-
C  पहिल्यां द जाहीर : 1990
प्रेरणा : महबूब-उल-हक (पाकिस्तान), अमर्त्य सेन (भारत)


1. नॉर्वे ............................................................... (0.954)
मानव विकास निर्देशां काचे जनक : महबूब-उल-हक
e

2. स्वित्झर्लं ड ....................................................... (0.946)
 हा निर्देशां क काढण्यासाठी तीन आयाम (dimensions)
3. आयर्लं ड ......................................................... (0.942)
pl

आणि चार निर्दे शां क (indicaters) वापरतात.

4. जर्मनी ............................................................ (0.939)
5. हॉंग कॉंग ....................................................... (0.939)  चार निर्देशां काच्या भूमितीय सरासरीवरून (geometric
शेवटचे पाच दे श :- mean) HDI काढला जातो.
am

1. नायजर ........................................................... (189)

[ZXo©eH$ Am`m_

2. मध्य आफ्रिका प्रजासत्ताक .................................... (188) XrK© d [ZamoJr OrdZ kmZ Mm§Jco amhUr_mZ
3. चाड ............................................................... (187) OÝ_mÀ`m doiMo gamgar emco` df© XaSmo B© ñWyc
4. दक्षिण सुदान .................................................... (186) Am`w_m©Z Ano[jV emco` df amï´ r ` CËnÞ
S

5. बुरुंडी ............................................................. (185)

 ब्रिक्स दे श : ब्राझील (79), रशिया (49), भारत (129), चीन (85), Am`m_ Am`w_m©Z [ZXo©em§H$ [ejU [ZXo©em§H$ GNI [ZXo©em§H$
[ZXo©em§H$
दक्षिण आफ्रिका (113)
 शेजारील दे श : पाकिस्तान (152), अफगानिस्तान (170), नेपाळ
(147), भूतान (134), चीन (85), म्यानमार (145), बां ग्लादे श (135), HDI
श्रीलं का (71)
लिंग विकास निर्दे शां क (GDI):- हवामान बदल कामगिरी निर्देशांक 2020
 महिला HDI किंमत : 0.574  Climate Change Performance Index (CCPI) 2020
 पुरुष HDI किंमत : 0.692  निर्देशां काची रचना : जर्मनवॉच (जर्मन पर्यावरण आणि विकास सं स्था)
 जन्माच्या वेळी आयुर्मान : महिला (70.7 वर्ष), पुरुष (68.2 वर्ष)  जाहीर करणाऱ्या सं स्था : जर्मनवॉच, न्यू क्लायमेट इन्स्टिट्यूट आणि
 अपेक्षित शाले य वर्ष : महिला (12.9 वर्ष), पुरुष (11.9 वर्ष) क्लायमेट ऍक्शन नेटवर्क
 सरासरी शाले य वर्ष : महिला (4.7 वर्ष), पुरुष (8.2 वर्ष)  उद्दे श : आं तरराष्ट्रीय हवामान राजकारणात पारदर्शकता वाढवणे.
 दरडोई अं दाजित स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न (2011 PPP डॉलर्स) : महिला  पहिल्यां दा प्रकाशित : 2005
(2,625), पुरुष (10,712)  दरवर्षी सं युक्त राष्ट्र हवामान बदल परिषदे मध्ये जाहीर केले जाते.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 60

 अहवाल व निर्देशांक
 एकूण 57 दे शां ची क्रमवारी जाहीर  200 दे शां च्या यादीत भारत 78 व्या स्थानी असून भारताला 48
 4 श्रेण्यां मधील 14 विविध निर्देशाकाच्या आधारे ही क्रमवारी तयार गुण मिळाले आहेत.
करण्यात आली.  दक्षिण आशियामध्ये सर्वाधिक लाचखोरी जोखीम असले ला दे श :
 निर्देशां कामध्ये भारताचा क्रमां क : 9 वा (गुण - 66.02) बां ग्लादे श(178)
 पहिल्यां दाच भारताचा पहिल्या दहा दे शां मध्ये समावेश gdmª[YH$ cmMImoarMr
gdmªV H$_r cmMImoarMr
 मागील निर्देशां कामध्ये भारत 11 व्या स्थानी होता. OmoIr_ Agcoco Xoe
OmoIr_ Agcoco Xoe
 पहिले तीन क्रमां क रिकामे ठे वण्यात आले असून चौथ्या स्थानी
1. न्यूझीलं ड 1. सोमालिया (200)
स्वीडन आहे.
2. नॉर्वे 2. दक्षिण सुदान (199)
 निर्देशां कातील एकूणच उच्च रेटिंग मिळविण्यासाठी कोणताही दे श
3. डेन्मार्क 3. उत्तर कोरिया (198)
सर्व निर्देशां क श्रेणींमध्ये उत्कृ ष्ट कामगिरी केला नसल्याने पहिले तीन
4. स्वीडन 4. येमन े (197)
स्थान रिकामी ठे वण्यात आले आहेत.
5. फिनलं ड 5. व्हेनेझुएला (196)
 अमेरिका यादीमध्ये 61 व्या म्हणजेच शेवटच्या स्थानी आहे.
मागील वर्षी सौदी अरेबिया शेवटच्या स्थानी होता.
 चिलीचा नव्यानेच यादीत समावेश करण्यात आला असून चिलीने 11 वे भारतातील रस्ते अपघात–2018 (Road Accidents in India)
स्थान प्राप्त केले आहे. (Focus Country: Chile)

y
पहिले तीन दे श :-  19 नोव्हेंबर 2019 रोजी केंद्रीय रस्ते वाहतूक आणि महामार्ग मं त्रालयाने

op
1. स्वीडन (4th) हा अहवाल जाहीर केला.
2. डे न्मार्क (5th) [d[dY loUt_Ü`o ^maVmMm H«$_m§H$  राज्य व केंद्रशासित प्रदे शां च्या पोलीस विभागां नी दिले ल्या माहितीवर
h[aVJ¥h dm`y CËgO©Z -11
3. मोरोक्को (6th) हा अहवाल आधारित आहे.
ZyVZrH$aU`mo½` D$Om© -26 C
शेवटचे तीन दे श :- COm© dmna -9  अहवालानुसार रस्ते अपघातात 0.46% वाढ झाली. (2017 – 4.64
1. चिनी तैपईे (59th) hdm_mZ YmoaU -15
लाख, 2018 – 4.67 लाख)
2. सौदी अरेबिया (60th)
e
 अपघातादरम्यान होणाऱ्या मृत्यू दरामध्येही 2.37% वाढ झाली.
3. अमेरिका (61st)
 रस्ते अपघातामुळे होणारे सर्वाधिक मृत्यू : 1) उत्तर प्रदे श, 2)
pl

Mma loÊ`m d Ë`m§Mm ^mam§H$

महाराष्ट्र, 3) तामिळनाडू
 रस्ते अपघातां ची सर्वाधिक सं ख्या : 1) तामिळनाडू , 2) मध्य प्रदे श,
h[aVJ¥h dm`y CËgO©Z (40 Q>¸o$)
am

3) उत्तर प्रदे श
ZyVZrH$aU`mo½` D$Om© (20 Q>¸o$)  रस्ते अपघातां ची प्रमुख कारणे : 1) अति वेग (64.4%), 2) हेल्मेट
COm© dmna (20 Q>¸o$) न घालणे (28.8%), 3) सीट बेल्ट न लावणे (16.4%), 4) चुकीच्या
दिशेने वाहन चालविणे (5.8%)
S

hdm_mZ YmoaU (20 Q>¸o$) 

लाचखोरी जोखीम निर्देशांक 2019 चेन्नई, 3) कानपूर, 4) जयपूर, 5) बेंगळू रू

 अहवालाचे शीर्षक : TRACE Bribery Risk Matrix 2019 
 जाहीर करणारी सं स्था : TRACE International
 क्रमवारी मापदं ड : दे शां त 1 ते 100 गुण देण्यात आले आहेत. 
त्यामध्ये उच्च गुण म्हणजे उच्च धोका.
 पुढील घटकां च्या आधारे गुण दिले जातात :- 
1. सरकारबरोबर व्यावसायिक सं वाद 
2. लाचलु चपत प्रतिबं धक विभाग आणि अं मलबजावणी
3. सरकार आणि नागरी सेवा पारदर्शकता
4. माध्यमां च्या भूमिकेसह सिव्हिल सोसायटी निरीक्षणासाठी क्षमता
रस्ते अपघातां ची सर्वाधिक सं ख्या असले ली शहरे : 1) चेन्नई, 2)
दिल्ली, 3) बेंगळू रू, 4) भोपाळ, 5) इं दोर
रस्ते अपघातामुळे सर्वाधिक मृत्यू झाले ली शहरे : 1) दिल्ली, 2)
सर्वाधिक अपघात टू व्हीलर गाड्यां चे (35.2%) झाले .
अपघातामुळे निधन झाले ल्या घटनां मध्ये 25-35 वर्ष वयोगटातील
युवकां चा सर्वाधिक वाटा (26%) आहे.
महाराष्ट्रात 2018 मध्ये 35,717 रस्ते अपघात झाले . 13,261 त्यामध्ये
जणां चा मृत्यू झाला.
रस्ते अपघातात महाराष्ट्र दे शात सहाव्या स्थानी आहे.
जिनिव्हास्थित वर्ल्ड रोड फेडरेशनच्या ‘जागतिक रस्ते सां ख्यिकी
2018’ नुसार भारत हा रस्ते वापरकर्त्यांसाठी जगात सर्वांत असुरक्षित
दे श आहे. भारतापाठोपाठ चीन आणि अमेरिकेचा क्रमां क लागतो.
(Source : morth.nic.in)

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 61

 कृषी व पर्यावरण

5 कृषी व पर्यावरण घडामोडी

राष्ट्रीय पशु रोग नियंत्रण कार्यक्रम शेळ ्या 148.88 135.17 10.10

 National Animal Disease Control Program (NADCP) मेंढ्या 74.26 65.06 14.10

 सुरुवात : मथुरा (उत्तरप्रदे श) येथन

ू 11 सप्टेंबर 2019 रोजी सुरुवात डु करे 9.06 10.29 -12.03
 मुख्य उद्दीष्ट : शेतकऱ्यां ना सक्षम बनविणे आणि त्यां चे उत्पन्न दुप्पट पोल्ट्री 851.81 729.2 16.80
करणे एकूण 535.78 512.6 4.60
 ध्येय : पशुधनातील पाय व तोंडाचे रोग आणि ब्रुसल
े ोसिसचे निर्मूलन प्रमुख प्रजातींचा वाटा:-
करणे.
लक्ष्य : 2025 पर्यंत रोग नियं त्रण. 2030 पर्यंत रोगां चे निर्मूलन

y
 [d[dY àmÊ`m§Mm EHy$U àmÊ`m§_Ü`o dmQm>
खर्च : 12652 कोटी रुपये (2019-24 पर्यंत) (100% केंद्र पुरस्कृत)

op


 500 दशलक्षाहून अधिक जनावरां चे लसीकरण करण्यात येणार आहे. डु करे : १.६९% अन्य : ०.२३%
त्याअं तर्गत गाय, म्हशी, मेंढी, शेळी, डु क्कर यां ना खुरां च्या व शेळ ्या : २७.८०%
गुरढ
े ोरे : ३५.९४%
तोंडाच्या आजारापासून वाचवले जाणार आहे.
 याच दिवशी राष्ट्रीय कृत्रिम गर्भाधान कार्यक्रमाचीही सुरुवात करण्यात
C
प्रमाणानुसार
आली आहे. उतरता क्रम :
e
गुरढे ोरे
20 वी पशुधन गणना (livestock census) शेळ ्या
pl

म्हशी
मेंड्या : १३.८७%
आकडेवारी जाहीर : 16 ऑक्टोबर 2019 मेंढ्या
म्हशी : २०.४५%

am

 जाहीर करणारा विभाग : केंद्रीय पशुसंवर्धन व दुग्धशाळा विभाग डु करे

 1919 पासून पशुधन गणना घेतली जाते.
दर पाच वर्षांनी सर्वाधिक पशुधन असलेले राज्य :-
 20 वी पशुधन गणना ऑक्टोबर 2018 मध्ये पशु गणना केली
S

सुरू करण्यात आली. जाते. अ.क्र. राज्य सं ख्या (दशलक्ष) सं ख्या (दशलक्ष) % बदल
2012 2019
 पहिल्यां दाच ही गणना ऑनलाईन झाली.
1 उत्तर प्रदे श 68.7 67.8 -1.35
 सुमारे 6.6 लाख गावे आणि 89 हजार शहरी प्रभागां मध्ये ही गणना
2 राजस्थान 57.7 56.8 -1.66
झाली.
 दे शातील एकूण पशुधन सं ख्या : 535.78 दशलक्ष 3 मध्य प्रदे श 36.3 40.6 11.81

 एकूण गोजातीय (गुर,े म्हैस, मिथुन आणि याक) पशुधन सं ख्या : 4 पश्चिम बं गाल 30.3 37.4 23.32

302.79 दशलक्ष 5 बिहार 32.9 36.5 10.67

 े (2012) 4.6% वाढ झाली.
मागील पशुधन गणनेपक्षा 6 आं ध्र प्रदे श 29.4 34.0 15.79
पशुधन गणना 2019 (दशलक्ष) :- 7 महाराष्ट्र 32.5 33.0 1.61

प्राणी 2019 2012 % फरक 8 तेलंगाना 26.7 32.6 22.21

गुर-े ढोरे 192.49 190.90 0.83 9 कर्नाटक 27.7 29.0 4.70

म्हशी 109.85 108.70 1.00 10 गुजरात 27.1 26.9 -0.95

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 81

 कृषी व पर्यावरण

6 आं ध्र प्रदे श 6.5 6.2 -3.76

सर्वाधिक कुकुटपक्षी (पोल्ट्री) असलेले राज्य :- 7 महाराष्ट्र 5.6 5.6 0.17

अ.क्र. राज्य सं ख्या सं ख्या % बदल सर्वाधिक मेंढ्यां ची सं ख्या असलेली राज्य :-
(दशलक्ष) (दशलक्ष)
अ.क्र. राज्य सं ख्या सं ख्या % बदल
2012 2019
(दशलक्ष) (दशलक्ष)
1 तामिळनाडू 117.3 120.8 2.92 2012 2019

2 आं ध्र प्रदे श 80.6 107.9 33.85 1 तेलंगाना 12.8 19.1 48.51

3 तेलंगना 80.8 80.0 -0.93 2 आं ध्र प्रदे श 13.6 17.6 30.00
4 पश्चिम बं गाल 52.8 77.3 46.34 3 कर्नाटक 9.6 11.1 15.31
5 महारष्ट्र 77.8 74.3 -4.49 4 राजस्थान 9.1 7.9 -12.95
6 कर्नाटक 53.4 59.5 11.33 5 तामिळनाडू 4.8 4.5 -5.98

y
7 आसाम 27.2 46.7 71.63 6 जम्मू- 3.4 3.2 -4.19

op
8 42.8 46.3 8.11 काश्मीर

9 केरळ 24.3 29.8 22.61 7 महाराष्ट्र 2.6 2.7 3.87

10 ओडिशा 19.9 27.4 37.95 सर्वाधिक शेळ्यां ची सं ख्या असलेली राज्य :-

C
सर्वाधिक गुरेढोरे असलेली राज्य :- अ.क्र. राज्य सं ख्या सं ख्या % बदल
(दशलक्ष) (दशलक्ष)
e
अ.क्र. राज्य सं ख्या सं ख्या % बदल 2012 2019
(दशलक्ष) (दशलक्ष)
pl

1 राजस्थान 21.67 20.84 -3.81

2012 2019
2 पश्चिम बं गाल 11.51 16.28 41.49
am

1 पश्चिम बं गाल 16.5 19.0 15.18 3 उत्तर प्रदे श 15.59 14.48 -7.09
2 उत्तर प्रदे श 19.6 18.8 -3.93 4 बिहार 12.15 12.82 5.49
3 मध्य प्रदे श 19.6 18.7 -4.42 5 मध्य प्रदे श 8.01 11.06 38.07
4 बिहार 12.2 15.3 25.18
S

6 महाराष्ट्र 8.44 10.60 25.72

5 महाराष्ट्र 15.5 13.9 -10.07 इतर महत्त्वाचे :-
सर्वाधिक म्हशींची सं ख्या असलेले राज्य :-
सर्वाधिक डु करां ची सं ख्या : 1) आसाम, 2) झारखं ड, 3) मेघालय, 4)
अ.क्र. राज्य सं ख्या सं ख्या % बदल पश्चिम बं गाल, 5) छत्तीसगड
(दशलक्ष) (दशलक्ष) सर्वाधिक उं टां ची सं ख्या : 1) राजस्थान, 2) गुजरात, 3) हरियाणा,
2012 2019 4) उत्तर प्रदे श
सर्वाधिक घोड्यां ची सं ख्या 1) उत्तर प्रदे श, 2) जम्मू काश्मीर, 3)
1 उत्तर प्रदे श 30.6 33.0 7.81
(पोनीसह) : राजस्थान, 4) बिहार, 5) गुजरात, 6)
2 राजस्थान 13.0 13.7 5.53 महाराष्ट्र
3 गुजरात 10.4 10.5 1.52 सर्वाधिक खेचरां ची सं ख्या : 1) उत्तराखं ड, 2) हिमाचल प्रदे श, 3)
जम्मू-काश्मीर, 4) उत्तर प्रदे श, 5) मध्य
4 मध्य प्रदे श 8.2 10.3 25.88
प्रदे श
5 बिहार 7.6 7.7 2.02
सर्वाधिक गाढवां ची सं ख्या : 1) राजस्थान, 2) महाराष्ट्र, 3) उत्तर प्रदे श,
4) गुजरात, 5) बिहार
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 82
 कृषी व पर्यावरण

सर्वाधिक मिथुनची (Gayal) 1) अरुणाचल प्रदे श, 2) नागालँ ड, 3) _mgo_mar gm§p»`H$r 2018

सं ख्या : मणिपूर, 4) मिझोरम

सर्वाधिक वनगायींची (याक) 1) जम्मू-काश्मीर, 2) अरुणाचल प्रदे श,

सं ख्या : 3) सिक्कीम, 4) हिमाचल प्रदे श, 5) ^maV gÜ`m OJmVrc EHy$U _Ëñ` CËnmXZ A§VJ©V _Ëñ` CËnmXZ gmJar _Ëñ` CËnmXZ

पश्चिम बं गाल
[Vgam gdmªV _moRm>
_Ëñ` CËnmXH$ Xoe 12.59 8.90 3.69
Amho Xecj _o[Q´>H$ Q>Z Xecj _o[Q´>H$ Q>Z Xecj _o[Q´>H$ Q>Z

सागरी मत्स्य उत्पादनात महाराष्ट्र चौथ्या स्थानावर 1) MrZ

2) B§S moZo[e`m
3) ^maV

 19 सप्टेंबर 2019 रोजी केंद्रीय मत्स्यपालन, पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय

34.50 cmI Q>Z
मंत्री गिरीराज सिंह यां नी 'Handbook on Fisheries Am§Y« àXoe
Statistics-2018' या दे शातील मत्स्य क्षेत्राची इत्यंभूत माहिती gdm©[YH$ A§VJ©V
_Ëñ` CËnmXZ
असणाऱ्या सां ख्यिकी पुस्तकाचे प्रकाशन केले .
7.01 cmI Q>Z
मत्स्यव्यवसाय क्षेत्राच्या विविध बाबींसाठी उपयुक्त सां ख्यिकी माहिती JwOamV

y


सादर करणाऱ्या या पुस्तिकेची ही 13 वी आवृत्ती आहे. यापूर्वी 12 वी gdm©[YH$ gmJar

op
_Ëñ` CËnmXZ
आवृत्ती 2014 मध्ये प्रकाशित करण्यात आली होती.
 या पुस्तिकेत वर्ष 2011-12 ते 2017-18 पर्यंतची दे शातील मस्त्य
क्षेत्राशी निगडित विविध बाबींची माहिती देण्यात आली आहे. C सर्वाधिक एकूण मत्स्य
महत्त्वाची आकडे वारी :- उत्पादन करणारे राज्य
(2017-18)
लाख टन

 2017-18 मध्ये एकूण मत्स्य उत्पादन : 12.59 दशलक्ष मेट्रिक टन

e
 त्यापैकी अं तर्गत (गोड्या पाण्यातील) मत्स्य उत्पादन 8.90 दशलक्ष
pl

मेट्रिक टन तर सागरी मत्स्य उत्पादन 3.69 दशलक्ष मेट्रिक टन झाले .

आं ध्र प्रदे श

2016-17 च्या तुलनेत 2017-18 मध्ये सरासरी मत्स्य उत्पादनात

ओडिशा
प. बं गाल
गुजरात

उत्तर प्रदे श
महाराष्ट्र
 तामिळनाडू
वाढ : 10.14% (2016-17 मध्ये उत्पादन - 11.43 दशलक्ष मे.ट.)
am

 1950-51 मध्ये अं तर्गत मत्स्य उत्पादनाचे 29% असले ले प्रमाण

2017-18 मध्ये 71% एवढे झाले आहे. सर्वाधिक सागरी मत्स्य
उत्पादन करणारे राज्य
 अं तर्गत मासेमारी 14.05% नी तर सागरी मासेमारी 1.73% नी वाढली. (2017-18)
S

सर्वाधिक अं तर्गत मत्स्य उत्पादन : आं ध्र प्रदे श (34.50 लाख टन)

लाख टन

 सर्वाधिक सागरी मत्स्य उत्पादन : गुजरात (7.01 लाख टन)

 सागरी मत्स्य उत्पादनात महाराष्ट्र दे शात चौथ्या स्थानावर
आं ध्र प्रदे श
तामिळनाडू

कर्नाटक
महाराष्ट्र
गुजरात

सर्वाधिक मासेमारी करणारे राज्य (2017-18) (लाख टन) :-

राज्य अं तर्गत सागरी एकूण

सर्वाधिक गोड्या
आं ध्र प्रदे श 28.45 6.05 34.5
पाण्यातील मत्स्य
उत्पादन करणारे राज्य
लाख टन

पश्चिम बं गाल 15.57 1.85 17.42

(2017-18)
गुजरात 1.34 7.01 8.35
केरळ 5.34 1.51 6.85
आं ध्र प्रदे श

उत्तर प्रदे श

बिहार

ओडिशा
प. बं गाल

तामिळनाडू 1.85 4.97 6.82

अखिल भारतीय 89.02 35.38 125.9
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 83
राजकीय घडामोडी

6 आरोग्य विषयक घडामोडी

69
_hmamï´ amÁ`
आयुर्मान अहवाल  EHy$U Am`w_m©Z : 72.5 वर्ष
 nwéf : 71.2
 अहवालाचे नाव : SRS Based Abridged Life Tables,  _[hcm : 73.9 जन्माच्या वेळचे

2013-17 (SRS- Sample Registration Survey)

 J«m_rU : 71.0 सरासरी आयुर्मान
 ehar : 74.4
 प्रकाशक : रजिस्ट्रार जनरल ऑफ इं डिया
 अहवालानुसार 2012-16 मधील 68.7 वर्षांच्या तुलनेत जन्माच्या
ई-सिगारेटवर बंदी
वेळच्या आयुर्मानात सुधारणा होऊन 69 वर्षे (2013-17) झाले आहे.
 पुरुषां चे आयुर्मान - 67.8 वर्षे (2013-17), 67.4 वर्षे (2012-16)  केंद्र सरकारने 'ई-सिगारेट'चे

y
 महिलां चे आयुर्मान - 70.4 वर्षे (2013-17), 70.2 वर्षे (2012-16) उत्पादन आणि विक्रीवर बं दी
घालण्याचा निर्णय घेतला असून,

op
 ग्रामीण आयुर्मान - महिला (69), पूरूष (66.40), एकूण (67.7)
 शहरी आयुर्मान - महिला (73.70), पुरुष (71.20), एकूण (72.4) केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन

 राष्ट्रीय स्तरावर पुरुष व महिलां च्या आयुर्मानातील फरक : 2.6 वर्ष C यां नी 18 सप्टेंबर 2019 रोजी या
निर्णयाची घोषणा केली.
 शहरी व ग्रामीण आयुर्मानातील फरक : 4.7 वर्ष
18 सप्टेंबर रोजी ‘ई-सिगारेट
सर्वाधिक महिला-पुरुष फरक : उत्तराखंड (6.2 वर्ष)


प्रतिबं ध अध्यादे श 2019’ लागू
e
 जागतिक आयुर्मान : 72.6 (2019 मधील सं युक्त राष्ट्र लोकसं ख्या
करण्यात आला. या अध्यादे शानुसार ई-सिगारेटच्या ‘उत्पादन, आयात,
pl

अं दाजानुसार)
निर्यात, वाहतूक, विक्री, वितरण, सं ग्रहण आणि जाहिरात’ यावर बं दी
 सर्वाधिक काळ जगण्याची उत्तम सं धी : दिल्लीत जन्मले ल्या
घालण्यात आली आहे. (ऑनलाईन विक्री व जाहिरातीसह)
am

पुरुषाला (73.3 वर्ष) आणि केरळमध्ये जन्मले ल्या महिले ला (77.8

 कोणत्याही व्यक्तीने या तरतुदींचे पहिल्यां दा उलं घन केल्यास त्याला
वर्षे) सर्वाधिक काळ जगण्याची उत्तम सं धी आहे.
‘एक वर्षापर्यंत कारावास किंवा एक लाख रुपयापर्यंत दं ड किंवा
 सर्वाधिक जन्माच्या वेळी आयुर्मान (पुरुष आणि स्त्रिया) : केरळ
दोन्ही’ अशी शिक्षा होऊ शकते.
 सर्वांत कमी जन्माच्या वेळी आयुर्मान : उत्तर प्रदे श
S

gdm©[YH$ Am`w_m©Z Agcocr n[hcr nmM amÁ`  या तरतुदीचे एखाद्या व्यक्तीने पुन्हा उलं घन केल्यास ‘तीन वर्षे
कारावास आणि पाच लाख रुपये दं ड’ अशी तरतूद या अध्यादे शात
Ho$ai
[X„r करण्यात आली आहे.
Oå_y Am[U H$mí_ra
[h_mMc àXoe  कोणत्याही व्यक्तीने ई-सिगारेटची साठवणूक केल्यास त्याला ‘सहा
_hmamï´ महिन्यां पर्यंत कारावास किंवा 50 हजार रुपयापर्यंतचा दं ड किंवा
दोन्ही’ अशी शिक्षेची तरतूद आहे.
 जर एखाद्या कंपनीने गुन्हा केला असेल तर कंपनीचे प्रभारी जबाबदार
असतील.
 अध्यादे शाअं तर्गत पोलिस उपनिरीक्षकास कारवाई करण्यासाठी
प्राधिकृत अधिकारी म्हणून नेमण्यात आले आहे. तथापि, अध्यादे शाच्या
तरतुदींच्या अं मलबजावणीसाठी केंद्र किंवा राज्य सरकार इतर
कोणत्याही समकक्ष अधिका-यां ना अधिकृत अधिकारी म्हणून नियुक्त
करू शकतात.
SIMPLIFIED ANALYSIS / 100
 संरक्षण घडामोडी

7 संरक्षण घडामोडी
चर्चेतील क्षेपणास्त्रे स्पाईक LR क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी
 ठिकाण : महु, मध्य प्रदे श
अग्नी 3 क्षेपणास्त्राची चाचणी  चाचणी दिनां क : 28 नोव्हेंबर 2019
 रणगाडा विरोधी चौथ्या पिढीचे लां ब
 चाचणी दिनां क : 3 डिसेंबर 2019
पल्ल्याचे (LR : long-range)
 ठिकाण : अब्दुल कलाम बेट, ओडिशा किनारा
क्षेपणास्त्र
 रात्रीच्या वेळी घेण्यात आले ली ही पहिली चाचणी अयशस्वी ठरली
 4 किलोमीटर पर्यंतचे कोणतेही लक्ष्य भेदण्याची क्षमता
 क्षेपणास्त्राचा विकास : DRDO  रचना आणि विकास : राफेल ऍडव्हान्स डिफेन्स सिस्टीम (इस्राएल)
2011 मध्ये भारतीय लष्करात समावेश

y

 स्पाईक हे रणगाडाभेदी क्षेपणास्त्र जगभरात 26 दे शां मध्ये वापरले
 जमिनीवरून जमिनीवर मारा करण्यास सक्षम जाते.

op
A¾r e¥§Icm d  भारताने ही क्षेपणास्त्रे खरेदी करण्याचा 500 दशलक्ष डॉलरचा व्यवहार
Ë`m§Mm n„m निश्‍चित केला होता.
A¾r 3 Mr d¡[eïço :- A¾r 1 : 700 [H$_r C
n„m : 3500 [H$_r A¾r 2 : 2000 [H$_r
A¾r 3 : 3500 [H$_r अस्त्र क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी
cm§~r : 17 _rQ>a A¾r 4 : 4000 [H$_r
ì`mg : 2 _rQ>a A¾r 5 : 5000 [H$_r  चाचणी दिनां क : 18 सप्टेंबर 2019
e
dOZ : 50 Q>Z  ठिकाण : ओडिशा किनारा
B§YZ : VrZ Q>ßß`m§Mo KZ भारतीय वायू दलाच्या 'सुखोई 30' या
pl


^ma dmhZ j_Vm : 1.5 Q>Z अत्याधुनिक विमानातून यशस्वी चाचणी
केली
am

वैशिष्ट्ये :-
पृथ्वी 2 ची यशस्वी चाचणी  पहिले स्वदे शी बनावटीचे क्षेपणास्त्र dOZ : 154 [H$cmo J«m_
 हवेतनू हवेत मारा करणारे भारताने cm§~r : 3.57 _rQ>a
 3 डिसेंबर 2019 रोजी रात्रीच्या वेळी ही
विकसित केले ले पहिले क्षेपणास्त्र.
S

चाचणी घेण्यात आली

ì`mg : 178 [_cr_rQ>a
 रचना आणि विकास : सं रक्षण
चाचणी ठिकाण : चां दीपूर, ओडिशा
सं शोधन आणि विकास सं स्था (DRDO)


किनारा  पल्ला : 70 किमी (भविष्यात 300 किमी पर्यंत वाढविण्यात येणार)

 स्वदे शी बनावटीचे अणु-सक्षम क्षेपणास्त्र  स्फोटके वाहून नेण्याची क्षमता : 15 किलो
 जमिनीवरून जमिनीवर मारा करणारे क्षेपणास्त्र
 मारक पल्ला : 350 किमी निर्भय क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी
 या क्षेपणास्त्राची पहिली स्त्रीच्या वेळेची चाचणी फेब्रुवारी 2018 मध्ये
 चाचणी दिनां क : 15 एप्रिल 2019
घेण्यात आली होती.
 ठिकाण : चां दीपुर, ओडिशा
 DRDO द्वारा विकसित पाहीले स्वदे शी बनावटीचे क्षेपणास्त्र
 ही सहावी चाचणी होती. (पहिली : 2013)
 अण्वस्त्र वाहून नेण्याची क्षमता : 500 ते 1000 किलोग्रॅ म
 स्वदे शी बनावटीचे सबसोनिक क्रूझ क्षेपणास्त्र
 लां बी : 8.56 मीटर  परिचालन पल्ला : 1000 किलोमीटर
 व्यास : 1 मीटर  त्यावर 300 किलो वजनाची अण्वस्त्रे बसवता येतात.
 हे क्षेपणास्त्र 2003 मध्ये भारतीय सैन्य दलात दाखल करण्यात  निर्मिती : सं रक्षण सं शोधन आणि विकास सं स्था (DRDO)
आले .
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 110
संरक्षण घडामोडी

कोब्रा गोल्ड 2019 बहुपक्षीय  जगातील सर्वांत मोठा बहुपक्षीय लष्कर सराव
 थायलं ड आणि अमेरिकेने या सरावाचे आयोजन केले .
 कालावधी : 18-20 फेब्रुवारी 2019
 सहभागी दे श : 29
 14 सदस्यां च्या शिष्टमं डळासह भारत सहभागी
 1982 पासून दरवर्षी थायलं डमध्ये पार पडतो.
 भारत पहिल्यांदा चिनसह 2016 मध्ये निरीक्षक म्हणून सहभागी झाला होता.
अल नगाह-3 भारत-ओमान  ठिकाण - जबल अल अक्दर पर्वत (ओमान)
 कालावधी : 12-25 मार्च 2019
 आवृत्ती : तिसरी
 यापूर्वी : 2015 (ओमान), 2017 (भारत)
IMCOR 2019 भारत-म्यानमार  समन्वयित गस्त
IMCOR: Indo-Myanmar Coordinated patrol

y


 कालावधी : 20-28 मे 2019

op
 आवृत्ती : आठवी
 भारतातर्फे सहभाग : INS सरयू (युद्धनौका)
 सुरुवात : मार्च 2013
C
राहत  ठिकाण : जयपूर
 सं युक्त मानवीय सहाय्य आणि आपत्ती मदत सराव
e
वायु शक्ती  ठिकाण : पोखरण (राजस्थान)
 कालावधी : 16 फेब्रुवारी 2019
pl

 पहिल्यांदाच आकाश क्षेपणास्त्राचा वापर सरावासाठी करण्यात आला.

 मानद ग्रुप कॅप्टन सचिन तेंडुलकर यावेळी उपस्थित होते.
am

बोल्ड कुरुक्षेत्र-2019 भारत-सिंगापुर  बबीना कटकमं डळ, झां शी

रेड फ्लॅ ग  ठिकाण : नेवाडा (अमेरिका)
 12 दिवासीय अद्ययावत हवाई युद्ध सराव
 सहभाग : अमेरिका, यूएई, नेदर्लंड, बेल्जियम, सिंगापुर आणि सौदी अरेबिया
S

आफ्रिकन लायन 2019 मोरक्को- अमेरिका  ठिकाण : मोरोक्को

 आवृत्ती : 15 वी
 कालावधी : 16 मार्च ते 7 एप्रिल 2019
बोल्ड कुरुक्षेत्र-2019 भारत-सिंगापुर  ठिकाण : बबीना कटकमं डळ, झां शी
SAMPRITI-8 भारत-बां ग्लादे श  ठिकाण : तं गेल (बां ग्लादे श)
 कालावधी : मार्च 2019
 आवृत्ती : 8 वी
AUSINDEX भारत-ऑस्ट्रेलिया  नौदल सराव
 ठिकाण : विशाखापट्टणम
 कालावधी : 2-16 एप्रिल 2019
मित्र शक्ती भारत-श्रीलं का  लष्कर सराव
 ठिकाण : दियातलावा (श्रीलं का)
 कालावधी : मार्च-एप्रिल 2019

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 122

 संरक्षण घडामोडी

सरी अर्का अँ टिटे रर SCO  ठिकाण : सरी अर्का (कझाकिस्तान)

 शां घाई सहकार्य सं घटनेचा (SCO) सं युक्त लष्कर सराव
 आवृत्ती : पहिली
 SCO च्या 34 व्या बैठकीत हा सराव घेण्याचा निर्णय झाला.
 SCO मध्ये चीन, कझाकिस्तान, किरगिझस्तान, रशिया, ताजिकिस्तान, उझबेकिस्तान, भारत
आणि पाकिस्तान यां चा समावेश आहे.
 2017 मध्ये भारत आणि पाकिस्तान SCO मध्ये सहभागी झाले .
अॅ फिंडेक्स 2019 भारत आणि  औधं आणि खडकी (पुणे)
आफ्रिकन दे श  कालावधी : 18-27 मार्च 2019
 भारतातर्फे मराठा लाईट इन्फन्ट्रीच्या जं गी पलटणचे जवान आणि अधिकारी सहभागी झाले
होते.
 सहभागी आफ्रिकन दे श : केनिया, मॉरिशस, मोझां बिक, बेनिन, बोटस्वाना, इजिप्त, घाना,
नामिबिया, नायजर, नायजेरिया, सेनेगल, द. आफ्रिका, सुदान, टां झानिया, युगां डा, झां बिया
आणि झिंबाब्वे ;

y
 रवां डा, डेमोक्रेटिक रिपब्लिक ऑफ कां गो आणि मादागास्कर दे शां चे प्रतिनिधी निरीक्षक म्हणून

op
या वेळी उपस्थित होते.
 या युद्धसरावादरम्यान दहशतवादाविरोधात लढण्याच्या विविध दे शां च्या कार्यपद्धती, डावपेच
आणि कौशल्ये यां ची देवाण-घेवाण करण्यात आली
इं ड-इं डो कॉरपॅ ट भारत-इं डोनेशिया  पोर्ट ब्लेयर
C
 भारत-इं डोनेशिया समन्वयित नौदल गस्त सराव
आवृत्ती : 33 वी
e


 कालावधी : 19 मार्च ते 4 एप्रिल 2019

pl

 2002 पासून वर्षातून दोन वेळा

वरुण 19.1 युद्धसराव भारत फ्रान्स  सं युक्त नौदल युद्धसराव
am

 ठिकाण : गोवा किनारा

 कालावधी : 1-10 मे 2019
 सरावाचा हा पहिला भाग असल्याने 19.1 असे नाव देण्यात आले .
 दूसरा भाग जिबौती येथे पार पडला (19.2)
S

 सुरुवात : 1983
 2001 मध्ये वरुण असे नामकरण
 भारतातर्फे सहभाग : INS विक्रमादित्य (विमानवाहू युद्धनौका) INS मुं बई (विनाशिका), INS
तर्क श (फ्रीगेट), INS शं कूल (पाणबुडी) व INS दीपक (इं धन नौका) सरावात युरोपातील
सर्वात मोठी विमानवाहू युद्धनौका ‘चार्ल्स डी गॉल’ दाखल झाली होती.
खड् ग प्रहार भारत  भारतीय सैन्याचा प्रशिक्षण सराव
 ठिकाण : पं जाब
 कालावधी : 27 मे ते 4 जून 2019
सिम्बेक्स-19 सराव भारत सिंगापूर  SIMBEX-19 : Singapore India Maritime Bilateral Exercise
 वार्षिक सं युक्त नौदल सराव
 ठिकाण : दक्षिण चीन समुद्र
 कालावधी : 16-22 मे 2019
 भारतातर्फे सहभाग : INS कोलकाता, INS शक्ती या युद्धनौका आणि लां ब पल्ल्याचे सागरी
गस्ती विमान ‘PI’ सुरुवात : 1993

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 123

अंतरीक्ष घडामोडी

8 अंतरीक्ष घडामोडी
RISAT-2BR1 चे यशस्वी प्रक्षेपण  पहिले यशस्वी प्रक्षेपण : 1994
 वैशिष्ट्ये :- उं ची : 44 मीटर, व्यास : 2.8 मीटर, टप्प्यां ची सं ख्या : 4
 11 डिसेंबर 2019 रोजी इस्रोने RISAT-2BR1 या भारतीय
इतर दे शां चे उपग्रह :-
उपग्रहासोबत अन्य दे शां च्या आणखी नऊ उपग्रहां चे यशस्वी प्रक्षेपण
केले . उपग्रहाचे नाव सं ख्या देश मोहिमेचा उद्दे श
 यातले सहा उपग्रह अमेरिकेचे तर, इस्रायल, इटली आणि जपानचा
QPS-SAR 1 जपान पृथ्वी निरीक्षण
प्रत्येकी एक उपग्रह आहे.
Tyvak-0092 1 इटली शोध आणि बचाव
RISAT-2BR1 उपग्रह :-
Tyvak-0129 1 अमेरिका तं त्रज्ञान प्रदर्शन
प्रक्षेपण दिनां क : 11 डिसेंबर 2019

y


 प्रक्षेपण ठिकाण : सतीश धवन स्पेस सेंटर, Duchifat-3 1 इस्राईल दूर सं वेदन

op
श्रीहरीकोटा 4 अमेरिका दूर सं वेदन
 प्रक्षेपणावेळी वजन : 628 Kg 1 HOPSAT 1 अमेरिका अर्थ इमेजिंग
 प्रक्षेपक वाहन : PSLV-C48 C
 RISAT-2B मालिकेतील हा दुसरा उपग्रह
 उपग्रहाचा प्रकार : रडार इमेजिंग पृथ्वी निरीक्षण
निर्माता : इस्रो
e


 उपयोग : कृषी, वने आणि आपत्ती व्यवस्थापन

pl

 कक्षा : लो अर्थ ऑर्बिट

 उं ची : 576 km
पेलोड : X-Band Radar
am

 मोहिमेचे आयुष्य : पाच वर्ष

 RISAT - Radar Imaging Satellite

 सर्व ऋतुं साठी असणारा रिसॅट-2 बी उपग्रहाचे यशस्वी प्रक्षेपण

RISAT मालिका
इस्रोचा पहिला उपग्रह
S

RISAT-2 : 2009 इस्रोने कोणत्याही हवामानात यशस्वीरित्या काम करू शकणाऱ्या रडार
 26/11 च्या मुं बई 

RISAT-1 : 2012 इमेज मॉनिटरिंग उपग्रह रिसॅ ट-2बीचे (RISAT-2B) 22 मे 2019

हल्ल्यानं तर RISAT-1
RISAT-2B : 2019 रोजी यशस्वीरित्या प्रक्षेपण केले .
ऐवजी RISAT-2 अगोदर
RISAT-2BR1 : 2019
पाठवण्यात आला.  जवळपास 7 वर्षांनंतर भारताने अशा प्रकारच्या मॉनिटरिंग उपग्रहाचे
प्रक्षेपण केले आहे. या उपग्रहाद्वारे खराब हवामान असतानाही भारताला
75th 50th 37th 6th 2nd दे शाच्या सीमेवर लक्ष ठे वता येणार आहे.
श्रीहरीकोटा PSLV चे पहिल्या लाँ च 2019 मधील PSLV-QL चे
 प्रक्षेपक यान : पीएसएलव्ही-सी46
येथील प्रक्षेपण उड्डाण पॅ डवरून उड्डाण उड्डाण  प्रक्षेपण ठिकाण : सतीश धवन अं तराळ केंद्र, श्रीहरिकोटा
मोहीम प्रक्षेपण
 पीएसएलव्हीची ही 48 वी मोहीम असून ही पीएसएलव्हीची पुनर्वापर
PSLV :- करता येणारी आवृत्ती आहे.
रिसॅ ट-2बीची वैशिष्ट्ये:-
 Polar Satellite Launch Vehicle
 PSLV चे हे 50 वे उड्डाण होते.  वजन : 615 किलो
 भारताचे तिसऱ्या पिढीचे प्रक्षेपक यान
 हा उपग्रह पृथ्वीच्या निम्न कक्षेत (लो अर्थ ऑर्बिट) सोडण्यात आला
 द्रव टप्प्यासह सुसज्ज असले ले पहिले प्रक्षेपक यान
 कोणत्याही वातावरणात या उपग्रहाद्वारे विशिष्ट ठिकाणचे फोटो घेता येणार

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 128

 विज्ञान व तंत्रज्ञान

9 विज्ञान व तंत्रज्ञान घडामोडी

107 वी भारतीय विज्ञान कॉंग्रेस  जगातील पहिले 5 महासं गणक पुढीलप्रमाणे :

 ठिकाण : कृषी विज्ञान विद्यापीठ, बं गळू रू नाव मॉडल दे श

 कालावधी : 3-7 जानेवारी 2020 समिट IBM अमेरिका
 प्रमुख थीम : 'विज्ञान आणि तं त्रज्ञान:
सिएरा IBM अमेरिका
ग्रामीण विकास' (Science and
Technology: Rural Development) सनवे तैहुलाइट सनवे एमपीपी चीन
 उद्घाटक : पं तप्रधान नरेंद्र मोदी तियानहे-2ए TH-IVB-FEP चीन
 आयोजक : इं डियन सायन्स कॉंग्रेस असोशिएशन
106 वी सायन्स कॉंग्रेस :- फास्टॅग योजनेची 15 डिसेंबरपासून अंमलबजावणी

y
ठिकाण : लवली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी, जालं धर (पं जाब)

op

 दे शभरातील राष्ट्रीय महामार्गावरील टोल नाक्यांवरून जाताना कॅशले स
कालावधी : 3-7 जानेवारी 2019
व झटपट प्रवास होण्यासाठी 1 डिसेंबर 2019 पासून वाहनां साठी 'वन


 थीम : भविष्यातील भारत : विज्ञान आणि तं त्रज्ञान

C नेशन वन टॅ ग - फास्टॅ ग' योजना लागू केली जाणार होती मात्र आता
पार्श्वभूमी:- ती 15 डिसेंबर 2019 पासून लागू करण्यात आली आहे.
 प्रा. जे. एल. सायमनसेन आणि प्रा. पी.एस. मॅ कमोहन या दोन  केंद्रीय रस्ते वाहतून आणि महामार्ग मं त्रालय आणि भारतीय
ब्रिटीश केमिस्टच्या पुढाकाराने सुरुवात. राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरणाचा (NHAI) हा प्रमुख उपक्रम आहे.
e
 दरवर्षी जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात आयोजित केली  टोलनाक्यांवरील वाहतूक कोंडी सोडवण्यासाठी राष्ट्रीय महामार्गांवरील
pl

जाते. टोलनाक्यांवर सर्व वाहनां ना फास्टॅग बं धनकारक केले आहे.

 सुरुवात : 1914 (कोलकाता)
 सुसज्ज अशा रेडिओ फ्रिक्वेन्सी आयडें टिफिकेशनद्वारे
मागील काही कॉंग्रेस :-
am

टोलनाक्यांवरील बसवण्यात आले ले सेन्सर वाहनां वर लावले ले

 पहिली : 1914 (कलकत्ता)
फास्टॅग वाचेल व टोलचे पैसे वाहनधारकां च्या खात्यातून जातील अशी
 रौप्य महोत्सवी : 1938 (कलकत्ता)
ही योजना आहे.
 सुवर्ण महोत्सवी : 1963 (दिल्ली)
 फास्टॅग नसणाऱ्या वाहनां साठी टोलनाक्यांवर फक्त एकच मार्गिका
 हिरक महोत्सवी : 1973 (चं दीगड)
S

राखीव असेल. अन्य मार्गिका या फास्टॅग वाहनां साठीच खुल्या

 अमृत महोत्सवी : 1988 (पुणे)
असतील.
 शताब्दी : 2013 (कोलकाता)
 फास्टॅग नसणाऱ्या वाहनां नी या मार्गिकेत प्रवेश केल्यास त्यां ना दं ड
 104 वी : 2017 (तिरुपती)

 105 वी : 2018 (इं फाळ)

आकारला जाणार आहे.
 106 वी : 2019 (जालं धर)

इलेक्ट्रिक वाहनांच्या नंबर प्लेटचा रंग हिरवा

 केंद्रीय रस्ते परिवहन मं त्रालयाने इले क्ट्रिक वाहनां ना वेगळी ओळ ख
टॉप 500 महासंगणक देण्यासाठी नं बरप्लेट हिरव्या रंगात आणण्याचा निर्णय घेतला आहे.
 जगातील टॉप 500 महासं गणकां ची (supercomputers) यादी त्यावर नं बर पां ढऱ्या रंगात लिहिला जाणार आहे.
नोव्हेंबर 2019 मध्ये जाहीर करण्यात आली  यासं दर्भात नीती आयोगाने केंद्र सरकारसाठी एक प्रस्ताव तयार केला
 ही एकुणात यादीची 54 वी आवृत्ती आहे. होता. यात केंद्रातील सात मं त्रालय पॉवर, रोड, हेवी इं डस्ट्रीझ यां ची
 अमरिकेतील समिट या महासं गणकाने पहिले स्थान पटकावले आहे. मदत घेतली आहे.
 यादीत भारतीय महासं गणक : प्रत्यूष (53 व्या स्थानी), मिहीर (86  खासगी टॅ क्सीसाठी वापर होणाऱ्या इले क्ट्रिक वाहनां ना पार्किंग आणि
व्या स्थानी) टोल माफी करण्यात येणार आहे.
SIMPLIFIED YEAR BOOK / 137
 विज्ञान व तंत्रज्ञान

सहुलत जम्मू-कश्मीर मधील राजौरी जिल्ह्यात निवडणुकीसाठी ज्येष्ठ मतदारां ना प्रोत्साहित

करण्यासाठी हे अॅ प सुरू करण्यात आले आहे
वीर परिवार - केंद्रीय राखीव पोलिस बलाच्या (CRPF) 54 व्या ‘शौर्य दिनी’ राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यां नी
‘वीर परिवार’ या मोबाइल अॅ प्लिकेशनचे अनावरण केले .
सेवारत असताना शहीद झाले ल्या CRPF जवानां च्या कुटुं बियां साठी हे अॅ प्लिकेशन आहे.
माय सर्क ल भारती एयरटे ल भारती एयरटे लने फिक्की ले डीज ऑर्गनायझेशनच्या मदतीने हे अॅ प्लिकेशन सुरू केले .
उद्देश : महिलां ना कोणत्याही समस्या किंवा भीतीच्या स्थितीत मदत करण्यासाठी.
त्यामध्ये 13 भाषां मध्ये महिले ला कोणत्याही पाच कुटुं बीयां ना व मित्रां ना अलर्ट पाठविता
येणार.
दामिनी भारतीय हवामानशास्त्र विभाग अतिवृष्टी, उष्णतेची लाट, वादळ, थं डीची कडाका याबाबतचे हवामानाशी निगडित सर्व
अपडेट नागरिकां ना मोबाइलवर मिळावेत, यासाठी भारतीय हवामानशास्त्र विभागाने ‘दामिनी’
हे मोबाइल अॅ प विकसित केले आहे.
शिक्षा सेतु हरियाना सरकार राज्यातील विद्यार्थ्यांना मदत करण्यासठी हरियाणा राज्याने हे मोबाइल अॅ प्लिकेशन सुरू केले

y
सुरक्षा अरुणाचल प्रदे श सरकार आपत्कालीन परिस्थितीत लोकां ना मदत करणे

op
कूल (Kool) केरळ सरकार केरळ सरकारला शिक्षणात दे शातील पहिले डिजिटल राज्य बनविणे
निपुण दिल्ली पोलिस पोलिसां ना प्रशिक्षणामध्ये ई-शिक्षण देणे
इम्प्रेस एचआरडी मं त्रालय उच्च शिक्षण सं स्थां मध्ये सामाजिक शास्त्रातील सं शोधनास प्रोत्साहन देणे.
C
स्पार्क एचआरडी मं त्रालय उच्च शिक्षण सं स्थां मधील सं शोधन वातावरण सुधारणे.
आस्क दिशा IRCTC IRCTC चे चाट बॉट.
e
महा मदत महाराष्ट्र सरकार आधुनिक तं त्रज्ञानाचा वापर करून पाऊस, पिकां ची स्थिती आणि भूजल पातळी यां चे एकत्रित
pl

विश्लेषण करणारे महाराष्ट्र सरकारचे अॅ प व पोर्टल

पॉवर बॅ ट स्पेक्टाकॉम टेक्नॉलजी खेळाडू च्या कामगिरीची वास्तविक माहिती प्रदान करणे. अनिल कंु बळे च्या ‘स्पेक्टाकॉम
am

टेक्नॉलजी’चे अॅ प
ई-मित्र आरोग्य व कुटुं ब कल्याण आणि महत्वाकां क्षी जिल्ह्यां ना पूरक म्हणून सुरुवात.
महिला व बालविकास मं त्रालय
पैसा केंद्र सरकारने दीनदयाल अं त्योदय योजना-राष्ट्रीय शहरी उपजीविका मोहिमेअंतर्गत पैसा
S

पोर्टल सुरू केले आहे. हे कर्जाच्या जलद प्रक्रियेसाठी मध्यवर्ती इले क्ट्रॉनिक प्लॅ टफॉर्म आहे.
PAiSA – Portal for Affordable Credit and Interest Subvention Access
रेल सहयोग कंपन्या आणि सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमां ना CSR (Corporate Social
Responsibility) च्या माध्यमातून रेल्वे स्थानकां वर आवश्यक सुविधा देण्यासाठी व्यासपीठ
म्हणून हे पोर्टल काम करेल.
ई-सहज विशिष्ट सं वेदनशील क्षेत्रां मध्ये व्यवसाय स्थापित करण्यासाठी व्यक्ती आणि खाजगी कंपन्यां ना
सुरक्षा मं जूरी मिळविण्यासाठी व्यासपीठ स्थापन करणे.
नेवा NeVA:- National e-Vidhan Application. राज्य विधानमं डळां च्या आचरणात
पारदर्शकता, उत्तरदायित्व आणि जबाबदारी आणणे.
निर्यात मित्र दे शातील निर्यातदार आणि आयातदार यां च्या सोयीसाठी
Go whats That दे शातील पहिले मोबाइल पर्यटन मार्गदर्शक आणि मोबाइल अॅ प्लिकेशन. पर्यटनस्थळी
असले ला क्यूआर कोड स्कॅ न केल्यानं तर तेथील ऐतिहासिक व इतर माहिती याद्वारे मिळते
आपूर्ती ‘भारतीय रेल्वेची ई-खरेदी व्यवस्था’ म्हणून भूमिका निभावण्यासाठी विकसित
SIMPLIFIED YEAR BOOK / 143
 प्रमुख नेमणुका

10 प्रमुख नेमणुका
मनोज नरवणे नवे लष्करप्रमुख  1987 मधील ऑपरेशन पवन दरम्यान श्रीलं केमध्ये भारतीय
शां ती रक्षा सेनचे ा दे खील ते एक भाग होते.
 ले . जनरल मनोज मुकंु द नरवणे यां ची भारतीय सैन्याच्या
 म्यानमारमधील भारतीय दूतावासात तीन वर्षे त्यां नी भारताचा
लष्करप्रमुखपदी नेमणूक करण्यात आली आहे.
सं रक्षण सं लग्न म्हणून काम केले होते.
 त्यां नी सध्याचे लष्करप्रमुख बिपीन रावत यां ची जागा घेतली. ते
 सन 2002 मध्ये सं सदेवरील हल्ल्यानं तर केंद्र सरकारने
एप्रिल 2022 पर्यंत या पदावर कार्यरत असतील. रावत हे 31 डिसेंबर
आरंभले ल्या 'ऑपरेशन पराक्रम' या मोहिमेत त्यां नी सहभाग
2019 रोजी सेवानिवृत्त झाले आहेत. लष्कर प्रमुख एकतर वयाच्या 62
घेतला.
व्या वर्षी किंवा तीन वर्षांच्या कार्यकाळानं तर सेवानिवृत्त होतात.
 10 नोव्हेंबर 2015 रोजी त्यां ना ले फ्टनंट जनरल ही रँक
 ते 28 वे लष्कर प्रमुख ठरले आहेत.
मिळाली.

y
 दे शाचे नवीन लष्करप्रमुख निवडताना सेवाज्येष्ठतेचाच विचार करण्याचा
 ते 2017 च्या प्रजासत्ताक दिनाच्या परेडचे कमां डर होते.
निर्णय केंद्र सरकार व सं रक्षण मं त्रालयातील उच्चपदस्थ समितीने केला

op
 भूषवले ली पदे : आसाम रायफलचे उत्तर-पूर्व विभागाचे
आहे.
'इन्स्पेक्टर जनरल', स्ट्राइक कोअरचे दिल्ली क्षेत्रातील 'जनरल
 सध्या लष्करात बिपीन रावत यां च्यानं तर मनोज नरवणे हे सर्वाधिक
ऑफिसर इन कमां डिंग', लष्कर प्रशिक्षण विभागाचे प्रमुख,
ज्येष्ठ अधिकारी आहेत.
महू स्थित लष्कर युद्धशास्त्र महाविद्यालयात प्रशिक्षक, जम्मू-
 नरवणे लष्कर प्रमुख होणारे दुसरे मराठी अधिकारी ठरले आहेत.
C काश्मीरमधील दहशतवादी कारवायां चा बीमोड करण्यासाठी
त्यां च्या आधी 1983 ते 1986 दरम्यान जनरल अरुणकुमार वैद्य या
कार्यरत राष्ट्रीय रायफल्सचे नेततृ ्व
मराठी अधिकाऱ्यां नी लष्करप्रमुखाची धुरा सां भाळली आहे.
e
 सन्मान : परम विशिष्ट सेवा मेडल (2009), अतिविशिष्ट सेवा
 1 सप्टेंबर 2019 रोजी नरवणे यां नी 40 व्या व्हाइस चीफ ऑफ
मेडल (2017), सेना मेडल आणि विशिष्ट सेवा मेडल (2015)
pl

आर्मी स्टाफ (उपप्रमुख) या पदाची जबाबदारी हाती घेतली होती.

 नरवणे यां चे वडील मुकंु द हे हवाई दलातील निवृत्त अधिकारी
(पद भूषविणारे ते पहिले मराठी लष्कर प्रमुख :
आहेत. त्यां च्या आई सुधा या प्रसिद्ध ले खिका आणि पुणे
अधिकारी ठरले ) जनरल मनोज नरवणे
am

आकाशवाणीच्या निवेदक होत्या.

 दे शाच्या इतिहासात आजवर फक्त वायू सेना प्रमुख :
त्यां च्या पत्नी विना नरवणे या आर्मी वाइफ वेलफेअर
9 उपप्रमुख पुढे लष्करप्रमुख एअर चीफ मार्शल राकेश कुमार सिंह


भदौरिया असोसिएशनच्या उपाध्यक्ष आहेत.

अर्थात 'जनरल' झाले आहेत.
नौसे ना प्रमुख :
त्यात आता नरवणे यां चा क्रमां क
S

अडमिरल कारमबीर सिंह

लागला आहे.
सोमा रॉय बर्मन
अल्पपरिचय :-  1 डिसेंबर 2019 रोजी सोमा रॉय बर्मन यां ची 24 व्या महाले खा
 जन्म : 22 एप्रिल, 1960 (पुणे) नियं त्रकपदी (CGA – Controller
 शाले य शिक्षण : ज्ञानप्रबोधिनी प्रशाला, पुणे General of Accounts) नेमणूक
 लष्करी शिक्षण : राष्ट्रीय सं रक्षण अकादमी (NDA), पुणे करण्यात आली.
आणि भारतीय सैन्य अकादमी, दे हराडू न.  त्या या पदावर नियुक्त होणाऱ्या सातव्या
 पदव्युत्तर शिक्षण : सं रक्षण अभ्यासात पदव्युत्तर पदवी (मद्रास महिला ठरल्या आहेत.
विद्यापीठ), सं रक्षण आणि व्यवस्थापन अभ्यासात एम.फिल  यापूर्वी त्या अतिरिक्त महाले खा नियं त्रकपदी
(देवी अहिल्या विश्वविद्यालय, इं दोर) कार्यरत होत्या.
 आवड : चित्रकला, योग आणि बागकाम  केंद्र सरकारमध्ये सार्वजनिक वित्त वावस्थेच्या मजबुतीकरणात त्यां ची
 जून 1980 मध्ये '7 सीख लाइट इन्फंट्री'मधून लष्करात महत्त्वाची भूमिका आहे.
दाखल झाले .  त्या 1986 च्या बॅ चच्या ‘भारतीय नागरी ले खा से वा अधिकारी’
आहेत.

SIMPLIFIED YEAR BOOK / 145

प्रमुख नेमणुका
 जेपीएस चावला यां ची त्यां नी जागा घेतली.  2016 पर्यंत अमेरिका आणि जपानचा भां डवलात सर्वाधिक वाटा आहे.
 गणितीय सां ख्यिकीमध्ये त्यां नी दिल्ली विद्यापीठातून एम.फिल केले  प्रमुख उद्दिष्टे : विकसनशील सदस्य राष्टां ना कर्जपुरवठा करणे,
आहे. विनियोग प्रवृत्तीत वाढ करणे, त्यां ना तां त्रिक मदत देणे आणि
महाले खा नियं त्रक (CGA):- आशियाई राष्ट्रां त आर्थिक विकास व सहकार्य निर्माण करणे

 महाले खा नियं त्रक हा केंद्र सरकारचा ले खविषयक बाबींशी

सं बं धित प्रमुख सल्लागार असतो. तो केंद्रीय वित्त मं त्रालयां तर्गत
कार्यरत असतो.
 नियं त्रक आणि महाले खा परीक्षक (CAG) हे जरी घटनात्मक
पद असले तरी CGA मात्र घटनात्मक पद नाही.
 ते सरकारच्या मालकीच्या कंपन्यां चे ऑडिट करतात. CGA
च्या अहवालावर सार्वजनिक ले खा समिती लक्ष दे त.े
 केंद्र सरकारच्या खात्यां बाबतची माहिती CGA द्वारे प्रसिद्ध/
प्रसारित केली जाते.
 राज्यघटनेच्या कलम 150 द्वारे CGA ला अधिकार प्राप्त
गोटाबाय राजपक्षे श्रीलंकेच्या अध्यक्षपदी

y
होतात. (कलम 150 : सं घ आणि राज्यां च्या ले ख्यां चे स्वरूप)  श्रीलं केत राष्ट्राध्यक्षां च्या निवडणुकीत
त्याचे वैधानिक कर्तव्य आणि कार्य ‘व्यवसाय नियमां चे वाटप, श्रीलं केचे सं रक्षण सचिव नं दसेना गोटाबाय

op


1961’मध्ये परिभाषित करण्यात आले आहेत. राजपक्ष यां ची निवड झाली.

 त्यां नी त्यां चे प्रतिस्पर्धी प्रेमदासा यां च्यावर मात
केली.
मसत्सुगु असाकावा आशियाई विकास बँकेचे दहावे अध्यक्ष
C  2005 ते 2015 दरम्यान सं रक्षणमं त्री असताना
 मसत्सुगु असाकावा (Masatsugu त्यां नी तामिळींची वं शंगिक चळ वळ सं पुष्टात
आणली होती.
e
Asakawa) यां ची 2 डिसेंबर 2019 रोजी
आशियाई विकास बँ केच्या अध्यक्षपदी नेमणूक  राजपक्षे हे श्रीलं केचे सातवे राष्ट्राध्यक्ष असतील. राजपक्षे हे चीनचे
pl

करण्यात आली. समर्थक मानले जातात.

गोटाबाया हे श्रीलं केचे माजी राष्ट्रपती महिंदा राजपक्षे यां चे भाऊ
ते या बँ केचे दहावे अध्यक्ष ठरले असून 17


आहेत.
am

जानेवारी 2020 पासून आपला पदभार

 श्रीलं केतील प्रखर सिंहली राष्ट्रवादाचे प्रतीक म्हणून ते ओळ खले
स्वीकारतील.
जातात.
 त्यां ना 23 नोव्हेंबर 2021 पर्यंतचा कार्यकाल लाभणार आहे.
 श्रीलं केतील 'ईस्टर सं डे' म्हणून ओळ खला जाणारा दहशतवाद त्यां नी
 ते ‘तेहिको नाकाओ’ यां ची जागा घेतील.
निपटू न काढला.
S

 मसत्सुगु असाकावा सध्या जपानचे पं तप्रधान शिंझो अबे आणि वित्तमं त्री
गोटाबाय यां ची भारत भेट :-
तारो असो यां चे विशेष सल्लागार आहेत.
 आशियाई विकास बँ केचा अध्यक्ष हा पारंपारिकपणे जपानी व्यक्तीच  28 ते 30 नोव्हेंबर 2019 दरम्यान ते भारत भेटीवर आले होते
असतो.  अध्यक्ष झाल्यां नतरचा हा त्यां चा पहिलाच परदे श दौरा होता
पं तप्रधान मोदींनी यावेळी श्रीलं केला 450 दशलक्ष डॉलर्स कर्जाची
आशियाई विकास बँ क :-


घोषणा केली
 Asian Development Bank (ADB)
 ही एक प्रादे शिक विकास बँ क आणि बहुपक्षीय कर्ज देणारी सं स्था आहे. पृथ्वीराज सिंह रूपन
 स्थापना : 19 डिसेंबर 1966
 मुख्यालय : मनिला (फिलीपाईन्स)  2 डिसेंबर 2019 रोजी मॉरिशसच्या अध्यक्षपदी त्यां ची नेमणूक
करण्यात आली
 सदस्य : 68 (सुरुवातीला 31 सदस्य होते.)
यापूर्वी ते मॉरिशसचे कला आणि सं स्कृ ती मं त्री होते
घोषवाक्य : आशिया आणि पॅ सिफिकमधील दारिद्र्या विरुद्ध लढा


 त्यां नी अमीना गुरिब-फकीम यां ची जागा घेतली
 ही बँ क सं युक्त राष्ट्रां ची (UN) अधिकृत निरीक्षक आहे.
 यासोबतच मेरी सिरिल एडी बॉईसेझन यां ची उपाध्यक्षपदी नेमणूक
 मतदान : जागतिक बँ केच्या मतदान पद्धतीवर आधारित आहे.
करण्यात आली.
भां डवलाच्या वाट्याच्या प्रमाणात.
 मॉरिशसचे पं तप्रधान : प्रविंद जुग्नोठ

SIMPLIFIED YEAR BOOK / 146

निधन वार्ता

11 निधन वार्ता
टी. एन. शेषन राम जेठमलानी
 निधन : 10 नोव्हेंबर 2019 (चेन्नई, तमिळनाडू )  निधन : 8 सप्टेंबर 2019 (नवी दिल्ली) (वय 95 वर्षे)
 जन्म : 15 डिसेंबर 1932 (पालघाट, पल्लकड,  जन्म : 14 सप्टेंबर 1923 (शिखारपूर, तत्कालीन मुं बई
मद्रास प्रांत) प्रांत) (सध्या : सिंध, पाकिस्तान)
 सं पूर्ण नाव : तिरूनेल्लई नारायण अय्यर शेषन  सं पूर्ण नाव : राम बुलचं द जेठमलानी
 शिक्षण :  शिक्षण : वयाच्या 17 व्या वर्षी LLB (मुं बई
 1955 च्या बॅ चचे तामिळनाडू केडरचे IAS अधिकारी विद्यापीठ), LLM (मुं बई विद्यापीठ)
 ते पोलीस सेवा परीक्षाही  राजकीय पक्ष : भारतीय जनता पक्ष (2013 पर्यंत) (नं तर : राष्ट्रीय
उत्तीर्ण झाले होते, मात्र त्यां नी शेषन यां ची कारकीर्द :- जनता दल)

y
पद स्वीकारले नाही.  1962 : मद्रास राज्याच्या  ते ज्येष्ठ वकील, कायदे तज्ज्ञ व माजी केंद्रीय कायदामंत्री होते.

op
 वयाच्या 21 व्या वर्षी शेषन हे वाहतूक विभागाचे सं चालक  सोहराबुद्दीन एन्काउं टर प्रकरणात ते सध्याचे केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहां चे
सनदी परीक्षेत अव्वल ठरले  1964 : मदुराई जिल्ह्याचे वकील होते.
होते. जिल्हाधिकारी
 1959 मध्ये महाराष्ट्रात चालले ल्या नानवटी खटल्यापासून ते चर्चेत आले .
 1969 : अणु ऊर्जा आयोगाचे
तेहरी धरण आणि सरदार
C  त्यां नी दोन लग्न केली आहेत.

सचिव
सरोवराला त्यां चा विरोध  1972-76 : अं तराळ  सिंध येथन ू च त्यां नी वकिलीच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली.
होता. विभागाचे सं युक्त सचिव  वयाच्या 17 व्या वर्षी
दिंडीगुलचे ते पहिले  1980-85 : अं तरीक्ष OoR>_cmZr `m§Mr H$maH$rX© त्यां नी सिंध न्यायालयात पहिली
e

मंत्रालयाचे अतिरिक्त सचिव १९७७-८४ : लोकसभा क े स लढवली.
उपजिल्हाधिकारी ठरले . 
1985-88 : पर्यावरण व वने सुरुवातीला अपक्ष
pl

 
 ते नियोजन आयोगाचे सदस्य (मतदारसं घ : मुं बई
मंत्रालयाचे सचिव म्हणून ते उल्हासनगर मधून
सदस्यही होते. 1988 : सं रक्षण सचिव 1989 वायव्य) (सहावी आणि सातवी
 निवडणूक लढवली मात्र ते हरले .
12 डिसेंबर 1990- 11 : 18 वे कॅबिनेट सचिव लोकसभा) 1975-77 च्या
am

 

डिसेंबर 1996 : 10 वे मुख्य  1990-96 : 10 वे मुख्य  मे-जून १९९६ : कायदा व आणीबाणीच्या काळात ते बार
निवडणूक आयुक्त न्याय मंत्री (वाजपेयी सरकार) असोसिएशन ऑफ इं डियाचे
निवडणूक आयुक्त
 त्यां च्या निवडणूक  १९९८-९९ : शहरी विकास अध्यक्ष होते.
सुधारणां साठी ते प्रसिद्ध झाले . मंत्री (वाजपेयी सरकार)  पुरस्कार
S

 1997 : राष्ट्रपती पदाची निवडणूक लढवली. (के. आर. नारायण  १९९९-२००० : कायदा व ज्युरिस्ट अवॉर्ड, वर्ल्ड पीस थ्रो
यां च्याकडू न पराभव) न्याय मंत्री (वाजपेयी सरकार) लॉ अवॉर्ड, ह्यूमन राईट् स अवॉर्ड
 1996 मध्ये त्यां ना सरकारी सेवस े ाठी रॅ मन मॅ ग्सेसे पुरस्कार मिळाला.  २००४ च्या लोकसभा (1977)
 पुस्तके : The Degeneration of India, A Heart Full of निवडणुकीत त्यां नी अटल  पुस्तके :
Burden. बिहारी वाजपेयी यां च्या Maverick: Unchanged,
 त्यां चे ‘I eat politicians for breakfast’ म्हणजेच ‘ मी विरुद्ध लखनौ मतदारसं घातून Unrepentant; Ram
सकाळच्या नाश्त्याला राजकारण्यां ना खातो’ हे वाक्य बरेच गाजेले निवडणूक लढवली Jethmalani : The
होते.  २०१० मध्ये सर्वोच्च Authorized Biography
 मतदारओळ ख पत्राची सुरुवात त्यां च्याच काळात आणि त्यां नी सुरु न्यायालयाच्या बार (नलिनी गेरा); Conscience
केली होती. असोसिएशनचे ते अध्यक्ष of a Maverick; Big Egos,
 आचारसं हितेची काटेकोर अंमलबजावणी करून त्यां नी प्रचं ड होते. Small Men; Conflict of
२०१०-१६ : राजस्थान मधून Laws; Justice Soviet Style;
लोकप्रियता मिळ वली होती. ‘इले क्शन किंग’ म्हणून ते लोकप्रिय


राज्यसभा सदस्य The Rebel: 'A biography

बनले .
 २०१६-१९ : बिहार मधून of Ram Jethmalani'(सुसान
 2018 सालच्या एप्रिल महिन्यात शेषन यां च्या मृत्यूची अफवा उडाली
राज्यसभा सदस्य एडेलमन)
होती.
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 156
 क्रीडा घडामोडी

12 क्रीडा घडामोडी
मोस्ट वैल्यूबल प्लेयर ऑफ द ईयर : आं द्रे रसेल
[H«$Ho$Q> 

 इमर्जिंग प्लेयर ऑफ द सिजन : शुभमन गिल

 गेम चेंजर ऑफ द सिजन : राहुल चहर
क्रिके ट वर्ल्डकप 2019  परफेक्ट कॅच ऑफ द सिजन : कायरन पोलाई
 आयोजक : इं ग्लं ड आणि वेल्स  स्टाइलिश प्लेयर ऑफ द सिजन : लोकेश राहुल
 कालावधी : 30 मे ते 14 जुलै 2019  सुपर स्ट्राइकर ऑफ द सिजन : आं द्रे रसेल
 आवृत्ती : 12 वी  फेअरप्ले अवॉर्ड : सनराईजर्स हैदराबाद
 पहिला : 1975 (इं ग्लं ड)  सर्वोत्कृष्ट खेळ पट्टी आणि मैदान : अनुक्रमे पं जाब व हैदराबाद.
आगामी : 2023 (भारत) IPL 2020 लिलाव :-

y


 विजेता सं घ : इं ग्लं ड (पहिल्यां दाच

आयपीएलच्या पुढील मोसमाचा लिलाव 19 डिसेंबर 2020

op

विजेता)
रोजी कोलकत्यात पार पडला.
 उपविजेता सं घ : न्यूझीलं ड
 ऑस्ट्रेलियाचा वेगवान गोलं दाज पॅ ट कमिन्स आयपीएल
 सहभागी सं घ : 10
2020 च्या लिलावात सर्वात महागडा खेळाडू ठरला.
सर्वाधिक वेळा विजय : ऑस्ट्रेलिया (5 वेळा)


 मालिकाविर : केन विल्यमसन (न्यूझीलं ड)

C  कमिन्सला कोलकाता नाइट रायडर्सने 15.5 कोटी रुपयां त
खरेदी केले . आयपीएलच्या इतिहासात तो सर्वात महागडा
 सर्वाधिक धावा : रोहित शर्मा (648)
खेळाडू बनला आहे. इं ग्लं डच्या बेन स्टोक्सला यापूर्वी 14.5
e
 सर्वाधिक बळी : मिशेल स्टार्क (27)
कोटी रुपयां ची बोली लागली होती.
भारताने 1983 आणि 2011 मध्ये वर्ल्डकप जिंकला आहे.
pl


 कमिन्स 2014 साली कोलकाता नाइट रायडर्सकडू न खेळले ला
टीप : अं तिम सामन्यात इं ग्लं ड आणि न्यूझीलं ड दोन्ही सं घां नी समान आहे. 2017 साली कमिन्स दिल्ली डेअरडेविल्सकडू न
खेळले ला आहे. गेल्या सीझनमध्ये त्याला मुं बई इं डियन्सने 5.4
am

धावा केल्याने सुपर ओव्हर घेण्यात आली होती. सुपर ओव्हरमध्येही

समान धावा झाल्याने ‘सर्वाधिक चौकार’ या नियमाच्या आधारे इं ग्लं डला कोटी रुपयां ना खरेदी केले होते.
विजेता घोषित करण्यात आले .  वयाच्या 48 व्या वर्षी प्रवीण तां बे या क्रिकेटपटूला कोलकाता
नाईट रायडर्स या आईपीएल सं घाने खरेदी केले आहे. आईपीएल
IPL 2019 13 च्या सीजनमध्ये खेळ णारा तां बे हा सर्वाधिक वयाचा खेळाडू
S

ठरणार आहे.
 विजेता सं घ : मुं बई इं डियन्स  या लिलाव प्रक्रियेअंती TOP 5 महागड्या खेळाडूं मध्ये एकाही
 उपविजेता सं घ : चेन्नई सुपर किंग्ज भारतीय खेळाडूला स्थान मिळाले नाही. सर्वांत महागडे भारतीय
 आवृत्ती : बारावी खेळाडू - पियुष चावला (चेन्नई सुपर किंग्स), वरूण चक्रवर्ती
 सुरुवात : 2008 (कोलकाता नाईट रायडर्स)
 अं तिम सामना ठिकाण : राजीव गां धी
आं तरराष्ट्रीय स्टेडियम, हैद्राबाद
 मुं बई इं डियन्सने चौथ्यां दा जेतप
े द मिळ वले आहे. रणजी चषक क्रिके ट स्पर्धा 2018-19
 आत्तापर्यंत मुं बईचे विजय : 2019, 2017, 2015, 2013  विजेता सं घ : विदर्भ
(सर्वाधिकवेळा)  उपविजेता : सौराष्ट्र
 आतापर्यंत चेन्नईचे विजय : 2018, 2011 आणि 2010  विदर्भाने सलग दुसऱ्या वर्षी हे
पुरस्कार :- चषक जिंकले .
विदर्भाचे हे एकुणात दुसरे विजेतप
े द
ऑरेंज कॅप (सर्वाधिक धावा) : डे व्हिड वॉर्नर


आहे.
 पर्पल कॅप (सर्वाधिक बळी) : इम्रान ताहीर
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 166
पुरस्कार

13 पुरस्कार
3.1
amï´r` ñVamdarc nwañH$ma [_cr_rQ>a

5.8 g|Qr _rQ>a

OmSr

भारतरत्न पुरस्कार
 स्थापना : 2 जानेवारी 1954
g_moaMr ~mOy
 भारत सरकारतर्फे दिला जाणारा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार 4.7 g|Qr _rQ>a _mJMr ~mOy
 पुरस्काराची शिफारस पं तप्रधान राष्ट्रपतीकडे करतात. यासाठी
कोणत्याही औपचारिक शिफारसीची आवश्यक नाहीत. भारतरत्न प्राप्त महिला :-
एका वर्षात जास्तीत जास्त तीन जणां ना दिला जातो. (अपवाद 1999

y
 1. इं दिरा गां धी ........................... (1971)
– 4 व्यक्तींना) 2. मदर टे रस
े ा ............................ (1980)

op
 स्वरूप - राष्ट्रपती स्वाक्षरीत सनद, पिंपळाच्या पानाचे पदक. 3. अरुणा असफ अली ................. (1997)
(पुरस्कारात कोणतेही आर्थिक अनुदान दिले जात नाही.) 4. एम एस सुब्बलक्ष्मी .................. (1998)
भारतीय प्राधान्यक्रमात विजेत्यां ना ‘सातवा’ (7A) क्रमां क दिला
5. लता मं गेशकर ....................... (2001)
 C
आहे.
 पहिले विजेते - सी. राजगोपालचारी, सर्वपल्ली राधाकृष्णन आणि
भारतरत्न प्राप्त पं तप्रधान :-
सी.व्ही. रमन 1. जवाहरलाल नेहरू ................... (1955)
e
 आत्तापर्यंत 48 जणां ना भारतरत्न देण्यात आला. 14 जणां ना मरणोत्तर 2. लालबहादुर शास्त्री .................. (1966)
देण्यात आला.
pl

3. इं दिरा गां धी ........................... (1971)

 मरणोत्तर भारतरत्न प्राप्त पहिले व्यक्ती - लाल बहादूर शास्त्री 4. मोरारजी दे साई ....................... (1991)
सर्वांत तरुण विजेते - सचिन तेंडुलकर (40 वर्षे) (पहिला खेळाडू )
5. गुलजारीलाल नं दा ................... (1997)

am

 पुरस्कारप्राप्त अभारतीय - खान अब्दुल गफार खान (1987),

6. राजीव गां धी .......................... (1991)
नेल्सन मं डे ला (1990)
7. अटल बिहारी वाजपेयी .............. (2015)
 एकमेव नैसर्गिकृत भारतीय नागरिक - मदर तेरेसा
 सर्वांत वयस्कर - महर्षी धोंडो केशव कर्वे (100 वर्षे) भारतरत्न प्राप्त राष्ट्रपती :-
S

 सर्वात वयस्कर (मरणोत्तर) - मदन मोहन मालवीय (153 वर्षे)
 सर्वाधिक भारतरत्न - महाराष्ट्र (9), उत्तर प्रदे श (8)
 आत्तापर्यंत दोन वेळा हा पुरस्कार रद्द करण्यात आला. (1977-80
आणि 1992-95)
 सुरूवातीला मरणोत्तर पुरस्कार देण्याची तरतूद नव्हती, 1966 मध्ये
ती करण्यात आली.
2011 पूर्वी फक्त साहित्य, विज्ञान, कला आणि सार्वजनिक सेवा या
1. सर्वपल्ली राधा कृष्णन ............. (1954)
2. राजेंद्र प्रसाद ......................... (1962)
3. झाकीर हुसेन ........................ (1963)
4. व्ही. व्ही. गिरी ....................... (1975)
5. डॉ. APJ अब्दुल कलाम ........... (1987)
6. प्रणव मुखर्जी ......................... (2019)
भारतरत्न प्राप्त महाराष्ट्रातील व्यक्ती :-

क्षेत्रात दिला जात होता. 2011 पासून कोणत्याही क्षेत्रातील व्यक्तिला

दिला जातो. 1. महर्षी धोंडो केशव कर्वे ............................ (1958)
2. डॉ. पां डु रंग वामन काणे ........................... (1963)
चारही नागरी पुरस्कार प्राप्त व्यक्ती :-
3. आचार्य विनोबा भावे ............................... (1983)
1. बिस्मिला खान 4. डॉ. बाबासाहेब आं बेडकर ......................... (1990)
2. भीमसेन जोशी
5. जमशेदजी टाटा ..................................... (1992)
3. भूपन
े हजारिका
6. लता मं गेशकर ...................................... (2001)

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 188

पुरस्कार
पुरस्कार विजेत्यांची यादी पुढील प्रमाणे :-  नोबेल विजेते भारतीय :-
1. भर्तृहरि महताब (कटक) अ.क्र. व्यक्ती वर्ष विषय
2. अनुराग ठाकुर (हमिरपुर, हिमाचल प्रदे श)
1) रवींद्रनाथ टागोर 1913 साहित्य
3. एम. वीरप्पा मोइली
4. एन.के. प्रमाचं द्रन (कोल्लम, केरळ) 2) चन्द्रशेखर वेंकट रामन 1930 भौतिकशास्त्र
5. सुप्रिया सुळे (बारामती, महाराष्ट्र) 3) डॉ. हरगोविंद खुराना 1968 वैद्यकशास्त्र
6. निशिकां त दुबे (गोड्डा, झारखं ड)
4) 1979 शां तता
7. शं करराव सातव (महाराष्ट्र)
8. श्रीरंग अप्पा बारणे (मावळ, महाराष्ट्र) 5) डॉ. सुब्रमण्यम चन्द्रशेखर 1983 भौतिकशास्त्र
9. धनं जय महाडीक (कोल्हापूर, महाराष्ट्र) 6) डॉ.अमर्त्य सेन 1998 अर्थशास्त्र
10. हिना गावीत (महाराष्ट्र) 7) व्ही. एस. नायपॉल 2001 साहित्य
11. रजनी पाटील (महाराष्ट्र)
8) व्यं कटरामन रामकृष्ण 2009 रसायनशास्त्र
12. आनं द भास्कर रापोलू (तेलंगणा)
9) कैलाश सत्यार्थी 2014 शां तता
Am§Vaamï´r` ñVamdarc nwañH$ma

y
10) अभिजित बॅ नर्जी 2019 अर्थशास्त्र
Zmo~oc [dOoVo Hw$Qw§>~r`

op
नोबेल पुरस्कार
स्थापना :- 1901 (आल्फ्रे ड नोबेल यां च्या स्मरणार्थ)


 वितरण :- दरवर्षी 10 डिसेंबर रोजी (स्टॉकहोम, स्वीडनची राजधानी)

C
 शां ततेच्या पुरस्काराचे वितरण ऑस्लो (नॉर्वेची राजधानी) येथे होते.
e
 1940 आणि 1942 मध्ये हा पुरस्कार दिला गेला नाही.
 हा पुरस्कार मरणोत्तर दिला जात नाही.
pl

 एकावेळी जास्तीत जास्त 3 व्यक्तींना विभागून दिला जातो.

 सर्वांत तरुण विजेता :- मलाला युसुफझाई (17 वर्ष) (पाकिस्तान)
am

(शां तता-2014)
 सर्वांत वयोवृद्ध विजेता :- जॉन.बी. गुडइनफ (97 वर्ष) (रसायनशास्त्र
- 2019)
 महात्मा गां धींना पाच वेळा नामां कन :- 1937, 1938, 1939, 1947
S

आणि 1948
 2019 पर्यंत 53 महिलां ना नोबेल पुरस्कार देण्यात आला.
 दोनदा नोबेल पुरस्कार जिंकणारी एकमेव महिला : मेरी क्युरी
 नोबेल पुरस्कार विजेती पहिली महिला : मेरी क्युरी
 एकापेक्षा जास्त वेळा नोबेल जिंकणाऱ्या सं स्था :-
1. रेडक्रॉस (1917, 1944, 1963)
597 नोबेल पुरस्कार :-
2. यू.एन.एच.सी.आर. (1954, 1980)
 एकापेक्षा जास्त वेळा नोबेल जिंकणारे व्यक्ती :-  1901 ते 2019 दरम्यान 597 नोबेल पुरस्कार प्रदान करण्यात आले .
1. मेरी क्युरी – भौतिकशास्त्र (1903) आणि रसायनशास्त्र (1911) नोबेल पुरस्कारां ची विजेत्यांची एक दोन विजेते तीन विजेते
पुरस्कार सं ख्या सं ख्या विजेता
2. जॉन बार्डीन – भौतिकशास्त्र (1956, 1972)
3. लिनस पॉलिंग – रसायनशास्त्र (1954) आणि शां तता (1962) भौतिकशास्त्र 113 213 47 32 34

4. फ्रेड्रिक सं गेर – रसायनशास्त्र (1958, 1980) रसायनशास्त्र 111 184 63 23 25

 केवळ दोन व्यक्तींना मरणोत्तर प्रदान :- वैद्यकशास्त्र 110 219 39 33 38
 एरिक एक्सेल कार्लफेल्ट – स्वीडन कवी (1931-साहित्य) साहित्य 112 116 108 4 –
 डॅ ग हॅ मरशोल्ड – युनोचे माजी सरचिटणीस (1961 – शां तता)
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 202
 पुरस्कार

शां तता 100 107+27 68 30 2 2. Understanding Poverty.

3. Making Aid Work. Cambridge: MIT Press
अर्थशास्त्र 51 84 25 19 7
4. Poor Economics: A Radical Rethinking of the Way to
एकूण 597 950 350 141 106
Fight Global Poverty
2019 चे नोबेल पुरस्कार विजेते
5. Handbook of Field Experiments, Volume 1
अर्थशास्त्रातील नोबेल :- 6. Handbook of Field Experiments, Volume 2
 विजेते : अभिजित बॅ नर्जी (भारतीय-अमेरिकन), इस्टर डफलो 7. AShort History of Poverty Measurements
(फ्रेंच-अमेरिकन) आणि मायकल क्रे मर (अमेरिकन)  2013 मध्ये सं युक्त राष्ट्राचा सरचिटणीस बान की-मून यां नी 2015
 सं शोधन : 'जागतिक दारिद्र्य निर्मुलनासाठी प्रायोगिक दृ ष्टीकोन' नं तरची विकास उद्दिष्टांसं दर्भात काम करण्यासाठी नियुक्त करण्यात
(for their experimental approach to alleviating global आले ल्या तज्ञां च्या समितीमध्ये अभिजित बॅ नर्जी यां ची नियुक्ती केली होती.
poverty)  अभिजित बॅ नर्जी यां नी एमआयटीमध्ये प्राध्यापिका असणाऱ्या
 अभिजित बॅ नर्जी हे भारतीय वं शाचे डॉ.अरुं धती बॅ नर्जी यां च्याबरोबर लग्न केले . मात्र नं तर अभिजित आणि
अमेरिकन अर्थतज्ञ असून इस्टर अरुं धती यां चा घटस्फोट झाला.
डफलो या त्यां च्या पत्नी आहेत. अब्दुल लतिफ जमील पॉव्हर्टी अक्शन लब
अभिजित बॅ नर्जी हे 'अब्दुल लतिफ जमील पव्हिर्टी अॅ क्शन ले ब'चे

y
 अभिजित बॅ नर्जी हे नोबेल पुरस्कार 

विजेते दहावे भारतीय ठरले आहेत. (भारतीय वं शाच्या नागरिकां सह) सं स्थापक आहेत.

op
 अमर्त्य सेन यां च्या नं तर अर्थशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार विजेते ते  इस्थर डफलो आणि सेंडील मुल्लीनाथन याच्या सोबतीने बॅ नर्जी यां नी
दुसरे भारतीय ठरले आहेत. या सं स्थेची स्थापना 2003 मध्ये केम्ब्रिज (अमेरिका) येथे केली आहे.
 नोबेल पुरस्कार विजेते ते चौथे बं गाली ठरले आहेत. C  गरिबीवर मात करण्यासाठी काय करता येईल यासं दर्भातील सं सोधन
पुरस्काराबद्दल :- ही सं स्था करते.
 स्थापना : 1969 शां ततेचा नोबेल :-
सं स्थापक : Sveriges Riksbank (स्वीडनची मध्यवर्ती बँ क)
e
विजेते : अबीय अहमद अली (इथिओपियाचे पं तप्रधान)


 पुरस्कार देणारी सं स्था : रॉयल स्वीडिश अकॅडेमी
 आं तरराष्ट्रीय पातळीवर शां तता
pl

 2019 पर्यंत 84 जणां ना हा सन्मान देण्यात आला.

आणि सहकार्य प्रस्थापित व्हावे
 आत्तापर्यंत 51 वेळा हा पुरस्कार देण्यात आला.
म्हणून केले ले प्रयत्न आणि शेजारील
सर्वांत तरुण विजेते : इस्टर डफलो (46)
am


इरिट्रिया या दे शासोबतचा मागील
 महिला विजेत्या : एलीणर ऑस्ट्रोम (2009), इस्टर डफलो (2019)
वीस वर्षांपासून प्रलं बित असले ला
अभिजित बॅ नर्जी :- सीमावाद निकाली काढण्यासाठी निर्णायक पुढाकार घेतल्याप्रकरणी
 जन्म : 21 फेब्रुवारी 1961 (मुं बई) त्यां ना हा पुरस्कार जाहीर झाला आहे.
S

 शिक्षण : बीएस अर्थशास्त्र (कोलकत्ता 1981), एमए (जेएनयु दिल्ली
, 1983), पीएचडी (हार्वर्ड विद्यापिठ, 1988)
 प्राध्यापक म्हणून कार्य : हार्वर्ड विद्यापीठ (1 वर्ष), प्रिन्सटॉन विद्यापिठ
(4 वर्ष), एमआयटी (1993 पासून)
 सध्या कार्यरत : अमेरिकेतील मॅ सॅ च्युसेट्स इन्स्टिटयूट ऑफ
टेक्नॉलॉजीमध्ये (एमआयटी) फोर्ड फाऊण्डेशन इं टरनॅ शनलचे
प्राध्यापक
 कोअर सबजेक्ट : विकासावादी अर्थव्यवस्था
 सन्मान : 2004 - अमेरिकन अकॅडमी ऑफ आर् ट्स अँ ड सायन्सची
फेलोशीप
 2009 - इन्फोसेस पुरस्कार. 2012 - 'पूअर इकनॉमिक्स' या
पुस्तकासाठी 'जेरल्ड लोब अवॉर्ड' सोहळ्यात विशेष पुरस्कार (सह-
ले खक एस्तेर डफलो यां च्यासमवेत)
पुस्तके:-
1. Volatility And Growth
 15 ऑगस्ट 1976 बेशाशा (इथिओपिया) येथे जन्मले ले अली हे
आफ्रिकेतील सर्वात तरुण सरकार प्रमुख आहेत.
 शां ततेचा नोबेल पुरस्कार मिळ वणारे ते पहिले इथिओपिअन
नागरिक ठरले आहेत.
शां ततेच्या नोबेल पुरस्काराबद्दल :-
 1901 ते 2019 दरम्यान 100 वेळा व 134 विजेत्यां ना हा पुरस्कार
देण्यात आला.
 त्यामध्ये 107 वैयक्तिक तर 27 सं स्थांचा समावेश आहे.
 आत्तापर्यंत 19 वेळा हा पुरस्कार देण्यात आला नाही.
 सर्वांत तरुण विजेते : मलाला युसफ ु झाई (17 वर्ष) (2014)
 सर्वांत वयोवृद्ध विजेते : जोसेफ रॉटब्लॅ ट (87 वर्ष) (1995)
 महिला विजेत्या : 17
 पहिली महिला विजेती : बर्था वॉन सुट्टनर (1905)
 शेवटची महिला विजेती : नादिया मुराद (2018)
 सर्वाधिक वेळा विजेता : अं तरराष्ट्रीय रेड क्रॉस समिती (1917, 1944
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 203
 चित्रपट महोत्सव

14 चित्रपट महोत्सव व सौंदर्य स्पर्धा

आंतरराष्ट्रीय भारतीय चित्रपट महोत्सव (इफ्फी) सर्वोत्तम लिजो जोस  ‘जल्लिकट्टू’ चित्रपटासाठी
दिग्दर्शक पेल्लिसेरी हा मल्याळम चित्रपट आहे.
IFFI – International Film



Festival of India  स्वरूप – रौप्य मयूर, प्रशस्तीपत्र

 ठिकाण : पणजी, गोवा आणि 15 लाख रुपये
 कालावधी : 20-28 नोव्हेंबर 2019 सर्वोत्तम सेऊ जॉर्ज  ब्राझीलचा चित्रपट ‘मारीघेला’ या
 आवृत्ती : 50 वी (सुवर्णमहोत्सवी अभिनेता चित्रपटातील कार्लोस मारीघेलाच्या
वर्ष)
भूमिकेसाठी
 सुरुवात : जानेवारी-फेब्रुवारी 1952 (मुं बई)
 फोकस कंट्री : रशिया  स्वरूप – रौप्य मयूर, प्रमाणपत्र

y
 आयोजक : केंद्रीय माहिती व प्रसारण मं त्रालय, चित्रपट महोत्सव आणि 10 लाख रुपये
सं चलनालय आणि गोवा सरकार

op
सर्वोत्तम उषा जाधव  ‘माई घाट: क्राईम नं . 103/2005’
 उद्घाटक चित्रपट : डिस्पाइट द फॉग (इटालियन चित्रपट, दिग्दर्शक
अभिनेत्री
- Goran Paskaljevic) या मराठी चित्रपटातील प्रभा माईन
 हरियाणाने पहिल्यां दाच या चित्रपट महोत्सवात सहभाग घेतला. C या व्यक्तीरेखस
े ाठी
 केंद्रीय मं त्री अमित खरे यां नी नॅ शनल फिल्म आर्काइव्ह ऑफ
 स्वरूप – रौप्य मयूर, प्रमाणपत्र
इं डिया कॅलें डर 2020 जारी केले
महोत्सवात ICFT-UNESCO फेलिनी पदक 2019 ने इफ्फीला आणि 10 लाख रुपये
e


सन्मानित करण्यात आले . विशेष ज्युरी बलू न  पेमा त्सेदेन यां चा चित्रपट
pl

 सुमारे 76 दे शां मधले 190 पेक्षा अधिक चित्रपट या महोत्सवात दाखवले पुरस्कार  स्वरूप – रौप्य मयूर, प्रशस्तीपत्र
गेले. त्यात 24 ऑस्कर विजेत्या चित्रपटां चा समावेश होता. आणि 15 लाख रुपये
am

 सुरुवातीला गोव्याचे माजी मुख्यमं त्री मनोहर पर्रीकर यां च्यावरील

पदार्पणातील अमीन सिदी  ‘अबू लै ला’ आणि ‘मॉनस्टर्स’ या
लघुपट सादर करून त्यां ना श्रद्धां जली वाहण्यात आली.
सर्वोत्तम बौमेदिने चित्रपटां साठी
 इफ्फी 2020 आणि 2021 ही दोन वर्ष सुप्रसिद्ध चित्रपट निर्माते,
दिग्दर्शक आणि मॉरिस स्वरूप – रौप्य मयूर, प्रशस्तीपत्र
दिग्दर्शक सत्यजित रे यां ना समर्पित असतील. पुढच्या वर्षीपासून


अल्टेनू आणि 10 लाख रुपये

S

सत्यजित रे यां चे शताब्दी वर्ष म्हणून साजरे केले जाणार आहे.

पुरस्कार विजेत्यां ची यादी :-
विशेष हेल्लारो दिग्दर्शक : अभिषेक शहा
पुरस्कार विजेता इतर माहिती पुरस्कार
सुवर्ण मयूर पार्टीकल्स  दिग्दर्शक – ब्लेझ हॅ रिसन ICFT- रवां डा  दिग्दर्शक - रिकार्डो सालवेट्टी
पुरस्कार  निर्माता – एस्टेल फियालॉन युनेस्को गां धी  पॅ रिसमधील इं टरनॅ शनल काऊंसिल
(सर्वोत्कृ ष्ट  स्वरूप – 40 लाख रुपये, पदक फॉर फिल्म टे लिव्हिजन ॲण्ड
सन्मानचिन्ह आणि प्रशस्तीपत्र
चित्रपट) ऑडिओ व्हिज्युअल कम्युनिकेशन
 निर्माता आणि दिग्दर्शक अशा
दोघां चा या पुरस्कारात समान वाटा आणि युनेस्को यां च्यातर्फे हा
आहे. पुरस्कार देण्यात आला आहे.
 पौंगाडावस्थेतील मुलां चा प्रवास
आणि त्यायोगे भौतिकशास्त्राच्या ICFT- बहत्तर हूरे दिग्दर्शक - सं जय पी सिंग चौहान
मदतीने पलिकडच्या जगाचा शोध युनेस्को गां धी
घेण्याचा त्यांचा प्रवास याचे चित्रण पदक विशेष
या चित्रपटात आहे. पुरस्कार

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 219

राष्ट्रीय घडामोडी

15 राष्ट्रीय घडामोडी
देशातील पहिले राष्ट्रीय सागरी वारसा संग्रहालय पहिले पाच सर्वांत स्वच्छ गैर-उपनगरीय रेल्वे स्थानक :-
1. जयपूर
 India’s 1st National maritime heritage museum 2. जोधपुर
 ठिकाण : लोथल (गुजरात) 3. दुर्गापूर (राज)
 भारत सरकार पोर्तुगालच्या सहकार्याने हे सं ग्रहालय स्थापन करणार 4. जम्मू तावी
आहे. 5. गां धीनगर
 उद्दे श : पाण्याखालील किंवा सागरी पुरातत्व शास्त्रां ना चालना देणे पहिले पाच सर्वांत स्वच्छ
 सं ग्रहालयात हिंद महासागरातील बुडाले ल्या जहाजां च्या ठिकाणाहून उपनगरीय रेल्वे स्थानक :-
वाचले ल्या साहित्याचे प्रदर्शन केले जाईल. 1. अं धेरी

y
लोथल :- 2. विरार
3. नायगाव

op
 हे एक प्राचीन भारतीय क्षेत्र आहे
4. कां दिवली
 लोथलचा शब्दशः अर्थ – मृतां चे ढिगार (mound of dead)
5. सं त्रागाची
 सिंधू सं स्कृ तीमध्ये हे एक मोठे सागरी व्यापार केंद्र होते
महाराष्ट्रातील सर्वांत
C 

स्वच्छ गैर-उपनगरीय
स्वच्छ रेल स्वच्छ भारत 2019 रेल्वे स्थानक : सोलापूर
e
 उपनगरी आणि गैर-उपनगरी रेल्वे
स्थानकां चे स्वच्छता मूल्यां कन
राष्ट्रीय संस्कृती महोत्सव
pl

 सर्वेक्षण घेणारी सं स्था : क्वालिटी  तिक मं त्रालयाचा प्रमुख कार्यक्रम

कौन्सिल ऑफ इं डिया ठिकाण : जबलपूर (मध्य प्रदे श)
am

 QCI ने दे शातील 720 रेल्वे स्थानकां वर हे सर्वेक्षण केले आहे.  कालावधी : 14 ऑक्टोबर 2019
 पर्यावरण आणि हाऊसकीपिंग (स्वच्छतागृह आणि स्थानकावरील  सुरुवात : 2015
स्वच्छता) या प्रमुख बाबींवर हे सर्वेक्षण करण्यात आले .  एक भारत श्रेष्ठ भारत उपक्रमाचा एक भाग
ज्या स्थानकाचे उत्पन्न 500 कोटीपेक्षा जास्त आणि 2 कोटींपेक्षा
S

  14-21 ऑक्टोबर 2019 या कालावधीत एक भारत श्रेष्ठ भारत उपक्रम

अधिक प्रवासी वर्षभर प्रवास करतात अशा नॉन-सबअर्बन (गैर- राबविण्यात आला.
उपनगरीय) प्रवर्गातील स्थानकां चा यामध्ये समावेश होता.
एक भारत श्रेष्ठ भारत :-
सर्वेक्षणाचे घटक व त्यां चा भारां क
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी ऑक्टोबर 2015 मध्ये सरदार
1. प्रक्रिया मूल्यां कन (Process Evaluation) – 33.33%
वल्लभभाई पटे ल यां च्या 140 व्या जयं तीनिमित्ताने या
2. थेट निरीक्षण (Direct Observation) - 33.33%
उपक्रमाची घोषणा केली.
3. नागरिकां चा अभिप्राय (Citizen Feedback) – 33.33%
 मुख्य उद्दीष्टे :-
4. स्टेशन मॅ नेजरची मुलाखत
1. राष्ट्राची एकता आणि विविधता साजरी करणे
सर्वांत स्वच्छ पाहिले पाच रेल्वे विभाग : 2. राष्ट्रीय एकात्मतेच्या भावनेस चालना देणे
1. उत्तर पश्चिम रेल्वे 3. दे शातील समृद्ध वारसा आणि सं स्कृ ती, परंपरा आणि रीतीरिवाज
2. दक्षिण पूर्व मध्य रेल्वे यां चे प्रदर्शन करणे
3. पूर्व मध्य रेल्वे 4. दीर्घकालीन गुं तवणूक स्थापित करणे
4. दक्षिण मध्ये रेल्वे 5. राज्यां मधील शिक्षणाला प्रोत्साहन देणारे वातावरण निर्माण
5. दक्षिण पश्चिम रेल्वे करणे

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 224

 राष्ट्रीय घडामोडी
एक भारत श्रेष्ठ भारत पर्व 2019 डॉ. श्यामा प्रसाद मुखर्जी :-
 ठिकाण : इं डिया गेट, नवी दिल्ली  जन्म : 6 जुलै 1901
 कालावधी : 31 ऑक्टोबर ते 3 नोव्हें बर 2019  मृत्यू : 23 जून 1953
 आयोजक : केंद्रीय विद्यालय सं घटन  1929 : बं गाल कायदे मंडळावर निवड
 या पर्वा दरम्यान एकूण 28 कार्यक्रमां चे आयोजन करण्यात आले होते.  1930 : गां धीजींच्या दे शव्यापी
 एक भारत श्रेष्ठ भारत प्रकारां तर्गत एकुणात विजेता (overall कायदे भंग आं दोलनाला पाठिंबा व्यक्त
करण्यासाठी त्यां नी कायदे मंडळाचा
winner) : कोलकाता विभाग
राजीनामा दिला.
 Language of LitFest (first position) : बेंगळू रू विभाग
 1934: कलकत्ता विद्यापीठाचे उपकुलगुरू
 Display of Artefacts or Exhibition (first position) :
 1937 : हिंदुमहासभेतर्फे बं गालच्या कायदे मंडळावर पुन्हा
भोपाळ विभाग निवड
 मुस्लिम लीगच्या 1940 च्या लाहोर ठरावानं तर त्यां नी
स्कील इंडिया रोजगार मेळा फाळणीविरुद्ध दे शभर प्रचार केला.
 पं डित नेहरुच्या पहिल्या केंद्रीय मं त्रिमं डळात ते उद्योग आणि
ठिकाण : बिकानेर

y

पुरवठा मं त्री झाले .
कालावधी : 12-13 ऑक्टोबर 2019 1950 : नेहरू-लिकायत अलीखान कराराचे निषेधार्थ त्यां नी

op


 आयोजक : राष्ट्रीय कौशल्य विकास महामं डळ केंद्रीय मं त्रिमं डळाचा राजीनामा दिला
 कौशल्य विकास आणि उद्योजकता मं त्रालयां तर्गत आयोजन  1951 : काँ ग्रेसला शह देण्यासाठी त्यां नी भारतीय जनसं घाची
या कार्यक्रमाच्या माध्यमातून युवा प्रशिक्षण आणि रोजगार सं धी प्रदान स्थापना केली


करण्यात येत.े
C  त्यां नी जम्मू व काश्मीरच्या सं पूर्ण विलीनीकरणासाठी अभियान
सरूु केले .
e
चेनानी-नाशेरी बोगद्याचे एसपी मुखर्जी असे नामकरण  जम्मू-काश्मीरचे तत्कालिन मुख्यमं त्री शेख अब्दुल्ला यां च्या
शासनाने त्यां च्या राज्यप्रवेशावर बं दी घातली. बं दी मोडू न जम्मू-
pl

 जम्मू-काश्मीरमधील चेनानी-नाशेरी काश्मीरमध्ये प्रवेश केल्यावर त्यां ना अटक झाली. तुरुं गवासातच
बोगद्याला भारतीय जनसं घाचे सं स्थापक त्यां चा अं त झाला.
am

श्यामा प्रसाद मुखर्जी यां चे नाव

देण्यात आले आहे.
देशातील सर्वांत उंच पूल
 मुखर्जी यां नी काश्मीर लढा, एक राष्ट्र एक ध्वज, राष्ट्रीय एकात्मतेमध्ये
मोठे योगदान दिले आहे.  सं रक्षण मं त्री राजनाथ सिंह यां नी 21 ऑक्टोबर 2019 रोजी दे शातील
S

सर्वांत उं च पुलाचे उद्घाटन केले .

चेनानी-नाशेरी बोगदा :-  नाव : कर्नल शेवां ग रिनशेन पूल
 लां बी : 9.2 किमी  उं ची : 14,650 फूट
 2017 मध्ये पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां च्या हस्ते उद्घाटन  श्योक नदीवर हा पूल आहे.
 पटनीटॉप बोगदा (Patnitop tunnel) या नावानेही  भारत-चीन सीमा रेषप े ासून 45 किमी अं तरावर
ओळ खला जातो.  लडाखमध्ये दुरबुक आणि दौलत बेग ओल्डी (डीबीओ) दरम्यान हा
 जम्मू-काश्मीरमधील सर्वांत लां ब बोगदा पूल आहे.
 राष्ट्रीय महामार्ग क्रमां क 44 वर हा बोगदा आहे. कर्नल शेवां ग रिनशेन :-
 हा द्विमार्गी बोगदा जम्मू आणि श्रीनगरमधील 30 किमीचे अं तर  ‘लडाखचा सिंह’ म्हणून परिचित
कमी करतो.  दोन वेळा महावीर चक्र सन्मान (1952,1971)
 वैशिष्ट्ये : ventilation, surveillance and broadcast  ते 1948, 1971 आणि 1962 अशी तेन वेळा युद्ध लढले .
systems; fire-fighting system; integrated traffic
श्योक नदी :-
control system (ITCS); and SOS (emergency)
call-boxes at every 150 metres.  उगम : रिमो हिमनदी (काराकोरम रंग)
 ‘मृत्यूची नदी’ म्हणून ओळ खली जाते.
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 225
 आंतरराष्ट्रीय घडामोडी

16 आंतरराष्ट्रीय घडामोडी
टाईम्स पर्सन ऑफ द इयर 2019  पहिले पर्सन ऑफ द इयर :
मागील काही पर्सन ऑफ द इयर
चार्ल्स लिंडबर्ग (1927)
 सं युक्त राष्ट्रामध्ये हवामान बदल या विषयावर केले ल्या भाषणात  पहिल्या महिला : वॉलिस  2014 : इबोला फायटर्स
जगाचे लक्ष वेधन ू घेणारी स्वीडिश विद्यार्थिनी ग्रेटा थनबर्गला टाईम्स सिम्पसन (1936)  2015 : अं जेला मर्के ल
मासिकाने 2019 साठी पर्सन ऑफ द इयर घोषित केले आहे.  एकमेव भारतीय : महात्मा  2016 : डोनाल्ड ट्रम्प
 16 वर्षीय ग्रेटा हा सन्मान मिळ वणारी सर्वांत तरुण व्यक्ती ठरली गां धी (1930)  2017 : द सायले न्स ब्रेकर्स
आहे. 2018 : द गार्डियन्स
अन्य पुरस्कार :-


ग्रेटा थनबर्ग :-  Entertainer of the Year 2019: मेलिसा व्हिवियान

जन्म : 3 जानेवारी 2003 (स्टॉकहोम, जेफरसन (लीझो) (गायिका)

y


स्वीडन)  Businessperson of the Year 2019: रॉबर्ट अॅ लन इगर

op
 तिने 20 ऑगस्ट 2018 पासून शुक्रवारी (वॉल्ट डिस्ने कंपनीचे अध्यक्ष)
शाळे त न जाता स्वीडनच्या सं सदे समोर  Athlete of the Year 2019 : अमेरिकन महिला सॉकर सं घ
हवामन बदलाविरोधी आं दोलन सुरु केले . C  Guardians of the Year 2019 : अमेरिकेचे फेडरल कामगार
 तिच्या या आं दोलनाला 'फ्रायडे फॉर द फ्युचर' किंवा 'स्कूल
स्ट्राईक फॉर क्लायमेट' हे नाव मिळाले असून हे आं दोलन चेन्नई आणि व्लादिवोस्तोक दरम्यान सागरी मार्ग
जगभर पसरले .
e
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी रशिया दौऱ्या दरम्यान चेन्नई आणि
 'पुढील पिढीची नेता' म्हणूनही टाईम्स मासिकाने मे 2019
व्लादिवोस्तोक दरम्यान सागरी मार्ग निर्माण करण्यासाठीच्या
च्या मासिकाच्या मुखपृष्ठावर तिचा गौरव केला.
pl

निवेदनावर स्वाक्षरी केली.

टाईम्स मासिकाने 100 सर्वांत प्रभावशाली व्यक्तींच्या यादीतही
अं तर : 5,600 नाविक मैल किंवा सुमारे 10,300 किमी.


तिचा समावेश केला आहे. अं तर पार करण्यासाठी लागणारा कालावधी : 10-12 दिवस
am


 पर्यायी नोबेल पुरस्कार म्हणून प्रसिद्ध असले ला 'राईट  रशियन भाषेत व्लादिवोस्तोक हा ‘पूर्च वे ा शासक’ (Ruler of the
लाईव्हलिहूड पुरस्कार' तिला जाहीर झाला. East) आहे. उत्तर कोरियाच्या उत्तरेस गोल्डन हॉर्न बे वर आणि चीन-
 2019 च्या आं तरराष्ट्रीय महिला दिनी तिला 'स्वीडिश वूमन रशियाच्या सीमेपासून थोड्या अं तरावर असले ले हे रशियाच्या पॅ सिफिक
ऑफ द इयर' म्हणून घोषित करण्यात आले . किनाऱ्यावरील सर्वात मोठे बं दर आहे.
S

 'Make the World Greta Again' 30-मिनिटां ची ही  1992 मध्ये भारताने व्लादिवोस्तोक येथे भारताचे वाणिज्य दूतावास
व्हाइस डॉक्युमेंटरी तिच्या आं दोलनावर आधारित आहे. (Consulate) सुरु केला होता. असे पाउल उचलणारा भारत पहिला
 2019 च्या शां ततेच्या नोबेल पुरस्कारासाठीही तिचे नामां कन दे श आहे.
करण्यात आले होते.
 2019 चा ' आं तरराष्ट्रीय बाल शां तता पुरस्कार' तिला जाहीर
झाला आहे.

टाईम्स पर्सन ऑफ द इयर :-

 वर्षभरातील घडामोडींवर सर्वाधिक परिणाम
करणाऱ्या व्यक्ती किंवा बातमीला टाईम्स
मासिकाकडू न 'पर्सन ऑफ द इयर' पुरस्कार
दिला जातो.
 1927 मध्ये याची सुरुवात झाली.
 सुरवातीला मॅ न ऑफ द इयर असे या पुरस्काराचे नाव होते. 1999
मध्ये नाव बदलू न 'पर्सन ऑफ द इयर' करण्यात आले .
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 233
आंतरराष्ट्रीय घडामोडी
मोठे बेट आहे. हे राजकीयदृष्ट्या इं डोनेशिया, मलेशिया आणि ब्रुनेई या
पूर्व आर्थिक मं च (EEF) :-
तीन दे शां मध्ये विभागले गेले आहे.
 EEF – Eastern Economic Forum  जकार्ता हे पाचशे वर्षांपर्वी
ू डचां नी वसविले ले शहर आहे. 2050 पर्यंत
 ठिकाण : व्लादिवोस्तोक (रशिया) जकार्ता शहराचा एक तृतीयां श भाग समुद्रात बुडाले ला असेल, अशी
 आवृत्ती : पाचवी शक्‍यता पर्यावरण तज्ज्ञां नी व्यक्त केली आहे.
 अतिथी दे श : भारत
 प्रमुख अतिथी : नरेंद्र मोदी
 पहिल्यां दाच एखाद्या भारतीय पं तप्रधानाने या परिषदे ला हजेरी
लावली.
 नरेंद्र मोदी यां ची ही एकुणात 55 वी विदे शी भेट तर चौथी
रशिया भेट होती.

मोतीहारी अमलेखगंज पाईपलाईन

 दक्षिण आशियातील पहिली सीमापार जाणारी पेट्रोलियम पाईपलाईन

y
 उद्घाटन : 10 सप्टेंबर 2019
उद्घाटक : पं तप्रधान नरेंद्र मोदी आणि नेपाळचे पं तप्रधान के.पी. शर्मा

op


ओली हिंदी महासागर परिषद

मोतीहारी (बिहार) आणि अमले खगं ज (नेपाळ) दरम्यान
ठिकाण : माले (मालदीवची


लां बी : 69 किमी
राजधानी)
 C
 क्षमता : प्रतिवर्ष दोन दशलक्ष मेट्रिक टन
 कालावधी : 3 – 4 सप्टेंबर 2019
 आवृत्ती : चौथी
e
 अध्यक्ष : राणील विक्रमसिंघे
(श्रीलं केचे पं तप्रधान)
pl

 भारताचे प्रतिनिधी : एस. जयशं कर (परराष्ट्र मं त्री)

 आयोजक : इं डिया फॉउं डेशन (दिल्ली) (मालदीव सरकार आणि
am

RSIS, सिंगापूरच्या सहकार्याने)

 थीम : Securing the Indian Ocean Region: Traditional
and Non- Traditional Challenges
 यापूर्वीच्या परिषदा : पहिली – सिंगापूर (2016), दुसरी – कोलं बो
S

(श्रीलं का, 2017), तिसरी – हनोई (व्हीयातनाम, 2018)

कालिमंतन : इंडोनेशियाची नवीन राजधानी भारत-चीन अनौपचारिक परिषद

इं डोनेशिया सरकारने आपली सध्याची राजधानी जकार्ताहून (जावा
ठिकाण : महाबलीपुरम/माम्मलपुरम (तामिळनाडू )


बेटावर) कालिमं तन (बोर्निओ बेटावर) या ठिकाणी हलविण्याची
 कालावधी : 11-12 ऑक्टोबर
घोषणा केली.
2019
इं डोनेशियाचे अध्यक्ष जोको विडोडो यां नी जाहीर केले आहे की
आवृत्ती : दुसरी


बोर्निओ बेटावर स्मार्ट आणि हरित राजधानीचे शहर बनवण्याची
 सहभाग : पं तप्रधान नरेंद्र मोदी
त्यां च्या सरकारची योजना आहे.
आणि चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग
जकार्ता या महानगरात झाले ल्या गर्दीमुळे इं डोनेशियाची राजधानी
भारतीय शिष्टमं डळ : नरेंद्र मोदी,


येथून दुसरीकडे हलविण्यावर विचार सुरू होता.
अजित दावोल (राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार), एस. जयशं कर (परराष्ट्र
 कालिमं तन हा जकार्ताच्या तुलनेत जवळपास चार पट मोठा आहे.
व्यवहार मं त्री), विजय गोखले (परराष्ट्र सचिव)
बोर्नेओ बेटाचा इं डोनेशियातला भाग कालिमं तन नावाने ओळ खला
 पहिली परिषद : वूहान (चीन) (एप्रिल 2018)
जातो.
 आगामी परिषद : चीनमध्ये होणार आहे.
 बोर्निओ हे जगातील तिसरे सर्वांत मोठे तर आशियातील सर्वांत
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 234
चर्चेतील आंतरराष्ट्रीय संस्था

17 चर्चेतील आंतरराष्ट्रीय संस्था

इक्वाडोर ओपेकमधून बाहेर  ‘जॉईंट ऑर्गनायझेशन डे टा OmJ[VH$ H$ƒçm VocmÀ`m
gmRçmV dmQm>
इनिशिएटिव्ह’ (JODI)
 1 जानेवारी 2020 रोजी इक्वाडोर हा दे श OPEC या पेट्रोलियम ही ओपेकची सहसं घटना
निर्यात करणाऱ्या दे शां च्या सं घटनेतन
ू बाहेर पडत असल्याचे घोषित एकंदरीत जागतिक खनिज
केले आहे. तेल बाजारपेठेबद्दलची 90 Non-OPEC देश OPEC देश
 इक्वाडोर 1973 साली OPEC मध्ये सहभागी झाला होता. 1992 मध्ये टक्के माहिती उपलब्ध करून 20.6 टक्के 79.4 टक्के
बाहेर पडला. 2007 मध्ये पुन्हा या गटात सामील झाला. दे ते आणि ‘गॅ स एक्सपोर्टिंग
 यापूर्वी कतार या दे शानेही 1 जानेवारी 2019 रोजी ओपेक सं घटनेतन ू कंट्रीज फोरम’ (GECF)
बाहेर पडत आपले सदस्यत्व सं पुष्टात आणले आहे. च्या मदतीने जागतिक

y
 आं तरराष्ट्रीय स्तरावर नैसर्गिक वायुची निर्यात बाजारपेठेतील नैसर्गिक
करणारा कतार हा सर्वात मोठा दे श आहे. ओपेकमधून बाहेर
सं साधनां बद्दलचा 90 टक्के अहवाल या सं स्थेतर्फे सादर केला जातो.

op
 कतारने 1961 ला ओपेकचे सदस्यत्व पडले ले दे श
 दरवर्षी ओपेकतर्फे ‘वर्ल्ड आऊटलू क’ या नावाचा विश्लेषणात्मक
स्विकारले होते. इं डोनेशिया
अहवाल प्रसिद्ध केला जातो.
कतार
OPEC : C  याखेरीज ‘आर्थिक बुलेटिन’ (SB), ओपेक बुलेटिन आणि ‘तेल
 Organization of the Petroleum Exporting Countries बाजारपेठ मासिक अहवाल’ प्रकाशित केले जातात.
(OPEC)  1975 पासून ‘आं तरराष्ट्रीय विकास निधी’ (ओपेक फंड फॉर
e
 खनिज तेलाचे उत्पादन आणि इं टरनॅ शनल डेव्हलपमेंट, OFID) प्रकल्पाच्या माध्यमातून जगातील
निर्यात करणारी ही एक बहुराष्ट्रीय अनेक गरीब दे शां ना ओपेकने मदतीचा हात दिला आहे.
pl

सं घटना
 स्थापना : 10-14 सप्टेंबर 1960
am

(बगदाद परिषदे त)
 मुख्यालय : व्हियन्ना (ऑस्ट्रिया)
 सध्या सदस्य : 14
 जानेवारी 1961 मध्ये इराक, इराण ,सौदी अरेबिया, कुवेत आणि
S

व्हेनेझुएला या पाच दे शां नी या सं स्थेची औपचारिक सं रचना केली.

 त्यानं तर कतार (1961), इं डोनेशिया व लिबिया (1962), सं युक्त अरब
अमिराती (1967), अल्जीरिया (1969), नायजेरिया (1971), इक्वाडोर
(1973), गॉबाँ (1975), आणि अं गोला (2007) या दे शां ची त्यामध्ये
भर पडली.
11 वी ब्रिक्स शिखर परिषद
 ओपेकअं तर्गत दे श जगातील 42 टक्के तेल उत्पादन करतात आणि  ठिकाण : ब्राझिलिया, ब्राझील
79.4 टक्के साठ्यात भागीदार आहेत.  कालावधी : 13 ते 14 नोव्हेंबर 2019
H$ƒçm VocmMm  ओपेकच्या उत्पादन आणि साठ्याचा दोन  आवृत्ती : अकरावी
gdm©[YH$ gmRm> AgUmao
AmonoH$ Xoe तृतीयां श भाग इराणच्या आखातातील सहा  थीम : 'नाविन्यपूर्ण भविष्यासाठी आर्थिक वाढ' (Economic
ìhoZoPwEcm (25.5%) मध्य-पूर्व दे शां पाशी आहे. Growth for an Innovative Future)
gm¡Xr Aao[~`m (22.4%)  सं स्थेचा प्रमुख कार्यकारी हा महासचिव  ब्राझीलमध्ये तिसऱ्यां दा ही परिषद पार पडली. यापूर्वी - दुसरी (2010,
BamU (13.1%) (सेक्रेटरी जनरल) असतो. व्हिएन्नामध्ये दरवर्षी ब्राझिलिया), सहावी (2014, फोर्टाले झा)
BamH$ (12.2%) दोनदा ओपेक परिषद भरते. ‘एक सभासद-एक  या परिषदे त 'ब्राझिलिया घोषणापत्राचा' स्वीकार करण्यात आला.
Hw$doV (8.5%) मत’ आणि सर्वसं मती ही तत्त्वे पाळली जातात.  11वी परिषद पूर्णपणे दहशतवादाच्या प्रश्नावर केंद्रित होती.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 242

 महोत्सवी वर्ष

18 विविध महोत्सवी वर्ष

महात्मा गांधीजींची 150 वी जयंती यां चे बालपण दाखविण्यात आले . त्यां नी आपल्या आईपासून भीती दूर
करायला कसे शिकले हे दाखविण्यात आले आहे.
 2 ऑक्टोबर 2019 रोजी महात्मा गां धीजी यां ची 150 वी जयं ती साजरी  गृहमं त्री अमित शहा आणि भारतीय जनता पक्षाच्या अन्य नेत्यां नी नवी
करण्यात आली. दिल्लीत चार महिन्यां च्या दे शव्यापी 'गां धी सं कल्प यात्रा' चा प्रारंभ
 2 ऑक्टोबर याच दिवशी अं तरराष्ट्रीय अहिंसा दिन तसेच भारताचे केला.
दुसरे पं तप्रधान लाल बहादूर शास्त्री यां चा जन्म दिन असतो.  कॉंग्रेस नेत्यां नी दे शभरात 'गां धी सं दे श पदयात्रा' आयोजित करून
 2007 मध्ये सं युक्त राष्ट्र आम सभेने गां धीजींच्या स्मरणार्थ 2 ऑक्टोबर 150 वी जयं ती साजरी केली.
हा अहिंसा दिन म्हणून साजरा करण्याचा ठराव पास केला.  150 रुपयाचे नाणे : पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी साबरमती आश्रम येथे
150 व्या गां धी जयं तीचे वैशिष्ट्ये :- गां धीजींच्या स्मरणार्थ 150 रुपयाच्या स्मारक नाण्याचे अनावरण केले .

y
 गां धी कथा - राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यां नी पूज्य मोरारी बापू यां च्या  2022 पर्यंत एकल वापराच्या प्लास्टिकचे निर्मुलन करण्याचे उद्दिष्ट
ठे वण्यात आले आहे.

op
'गां धी कथा'चे गां धी आश्रम नवी दिल्ली येथे उद्घाटन केले .
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदींनी 'व्हाय इं डिया अँ ड द वर्ल्ड नीड गां धी' या  फ्रान्स, उझबेकिस्तान, तुर्की, पॅ लेस्टाईन आणि अन्य दे शां नी 150 व्या
शीर्षकाचा ले ख न्यूयॉर्क टाइम्समध्ये लिहिला. गां धी जयं ती निमित्ताने पोस्टाचे तिकीट जारी केले .
प्लास्टिक चरखा : स्मृती इराणी यां च्या हस्ते नोएडा (उत्तरप्रदे श) येथे सं युक्त राष्ट्र मुख्यालयात गां धी सौर पार्क :-


जगातील सर्वांत मोठा प्लास्टिक पासून बनविण्यात आले ल्या चरख्याचे

C  न्यूयॉर्क शहरातील सं युक्त राष्ट्र सं घटनेच्या मुख्यालयात ‘गां धी सौर
उद्घाटन करण्यात आले . 1,650 किलो टाकाऊ प्लास्टिकपासून हा पार्क ’चे पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां च्या हस्ते 24 सप्टेंबर 2019 रोजी
e
चरखा बनविण्यात आला आहे. उद्घाटन झाले .
 यावेळी बां ग्लादे शच्या पं तप्रधान शेख हसीना, दक्षिण
पर्यटन पर्व-2019 : 2-13 ऑक्टोबर दरम्यान
pl

पर्यटन मं त्रालयाद्वारे दे शभरात पर्यटन पर्वाचे कोरियाचे अध्यक्ष मून जे-इन, न्यूझीलं डचे पं तप्रधान
आयोजन करण्यात आले . जॅ किंडा आर्डर्न, सिंगापूरचे पं तप्रधान ली हिसियन लूं ग
am

 डिजिटल गां धी ज्ञान विज्ञान प्रदर्शन : तं त्रज्ञान आणि जमैकाचे पं तप्रधान अँ ड्र्यू होलनेस उपस्थित होते.
भवन, नवी दिल्ली येथे या प्रदर्शनाचे आयोजन  यासोबतच महात्मा गां धीजींच्या 150 व्या जयं ती

करण्यात आले होते. निमित्ताने सं युक्त राष्ट्र टपाल तिकीट जारी करण्यात आले .
 शाश्वत जीवनाच्या गां धीवादी कल्पनेला प्रोत्साहन  सं युक्त राष्ट्राच्या प्रत्येक सदस्य दे शाचा एक याप्रमाणे
S

देण्यासाठी IIT मुं बईने 'ग्लोबल स्टु डं ट सोलर असेंब्ली'चे आयोजन एकूण 193 सौर पॅ नल छतावर स्थापित करण्यात आले आहेत.
केले होते.  ‘समकालीन जगामध्ये महात्मा गां धींची प्रासं गिकता’ (Relevance
 'Mahatma Lives/बापू जिंदा हैं ' : युनेस्को आणि दूरदर्शन of Mahatma Gandhi in the Contemporary World) हा
आयोजित एका तासाच्या या द्विभाषिक कार्यक्रमात महात्मा कार्यक्रम सं युक्त राष्ट्र मुख्यालयात पार पडला.
गां धीजींच्या क्वचितच ऐकण्यात आले ल्या ऑडिओ क्लिप्स प्रदर्शित गां धी सौर पार्क बद्दल :-
करण्यात आल्या.  क्षमता : 50 किलोवॅ ट
 स्वच्छता ही सेवा इं डिया प्लॉग रन : राजपथ, नवी दिल्ली येथे  खर्च : एक दशलक्ष अमेरिकन डॉलर्स
राबविण्यात आले .  प्रत्येक पॅ नेलची जास्तीत जास्त क्षमता : 50 KWh
 सं रक्षण मं त्री राजनाथ सिंह यां च्या हस्ते दिल्ली कटक मं डळातील श्री  वार्षिक वीजनिर्मिती : 86,244 KWh
नागेश गार्डनमध्ये महात्मा गां धीजींच्या पुतळ्याचे अनावरण करण्यात गां धी शां तता उद्यान :-
आले . 

 नवी दिल्लीतील महात्मा गां धी समाधी स्थळ राजघाट येथे सर्व धर्म विद्यापीठामध्ये गां धी शां तता उद्यानाचे (Gandhi Peace Garden)
प्रार्थना सभेचे आयोजन करण्यात आले . उद्घाटन केले .
 'हे राम' लघुपट : केंद्रीय माहिती व प्रसारण मं त्री प्रकाश जावडेकर  गां धीजींच्या स्मरणार्थ जवळपास 150 झाडां चे रोपण याठिकाणी
यां नी 'हे राम' या लघु चित्रपटाचे अनावरण केले . यामध्ये महात्मा गां धी करण्यात आले .

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 251


19 संक्षिप्त घडामोडी
हवामान आणीबाणी : वर्ड ऑफ द इयर
 ऑक्सफर्ड डिक्शनरीने 'हवामान आणीबाणी' (Climate
Emergency) हा 2019 चा वर्ड ऑफ द इयर घोषित केला आहे.
 हवामानातील आणीबाणी स्थिती ही अशी परिस्थिती म्हणून परिभाषित
केली जाते ज्यात हवामानातील बदल कमी करण्यासाठी किंवा
टाळण्यासाठी त्वरित कारवाई करण्याची आवश्यकता असते.
 2004 पासून ऑक्सफर्ड डिक्शनरी दरवर्षी 'वर्ड ऑफ द इयर' निवडते.
 2018 मध्ये 'Toxic' हा शब्द वर्ड ऑफ द इयर म्हणून निवडण्यात
आला होता.
फायेंग गाव
 फायेंग हे मणीपुरच्या इं फाळ जिल्ह्यातील चकपा या आदिवासी
समुदायाचे गाव आहे.
 1 एप्रिल 2019 रोजी दे शातील पहिले कार्बन पॉजिटिव गाव म्हणून या
गावाचा विकास करण्यात आला आहे.
 एखादे गाव हरितगृह वायुच्या सं चयनाचे प्रमाण कमी करण्यासाठी
वातावरणातील कार्बनचे प्रमाण कमी करते त्या गावाला कार्बन
e
पॉजिटिव टॅ ग दिला जातो.
pl
नोत्र दाम कॅथेड्रल (Notre-Dame de Paris)
 फ्रान्सच्या पॅ रिस शहरातील सर्वात प्राचीन आणि जगभरात प्रसिद्ध चर्च
am
 एप्रिल 2019 मध्ये या चर्चला आग लागून अख्खी इमारत भस्मसात
झाली.
 या चर्चच्या उभारणीला 1163 साली सुरुवात झाली आणि 1345 मध्ये
याचे काम पूर्ण झाले .
S
 1991 मध्ये यूनेस्कोने या चर्चला जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा दिला
होता.
पानिपत युद्ध सं ग्रहालय
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी कुरुक्षेत्र येथे एका कार्यक्रमात पानीपत युद्ध
सं ग्रहालयाच्या स्थापनेची आधारशीला ठे वली.
 पानीपत लढाईमधील वीरां चा सन्मान करणे हा यामागचा हेतु आहे.
 पानीपतचे पहिले युद्ध 1526 मध्ये बाबर आणि इब्राहीम लोधी
यां च्यामध्ये झाले .
बां धकाम-तं त्रज्ञानाचे वर्ष
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी ‘एप्रिल 2019 ते मार्च 2020’ हे ‘बां धकाम-
तं त्रज्ञानाचे वर्ष’ (Construction –Technology year) म्हणून
घोषित केले आहे.
 नवी दिल्ली येथे पार पडले ल्या ‘बां धकाम तं त्रज्ञानावरील’ परिषदे त ही
घोषणा केली.
संक्षिप्त घडामोडी
अस्तानाच्या नावात बदल
 20 मार्च 2019 रोजी कझाकस्तानची राजधानी अस्तानाच्या नावात
बदल करण्यात आला असून आता हे शहर ‘नूरसुल्तान’ या नावाने
ओळ खले जाईल.
 कझाकिस्तानचे जवळपास 30 वर्षे अध्यक्ष राहिले ल्या ‘नूर सुल्तान
नजरबायेव’ यां चे नाव या शहराला देण्यात आले आहे.
यशवं तराव चव्हाण राष्ट्रीय पुरस्कार 2018
12 मार्च 2019 रोजी आरबीआयचे माजी गव्हर्नर रघुराम राजन यां ना
y
2018 च्या यशवं तराव चव्हाण राष्ट्रीय पुरस्काराने गौरविण्यात आले .
op
 12 मार्च 2019 हा महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमं त्री यशवं तराव चव्हाण
यां चा जयं ती दिन आहे.
C  पुरस्कार देणारी सं स्था : यशवं तराव चव्हाण प्रतिष्ठान
पॅ रिस पुस्तक मेळा
नाव : Paris Livre
 कालावधी : 20 ते 23 मार्च 2020
 भारत या मेळ ्यात सन्माननीय अतिथि दे श असेल.
 2022 च्या नवी दिल्ली जागतिक पुस्तक मेळ ्यात फ्रान्स सन्माननीय
अतिथि दे श असेल.
जगातील सर्वोत्कृष्ट विमानचालन केंद्र
 पहिले स्थान : सिंगापुर विमानतळ
सातव्यां दा पहिल्या स्थानी
 जपानमधील टोकियो विमानतळ दुसऱ्या स्थानी
 इं दिरा गां धी आं तरराष्ट्रीय विमानतळ, नवी दिल्ली 59 व्या स्थानी
जॉन डिर्क कॅनडा गेयरनर ग्लोबल हे ल्थ अवॉर्ड
 हा प्रतिष्ठित पुरस्कार मनोचिकित्सक आणि हार्वर्ड मेडिकल स्कू लचे
प्राध्यापक विक्रम पटे ल यां ना देण्यात आला.
 स्वरूप : एक लाख डॉलर्स
 पुरस्कार देणारी सं स्था : द गेयरनर (Gairdner) फाउं डेशन
मत्स्य विज्ञान महाविद्यालय
 पार्डी (जि. अमरावती) येथे स्थापन करण्यास राज्य मं त्रिमं डळाचा निर्णय
 नागपूर येथील महाराष्ट्र पशू व मत्स्य विद्यापीठां तर्गत हे महाविद्यालय
स्थापन
 दरवर्षी प्रवेशक्षमता : 40
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 255
 संक्षिप्त घडामोडी
कोराडी येथे नवीन विद्युत प्रकल्प लक्ष्मी विलास बँ क

 नागपूर जिल्ह्यातील कोराडी येथे नवीन औष्णिक विद्युत प्रकल्पाच्या  5 एप्रिल 2019 रोजी लक्ष्मी विलास बँ केच्या मं डळाने ‘इं डियाबुल्स
स्थापनेला मं जूरी देण्यात आली हाऊसिंग फायनान्स लि.’ सोबत विलीनिकरणाला मं जूरी दिली आहे.
 1320 मेगावॅ ट क्षमतेचा हा प्रकल्प असेल.  एकत्रीकरणानं तर नवीन कंपनी ‘इं डियाबुल्स लक्ष्मी विलास बँ क’ या
नावाने ओळ खली जाईल.
तीन जिल्ह्यां त सीट्रस इस्टेटची स्थापना
 या बँ केचे चेन्नई येथे मुख्यालय आहे.
नागपूर, अमरावती आणि वर्धा या तीन जिल्ह्यां त सीट्रस (लिंबूवर्गीय)

विहारीदास गोपालदास पटे ल यां चे निधन
इस्टेटची स्थापना करण्यास मं जूरी
 निधन : 4 एप्रिल 2019 (अहमदाबाद, गुजरात)
 पं जाब राज्याच्या धर्तीवर स्थापना
 प्रसिद्ध अर्थतज्ञ आणि भारतातील उद्योजकता चळ वळीचे जनक
 ठिकाण :-
 ‘Entrepreneurship Development Institute of India’ चे
1. उमरखेड (अमरावती)
सं स्थापक आणि सं चालक
2. धीवरवाडी (नागपूर)
 2017 मध्ये त्यां ना पद्मश्री पुरस्कार दे ऊन गौरविण्यात आले .
3. तळे गाव (वर्धा)
रामनाथ कोविंद यां चा तीन दे शां चा दौरा
प्रेसिडें शियल अवॉर्ड ऑफ सर्टिफिकेट

y
 भारताचे राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद हे 25-28 मार्च 2019 दरम्यान

op
 सुरुवात : 1958 क्रोएशिया, बोलिविया आणि चिली या तीन दे शां च्या दौऱ्यावर होते.
 सुरूवातीला सं स्कृ त, अरबी आणि फारसी भाषेतील विद्वानां ना दिला  क्रोएशिया आणि बोलिविया या दे शां ना भेट देणारे ते पहिले भारतीय
जातो. राष्ट्रपती ठरले .
 आता : सं स्कृ त, अरबी, फारसी, पाली/प्राकृत, शास्त्रीय ओडिया,
C  26 मार्च 2019 रोजी कोविंद यां ना क्रोएशियाचा ‘द ग्रँड ऑर्ड र ऑफ
शास्त्रीय कन्नड, शास्त्रीय तेलगु, शास्त्रीय तमिळ आणि शास्त्रीय द किंग ऑफ टॉमस्लाव्ह’ हा सर्वोच्च नागरी सन्मान देण्यात आला.
मल्याळम 100 वे लढाऊ जहाज
e
 पात्रता : 60 वर्षांपक्
े षा जास्त वय असणारे विद्वान
 30 मार्च 2019 रोजी गार्ड न रिच शिपबिल्डर्स अँ ड इं जिनियर्स लिमिटे डने
pl

 स्वरूप : स्मरणपत्र व एक लाख रुपये रोख

(GRSE) 100 वे लढाऊ जहाज भारतीय नौदलाकडे सुफुर्द केले .
पुरस्कार देणारी सं स्था : मानव सं साधन विकास मं त्रालय
100 लढाऊ जहाजां ची निर्मिती करून वितरण करणारी GRSE ही



महर्षी बद्रयन व्यास सन्मान

am

पहिली भारतीय शिपयार्ड कंपनी ठरली आहे.

 पाली विद्वान डॉ. ज्ञानदित्य शाक्य यां ना 2019 चा हा पुरस्कार देण्यात झुझाना कॅपुतोव्हा
आला.  स्लोव्हाकियाची पहिली महिला अध्यक्ष म्हणून नेमणूक
सुरुवात : 2002 अन्द्रेज किस्का यां ची त्यां नी जागा घेतली.
S

 

 सं स्कृ त, फारसी, अरबी, पाली/प्राकृत, शास्त्रीय ओडिया, शास्त्रीय
कन्नड, शास्त्रीय तेलगु आणि शास्त्रीय मल्याळम या भाषां त योगदान
देणाऱ्यां ना दिला जातो.
 वयोमर्यादा : 30-45
 पुरस्कार देणारी सं स्था : मानव सं साधन विकास मं त्रालय
सिडनी ब्रेनर यां चे निधन
 निधन : 5 एप्रिल 2019 (सिंगापुर)
 प्रसिद्ध जीवशास्त्रज्ञ
 दक्षिण आफ्रिकेतील गौतेंग येथे 1927 मध्ये त्यां चा जन्म झाला.
 अनुवां शिक कोडच्या रचनेमध्ये आणि आण्विक जीवशास्त्राच्या अन्य
क्षेत्रात त्यां चे योगदान आहे.
 बॉब हॉर्वित्झ आणि जॉन सल्स्टन यां च्यासोबत 2002 मध्ये त्यां ना
वैद्यकीय क्षेत्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला होता.
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 256
 2016 मध्ये त्यां ना गोल्डमन पर्यावरण पुरस्कार मिळाला
 स्लोव्हाकियाची राजधानी : ब्रातिस्लावा
गां धीजींच्या 150 व्या जयं ती स्मृत्यर्थ विशेष नोट
 महात्मा गां धीजींच्या 150 व्या जयं ती निमित्त यूएई स्थित Numisbing
ही कंपनी शून्य किंमतीच्या 12 बँ क नोट जारी करणार आहे.
 दुबई स्थित भारतीय कलाकार अकबर साहेब यां नी या विशेष नोटेची
रचना केली आहे.
 अकबर साहेब हे पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां च्या ‘मन की बात’ या
पुस्तकाचे मुख्य चित्रकार आहेत.
सर्वश्रेष्ठ सुरक्षा पुरस्कार 2018
 विजेता : परीजत इं डस्ट्रीज (कृषी रासायनिक कंपनी)
 पुरस्कार देणारी सं स्था : भारतीय राष्ट्रीय सुरक्षा परिषद
 परीजत इं डस्ट्रीजला तिसऱ्यां दा हा पुरस्कार मिळाला.
संमेलने/महोत्सव

20 विविध संमेलने/महोत्सव
अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन अलीकडील काही सं मेलने :-
क्र. वर्ष ठिकाण अध्यक्ष
92 वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य सं मेलन
88 वे 2015 घुमान (पं जाब) सदानं द मोरे
 ठिकाण : यवतमाळ
89 वे 2016 पिंपरी चिंचवड श्रीपाल सबनीस
 कालावधी : 11-13 जानेवारी 2019
 अध्यक्षा : डॉ. अरुणाताई ढे रे 90 वे 2017 डोंबिवली अक्षय कुमार काळे
 निवडणूक न होता निवड झाले ल्या पहिल्या अध्यक्ष 91 वे 2018 बडोदे (गुजरात) लक्ष्मीकां त दे शमुख
 दुसऱ्यां दा यवतमाळमध्ये सं मेलन पार पडले . यापूर्वी - ऑक्टोबर
92 वे 2019 यवतमाळ अरुणा ढे रे
1973 (अध्यक्ष - ग. दि. माडगुळ कर)

y
साहित्य सं मेलनाध्यक्षपदी फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो :-
93 वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य सं मेलन

op
ज्येष्ठ साहित्यिक फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो यां ची 93 व्या अखिल
ठिकाण : उस्मानाबाद


भारतीय मराठी साहित्य सं मेलनाध्यक्षपदी एकमताने निवड करण्यात
 कालावधी : 10-12 जानेवारी 2020
आली आहे.
 अध्यक्ष : फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो
अनेक वर्षे विविध विषयां वर ले खन करणारे फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो
 उद्घाटन : ना. धों. महानोर
C 

यां ना नुकताच ‘बायबल- दी न्यू टे स्टामेंट’ या पुस्तकाच्या त्यां नी

 स्वागताध्यक्ष : नितीन तावडे मराठीत केले ल्या ‘सुबोध बायबल- नवा करार’ या पुस्तकासाठी
आयोजक : मराठवाडा साहित्य परिषद, शाखा उस्मानाबाद
e
साहित्य अकादमीचा 2013 या वर्षीचा राष्ट्रीय अनुवाद पुरस्कार जाहीर


उस्मानाबादमध्ये पहिल्यां दाच होत आहे.

झाला आहे.


बोधचिन्ह :-
pl

अल्पपरिचय :-
 सं तश्रेष्ठ गोराकंु भार यां च्या पावन भूमीत सं मेलन होत आहे. या
पार्श्वभमू ीवर सं त गोराकंु भार यां च्या हाती चिपळ्या घेऊन भक्तिरसात  जन्म : 4 डिसेंबर 1943 (नं दाखाल, ता. वसई) (मराठी ख्रिस्ती
am

तल्लीन झाले ली प्रतिमा बोधचिन्हात साकारली आहे. कुटुं बात)

 'म्हणे गोरा कंु भार जीवनमुक्त होणे, जग हे करणे शहाणे बापा'  ते कॅथॉलिकपं थीय ख्रिस्ती धर्मगुरू म्हणून ओळ खले जातात.
ही सं त गोराकंु भाररचित अभं गातील पंक्ती बोधचिन्हावर आहे.  मराठी भाषिक ख्रिस्ती समाजाचे मुखपत्र असले ल्या ‘सु वार्ता’ या
 विजयकुमार यादव यां नी साकारले ले हे बोधचिन्ह आयोजक समितीने मासिकाचे सं पादक म्हणून त्यां नी अनेक वर्षे काम पाहिले .
S

निवडले आहे.  ‘हरित वसई सं रक्षण समिती’च्या माध्यमातून दिब्रिटो यां नी

पर्यावरण जतन, सं रक्षण आणि सं वर्धनाची मोठी चळ वळ उभी
पहिल्यां दाच महिला प्रकाशकाचा सन्मान :-
दर वर्षी सं मेलनामध्ये एक प्रकाशक आणि एका साहित्यिकाचा विशेष केली.
सन्मान केला जातो. साहित्य सं मेलनाच्या 93 वर्षांच्या इतिहासात  पुणे येथे १९९२ मध्ये झाले ल्या पं धराव्या मराठी ख्रिस्ती साहित्य
पहिल्यां दाच महिला प्रकाशकाचा सन्मान केला जाणार आहे. शब्दालय सं मेलनाचे अध्यक्षपदही त्यां नी भूषविले .
प्रकाशनाच्या सुमती लां डे यां ना सं मेलनात गौरवण्यात येणार आहे.
 सं त ज्ञानेश्वर, सं त तुकाराम, सं त एकनाथ, सं त नामदेव, ख्रिस्ती
त्याचप्रमाणे ग्रामीण साहित्यिक भास्कर चं दनशिव यां चाही सन्मान होणार
आहे. तत्त्ववेत्ते सं त ऑगस्टीन, सं त मदर तेरस े ा; तसेच बायबलमधील
वैश्विक जीवनमूल्यां वर फादर दिब्रिटो यां नी ले खन केले आहे.
सं मेलनाबद्दल :  ‘पथिकाची नामयात्रा’ या अनुवादित पुस्तकापासून त्यां च्या
ले खनाला सुरवात झाली.
 पहिले सं मेलन : 1878 (पुणे) (अध्यक्ष - म. गो. रानडे)
 सं घर्षयात्रा ख्रिस्तभूमीची हे पुस्तक लिहिण्यासाठी दिब्रिटो यां नी
 आयोजक : अखिल भारतीय मराठी साहित्य महामं डळ
बराच काळ इस्रायलमध्ये राहून सं शोधन केले होते.
 महिला अध्यक्षा : कुसुमावती दे शपां डे, दुर्गा भागवत, शां ता शेळ के,
 त्यांची पुस्तके : तेजाची पाऊले , सं घर्ष यात्रा ख्रिस्तभूमीची-
विजया राजाध्यक्ष, अरुणा ढेरे
इस्रायल आणि परिसराचा सं घर्षमय इतिहास, आनं दाचे अं तरंग-
 सं मेलनासाठी अनुदान : 50 लाख रुपये (2018 पासून)
मदर तेरस े ा, सृजनाचा मोहोर, ओअ‍ॅसिसच्या शोधात
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 278
महत्त्वाचे दिनविशेष

21 महत्त्वाचे दिनविशेष
DRDO दिवस  1 जानेवारी 2019 रोजी सं रक्षण सं शोधन आणि विकास सं स्थेचा (DRDO ) स्थापना दिवस साजरा करण्यात
आला.
 स्थापना :- 1958
 मुख्यालय :- नवी दिल्ली
 बोधवाक्य :- बलस्य मूलं विज्ञानम्
 सध्या अध्यक्ष :- जी सतीश रेड्डी
जागतिक ब्रेल दिन  सं युक्त राष्ट्राने 4 जानेवारी 2019 रोजी जागतिक ब्रेल दिन साजरा केला
 पहिल्यांदाच हा दिन साजरा करण्यात आला आहे.

y
 4 जानेवारी 1809 रोजी लु ईस ब्रेल यां चा जन्म झाला म्हणून हा दिवस यासाठी निवडण्यात आला.



जागतिक हिंदी दिवस 

op
लु ईस ब्रेल यां नी दृ ष्टिहीन लोकां साठी ब्रेल लिपीचा शोध लावला.
या दिवशी ऑल इं डिया रेडियो-अहमदाबादचे सायं काळचे बुलेटीन दृ ष्टिहीन असले ले प्राथमिक शिक्षक
कृष्णभाई ठाकर यां नी वाचले . C
दरवर्षी 10 जानेवारी रोजी साजरा केला जातो.
पहिल्या जागतिक हिंदी परिषदे चा वर्धापन दिन
ही परिषद 10 जानेवारी 1975 रोजी नागपूर येथे पार पडली.
e

 2006 मध्ये पहिल्यांदा हा दिवस साजरा करण्यात आला.

pl

 हिंदी ही सर्वाधिक बोलली जाणारी जगातील चौथी भाषा आहे.

 राष्ट्रीय हिंदी दिवस :- 14 सप्टेंबर रोजी हा दिवस साजरा केला जातो. या दिवशी 1949 मध्ये घटना समितीने
am

हिंदीचा अधिकृत भाषा म्हणून स्वीकार केला होता.

लष्कर हवाई सं रक्षण दिन  10 जानेवारी 2019 रोजी 26 वा ‘लष्कर हवाई सं रक्षण दिन’ साजरा करण्यात आला.
 सं बं धित सोहळा अमर जवान ज्योती, इं डिया गेट (नवी दिल्ली) येथे पार पडला.
 लष्कर हवाई सं रक्षण तुकडीचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे.
S

 घोषवाक्य :- आकाशे शत्रूं जही (Kill the Enemy in the Sky)

भारतीय सेना दिन  दरवर्षी 15 जानेवारी रोजी भारतामध्ये सेना दिन साजरा केला जातो.
 2019 चा 72 वा दिन होता.
 उद्दे श:- 15 जानेवारी 1949 रोजी ले फ्टनं ट जनरल के. एम. करिअप्पा यां नी भारताचे पहिले सेनाध्यक्ष म्हणून
पदभार स्वीकारला होता.
 त्यां नी ब्रिटिश सेनाध्यक्ष जनरल सर फ्रांसिस बचर यां च्याकडू न पदभार स्वीकारला होता.
जागतिक जल दिन  दरवर्षी 22 मार्च रोजी साजरा केला जातो
 2019 ची थिम: ‘लिविंग नो वन बीहाइं ड’
 पहिल्यांदा 1993 मध्ये साजरा
 अलीकडील काही थिम :-
 2018 – Nature for Water
 2017 – Why Waste Water?
 2016 – Better Water, Better Jobs

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 282


जागतिक वन दिन 



जागतिक डाउन सिंड्रोम दिन 







आं तरराष्ट्रीय आनं दी दिवस 


जागतिक चिमणी दिवस 


जागतिक हवामान दिन 



am

 मागील वर्षीची (2018) थिम ‘वेदर रेडी, क्लायमेट स्मार्ट’ ही होती.
WMO :-

S



जागतिक रंगभूमी दिन 

 2019 ची थिम : ‘History and significance of this day appreciating the art form’
आं तरराष्ट्रीय रंगभूमी सं स्था (आयटीआय) :-


शून्य भेदभाव दिवस 



महत्त्वाचे दिनविशेष
दरवर्षी 21 मार्च रोजी साजरा केला जातो.
2019 ची थिम : ‘वने आणि शिक्षण’
स्थापना : 28 नोव्हेंवर 2012
पहिल्यांदा साजरा : 21 मार्च 2013
21 मार्च रोजी पाळला गेला
2019 ची थिम : ‘लिव नो वन बीहाइं ड’
2012 पासून हा दिवस साजरा केला जातो.
डाउन सिंड्रोम हा अनुवां शिक आजार असून ज्यामुळे व्यक्तींमध्ये शारीरिक आणि मानसिक वाढ होण्यास विलं ब
होतो.
ब्रिटिश डॉक्टर जॉन लॅं गडन डाउन यां चे नाव या आजाराला दिले आहे.
1866 मध्ये त्यां नी या आजाराचे पूर्णपणे वर्णन केले होते.
डाउन सिंड्रोमला वैद्यकीय परिभाषेत ‘ट्रायसोमी 21’ असे म्हणतात.
मराठी बोलीभाषेमध्ये असा आजार असणा-या मुलां ना ‘मं गोलियन’ असे सं बोधले जाते.
y
20 मार्च 2019 रोजी आं तरराष्ट्रीय आनं दी दिवस साजरा करण्यात आला.
op
2019 ची थिम : ‘एकत्र आनं दी’ (Happier Together)
पहिल्यांदा साजरा : 20 मार्च 2013
दरवर्षी 20 मार्च रोजी पाळला जातोC
2019 ची थिम : ‘मला चिमण्या आवडतात’ (I Love Sparrows)
2010 मध्ये पहिल्यांदा हा दिवस साजरा करण्यात आला.
e
दरवर्षी 23 मार्च रोजी साजरा केला जातो.
2019 ची थिम : ‘सूर्य, पृथ्वी आणि हवामान’
pl
23 मार्च 1950 रोजी जागतिक हवामान सं घटनेची (WMO) स्थापना झाली होती.
1961 पासून हा दिवस साजरा केला जातो.
2020 ची थिम ‘हवामान आणि जल’ ही असेल.
स्थापना : 23 मार्च 1950
मुख्यालय : जिनिव्हा (स्वित्झर्लं ड)
1951 मध्ये सं युक्त राष्ट्राची विशेष सं स्था म्हणून दर्जा
सदस्य : 192 राष्ट्रे (भारतासह)
दरवर्षी 27 मार्च रोजी साजरा केला जातो.
सुरुवात : 1962 (ITI द्वारा)
स्थापना : 1948
मुख्यालय : पॅ रिस (फ्रान्स)
दरवर्षी 1 मार्च रोजी पाळला जातो.
2019 ची थिम : ‘भेदभाव करणारे कायदे बदलण्यासाठी कार्य करा’
पहिल्यांदा साजरा : 2014
या दिनाचे चिन्ह : फुलपाखरू
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 283
 चर्चेतील पुस्तके

22 चर्चेतील पुस्तके
पुस्तक ले खक व इतर माहिती
टर्ब्युलन्स अँ ड ट्रायम्फ : द मोदी इयर्स  राहुल अग्रवाल आणि भारती प्रधान
 उपराष्ट्रपती व्यं कय्या नायडू यां च्या हस्ते प्रकाशित
The Diary of Manu Gandhi  त्रिदिप सुह्रुद यां नी हे पुस्तक सं पादित व भाषां तरित केले . मूळ पुस्तक
गुजराती भाषेमध्ये आहे.
The Vault of Vishnu  अश्विन सं घी
दे अर आर मोर दॅ न टू साईट् स एव्हरी स्टोरी : द मेसेंजर  शिव मलिक

y
स्विमिंग अपस्ट्रीम : लक्ष्मणशास्त्री जोशी अँ ड द इव्होल्यूशन ऑफ  अरुं धती खं डकर, अशोक खं डकर
मॉडर्न इंडिया

op
फ्री मेलानिया  केट बन
े ेट
कालेश्वरम प्रोजेक्ट: तेलंगाना प्रगती रथम  श्रीधर राव देशपां डे
गन आयलं ड
C
 अमिताव घोष
द आर्सनिस्ट किरण नगरकर
द ट्वाईस बॉर्न आतीष तासीर
e


अन ऑर्केस्ट्रा ऑफ मायनॉरिटीज  चिगोझी ओबीओमा

pl

हिअर वी आर: अमेरिकन ड्रीम्स, अमेरिकन नाईट मेअर्स  आरती सहानी

बॅ टिंग फॉर इंडिया : अ सिटिझन्स रीडर गीता हरीहरण आणि सलीम युसूफजी
am

द टे स्टामेंट्स  मार्गारेट अटवूड

डक्स न्यूबरिपोर्ट  ल्युसी एलमन
हाऊ टू अव्हॉइड ए क्लायमेट डिझास्टर बिल गेट्स
S

माइं ड मास्टर  विश्वनाथ आनं द

इंडिया इन द वार्मिंग वर्ल्ड  नितीन देसाई
फायर अँ ड फ्यूरी  ले खक : डॉ. अनिल काकोडकर, सुरेश गं गोत्रा
 प्रकाशक : रूप पब्लिकेशन्स इंडिया
नो वन इज टू स्मॉल टू मेक अ डिफरंस  ले खक : ग्रेटा थनबर्ग
 ग्रेटाच्या भाषणांचा सं ग्रह
 वॉटरस्टोनतर्फे 'ऑथर ऑफ द इयर' पुरस्कार
द बॉय, द मोल, द फॉक्स अँ ड द हॉर्स  ले खक : चार्ली मॅ केसी
 चित्रमय कादं बरी
 वॉटरस्टोनतर्फे बुक ऑफ द इयर पुरस्कार
गेम चेंजर  पाकिस्तानी क्रिकेटपटू शाहीद आफ्रिदीचे आत्मचरित्र.
 ले खन : शाहीद आफ्रिदीने आणि पत्रकार वजाहत खान.
 प्रकाशन : हार्परकॉलिन्स इंडिया

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 299


23 वन लायनर घडामोडी
 हज यात्रा प्रक्रिया सं पूर्णतः डिजिटल करणारा भारत पहिला दे श 
ठरला आहे.
 e-MASIHA : E-Medical Assistance System for 
Indian Pilgrims Abroad (परदे शी भारतीय यात्रेकरूं साठी
वैद्यकीय सहाय्य प्रणाली)
 कोणार्क महोत्सव कोणत्या राज्यात साजरा केला जातो? – ओडिशा 
(२०१९- ३० वा महोत्सव)
 8 वा आं तरराष्ट्रीय वाळू कला महोत्सव कोणत्या राज्यात पार पडला? 
– ओडिशा (सदिच्छादूत – सुदर्शन पटनाईक)
y
 टायफून कम्मुरी : ३ डिसेंबर २०१९ रोजी फिलिपाइन्समध्ये हे 
चक्रीवादळ आले होते.
op
 केंद्र सरकारने आसाम स्थित NDFB या फुटीरतावादी गटावरील बं दी
कायम ठे वली आहे. NDFB चे पूर्ण रूप काय आहे? - National 
Democratic Front of Bodoland
 केंद्र सरकराने मेघालय स्थित HNLC या फुटीरतावादी गटावर बं दी
C आहे? – सचिन तेंडूलकर
घातली आहे. HNLC चे पूर्णरूप काय आहे? - Hynniewtrep 
National Liberation Council
e
 बॉब विलिस यां चे 4 डिसेंबर 2019 रोजी निधन झाले . ते कोणत्या 
pl
दे शाच्या क्रिकेट सं घाचे कप्तान होते? - इं ग्लंड (पूर्ण नाव - रॉबर्ट
जॉर्ज डायलन विलिस)
am
 कोणत्या विद्यापीठातर्फे ज्येष्ठ गीतकार जावेद अख्तर यां ना डी. लिट 
पदवी प्रदान करण्यात आली आहे? - सिम्बायोसिस आं तरराष्ट्रीय
अभिमत विद्यापीठ 
 शाहीन-1 या जमिनीवरून जमिनीवर मारा करणाऱ्या बॅ लिस्टिक
क्षेपणास्त्राची चाचणी कोणत्या दे शाने घेतली आहे? – पाकिस्तान
S
 WHO मान्यता प्राप्त भारतीय बनावटीच्या टायफॉइड लसीचा अवलं ब
करणारा पहिला दे श कोणता? - पाकिस्तान 
 फायनान्शियल टाईम्स या वृत्तपत्राच्या पहिल्या महिला सं पादक म्हणून
कोणाची नेमणूक करण्यात आली आहे? – रौला खलाफ 
 भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरणाचे (FSSAI) ‘Eat
Right Station’ हे प्रमाणपत्र प्राप्त करणारे दे शातील पहिले रेल्वे 
स्थानक कोणते? – मुं बई सेन्ट्रल रेल्वे
 PPRTMS - Political Parties. Registration Tracking
Management System 
 भागीरथी अम्मा असे नाव असले ल्या आणि वयाच्या १०५ व्या वर्षी
या आजीने अर्धवट राहिले ले इयत्ता चौथीचे शिक्षण पूर्ण करीत नवा
इतिहास रचला आहे. केरळच्या साक्षरता अभियानां तर्गत या भागीरथी 
अम्माने चौथीचे शिक्षण पूर्ण केले . साक्षरता अभियानाच्या इतिहासात
शिक्षण घेणारी सर्वात वयस्कर व्यक्ती अम्मा ठरली आहे.
वन लायनर घडामोडी
इकॉनॉमिक टाईम्स सार्वजनिक सेवस े ाठीचा जीवनगौरव पुरस्कार
२०१९ कोणाला जाहीर झाला आहे? – अरुण जेटली
२८ नोव्हेंबर २०१९ रोजी रिलायन्स इं डस्ट्रीजने ऐतिहासिक कामगिरी
बजावली. बाजार भां डवलात १० लाख कोटी रुपयां चे शिखर सर
करणारी रिलायन्स ही भारतातील पहिली कंपनी ठरली आहे.
अपं ग व्यक्तींच्या पुनर्वसनासाठी उत्कृ ष्टतेचा राष्ट्रीय पुरस्कार कोणत्या
राज्याला देण्यात आला आहे? – उत्तर प्रदे श
गं गा आमं त्रण उपक्रम : गं गा नदीच्या भागधारकां ना जोडण्यासाठीचा
उपक्रम. कालावधी : 10 ऑक्टोबर ते 11 नोव्हेंबर 2019
सितारा प्रकल्प : सावित्रीबाई फुले विद्यापीठ पुणे आणि खगोल
आणि खगोलभौतिकी केंद्र (आयुका) यां चा सं युक्त उपक्रम. अवकाश
आणि खगोल सं शोधनासाठी हा प्रकल्प सुरु करण्यात आला आहे.
सर्वात प्रभावी स्वच्छता राजदूत (The most effective
Swachhata Ambassador) पुरस्कार कोणाला देण्यात आला
2019 च्या कोण बनेगा करोडपतीच्या विजेत्या कोण आहेत? -
बबिता ताडे
वातावरण-२०१९ - केंद्रीय पर्यावरण, वने आणि हवामानबदल
मं त्रालय आणि सेंटर फॉर मिडिया स्टडीजचा लघु चित्रपट स्पर्धा आणि
महोत्सव
राज्य ऊर्जा मं त्री परिषद : ठिकाण : केवाडिया (गुजरात). कालावधी
: 11-12 ऑक्टोबर 2019
टायफून हगीबीस : जपानच्या किनारी भागात आले ले चक्रीवादळ.
अर्थ – वेग (फिलिपिनी भाषेत)
SAFF U-18 Championship 2019 : विजेता : भारत.
उपविजेता : बां ग्लादे श. भारताची ही पहिलीच ट्रॉफी
मुलींच्या सशक्तीकरणासाठी कोणते राज्य ‘कन्याश्री विद्यापीठ’ स्थापन
करणार आहे? – पश्चिम बं गाल (@ जि. नादिया)
मधु अॅ प : ओडिशा सरकारने सुरु केले . विद्यार्थ्यांसाठी ओडिया
भाषेमध्ये व्हिडिओ ले क्चर्स पुरविणे.
टायफून मिताग : सप्टेंबर 2019 मध्ये मायक्रोनेशिया बेटाजवळ
पश्चिम पॅ सिफिक भागात निर्मिती. तैवान दे शाच्या किनारी भागात या
वादळाने धुमाकूळ घातले होते.
पॅ रिस हवामान बदल कराराबाबत असले ल्या बां धिलकीचा भाग म्हणून
भारताने किती जीवाश्मरहित इं धनाचे उत्पादन करण्याची घोषणा केली
आहे? - १७५ गिगा वॅ ट
पेट्रोल-डिझेलवर चालणाऱ्या वाहनां वर टप्प्याटप्प्याने कोणत्या
सालापर्यंत पूर्णतः बं दी घालण्याचे धोरण केंद्र सरकारने आखले आहे?
- २०३०
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 303
वन लायनर घडामोडी
 पं कज कुमार : भारतीय विशिष्ट ओळ ख प्राधिकरणाच्या (UIDAI)
मुख्य कार्यकारी अधिकारी पदी नेमणूक. ते भारतीय प्रशासकीय
सेवते ील अधिकारी आहेत.
 सं जीव नं दन सहाय : ऊर्जा सचिवपदी नेमणूक; 1986 च्या बॅ चचे
IAS अधिकारी. यापूर्वी ते ऊर्जा मं त्रालयात विशेष सचिव होते.
 बी आर शर्मा : स्टाफ सले क्शन कमिशनच्या अध्यक्षपदी नेमणूक
 नागेंद्रनाथ सिन्हा : NHAI च्या अध्यक्षपदी नेमणूक
 टे क सागर : भारताच्या सायबर तं त्रज्ञानाच्या क्षमतां चे एकत्रीकरण व
सर्वसमावेशक भां डार शोधण्याचे व्यासपीठ आहे. भारतीय डेटा सुरक्षा
परिषदे च्या (DSIC) भागीदारीत राष्ट्रीय सायबर सुरक्षा समन्वयक
कार्यालयाने हे व्यासपीठ सुरु केले .
 सं युक्त राष्ट्र आम सभेचे ७४ वे अधिवेशन कोणत्या शहरात आयोजित
करण्यात आले ? - न्यूयॉर्क
 अरबी समुद्रामध्ये नुकतेच कोणते चक्रीवादळ निर्माण झाले होते? -
हिका
 २३ सप्टेंबर रोजी सर्वोच्च न्यायालयात चार नवीन न्यायाधीशां ची
नेमणूक करण्यात आली आहे. त्यामुळे आता सर्वोच्च न्यायालयातील
न्यायाधीशां ची एकूण सं ख्या किती झाली आहे? - ३४
 आपत्कालीन परिस्थितीतून बाहेर पडण्यास निधी न मिळाल्याने
कोणत्या पर्यटन प्रवास कंपनीने दिवाळ खोरी जाहीर केली आहे? -
थॉमस कूक (ब्रिटन)
 अरबी समुद्रात उत्पन्न झाले ल्या हिका या चक्रीवादळाचे नामकरण
e
कोणत्या दे शाने केले आहे? - मालदीव
हाउडी मोदी हा कार्यक्रम ह्युस्टन शहरात पार पडला. हे शहर
pl
अमेरिकेच्या कोणत्या राज्यात आहे? - टे क्सास
 मेघालयातील री-भोई जिल्ह्यात भारत आणि कोणत्या दे शां दरम्यान
am
सं युक्त लष्करी सराव पार पडला? - थायलं ड
 उस्मानाबाद येथे होणाऱ्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य सं मेलनाच्या
अध्यक्षपदी ज्येष्ठ साहित्यिक फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो यां ची निवड
झाली. त्यां च्या आत्मचरित्राचे नाव काय आहे? - नाही मी एकला
S
 कोणत्या भावानुवादाबद्दल दिब्रिटो यां ना साहित्य अकादमीचा पुरस्कार
मिळाला होता? - नवा करार
 अमिताभ बच्चन यां ना नुकताच दादासाहेब फाळ के पुरस्कार जाहीर
झाला. ते या पुरस्काराचे कितवे मानकरी ठरले आहेत? - ५० वे
 यशवं तराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठाचे ब्रीदवाक्य काय आहे? -
ज्ञानगं गा घरोघरी
 जगातील ५३ राष्ट्रकुल दे शां नी एकत्रित स्थापन केले ल्या 'कॉमनवेल्थ
ऑफ लर्निंग' या सं स्थेतर्फे 'अवॉर्ड ऑफ इन्स्टिट्यूशन एक्सलन्स'
या पुरस्काराने कोणत्या विद्यापीठास गौरविण्यात आले आहे? -
YCMOU
 जागतिक अजिंक्यपद कुस्ती स्पर्धेचे कां स्य पदक जिंकणारा राहुल
आवारे कोणत्या जिल्ह्यातील आहे? - बीड (पाटोदा)
 फिफाचा वर्षातील सर्वोत्तम खेळाडू चा पुरस्कार कोणाला जाहीर झाला
आहे? - लिओनेल मेसी (अर्जेंटिना)
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 304
 कोणी भारताच्या बॅ डमिंटन महिला एकेरीच्या प्रशिक्षक पदाचा
राजीनामा दिला आहे? - किम जी ह्न यु (कोरिया)
 भारतीय चित्रपटसृष्टीचे जनक दादासाहेब फाळ के यां च्या स्मरणार्थ
कोणत्या सालापासून दादासाहेब फाळ के पुरस्कार दिला जातो? -
१९६९
 मुं बई- पुणे मार्गावरील वाढत्या वाहन सं ख्येमुळे होणारे प्रदूषण
टाळण्यासाठी एसटी महामं डळाने विजेवर धावणारी बस चालवण्याचा
निर्णय घेतला आहे. त्या बसचे नाव काय आहे? – शिवाई
 स्वच्छ भारत अभियानासाठी पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां ना कोणत्या सं स्थेने
'ग्लोबल गोलकिपर' पुरस्कार दिला आहे? - बिल अँ ड मेलिंडा गेट्स
फाऊंडे शन
 ब्लूमबर्ग बिझनेस फोरमची परिषद कोणत्या शहरात पार पडली? -
न्यूयॉर्क
 २० ते १२ जानेवारी २०२० दरम्यान अखिल भारतीय मराठी साहित्य
सं मेलन कोणत्या शहरात पार पडणार आहे? - उस्मानाबाद
y
 इं डियन न्यूजपेपर सोसायटी या भारतातील वृत्तपत्रे आणि
op
नियतकालिकां च्या मध्यवर्ती सं घटनेच्या अध्यक्षपदी कोणाची निवड
करण्यात आली आहे? - शैलेश गुप्ता (मिड डे )
C  हवामान कार्यकर्ती ग्रेटा थनबर्गला २५ सप्टेंबर रोजी 'राईट लाईव्हलीहूड'
पुरस्कार जाहीर करण्यात आला आहे. ते कोणत्या दे शातील रहिवासी
आहे? - स्वीडन
 ग्रेटा थनबर्गने कोणती हवामान चळ वळ सुरु केली आहे? - फ्रायडे
फॉर फ्युचर (ऑगस्ट २०१८ पासून)
भारताच्या पं कज अडवाणी आणि आदित्य मेहता या जोडीने कोणत्या
सं घाचा पराभव करत IBSF जागतिक स्नूकर स्पर्धेचे सां घिक विजेतप े द
मिळ वले ? - थायलं ड
 लोहपुरुष सरदार वल्लभभाई पटे ल यां च्या स्मरणार्थ पुरस्कार सुरु
करण्याची घोषणा केंद्र सरकारने २५ सप्टेंबर रोजी केली. त्या पुरस्काराचे
नाव काय असेल? - सरदार पटे ल राष्ट्रीय एकता पुरस्कार
 कोणत्या भारतीय जलतरणपटू ने आशियाई जलतरण स्पर्धेत सर्वांत
वेगवान जलतरणपटू ठरताना ५० मीटर फ्रीस्टाईल शर्यत जिंकली?
- वीरधवल खाडे
 भारताच्या पं कज अडवाणी आणि आदित्य मेहता या जोडीने IBSF
जागतिक स्नूकर स्पर्धेचे सां घिक विजेतप े द मिळ वले . त्या दोघां चे
अनुक्रमे हे कितवे पदक आहे? - २३ वे व १ ले
 कोणत्या भारतीय युवतीला बिल अँ ड मेलिंडा गेट्स फाऊंडेशनच्या
वतीने 'चेंजमेकर' या पुरस्काराने गौरविण्यात आले ? - पायल जां गीड
 जाक शिराक यां चे इतक्यात निधन झाले . ते कोणत्या दे शाचे अध्यक्ष
होते? - फ्रान्स
 फक्त झाडावरील बेडूक खाणाऱ्या सापाचा तरुण सं शोधक तरुण ठाकरे
यां नी शोध लावला असून त्या सापाचे नामकरण काय करण्यात आले ?
- ठाकरेज कॅट स्नेक
 राज्याच्या सार्वजनिक आरोग्य विभागाच्या नागरी नोंदणी यं त्रणेच्या
(सीआरएस) आकडेवारीनुसार मुलीच्या जन्मदराच्या प्रमाणात कोणत्या

जिल्ह्याने राज्यात अव्वल क्रमां क पटकावला आहे? - सिंधुदुर्ग
 कोणाची आं तरराष्ट्रीय नाणे निधीच्या (आयएमएफ) व्यवस्थापकीय 
सं चालकपदी निवड करण्यात आली? - ख्रिस्तलिना जॉर्जिवा
 जागतिक बँ केच्या मदतीने राज्यातील शेतकरी समूह सं स्थां ना खासगी 
व सरकारी यं त्रणां च्या माध्यमातून शेतमालाची मूल्य साखळी तयार
करण्यासाठी कोणता प्रकल्प महाराष्ट्र सरकार राबवत आहे? - स्मार्ट 
(महाराष्ट्र राज्य कृषी व्यवसाय व ग्रामीण परिवर्तन)
 पुण्यभूषण फाऊंडेशनतर्फे उपराष्ट्रपती व्यं कय्या नायडू यां च्या हस्ते 
कोणाला 'पुण्यभूषण' पुरस्कार जाहीर काण्यात आला आहे? - डॉ.
गो. बं . दे गलू रकर
 ब्राम्हण जागृती सेवा सं घाच्या पाचव्या वर्धापनदिनानिमित्त कोणाला
'समाज भूषण' पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे? - मोहन 
जोशी
 'पर्यायी नोबेल पुरस्कार' म्हणून ओळ खला जाणारा 'लाईट लाईव्हलीहूड' 
पुरस्काराची सुरुवात कोणत्या वर्षी झाली? - १९८०
 जागतिक डिजिटल स्पर्धात्मकता क्रमवारी २०१९ मध्ये भारत कितव्या
स्थानी आहे? - ४४ व्या 
 केंद्रीय आरोग्य आणि कुटुं ब कल्याण मं त्री डॉ. हर्षवर्धन यां नी
क्षयरोगासं बं धी कोणते अभियान सुरु केले आहे? - टीबी हरेगा दे श
जितेगा 
 १६ वी 'जागतिक लघु व मध्यम उपक्रम व्यवसाय शिखर परिषद'
कोणत्या शहरात पार पडली? - नवी दिल्ली
 ‘Reset: Regaining India’s Economic Legacy’ या पुस्तकाचे 
ले खक कोण आहेत? - सुब्रह्मण्यम स्वामी
 जागतिक पर्यावरण आरोग्य दिवस कधी साजरा केला जातो? - २६
सप्टेंबर
 दे शातील खासगी क्षेत्रातील कंपन्या, आस्थापनां मधील अनुसचि ू त जाती 
व जमाती प्रवर्गातील (एससी, एसटी) कर्मचाऱ्यां च्या निवृत्तीवेतनात
किती टक्के अधिकचा निधी देण्याचा निर्णय केंद्र सरकारने घेतला 
आहे? - १.१ टक्के
 भारताने कोणत्या वर्षी सर्वंकष आं तरराष्ट्रीय दहशतवाद जाहीरनाम्याचा 
मसुदा सं युक्त राष्ट्रां ना सादर केला होता? - १९९६
 कोणत्या वर्षी भारताच्या स्वातं त्र्याला ७५ वर्षे पूर्ण होत आहेत? -
२०२२ 
 'इं डियाज कोल स्टोरी : फ्रॉम दामोदर टू झाम्बेझी' या पुस्तकाचे ले खक
कोण आहेत? - सुभोमॉय भट्टाचार्य 
 'द मेकिंग ऑफ स्टार इं डिया' या पुस्तकाचे ले खक कोण आहेत? -
वनिता कोहली-खां डे कर 
 'टे न मिनिट् स, थर्टी एट सेकंड् स इन धिस स्ट्रेंज वर्ल्ड' या पुस्तकाचे
ले खक कोण आहेत? - एलिफ शफाक
 पं तप्रधान किसान सन्मान निधी योजना कोणत्या तारखेपासून दे शभरात 
राबवण्यात येत आहे? - १ डिसेंबर २०१८
 विधानसभा मतदार सं घातील प्रत्येक केंद्रावर नेमण्यात येणाऱ्या 'बूथ 
ले व्हल ऑफिसर्स'चे मानधन वर्षाला सात हजार रुपये करण्यात आले
वन लायनर घडामोडी
आहे. यापूर्वी त्यां ना किती मानधन मिळत होते? - ५०००
१४ सप्टेंबर २०१९ रोजी सौदी अरेबियामधील कोणत्या सर्वांत मोठ्या
तेल कंपनीवर ड्रोन हल्ला झाला होता? - अर्माको
कोणाची तिन्ही सं रक्षण दलां च्या प्रमुखां च्या समितीच्या अध्यक्षपदी
निवड झाली आहे? - लष्करप्रमुख जनरल बिपिन रावत
'लू किंग फॉर मिस सरगम' या पुस्तकाचे ले खक कोण आहेत? - शुभा
मुद्गल
जागतिक पर्यटन दिनानिमित्त आयोजिले ल्या 'राष्ट्रीय पर्यटन पुरस्कार
२०१७-१८' या समारंभात पर्यटनविषयक सर्वांगीण विकासासाठी
कोणत्या राज्याला सर्वोत्कृ ष्ट राज्याचे पारितोषिक नायडू यां च्या हस्ते
देण्यात आले ? - आं ध्र प्रदे श
केंद्र सरकारने कोणत्या वर्षी राष्ट्रीय दुग्ध विकास मं डळाच्या माध्यमातून
'राष्ट्रीय दुग्धविकास योजना' सुरु केली होती? - २०१२
सं युक्त राष्ट्राच्या आम सभेच्या पार्श्वभम ू ीवर २७ सप्टेंबर २०१९ रोजी
कोणत्या शहरात ब्रिक्स दे शां च्या पर्यटन मं त्र्यां ची बैठक झाली आणि
त्याचे नेततृ ्व कोणत्या दे शाने केले ? - न्यूयॉर्क (नेततृ ्व - रशिया)
भारत सरकारच्या रासायनिक खते मं त्रालयाच्या थेट अनुदान वितरण
(DBT) योजनेला कोणत्या पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले
आहे? - स्कॉच गोल्ड अवॉर्ड
'मन कि बात' या नभोवाणीवरील कार्यक्रमात पं तप्रधान नरेंद्र मोदी
यां नी मुलींच्या सन्मानासाठी दे शभरात कोणती मोहीम राबविण्याचे
आव्हान केले ? - भारत की लक्ष्मी
कोणत्या ब्रिटिश हवामान तज्ज्ञां नी दक्षिण गोलार्धातील उष्णकटिबं धीय
प्रदे शां तल्या सागरी हवामानात होणाऱ्या चढ-उतारां वर सखोल सं शोधन
केले ज्याला त्यां नी 'सदर्न ऑशिले शन' असे सं बोधले ? - गिल्बर्ट
वॉकर
अमेरिकेत ह्युस्टन या शहरात पार पडले ला बहुचर्चित कार्यक्रम 'हाउडी
मोदी' चा अर्थ काय आहे? - कसे आहात मोदी?
महाराष्ट्र राज्य विधानसभा निवडणुकीबरोबरच अन्य कोणत्या
राज्याची विधानसभा निवडणूक पार पडली? - हरियाणा
वं दे भारत एक्स्प्रेसचा पहिला व्यावसायिक प्रवास ऑक्टोबर २०१९
पासून सुरु झाली. ही रेल्वे कोणत्या दोन स्थानकां दरम्यान धावणार
आहे? - दिल्ली-कटरा
पहिली वं दे भारत एक्स्प्रेस ही रेल्वे कोणत्या स्थानकां दरम्यान धावली
होती? - दिल्ली-वाराणसी
कोणत्या शहरामध्ये राष्ट्रकुल सं सदीय परिषद पार पडली आहे? -
कंपाला (युगां डा)
मतदारां च्या साहाय्यासाठी केंद्रीय निवडणूक आयोगाने कोणते
अँ प्लिकेशन सुरु केले आहेत? - सी व्हिजिल, पीडब्लूडी, व्होटर्स
हे ल्पलाईन
प्रसिद्ध 'ब्रिटिश लायब्ररी'ने नुकतेच ६० वर्ष (हीरक महोत्सव) पूर्ण केले
आहेत. ही लायब्ररी कोणत्या शहरात आहे? - पुणे
क्रिस्टियल कोलमन याने जागतिक ऍथले टिक्स स्पर्धेतील पुरुषां च्या
१०० मीटर धावण्याच्या शर्यतीत सुवर्ण पदक पटकावले . तो कोणत्या
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 305
 शासकीय योजना

24 शासकीय योजना व कार्यक्रम

महात्मा ज्योतीराव फुले शेतकरी कर्जमुक्ती योजना प्रदे श) येथे ‘राष्ट्रीय कृत्रिम गर्भाधान कार्यक्रमाची’ सुरुवात केली.
 शेतकऱ्यां ना सशक्त बनवणे आणि त्यां चे उत्त्पन्न दुप्पट करणे हा या
 महात्मा जोतिराव फुले शेतकरी कर्जमक् ु ती योजनेच्या आराखड्यास 24 कार्यक्रमाचा उद्देश आहे.
डिसेंबर 2019 रोजी राज्य मं त्रिमं डळाच्या बैठकीत मान्यता देण्यात
 या कार्यक्रमाचा मुख्य उद्दे श : 500 दशलक्षापेक्षा जास्त पशुधनाचे
आली.
लसीकरण करणे
 नागपूर येथील हिवाळी अधिवेशनामध्ये मुख्यमं त्री उद्धव ठाकरे यां नी या
योजनेची घोषणा केली होती.  हा 12,652 कोटी रुपये खर्चाचा 100% केंद्र पुरस्कृत कार्यक्रम आहे.
 1 एप्रिल 2015 ते 31 मार्च 2019 पर्यंत उचल केले ल्या एकापेक्षा
जास्त कर्जखात्यांत अल्प मुदत पीक कर्ज व अल्प मुदत पीक कर्जाचे उम्मीद आणि निदान उपक्रम
पुनर्गठीत कर्ज अशा सर्व खात्यांस दोन लाख मर्यादेपर्यंत कर्जमक्ु तीचा

y
लाभ देण्यात येईल.  केंद्रीय आरोग्य आणि कुटुं ब कल्याण मं त्री डॉ. हर्षवर्धन यां नी नवजात
या योजनेमध्ये ज्या अल्पमुदत पीक कर्ज खात्याची अथवा अल्पमुदत मुलां मध्ये अनुवां शिक रोगां चा धोका टाळण्यासाठी पुढील दोन उपक्रम

op


पीक कर्जाचे पुनर्गठन/फेर पुनर्गठन केले ल्या कर्ज खात्याचे मुद्दल सुरु केले आहेत.
व व्याजासह ३० सप्टेंबर २०१९ रोजी थकीत असले ली रक्कम दोन  UMMID : The Unique Methods of Management and
लाखां पेक्षा जास्त असल्यास अशा कर्ज खात्यां ची माहिती बँ कां कडू न C treatment of Inherited Disorders
मागविण्यात येईल.  NIDAN : National Inherited Diseases Administration
 केंद्र सरकारच्या विज्ञान आणि तं त्रज्ञान मं त्रालयाच्या बायोटेक्नॉलॉजी
किसान मान धन योजना विभागाद्वारे (डीबीटी) हा उपक्रम राबवला जाणार आहे.
e
 सुरुवात : 12 सप्टेंबर 2019  जन्मले ल्या बाळाला असले ल्या अनुवां शिक आजाराचे पटकन निदान
pl

 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी रां ची (झारखं ड) येथन

ू ही योजना सुरु केली व्हावे, यासाठी UMMID उपक्रम सुरू केला आहे.
 उद्दे श : किमान पेन्शन दे ऊन पाच कोटी लहान व सीमां त शेतकऱ्यां चे  या उपक्रमाअं तर्गत सुरुवातीच्या टप्प्यात महाराष्ट्र, हरयाणा, कर्नाटक,
आयुष्य सुरक्षित करणे.
am

उत्तराखं ड, झारखं ड आणि उत्तर प्रदे श या 6 राज्यां मध्ये नवजात

 पात्रता : 18-40 वयोगटातील सर्व लहान व सीमां त शेतकरी बालकां ची तपासणी केली जाणार आहे.
 निधी : तीन वर्षांसाठी 10,774 कोटी रुपये (2019-22)
 UMMID उपक्रमाअं तर्गत NIDAN केंद्र उभारण्यात येणार आहेत.
 वयाच्या 60 वर्षानं तर शेतकऱ्याला 3000 रुपये प्रतिमाह किमान
पेन्शन देण्यात येणार
S

उत्सर्जन व्यापार योजना

स्वच्छता ही सेवा 2019  गुजरात सरकारने वायू प्रदूषण कमी करण्यासाठी उत्सर्जन व्यापार
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी 12 सप्टेंबर 2019 रोजी मथुरामध्ये योजना (Emissions Trading Scheme) सुरतमध्ये सुरु
स्वच्छतेबाबत व्यापक स्तरावरील जनजागृती अभियान - स्वच्छता ही केली असून अशा प्रकारची योजना सुरु करणारे दे शातील पहिले
सेवा 2019 सुरू केले . राज्य ठरले आहे.
 अभियानाची थीम : ‘प्लास्टिक कचरा जागरूकता आणि व्यवस्थापन’  पार्टिकुले ट मॅ टर (PM) उत्सर्जनामधील हे जगातील पहिले व्यापार
हे अभियान 11 सप्टेंबर ते 2 ऑक्टोबर 2019 या कालावधीत आयोजित
व्यासपीठ मानले जाते.


करण्यात आले होते.

 ही योजना एक प्रकारचे नियामक साधन असून एखाद्या भागातील
 स्वच्छ भारत अभियानां तर्गत महात्मा गां धींच्या 150 व्या जयं तीनिमित्त
प्रदूषण भार कमी करणे व त्यासोबतच उद्योगां च्या नियमनाचा खर्च
भारताला प्लास्टिक कचरामुक्त करणे हे या अभियानाचे उद्दिष्ट आहे.
कमी करणे हा यामागचा हेतू आहे.
राष्ट्रीय कृ त्रिम गर्भाधान कार्यक्रम  ही एक बाजारपेठ आहे त्यात पार्टिकुले ट मॅ टर उत्सर्जनाचा व्यापार
होतो. विविध उद्योग विहित कालमर्यादे च्या आत परवान्याच्या
 National Artificial Insemination Programme (किलोग्राममध्ये) व्यापाराद्वारे पार्टिकुले ट मॅ टरच्या क्षमतेची सं भाव्य
 पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी 11 सप्टेंबर 2019 रोजी मथुरा (उत्तर खरेदी किंवा विक्री करू शकतात.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 317

शासकीय योजना

योजनेचे नाव सुरुवात इतर माहिती

प्रधानमं त्री उज्ज्वला योजना
सौभाग्य योजना
1 मे 2016  घोषवाक्य : स्वच्छ इं धन, बेहतर जीवन
 लक्ष्य: 2021 पर्यंत 8 कोटी कुटुं बां ना गॅ स जोडणी
 बालिया, उत्तर प्रदे श येथन
ू योजनेला सुरुवात
 उद्देश :- स्वच्छ इं धनाचा पुरवठा करून महिला व मुलां च्या आरोग्याचे रक्षण करणे
 BPL कुटुं बां ना प्रत्येक LPG कनेक्शन मागे 1600 रुपये आर्थिक सहाय्य
 कुटुं बातील महिले च्या नावे गॅ स जोडणी
25 सप्टेंबर 2017  दुसरे नाव : प्रधानमं त्री सहज बिजली हर घर योजना
 उद्देश : 31 मार्च 2019 पर्यंत दे शामध्ये सार्वत्रिक घरगुती विद्युतीकरणाचे ध्येय साध्य
करणे
 एकूण खर्च : 16,320 कोटी रुपये
 नोडल सं स्था : ग्रामीण विद्युतीकरण महामं डळ

y
स्वदे श दर्शन योजना 2014-15  उद्देश : सं कल्पना आधारित दे शातील पर्यटन परिक्रमां चा विकास करणे

op
 दे शातल्या पर्यटन पायाभूत सुविधां च्या विकासासाठी पर्यटन मं त्रालयाची ही योजना
आहे.

प्रसाद योजना 2014-15

प्रवासी तीर्थ दर्शन योजना
C
PRASAD - Pilgrimage Rejuvenation and Spiritual, Heritage
Augmentation Drive
e
 पर्यटन मं त्रालयाद्वारे सुरुवात
22 जानेवारी 2019 अनिवासी भारतीयां ना वर्षातून दोनवेळा सरकारद्वारा प्रायोजित धार्मिक स्थळां ना
pl

यात्रेसाठी नेण्यात येणार.

am

प्रधानमं त्री श्रम योगी मानधन 15 फेब्रुवारी 2019  असं घटित क्षेत्राशी सं बं धित मजुरां साठी पेंशन योजना.
योजना  अहमदाबाद येथन
ू सुरुवात
 2019 च्या अर्थसं कल्पात घोषणा
 मासिक वेतन 15000 रुपयां पेक्षा कमी असणाऱ्या मजुरां साठी
S

प्रधानमं त्री किसान सन्मान निधी
योजना
स्टार्स योजना
सायबर सुरक्षित भारत योजना
 100 रुपये दर महिन्याला भरल्यास वयाच्या 60 वर्षांनं तर मासिक 3000 रुपये पेन्शन
2019  गोरखपूर, उत्तरप्रदे श येथन
ू सुरुवात
 ‘पीएम-किसान’ म्हणूनही योजना ओळ खली जाते.
 लघु व सिमां त शेतकऱ्यां ना वार्षिक 6000 रुपये वित्त सहाय्य
 रक्कम तीन टप्प्यां मध्ये देण्यात येणार (2000 रुपये प्रती टप्पा)
28 फेब्रुवारी 2019  STARS : Scheme for Translational andAdvanced Research in
Science
 उद्देश : विज्ञान प्रकल्पां ना आर्थिक मदत करणे
19 जानेवारी 2018  उद्देश : सायबर गुन्ह्यांविषयी जागरूकता पसरवणे

TARE योजना 24 जानेवारी 2018  TARE : Teacher Associateship for Research Excellence
अवसर योजना 24 जानेवारी 2018  AWSAR :- Augmenting Writing Skills for Articulating Research

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 326

 शासकीय योजना

कुसुम योजना
राष्ट्रीय पोषण अभियान
2 फेब्रुवारी 2018  कुसुमचे पूर्ण रूप : किसान ऊर्जा सुरक्षा एवम उत्तम महाअभियान
 उद्देश : सौर पं पाच्या वापरास प्रोत्साहन देणे आणि निर्जन जमीनीवर विकेंद्रीत सौर
ऊर्जा प्रकल्प स्थापन करण्यासाठी प्रोत्साहन देणे. खर्च : 1.4 लाख काेटी रूपये
 या योजनेअंतर्गत ग्रामीण भागात प्रत्येकी 2 मेगावॅ ट ऊर्जा निर्मितीची क्षमता असणाऱ्या
सौर ऊर्जा प्रकल्पां चे जाळे उभे करण्यात येणार आहे.
8 मार्च 2018  झुणझुणू, राजस्थान येथन
ू सुरुवात
 मं त्रालय : महिला व बालविकास मं त्रालय
 खर्च : 9046.17 कोटी रुपये
 उद्देश : भारतातील पोषण स्तराची तात्काळ सुधारणा करणे.
 कुपोषण आणि कमी जन्मदराचे प्रमाण दरवर्षी 2% नी कमी करणे.
 मुलां ची वाढ खुं टण्याचे प्रमाण 2022 पर्यंत 25% वर आणणे. (सध्या 38.4%)

y
 लहान मुले, महिला आणि किशोरवयीन मुलींना भेडसावणाऱ्या अॅ नेमियाच्या (रक्ताची

op
कमतरता) आजाराचे प्रमाण दरवर्षी 3% नी खाली आणणे
राष्ट्रीय ग्राम स्वराज अभियान 24 एप्रिल 2018  रामनगर, मध्यप्रदे श येथन
ू सुरुवात
उद्देश : शाश्वत विकासाच्या उद्दीष्टां पर्यंत (SDGs) पोहोचण्यासाठी शासकीय क्षमता

C
विकसित करण्यासाठी पं चायतराज सं स्थां ना मदत करणे
वन धन योजना 14 एप्रिल 2018 बीजापुर, छत्तीसगड येथन
ू सुरुवात
e


आदिवासी व्यवहार मं त्रालयाची योजना

pl

 उद्देश : लघु वन उत्पादन गोळा करणे हा जीवनाचा मुख्य स्त्रोत असले ल्या जं गलात
राहणाऱ्या आदिवासींचा सामाजिक आर्थिक विकास करणे.
am

 बीजापुर येथे पहिले वनधन विकास केंद्र स्थापन करण्यात आले .

गोबर धन योजना 30 एप्रिल 2018  कर्नाल, हरियाणा येथन
ू सुरुवात

GOBAR (Galvanizing Organic Bio-Agro Resources) – DHAN

S

 स्वच्छ भारत मिशन (ग्रामीण) अं तर्गत ही योजना राबविली जाते.

 लक्ष्य : 2018-19 या वर्षात 700 बायोगॅ स यूनिट स्थापन करणे.

समर्थ योजना 20 डिसेंबर 2017  ‘कौशल्य भारत’ मोहिमेंतर्गत वस्त्रोद्योग क्षेत्रातील क्षमता बां धणीसाठी ‘समर्थ’ योजना
तयार करण्यात आली आहे.
 20 डिसेंबर 2017 रोजी योजनेचे उद्घाटन करण्यात आले तर. 23 एप्रिल 2018 रोजी
योजनेची मार्गदर्शक तत्त्वे जाहीर करण्यात आली.
 2017-20 या तीन वर्षांच्या कालावधीत 1300 कोटी रुपये खर्च करून 10 लाख
लोकां ना (सं गठित क्षेत्रात 9 लाख तर परंपरागत क्षेत्रात 1 लाख) प्रशिक्षण देणे हा या
योजनेचे लक्ष्‍य आहे.
उजाला योजना जानेवारी 2015  उद्देश : ऊर्जा कार्यक्षम एलईडी दिवे वितरीत करणे आणि 2030 पर्यंत कार्बन
उत्सर्जन 33 ते 35 टक्के कमी करणे

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 327

समित्या व आयोग

25 समित्या व आयोग
समिती इतर माहिती
शं कर डे सं शोधन सल्लागार  भां डवली बाजाराच्या विकासासाठी धोरण बनविण्याच्या नवीन पद्धतींचे विश्ले षण करण्यासाठी जानेवारी 2019 मध्ये
समिती स्थापन .
उषा थोरात पॅ नल  28 फेब्रुवारी 2019 रोजी भारतीय रिझर्व बँ केने उषा थोरात यां च्या अध्यक्षतेखाली पॅ नल स्थापन केले आहे. उद्दे श
: ऑफशोअर रुपी मार्केटशी सं बं धित समस्यां चे परीक्षण करण्यासाठी आणि धोरणात्मक उपायां ची शिफारस करणे.
डॉ. आलोक श्रीवास्तव  वकिलां ना विमा सं रक्षण प्रदान करण्यासाठी योग्य आणि सं रचित योजनेची रचना करण्यासंबं धीच्या समस्यां चे परीक्षण

y
एम.पी. बेझबरुआ समिती  आसाम कराराच्या (Assam Accord) कलम 6 च्या अं मलबजावणीचा आढावा घेण्यासाठी (2 जानेवारी 2019
रोजी स्थापन)

यू के सिन्हा समिती 
डॉ. जितेंद्र नागपाल कार्यगट 
उमेश सिन्हा समिती
op
सूक्ष्म, लघु व मध्यम उपक्रमासमोर (MSMEs) येणाऱ्या अनेक आव्हानां चा आढावा घेण्यासाठी आणि त्यां चे पुनरुत्थान
करण्याचे उपाय सुचवण्यासाठी भारतीय रिझर्व बँ केने ही तज्ञ समिती स्थापन केली. (2 जानेवारी 2019 रोजी स्थापन)
C
2013 ते 2017 दरम्यान जवाहर नवोदय विद्यालयाच्या विद्यार्थ्यानी केले ल्या आत्महत्येच्या परिस्थितीचा आढावा घेणे
हे या समितीचे कार्य असेल. 3 जानेवारी 2019 रोजी मानव सं साधन विकास मं त्रालयाने स्थापन केले .
लोक प्रतिनिधित्व कायदा 1951 च्या कलम 126 व इतर कलमां मधील सुधारणा आणि बदल सुचविणे. 10 जानेवारी
e

2019 रोजी स्थापन

pl

अनूप सतपथ तज्ञ समिती  अनूप सतपथ यां च्या नेततृ ्वाखालील समितीने राष्ट्रीय किमान वेतन प्रतिमाह 9,750 रुपये किंवा प्रतिदिन 375 रुपये
असावे असा सल्ला दिला आहे. सध्या राष्ट्रीय किमान वेतन 4,576 रुपये आहे.
am

‘शेती परिवर्तनासाठी’  पं तप्रधान नरेंद्र मोदी यां नी शेती परिवर्तनासाठी उच्चस्तरीय समितीची स्थापना केली.
उच्चस्तरीय समिती  अध्यक्ष : देवद्र
ें फडणवीस
 सदस्य : 9 (नरेंद्र सिंह तोमर, रमेश चं द आणि गुजरात, मध्य प्रदे श, कर्नाटक, उत्तर प्रदे श, हरियाणा, अरुणाचल प्रदे श
या राज्यां चे मुख्यमं त्री
S

कोअर इन्व्हेस्टमेंट 
कंपन्यांसाठी कार्यगट

नं दन नीलकेणी समिती 



कच्च्या तेलाच्या 
आयातीवरील समितीचा
अहवाल सादर 


कोअर इन्व्हेस्टमेंट कंपन्यांसाठी नियामक मार्गदर्शक तत्त्वे आणि पर्यवेक्षी चौकटीचा आढावा घेण्यासाठी भारतीय
रिझर्व बँ केने एक कार्यगट स्थापन केला आहे.
सेंट्रल बँ क ऑफ इं डियाचे गैर-कार्यकारी अध्यक्ष आणि वाणिज्य व्यवहार मं त्रालयाचे माजी सचिव तपन रे हे या सहा
सदस्यीय कार्यगटाचे अध्यक्ष आहेत.
स्थापना : जानेवारी 2019
उद्दे श : डिजिटल पेमट
ें ला प्रोत्साहन देण्यासाठी उपाय सुचविणे
सं स्थापक : भारतीय रिझर्व बँ क
सदस्य : 5
केंद्र सरकारने स्थापन केले ल्या कच्च्या तेलाच्या आयातीवरील समितीने पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मं त्रालयाला
आपला अहवाल सादर केला आहे.
समितीचे कार्य : कच्च्या तेलावरील भारताचे अवलं बित्व कमी करण्यासाठी शिफारशी करणे
सदस्य : डॉ. अनिल काकोडकर आणि सिद्धार्थ प्रधान
डॉ. काकोडकर हे शास्त्रज्ञ, तर सिध्दार्थ प्रधान हे आर्थिक व करविषयक बाबींचे तज्ञ आहेत.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 334

 MPSC चे प्रश्न

2019 मधील आयोगाचे प्रश्न

('*' केले ले प्रश्न सिम्प्लिफाईड चालू घडामोडी डायरी या पुस्तकाच्या 4) ब्रिक्स शिखर परिषदां बाबत जोड्या लावा : *
मागील अं कां मधून आले ले आहेत.) अ. 2014 I. गोवा शिखर परिषद
ब. 2015 II. फोर्टाले झा शिखर परिषद
राज्यसेवा पूर्व परीक्षा 2019
क. 2016 III. झियामेन शिखर परिषद
प्र. 1) खालील विधाने विचारात घ्या : * ड. 2017 IV. उफा शिखर परिषद
अ. नुकताच ओडिशा विधानसभेने विधान परिषद निर्माण करण्याबाबत ई. 2018 V. जोहान्सबर्ग शिखर परिषद
ठराव मं जूर केला आहे. पर्यायी उत्तरे :
A B C D
ब. सध्या पां च राज्यां ना विधान परिषद् आहे.
(1) II III IV I
क. केरळ आणि गुजरात मध्ये विधान परिषद निर्माण करण्यासं बं धीचे

y
(2) II IV I III
प्रस्ताव सं सदे मध्ये प्रलं बित आहेत.
(3) I II III IV

op
ड. विधान परिषदे चे सदस्य हे नोंदणीकृत पदवीधरां कडू न निवडले (4) IV II III I
जातात.
वरीलपैकी कोणते विधाने बरोबर आहे त ? C प्र. 5) भ्रष्टाचार प्रतिबं धक (दुरुस्ती) विधेयक 2018 बाबतीत
पर्यायी उत्तरे : खालीलपैकी कोणते विधान चूकीचे आहे ? *
(1) अ, ब आणि क (2) ब आणि क (1) या विधेयकात लाच देणे हा आता गुन्हा ठरविणारी खास तरतूद
e
(3) क आणि ड (4) अ आणि ड करण्यांत आली आहे.
(2) या विधेयकाने भ्रष्टाचार प्रतिबं धक अधिनियम, 1988 मधील
pl

विविध तरतूदी बदलल्या आहेत.

प्र.2) एकतेच्या पुतळया बाबत (Statue of Unity) खालीलपैकी
(3) या विधेयकात न्यायमूर्ती बी. एस. चौहान यां च्या अध्यक्षते खालील
कोणते विधान चूकीचे आहे ? *
am

21 व्या विधी आयोगाने केले ल्या शिफारशी चा समावेश करण्यात

(1) 182 मीटर उं च असले ला एकतेचा पुतळा हा न्यूयार्क च्या स्वातं त्र्य
आला आहे.
देवतचे ्या पुतळयापेक्षा (Statue of Liberty) आकाराने दुप्पट (4) सनदी सेवकां ना लाच देणाऱ्या नागरिकां ना दोषी ठरविल्यामुळे
उं चीचा असेल. भ्रष्टाचार प्रतिबं धक कायद्यास युनोच्या भ्रष्टाचार विरोधी परिषदे च्या
S

(2) पुतळयाची मिटरमध्ये असले ली उं ची ही गुजरातच्या एकूण
विधानसभा मतदार सं ख्येच्या बरोबरीची साधली आहे.
(3) 31 ऑक्टोबर, 2018 हा दिवस सरदार वल्लभभई पटे ल यां चा
145 वा जन्मदिवस म्हणून साजरा केला गेला.
(4) वरीलपैकी एकही नाही
प्र.3) परमाणू पुरवठादार गटा (NSG) बाबत खालीलपैकी कोणते
विधान बरोबर नाही? *
(1) सुरुवातीला परमाणू पुरवठादार गटात सात सरकारे सहभागी होती.
(2) 2018 पर्यंत परमाणू पुरवठादार गटात 51 सरकारे सहभागी होती.
(3) 2018-19 साठी परमाणू पुरवठादार गटाच्या अध्यक्षपदी
लाटव्हिया आहे.
(4) अणू तं त्रज्ञान निर्यातदार बनण्यासाठी भारत हा परमाणू पुरवठादार
गटात सामिल होवू ईच्छितो.
तत्वां शी सुसंगत करण्यांत आले आहे.
प्र. 6) 31 जानेवारी, 2018 रोजी जगाच्या मोठया भागात दुर्मिळ
अशी 'ब्ल्यू मून' ही घटना अनुभवली गेली. या सं दर्भातील
खालील विधाने विचारात घ्या : *
अ. ब्ल्यू मून, सुपर मून आणि पूर्ण चं द्रग्रहण हा एकाच दिवशी आले ला
दुर्मिळ असा क्षण होता.
ब. जेव्हा दोन पूर्ण चद्र एकाच कले न्डर महिन्यात दिसतात तेव्हा
दुसऱ्या चद्रास सूपर मून म्हणून सं बोधले जाते.
क. जेव्हा पूर्ण चं द्र हा पृथ्वी कक्षेच्या अगदी निकट असतो तेव्हा ब्ल्यू
मून' म्हणून सं बोधले जाते.
योग्य विधान/ने ओळखा
पर्यायी उत्तरे :
(1) फक्त अ (2) फक्त अ आणि ब
(3) फक्त ब आणि क (4) फक्त अ आणि क

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 337


27 सराव प्रश्नसंच
1) खालीलपैकी योग्य विधाने निवडा.
अ. जम्मू कश्मिर राज्यातून कलम 370 हटवण्याचा निर्णय सरकारने 5
ऑगस्ट 2019 रोजी घेतला.
ब. याच दिवशी जम्मू कश्मिरचे विभाजन करून जम्मू आणि लडाख असे
दोन केंद्र शासित प्रदे श निर्माण करण्यात आले .
क. तसेच जम्मू आणि लडाखला दहा टक्के आर्थिक आरक्षण लागू
करणारे विधेयक ही आवाजी मतदानाने समं त करण्यात आले .
ड. कलम 370 पूर्णतः सं पुष्टात आले ले आहे.
पर्यायी उत्तरे
1. सर्व बरोबर 2. फक्त अ ब क बरोबर
3. फक्त अ ब बरोबर 4. फक्त ब क ड बरोबर
2) लोकसभा निवडणूक 2019 मध्ये सर्वाधिक सं ख्येने मार्क -3
EVM मशिन वापरून गिनिज वर्ल्ड रेकॉर्डची नोंद कोणत्या
मतदार सं घात स्थापीत झाला?
C स्थापना करण्यात येत.े
1. नवसारी 2. फरिदाबाद
e
3. निज़ामाबाद 4. रोहतक
pl
3) एखाद्या राज्याच्या मं त्रिमं डळात 5 उपमुख्यमं त्री असण्याचा
दे शाच्या इतिहासातील पहिलाच प्रयोग ......या राज्यात
am
राबविण्यात आला आहे .
1. आं ध्र प्रदे श 2. अरुणाचल प्रदे श
3. हिमाचल प्रदे श 4. तेलंगना.
S
4) लोकसभा अध्यक्षाविषयी योग्य विधाने निवडा.
अ. ओम बिर्ला यां ची 17 व्या लोकसभा अध्यक्षपदी बिनविरोध निवड
झाली.
ब. लोकसभा अध्यक्षपदी निवड झाले ले ते राजस्थानचे दुसरे नेते
आहेत.
क. 2014 पासून ते लोकसभा सदस्य आहेत.
ड. पहिले गैर-कॉंग्रेस अध्यक्ष नीलम सं जीव रेड्डी हे होते.
1. सर्व योग्य 2. अ ब क योग्य
3. ब क ड योग्य 4. अ ब ड योग्य
5) अजित दोवाल यां च्याविषयी योग्य विधाने निवडा.
अ. सैन्याकडू न देण्यात येणाऱ्या किर्ती चक्राने सन्मानित पहिले पोलिस
अधिकारी.
ब. 2014 साली दे शाचे सहावे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार म्हणून त्यां ची
नेमणूक करण्यात आली होती.
सराव प्रश्नसंच
क. 2019 साली त्यां ची याच पदावर पुनर्नेमणूक करण्यात आली
असून आता त्यां ना कॅबिनेट मं त्र्याचा दर्जा देण्यात आला आहे.
ड. राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार हे पद 1999 साली अटल बिहारी वाजपेयी
यां नी निर्माण केले .
1. अ ब योग्य 2. ब क योग्य
3. क ड योग्य 4. अ क योग्य
6) मसाला कर्जरोखे जारी करणारे भारतातील पहिले राज्य कोणते?
1. कर्नाटक 2. तमिळनाडू
y
3. केरळ 4. तेलंगाना
op
7) 15 व्या वित्त आयोगाबद्दल योग्य विधाने निवडा.
अ. भारतीय घटनेच्या 280 व्या कलमाने वित्त आयोगाची दर 5 वर्षांनी
ब. या आयोगाच्या सल्लागार मं डळावर 12 वे सदस्य म्हणून डॉ.
कृष्णमुर्ती सुब्रमण्यम यां ची नियुक्ती करण्यात आली आहे.
क. डॉ.सुब्रमण्यम हे दे शाचे 18 वे मुख्य आर्थिक सल्लागार आहेत.
ड. 15 व्या वित्त आयोगाचे अध्यक्ष एन.के.सिंग हे आहेत.
1. सर्व योग्य 2. अ ब क योग्य
3. अ ब ड योग्य 4. ब क ड योग्य
8) अ. तामिळ येओमेन हे राज्य फुलपाखरू म्हणून घोषित करणारे
तमिळनाडू हे सहावे राज्य ठरले आहे.
ब. तामीझ मारवान या नावानेही ते ओळ खले जाते.
1. दोन्ही योग्य 2. अ योग्य
3. ब योग्य 4. दोन्ही अयोग्य
9) व्याघ्र गणना 2018 बद्दल योग्य विधाने ओळखा.
अ. दे शात दर चार वर्षांनी व्याघ्र गणना पार पडते.
ब. 2018 च्या गणनेनुसार दे शात 2967 वाघ आहेत.
क. छत्तीसगड आणि मेघालय वगळता अन्य राज्यात वाघां च्या सं ख्येत
वाढ झाली आहे.
इ. महाराष्ट्रात 312 वाघ आढळू न आले .
1. सर्व योग्य 2. अ ब ड इ योग्य
3. अ ब ड योग्य 4. ब क ड इ योग्य
SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 349
 सराव प्रश्नसंच
141) 10 जागतिक आरोग्य धोक्यां बाबतीत खालीलपैकी चुकीचा 146) योग्य उतरता क्रम ओळखा.
पर्याय निवडा. 1. समिट,सनवे ताईहुलाईट,सिएरा,तीयानहे
a. वायू प्रदूषण आणि हवामान बदल 2. समिट,सिएरा,तीयानहे,सनवे ताईहुलाईट,
b. असं सर्गजण्य रोग 3. समिट,सनवे ताईहुलाईट,तीयानहे,सिएरा
c. जागतिक इन्फ़लु ् एन्झा महामारी. 4. सनवे ताईहुलाईट,समिट,सिएरा,तीयानहे

d. नाजूक आणि असुरक्षित सेटिंग्ज.

147) WHO च्या मुख्य शास्त्रज्ञ पदी कोणाची नेमणूक करण्यात
e. प्रतिजैविक प्रतिरोध.
आली आहे ?
f. इबोला आणि उच्च धोक्याचे रोग जनक
1) जानकी अम्माल 2) असीमा चटर्जी
g. कमकुवत प्राथमिक आरोग्य सेवा
3) सौम्या स्वामिनाथन 4) रितू कारीढाल
h.लस अनिश्चितता
i.मले रिया 148) IMF च्या पहिल्या महिला मुख्य अर्थतज्ञ कोण आहे त ?
j.एचआयव्ही 1) सीता गोपीनाथ 2) गीता गोपीनाथ
पर्याय :- 3) सौम्या स्वामिनाथन 4) रितू कारीढाल
1) a 2) e

y
3) i 4) j 149) खालीलपैकी अयोग्य विधाने ओळखा.

op
1.मनोहर परिकर हे गोव्याचे 3 वेळा मुख्यमं त्री होते.
142) खालीलपैकी योग्य नसले ला पर्याय ओळखा. 2.ते दे शातील पहिले आयआयटी पदवीधर होते .
1.बायो आशिया 2019 ही हैद्राबाद येथे पार पडला. 3.2000 साली ते पहिल्यांदा गोव्याचे मुख्यमं त्री झाले .
C
2.ही 16 वी आवृत्ती होती. 4.विधानसभा सदस्य होणारे ते दे शातील पहिले आयआयटी विद्यार्थी
ठरले होते.
3.कालावधी 25-27 जानेवारी 2019 मधे झाली.
पर्याय
e
4.याची थीम ‘life Sciences 4.0 –Disrupt the Disrupation
1) फक्त 1 2) 2 आणि 3
‘ही होती
pl

3) फक्त 3 4) 1 आणि 4
1) 1 आणि 2 2) 2 आणि 3
3) फक्त 3 4) 1,2 आणि 4 150) खालीलपैकी योग्य विधाने निवडा
am

1.कृष्णा सोबती यां ना साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळाला होता.

143) डीडी अरुणप्रभा वाहिनी ही कोणत्या भागासाठी आहे ? 2.त्यां नी पद्मभूषण नाकारला होता.
1) उत्तर भारत 2) मध्य भारत 3.त्यां चा प्रवासवर्णन ग्रंथ बुद्ध का कमं डळ: लद्दाख होता.
3) दक्षिण भारत 4) ईशान्य भारत 4.ते हशमत या नावाने ले खन करीत असत.
S

1) फक्त 1 2) 2 आणि 3
144) योग्य विधाने निवडा 3) फक्त 3 4) वरीलपैकी सर्व
1.ट्राफीक व्यवस्थापनात रोबोट वापरणारे पहिले शहर मुं बई आहे.
2.दे शातील पहिला ह्युमनॉइड पोलीस रोबोट केरळ राज्याने वापरात
आणले आहे.
1) फक्त 1 2) फक्त 2
3) 1 आणि 2 4) कोणतेही नाही

145) खालीलपैकी चुकीचा पर्याय ओळखा.

1. ट्रे न 18 ला वं दे भारत एकस्प्रेस हे नाव देण्यात आले .
2. वं दे भारत एकस्प्रेसला एकूण 16 डब्बे आहेत .
All the best ....!!
3. दे शातील पहिली इं जीन रहित रेल्वे आहे.
4. ती दिल्ली ते मुं बई मार्गे धावते.

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 361

सराव प्रश्नसंच

उत्तरे

1 2 21 2 41 3 61 4 81 1 101 4 121 1 141 3

2 3 22 1 42 1 62 1 82 4 102 4 122 3 142 3
3 1 23 4 43 2 63 1 83 3 103 4 123 4 143 4
4 1 24 1 44 1 64 3 84 1 104 1 124 3 144 3
5 4 25 3 45 4 65 1 85 4 105 4 125 1 145 4
6 3 26 2 46 2 66 2 86 3 106 4 126 1 146 1
7 3 27 1 47 67 3 87 2 107 1 127 3 147 3
8 3 28 2 48 2 68 2 88 3 108 2 128 1 148 2
9 29 4 49 1 69 3 89 4 109 3 129 3 149 1
10 1 30 3 50 3 70 4 90 1 110 3 130 4 150 4
11 4 31 1 51 1 71 3 91 1 111 2 131 3

y
12 1 32 4 52 2 72 4 92 2 112 3 132 4
13 3 33 2 53 4 73 2 93 3 113 4 133 1

op
14 3 34 4 54 2 74 1 94 1 114 2 134 3
15 1 35 4 55 3 75 3 95 4 115 3 135 3
16 4 36 1 56 3 76 1 96
C 3 116 1 136 3
17 3 37 4 57 1 77 2 97 3 117 4 137 4
18 2 38 2 58 2 78 4 98 3 118 1 138 4
e
19 3 39 1 59 4 79 3 99 3 119 3 139 1
20 3 40 2 60 2 80 2 100 1 120 2 140 4
pl
am
S

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 362

 सराव प्रश्नसंच

सिप्लिफाईड पब्लिकेशनची प्रमुख पुस्तक विक्रेते व संपर्क क्रमांक

पुणे जिल्हा साई प्रसाद बुक सेंटर 9271674851 परभणी जिल्हा
आप्पा बळवं त चौक, पुणे औरंगाबाद जिल्हा स्वराली बुक सेंटर 7588649971
के सागर बुक सेंटर 9823121395 उमदे बुक सेलर एजन्सी 9028048680 न्यु प्रगती बुक सेटर 9423142218
केसागर हाऊस ऑफ बुक 9923906500 विनर्स ॲकडमी 9823752425 गणेश बुक स्टॉल 02452221583
विकास बुक हाऊस पुणे 9860286472 ज्ञानदिप बुक सेंटर 8888303023 बीड जिल्हा
स्कॉलर बुक सेंटर 8888887150 स्वामी समर्थ बुक सेंटर 9922245179 रोहीत बुक सेंटर 9226364526
गणराज बुक सेंटर 9156312070 उदय बुक सेंटर 9762178178 मिना बुक सेंटर 02442224609
ज्युपिटर बुक एजन्सी 9850956542 रिलायबल बुक सेंटर 9511953777 सरस्वती बुक सेंटर 9850381111
महाश्वेता बुक सेंटर 9763046958 अनुप्रिया बुक सेंटर 9850281146 ज्योती बुक सेंटर परळी 02446227598
शिवतेज बुक सेंटर 9850602149 धुळे जिल्हा बुलढाणा जिल्हा
मृणाल बुक सेंटर 9423576879 मुं दडा बुक सेंटर 9422366781 टिकार बुक बुलढाणा 9689480032
द सह्याद्री पोईट 9763387671 मनोज बुक स्टॉल 9860175792 परिक्षित बुक सेंटर 9657920831

y
ं बुक सेंटर
ओकार 9834037989 कोल्हापूर जिल्हा मुंबई

op
प्रगती बुक सेंटर 02024458887 डिस्काउं ट बुक सेंटर 8605602626 ब्राईट न्युज पेपर एजन्सी 9819486434
साई बुक सेंटर 8380814343 नोकरी सं दर्भ बुक सेंटर 9823377227 स्टु़ डं ट बुक सेंटर (ताडदेव) 02240496113
सरस्वती ग्रंथ भां डार 9423580797 विजयश्री बुक सेंटर C 9823946085 आयडीयल बुक कंपनी दादर 02224302126
वेदां त बुक एजन्सी 9579338618 साधा सं धी बुक सेंटर 9970760123 यवतमाळ जिल्हा
सदाशिव पेठ पुणे ज्ञानदिप बुक सेंटर 9096010586 सेंट्रल बुक सेंटर 7232242666
e
लोकसेवा बुक मॉल 7972137732 जळगांव जिल्हा गणेश पुस्तकालय 0732245450
गुरू बुक सेंटर 7057649461 सत्यम बुक सेंटर 9226140126 लातुर जिल्हा
pl

स्कॉलर बुक सेंटर 9822375210 छत्रपती शिवाजी बुक सेंटर 8600692004 एस के बुक सेंटर 9421319331
गणेश कड ॲकडमी 9130332055 मी माझा बुक सेंटर 9730877757 उदय बुक सेंटर 9975758333
am

मृणाल बुक सेंटर 9423576879 ठाणे जिल्हा श्री यश बुक सेंटर 9637936999
अकोला जिल्हा कदम हाऊस ऑफ बुक 9892649021 भारतीय पुस्तकालय 02382248384
हरणे बुक सेंटर 7972931284 नांदेड जिल्हा बुक वर्ल्ड सेंटर 9850745789
पाटील बुक सेंटर 9922230206 स्टु़़ डं ट बुक सेंटर 7972582951 सांगली जिल्हा
S

मराठा बुक सेंटर 9763337019 शिवम बुक एजन्सी 9561751036 जय हिंद स्पर्धा परिक्षा केंद्र 8208396224
अमरावती जिल्हा उदय बुक सेंटर 9975758333 श्रीतेज बुक सेंटर 9011889001
पुनम बुक एजन्सी 9284332196 नितीन बुक सेंटर 7755911269 सातारा जिल्हा

सिध्दां त बुक सेंटर 9420074914 बालाजी बुक स्टॉल 9423135549 राजधानी स्पर्धा केंद्र 9765598791
स्टडी कट्टा बुक सेंटर 9049792949 नागपुर जिल्हा ज्ञानदिप बुक सेंटर 7588385494
स्टु डं ट बुक सेंटर 9604488489 जे.एम.डी. बुक सेंटर 9823073969 ज्ञानप्रबोधिनी बुक सेंटर कराड 7387706273
आयडियल बुक सेंटर 8149874353 लक्ष्मी पुस्तकालय 9823277183 स्पेक्ट्रम बुक सेंटर सातारा 9545183798
सम्राट नोकरी सं दर्भ 9850180454 साई ज्योती पब्लिकेशन 9637562277 सोलापूर जिल्हा
अहमदनगर जिल्हा नाथे बुक डिस्ट्रिब्युटर 7126507977 शिवगं गा बुक सेंटर 9028448080
नक्षत्र बुक सेंटर 9850497767 नाशिक जिल्हा सरस्वती बुक सेंटर 0217-2733570
चंद्रपुर जिल्हा
श्रीपाद बुक सेंटर 9922664979 विशाल बुक सेंटर 9822401217
उस्मानाबाद जिल्हा दिपक पुस्तकालय 9423963310 समर्थ बुक सेंटर 9226572323
जी एम बुक बाजार 9823400211
जैन बुक सेंटर 9403396767

SIMPLIFIED YEAR BOOK 2020 / 363