Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Μεγάλου Αθανασίου - Απολογητικά

    Uploaded by

    Nelli Renieri
    260 views397 pages
    Μεγάλου Αθανασίου - Απολογητικά (ΕΠΕ), Νεοελληνική μετάφραση

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF, TXT or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Μεγάλου Αθανασίου - Απολογητικά (ΕΠΕ), Νεοελληνική μετάφραση

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    260 views397 pages

    Μεγάλου Αθανασίου - Απολογητικά

    Uploaded by

    Nelli Renieri
    Μεγάλου Αθανασίου - Απολογητικά (ΕΠΕ), Νεοελληνική μετάφραση

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 397

    ΑθΑΝΑΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

    ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ

    ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ

    1
    ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΑ

    ΕΙΣΑΓΩΓΗ
    Ύπό

    ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ
    Καθηγηtοϋ Πα.νεπιστημ (συ

    ΚΕΙΜΕΝΟΝ .. ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ
    •y πό

    ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ν. ΣΑΚΚΟΥ
    Καθηγητοϋ Πα.νεmστημ{οu
    ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 6

    'ΙΕπόπται

    Π.,Ν. Κ. ΧΡπΣτοv & ΣτεΡ. Ν. ΣΑΚΚΟΣ


    Καθηγηταί Πανεπιστημ{ου

    Έπιμεληταί ·
    ΒΑΣ. Σ. ΨΕΥΤΟΓΚΑΣ & ΘΕΟΔ. Ν. ΖΙΙΣΗΣ
    Διδάκτορες της Θεολογίας

    ΕΠΕ

    ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ <cΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ>J


    ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1973
    ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ

    l
    ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΑ
    ΕΙΣΑΓΩΓΉ
    •y 'R ο.

    ΠΑΝ Α Γ ΙΩΤΟΥ Κ. ΧΡΗ Σ ΤΟ"1


    . r- .. ···-·· .
    ΟΛ
    ι..J
    Ί

    ΔΑ.Ν l1
    C10\.
    ΑΦΙΕΡΩΣΙΣ

    Σπανίως τό έπωνύμιον Μέγας έκάλυψε τόσον ούσιαστικόν


    περιεχόμενον δσον εlς τήν περίπτωσιν τοϋ •Αθανασίου •Αλεξαν ..
    .δρείας . Μέγας εiς τον ζηλον, μέγας ε{ς τήν άγάπην, μέγας εtς
    τήν άγιότητα, μέγας είς τήν όρθοδοξίαν. Μέ αυτά τά. προσόντα
    του ε{ναι καi τώρα τόσον ζωντανός είς τήν συνείδησι ν τοϋ χρι­
    στιανικοϋ πληρώματος δσον ήτο καί όταν έζοϋσε σωματικώς.
    Πολύ δε έντονώτερον ζij άνάμεσά μας, φωτίζει τήν σιcέψιν
    μας καi καθοδηγεί τά διαβήματά μας σήμερα, καθώς έορτάζο­
    μεν τήν χιλιοστήν έξακοσιοστήν έπέτειον άπό τόν θάνατόν του.

    Πάλιν ήμiν ό χρυσορρόας Νείλος


    κ:αί της άθανασiας έπώνυμος
    δ\ά της έτησίου μνήμης έπιδημων
    ταίς καλαίς άναβάσεσι
    πλημμυρεί τά. χρυσόρρειθρα
    της άθανασίας χεύματα·
    καί τροφήν άμβροσίας καρποδοτών
    διά της δψηλης θεηγορίας
    Τριάδος άδιαίρετον
    κράτος έκδιδάσκ:ει προσκ:υνείν·
    καί πελαγίζων τά θεrα διδάγματα,
    τlδν πιστών κατάρδει τά.ς διανοίας
    καi πρεσβεύει ύπέρ των ψυχlδν ήμων.

    (Δοξαστικ:όν Γερμανοϋ)
    Ο Λ1ΙΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

    Τον έπιμvημ6σuνον λ6γον του εtς τόv Άθανιχσιον ό Γρηγό­


    ριος Θεολόγος ιχρχίζει. μέ την ιχποφθεγματιχήv φριχσι.ν, κΆθανιί-
    σι.οv έπαιvων,
    - ' '
    αρετηv επαr.ν ' έ σομαr.η. Κar.' πραγματr.κα κιχ ' 'θ ε λ6γος
    και κάθε πριiξ(ς του ητο εκφρασι.ς της άρετης. Μέ την ά.γι6τη'rα
    του β(ου, τούς σκληρούς άγωνας Χα'ttΧ της αιρέσεως, την πλουσtα.ν
    σuγγραφικήv πιχραγωγήν καt την έv γέvε, ήρω ϊκήν πολtτεLαν του
    ι1:vε3είχθη εις lνα άπό τούς οίχουμενι.κοuς 3ι.3ασκά.λους της 'Εκ­
    κλησίας χα, εις Ε.vιχ άπό τούς μεγάλους άγίους aύτης.

    ΒΙΟΣ

    'Ε
    ν~
    - or.a,
    ~
    τηv
    , ~
    ορασιv
    - , -
    αυτου κατ~
    .ι. ,
    την
    , ~
    α.νοριχηv
    ,
    τοu
    ,~ ,
    ηΛtΚt.αν

    c:χομεν
    'JI πλ-
    η e '~ ,
    ος εr.οησεων uχι.
    't/. μοvον
    ' α.πο
    ' ' ":'ους
    • ι στορικους ' '
    και τους '
    συγχρόνους του fΙΕΛληνας χαι Λατ(vους θεολόγους, άι\λα και άπο
    \ !~ , Ι ~ \ \ t 'λ Ι Ι
    τα r.or.xα του συγγpαμμα:τα, οια τηv νεαvικην του η ι.χιαν μενομεν

    ιίπληροφ6ρ-ητοι.
    , Απο τ"~V εt8ησι.ν ένός κοπτικου πανηγυρtκοϋ, σύμφωνα με
    την όποίαv ί)ταν έξελέγη άρχιεπίσχοπος Άλεξι.ιv3ρεLΟ!ς (328) ητο
    33 έτωv, ήμποροuμεv να σuναγιχγωμεν ()τL έγενvήθη τό 395. Πρέ­
    πει. έπίσης να ύποθέσωμεv ί)τr. κατήγετο ιχπό την 'Αλεξιίν8ρεια.'J,
    ~,
    οtοτι.
    τ
    ε χεv
    ' -
    εκει. συγγεvεr.ς
    .. '
    και. πpu
    1
    παντων
    , ~6τt
    ot τ
    ε χε πατρικον
    '
    τιχφον 1 , εις τον δποϊοv άργ6τεριχ έκρύ βη 8ια μερικούς μ ηνας. Διε-
    '
    τηρη θη "
    ενα ' , ~
    αvεκοοτον, l
    κατα το \ -
    δ ποr.ον ' \ '
    εις τηv εφη β r.κηv του η '
    tλ τ.-

    κ(αν, παίζωv, έβάπτr.ζε παι8ια εl3ωλολατρων, πραγμ4 πού εtλκυ­


    σε την προσοχήν και το έν3ιaφέρον του τότε ci.ρχtεπι.σκ6που 'Αλt-

    t. Σωκράτους, Έχ.κλησιαστr.κή •1σ-:-ορf.ιχ 4) 13.


    12 ΕΙΣΑΓΏΓΗ

    ξαν8pείας 'Αλεξάνapοu 2
    , uπό την πpοστασίαν του δποίου tτέθη
    άπό τ6τε άκpιβως.
    Κατα τον Γρηγόpιον Θεολ6γον 3 άνετpάφη κατ' εύθείαν είς
    ' "θη καr. με τα χpιστιανικα μαv,
    τα χpιστιανικα η ' Μ1 ματα, αφου
    ' '
    - παpη- ' ' '
    κολούθησεν όλίγα μ6νον άπο τα έγκύκλια μα&ήματα. 'Η τελευταία
    πληροφορ(α εlναr. άτελής, καθ' ι:Sσον τα συγγpάμματά του μαρτυ­
    ρουν πλουσ(αν μ6ρφωσιν, 6χr. aε μ6νον χρtστιανr.κήν, &.λλα και
    χ '
    λ ασικην. Δ!_ ' r '
    εν ημπορει. παντως να υπαpχη ' -
    αμφr. '
    β ολlι.α στr.
    'l! θ α εφοr.-
    ι \ \ '
    τησεν είς την θεολογr.χην σχολην της 'Αλεξανορείας, αν και aεν
    ~
    οιεσω
    'θη
    καμμια
    , σχετικη
    \ ει.σησr.ς.
    ,,~
    "'Η το νεανr.ας
    ' ' ,
    ακομη,
    !!.
    uταν
    ,
    επεσκεφ
    , θη '
    εις την
    , '
    ερημr.αv
    t '
    τον

    "',f ,
    1ηεγαν '
    'Αντωνr.ον και. ησκητεuσε κοντα του, \ ' ' , '
    ((α.κολ οuv,
    Μ σας
    1
    ' ....
    αuτφ

    χρ
    ,
    6νον οuκ 1λι
    ο r.γov καr.
    , επιχεων
    , ι "~
    υοωρ κατα
    , -
    χει.pας
    ,
    αυτου)>
    - •• Τ'
    ον

    'ξ
    ε ανασuνηντησε
    Ι '-λ
    πα ιν
    '
    -εις την
    \ 'l!
    Εpημον
    'l!
    Επεr.τα
    ' \
    απο σαpαντα
    Ι
    περr.-
    t

    που χρόνια, εlς μ(ιzν άπό ται; έπανει.λημμένας έξορ(ας του, είχε a~
    και
    ' ,
    παντοτε
    '
    επαφην
    , μα
    ζ'r. του.
    co 'Α ντωνιος , εις
    , '
    αuτον
    i ~
    aφησεν,

    'λ'ιγον πριν θ ανατον ~ μη λ ωτας


    1 1 1 1 1
    ο ' '
    απu
    l τον
    ' τοu, την
    ' μιαν απο
    ' ' τιις
    ' ουο
    , ,, 'll ....,, ι , ι ι ~

    του, και αuτος ε:πειτα του αφr.εpωσε την πεpι.φημον υποοεr.γματι.-

    κην βιογραφίαν.
    ιο ι Αθανάσιος, πού οέν οιεκρίνετο ar.ά τα σωματικά του προ­
    σ6ντα-ητο μάλιστα πολύ βραχύσωμος-, έπεβά.λλετο μέ τα πνευ-
    ματικα , του χαρr.σματα ' και κατωp '
    'θ ωσε ν ' 'αναοειχvfj
    ~ Α.::=.'" ''
    εις ενα απο

    τούς σπουaαr.οτέρους θεολ6γους της 'Αλεξανapείας άπό την νεανι-


    '
    κην ι λ ιχ αν.
    τοu η ( '
    Τ'ην α'ξ'ιαν του χα θ ιερωσαν ' ~,
    τα· ' λογητικηι;
    ουο απο ...
    ,
    φuσεως συγγραμματα, , κ ατα ' '~ 'λων
    εr.οω και \ π ερr. '' εναν θ pωπησεως '
    του Λ6γου, πού lγραφε πριν άπο τδ 320.
    ·Όταν δ
    11
    Άρεtος παρουσ(ασε ar.α πρώτην φοραν την οι.8α-
    - ... '
    σχ~r.~ν ι
    του, ο '
    'Αθ ανασLος .:ι
    ,~το -
    πι θ ανως οr.ακονος,
    ~ '
    χα. ι με την ισr.ο-
    ~ ' ' ' ,
    τητα αύτηv μετtσχε των άντιαpεr.ανικων σuv6aωv της 'Αλεξαν-

    2. Ροuφ!νου, 1--Iistoria Ecclesiastica 1, 14.


    3. Λόγος 21, 6, <,iτράφη εύθuι; έν το!ς θείοtς ~θ~σr. και παιδεύμα.σι.ν όλt­
    γα των· έγχuχλίων φι.λοσοφήσας, του μη 3οχι.!ν παν,:άπασι των τοιούτων ά-
    1:είρωι; ~χει.ν, μη8ε άγvοε!ν, ών ύπερι8ε!ν έ8οχίμασ.:.ν>).
    4. ΒΕοι; 'Αντωνtοu 1,
    ~
    σρεr.ας..' 'Α ργ6τερα «
    ως ~ '
    οtακονος κα ι ως
    t γραμματευς
    ' του
    - . αρχr.επr.-
    .,

    σκόπου 'Αλεξάνδ'ρου μετtσχε των έργασιων καί ιrης Α' οlκουμε·


    vr.κης σuvόδ'ου ιrης Ν Lκα(αι; (325 ). οι μεταγεvέστεροr. πανηγuρικο~
    του 8(8ουν έξαtρετr.κην θέσιν κατά τάς σuζητησειι; πού δ'ιεξήχθη­
    σαν έκε!. Και 8εν 8ιχαι.ολογε!ται. μέν άπό το μικρόν του ιίξ(ωμα
    τοιαύτη θέσr.ς, &λλ' lSτr. l.παιξε σπου8αίον ρ6λον βεβαιώνεται. και
    ' '
    απο τα.ς' συγχp 6νους του πηγας ' καr. ' έt: ...
    ~ηγεr..ται '
    επαρχως .. ' '
    απο ι
    τον

    8υναμισμον ποό έπέδ'ειξεν είς 5λον τδv β[οv του.


    «Η Α' οtχουμενr.χή σύνο8ος σuνηλθεν, οπως είναι γνωστόν,
    και
    1
    \ εr.ς ~
    οευτ έ ραν φασιν, το ' \ ,
    φ θ ινοπωpον του - 327 , t ,
    οποτε ' , θη
    επετευχ

    χατασ(γασις των Μελr.τr.ανων της Α[γόπτου, οι όποίοr. 8εν ε!χα:ν


    πειθαρχήσει είς τας άποφάσεις της Ν ιχα(ας ποο τοος άφωρουααν •
    .,Εξ μηνας άργότερα, την 18 'Απριλ(ου 328,, άπέθανεν δ άρχιεπ(­
    σκοπος Αλέξαν8ρος. Διά8οχός του έξελέγη ό 'Αθανάσιος, και
    I

    μάλιστα lSχr. κατά τό παλαιοv σύστημα άπό τούς πρεσβυτtρους


    - ι λ"" t: ~ t '• ""ι ' ' 1 ' \ Τ ' , t
    της ΛΛε~αvορεr.ας, αΛΛα χατα το vεον που ε~χεν εr.σαγαγει. ο

    'Αλέξαv8ρος· 8ηλα:8η άπό τούς έπισκόπους της Αtγόπτου, πα:­


    pουσί; του λαου συγκεντρωμένου εlς τον χαθε8ρικbν ναον χαl ζη­
    τουντος τήv έκλογην αότου. Δια τουτο δ Γρηγόριος Θεολόγος λέ­
    γει δτr. ή έκλογη έπραγματοποr.ήθη <(ψήφq, του λαοu παντός, ού
    , ι " , 1 ,
    κατα τον υστερον νιχηααντα πονηρuν τυπον))
    5 'Α , c ι ,
    . ργοτερα οι αντι-

    παλοί του tσχυρίσθησαν lSτt άπο τούς 54 συγχεντρωθέvτας έπι­


    σκόπους μ6νον 7 έψήφισαv τον 'Αθαvάσιον, άΧλ' αν τουτο ητο άλη-
    θ ες,
    , θ \
    α
    J!
    t;μενεν
    ' t'ή
    ανε~ γητον,
    - εγr.νε
    πως
    ,, ~ ' .. ' ,
    οεκτος ως αρχιεπισκοπος

    απυ
    ' 1
    u~λ ους '
    τους ό ρ θ οοο
    ~ ξους
    1
    και ι ' τον
    ' απο ' ...
    αυτοχρατορα Κ ωvσταντr.-
    1
    '

    νον. π αvτως , ι:
    ο
    ~~
    f.oLoς
    «
    ο
    'Αθ ,
    ανασιος
    ' ι
    αντr.χρουει τον
    , ' ,
    ασυστατον αυ-
    '
    1
    τον
    ισχυρισμ6•.,Ι σως αρχικως οιtχυρr.οι.
    v . , t ' ,
    υποστηριχταr.
    - του
    '
    που

    τλν iπρότει.vαv ηααν έπτά, έvφ οι &.Χλοr. έ8(σταζαν, λόγφ της νεα-
    - tλ r.κ ιας ιτου
    ρας η προφαvως, - .l.'\.,
    fUV'\ ]{
    ι:;πε~τα t
    ηκο λου'θησαν χα ι ' ,
    α1J't'οι,

    βλέποvτες πλην ~ων και την δμόθυμΌν θέλησιν του λαου. 'ΕχεL""
    ρότονήθη την 8 Ίουλ(ου 328 e:lς ήλικ(αν 33 έτων.

    5. Λόγο; 21, 8.
    6. •Απολογηταός Κατά Άριι.αvων 6. Σωζομένου, Έχχλησιαστιχη
    Ιστορ(α 21 17.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    'Ο •Αθανάσιος κατά τά 8ύο πρωτα frη της άρχιερατείας του


    εlργάσθη εtς ~ρεμον άτμ6σφαr.ραν. Ό Γρηγ6ριος λέγει. gτι εlς το
    πρ6σωπ6v του α1 παρθiνοr. εορον τόv νυμφαγωγ6ν, αι ύπα~~ρευμέ­
    ναr. τόv σωφροvιστήν, οι !ρημ!ται τον άναπτερωτήν, οι ~ Jθρωποι
    της κοινων(ας τον νομοθέτην, οι πρακτικοί τον ό8ηγόv, οι \Jεωρητι­
    κοί τον θεολ6γον, αι χηραr. τον προστάτην, οί όρφανοι τον πατέρα,
    ot &:8ελφοι τον φιλά3ελφον, οι άσθενε!'ς τον ίατρ6ν, ot δγιείς τον
    φύλακα της δγεLας 7 • Περr.ηγούμενος την έπαpχ(αν του όλδκληρον
    ,
    ''βα:νε μετpα
    ελαμ ~\ την
    σια '
    'ιικανοποιησιv .... αναγκων
    των ' - του
    - ποr.μνι."" '•
    Εtς μtαν άπο τάς περr.ο3ει.«ς του ηλθε νά τον προUπαντήση ό Πα­
    χώμιος, δ εlσηγητης του συστήματος του κοινοβιαχου άσκητισμο:1,
    και οι 8ύο !ν8ρες σuνε8έθησαν φι.λικως. Κατά την περίο8ον αύτη"
    έχειpοτόvησε τον Φρουμέvτtον ώς έπtσκοπον Αύξούμεως (' Αξώμης)
    ' '\
    .Lβ α/\ε μεγα'λως εr.ς
    κcrι σuνι; ! την
    ' εκχριστιανισιν
    ' ' της
    - Α'θ '
    ι tοπι.α.ς.

    'Η έναντίον του άντί8ρασις ~ξε3ηλώθη όλίγον άργ6τερα,


    lπεr.τα άπο τήν παρά3οξον συνtvωσιν των Μελιτιανων μετα τω';
    )Αρει.α.νων. Οι 1\ιlελιτιανοι άποτελουσαν την αύστηρciν μερ(3α των
    Όρθο36ξων της Αtγuπτου πού μετά τον τελευταίον 8ιωγμον 3εν
    '~1..
    ε~χοντο
    .!.'\
    Π\U\ι.ν τους
    ' ι
    υποκυψαντας
    ,.ι '
    εις την
    ' εισω
    '~ λ '\
    ο/\ατρr.αv
    , ..χ ρι-
    στιανους.
    , 'Ε
    πειοη
    ~, ή ~ ,
    σuνοοος
    -
    της
    Ν ι
    ικαιας
    '
    τους
    Τ
    ει.χε
    ~ ,
    καταοι.κα,,zι

    καί τούς ύπεχρέωνε να έπανέλθουν είς τήν κανονtκ"~ν έκκλησι.αστι--


    '
    κην ~ '
    σιοικησιν, '
    αυτοτ.~ τωρα ' . ηνω
    ' , θη σαν 1.
    με \
    τους '
    'Α ρεtανους '
    εις 11.
    ~ν«

    κοινόν μέτωπον κατά των όπα3ων της Νικαίας.


    ι Ι-Ι πολεμLκ·~ των 'Αρειανων και των συμμάχων των έστράφη
    1-.. · '
    ~αντc.ον -
    των .t.'\
    μεγ\U\ων '
    προσωπικοτητων -
    της ~ ξ'ιας. Μ ετα'
    'Ο ρ θ οοο
    τον Εύστάθr.ον 'Α vτι.οχε(crς ηλθεν ή σειρci του 'Αθανασίου. Ot 'Α­
    ρεr.ανοί, έχοντες ήyέτην τον Εύσέβιον Ν ικομη3είας, σuγγεvη της
    αuτοκρατοpLκης Οtκογενείας, άπjJτησαν άπο αύτόν να 8εχθη τον
    "Α ρειον ε ις κοινωνιαν, ' " -
    αφου r
    ουτος '~ 'θ η
    εοtκαιω κατα ' την ' ~ _1.
    οευτεραν

    φάσιν της Α' οtκουμεvικης σuν63ου (327) κατόπιν άπο8οχης του


    συμβόλου της Νικαίας. 'Αλλ" δ 'Αθανάσιος ήpνήθη, μέ το αlτιο­
    λοyικον 5τι δ 'Άρειος ητο κcιιτα8ικασμένοc; άπο οίκουμενικην σuνο-

    7. Λόγοι 21, 10.


    15

    ~ον και μόνον άπο παρομο(αν σuνοοον θά ητο ουνατον ν' άπαλλαγη
    της καταο(κης· την 8ευτέραν οέ φάσιν της σuν6οου έκε(νης 8εv
    άνεγvώριζεν δ t8ιος. Σχετικά μέ το θέμα τοuτο εγραφεv είς τον
    'Αθανάσιον και δ αύτοκράτωρ Κωνσταντίνος, αύτος 8έ άπήντησεν
    ~τr. 8εv ήμπορεί: να ύπάρξ"() κι:tμμία έπtκοινων(α μεταξύ της χριστο­
    μάχου αιρέσεως και της κα.θολικης Εκκλησ(ας 8 • Ό Κωνσταντί-
    1

    νος ομωζ
    t! _lθ '
    ι:; εωρησεν 't:' '
    α~ιοκατακριτον '
    την στ άσr.ν ' '
    αυτην.

    'Α ρχηγυς
    l -
    της ' ~ ,
    αντιορασεως - 'Αθ ανασιου
    ' του
    κατα ι 3. ι ~
    ,~το ο ι
    οια-

    ~
    οοχος -
    του Μ ελ ετιου
    ' '
    'Ι ωαννης ' Τ ρεr.ς
    'Α ρχαφ. ... Μ ελ ιτιανοι' ' ,
    επισκο-

    ποι μετέβησαν είς την Ν ικομή8ειαν πού ητο ά.κ6μη τότε πρωτεό­
    ουσα της αύτοκρατορ(ας όλ(γον προ των έγκαινίων της Κωνσταντι­
    νουπόλεως και iξετ6ξευσαν κατα του 'Αθανασιου την κατηγορ(αν
    'β αλ εν
    1
    υτι
    f! επε
    ' εις ' τους ' '
    κατοικουc; -
    της Αλεt' ~ '
    ~ανορειαc; '
    φορους ι '
    υπερ

    της Έκκλησ(ας. 'Όταν 8όο όρθό8οξοι έπ[σκοποr. εύpεθέντ:έc; έκεί


    τυχα(ως 8ιiφευσαν την κατηγορίαν οι Μελιτιανοι προσηψαv &λ­
    λην· 5τι 8ηθεν δ 'Αθανάσιος προσέ:φερεν είς κάποιον στασια<rτ'ήν
    ενα κιβώτιον γεματον χρuσα νομίσματ~, (<λάρνακα χρυσίου με­
    στήν)). Τ ρ(τη 8ε κατηγορία σχετLζεται με ένα κολλουθιανον πρε­
    σβύτερον. 'Ο πρεσβύτερος Κόλλουθος ε!χεν αλλοτε &.ποσπασ&~
    ' '
    απο την ' "Ε.:.ιΚΚ λησ ι αν, οι
    ~ ό τι "'
    εκρινε'J ' - την
    επιεr.κη ' στασιν ' του - 'Αλ ε-
    t:' ' ~
    ~ανοροu ~
    εναντr. -
    του '
    'Α ρειου, και' εχειροτ 6νησε
    J '
    μονος του '
    νεους

    πρεσβυτέρους 8ια τ-~v κοινότητά του. Έν~ 8έ ό ι8ι.ος ά.ργ6τερα


    ι , ·" , ,
    επεστρεψεv εις την
    .Ε λ , \ , 1 , , ~ ,
    κκ ησιαν, μερικοι. απυ τους οπαοουc; του

    συνειργάσθησαν μt τοδc; 'Αρειανούς, οι δποίοι ησαν ή ά.φορμη της


    8r.ασπάσεως.
    'Ο 'Αθ ανασιοc;
    ' '
    εις '
    την 'θ ειαν
    προσπα ' του ν ' '
    αποκαταστηση ,
    γεvιχ.ην τάξιν εlc; τήv 'Εκκλησίαν lστειλε τον πρεσβότερον Μα­
    κάριον είς τον Ίσχύραv πού είχε χειροτονηθη πρεσβύτερος ά.πο
    ,:;ον Κδλλουθον και ητο έyχ.ατεστημένος είς την Μαρεώτι8α 6που
    ε!χεν iπταμελη tνορ(αν. rQ l\fαχ.άpLος τον εδρεv άσθενη ε[ς την
    1 ' \ \ β r,ιι \ \ t - C l
    οικιι:tν του χαι. τον σuνε ου/\εuσε να μη αντι.ποιηται ιερατtχ.υν

    't:''
    α~ιωμα, ι'
    αυτυς f/.
    uμωc; τ τε χ.ατεφuγεν εις 6 , ' ,
    τους , Α'uτor.
    Μ ελ ιτιαvους. '

    8. •Απολογητr.χός χατά. •λρειανωv 60.


    ttΣAΓΏrtt

    βέβαια 3ιέ8ωσαv lπεr.τα, 6τι 3ηθεν -δ Μακάριος εδρε τον Ίσχόραν


    νά λειτου_ρή), άνέτρεψε την ά.γ(αν Τράπεζαν, συνέτριψε το &.γιον
    ποτήρι.ον και lκαυσε τα tεpα βι.βλ(α 9• Ένφ δ t8r.oς δ 'Ισχύρας
    γραπτως- ' -
    ηpνεc.το ~ ,
    ν ' αποσωαη
    ' ι
    ' τυν
    ει.ς ,
    'Αθ ανασr.οv « ~'
    οποιαvοηποτε

    'θ'
    ευ uνην, οι.
    C Μ ελ ιτιανοι\ '
    επ έ μεναν να\ θ εωpουν .. -
    τουτον t 'θ
    υπευ uvov
    3ιά τa-.ς &:νωτέρω &:νωμαλ(ας 10.
    co αύτοκράτωρ Κωνσταντtγος έκάλεσε τον άρχιεπ!σκοποv 8ια
    νι ' ,
    ακουση \
    τας ' 'ψ εις του επι
    απο' .! \ των
    - -
    κατηγοpιων, -
    προφανως ~1. κα ι
    σε

    t'ι- \
    οια γεvικωτ pαν σι,
    έ ζ·ητησιν
    ι \ - ' .."ι ... '
    περr. των εκιt.Λησιαστικων πpαγματων.

    Λότος 8έ, μεταβας εtς το βασιλικόν άνάκτορον της Νr.κομη8ε(ας


    χατα τα τέλη του 331, 3ιεξήγαγε τ6σοv έπι.τuχως την άπολογtαν
    του, ώστε !πέστρεφεν άπο έκεί φέρων μ«ζ( του βασιλr.κήν έπr.στο-
    λην,
    , 1. την
    μt: ' ' '
    οποr.αν '
    ανεγνωρ ίζ ετο ως
    f Ι!νθ ρωπος του
    ιι. - Θ -
    Η εου ' '
    και.. επε-

    κρ(νοντο οι όλ(γοr. 'Αλεξαν8ρείς ποό i8ε(κνυαv έχθρ6τητα προς


    αδτόv. 'Αποτέλεσμα 8ε της συναντήσεως ητο να 8ημr.ουργηθi1 είς
    τον αότοκpάτοpα α!σθημα 8υσμενε(ας προς 't'Ον.,Αρειον, το δποίΟ'Ι
    gμως 8εν 8ιήpκεσε πολύν χp6νον λόγ<ιt νέων έπr.ppοων.
    οι Μελιτr.ανο(, συνεχίζοντες τας· ρα3Lοuργίας, έσυκοφάντη ...
    σαν 't'όν 'Αθcχνάσιον, οίSτε όλ(γοv οιh-ε πολύ, 6τι 8ηθεν έφόνευσε
    τον έπίσκοπον ιyψηλοπολr.των Άρσένr.ον και ένεργουσε μαγείαν
    μέ την άποκοπείσαν χε'ί:ρα τούτου 11• «Ο 8r.άκονος τοϋ 'Αθανασίου
    σχι
    '}! μονον
    ' 'θ ωσε ν
    κατωρ ' ανευρ71
    ', ''Α'
    τον ρσ~ιον, '!
    που ε χε tι- ~
    σωροοο-

    κη θη
    - ' '
    απο τους ' 1\ ;Ι ε λ ιτιανους
    1,. ~ και ' εκρυπτετο
    ' ' εις ' μελ tτr.αν11ν ' μονηv '
    ...
    της "Ανω Α'ι.γυπτου, fUV\α
    i '\ '\ ', ' ι:;
    και ' ' '
    f/.λ α β εν απο αυτον εγγpαφον αι.τη-
    "
    1 71

    σr.ν '
    συγγνωμης ' ι
    απο ι
    τον 'Αθ ανασr.ον,
    ' «
    η ' '
    οποια κατέληγε ι.
    μt; '
    ,την

    φpάαr.ν, <(έpρώσθα( σε εGχομαι έν Κυpί~ πολλοίς χp6νοr.ς μακαριώ­


    τατε πάπα)) 12•
    ιο κωνσταντι.νος, .. ..
    αν κα ι J!'\ -β ε
    t;/\Qt, -
    γνωσr.ν του - ανυποστατου
    ' '
    και αύτης της κατηγορ(ας, &:vταποκριν6μενος εtς τάς πιέσεις των

    9. ΒΕος χαι Πολr.mα 'Αθανασίου 5 και 6.


    1 Ο. 'Απολογητr.χός κατά 'Αρev.ι.νων 64.
    11. θcο8ωρήτοu 1 Έχκλησιαcnιχη Ίστορ(α. 1 1 28.
    12. Άπο>..οyητιχός Κατά Άρεtανων 69.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17

    8όο Εύσεβ(ωv, του Νικομη8ε(ας χ.αl του Καισαρείας~ 8r.έταξε σόγ­


    κλησιν σuνό8ου εί.ς Καισάρειαν Παλαιστ(νης, 8ια την έξέτασr.ν
    ιιλων
    ο -
    των κατηγορr.ων. - 'A"lΛΛ
    '\ ' η• ,
    ~
    συνοσοc; ' '
    αυτη ~ λ'υ θη,
    οιε ~ '
    σιοτr. ι
    ο

    'Αθ ανασιος
    ' ' 'θ η
    ηρνη να ' παρουσιασ θ.... 71 '
    εις ' '
    αuτην. •Ο '
    αυτοκρατωρ '
    , '
    τοτε αντελ, \ ' '
    ηφ θη την αναγκ-ιJν συ"J"V'l , ' ' ...
    1 ""'"ησεως vεας οr.κουμενικης σuv
    ό -
    8ου 8ιά την έπ(λυσtν του ολου έκκλησιαστιχ.οu και θεολογικου προ­
    βλήματος, έ8έχθη 8έ την ύπό8εr.ξιν να προπαρασκευασθjj α.ύτη με
    μ(αν προκαταρκτε.κην σόνο8ον. «Η σύνο8ος 8ε αύτή, πραγματο­
    ποιηθεϊ:σα είς την Τόροv (335 ), ήσχολήθη κυρίως με τον 'Αθανά­
    σιοv. Κατα σειράν προσήχθησαν lSλαr. αι κατηγορίαr. πού είχαν
    η8η άναιρεθη, και μερικαt νέαr: 8ηλα8η ή σχετr.κη με τον 'Ισχό­
    ραν, ή σχετιχ.η μέ τον άναθεματισμο'ν τοu έπισχόπου π ηλουσίου
    t
    κr.u\Λr.νr.κου
    -~ ~ Ι \
    που οι
    f J
    αντLπα
    λ
    or. J .! ~
    απwr.σαν
    ~ '
    εr.ς το
    \
    γεγονος
    l r!
    υτι ουτος
    Τ

    έγvώριζε 8ηθεν το έπεισό8ιον της συντριβης του ποτηριου του


    Ίσχόρα, ή περt 8ηθεv έκλογης του 'Αθανασ(ου άπο 7 μόνον έπr.-
    σχό πους, η
    t περι.
    ' αποκρουσεως
    ' , τ ά χα του - 'Αθ ανασr.ου
    ' '
    απο
    1
    μεγ άλην

    μερί8α των 'Αλεξαν8ρέων καθώς έ8ήλωναν μ' έπιστολήv, ή περι


    ~
    οιαφ θ ορας - έ νος
    1
    γuναιου
    ' απο
    ' τον
    1 1
    'Αθ ανασr.ον
    ' ' ηι περr.' του- 'Α ρσε-
    καr.
    '
    vr.oυ.
    "Α
    ν χ.αr.
    , .χ
    ,,το
    ι.
    προφαν~ς
    ,, ' ' , ~ , -
    οτr. εις την συνοοον εκυρr.αρχουσαν οι
    ~

    8όο Εύσέβιοr., δ 'Αθανάσιος, φοβούμενος 8r.αστροφην των άποφά­


    σεωv της Ν ικαί.ας, προσηλθε μαζι μέ 48 αί γυπτ(ους έπr.σκ6ποuς.
    Αότοι οέ έζήτησαν έξα(ρεσιν των 8ε8ηλωμένων έχθρων τούτου,
    8ε8ομένου μάλιστα οτr. αύτος 8έν μετείχε της σuν68ου, άλλα. παρ(-
    στατο ως
    f κα.τηγορουμεvος,
    , χωρι.ς
    ' αποτε"'εσμα.
    ' '"

    At χ.ατηγορίαι άνηρέθησαν κατα τόν καλύτερον 8υνατόν καt


    '
    ιχποτε '
    λεσματικωτεροv τρ 6πον. 'Επι' παραοεr.γματι
    ~ ' ι γυναιον
    το ,
    ποu ε!χε 3ωρο8οκηθη 8ια να. προβάλη την περί βιασμοϋ του κα­
    τηγορ(αv, cίπε8ε(χθη δτt 8εν έγνώριζεv οGτε χ.αiτ' δψr.ν τόν 'Αθανά­
    σιον. Αδτη, δταν προεκλήθη να ύπο8ε(ξη αύτ6ν, ύπέ8ειξε τον συνο-
    86ν του πρεσβύτεροv ΤLμ6θεον, πού ητο περισσότερον έμφαν(σι­
    μος και ρωμαλέος. 0 Τιμόθεος, ύποκρινόμε:νος, ήρώτησεν, ((γυ­
    1

    ναίκα, σε συvήντησα έγώ ποτέ και είσηλθα εις την οίκ(αν σου ; ».
    λύτη 8ε άπηvτησε, ((μάλιστα, σύ μου ά.φf)ρεσες την παρθενία.v,
    σu μ' tγόμνωσες άπο τήv σωφροσύvην». Τ 6τε οι σκηνοθετησαvτες
    2
    18 ΕΤΣΑΓΩΓΗ

    ~ν συκοφαντίαν άπεμάκρυναν μt βιασόνην το γύναιον 13 • Διά την


    ' 6κρουσιν τη<;
    απ - περt ' '
    φονου του - 'Α ρσεν ί ου κατηyοριας ο ' ' 'ΑΟ ανα-
    '
    σιος lφεpε τοv ί8ιον τον Άρσένιοv ζωντανον είς τήν σόνο8οv, 8ει­
    κvόων 8έ τας 8ύο χείρας του, εlπε, «ας μή ζητ'i] κανειc; αλλην χεί­
    ρα· 8ιότι κάθε ανθρωπο<; έ8έχθη 8ύο μόνον χείρας άπο τον ΠΟtη'!"'~V
    τωv δλων» 14 •
    οι πάντοτε κακόπtσ";Οt άντίπαλοι του 'Αθανασίου lστειλαν
    ' ' Α"ιγuπτον ' ' ~ ' επιτ
    ' 6πιον ερευναν
    '' - 1
    εις την επιτροπην οι των π-ραγμα-

    των, της
    - ιι ,
    οποr.ας
    ,
    την
    ,
    αντικειμενικοτητα
    , ι
    τ ποτε
    ~,
    οεν ξ;γγυατο,
    1 - έ
    ν~
    ...
    '
    εις την' ~,
    συνοσον 'θ ορυ β οuσαν
    ε - '~ ,
    αοιαντροπα και \ τον ' '
    αποκα λ οuσαν -
    6
    γ ητα 'ά
    και μ γον. Κ ιχτ πιv 6 αυτων,_ c ,εκπρ
    οι 6σωποι του - αυτοκρα-' '
    τοpος άπο φ6βοv κακοποιήσεώς του τον έφυγάοευσαν εις την Κων­
    σταντινοόπολιν, 6που ό (8ιος έσχεοίαζε να ζητήσn βασιλικην προ­
    στασίαν. Συνηντήθη με τλν Κωvσ"';αντίνον ε[ς τοv 8ρδμον, καθως
    ' -
    εκει.νος επεστρεφεν ' ' εις τηv πρωτευουσαv από την
    ' ' ' ' ' 'Α νατο λ'ην.
    'Ο αότοκράτωρ, άφου ηκουσε τούς λόγους του άρχιεπισκ6-
    ' '
    που, εφαινετο να πει'θεται οιa.
    ~ i ~ '
    'θ ωοτητα του, οι.α
    -'Αν α ~ ~1. εκα-
    τουτο σε ' , , / \ -
    λεσε ' !.. . , ,
    τους συγκεντρωμενοuς εις την
    Τ ι ,
    υpον επισκοπους να προσ~
    , \ Lλ
    -
    θ ουν εις ' ' πρωτευοuσαν
    την ' ~ '
    οια ν έ αν ~
    '
    συνοοον.. 'Α-ιΛΛ
    "'!. ' εκεινοι
    ' - αφου
    ' -

    'Αθ αvασιοu χα θ ηρεσαν


    I
    μετα ' την ' ,. '
    ~ναχωρησιν ....
    του ' ' 6
    αυτ ν, '
    αποκα-

    τέστησαν τούς Λfε)~ιτιανούς και έζήτησα~.ι άπο τούς Αίγυπτtους


    ύπο8οχήν τοu 'Αρείου, είχαν 8ιαλυθη. Εlς την πρωτεόουσαν 8ε
    ηρχοντο πλέον οι 8όο Εύσέβιοι ~ζι με άντιπροσωπε(αν της συν6-
    8ου, οι όποίοι παρουσιασθέντες εις τον αύτοκράτορα έξετ6ξευσαν
    νέαν κσ.τηγοριαν, οτι 8ηθεν ό άλεξαν8ρινος άρχιεπίσχοπος ήπείλη­
    σε νά 8ιακδψ:1 την ά.ποστολήν σίτου είς την Κωνσταντr.νοόπολr.v 15 •
    Καταλαβαtνει κανεις πόσον μέγα ητο το πρόβλημα του έπισιτr.­
    σμοϋ της νεοτεύκτου πρωτευοόσης, αv λάβη δπ' ~ψιν οτt. μαζt με
    τά πεpίχωρά της έχpeιάζετο τότε ήμερησίως ~Ο.000 μο8(ου<; σι-
    ' J!ξ ω. Δ'
    l t;
    του απο - φυσικα' C
    ια τουτο ' ,
    οι αυτοκρατορες επι ..
    'θu μουσαν '
    να

    --------
    13. ΘeοΒωρήτου, •ΕκκλησιαστLχη Ίστορ(α, 1. 28.
    14. Θεο8ωρήτου, Έκκλησι:χστιχη cΙστορ[α, t, 28.
    15. •Απολογητιχός χα':'ά 'Αρcιανων 9.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19

    lχοuν φίλους των εtς την 8r.οίκησιν της Έκκλησ(ας 2 Αλεξαν8ρείας,


    t
    η
    t ι , , ,
    οποια. με τους αφωσιωμt;vους ε ς τον πα-τ-ρι
    L. ι ' ά
    ρχην ναυτικους καr.
    ' '
    παραβολάνους (νοσοκόμους) ήμπορουσε να 8tευκολόνη η-παpεμπο-
    ~,
    οιση την ' '
    αποστολ'
    ην του - '
    σιτου.

    'Ο Κωνσταντίνος Β'tν έπερίμενε πλέον τίποτε αι.J..ο· 8ια την


    με κάθε θυσ!αν έπίτεuξιν -r~ς εtρήvης και -r~ς άσφαλε(ας Ιξώρτ.σεν
    βάσει. της άποφάσεως της Τόρου τον ~Αθανάσιον εlς τα Τρέβηρα
    τ-~ς Γαλλίας, πρωτεύουσαν τότε του 8υτικωτάτου τμ·ήματος της
    αύτοκpατορLχς, εlς την όποίαν η8ρευεν δ πρεσβύτερος των υtων
    του, καλούμενος καt αύτος Κωνσταντ!νος. Αι 8ι.αμαρτυρ(αι των
    κατοίκων της 'Αλεξαν8ρείας καί τοϋ 8ιασήμου άσκητικου ήγέ­
    του Μεγάλου 'Αvτω,ι(οu 8εv εtσηκοόσθησαν, άλλα τοόλάχιστον
    ~..
    σεν ' .L.'1
    εστl.U\η ' ....
    εκεr. ν έ ος ' ι
    αρχιεπr.σκοπος. 'Επετpαπη ' μ 6νον !
    εr.ς '
    τον

    "Αρειον 8r.' έπr.στολης τοϋ αύτοκράτοροc; και άποφάσεως της rroν6-


    8ou Ίεροσολόμων να έπιστρέψη έκεί:, πράγματι Β'έ οδτος μετέβη,
    άλλα 8έν ~γινε 8εκτος άπο το χριστιαyικον πληθος. 'Όπως ε'ίvαι
    rιωστοv όλίγον άpγ6τερα (336} ό ~Άρειος άπέθαvεν.
    ro 'Αθανάσιος έξωρίσθη τον Ίούλιον του 335. Αύτή είναι
    ή πρώτη άπο μακράν σειραν έξοριων του. ~Εγr.νε 8εκτός μέ τιμάς
    άπο τον βασιλόπαι.8α Κωνσταντi:νον και τον έπίσκοποv Τρεβήρων
    Μαξιμ!vον. Μετά τδν θάνατον Β'ε του αότοκpάτορος (21 Mαtou
    337) έξεκίνησε 8ιά την Άνατολήν, τον Νοέμβριον του 337, έφω­
    Β'ιασμένος μέ έπιστολ·ην του σuναυτοκράτορος πΜον νέου Κων-
    σταντ~.νου,
    ι ι t l\ ''\L f!_ C ' \
    ε ς την οποι.αν εΜγετο, uτr. η επιστροφη πραγματοποι-

    είται κατόπιν έπιθυμ(ας του πατρος iκcpρασθε!σα'f όλίγον πριν άπο


    τόν θάνατόν του. -
    ~Ε φθ ασεν εις
    :t την
    ' ,.. ' ~
    'Αλεc;.ανσρεr.αν ' ~να
    μετα rι !!
    ι:;τος ~ ' μεσου
    οtα ' -
    του

    Βιμr.vακίου, της Κωνσταντινουπ6λe:ωζ και της Καισαρεία:; Καπ-


    ~
    παοοχr.ας.
    , Σ , ~,
    υνηντησε ουο φορας τον
    , ι ι ,
    αυτοκρατορα του ανατο
    - ι λ
    r.κου
    -
    τμήματος Κωνστάντιον και ηλθεv είς tπαφην με σημαr.νούσας
    εκκ λησr.αστικΙΙ.ς
    ' λ πpοσωπr.κοτητας.
    '
    1
    Η τακτr.κη ' αυτη ' ' 'λεσεν
    συνετε

    εtς την σuγκρ6τησιν συμπαγοϋς δμά.8ος ήγετων, οι όποίοr. κατώρ-


    θ ωσαν να ' συγχρατησουν ' '
    τας '!:"
    τα~εr.ς -
    των 'Ο pθ οσοc;.ων~,,... παpα' '
    τας

    8ιώξεr.ς τάς δπο(ας υπέστησαν άργότερα.


    20 ΕΙΣΑrΩrΙΙ

    •Η t ,. ' ~"\. "\. 'ξ ί .ι , '


    επιστροφη και αΛΛων ε ορ στων εr.ς τας εστιας των προε-
    ,
    1
    κά:λεσε ταραχάc;, δποκινηθείσας άπο τούς Αρειαvοός. 0 'Αθα­
    I

    νάσιος 8έv ευρε κ!ν εόχαtρίαν ν' iσχοληθη με την 8ιαπο(μανσιν


    της έπαρχ(α<; του, 8ιότι εόθύς &.μέσω<; οι 'Αρειανοl έξε8ήλωσαν τήν
    πρ 66 εσι.ν να\ ' . ' ' '
    σuμπ ληρωσουν την κατα την γvωμην των Κc;.v,
    -.Δ V ι:;οραν
    1
    fl~ ,
    "t"'ης &.ρχιεπισκοπης 'Αλεξαν8ρε(ας 't'οποθετοϋντες εtς αύτην κά­
    ποιον φίλον 't'ων, κατ6πιν της άποφά.σεως 't'Yjς σuν68ου της Τόρου
    προ τριετ!ας. 'ΙσχυρLζοντο δτι ή έπιστροφη του Άθανασ(οu ητο
    άποτέλεσμα μονομερους πολιτικης ένεργεία<;, έν~ lπρεπε 8ηθεν
    νά δπάρξη και σuνο8ικ~ &.πόφα.σις. Κa.ι άπο τά.ζ 8όο πλευρας έζη­
    τήθη ή παρέμβ~σις πολυαρίθμων έπισκόπων. Τυχbν παρέμβασις
    του &.ρχιεπισκόποu Ρώμης Ίουλ(ου 8tν θα ητο εόνοϊκη διά τα
    1. ~
    σχι:.οLα ....
    των -
    'Α ρειαvων, οιt ' ...
    οποι.οι '
    αντε '
    ληφ θη σαν f!
    υτι '!!
    επρεπε '
    να

    ' ' '


    ενεργησοuν χωρις χα θυ στερησιν. ,

    κι
    α
    !.f
    ενηργησαν.
    π 1
    αpασυραντες
    1
    τον
    t t
    αυτοκρατοριχ
    κ
    ων-

    στάvτιον, έστειλαν μέ lγκρισlν του ώς &.ρχιεπ(σκοπον εtς την


    'Αλεξάν8ρειαν τον Καππα86χην Γρηγόριον, σuμπολ(την του δμό­
    φρονός των έπάρχου 'Αλεξαv8ρείας Φι.λαγρ(ου, συνο8εuόμενον
    άπο στρατ6ν. Ταυτοχρόνως 8ε έκινητοπο(ησαν όμόφρονά.ς 't'ων,
    καθώς και Ίου8α(ους και 'Εθνικούς, έvαντ(ον των 'Ορθο86ξων,
    και με τήν άνοχην των πολιτι.κων άρχων προέβησαν είς βιαιοπρα­
    γ(ας και Εfκαυσαν !να ναόν. 'Ενώπιον του 8ιαγραφομένου κιν86νου
    δ 'Αθανάσιος έκρύβη εtς τα γόρω της πόλεως, άπο όπου tξαπέ­
    στειλεν έγκόκλιον προς τοός χατι:t τόπους συλλεr.τοuργοός, είς την
    όπο(α.ν παρείχεv ~θεσLν 8ια τά συμβάντα. ·Έπειτα άπο τέσσα­
    ρας ήμέρας, περίο8ον της Μ. Τεσσαρακοστής του 340, εισηλθεν
    ε[ς την π6λιν ό Γρηγόρι_ος.

    ·fo Άθανiσr.ος &πεφάσισε νά μεταβη είς την Ρώμην, gπου


    εύρΕσκοντο καl αλλοr. Ιξδpιστοr.. •ο 'Ιούλιος, γνωρίζων καλά ,rην
    ύπόθεσr.ν, τον iδέχθη μt χ~ράν, έτάχθη εlς τό πλευρόν του και προ­
    ετ(μησε να 8ιακ6Φη τάς σχέσεις με την άρειανικην ι Ανατολην παρα
    να τον &8r.κήσγ;. ΟGτω σuνο8ος ~ού συνηλθεν είς την Ρώμην το 341
    ΕΙ:Σ.Α.Γ&!ΓΗ 2·1

    ~ον ήθώωσε 1 6. Τδ γεγοvος 5τr. ή tοίά. σύνο8οc; ήΟώωσε και τον Λ-ιΙάρ­
    κελλον 'ΑΎΚ,όραc; ύπηρξέv έπιζήμιον, 8r.ότr. ό Μάpχε)~λος ητο μtν
    t Ι t '\ '\ \ 1 ζ l 1'.'\ '\ ,ι ' \
    ·α'Ιτια.ρειανος, αΛΛα πpοσηγγι. ε τυ r::ι..ΛΛΟ αχρον, ταc; μοναρχιανικας

    · άπόφει.ς του Σαβελλtου . Εtς την σύνο8ον ε!χ~ν προσχληθη χαt οι


    άρεr.αν(ζοντεc; έπ(σκοποr. τηι; 'Αvατολης, άΧλ' αύτοι δ'tν μετέβησαν
    έκ.εί, οr.ότι. δ'εv έπρόχειτο νά lχουν φιλαά στρατεόματα εlς την
    οιάθεσ(v των, και προετ(μησα.ν τήν 'Αντιόχεr.αν, 6που συνέτα­
    ξαν 8ιάφορα &.ρειάνιχα σύμβολα.
    1
    Η παρουσ~α. του ' - 'Αθ ανασr.ου
    , εr.ς ' την ' Ρ ωμ.ηΊ
    ' 'λεσε
    προεχα

    μεγάλην σuγκί.vησr.ν μεταξύ του έχεί: χριστιανι.κου πληρώματος


    και σuνέβαλεν ε[ς το v.α έχτr.μηθη 8εόντως ό αyvωστος σχε8ον χο.ι
    περτ.φρΌvοόμενοc; κατά το πλείστον !χεί εως τδτε μοvαχικος βίος ..
    Διά πρώτην φοραv ηκοuαν περι αύτοu οι Ρωμα!οι άπο το στόμα
    '
    του .'Αθ αvασι.ου. .
    'Ο r::ι..ρχ
    ~ ωv της - 'Ανατο λ... '
    ης Κ ωνσταντιος '
    μετα τον ' '
    θ α.νατοv -
    του

    ΚωνσταντΕνου Β' · (340) ητο σχε8όν μοvοκpάτωρ, ~r.ότr. ό εlς την


    'Ιταλ(αv έορεόων ά~ελφός του Κώνστας ητο μόλις ~εκαπενταετής
    '
    τοτε. 'Α"Ι.ΛΛ
    "':Ι ' .ο
    t '
    Κ ωνστας, χα θ ως ' ωριμα.
    f' ' ζεν, JJ.
    1
    , ρχr.σε '
    να '\ru.r.μ ,
    - β ανn

    ένεργον μ!ρος είς 't'α έκχλησιαστικ·α ·πράγματα. ·'Εχάλεσεν είς το


    1νlεοι6λα.νον τον 'Αθανάσιον, 3ιά νά σuζητήση μαζ( του το έκ.­
    κλησr.αστr.κοv πρόβλημα, 't'OV έ3έχ.θη μέ σεβασμον και οι δ'όο
    ανορει; συνεοtθησαν μt φιλ(αν. 'Ακολούθως δ άρχιεπίσκ.οπος έπε­
    σκέφθη τηv Γαλατuχ.ν; lSπou μεταξύ άλλων συvηντήθη με τον γέ­
    ροντα έπ(σκοπον Κορ8οόηι; "Οσιο.ν.
    · 10 '
    κ ωνστας, ο,;ως·
    ~ . ' και \δ ' '
    .π~τηρ του, επL θ υμουσε την συγκλη- - \ ,
    . σιν "νέας οtκουμενLχηι;. σ,uνόδ'ου προς 8r.ευθέτησιν ~λων 'rων ζητη­
    . μάτων, άφου δ'έ. συνεφωvησεν εις τουτο .και ό Κωνστάνττ.ος, αύτη
    · συνεκληθη· το 343 εις .την. ΣαροLχην (Σ6φιαν) πού ύπήγετο τότε
    - εις
    πολ τ.ττ.κως ' την ' ' ανατο
    ' Δ,υσLν. οιL αρετ.ανοι. ' λ tχor.\ επ
    ) ισχοποι, r::ι..ν
    ::.ο\.

    και κατ' άρχciς .ησαv ~πρόθυμοι,. προσηλθαv εις την σuνοοον, άλλά,
    καθώς ησαν μ6νον 76., ά.ποτελοuσα.ν μικραν μ6vον μειοφηφ(αv
    . άπένανττ. ε[ς ~
    τούς. 300 όpθοοδξους έπισκ6πους .
    ~ . . ·. .
    ... .
    •Όπως άνεμένετο,

    16, •Απολογητικό; κατά 'Αρει:χνώ-ν 2ο χ.ι


    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    οι 'Ο ρ θ οοο
    ' ~ ξ οι εφεροντο φι.λ ικως προς τον
    ' ' - ' ' 'Αθ ανασιον
    ' · Ρ.λ
    κα!. τους ~ ' -
    λ ους
    2ξ
    t-: '
    οριστους και,
    , ~'
    έ πειοη έθ εωροuσαv ακυρους τας συνοοους
    ~ -
    που
    ' , \ , ,
    , r
    τους ε χαν καταοικασει, α
    ~ , , ξt
    ωναν
    , -
    να παραστουν
    1" l
    οuτοι ει.ς την συνο-
    , ,

    ~
    οον ως κανονικα ~
    f \ • • J..λ \ ι!
    η και aχL ως uποοtκοι.
    f ( '~ κ
    ατ
    6πr.ν της
    - ε1:ιμονης
    ' -
    των οι ' 'Α ρεr.ανοι' '
    απεχωρησαν ' '
    εις την ' Φ ι λ ιπποuπο
    , λ r.ν, υπου
    f! επε-
    '

    ,
    κ.uρωσαν
    \
    τας πα
    λ
    αιας
    \ ~
    κατασι.καστικας
    \ 'αποφασεις
    , ' '
    εναντιον των
    -
    όρθο86ξων ήγετωv και έπ(σης άφώρισαν άλλους όρθο8όξοuς, με":'αξu
    τωv
    - ι
    οποιων
    ' περι.ε λαμβ ανοvτο ο
    ι ' ' ..
    'Ι οu,..ιος '
    Ρ ωμης Και' ο
    ι ''Ο σιος Κ ορ-
    ~
    οοuης. ' 'Αντt θ'
    ετως η ( ' ~
    σuνοοος -
    τ11ς Σ αροικης
    ~ - ' '
    η θ ωωσεν, f!
    υπως '
    ανε-

    ••~.,ετο,
    ι..... τον ' 'Αθανασιον
    ' καr. ' τους ' "λλ ους
    α '
    έ κπτωτους, κατεσικασε~,
    8ε τούς ηγέτας των 'Αρει.αvών και τον έπιβ«τηv του άλεξανaρt'ιΟU
    θρ6νοu Γρηγδρr.ον 17 • Τοϋτο lSμως 8έν εφερεv άμεσα &.ποτελέσματα.
    Ό 'Αθανάσιος έγχατεστάθη εlς την Ν αtσσον της 'Ιλλuρ(ας (την
    σημερινην Νlς) καl επεr.τα εlς την 'Ακuι1.ηtαν της Β. 'Ιταλίας,
    πλησ(ον της σημερινης Βενετίας.
    Ό Κώνστας κατ6πιν των άποφάσεωv της Σαρ8ικης εγραψε
    ~'
    ouo φορας ' ι
    ες τυν
    1 .1. t' λ φον
    r.wε ' του ~
    οια ' το ' '
    θεμα του- '
    'Αθ cινασιοu καr. '
    ' -
    εκεr.νος ~l.
    οεν ' Ν
    ημποροuσε "\ L
    ΠΛεΟV ν !Ι αντισταv:J
    ' Α.:: και. ' θ αν θη την
    \ ~nσ ' ' (
    υπο-

    χρέωσιν νά τον &.νακ«λέσn άπο την έξορ(αv, κατάλληλον 8t εύκαι­


    ρίαv προς τουτο ευρε με τον θάνατον του έπιβάτου της ε8ρας Γρη­
    γορ(οu. Και ~χι μδvον άπήντησεv εις τον &8ελφόν του 5τι εύχαρί­
    στως θα lβλεπε τbv άρχr.επ(σκοπον έπανερχόμενον, &λλ' έγραψε
    '
    και προς τον ιοr.ον ' ' "'~ έπαvεr.λημμ~:;vως,
    L. προσκα λ-
    ων αuτον να επανε'λθ η ' ' \ '
    είι; την ε8ραν του. 'ΑΛΑ' ουτοι:;, 8ιστcικτικος άπb τας μεταλλcιγας
    φρονημάτων του άρχοντος, έκινήθη μόλις τήν τρ!την φοράν ιs.
    '
    π ροπεμφ θ εις ' '
    απο
    1
    τuν '
    ,Ι ου'λ ιον Ρ ωμης καL ' την ' 'Ε κκ λησια'Ι
    '
    του, μετέβη πρωτον εις τα Τ ρέβηρα πλησίον του Κώνσταντος και
    επειτα έστράφη προς 'Αvcχτολας 8ιά ξηρας. •Όταν lφθασεν είς τη'ι
    ι Αvτιδχεtαν, ιsπου εuρlσκετο τδτε ό ΚωνστάντLΟζ, του έζήτησε νά
    προσέλθουν οι κατήγορο( του, 8ια vά έλέγξη ένώπι6ν του τάς ~ια-

    17. 'Απολογ(α: προς Κωνστάντr.ον 4. Σωκράτου~, Έκχλησc.ιχστιχ.ή ι Ιστο­


    ρ(c:ι 2, 20.
    18. Άπολογη't'LΚό<ϊ κιχτcί Άρ.~v 51 έ.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23

    t""o
    fJ. ) .. ας,
    ' α ' \ απηvτησεν
    ' λλ' αυτος ' , " τουτο
    οτι. - .3: '
    , 1 το περr.ττον, ~ ,
    οιοτι '\"
    ει.χε

    ~ '
    οωσει '
    εντο λ' ' παραγριχ.φουv
    ην vιχ. ... ο.,,λαι αιt κατηγορr.cιι.' ' Λ ιχ.ο-
    Ε'ις τηv

    8ίκειιχ.ν συνήντησε τbv λαμπρόν vέov θεολόγοv 'Απολινάριοv, πού


    ..ι
    ~ΡΎ τερα 6 'ξει λ'r.χθη
    ε ' ' ~~ τα
    εις ιχ.φετικοv, εr.ς ο ' ' ... ' 'Ι εροσο'λ υμα 'θ η
    υπηvτη
    t

    άπο σ,jvo8ov 8εκαεξ έπισκ6πων.


    Είσηλθεv εtς την 'Αι,εξά.ν8ρειαν ώς θριαμβευτης την 21
    Όκτωβρ(ου 34619• Την 19ηv έορταστικ..~v έπr.στολήv, πού σuvέτα­
    ξεν Δλίγοv άργότερα, &ρχιζει με 8οξολογίαν, 8ι6τr. ό Θεός ηύ86χ.η-
    σε '
    νιχ. 1
    τuv ' L
    επαvαφe:;pΊ) ' l
    απο '
    τοπους '
    μακpινους '
    εις \
    την "'~
    εοριχ.v του.

    Τετρακόσιοι. έπίσκοποr. τr,ς οίκουμ$νr.κης Έκκλησ(ας ησιχ.ν πλέον


    κοιvωνοt α.ύτοu και 8ια μερr.κα χρόνια «εlρήνη βαθεϊα και θαυμιχ.­
    στη bι ταίς Έκκλησ(αις» tπικριχτοuσεν 20 • ~Έπειτα &πο τ6σας
    πεpr.πετε(ας εϋρισκε τον κο:.φοv ν' άσ'.,(Οληθη με τό πο(μvtό'J του,
    ' φροvτιση
    'Jα t ~ ' 'ΤΊ)ν
    οια ' '
    επι β ο λ' 'λ'
    Ί]V ε fJ.'
    εγχου επr. του μοναχικου t""ι.ου κιχ.ι\ ' ) - -
    \ J ~
    vα αναοιοργανωση την
    / \ θ
    εο
    λ
    ογικ-,~v
    .~ σχο ην
    λ' '
    εr.ς
    \ r ι 1
    την οποr.αv ετοπο-

    θέτησε προ·ίστάμεvοv τον Δί8υμον.


    Μόλ ις ' ' 1
    επεστρεψεν '
    εις '
    την ,,~
    εσραν του, '
    κιχ.τωχυρωσε '
    την θ'εσr.ν
    του αφ
    ' ' iενος
    ' l.
    μr:;;ν
    \, ~
    με συνοσον
    ,~ ,
    που επεκυpωσε
    ' ' ,
    τας αποφασει.ς
    ...
    της

    Σαρ8ικης, ιχφ' έτέpου 8ε με σύγγραμμιχ. πού καταρρ(πτει τας έ,Jιχ.V-


    ,
    τto'J του κατηγοpr.ας. ' ,
    Ί"' οτε ' '
    εσιγησαv or.« 'Α ρειαvοr. ' και ο
    t ' 'Α ρειιχ.νι.-

    σμυς
    1 υπεσrl)
    f ' σημαντικην
    ' σuστο ληv. ' 'Αλλ' "
    επειτιχ. απο τον , ' ' θ α'Jιχ.τον
    '
    του Κώvσταvτος (350} ηρχισαν vα κινουνται. πάλιν. Οί ήyέταr.
    των, και. ' ,~, ' επισκοπος
    ισr.ως ο ' ' 1\,1 - εις
    1,. ουρσων ' '
    την '
    Π ανοvιαv Ο'υα'λης,
    \ -
    με συvεχει.ς επαφας κατωp
    J \ Ι θ \ ι,.
    ωσαv να εΛκυσουv Πtx.Λf.V προς το
    Ι 1'\ \ \ • ,/,..
    JM--
    ρος των τον
    ' Κ ι
    ωvσταντιοv,
    t
    ο
    r ...
    οποιος, κα
    θ'
    ωι;
    ,3:
    , το
    -.L ι
    1 ΠΛt;ΟV μοvοκρα-

    τωρ, ε '
    'θ εωρησεv ,_
    ευκο λον \
    την ' Q λ'
    επιt""ο ηv των - '
    αpεtαvικων .... ' 'ψ εωv
    ιχ.πο

    καθολικώς.
    '
    ι Ο "ΑΟ αvασ-ι.ος ~ fJ.λ'ηυη
    οιεt"" α.. ' '
    ιχ.πο '
    μεν '
    τους '
    'Α ρειιχ.vους '
    εις τον '
    κ ωvστιχ.vτιοv, ' απο ' ' ' ' ~' ' ιχ.υτον σε εις
    1
    τον παπιχ.ν
    ' Λ ιt""εριον.
    rJ.' Ε'
    i ις ματηv '
    ' 'βη
    απε c
    η '
    α.ποστο λ'
    η ' r 1 τον
    αντιπpοσωπειιχς υπu \ Σ εpαπιωνα ' , Θ
    '"μουεως ,
    είς τα Με8ι6λαvα πρbι; 8ι.αφώτισιv του αύτοκράτορος. Tb 352 ό

    1. 9. ΓρηγορLου Θεολόγου, Λόγοr;; 21, 27 κ,t,


    20. Ίστοp(α 'Αpε~ανών 25.
    άρχιιπίσκοποι; έκαλε!το έ'j(ράφωι; νά. εlναr. Ιτοιμοι; 'JΙΧ έμφα'Jισθn
    ένώπι.ον του αότοκράτορος &.μα 'Jεωτέρ, 8ιαταγn · και ε'j(ραφοι;
    μεν 8ιαταγή 8εν ηλθεν, ά)J..! εt8οποιήθη προφορr.κωr; με άπεσταλ­
    μένο'J. Δεν συνεμορφώθη προς 'tήν έvτολή", άλλά συνέταξε την
    'Απολογ!αν πρόι; Κωνστάντιον, εtς την δποlα.ν έ8ικαιολογουσε τήν
    &ρνησ(ν του ΚαL άναtρουσε νέας; έν~ντ(ον 't"OU Κατηγορ(αι;, ητοr.
    οτr. lερουργοuσεv εtι; ναον πού 8εv ε!χεν έγκαινr.α.σθη, i)τL ε!χε 8ια­
    βcίλεr. τόν Κωνστάντr.ον είι; τον μακαρ(την Κώ'Jσταντα και O't"t ε!χε
    ταχθη ύπερ του στασιαστου Μαγνεντ(ου .
    Αύτην την φοράν οι 'Αρειανοι l8ωσαν μεγα.λuτέρα" προσοχην
    '
    εις την
    ' Δ,
    υσιν,
    ,, t - \ t ' L t l~ ' '
    οπου uπηρχε και η ισχυροτι:;ρα. αnr.ορασr.ς; εναντιον

    των και οπου &λλωστε η8 ρευε προσωρr.νωι; δ Κωνστάντιοι;.. Σύνο-


    8οι; τηι; 'Αρελ&.τηι; (353) και των ΜεΒr.ολάνων (355) κατε8(κα­
    σαν και π&λιν τόν ιΑθανάσιοv. Κατά τη" 8ευτέραν και σπου8αr.οτέ­
    ραν ύπηρξε τ6σον βαρεία ή πίεσις; του αύτοκρά't"ορόι;. παρουσ(q. του
    «
    οπο ου
    ( έ , t , ,
    γιvοvτο αr. εργασr.αr., ωστε μ
    .,,.
    6νοv c ,
    οι κυρr.ωτεροr.
    ή . . ,J.ς;,ταr. -
    1 των

    όρθο86ξων κατώρθωσαν v' ά.ρvηθουν σuμμόρφωσr.ν χαι ύπογραφήv


    προταθέντος άρεr.ανικου σuμβ6λοu, 8to και έξωρ(σθησαν21 •
    co
    άvτ(κτυποι; των ά:ποφάσεων 't"ων Με8r.ολάνων 8ιέβη τα ..
    χέωι; είς; την' Αλεξάν8ρεr.αν, εποu βασr.λι.κός άντιπρ6σωποι; lφθασε,
    8ιά vά έκθρονίσn τον &.ρχιεπ(σκοπον. Του έζήτησε νa παραr.τηθn
    χάριν τηι; είρήvης; τηι; ΑtγύΠ"t'ου, άλλ' αύτός; ά:πήvτησε· «θa ύπάρ­
    ξη περισσοτέρα είρήνη, αν παραιτηθώ;,>. Κατά την vόκτα τηι; 9ηι;
    ΦεβρουαρΕου 356, έv't) ό 'Αθανάσιος έχοροστα.'t"ουσεv ειι; παννυ­
    χ!8α, χr.λr.ά8ες; στρατιωτών &ρμησαv κατ~ 't"Ου ναοu. Έπει8η
    ηρνεί:το vιχ έξέλθΊ), πριν έξασφαλr.σθfl τό πληθος 't"ωv πι.στων, ά.πήχθη
    &πο φLλουι; τοu22 • Το tπ6μενοv ετοι; εtς την θέσιν του tτοποθετήθη
    α.Χλος Καππα86κηι; άρειαv6ς, δ Γεώργιοι;, 't"ον δποiον δ Γρηγ6ριοι;
    Θεολόγοι; χαρακτηρίζει ώι; «τέραι; Καππα86χιον, πονηρόν 't"ό γένος,
    ποvηρ6τεpον την 8r.άνοιαν)>2.1.

    21. Σωκpcίτου<;, tΕκκλησtιχστι.χή ']στοp!« 2, 36. Σωζομένου, Έκκλη­


    σι.α<n"ική 'Ι<n"ορLα 4, 9.
    22. CI<n"op~ •Αριtια.vων 59 i.
    23. Γρηγορ(οu Θεολόγου, Λόγοι;_ 21, 16.
    ΕΙ:ΣΑΓΏΓΗ 25

    '
    'Ο Γ εωργιος J!
    t;<pερε Υ' του εvα
    μα..,r. ,, ' '
    ομοιαvον , β ολ ον, που απο-
    σuμ ' '.
    8(8εται εtς τον Ακ&κr.ον Καισαρε(ας, 8r.α vά το έπιβάλn. 'Αλλ'
    II

    gμωι; οϋτε το σuμβολον εγ,vε 8εκτοv εις την 'Αλεξάv8ρειαv οϋτε


    α.ύτος ό t8r.oι;· ήvαγκάσθη μάλιστα αύτος κατόπιν έξεγέρσεωι; του
    πλήθους v' ά.πομακρuvθη άπο έκε! το 358. "Οτ().ν 8t ~πέστρε-
    ,ψεv
    ι ι \ ,λ \ , '
    ε ι; την πο LV μετα τρr.ετr.α.ν, εφοvευ
    ' μιαν
    , θη εις , έt:t.,εγερσr.v
    l -
    ιrων

    ·~ λο~τρων
    ειοω '\.... - που' επραγματοποr.η
    ' \ μετα\ την
    'θ η ευ'θ υς \ ει.οησr.v
    "'~ περt\

    άvό8οu 't'OU Ίουλtανου εtς τον θρόνον.


    'Ε ν -
    't'(μ t: '
    μεταt.,U t
    ο 'Αθ ανασr.ος ' Τ
    ει.χε . /
    παραμεινει ' \
    επr. ~ ,
    οr.ετιαν

    κρuμ μέvοι; εr.ς ' την ' 'Αλε ξ ανορεr.αv.


    ' ~ ,,Ε γρα ψ εν '
    εις τους' ' επισκοπους '
    Α ιγυπτοu
    ' ' κα ι Λ t β'υης, οr.α
    ~ ' να ' τους ' εv θ αppυvη, καr. εσκ έ πτετο
    ' ' ' " vα '
    "
    επr.σκεφ η
    e- τον
    1 ,
    αυιrοκρατορα,
    , .!"\'\,
    f..V\Λα παρητη
    'θη
    απu
    , 1
    την
    ,
    προ
    ,
    6εσr.v
    ' '
    αuτηv, '
    αφοu ~ ι
    - οr.επ,στωσεv !!
    uτr. ,..
    ουτος t -
    ε χεv οpιστr.κως ι θ ετησει την
    υι.ο ' r ,
    ' των
    μαvr.αv - 'Α ρεr.ανωv.
    ... WE πειτα μετε, βη εις' τας
    \ αιγυπτr.ακας
    ' \ ερη-
    ' '
    '
    μους π λησr.οv ... a.σκητωv.
    των :ι. - 'Γ\...
    .1ι~ α ' '
    'δ ρατος α.ρχιεπr.σκοποc; ' β ερ-
    εκυ

    vοuσε την Έκκλησία.v του tπl tξαετίαv (356-362 ), &λλοτε άπο


    το κρησφύγετον της πόλεως, &λλοτε άπό 'tΎJV ερημον, fγραφεν
    ύπερ των όρθο86ξωv ά.π6ψεωv κα.ι άπελογείτο 8ια τας παλαια.ς
    χα ι νεας
    l '
    συκοφα.vτr.ας '
    εις β' ι:
    αροι; του, εις τας οποιας τωpα. υποκρι-' \ ' / ,
    τr.κως προσετέθη και ή περl της φυγης ":"OU άπο την 'Αλεξάv8ρειαν.
    ο 'ι. 'Α ρειανοr.' .:t, 1 σαν π λέ ον παvτοοuν~μοr. και κατειχαν τας κυ-
    ~' ' - '
    ριωτέρας έπισκοπr.καc; l8ρας, άλλα κατόπιν του θανάτου του Κωv­
    σταντίοu1 πού εlχε 8εχθη το βάπτισμα είς την kπιθανάτιον κλ(νην
    ~ , -
    οια των χειρωv του
    - - Ε'ζ
    υ
    t ι 1 , 1
    ω ου, εvυς απυ τους πρωτοuς οπαοουc; τοu
    , , , ~ , -

    Άρε(ου (361 ), οι Όρθό8οξοι. &πέκτησαv έλευθερίαν κινήσεων,


    ~ 6τι. δ
    ot 'Ι ου λ ιανος, ι ε'θ vικυς
    ' ωc; 1
    πλ' ' '
    εοv, εφαvη ' '"ι,
    α.μεροΛηπτος απεναvτι.
    ' '

    .... - J Ι~ ' ,'Ι ' • • J....., J ' \ ,ι


    των χρι.στιαvικωv ερι.οωv καr. , 1 το εuχαριστη~νος απο την εν-:-α-

    σ(v των.
    Ό 'Αθανάσιος tπέστρεψεv άπο την lpημov τον Φεβροuάριοv
    του 362. Κατ' άπα(τησιv ιrοϋ όpθο8όξοu λαου ot άρπαγέvτες vαot
    ά.πε8όθησαv εtc; αύτούς και ot Άρειανοι 't"'Ϊjς πόλεωc; περιωρίσθησαν
    εtc; !σημα κτίρια., άπέκτησαv 8t και νέον έπLσκοποv, τον Λοόχιοv.
    'Απυ 1
    ταc;
    ' πρωτας
    ' ενεργειαι;
    ' ' του
    - ' .:t,,το ηι:
    'Αθ α.vασιοu συγκ
    ' λησr.ς σuvo- '
    Sou εtς την 'Αλεξάv8ρει~v (362 ), _της όποίας ή έπί8ρασις εις την
    26 ΕΙ.ΣΑΓQΓΗ

    έξέλιξιν των θεολοyικώ'., και kκκλησιαστικων πραγμάτων ύΠ"°ηρ-


    t:
    ς.,ε '
    τεραστια '
    παρα '
    το όλ ιγαρι
    ' θ μαν των - μετασχοντων ' εις ' αυτην. ' '
    Ι.{
    r .r ' ~
    σuνοσος κα θ ωρr.σε ' ' ~
    τον τροπον υποσοχης
    ' - των
    -
    1
    εκ
    ' του
    ... 'Α ρειανι-

    σμοu έπαvερχομένων, [8ίως των κληρικών, έδέχθη 5τι εlvαι ά8ιά.-


    φοpον
    '
    το
    'λέ γεται
    να ιιτρεr.ς
    ... (
    υποστασεις))
    ' και
    ' <<μια
    / (,
    υποστασιςη,

    άρκεί αι μεν τpείς ύποστάσεις νcί μη έκλο~μβάνωνται άρειανικως


    ως
    t τρια
    ' "Ι.
    υντα .!"'ιλ'α
    (λ,r. να ' εννοουνται
    ' - ' θ οσο
    ορ ~'ξ ως r
    ως '
    τρια '
    προσωπα,

    η
    ' σε
    ~1. μια
    ' r
    υπ 6στασις να' μη ' ε '
    'κλ αμ β ανεταr. σα β ε λλ ιανικως ως
    t το
    ' μο- ...
    ~
    νασικον \ θ εr.ον - J!
    ον, ..'. 'l "i '
    σ..ΛΛα '
    ναι ' -
    ενvο·ηται r
    ως ,
    μια ' '
    ουσια · τει λ ος ~l.
    οι:; ' '
    αr;ε-

    κρουσε την
    ' προνεστοριανικ·ην
    ' ~ t:' , !(._
    οο'°'ασιαν, υι. r. ,
    ο
    Λ,
    ογος απ
    ' λ...
    ως
    '
    επε-

    ,
    σχr.ασε τον ' '
    Υ'ιον τηι;- Μ αρ~ας
    ι -
    'Ι ησουν και. ' '
    την προαπολ ιναριαvικην '
    δτr. δ είς τον Θεάνθρωποv Λόγος ητο χωρίς ψυχήν.
    ( Η νέα 8ραστηρι6της του 'Αθανασίου προεκάλεσε την 8υσμέ­
    νειαν του αύτοκpάτορος 'Ιοι.ιλιανοϋ, ό όποίος, 5ταν έπληροφορήθη
    .,
    οτι ουτος..,. προση λ,
    υτr.σεν '
    επισημους ' γυναr.κας ... απο' ' --:ην' '~
    εισω λολ α-

    τρια.ν, τον ϋβρισεν άποκαλων αύτον άνθpωπίσχον λ6γ4) του μικpου


    '
    αναστηματος του ' ' και απέ στειλεν
    ' ' ' ~ 1
    εις τον επαpχον '
    Α'ιyυπτου πρω- ""'
    ~ ~ f
    τον μc:;v οιαταγμα εζοριας του, ~;:πειτα σε επιστο
    Jt"" Ι J! ~1. , λ' ,
    ην εις την οποιαν
    \ ς Ι

    έλέγετο g":'r. ηξr.ζεν είς αύτον θάνατος. 'Αλλ' ό 'Αθανάσιος είχε φό­
    γει ήδη μετα τό διάταγμα., τό φθινόπωpον του 362, άφοϋ σuνεχέν-
    τρωσε τους
    ' πιστους
    , και
    , ι
    ε πε
    ,
    προς
    t
    αυτους·
    ,
    <<νεφυσριον
    ,~ , ,
    εστt και
    ,

    θαττον παρελεύσεται» 24 • Κατέφυγεν είς την Θηβαtδα και τα κατα-


    ~
    σιωκοντα
    1
    αυτον
    ' ' ορyανα
    " του
    ... '1 ουλ ιανου,
    - που ' εσκοπευσαν
    ' ' να ' τον '
    ,
    φον~υσουν) σεν ημπορεσαν να τον ανευρουν.
    ~' ,. ' \ ' ' , κ ' \
    αr. το νεφυσριον e;πε-
    , ~ 1 /

    ρασε yρηyορα. '


    Εύθύς μετά την εt8ησιv περι θανάτου του 'Ιοβιανου (363)
    ' ι ι
    επεστpεψεν 1
    εr.ς '
    την ι\λε":tcχνσρειαν,
    ' ~ t: ' ~ .. cx'λλ α\ ~ μοσr.~
    οη ι 1
    e;νεφανι '
    'σθ η μο-

    νον άφου ελαβε σχετικήν έπιστολην του διαδόχου του Ίουλιανοϋ,


    t
    ο
    t
    οποr..ος
    -
    τον
    ' ' Ι ,,
    εyκωμια1.:,ε
    ~ ,
    οεQντως.
    "Α
    πηντησεν
    , εις
    , τον
    \ cχυτοκρα-
    ' '
    ~ - \ ,, t ) ' ) ' ' ' t
    τορα συνοσικως και. εφερεν εις αυτον αυ';'οπροσωπωι:;; την απαντησιv

    εr.ς' '
    την 'Α ντι ό χει.αν, οπου παρ έ μεινεν
    " ,.
    αpκετον ' '
    χρονον και. απο ο- ' ' ' ,,
    που ΊΙ
    εγρα ψε \
    Τ"Ί)V εορταστικην
    C \ επ!.στο
    ' λ'ην του - 3""4
    ο . π ροσεπα'θησε

    24. Σωζομέvουt Έχχι.ησ~αστιχη clστορί.α. 5, 15.


    ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27

    να σuμφι λ ιωσ;Ι) ταc; ουο οιισταμενας


    ' ' ~ ' ~'
    μεριοcις ' '~ ~' t:
    'Ο ρ θ οοο'°'ων ....
    της 'Αν-
    ,
    "t"Lοχειας, cι
    'λλ' ~1. 1 ' έ
    α σεν το επ τuχεν.
    )/1 σως l,.'\ ι: , β
    μ~ισ"t"α η παpεμ cισιc; αΊτr.
    ' '
    '
    ωφε λ ε ας ( J!βλ α ψ ε,
    ι;; ~ ,
    οιοτι '?'
    οuτος ' l
    απυ \
    χακην ' '
    εκτr.μησιν -
    't"''IJς ,
    στασεως

    του καvοvικου έπr.σκ6που Μελετιοu πού έδείχθη έπιφυλακτικοc;


    ' L. Ι ' ι θη
    απr::ναντι του εταχ
    c
    υπt;ρ
    1.
    "t"OU,... σχισματικου
    - 1
    επισκ
    6ποu π "ll
    αυΛινου.

    Έπέστρεψεν είc; την 'Αλεξάv8ρεr.αν όλίγον προ του θανάτου του


    'Ιοβr.ανου.
    Δ r.α' '
    πεμπτηv και τε
    \ λ ευταιαν , φοραv
    \ tξ ωρr.σθη
    ε
    ' ι:
    υπυ
    l τοu
    - ο)
    υα-
    '
    λεν"t'ος, τον όποίοv ό Ούαλεvτr.ανος Α' προσέλαβεν ώς συνάρχοντα
    ~ '
    oLcι ...- l,~ν )Α vατο λ ηv.
    ' Π αρ έ μεινε κρυμμενοc; ' '
    εις τον ' π~τρικον ταφον ' '
    π λησιοv
    1
    των
    .... πυ λ-
    ωv -τ-ης - 'Αλ ε~αvσρειας
    t:' ~ 1
    l "t"Ον
    απο
    ' ' 'Ο χτω
    I
    β ριον του ....
    365 μέχρr. του 'Ιανουαρ(ου '":'OU 366, δπότε ό Ούά.λης, φοβοόμενος
    έξέγερσιv του άλεξαν8ριvοu λαου, τον ά.νεκάλεσεv.
    κ ατ~
    .1 \ τε λ ευταια ι::τη
    τα 1l. -... β'ιου του
    του '
    ει.ργασ θ·η , '~
    αοιαταρακτος '
    είς την !δραv τοu· συνετέλεσεν είς την βαθμr.αίαν έπικράτησr.ν της
    'Ορθοδοξ(αc; είc; την )Ανατολην και έβοήθησε τον Βασίλεr.οv είς
    την έπέχτασι.ν τηc; έπιρροης του είc; την Δύσιν.
    Άπέθανε την 2αν Μαtου 373, άφου έκ.όσμησε 'i:'Ov θpόνον
    της 'Αλεξαν8pείαc; έπι 46 ετη 25 , έχ τωv όποίων "t"CX δεκαεξ δr.ηλθεv
    '
    :tr.ς '
    την ',... '
    εςοριαν. rΗ '
    μνημη ...
    του τε λ ειταr. ' 2αν 'Α1
    την .ι
    η αιου, μα ζ'ι οι:: με ~,l_ '

    τήν του Κυριλλου και τ-ην 18ην


    1
    ΙανουαρLου. Σήμερον τιμαται
    ' '
    απο το ' ό ρ θ,οοο
    ~ ξον πλ' 'λ'r.γοι αγιοι
    ηρωμα οσον ο r, "της
    - 'Ε κκλησr.α~.
    '

    ~ 1' Γ Γ 1.) Λ λl .\1 Α 'Γ Α

    Ό Άθανάσr.ος ~pχισε ·τb 8ημόσιον σ~ά~t.Ο'J του βίου του με


    μίαv λαμπραν νεαvικην συγγραφικήv σύνθεσιv. At περιπέτειαι
    ~ Ι ~έ ' 1 \
    υχL μονον ο ν εμεr.ωσαν την συγγpαφι.κην του επιοοσιν, αΛΛ αvτι ε-
    1 , Ι~ , '\ "l t t θf

    τωc; την η~ξησαν- μ6νον Π}'J κατηύθυναν προς αλλα πε8ια. ( 1-1
    πλουσία μόρφωσ(ς του, ή καλη r,,ωσις της Γραφης και της κ).ασ ..
    σικης λογοτεχνίας, ή ί.καvότης προς συζ·ήτησr.ν κcιι διαπραγμάτευ-

    25. Κυρ(λλου 'Αλε;~ρείας, tΕr.ι.στολή ·1.


    28 ΕΙ.ΣΑΓΩΓΗ

    σιv του έπέτρεψαν να 8ώση προσω1:ικ·ην σφραγ!8cι είς τα tργα


    του. ro Φώτιος όρθως παρατηρεί ί>τι εtναι «την φράσιν σαφής, ώc;
    και
    \ '
    εν πχσι
    .... ( = τοις
    ... συγγραμμασι.
    / ) και
    \ ' 1.
    απι:;ρι.ττος και
    \ '
    αφε ηc;,
    λ'

    ~
    σρr.μυς και
    •
    β θ \ 1 )/
    α υς, και τοις επr.χειρημασιν ευτονος»
    ,26 \ ... ' . .
    1Ίχ συγγράμματά του tξετάζομεν έ8ω Υ..ατcχ κατηγορίας.

    'ΑποΑογητικά. Δύο άπολογητικα! πραγματε!αι, Κατα


    ει 8ώ λ ωv και Π ε ρ ι έ v α v θ ρ ω π ή σε ω c; το u Λ6-
    γ ου, ά.ποτελοuν 8όο αύτοτελη τμήματα μιας ένιαίαc; συνθέσεως
    την όπο(αν δ «Ιερώνυμος 'tl.τλοφορε! Adversus gentes libri
    duo 27 , Βιβλία 8ύο κατα έθνικων. Α[ &π6ψεr.ς μερικών νεωτέρων
    κριτr.κων, ()τι, έγρά.φησαν ε!τε το 336 είτε το 357, 8εv εύσταθουν,
    ~ ό
    σr. τι
    J/
    aχι μ νον
    6 ~\
    σεν περιεχουν
    1 )1 C
    ουτε υπαr.νιγμυν σια την αρειαvικην
    1 ~ \ \ :, \

    ,, 'λλ'α
    αr.ρεσιν, α χα ι ' - '
    αriιoouv την εr.σικην νικαr.cινην '~ ' ' δ ρο λ ογtαν.
    ' Ετr..ναι
    νεανικbν fργον συνταχθέv γύρω εlς τα 318, όταν δ 'Αθανάσιος μό­
    λις εlχεν ύπερβη το είκοστον fτος της ήλικίας του. 'Αντr.λαμβά­
    vεται 3t άπο αύτο κανεις ποίας τελει6τητος σuγγρr.ίμματα έπρ6-
    . κειτο να' παραγαΥrJ αργ τερα, αν '
    οι\ σεν
    ~, " 6
    ε ιχε περιπ λ ακη εις τας σογμα-
    ~ - ' '
    '
    τικας !! ~
    ι;;ρtσας \ προεκα'λ εσcιν οιC
    που 'Α ρειανοr.. '
    «ΙΙ πρώτη πραγματεία εις το περιεχ6μενον δμοιάζεr. με την
    απο λ ογιαν
    ' ' του - Τ ατιανου
    - και' του - Θ. . εοφι'λου, αΝ'.α
    '" "!. ' ~
    σtαφ J. ρει ... ' '
    απο
    ' \ ' 1 ,ι \ 1 f
    αυτας εr.ς τυ υφος χα!. τον τονον, χα
    θ' ft C θ- ι l.
    οσον αι συν ηκαι ε χαν πn;ov
    "\
    μεταβληθη ριζικώς. ιο συγγραφεύς άπορρ(πτεL τηv μυθολογίαν
    καt τον πολυθεϊσμον με τάς t8(ας άπολογητικcχς μεθό8ους, άλλα 8εν
    παρουσιάζει 8υσμένειαν lναντt τηc; φtλοσοφ(cις· έπωφελε"ίταt μά­
    λιστα του Πλάτωνος και του Φ(λωνοι;, δπως έπ[σηι; κcιl του Ώρι­
    γέvους. 'Ακολούθως άπορρ ίπτει χα! τάc; ύψηλοτέρας μορφάς φυσι­
    κηζ θρησκε(ας και πcινθε·cσμου, προβάλλων το ύπερβατικον και
    το πρ οσωπικον του Θεοu, ό δποί:ος 3ια του Λόγου έποίησε τοv
    ,
    κοσμον
    c
    αρμονικυν
    1
    καr. ~υτακτον.
    ~ )/ ι Η 'λ
    α η
    θ
    ινη
    , θ
    εοΤJωσια
    , ι
    ορμαται
    ....

    26. λ'Ιuριόβιβλο:; 140.


    27. De viris illustribus 87. Ή πρώτη πραγματε(cι e:I:; μερικcι χιιρ6γρcι­
    φα. τι.τi.οφορε!τcι.c. Κατά ΕλJ.ήνων χαt α.ύτό~ ε!ναr. δ "':Ετλοι; πού !πe:χ:pάτησεν
    1

    ει~ το~jς νεωτέρους χρόνου;. ·


    ΕlΣΑΓΩrΙt 29

    απa
    ' την
    '
    1
    λ ογr.κηv
    ' κcιr. α. θ αvατοv
    ' ' ' ·'
    ψ υχηv . ,. '
    του ανθ ρωποu. ' ιΗ α ξ'
    ' ux καf.
    1

    ή φ~σις της ψuχηc; μαρτυρείται 8ια της όρθηc; έκτιμήσεως της vοη-
    τικης
    - tικαv 6τητος του - αν
    ' θ ρωποu.
    ' σ~ ,ι
    υτος εχει ....
    σωμcι φ θαρτοv, ' και '
    παρα 't'cιυτα, πεpιφροvωv τα πcιρόvτα., φαντάζεται και ποθεί: 't'ct
    Ι
    α ι ωvιcι, που σεv αvη~οuν εις την κcιτηγορr.αv των υ
    \ ~\ , ι , \ Ι - ι λ -
    tκωv αν-rικει-
    ,
    μένωv, &λλ' ε[c; 8ιάφaροv 't'άξιv πραγμάτων. Φuσικιi 8εν εΙvαι
    ~ 1
    ouvατov να 1\:: τα
    \ σκεφvrι ' αr.ωvιcι
    • ' 1
    τu ...
    σωμα· ' 1 που
    αυτu ' σκέπτεταr.
    ' τα

    Τ
    εr.vαι ~"'ι. '\
    κατι ~ΛΛΟ 1
    1
    t /\ ογικη
    η ' 'θ αvατος
    ' α
    και
    1
    ψ uχη,
    1
    t δ ποι.cι τα έ vνοεr.,
    η ... ' ...
    ~
    οι 6τι εr.ναι
    ., συ
    11εvης
    ' των. Ί"'ο
    1
    περιεχομενοv φαvερωvεt
    ' uτr.
    !( ο ' λ ος
    « τιτ

    (κατα) 8έv ε!vαι άπολύτως ταιριcιστος άφοϋ ή lκθεσιc; ε!vαr. θετι­


    κη ε[ς ποϊ:λά σημείcι.
    «Η 8εuτέρα πραγματεία εχεr. ώς ά.ντικε(μενοv τηv έναvθρώ­
    τcησιν του Λ6γοu, τbv δπο!οv <ι'Iou8cι!ar. 8ιαβάλλουσr. και 'Έλληνες
    χλεuάζουσι, ήμείς 8έ προσκυvουμεν» (1 ). E!vαr. μία πνεuματικ·~
    ίστορ~α της ά.vθρωπ6τητος, εις την δποίαv 8εικvόεται ή σχέσις
    του Λόγου μέ τb σύμπαν κcιτα τρόπον 8ραματικ6v. Τα στά8ια της
    '
    αν θ ρωπ ό τητος Τ
    εr.vαι
    1
    τρr.α και
    ' χαρcικτηpr.'ζ οvται κατα ' σειpαv \ απο
    t '

    την ' ι καν ό τητcι -


    του ~πpοπτωτικου αν - ' e'
    pωποu να φ ' 01.CΙ.011 εις
    ' την
    ' κατα- ,
    λη ψ ιv της - θό 1
    ε τητος, απο τον 1
    σκοτι.σμοv -
    των ~'', /
    ουvαμεωv ' την
    του και '

    - \ ' 1 \ , ~ ' - ~... '


    πτωσιv και. απο την σωτηριαν του ο~α του r.J\αστηριοu
    θ
    αvατοu του
    , -
    Χριστοϋ.
    ι1-1 πραγματεία άρχ(ζει με εκθεσιv περt της 8ημιοuργίας του
    κόσμου και καταδΕκηv της δι8ασκαλίαc; των 'Επικουρείων περt
    άτ6μωv και του Πλάτωνος περl αίωvr.δτητος της 6λης. eo κόσμος
    '~ 'θ η εκ του μηοεv
    εοημr.ουργη ~ ό ς. ' - "Ε πεr.τα ' '
    φ θ ανει εις την πτωσιv, uπou
    !( ' -
    ό σuγγραφευς ά.κολοuθε! τον Παυλοv και τας προηγηθείσας tρμη-
    ι
    vει.ας ' - ι~ι
    αυτοu, '
    ~ Ε'ιρηναιοu.
    οLως του Ο'ι ~ν , - εοημιουργη-
    ~ θ pωποL, ενφ '~ '
    θησαν δL' ε68αιμονΕαv, κατέπεσαv εtc; 8υστυχίαv. Τουτο σuvέβ·.η,
    ~ τι ηοr.αφ
    οι. 6 ~ ' 6ρησαv ~
    οιcι ' '
    τα πvευματικα αγα θ' ' '
    α και ει'λκυσ θ ησαv απυ ' ' ' 1

    \ u
    τα 'λ ικα που .3:. '' ,
    ,~σαν εγγuτερα: '
    '
    πpος ' ,
    αυτοuς· ~ λ αοη οιοτr.
    οη ~ παρεγνω- ~' ' '
    ρι.σαv τηv μεγαλειότητα του Θεου και έπε86θησαv εις ταc; έγωϊ-
    ' θ ι
    στr.κας των επr. uμι.ας.
    , Ο"
    uτως αr:εμακρuv
    θη,σαν του
    Θ ,
    εου και του
    - - - , ...
    Λόγου, θα κατέληγαν 8έ εtς cχφcιvισμόv, ά.φοϋ στέpησr.ς της κοιvω­
    vΕcις με αύτbv σημcι(vει cχπόλυτοv θάνατον, αv ό Θεος 8έv έλεουσε
    30 Ι~ΙΣΑΓΩΓΗ

    το tργον των χειρών του. Περιέπεσαν λοι.πbν άπλως είς φυσικbν


    ,
    θ α.νατοv.
    Etις τυ
    1 .ιι:-
    ι:;ι_,ης
    ,
    ο
    Θ ,
    "εοι;
    ,
    εφρον":'r.σε
    , τας
    , 1.~
    (U\η
    θ ,
    ειας,
    ,
    απυ
    1 ,
    τας

    όn-οίαι; αύτοι είχαν άποξεvωθη, να: ά.ποκαλύπτn βαθμια.(ως 8ι.α


    των κτr.σμάτων, της πα.ρα86σεωι; του Νόμου και της άποστολης
    των Προφητών. 'Όλα αύτα. d.ποτελουσαν μ(αν διαρκη πρ6σκλησιν
    , ι ι ι , !! ~1. tl
    εις μετα.vοι.r.ιv, η οποι.α uμωι; οι:;ν ηρκεσεν.

    cΗ τελικη άποκάλυψις έπραγματοποιήθη 8ια: της ένανθρω­


    πήσεως του Λόγου. •Η ένανθρώπησις 8cν είναι άσυμβίβαστος με
    ' ~πε-ιρον
    το l! -
    του Θ ~
    " εου, οι - 6τι αυτυς
    ' ~ με' την
    ' ~
    παντοουναμι.αν -του ημπο- ' '
    ρεί ν' άποκαλυφθ η καt εlς το έπt μέρους. 'Ο Λόγος ελαβε σώμα,
    l 4' Ν J -
    τυ οποιον ημπορουσε ν
    t
    απο
    ) θ f
    αν-n,
    ~ \ \
    οια να το καταστηση α
    ' I 'θ /
    αvατον

    μέ την σόν8εσιν πρδς έαυτόν. Το έργον του Χριστου άπtληξεv είς


    την νίκην κcχτα των 8αιμόνων, την έπαναφοραν των άνθρώπων
    εtς τ~ν άλήθει.αν, τδν θρίαμβον τ-ης ζωηc; έπι τοϋ θανάτου. Αύτός
    ' '
    επατησε l
    τον θ ανατον, οια
    ~ ,
    τουτο σε εις τον χ ριστιανισμυν
    l l
    τον θ'
    α- \ - ~\ ' '
    νατον περιψρονουv καt &ν8ρες και γυναϊ:κες και παι8ιά. Είς τον
    θρίαμβον του Χριστου μετέχομεν 8λοι, ώς σύσσωμοι αύτοϋ· «αύ­
    τος γαρ ένηνθρώπησεν, tνα ήμείς θεοποι.ηθωμεν)) (54 ). Τας άλη-
    θ ειr.ις κα'θ ε αv θ ρωπος, ά ρκει
    1
    αυτας
    ' , ημπορει.
    ' - να
    ' εννοησn
    '
    1
    " - να' κα-
    ,
    θ αριση
    ,
    την
    ,1,
    ψυχην
    ι
    του
    ,
    α.πο
    ,
    τα
    ,
    πα
    ι θη
    . Ί
    1ηια
    ,f ι ι
    συντομος
    \
    παραΛΛαγη
    ":Ι ":Ι

    των πραyματειωv αύτων εlναι πιθανώς ή άpχικη των μορφή, τ-~ν


    όποίαν ό 'Α.θαvά.σιος έπεξέτεινε βραδότερον.
    1
    ιο Άνσελμος Καντερβουρ(ας μετοc έπτα αίωvας έπανtλα.βε
    τήν σωτηρ~ολογικην αύτην 8ιαπpαγμάτευσι.ν χ.ατά τρόπον 8ικα-
    νικωτερον. '
    Σ χε-rιχcι' μι:;
    ~ ......Ji
    .. •,ν t
    cιρειανιχην ι:;pι
    ' )1 δ 'kl \ ' Ι
    α. 1ηερικα συγγρr.ιμματα

    -:ου Άθανασ(ου, γραφέvτα έξ άφορμης των έναντίοv του συκο­


    φα.ντιων και 8ιώξεων, άποτελουν ένα νέον λογογραφικον ε!8ος
    _J_
    περr.ε.χουν απο
    t λ
    ογια.ν
    ' \ 'ξ, - '":Ι~' , '
    περι των πρα εω'J του, αΛΛα. συγχρονως και

    κρίσει.ι; περt των έκκi,ησtαστtκων πραγμάτων, γνώμας 8ια. την


    ~
    οtορ θ ωσt'J των
    ' ' και παρατηρησεις' ' ~
    οογματικας. ' "'Ε χουν '
    την μορφΊJV '
    αΑλα μέν πραγματειών &Αλα 8ε έπι.στολωv.

    • Α π ο λ ο γ η τ ι κ ό ι; κ α τ α ' Α ρ ε ι α ν ω ν. ΕΙνα.ι συ,\-


    F.ΙΣΑΓQΓΗ 31

    λ ογη' 36 επισημων κει μένων 7 καταρτισ θ εισα ο λ'ιγον


    1
    ' ', - '
    με";'α την επι- ' '
    στροφήν του άπο την 8ευτέραν tξοpίαν, το 348, gταν οι 'Αρειανοι
    ~ Ιζ
    ητοιμα οντο ν
    ) ανανεωσουv
    ) , \ ' 'θ
    την εναντιον του επι εσιν.
    ' ' Τ \
    α κειμενα
    ,
    J!.
    εχουν ....
    , λ εyη και σχο λ ιασ η κατα τοιουτον τρ
    εκ ' e- ' - 6πον, ωστε
    ,, ν ' απο-
    '
    ~
    aεικνυοuν , 'θ ωοτητα του
    την α ' , - σuντακτου , ' την
    και ' κακοπιστ ίαν των-
    άντιπάλων τοu. Είς το πρώτον τμημα της συλλογης ( 1-58) περt­
    λαμβάvοντσ..ι μία έγκύκλιος της συv68ου των έπισκόπωv της Αιγύ­
    πτου (338) και έπιστολαι τοu πάπα Ίουλ(ου, των έπισχ6πων της
    Παλαιστίνης, του Ούάλεvτος l\Ιουρσων, το;J Ούρσακίου Σιγγι8ω­
    vος του αύτοκράτοpος Κωνσταντίου και της συν68οu της Σαρ8ικης.
    Δ r. ' ' ... )
    αυτων ανατρ έ πονται αr.
    t κατηγοριαι
    ' \ προε βλη θ ησαν ει.ς β α-
    που / ' ,
    ρος του - 'Αθ αvασιου
    1
    εις
    ' τας
    ' ~
    συνοοους
    1
    Σ αροικης
    ~ "" και ' φ ι λ ιππουπο-
    1

    λεως. Είς το 8εύτεροv τμημα (59-90) περιλαμβάνονται κείμενα


    ' ' ι \ , ι r ι -Α.': '
    που αvατρεποuν τας κατηγοριας αr. οποιαι ε χαν παρουσιαuv,J εις
    *#

    '
    την ι_
    προγεvεστr::ραν ' ~
    συνοοον -
    της Τ,υρου, ~ λ αοη
    οη ~' '
    επιστο λ αr. ' του -
    κ ωνσταντ ( '
    νου, τα πρακτικα της συνοοου της ' - '~ - Τυρου
    1
    και "λ'\Λα εγ-
    ' α "'
    γραφα ' απο ' ' Ε'tζ τα' ουο
    ' ' αυτην.
    μετα ~' τελευταια
    - κεφα'λ αια εκτι
    ' 'θ ενται
    , σχετικα' με' τας
    τα ' οιω ' , των
    ~ 'ξ εις εν~ντιον - επισκοπων
    ' , - Δ,υσεως
    της
    ... , , , , , ,
    λ6 γ<p
    'Α θ t - ι
    της ευμενειας των προς τον ανασιον, εις του οποιου

    την άθω6τητα τ:οτε 8εν lπetJυσαν να. πιστεύουν.


    Άπολογία πρΌς τον βασιλέα Κωvστάν-
    τ ι ο v. ''Ο ταν τa
    1
    3""'::> 3 ο( 'Αθ ανασιος
    ' 'θ η οι.
    κατηγορη ~ ' 'θ ειαν
    ' απει προς '
    τον αύτοκράτορχ και συγκεκριμένως 8ιά λειτουpγ(αv εlς μη κα-
    ..J.
    θ ιερω~vοv vαον,
    , ~ \ ~
    οια ραοιουργιας εvαντιον του
    , ' , - κ
    ωvσταντιου π η-
    , λ

    '
    σιοv του κ, -
    ωνστιχντος, οι ~' 'μένειαν προς τυν
    ευ l '
    στασιιχστην Μ αγv~τr..ον
    L. \
    \ ~ '
    και οι.
    ,, ' r ι l ' λ' ι '
    αρνησιv να υπακουσn εr.ς εντο η,, του αυτοκpατορος να με-
    .. '
    τα βη
    - πλησιον ' του εις ' τΊ~v ' 'Ι ταλ'ιαν, σuνεταr.:.ε' ' ";'u1 παpον
    ' {:;ργοv.
    l!.

    'Αργότερα (357) lστε~λεν αύτο εtς τον αύτοκpάτορα έπεξειργα­


    σμένοv καt βελτιωμένοv είς; -τοιοϋτοv βαθμ6ν, ώστε άπό &.ποψιν
    "
    υφοuς κα ι πειστικοτητος να ' ' καταστn - "' ενetJ απυ ' 1
    τα
    ' κα λ'
    υτερ<1. ~;;ργα
    !!

    του. Τ οvι'ζ ει ,ι
    οτι, εφ
    ' ' tJ!
    οσον οι
    C εχ
    ' θ ρο ί του οι;;ν Ι
    ~1. παυουν vα
    ' τον
    ' συχ.οφαν-
    -
    τουν,
    ~l.
    ot;;V
    θ ,
    ιχ παυσn
    ι ,
    και α.υτuς ν
    ' 1 , ,
    απολοrηται,
    ... - ,
    κιχι οτι,
    " 1!
    υσον πο
    λ
    -
    λ απ λασιιχ
    ι ζ
    οvται αι
    , αποΛογιαι
    , '\ ι
    του,
    ,
    τοσο'tl
    "-ξ
    α. ιοκατακριτοι
    , ι
    γινονται

    αυτοι.
    t ' 'Α πέ'Jαντι του - '
    αυτοκpατορος: ' φ~ινεται ' '
    επι.εικης ' και ' r
    ομι λει. -
    32 ΕΙΣΑΓ9ΓΗ

    ~ι'
    ο 1.β ειαν,
    ευσ~' ~
    οικαιοσuvην , και. ' θό τητα.'
    ' αγα του. '
    'Ε πιστe:υεν "
    οτr.

    ουτος έξηπατατο ύπο των 8ιαβολέωv και ηλπr.ζe:v είς μe:ταστροφήν


    του.

    ' Α π ο λ ο γ ί α π e: ρ ι τ η ς φ υ γ η ι; α. ό τ ο ϋ. •Όταν
    ' , θη v' απομακρυvvΗ
    ηvαγκασ ' Α::::: απυ
    ' 1 τηv
    \ .!t~
    ι:;ορQ.v 'Ι!.
    του, επεr.τα ' 1 την
    απυ \

    '
    αγριαv ' '
    e:πr.'θ e:σιν του - 356, ο t έ χθ ροι.' του "
    ει. χαν το ' θ ρασοc;
    ' να' τυν
    1

    κατηγορήσουν 8ια 8ειλ(αν. Είς ά.πάvτησr.ν συνέταξε το 357 η 358


    , , "'
    το παpον e:ργον, που , e: ,,
    ιναι e:πισης εvα
    d ''
    απο 'λαμπρ ό τερα
    τα ''
    κεr.μενα

    του. Τ ονι'ζ ει 1!
    υτr.,
    1!
    υτα.'ν
    'l!
    c:.χη
    \
    καvει.ς
    \
    να
    '
    καμη
    ••1
    ~
    '
    αv
    '
    θ ρωπου<; ωσαv
    « \

    αύτοός, πρέπει vιt έvεργη μέ σύvεσr.ν. Δεv εΙvαι. χειρότερον ά.πο τοv
    8ιωγμον ή φυγή. 'Εαv ε!ναι φαϋλοv το νιt ά.ποφε{,Ύ7J καvεις τbν
    8ιώκτην, χειρότερον ε!vαr. το να 8r.ώκη· 8ι6τι ό μtν πρωτος κρό­
    πτεται 8ιά vιi: μη ά.ποθάνη, δ 8έ 8εtJτερος 8ιώκεr. 8ια να φοvεύσn.
    'Ε αv
    ' λ οιποv
    ' ' ~'ζ ouv την
    " ' ονειοr. ' φυγην,
    αυτοr. ' ιu;
    • εντραπουν
    ' - πe:ρισσ ό -
    τεροv τούς έαuτοός τωv ol 8ιωκται. "Ας παύσουν να έπιβουλεό-
    ωνται ' θα' παυσουν
    και , , ,
    αμεσως ' φευγοντες
    οι. , (8 >. και.' ι εροr..' ~νορες
    1! ~

    της ιΑγίας Γpαφης εφευγαv, ί)ταv 8έν ητο κατάλληλος ή &pα 8ιιt
    το μαpτόρr.οv, όμο(ως 8ε και δ Κόpιος;. Το lργον τουτο άπευθύvεται
    πρbς; δλόγ..ληpοv τηv Έκκλ ησ(αν.
    t Ι στ ο ρ ια ' Α ρ ε ι α v ω ν. 'Εγράφη τα μέσα του 358,
    μετο: την εκπτωσr.ν του Λιβe:ρίου Ρώμης και προ του θαvάτου του
    ' 'Α vτιοχειας,
    Λ e:οντι.ου ' '
    εις ~ 'Ι!.
    ι.,~v ερημοv κατα ' λησιν τωv
    ' παpακ ... μονα-

    Δ ια' 'Αθ αvασι.οv λ'ογος πρ ό σωπον,


    1
    χων.- τον ' ' '
    γr.νe:ται εις ' γ ' απυ '
    το δποίοv συνάγεται οτr. το εpγον κατεγράφη άπο &λλο πρόσωπον
    μέ ύπαγόpευσι.ν του ά.pχιεπισχ6που. *'Ισως μάλιστα το &λλο αuτο
    πρόσωπον εΙχεv εύρείαν πpωτοβουλ(αν είς τηv σόνθe:σι.v. Π ροηγe:ί-
    ται. -
    της tι.στοριας
    ' t
    μια ' \
    αφιερωτικη 1.
    επιστο λ'
    η 1
    προς \
    μοvαχους '
    καr.

    lπεται άλλη έπιστολη προς Σεραπ(ωνα Θμοόe:ως σχετικη μέ τοv


    θ ανατοv
    ' του .... 'Α ρe:ι.ου.
    ' Π εριγραφεr.
    ' τας ' πεpιπετe:ιας ' του ... βtr.ou του

    και τηv tστορίαv της ά.ρe:ιαvικης αlρέσεως μtχρι του 358, άλλα
    το πρωτον μtρος της, πού έκθέτει τα μtχρr. της σuvό8ου της Τό­
    •
    ρου (335 ), έχ&.θη. ιο Αθαvά.σιοc;, άφοϋ εΙzε χάσe:r. πλέοv κά.θe:
    '~
    ε'λπιοα οtα
    ~ \ '
    τηv στροφηv του αυτοκρατοpος εις τηv ' - ' , ' ' ,
    ) θ οφpοσυνην,
    op
    τοv παρουσιάζe:t ώς σχληpοτράχηλοv.
    33

    •Ε γκuκ ' λ ιος τοι.ς - κατα ' τοποv' σu λλ ει-

    τ ο u ρ γ ο ί ς. Ε!ναι μtα lκκλησr.ς προς gλouc; τούc; όρθο86ξοuς


    , , - , , « ι ~
    επισκοπο,jζ της οικοu:..ιtνη; uπ.:.ρ τη; οLΚΧ!.ω.:r.::ω; τοu
    'Αθ
    αvασr.οu.
    - ' ... '
    '
    'Εγραφη 'θ'υς
    ευ μετα την ' ' ' ' - .,.
    ~
    εγκαταστασι.ν τοu ψευοοεπισκ 6ποu Γ ρη-
    γορ(οu είς την 'Αλεξάv8pεr.αν (15 'Απριλίου 339) και τας βr.αι6 ...
    τητας,
    ι
    αt οποι.αr.
    ι -
    προεκΛη
    "Ι.,'θη
    σαν
    \
    με
    , ,
    την εuκαιpr.αv
    ι
    αυτηv
    , \
    και
    \ ,
    τας

    όπο(αc; περιγράφει λεπτομερώς. ΕΙvαι ή άpχαιοτέρα γ'Jωστη άντιp­


    ρητική συγγραφή του 'Αθανασίου.
    Προς τον κληρον και λαaν της Μαpεώ­
    τι aο ς. π ρ ος τ ο ν κλη Ρ ο V τη ς ' Α λε ξα ν aρ ε ( α ς.
    Εtναι. 8όο έπιστολαl πού έγράφησαν άπο την Σαρ8ικήv το 343 8ι.α
    v· άπο8ώσουv έπαr.vοv εlς το πο(μνr.6ν τοu 8ιά τηv λαμπραv 8r.αγω-
    ' , ' ~ 'ξ • ι ' , ~ 1 λ ,
    γην κατα τας σιω εις ποu uφι.στατο και να το π ηροφοpησοuν πεpc.
    '
    του άφοpr.σμοϋ των ήγετωv τ-ης άρειανr.κης αtρέσεως. Σώζοvταr.
    μ
    '
    6vον εις "Ι....
    /\{λ.τινι.κηv
    \ μεταφρασιν
    , και
    \ μερr.κοr.
    \ εpεuνηταr.
    ' \ τας
    ' θ
    εω-

    ροuν ψεu8επιγράφους.
    π poc; ' τους ' '
    επισκοποuς ' Α'ιγυπτοu
    ' καr. 'Λ ι-

    β ύ η ς. Έγκύκλr.ο<; πού έγράφη μετά την τpLτην έκ8ίωξι.v του 'Α­


    θανασίου άπο την 'Αλεξάν8ρειαν (9 Φεβροuα:ρίοu 356) και πρr.ν άπο
    την έκ.εί αφιξr.ν του Γεωργtοu (24 Φεβροuαpίοu 357 ). Διαμαρτύρε­
    ται 8ιά τάς νέας βιαιότητας, ά.λλ• έκφράζει τ-ηv έλπί8α gτι δ βασr.-
    ,
    λευς, "\.
    ΠΛηpοφοpουμε"Ι.ιος , σχετr.κα ' με \ ' '
    αυτας, ' θέ σΏ
    θα τ έ ρμα εις τας ' '
    I
    π λεκτανας
    ' -« -
    των αι.pετικων. 'Α φιεpωνει πο λ' ι.
    u ,.ι,-c-ρος '
    εις την ' ' '
    αvαιpεσι.ν

    τωv 8οξασιων του 'Αρε(οu, με άκα.ταμάχητα έπιχειρήματα, κα! έ­


    φr.στ~ την προσοχηv εί<; τον κtν8υvον ν' άντικατασταθγ1 το σύμβο­
    λον της Νικαίας με αJJ..o σύμβολον.
    Περι -των γενομένων έv Άρι.μ(ν'f) της
    ' 1 τ α λ ( α.,ς χ. α r. έν Σ ελεuκε ι q. τη ς ' 1σ α υ ρ ια ς
    Σ u ν 6 8 ων. 'Επιστολή πού έγράφη το φθι.ν6πωρον του 359,
    του ιτοuς κατ« το δποίον συvεκροτηθησαν αι 8ύο αύται σύνο8οι.
    Ό Άθανάσιος έθεωροϋσε περι'Μ'ην κάθε vέαv σύ~ο8οv, 8ε8ομένοu
    gτι ή Νίκιχι« εlχε 8r.ατuπώσει έπαρκωc; τηv π(στ,ν τηc; 'Εκκλησ(ας
    \
    πεpr. του
    - νι .... \ ι \
    .ι ι.οu, και. ε χε την γνωμην οτt αι αvωτ ρω σuvooor. συνε-
    ' f! ι '
    .../:. , ~

    κλήθησαν ι.ίπο τον Κωνστάντιοv χωρtς λ6γον ιιέπ' άvαιρέσtι τωv έv


    3
    ΕΙΣΑΓQΓΗ

    Νικαί(f πραχθέντωv)> (7 ). Εtς το πρώτον μέρος της tπιστολικης


    '-
    αυτης πραγματε ι αc; εκτι'θ εται τυ '
    ι tι.στορικοv
    ' των
    - συν 6οωv
    ~ '
    καr. περι-

    λαμβάνονται τα πρακτικα μαζt με τας ~πιστολάς των προς τον


    αυτοκρtι.τορcι.
    ' L Εις το ' ~
    οεuτεροv, περιγραφονται ' ' αρειανικα
    τα ' ' συμ-'
    βολα ,και έπι.σημα(νονται ή άστάθεtα κ.αl το εόμετάβολον αότων,
    ε!ς 8t το τρ(τον tξαίρεταr. ή ~ο:θερ6της της πίστεως της Ν ικαίαc;,
    '
    αναιρει.ται- η' ~ ~
    οιοασκ{U\ι.α . . .,. ' ...
    των 'Ο μοιωv , και ' Ύ ίνεται ~
    οια ' πρωτΊ1ν ,
    λ J!.
    φορ~ν εκκλησις '
    προς τους ' 'Ο μοιουσιαvοuς
    ~ vα ' 'λθ ουν εις την
    προσε ' '
    Όρθο8οξίαvt καθ' tσον ή 8ιαφορa μεταξό όμοοuσίου και δμοtουσ(οu
    τ J ' \ ι ~ , ' - ' )
    ε ναι ασημαvτοt; και τυ οευτεροv ημπορει να ενvοη
    e-1) .. l ι ,,~
    ι-ι.c:.. τυν r.oιov

    τρόπον προς το πρωτοv. ((CΩς &Βελφοι προς &.8ελφοδι; 8r.αλεγ6μεθα,


    την αύτηv μtν ήμίv 8ιάνοιαν ιχοvτας, περι 8ε το δvομα. μόνον 8r.στά­
    ζοντας)). Είς το τελευταίον κεφάλαιον προσετέθη άργ6τερcι άπο τον
    ,,~ l
    ιοιον τυv συγγραφεα επιστο
    ' λ'η του
    1
    - Κ ωνσταντιου
    1
    προς
    ' την
    ' ~
    συvοοον
    1

    'Α ριμινου
    t κα ι ' '
    απα~σις ι
    πρυι:;; '
    αuτοv. '
    Τ 6 μο ς προ ζ το ό ζ 'Αν τι ο χε ϊ: ι;. 'Εγράφη μ'
    έξουσr.ο86τησι.ν της σuv68ou 'Αλεξαv8ρείας του 362 και έστάλη
    8ια του Εύσεβ(ου Βερκέλληι:;;, με σκοπον vα !νώση ταc; 8όο 8ιιστα­
    μέναι; μερ(8cις 'Ορθο86ξων της 'Αντιοχεtαι;, του Μελετ[ου και του
    ι Παυλ(vοu, πραγμα πού 8εv έπέτuχεv. 'Εκφράζει εύχην και έλπί-
    8α 8ια 'την fνωσιv 6λωv των 8ιισταμένωv. «"Ισως δ Κόριοι:;; μας
    έλεήσ71 καl συv8έσn τα Βιηρημένα καί, άφοϋ γtνη μία πο(μνη,
    πάλιν ολοι θα ιχωμεν !vα κ.αθηγεμόvα, τοv Κόριοv ήμων 'Ιησουν
    Χριστόν». Το περr.εχ6μενοv του τόμου άποτελεί: fκθεσιv των άπο­
    φάσε~ν της σuvό8ου έκε!vης έπι των τριων τοότων θεμάτων· 8η­
    λα8η έπt του τρόπου άπο8οχης των έπιστρεφ6vτων 'Αpειανων,
    έπι του δρου <ιύπδστασι.ς)) πού σημαίνει συγχρόνως και &8ι.αφ6-
    1
    ρωc; ουσLαV
    ' 1 κα ι πρ ό σωποv και ' έ πι' της κ.ατα σαρκ.cι ο ι κ.ονομ ε ας του
    - ' ' -
    Σωτηρος .
    .u ρ ό ζ Ρ ου φ ι V ι. α ν ο ν έ π ι σ χ. ο π ο ν. Ειναι. έπισ't'ο­
    λη ποό έγράφη μετα την σόvο8οv του 362 είς άπάντη~r.ν έρωτή­
    ματος και fλcιβε κ.αvονικον κuρος είς την 'Ορθ68οξον 'Ανατολικήν
    'Εχκλησuχv. 'Επαvαλαμβάvεt τα.ς &ποφάσεtς της συν68ου περι
    της ύπο8οχης των έπι.στρεφ6ντων άπο τοv 'Αρεtαvισμ6ν.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ 35

    π ρο
    ' c; το u, ς μ ον αχ ο u, ς.
    'Ε
    πLστολη
    .. ' ποu
    \ εγραφη
    ' , i.
    μe;
    \ \ ~ ι , 1 , t t ζό C
    σκοπον vα. οιεγειρΎJ τους μοναχους εναvτιοv αpειανr. ντωv, ο~

    δποί:Όι περr.εpχ6μενοt τα μοναστήρια παραπλανοϋσαv τοός άφε-


    λ εις..
    - Λατιvικη' '
    μεταφρασι.ς της ' περιεχe:ι ' και ' προσ ηκες που e- ' εγr.-
    )!_

    ναν άπο έπί8ρασιν του ~ργοu τοϋ Λοuκ(φερος; tπι~ιt6ποu Καλά.ρεωι;,


    πι
    eρ
    ''
    μη επικοιvωνιας
    , 1.' « ,
    μr:; τους αιρετικοuς,
    D e non convenιen
    . dο
    cnm haereticis.
    π pο' ς τ ο ' ' 'Α
    u ς; ε ν φ pι κ η . ,. ε' π ι σ κ 6π ο u ς. 'Ε1 γρα-
    '
    φη έξ όvόματος των 90 έπισκόπων Αίyύπτοu και Λιβύης, ποό
    συνηλθαν έ[c; τήν Άλεξάν8pειαν το 369, με σκοποv v' άντικpούσn
    ι
    τον ' ι
    ισχuρισμοv ιι
    οτι ε
    η ' ~
    συνοοοι:; -
    του ,
    'Α pιμινου πρ έ πει να προτιμαται. ' ..
    της Ν1.καLας, 8ι6τι 8ηθεν ε8ωσεν δριστr.κήν 8ια:τuπωσιv εtς την
    πeρι
    ' Τ , ~ πισηv
    ριcιοος
    , - 'Ε ΚΛ.Λησι.ας..
    της
    H"'i ι «ο , 'ζ
    συyγραφεuς τοvι ει οτι.
    ,,
    η
    C εν
    t '
    'Α ριμινcρ '~ '
    εοοyματισε 1. φι λοvικι.αv
    με ' και\ β'ιαv, και' αποοεικνuει
    ' "" ,
    δτι το 86γμα της Νικαίας εtναι σύμcpώνον με τας Γpαφά.ς.

    Δοyμα. τιχcί. Και άπο αύτά τά περr.σσ6-:-ε:pα ε!vαr. έπr.στο-


    \
    λ ικαι.
    φ

    πραγμα.τεια.r..

    Το σποu8αιότεpον βεβαίως εtvαr. οί τρείc; Λ 6γ ο t κατά


    ' Α p ε c. cι -
    vω ν. ~'
    'Ε πειοη '
    εις την ' '
    επr.στοΛην "·' προς
    1
    μοvαχοuς,
    , που
    ,

    έγpά.φη το 358, δμολογεi gτr. με 8uσκολίαv κατορθώνει να σuvοφ(σn


    .,. την
    σuστηματικως ' ' '
    αpειαvικην ~ ~
    οtοασκα λ(αν και' vα
    ' -3,.
    .. , v ~:vαιρe;σn,
    ' L
    1
    ε!vαι προφαvες gτι τό ιργοv τοϋτο έγpά.φη άργ6τερα, 8ηλα8η γύρω
    εις το 360, χα"t'α. τήν τρ(τηv έξοp(αν, είς την ~pημον. Εlvαι gμως
    ' '
    επισης '!..
    πρ,οφανι:-:ς f!
    οτt. ,
    τμηματα ι - ε χε συν θ'εσεr. πο λ'
    αuτοu r u ,
    έvωριτε-

    ρον, 8ιότr. εlς την εtσαγωγην (1,1) όμLλε! πεpι της α[pέσεως ώσαν
    ' '
    να εvεφανr.'σθη προσφατωc; , καr..\ ωσαν να ημποpη να παραπλανησn
    f \ \ ' - ' ,

    πολλού<;. Μαζt μέ τηv 'Ιστορίαv ~ων 'Αρειαvων και την έπιστολην


    '
    πεpr. 'tΌu - '
    θανατοu 'tΌu - 1
    , έ στζ,U\η
    Α ρεr.ου ..ι" ι τον
    ες ' '
    Σ εραπιωvα Θ '
    lof μοuεως.

    . Είς το πρώτον βιβλ[ον, άφοϋ 8εικvύεr. g,..,. οι αtρετικοl αύτοι


    8εν ε!ναr. gπως οι &λλοι Χριστr.α.vο(, 8ιότι πcιpα το οvομά των του­
    το lχοuν και το &"λλο πο~ προέ.ρχεται άπο 't'QV άρχηγ6ν των, ((' Αρει­
    vο(», έκθέτει την άρεια~ικήv 8c.8ασκαλ(αν βάσεr. της Θ~λ[ας του
    ι Αρε(οu. Εις τά ~ 8ύο βιβλ(α έρμηvεόεr. όpθο86ξως με κάθε
    36 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    "ι ι , l. ι \ t , , , ""'
    Λεπτομερειαν και μι:; σαφηνειαv τα αγιογραφικα χωpr.α περι της

    γεννήσεως του 1,..tοϋ και της σχέσεώς του με τοv Πατέρα, τα. δποϊα
    παρεpμηvεόοντο ύπό των Άρειαvωv, δηλαδη τά πρός ιΕβρα(ους 3,
    2, Πράξεων 2, 36, Παροιμιών 8, 22, l\ίατθαίοu 26, 39· 28, 18,
    Μάρκου 13, 32, Λοuκα 2, 52, 'Ιωάννου 3, 35· 12, 27 και άλλα.
    CΗ ~"\ "\ ! , \ ' \ 'θ t
    α.ΛΛη πραγματεια, που εr.c; μερικα χειρογραφα προστι εταt ως

    τέταρτος λόγος και άναιρεϊ την δr.δασκαλίαv του , Αρείου, του


    Σαβελλ(ου, του Παύλου Σαμοσατέως και ίδίως τοίi Μαρκέλλου
    'Α γκόρας, 8εν lχει καμμ(αν σuνάφειαν με -το παρον εpγοv και 8ι~-
    έ ρει α θ ανασιαvα
    11
    φ κατα ' ' uφoc;
    το " γενικως - ' '
    απο τα ' ' ~ργα.
    'll. 'Εγραφη
    '
    λοιπον ά.πο αΛλον συγγραφέα και μείνασα άκέφαλος συvε&έθη κατά
    λάθος μέ τούς Λ6γοuς κα::τά , Αρειαvων.
    π ε Ρ ι τη ς tνσάρκοu έ π t φ α. V ε ι α ς τ ο. υ Θ ε ο υ
    κα τά ' Α p e: ι α v ω v. Σuνταιχθεν γύρω εlς τα 362 έκθέτεL τά
    έπιχειρήματα πεpι της θε6τητοc; του Χριστου χαl του Άγιου
    Π νεόματος. Λόγφ του lSpoυ «εtς Θεοc; έν τρισίν όποσ1:ά.σεσιv»
    άμφισβητείταr.. 'ΑΧλ
    11
    ή έvτύπωσις δτι δ 'Αθανάσιος χρησιμο-
    -'
    ποιει τοv
    1l
    upov ι,
    uποστασιι;
    '
    μονοv
    l.'
    μι:; την
    't!.
    εvνοιαν της
    - '11
    οuσιας
    τ
    ε ναι

    tσφαλμένη, δι6τr. κατά την περtο8ον αύτήν άκριβως, και μάλιστα


    άπο το 359, αύτος τον(ζει 6τι αl λέξεις 8έv fχουν πολληv σημασίαν
    και 8ιά της συνόδου του 362 προβάλλει και τάς 8όο έvνοίας της
    λέξεως, πού ούτω σημα(νει cfλλοτε μεν ούσίαν άλλοτε 8-ε τάς τρια-
    8ικάζ 8ια::κρίσεις.
    Π p ο ς ' Ι ο β r. α v ο v π ε ρ ι π ( σ τ ε ω ς. ι Η έπιστολι­
    μα ία αύτ-~ πραγματε(α tγράφη κατ' ά.πόφασtv της σuν68οu πού
    ,
    σuvεκpοτη θη μετα τηv επαvοσον του ' , . ' ' "' - 'Αθ αvασr.οu
    r • 1
    απυ '
    τηv '
    τεταρτη'ι

    tξορίαv (363 ). 1\ιfετά άπο εύχαριστ(ας προς τον αύτοκράτορα πε­


    ριλαμβάνει. εκθεσιv περι της ά.ρειαvικης αιρέσεως και άvάπ'tUζtν
    της ά.ληθινης πίστεως με βάσιν το σύμβολον της Νικα(ας, πού εΙχε
    ζητήσει δ αύτοκράτωρ. Έvεχειρ(σθη l8ι.οχείρωι; άπο τον Άθαvά­
    σιο,ι εlc; ":'όν αύτοκράτορα τον Σεπτέμβριον του 363 είς την 'Αντιό­
    χειαν.

    Προς Σεραπ(ωνα
    , t , Π ι
    περι αγι.οu νεuμα-

    τ ο ς. Τ έσσαρες έπιστολα!. 'Ο Σεραπίων εlχε καταστήσει -rιω-


    ΕΙΣΑΓ9ΓΗ 37

    σ':'οv ' εις τοv ' ' 'Αθ α.να.σιον


    ' γυρω ' εις το ' ' 360 , οτα.ν
    "' ευρισκετο
    f ' ε ι ς την '
    ,ι
    ερημοv ' ξό ριστος,
    ε ,,
    οτι μερικοι ' t Q μοιουσια.νοr.' εσεχοντο
    ' ~' τηv ' ~ ~
    οιοα-

    σχ!Μ\ια.ν
    _'\, -
    της
    Ν
    ι.καια.ς
    ' περι.
    ) ν,
    i ι.ου, - .ι~~,
    fJ.ΛΛ
    '
    ηpνοuντο
    ... τηv
    ' Ο '
    εοτητα. του
    ..
    π vεuμα.τος, , l
    το
    -
    δ ποr.ον ι:-: εωρουσαv 1.6 - t
    ως κτισμα.,
    ' t
    ωσα.v
    ' ,,
    εvα.
    ' l
    α.πο
    '
    τα.

    λειτουργικα mεόμα.τα. Ί,6τε δ 'Αθανάσιος lγρα.ψε την πρώτην


    ' '\,, ' \ t , 'ζ ff t f \ ' \ f '
    επιστοΛην εις την οποι.αv τονι εr. οτι οι α.ιρετικοι α.uτοr. ηρμηvεuαv

    τροπι.κως, 8ηλα.8η μετα.φορικως, τα γρα.φr.κα χωρία. πού ησα.v


    '
    α.vτι'θ ετα. προς τηv \ \ ~ ~
    οιοα.σκα ,ια.ν των, )' οια. l
    't' ' το t -
    οποι.ον \
    τους ' 'ζ ει
    οvομα.

    ((τροπικούς),. Είς τάς έπομένα.ς 8ι)ο έπιστολάς, πού πιθα.νως άπο­


    τελοίiσαν άρχr.κως μ(α.v, έπεξεργάζεται το περιεχ6μεvοv της πρώ-
    της εις ' ' '
    α.πα.vτησιv νεοu ' '
    ερωτημα.τος. ' Ε'ις '
    την τεταρτηv ' '
    επι.στο λ'·ηv
    '
    α.πα.ντ~ εις
    .. ' \ ' , την αν't'ιpρησιν
    ,
    οτr.,
    ''
    εαν το
    ' π
    νευμα.
    .. ~\ ""
    σεν ειναι κτισμα.,
    ,
    τοτε
    , ε vα.ι.
    r '~
    α.οε
    λ
    φος
    l του
    ..,. ur.ou
    t - '
    και
    ' 1
    α.uτος
    ~l.
    οεv
    Τ
    ει.ναι μοvογενης,
    ι
    κα.r.
    '

    άκολούθως έρμηvεόει το χωρ(οv τοϋ Ματθαίου 12, 32. c Η γρα.μμη


    ι ,
    επα.vω
    , , , , ,
    εις
    λ - t 'Αθ
    την οποια.ν επr..χειρηματο ογει. ο ανασιος
    , .,,
    εινα.r. οτι,
    ff

    "'
    α.v '
    α.πορριψωμεv '·'· την ' θ εοτητα.
    ' του - ΓΙ νευμα.τος
    , ~
    σια ' 't""fjν ' '
    οποr.α.v '
    συμφωvε! ή άληθινη tκκλησια.στικη πα.ρά.8οσις, καθίσταται ά8ύ-
    να.τος
    t' '....
    η οικονομια της
    ί
    σωτηρ α.ς και
    \t
    ο
    t l
    α.γιασμυς
    'έ
    που vεργεr.
    ... το'
    Πνe:uμα.
    π ρ ο ς ) Επ ικτητον κ ο ρ ί V θ ο υ. f ο 'Επίκτητος
    ε!χε γράψεr. έπιστολην προς τον 'Αθαvάσιοv 8r.' &ρισμένας πα.ρα.-
    ~' ~ . '
    οοζοuς α.π
    6ψ εις, που
    ' ~
    οtετυπωvον'!'ο
    ' εις
    ' την
    \ ' επαρχtα.ν
    , του
    "'
    η ιΜ\ΛΟU
    .l."\ "\ ....

    ' μι:; την


    σχετικα. ' φυσtv και\ την
    ' προελ εuσr.v του
    1 1 1
    ..,, - r Ο 'Αθ α.να-
    Χ ριστου.
    1

    σιος
    '
    αποκρουεt
    , τηv
    ' προα.πο
    λ
    ιναριανικηv
    ' ~ t:' , f!
    οο~α.σια.ν, υτι. τυ
    1 -
    σωμα.

    τοϋτο εΙvα.r. σuvαtδr.ov με τον Θε'r:οv Λόγοv και δμοούσιοv με τον


    Πατέρα.. cΗ έπιστολη έγράφ·η γύρω εlς το 362, σώζεται aε έκτος
    - ι , l ~, ,. ι , , ~ , ~
    του πpωτοτuπου και εr.ς ουο rzρχα.ια.ς α.ρμεvικα.ς κα.r. μιαv συρια.Κ,;'Ι
    ,
    μετα.φ ρασεις.

    Προς Ά8έλφr.ον έπiσκοποv κα.ί δμο-


    λ ο γη τη ' v. 'Απα.ντων εις επtστοΛ·ηv
    "'Ι..' -
    - 'Α~
    του ,
    σε λ φιοu ο
    C '
    'Αθ α.να.- ' ,_
    σιος 8ια:σα.φε'ί 6τt οί όρθ68οξοι 8εv λατρεύουν το άνθpώπι.vον σωμα.
    του - Χ ριστοu
    - κα. θ' εα.uτο,
    t ' .ι 1. '\ ' τον
    r.ι.JV\α. ' ενσαρκω
    ' θ εvτα. ' Λ ογον.
    ' 'Εγρα.C?η
    '
    γόρω εις το 370.
    Π p ο <; τοv φ r. λ 6σ ο φ ον IVI ά ξ r. μ ο ν. ι Ο 'Αθα.v«.-
    38 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    σιος
    l.
    με τηv
    \ ,,
    επιστο
    \ , '
    λ$Ι)ν αυτηv συ .,ιαιρει τυv
    1
    1 , 1\1 α' ξ r.μον που
    ' ηγωνι.-
    ' ,
    ζετο κατά 1:ων αίρετικωv άπόφεωv, οτι δ ΧριΟ"t'ος εΙvαι δ υtοθε­
    τηθεtς rιος 'rOU Θεοϋ και οτι. ή άvθρωπότης τοϋ Χρισ't'ΟU είναι.
    πp6σωπον 8r.ά.φορον του Θεοϋ Λόγου.
    Π ε pι το ϋ ε ρ ο u τη ς tv Ν ι κ α ι ι::, Σ υ v 68ο υ.
    "Ο 'Αθ ανασr.ος,
    ι ,, -
    απαντων εις '
    καποιοv φι'λ ov, υπε:ρασπ
    f (Υ
    1-,εταt τους '
    ~c
    μ, 1 αγιογpαφι.κους
    \ Jt
    ορους
    -
    της
    Νι ,
    'l - \ t
    ικαιας <<εκ της ουσι.ας» και. «ομο-

    οόσιος», 8εικvόωv gτr.. κατ' εvvotαv αύτοι 8e:v ε!ναt ξtνοt προς
    την 8ι8ασκαλ(αν της Γραφης, gπως ισχυρίζονται. οι 'Αρεr.ανοί,
    ~ι ~- ' ,
    υη αναγοvται εις
    J
    τηv
    '
    πα λ αιαv ' '
    εκκ λησιαστικην ' ,~
    παpααοσιν .
    Τ ονι'ζ ει f! f! , \ ,t ι ι t c \ ~' ,
    ομως υτι παρα τα επι.χειρηματα του οι. αιρετικοι οεν πpο-

    κειταc. νά μειrαβάλουν γv ώμηv· ((εί άλλάξεταr. αtθίοφ τό 8έρμα


    αύτου και πάρ8αλις 1:ά. ποικίλματα αύτοu)), κατά το γραφικόν.
    Έγpάφη γόpω εlς τό 350.
    Π ε pι Δ Lο ν υ σ ι ο υ
    ' Α λ ε ξ α ν 8 p ε Ε α ς. Οι 'Αpει­
    αvο ι tσυκοφαντοuσαv τον Διονύσιον (247-265) ώς πρ68pομον των
    8οξασιωv των, στηpιζ6μενοr. εtι; έπιστολήv του κατά τωv σαβε:λ­
    λιανιστων έπισχ.όπων της Λιβύης. ιο 'Αθανάσιος έπr.σημαίvει.
    gτr. ή φρασεολογ(α του Διοvυσ(ου t8ω καθο8ηγείται άπο τήν προσ­
    πάθεr.άν του νά πολεμήΟ] το &"JJ..o ακρον του σαβελλr.αvικοϋ μοvαp­
    χιαvισμου και οτr. είς αΧλα lργα του ή 8r.8ασκαλία εrναt έξ !σου ξέ­
    νη και προς τον Σαβέλλιον ΚG(t προς τον ιι Αρειον. Η έπιστολη
    1

    αυτη,
    ' ' απευ
    J θυvομενη πpος καποr.οv
    ' ,
    φ,.lλ ον, εγpαφη γuρω εις το
    1 ' ' , ' \ 3-::> ο •
    Π pό ι; πα ρ θ έν ο u ς. Elvαr. iπιστολή 1 άπο την δπο(αv
    σω ζ ονται
    1
    κοπτι.κα \ αποσπασματα.
    ' 1
    L .
    Π ερ r.t;χεr. μετα ζ υ
    1
    l!'\ '\
    α.ΛΛωv " θ ε-
    εκ

    σιv πεpι της ύποστατι.κης ένώσεως εlς τον Χριστ6ν. Έχρησιμο­


    ποι.ήθη ύπο 1:οϋ 'Αμβροσ(οu και 6.λλων.

    CEρμηνεu,:ιχα:.
    , ,,Αν και.
    \ συ
    νέ τα ξεν '
    αpκετα
    ' t ' \
    ερμηνευτr.κα

    1l.
    ι:;pγα ιt 'Αθ ανασr.ος, απο
    ο ,
    ι αυτα ~
    1
    '
    ' Α-, σαν «σημαντα
    ' ' οιεσωv ' , ' '
    αποσπασματα

    πού Βεr.κνόουν gτι. άκολοuθουσε την άλεξαν8pιvην γpαμμην έρμη­


    vεlας μετρr.ασμέvην.
    Προς Μαρκελλ!νον εtι; την έpμηvεΕαν
    1' ων ψ αλ μ ω v. Εις τηv !πιστοληv αύτήν δ 'Αθανάσιος πρα-
    ΕΙ~ΑΓ9ΓΗ 39

    yματεύεταr. περt του χαρακτηpος, των. ~εpLεχομένωv και της είς


    την \ '\Λατρε αν ( χρησr.μοποιησεως ' των - ψλ-
    α μων, '
    εις 'ι
    τους ι
    οποιους

    φρονεt' ότι περLκλείοvται lSλος ό βίος των άνθpώπων, αι 8ιαθέσεις


    της ψυχης καt τά κινήματα του λογr.σμου (30 ).
    c Ε pμ η ν ε (α ε ι ς τ ο ύ ς Ψ α λ μ ο ύ ς. Διεσώθησαν
    ι , ' ,_ ιι,."!, , ' ' '
    ωρι.σμενα αποσπασματα εΛJ'.ηvιστι και. κοπτtσ"t't εις
    Σ
    εr.ρας.
    ,
    CΕpμηνεΕα εtς τον Έκκλησιαστην και
    το "'4. σ μα. Λ-Ινημοvεόεταr. ύπό του Φωτίου28 , άιJ. ' άπωλέσΟη
    , ι ,.ι,, 'Σ'
    εκτυς α.πυ ασημαντα αποσπασματα εtι; ειρας.
    ' '
    ,τ;,'\ '
    ~α*WJC4 ' '
    αποσπασματα ' ,
    επιιτης , ζ ονταt
    σω i
    α.π ό ' Ε ρ μη -
    ' ' 'Ε ρ μ η ν ε ι α ν ε 'ι. ς τ
    v ε t' α v ε 'ι ς τ η' ν Γ ε' ν ε σ r.. ν, απο '
    η v
    " Ε ξ ο 8 ο v και άπο ' Ε p μ η ν ε ( σ. ν ε ι ς τ δ v ' 1 ώ β.
    Ε!vαι αγνωστον αν lγpιχψεν ύπομνήματα ειζ βιβλία της Κα,­
    νης Διαθήκης, ?ι.Χλ' αύτο 8εν ε!ναι άπ(θανον παρά την σr.ωπηv των
    πηγών. Ε[ς Σειpα.ς σώζονται άποσπάσματα έρμηνειων ε[ς χωρ(α
    του Ματθαtου, του Λουκα και της Α' Κορr.vθίους.

    :,Ααχητιχα.
    ,L,
    1
    0 '
    'Αθ αvασιος "~
    εοωσεν '~ '
    ιοι.αιτεραν πpοσοχην '
    εις
    '\
    την
    ~
    σιαπραγματευσιν
    , '
    ασχητικων
    - θ'
    εματωv.

    Β ιιος και' πο λ r.τεια , του - '


    οσ1.ου , 'Α vτων (-
    ο υ. co 'Αντώνιος ύπηρξε ιptλος καl ό8ηγος του 'Αθανασίου. 'Όταν
    &:πέθανε, το 356 είς ήλικίαν 106 iτωv, μοναχοί, πr.θαvως άπό τήν
    ,
    Δ υσιν, παpεκα'λε σαν τον \ 'Αθανασιον
    Ι \
    να ' 'λη εις αυτους εκ-
    αποστεr. ,ι ' ' ,
    θ εσιv οιαι
    ~ ' '
    την θ αυμαστην
    ' '\
    ΠΟΛtτειαν του. ' 'Α πο' ' '
    αυτην την ' "
    αιτησιν

    πpοηλθε το παρόν σύγγραμμα που εισάγει είς την χpιστι.ανικ·ηv


    γpαμματείαν νέον λογοτεχvικο~ ε!8ος, το δποίον ά.πετέλεσε πρ6-
    τuποv 8ισ: την άγιογpαφ[αν. Π αpουσιάζει -;-ον ι Αντώνιον ώς ~ρωα,
    πού με την καταπληκτtκην 8ύναμιv της θελήσεώι; του συνέτρtψεν
    ολαι; τάς tπιθέσεις των έ:χθρων, του κακου καt των 8αιμόνων. Το
    θέμα ητο έξ6χως προσφιλες είς τον 'Αθαvάσιον 8ιότι και αύτός
    s ' θη
    ηγωvι.σ ~
    οr.α ' λ
    να. συvτρι, ψ η τας ' ' ,
    επι θ εσει.ς των - -
    )Α ρει.ανων, τους ο-
    ι '
    ποίους έθεωρουσε προ8p6μουι; του ά.vτιχρ(στου. 'Ο Άvτ6)'Jtoc;

    28. ~ίupιόβr.βλοι; 139.


    ιο ΕΙΣΑΓQΓΗ

    μί τόν άγωvα. αύτον ΚαL τήv άγLότητα εφθασεv εtς την θεωρίαν,
    τήν θέαν του Θεοϋ. Το σύγγραμμα τοuτο κατέστη λαοφιλές άνά-
    ' 'ΑvατοΛην
    γνωσμα εις "'Ι.. \ ΚtΑ.ι ,
    \ Δ υσιν.
    1
    Α πυ
    ι τον '
    \ Ε'υαγpLον 'Αντιοχε (ας,

    πρlν άvέλθ71 εtς την 13ραv ώς 3ιά8οχος του Παυλ(νου, μετεφράσθη


    εtς την λατιvr.κήν εύθδς άμέσως 3ε έπ(σηι; εlς την συριακ·ην και την
    ι
    κοπτιχην. ι-γι '
    .1 παρχεr. ~l.
    ο~ ~
    ' οευτεpα
    καr. ' '
    λατινr.κη '
    μεταφρασις.

    Εlς σειρrlv δλόκληροv 3οκr.μΕων 8ιεπρα.γματεόθη το περι


    παρθενίας πρόβλημα, ώς ητο ένημερωμένος η8η ό clερώvυμος2 8 ..
    Λ ό Ύ ο ς π ε ρ ι π α ρ θ εν (α ς. Σώζεται. πλήρως είς
    ' J.
    αρμενικ,~v '
    μεταφρασιv '
    και , -
    αποσπασματικως ε ις συρtακην. ' ιο

    'Αθανάσιος όμιλεί: 8ια τrlς γυναίκας πού ζουν παρθεvικως, τrlς


    δπο(ας θεωρεί ώσα.ν νύμφας του Χριστου. Δ(3ει δ8ηγίας περι της
    έργασuχc; των 8ι' tξασφάλισtν των άναγχαΕων εtς τον β(ον κ«t
    l.'\ "Ι, -
    πα.pαγγ~ι ε ι ς αυτα.ς
    λ ' να
    ' α.vαγινωσκ.ουν
    ' ' τας
    ' '
    Γ ραφα.ς, '
    να λέγοuν
    Ψαλμούς και να 3ιάγουν με σιωπήν.
    Προς τάς έπα.νελθοόσας έξ (Ιερουσαλήμ
    πα ρ θ έ ν ο υ ς. Σώt:εταc. εtς συριακην μετάφρασιv. Λέγει κατ'
    άρχάς οτt ήμπορουν νrl παραμένουν εlς τον Χριστόν και έκτοι; των
    άγ(ων τόπων, έtlν ζουν μέ άγι.6τητα καl lπειτα έκθέτει κανδναι:;
    8r.rl τον παρθενικον β(ον.
    Δ ι. 8α χ α ι κα ι καν 6ν ε ς π ε ρ ι 1t α pθ εν tα ς.
    Αποσπάσματά των εύρέθησαv εlς κοπτικην μsτάφρασιv. Ε!ς το
    1

    8οκ(μιον τουτο lπειτα. άπο γενικήν 3ι8ασχαλtαν 8ιrl την άvάγκην


    να ύπερβοϋν αt παρθένοι την φόσr.ν και νrl 3ιαβtώνουν κατά τρό­
    πον &:θάνατον είς θvητα σώματα, εΒι8εν δ8ηγίαt; λεπτομερειακας
    8ιιί την !ν8υμασ(αν, την συμπεptφοραv και ~ν 6λην 8ιαγωγήν των.
    Περι παρθεν(α.ς η Λόγος σωτηρίας προς
    π α ρ θ έ ν ο ν. Είναι το μόνον εργον του •Αθα.νασΕου έπί του
    θέματος τούτου πού σώζεταr. εις το έλληvιχον πρωτότuπον. Παρέ-
    ~~
    χει οσηγιαc; ' ~
    οια '
    την \ ' -
    σuμπεριφοραν των παρ θ'
    ενων. '
    'Α πο '
    τους πε-

    ρισσοτtρους έρευνητας πάντως θεωρείται φευ8επίγρα.φον λόγφ


    Βιαφορας Gφους καt λεξr.λογ(ου άπο τά άθανασιανα lργα.

    -----~------------
    29. De vίris illustribus 87 ..
    ΕΙΣΑΓΏΓΗ

    π ε ρ ι ' ' α γ ά π η ς κ α ι. ' '


    ε γ χ ρ α τ ε ι α ι;. ' "Ε χεt κα-

    ταπληκτικας δμοι6τητας μέ μία:v κατήχησιv του Παχωμίοu, ή


    t
    ΟΠΌ α,
    ( f!
    οπως
    ,
    φαιvεται, συvεταχ η
    , θ ' \
    απο μα:
    θη '
    την τουτοu
    , μιμη
    θ'
    εvτα

    τον 'Αθανάσιον. Σώζεται κοπτιστι.


    , Απο το lργον Π ε ρ ι ά σ θ ε ν ε ί oc ς κ α ι ύ γ ε ι α ς
    σώζον-ται 860 άποσπάσματα, είς τά δποί:α πολεμε't την 8ι8ασχα-
    ι
    λ ι.αν ' απαr.τοuν
    έ κε ιvων ποu ' - κuριολεκτ,κως- ασιακοποv
    '~ ' ,
    προσεuχην,

    προφαvως τωv Μεσσαλιανων .


    Π ρ ό ς ' Α μ ο ό v.. ΕΙναr. tπr.στολη με την δποίαv καθησυ­
    χάζει τούς μοναχους πού ήσθάvοντο φοβ(αν 8ιά τάς άκαθάρτοuς
    σκέψεις και τάς όvειρώξεις, λtγων lSτι. ολα τα εργα του Θεοu ε!ναι
    χα θ αρα\ f!\ t C f 6 ~ t ι ί f λ
    και οτι. μ νοv η εκοuσr.ωζ σιαπραττομενη αμαρτ α uπο ογ
    (..-
    ζεταr.. Είς την συvέχειαν όμιλε! 8ιά τούς 8όο τρόποuc; βίου, τον
    fγγαμον και τον !γαμοv . 'Εγράφη πριν άπο το 356.
    π ρ ο ζ Δ ρ ακό V "t" ι ο ν: C Η έπιστολη αύτ-η έγράφη προ του
    π ασ:χα
    ' τοu - 354 "" 3,...5
    η ' ,
    ~ . 'Ο ηγουμενος '
    Δ pακοντιος, ' λ εγεις
    εκ ' επι-
    ' '
    σκοπος, ' 'βη
    εκρu ~ ' ν ' αποφuγη
    οια ' ' ' χειροτονια,1,
    την ' '"Ι. λ' δ 'Αθ αvα-
    αΛ '
    σιοζ κατακρ(vει τtτοιαν ένέργειαv. 'Αναφέρεται μάλr.στα είς αλ-
    -ι
    ΛΟυς μοναχοuς
    ' που
    ' '~1. Α....
    ε()ξ,.J...v, σαν
    ' ' ... , ... Δ' ) ,
    1 τc.ι α::;ιωμα τουτο. εν επιτρe:πεται

    ,
    να -
    περιφρονη '
    καvεις τa
    1 ~ '
    οιοικη";;"tκοv εργον
    'J!. εις
    ' τηv
    ' 'Ε κκ λησιαν,
    '
    8ι6τι μέ αύτοv τοv τρόπον περιφρονεί: τοv Σωτηρα. 'Ο Δρακόντιος
    μετεσχε
    ,
    της
    ""'
    συvοοοu
    ~
    1
    του
    .... 362 ι
    ως " '
    επισκοπος
    1
    Ε ρμοuπο'λεως, απο ' '
    ' ' ~'
    αU"i:'o σε συv άγεται οτr. η σuμ β ου λ'
    Ί) του ,, ' .... '
    'Αθ αvασt.οu ' 'σθ η.
    ει..σηκοu

    ι ΟμιΛ(cιι. Με το οvομα 'i:OU J Αθανασίου σι~ζοvται πολυ-


    ,
    αρι
    θ
    μοι
    ι
    ομr.
    λ'
    ιαι
    ι ":\_ '\.
    εΛΛηνιστι,
    ,
    κοπτr.στι
    '
    και
    \
    σuριστι.
    t Π λ
    α αιυτερα
    1~
    οι
    ι

    κριτικοι έθεωρουσαv ιλαι; ται; 8ιατηρουμtνα<; έ:λληνικα ώς νόθους,


    .!"l "\. '
    rJ,,JV\.α
    1
    σημερα c
    η f;ρεuvα
    J{ αποκα
    ' θ ι.στq. την - ' γvησt τητα 6 μερικωv - απο " '
    , ,
    αuτας.
    Μ t'' t
    εται.,u εκsΊ..νων ποu οtεσω
    ι , ~ 'θη ι
    σαv ε ς μεταφρασι.v uπαρχουv
    , i ,

    περισσοτεραι.
    ' yνησιαι,
    , .!"'l"i'
    rJ,,JV\. '
    απαιτειταr.
    ... περισσ
    6τεροv επισταμενη
    ' ,
    μελέτη του προβλήματος.
    'Α
    πο
    ' τας
    \ ι '\ '\
    εΛΛηvr.κας
    \ ι
    φαt.vεται οτι
    ,, '
    γv1jσι.~ι
    Τ
    εLναt
    ' ) '
    του ~αχιστον

    αι π ε ρ ι σ α β β ά. τ ο u κα ι π ε ρ t το μη ς και π ε ρι
    π~ θ ο u ς κ α ι (11' α u ρ ο v.
    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    'Επιατολcχ1 iορτcιατιχcιl. Σύμφωνα μk παλαιόν fθιμον,


    ποό ε!χεν εtσαχθη τον 3ον αίωνα και μαρτυρείται τούλάχιστον
    ' 1
    α.πο -1
    1
    ' '
    ..ι ν εποχην -
    του '
    Δ ιονυσιου, οι
    t αρχιεπισκοποι
    ' , 'Αλ ε":)α.νορειας
    r: ~ '
    ' 1:, ... ...
    απ-στεΛΛΟV 'θ ε χροvον
    χα ι '
    εις '
    τους ' ι
    επισκοποuς -
    της ~ ~
    οtκαιοοοσ ε ας των

    έπιστολην πο,; άνηγγε"'J.λε την lvαρξιν της νηστείας καt την ημερο­
    μην(αν του Πάσχα. Το έθιμον αύτδ βέβαια έξεκινουσεv άπό το
    γεγονός δτι εlς την 'Αλεξ&.ν8ρειαν δπηρχαν ύπηρεσ(αr. έvημερω­
    μέναι έπι των θεμάτων της άστρονομ(ας και των ήμερολογr.α.κών
    ~
    σιακυμανσεων. ' Ε'ις ' .. '
    'θ ε επιστοΛην αυτου του ειοους c.ι.νεπτuσσετο
    χα · ' ' ... - "~ 2

    είς την σuνέχειαν ένα έπίκαιρον έκκλησιαστικον η θεολογικόν η


    ~λλης φύσεως θέμα. Ο 'Αθανάσιος έγκατέλειψε ποτε την συ­
    1
    8tv
    νήθειαv αύτήν, οϋτε δταν ητο είς την έξορ(αν, αι 8ε tπι.στολα( του
    συvε).J;γησαν ένωρlς εtς ένα τόμον. Είς συριακην μετάφρασιν
    σώζονται 15 έπr.στολαt πού tγράφησαν κατά. τα. έτη 329-348:
    Α....
    1
    ευpεv,~σαν
    " ~l.
    οε '
    πpοσφατως 17 επιστοΛαt
    ' . , ' εις
    ' κοπτικην. ' ιτ;t..,-. ·
    .cιΛΛηνιστι'

    σω
    ι ζ
    ονται
    '
    αποσπασματα
    ι ι
    μονον.

    'Η ~
    σπουοαιοτέ ρα ~
    σια ' την ' σημερινηv ' θ εο λ ογικην
    ' ' '
    επι.στημην

    tπιστολη εtναt η 39η πού έγράφη 8ια το Πάσχα του 367. Δεν
    'ζ εται
    σω μ Α,ν π λ'
    ... .,_........ , '
    ηρως α.ΛΛα αποκα θ'ισταται σχεοοv πλ' l.
    ηρως απο ~\ ' '
    τα

    "ii, ,
    εΛΙ\ηνικα, '
    κοπτικα κα..} '
    συριακα ' ,
    αποσπασματα. π ερ ιέ χεr.. κατα- '
    λογον των κανονικών βιβλίων, πού άνkρχονται της μέν Π. Δια­
    θήκης είς 22 κατά. συνοπτικδv ύπολογισμόν, της 8ε Κ. Διαθήκης
    1
    '
    εις 27 • Ως '
    εχτος ' του - κανονος, ' <<μη ' κανονι. ζ'
    ομενα>), θ εωρουνται
    -
    άπό την πρώτην τά βιβλLα της Σοφίας Σολομωντος, της Σοφ(ας
    Σειράχ, της Έσθήρ, τηι; 'Ιου8tθ και του Τωβίτ, έvii> άπουσr.άζουν
    τελε(ως τα βιβλ(α των Μακκαβαίων, άπδ 8ε την 8ευτέραν ή Δι.-
    8αχή των Δώ8εκα 'Αποστόλων και δ Ποιμην του rΕρμα. Τον κα­
    νόνα αύτόν ά.κολουθε! ό Βατικανός κω8ιξ της «Αγ!ιις Γραφης, ό
    όποί:ος έφιλοτεχνήθη ά.κρr.βώς κατα τούς χρόνους του Άθαvασ!ου.
    'Ι'εuδεπLyρcιφcι. Πληθος Ιργωv σώζονται με το ίSvομα του
    'Αθ α.νασιου,
    ' ""'
    αν και οι:;v '
    t-i εγραφησαν
    ' ' απο
    ' ' αυτον.
    ' ' Σημειωνομεv
    ' ' '
    απο
    , '
    αυτα τα κατω
    ' , θ ι.

    Κ α -;- α ' Α π ο λ t ν α ρ ε ο υ λ 6γο t 8ό ο. Εtvαι 8όο


    iνεξάpτηταr. πpαγματείαt, ποό έγράφησαν προς κc;ταπο).J;μησr.ν
    ΕΙiΑΓΩΓΗ

    των 8οξασιων τόυ 'ΑπολLναρίου, αν και 8ε'J τον μνημονεύουν Κα";"'


    J/.
    ονομα. 'Επειση ~, ~ 1.,..
    σιαφς;;,ιουv '
    απο
    1 '
    τα J!.
    εργα -
    του 'Αθ ανασι.ου ' εις ' την .,
    . γλώσσαν και το ϋφος, ε!ναι προφανως fSτι έγράφησαv άπό &λλο
    πρόσωπον, και μάλιοτα δταν ό 'Απολινάpιος ε!χεv Βr.ακηρόξει
    σαφώς τηv 8ι3ασκαλίαν του, 8ηλα8η μετα τον θάνατον του 'Αθα­
    νασ(ου, ίσως Βε γύρω εtς το 380. Π ε pι σα ρκώ σεως του
    Θ ε tο υ Α ό γ ο υ. Ε!ναι lργον του 'Απολιvαρίου, πού έτέθη
    άπό όπα8ούς του ύπο το lSνομα του 'Αθανασ(ου η8η εις τό τέλος
    του 4ου αιωνος. Π ε ρ ι πι σ τε ως λόγος δ με (ζω ν,
    που
    ' ~ 'θ
    σr.εσω η
    1.
    μι:;
    '
    κενα
    '
    εις
    \
    το
    t"\"\
    εΛΛηνικον
    \
    πρωτοτυπον
    '
    και
    \ '\.,
    ΠΛηρως

    εlς άρμεvικην μετάφpασιν. Ό Θεο8ώpητος τόv άπο8ί8ει είς τον


    'Αθ ,
    αvασι.ον,
    λ"\ "\ \
    {Μ\/\α προφαvως
    ... ~\
    οεv
    Τ 1ιl. ' -
    ει.vαι εργοv αυτοu,
    .,. \ \
    αν και το πε-

    ριεχόμενόν του δμοι.άζει ε[ς πολλα σημεία με τεμάχια εpγων του,


    και προ πάντων με τον λόγον Περι έναvθρωπήσεως. Ε!vαι lσως
    '
    επιστο ,1 που, εστα
    λ.).
    .ι 'λ l
    η προς
    '
    τους
    tAvτιοχεις.
    ... CΩ
    ς συnραφe:ι.ς του
    ..
    ' - vα' προ βλη θ ουν
    ημπορουν - ο' Ε'υστχ.'θ ιος 'Αvτιοχειας
    ' και ο ' ' Μ'
    cχ.pκελ -

    '
    λ ος 'Α1ι<.υpας. ,, Ε κ θ ε σ r. ς '
    πι σ τε ω ς. ΕΙναι '
    ερμηνεια ' του -
    τpια8ικου συμβόλου πού τοv(ζει. τηv 8r.α:κεκριμένηv δπαρξr.v του
    1~ιου. ι:Ως συγγραφείς της προβάλλονται έπίσης ό Ε,jστάθr.ος και
    ό Λ1άpκελ,\ος. « Ε pμη vε ί ~ τ ο υ Σ υ μ β ό λ ο υ. 'Εγράφη
    πιθανωι; είς την 'Αλεξάv8ρει.αv άπο κάποιον έκ. των οια86χων του
    'Αθανασίου. Δ ι ά λ ο γ ο r. π ε pt άγ ιας Τρ ιάο ος πέν-
    τ ε. Δια λόγους ϋφους κ~ι περιεχομένου συγγραφεύς των θεω­
    ρείται δ Δι8uμος Τυφλός. Δ ι. άλογο ι κατά ~1 αχ ε 8ο-
    v r. α ν ω ν 8ύ ο. «Ομοίως συγγραφεύς των θεωρείται δ Δί8υμος.
    11 ε ρ ι Τ ρ r. ά 8ο ς λό γ ο ι 8 ώ 8 ε κ α. 'Εγράφησαν πιθα­
    νώς είς την Δύσι.v λατινιστ( κατα τα τέλη του 4ou αtωνος άπο 8ιά­
    φορα πρόσωπα. Έπωφελουνταr. σοβαρώς της Βι8ασκαλίας τω'J
    "\ '
    tΕ-ιΛΛηνcuν πατερωv' καr. ' 'λ α β αν
    κα:τε ~ '
    σπουοα:ιαν θ'εσιv
    1
    εtς τον
    ' αντια-
    '

    ' ' -
    ρετ.αvr..κον αγωνα ει.ς τηv ' ' Δ'υσι.ν. Σ'ζ
    ω ονται '
    μονον εις την ' ' λ ατιvικ.ην.
    '
    ) Α θα V α σι αν ον Σύμβολον. Έγpάφη λατιvιστι και
    μετεφράσθη ε[ς την έλληvικήν. co συγγραφεύς του παραμένει
    "
    αγνω στος '
    και. ι!.
    ι:;χουν προτα η e- ΠΟΛΛα "\ '\ " ' ,
    ονοματα, J/.
    οπως -
    του tΙλαριου ,
    Πιχταβίου, Εύσε:β(ου Βερκέλλης, 'Αμβροσ(ου λιli8~ολάvων, Β~-
    Ε[ΣΑΓΩΓΗ

    κιvτίοu τοu Λcc.ρ(νοu, Βr.γιλ(οu, Φοuλγεντίοu Ρούσπης, Ό,Jωράτου


    •ΑpcΛάτης, Κα.r.σαρείοu 'Αρελά.της, Μα.ρ-rίvου Βpάγης κ.α. Ψεu8ε­
    π(γραφοι εlνα.ι. έπίσης 8ύο έπιστολα.ι προι; Λοuκίφερcχ. Κα.λάρει,>ς.
    Το σωζδμενον όπο τοv τtτλοv Π ε ρ ι έ π ι γ ρ α. φ ω ν τ ω ν
    ψ α. λ μ ων εργον clνα.L "t'oU 'Ησυχίου rΙεροσολύμων, έν~ τό
    όμ6τιτλον του , Αθα.vααίοu ποδ άναφέρεται άπο τον clερώνuμοv3°
    1
    εχε, χcχ.Οη. Επ(αης 3iν άνήκει είς τον Άθα.νάσLον το lργον Σ ό -
    ν ο ψ C. ς Tt ά α η ,; τ η ς C ΑΎ ια ς Γ ρ α. φ η ς, εtς το όποίοv
    Ιχτ(θιvταL συντομώτα.τα. τά περιεχόμενα. δλωv των βιβλίων αύτης
    χαι iξcτάζονταt είσαγωγικα προβλήματα. α.ύτων.
    Εlς τον 'Αθανάσr.ον άπο8ί8ετα.ι χα.τα κοπτικην μετάφρα.σιν
    η πρώτη φεu8οχλημέντειος έπιστολη Προς Πα. ρ θ ι νους
    καθως και ΚΟΠ't"f.Κή έπιστολη Π p Ο ζ Π α φ V Ο ύ τ t Ον.
    Ψεu8επίγρα.φα ει; τον 'Αθα.νάσι.ον φέρονταt. και τρία εργα.
    κανονικα και λειτουργι.κά· 3ηλα.3η ή α.ίθιοπr.κή Λ ε ι τ ο u ρ γ ε α,
    ή ' Ε κ κ λ η σ ι. α. σ τ ι κ η Δ ι ά τ α. ξ ι. ς, 8ιηpημένη είς κανό­
    νας κα.t σωζομένη κοπτr.στι κα.t άρα.βιστί, καt ό Λ δ γ ο ς π ε pι
    ε ιι κ 6ν ο ,; τ ο υ - Κ υ ρ (ο u που \εγρα.φη
    '' -
    πr.θ ανως χατα. ''
    την

    ιtκονομαχικην lρr.8α..

    ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

    Ό 'Α.θα.νάσtΟζ με τον εuστρο9ον νουν του κα.τώρθωνε vα


    σJ λ".ιΛα.μ β,α.νr, '
    τας '
    θεο λ ογικας ' , \
    ι 'β εια.ν
    εννοια.ς, και. με την εuσε ι '
    '
    του τα.ς ,
    8ιωχέτεuε:ν είς όρθο86ξους 8ιατuπώσεr.ς. ι: Η μεθο8Lκ6της και ή
    έπιμέλει.ά του τον ά.νέ8ειξα.ν είς σπου8αί:ον συγγραφέα., άλλά lSχr.
    , ι ,ι
    τοσον μεγα.ν οσον
    θ
    α.
    ' 3'..
    , το
    ~ 1 ' θ , t \ l!'\λ νθ ,
    1 ουνα.τυν vα φ αση υπο ~ ας συ ηκα.ς.

    tl Αν 8εν ε!χεν άναγκασθη ν' ά.φιερώση 6λην την 8ρα.στηριότητά του


    ε ις ' '
    την 'θ εσιν
    υπο ' ., - πιθ α.-
    κα.τα.πο λ εμησεως
    - 'Α ρεtα.νισμου,
    του της

    νως θά α.φινεν έtς την 'Οpθο8οξία.ν και τον Χριστιανι.σμον το πε­


    pι.σσότzρ~ν ώλοκληρωμtνον σύστημα. θεολογίας μέχρr. των vεωτέ-
    ρων χρ 6νων, κα θ ως
    ' Τ
    ει.ναι ~
    συvα.τον
    ' να.
    ' ι
    συνα.γαγωμεν απο
    ' ' το
    ' λ α.μ ..
    1 / \ - C 'i)' \ ,
    πρυν προοιμιον που συνιστουν αt συο νεα.νικαι συγγρα.φα~ τοΙJ,

    30. Do viris illustribιιs 139.


    45

    Τ ι,.1ρα
    , , ,
    φuσικα τας απο
    t 'Ψ ,
    εις του πρεπει να ανασυρωμεν απο τα
    , , , , , ,
    'λ ογητικα,
    απο ' \τα
    ~ '
    οογματr.κα και ' τα
    \ 'αντtαιρετικα' του συγγραμ- '
    ματα.

    Ε κ κ λη σ ι α στ ικη Π α ρ ά δ ο σ r. ς. Βάσις της 8ιατυπώ­


    1

    σεωι; της χριστr.ανr.κης 8ιδασκαλ(ας κατα τον 'Αθανάσιον είναι.


    ή «παρά3οσις)).
    ,
    νεται τοσον εις την
    , to, ιρος
    r αύτος
    , !l , , ,
    πού εtναι εύρότατος έοώ έπεκτε(-
    ,
    ραφην οσον και εr.ς την πατερικην οιοασκα-
    ""t-
    λίαν. Είvαr. παρά8οσr.ς των 'r\.ποστ6λων και των Πατέρων πού
    έπr.βεβαr.C:)νεταr. άπο την Παλαr.αν καt την Καr.νηv Δr.αθήκην3 1 • Τήν
    έξ άρχης παρά8οσιν και 8ι8ασκαλ(αν και π(στιν της καθολικης
    Έκκλησίας l8ωσεν δ Κόριος, έκήρυξαν οί 'Απόστολοι και οί. Πα­
    τέρες έφόλζt,ξαν. 'Επάνω εlc; αύτηv ε!ναι θεμελιωμένη ή Έκκλη-
    ,
    σι.α '!!
    καr. οποr.ος έ'
    κπr.πτεr. άl
    πο ''"
    αυτην
    ουτε Τ
    ει.ναι 1 ' : . ημπορεr.
    οuτε ' .... '
    να

    ' 'ζ εται


    ονομα Χ ρr.στιανο~--·
    '-22 -
    'Ε νφ ομως
    !t οι' '
    Π ατερες '
    εμφαvι'ζ οvται

    'θ ως ωσαν
    συνη t \ 'λαχες απ
    φυ t λ-
    ωι;, ~:'\'\ 'ζ ονταr. ως ενεργοr.
    cι;Ν\,οτε παρουσr.α ' '' \
    , '\"", - ,, 1. (
    παραγοντες εις την οιατυπωσι ν των επι. με ρους στοι χε ων της.

    Δια τοuτο άλλωστε γίνεται λόγος περt παρα86σεων '*':ων πατέρων·


    <(μέvοvτεc; έπt το θεμέλιον των 'Αποστόλων και τάς παραδόσεις
    - '
    των πατερωv κατέ χοντες>)33 . Afr. ~
    παραοοσεις , Τ -
    των πατερωv, που ει.ναι ' '
    στοιχεία της συνολr.κης παρα86σεως, οίκο8ομοuνταr. έπάvω είς
    τας \ '"'
    θ εμε λ r.ωοεr.ς '
    ά ρχας αιt οποιαι.
    t - περιεχονταr.
    , εις
    ' τα
    \ αποστο
    ' λ ικα '
    συγγράμματα, τα βιβλ(α της Καr.νης Διαθήκης.
    ιο 'Αθανάσιος, άκολουθων τούς παλαιούς 'Αλεξαv8ρινούς,
    φρονε! ιτr. τα σχετr.κα με τα σψιστα δόγματα 8εv πρέπει να κοινο-
    -
    ποιουνταr. χωρις
    \ t λ ξ
    ιπιφu α ειι;,
    , '"\ "\ \
    αΛΛα περr.ορ
    (ζ
    ει
    \
    την
    '
    απαγορευσιν
    '
    ε ις τους
    , ,\.' ,
    ((ιοιωτας)).
    ο·
    L
    ,~ . .
    ιοr.ωται.
    ~·
    οεv
    τ
    ει.ναι.
    ,
    ορ
    θ'
    ον να
    , εκοισουν
    , "''t- χει-
    ,
    μενα
    \.' '
    οια
    \
    τα κορuφαr.α σ
    ... ~6 γματα, μη
    ' l
    τυχον απο
    \ . ' ~ '
    αουvαμιαν
    \.'
    οε.ατυ-

    πώσεως προξενηθη ζημία εtς τοοι; άναγvώσται-; 4 • Η έπίση μος


    1

    δμως Έκκλησία ήμπορεί: vά πράττγ~ τουτο χωρίς φ6βον παpερμη-


    '
    νειας.

    31. Πρb(.; 'Α3tλφιοv 6.


    32. Πρbς Σεραπ(ωνα 1 1 28.
    33. Πεpt Σuνό8ων (25, ?89 ).
    Πpόζ; ΣεραπΕωνα πr:pι θανάτου Aρr:(ou
    I
    3~. 5.
    46

    Γ ν ω σ t ς Θ ε ο ϋ. tH δ8ος πρός τόν Θεον 8εν ε!ναt έξωτε­


    ρική, άλλά εόρ(σκεται μέσα μαc;. Διά την γνώσιν της 8έν εχομεν
    άνάγκηv lχJ..λων παρά μόνον «ήμων αύi:"ωV)). Δεν είναι, δπως ό
    Θεός, έπά.vω άπό ήμας οϋτε μακραν άπο ήμας οίSτε Ιξω άπο ήμας,
    άλλ είναι μέσα μας και είναt εις την 8ύναμ(ν μας vα εσρωμεν την
    1

    άρχήν της3 6 • Άκόμη καt μετά την πτωσιν δ άνθρωπος ήμπορεί


    ' ,
    rό να περι'Θ εου απυ
    να συναγαγn εr.κ
    1 'θ'
    την εωρr.αν της κτισεως, οιο- " -, - , ~'
    τt δ Θεός, γνωρLζων την άσθένειαν των ανθρώπων, έπρον6ησε και
    ~ '
    σια -Δ ' 'λ ειαν
    .,, 1 ν αμε Ί των, οuτως
    Jt. JΙ.
    ωστε, ' '
    εαν '
    αμε λ, ' επιγνωσουν
    ησουν να ' '
    τον Θεον με τας έσωτερικάς των 8υνάμεις, να ήμπορουν 3ια μέσου
    των -έργων της κτ(σεωc; να μη άγνοουν τον 8ημιουργ6ν36 •
    'Α'\'\'
    ΛΛ η ( ..
    γνωσις περι \ - Θ.. εου- σεν
    του ~' Τ
    ει.vαι πλ'
    ηρης, '
    αφου - t'\
    οεν

    προχωρεί μέχρι της ούσ(αc; του. ι Ι-Ι θεότης ε!ναr. κάτr. πέραν άπο
    τά ορr.α του άνθρωπ(νοu λόγου· 8ια τουτο και ή γνωσις περι της
    θεότητος του Λδγοu είναι άτελής. •Όσον ήθελα να γpάφω, λέγει
    ό 'Αθαvάσιος, καl έβtαζα τον έαυτόν μου να κατανοήσω την θεό-
    Λό γου, ' ' ηι γνωσις- 1
    τητα του - 6σον απεμακρυνετο
    '
    τ , ' ' εμε
    απο - και.' εμα-
    '

    θ αινα "
    οτι. τοσον ' ' - υσοv
    πο λ'υ αστοχω, ft ' ,
    ενομι ,
    ζ α πρωτυτεpα " χατα-
    οτι

    λαβαίvω37.
    « Ο Τ ρ r. α 8ι κ ο ς Θ ε 6 ς. co Θεος είναι. κατα τον 'Αθα-
    '
    νασιον
    c β
    uπερ ατικος
    , καr.
    , πpοσωπι.χος.
    , "Α
    · ν και
    , ι
    υπαρχει
    ,
    εις
    ,
    τpr.α
    ι

    πρόσωπα, άποτελεί ένια(αν προσωπικότητα· ε!ναr. !ν δλοv τόσον


    , 1 , όψ
    απυ απ
    ι , , ·"
    εως προσωπικοτητοc;
    , ι , ,, ,,
    οσον και. απο αποψεως ουσ ας.

    co ·ϊιος και Λόγος του Θεου ε!ναr. τέλειον γέννημα του Πα­
    τρός, γέννημα 8έ οχι κατά θέλησιν άλλα κατα φόσιν 38 • Δεν πpοηλθε
    t''
    οιοτι το
    \ "θ'λ
    η
    f
    ε ησεν ο
    \ ''\'\\
    π ατηp αΛΛα σι
    ~ό τr. ει.ναι .. μεσα
    ' '
    εις
    \
    την
    ,
    φuσιν

    του Πατρος vά γενν~ τόν T1ov και μέσα είς την φύσιν τοότου να
    γενναται. Τ ουτο 8ε ακριβωc; συνιστ~ τηv 3ιαφοpαν αύτου άπο τα
    κτ(σματα. Είναι είκών και όμοίωσις τοϋ Πατρος - έv~ ό !νθρι.\-

    35. Κατά Ει8ώλων 30.


    36. Περl Έvανθρωπήσεωc; 12.
    37. ~Επιστολή 1, 1.
    38. Περι Συν68ωv q'{.
    ΕΙ:ΣΑΓΩΓΗ 47

    πος εtναι άπλως Κατ' εικόνα κσ.ι καθ' δμο(ωσLv39-, αναρχος καί
    αύτός, 6πως ό Πατήρ. Άφου 8ιαφέρει άπο τα κτίσματα κατά τηv
    ' ι
    ουσιαν και
    \ _.)..
    . 'Jν , ~1. r τ ~ ,
    φυσιν, οεν ε ναι κτισμα, ε ναι κατι οιαφορον αr.:ο
    , , ' '
    ' ' "" (' ( ' ' '
    '"ι. · θ ινου
    αuτα, ει ναι ομο ωσις και ει.κων τοu μ νου αΛη - 6 - Θ• εου-•ο . Erναι
    ~' !!. f Π
    σε υπως ο ατηρ, χα
    θ' !!. 'Ι! , Τ ι ' ' t \
    υσον υ,τι. ει.ναι η εικων, αυτο κατ
    ' '
    αναγχην
    ,

    ε!ναι και το είκονιζόμενον 41 •


    χ ρησr.μοποιει, ... !!.
    υπως
    ,
    καμνει
    ,
    και.
    ,
    ο
    "Ω ,
    ριγενης,
    ,
    ται; παραστα-
    ,
    σειc; της &.κτ!νος προς το φως και του ρεύματος προς την πηγην
    εtς 8ήλωσιν της σχέσεως του Υίοϋ πpος τον Πατέρα. f ΙΙ άχτtc; 8εν
    t - , '' ι - ,_,'
    αφαιρεr. τιποτε απο τυ φως, εν~> υπαρχει
    έι"
    φ
    (,
    οσον uπαρχεr. φως.
    -
    ,,
    ο uτω και ' '
    ο Λ' ~ '
    ογος οιαφερε:ι μεν ' ' '
    απο τον ' Π ατέ ρα, 'λλ'α προερχε-
    α 1.

    ται άπο αότδν, εχει δ,τι eχει ό 11ατηρ καί εlναι μαζι μt τον Πα­
    τέρα42. (Η ένότης των ·8εν εlναι ήθr.κη άλλα φυσική.
    -
    Τ ο' ''Α γιον Π vεuμα l
    ε ναι ' '
    εr.κων του - Ύ11'
    1 r.ou,
    - 'Ι!
    υπως αυτος
    ' ' εr.ναι
    "'

    είκων του Πατρός 43 • ΕΙναι και τουτο Θεός, καθ


    1
    όσον αύτο 3ια
    του όποίου θεοποιείται ή κτίσις, 8εv ήμπορεϊ: να ε!ναr. έκτος της
    Οεότητος του Π ατρός 4 '.
    Τ α' '
    τρια πρ 6σωπα αποτε
    ' λ ουν
    - εις
    ' την
    ' οuσιαν
    ' ' ' λ ον,
    t_να σ1Jνο και '
    είς την Τριά8α ύφίσταταr. μία θε6της' 5 ά8r.αίρετος χαl ήνωμένη.
    ς Η θέ... C έ l.
    "'ησr.ς και η
    \ ' - Τ t , ' , ' \
    νεργεια αυτων ειναι. ενr.αr.α και μονον κατα την

    πορείαν έκ3ηλώσεως της ένεργείας παρεμβαίνουv ί8ιαιτtρωc; τα


    πρόσωπα.
    Την τρια8ολογικήν 8ι8ασκαλ(αv του άνέπτυξzν δ '.Λ. θανά.­
    σιος κυpίως μετα την έμφάνισιν της άρειανικης αίρέσεως και έν
    άντιθtσει προς αύτήν. Μέσα είς τον 'Αρειανισμον 8ιεκρ!θησαν
    1. '
    c;νωρι.ς
    -
    τρεις τασεις·
    ι -
    των
    ro μοιουσιανων
    .. που
    ' ' '~
    απεσιοαν
    ~ t
    εις
    ι
    τυν

    1"'1όν ούσίαν δμο!αν προς τηv του Πατρος είς δλα, 'ϊ:ων (Ομοίων

    --------
    39. Κα:rά Ει8ώλωv 3/ί.
    ιο. Κατα ΆρeLαvων 2, {19.
    41. Πρα; Σεραπtωνα 1, 12.
    42. ΠερL Συν63ων (ι1.
    43. Πρα; ΣεραπLωνα 1 1 20.
    44. Πρός ΣeριχπΕωνα 1, 25.
    Ιι 5. Κατά 'Αρεr.αvωv 1, 18.
    46

    Γ v ω σ r. ς Θ ε ο υ. 'Η ό3ός προς τον Θεόν 3εv εΙναr. έξωτε­


    ρική, άλλα εύρ(σχ.εταr. μέσα μας. Δι.α την γνώσιν της 8εν εχομεν
    άνάγχηv &λλων παρα. μόνον «ήμων αύ~ων». Δεν εΙναι, οπως ό
    Θε6ς, &πάνω άπο ήμας οϋτε μακραν άπό ήμα.ς οδτε lξω άπο ήμας,
    ''\"I.J Τ , \ 'ν J _.-3,,, ~, ( \ 1'. _.-3,,,
    αΛΛ ει.ναι. μεσα μας καr.. εr.ναr. εις . 'J" οuναμ ν μας να ευρωμεν .. ,1v
    άpχήν της3 5 • • Ακόμη καt μετα την πτωσιν ό &vθρωπος ήμπορεί
    να σuναγάγη εtκόvα περt Θεου άπο την θεωρίαv της κτίσεως, 8ι6-
    τι ο
    c Θ
    III
    ε ό ς, γνωρι'ζ ων την ασ θένειαν των αν θ ρωπων, επρονοησε και
    ' ' - ' ' ' ' '
    ~ '
    σια .....J.. ' 'λειαv
    .. ,1v αμε Ί των, ,,_
    οuτως Jt.
    ωστε, ' '
    εαν t
    αμε λ,
    ησοuν να επιγνωσοuv ' ' '
    τον Θεον με τας έσωτερικάς των 8uνάμεις, να ήμπορουν 8ια μέσου
    των lργων της κτ(σεως να μη άγνοοuν τον 8ημιοuργδν3 6 •
    'Αλλ.' ή γνώσις περι του Θεου 8εν εΙναι πλήρης, άφου 3εν
    προχωρεί μtχρι της ούσ(ας του. c 1-Ι θεότης είναι κά.τr. πέραν άπο
    τα όρια του ά.νθρωπ(νου λόγου· 8ια τουτο και ή γνώσις περι της
    θεότητος του Λόγου εΙvαι. άτελής. 'Όσον ήθελα να γράφω, λέγεr..
    '
    c 'Αθ ανα.σιοc;, και. ε
    ο '
    ΙΙ β tια ζ α τον εαuτ
    ι \
    όν μου να κατανοησιυ την \ , ' '
    θ εο-

    τητα του Λόγου, τόσον άπεμακρύνετο άπο έμέ ή γνώσις και έμά­
    θαινα 6τr. τόσον πολδ άστοχώ, οσον έν6μtζα πρωτύτερα οτr. κα.τα.­
    λαβα(νω37.
    t Ο Τ ρ ι α δ ι κ ο ς Θ ε 6 c;. 'Ο Θεοc; είναι κατα τόν Άθα-
    να.σι.ον
    , uπερ
    t β ατικος ' και. ' προσωπr.κ δ ς. "'Α
    ·v και. ' uπαρχει
    ' ' ες t '
    τpια

    πρόσωπα, άποτελεί ένια(αν προσωπικότητα· εlνα.ι !ν ολον τ6σοv


    ' 1 '
    απο απ
    όψ
    εως προσωπι.κοτητος
    ' ,, \ ' \ ,}_ ,.,.
    οσον και. απο ι;ιΠΟψεωc; ουσr.ας.
    ' '
    ιο ιίοc; και Λόγος του Θεου ε:Ιναr. τέλειον γέννημα του Πα­
    τρός, γέννημα 8ε οχr. κατα θέλησιν άλλα. κατά φύσr.ν 38 • Δεν προηλθε
    8ιότι το ήθέλησεν ό Πατηρ άλλα 8ιότr. ε!vαι μέσα είς την φύσιν
    του Πατροc; να γενν~ τον 1'tον καl μέσα εtς την φόσιν τούτου να
    γενναται. Τ ουτο 8ε άκριβωc; σuνιστ~ την 3ιαφοραν αύτου άπο τα
    κτ(σματα. Εlναι ε[κων και δμο(ωσις τοϋ Πατροc; - ένφ δ &.νθρeι~-

    35. Κατά: Εt8ώλων 30.


    36. Περt Έvαvθρωπήσεως 12.
    37. 'Επιστολή 1, 1.
    38. Περt ΣΙJν68ωv 4-1.
    ΕfΣΑΓΩΓΗ 4.7

    ποζ
    ν
    ει.ναι
    '
    απ
    λ ...
    ως κατ
    , ' ,
    εικονα και κα
    , θ' ' ,
    . _q9- , αναρχος
    ομοr.ωσιr
    "
    και
    ,

    ' 6
    αυτ ς, υπως
    r! «
    ο Π ατηp. 'Α φου οιαφ'
    ς:... έ ρει ... ' ' τα' κτισματα
    απο ' ' την
    κατα '
    , , i
    ουσιαν χαr.
    ~
    • ,~ν
    ,
    φυσιν,
    t,),
    οεv
    τ
    ε ναι κτισμα,
    , r
    ε ναι κατt οι.αφοροv
    , ς;:.,. , ,
    ατ:ο
    ,

    ' , "'
    αυτα, ει.ναι ομοιωσις και εικωv του ' ' ' ' ' - ' 'λη θ ιvου
    μονου α - Θ.. εου. . co . Elναι
    σε ~
    ~ ' υπως ο
    1
    '
    Π ατηρ, χαθ' υσον
    !L ,ι
    ο,τι ε ναι η εικωv,
    ' ' αυτο
    ' \ κατ ' l 1
    αναγκηv
    ' '

    ε!ναι και το εtχονιζδμενον 41 •


    χ ρησιμοποr.ει, - οπως
    ., ,
    καμνει και
    , ο, 'Ω
    ριγενης,
    , ,
    τας παpαστα-
    ,
    σεις της άκτίνος πρός το φωι; και του ρεύματοι; προς την πηγην
    εις 8ήλωσιv της σχέσεως του Υίοϋ προς τον Πατέρα. 'ΙΙ άχτι.ς 8έν
    ' ""' f ) \ 1 - ) - ι Ι ' ι ,! t Ι ..,.
    αφαιρει. τr.ποτε απο το φως, ενc.:} υπα.ρχει εφ aσον υπαρχεr. φως.

    ,,
    ο uτω χαr. ο
    f' Λ ογος
    1 1
    οr.αφερει
    t.) μεν
    '
    απο
    ' ' l
    τον Π ατερα,
    L 'λλ'
    α α προ έ ρχε-

    τ:χ.ι απο ' , , 6 ~


    αυτ ν, εχεr. υ,τι εχει ο " ., ' ,
    π ατηρ και ετναι μα ζ'ι μ~
    1. τον
    ' '
    π α-

    τέρα42. cH έvδτης των ·8~ν ε!ναι ήθιχη άλλά φυσική.


    Το f'A γιον Π νευμα εΙναι είκων του 1ίοu, δπως αύτδς ε!ναι
    εlχωv του Πατρός 43• Είναι και τουτο Θεός, καθ' δσον αύτο 8ια
    του όπο(ου θεοποιείται ή κτίσις, 8εv ήμπορε"r: νά είναι έκτος της
    Οεότητος του Π ατρ6ς 4 ,ι.
    Τ α\ ,
    τpια προσωπα αποτε
    ' ' λ - εις
    ouv ' \
    την ουσιαv c.να συνο
    ) ' 11. , λ
    ον, και
    \
    είς την Τ ριά.8α δφ(σταται μία θεότης,ι5 ά8ιαίρετος καί ήνωμέvη.
    ι Η θέλησι.ς c
    και η ' έ ν έ ργεια αυτων
    t ... r
    ε vαι ενιαr.α και μονον κατα την ( ' ' ' ' '
    ποpειαν
    , ' ~ λ'
    εκση ωσεως
    -
    της
    έ
    νεργειας
    , παρεμ
    β /
    αινουν
    .,~ έ
    ιοιαιτ ρως τα.
    \
    προσωπα.'
    Την τpr.α8ολογικήv 8ι8ασκαλίαν του άvέπτυξεν ό '.Α.θαvά.-
    σιος χυριως
    ' μετα
    \ την
    \' εμφανισr.ν
    1 της
    - αρειανικης
    ' - 'έ σεως
    αιρ και' 'εν
    άvτιθέσει. προς αύτήν. 1\1έσα είς τον 'Αρειανr.σμοv 8r.εκp(θησαv
    ένωρtς τρεϊς τάσεις των (Ο μοr.ουσι.ανων πού άπέ8ι8αν είς τον
    1 ιον1( \ :, f
    ουσr.αv
    f
    ομοLαν
    /
    προς
    \ \
    την του
    Ν π
    ατρος
    \ ) εις
    f!λ
    υ α, των
    - fo , μοr.ω,,

    39. Κιι-rα Εt8ώλων 3/ί.


    Κατά Αραιννων
    1
    LiO. 21 49.
    /ί 1.Πρ~ Σe:ραπ[ωνα 1, 12.
    Li2. Πe:ρι Συν68ων li1.
    Ιί3. Πρ~ Σερα.πιωνιι 1, 20.
    /ί4. Πρός Σεραπ[ωνα 1ι 25.
    ~5. Κατα Αρει.ανων 1. 18. 1
    ~1ΣAI'U[\li

    πού τόv έθεωρουσαν 6μοιον με τον Πατtρα, άλλά άπό ήθικης


    άπόφεωc;, καl των ακρων 'Αvομοιων, ποt) τον έθεωροίiσαν άνό­
    μοιοv και ξένον άπο τον Πατtρα.
    '
    «σ 'Αθ αvασιος '
    επο λ1.
    εμησε μ ) επιμονην
    ' ' ~ ~
    ' -"Ι.'
    την οr.σασκι.u\tαv των,

    άλλα οεν l8r.8ε μεγάληv άξίαν ε[c; τούς δρους, 8ιότt έγνώριζεν δτι
    αt λέξεις ήμπορουν να λάβουν ποr.κ(λας έννο(ας κατά την χρησ(ν
    τωv. Δια τουτο έχρησιμοποιοuσε και δ t8ιος άοιακρΕτc~ς δροuς
    προσφιλείς εις τα.ς 8ύο πρώτας μερ(8ας των 'Αρειανων) δπως έπι
    ~ι γματι, «uμοιος
    παραοε f! κατ • ',
    ουσιαv)) «ομοιος
    f!
    κατα
    ,
    παντα»,
    '
    καΘ'
    ως

    και άλλους, οπως ε!ναι δ ((δμοφuής)>. Διά τοί.ίτο έπ(σης συνήθως


    άποφιύγει και την χρησr.v του βασικοίi vικαr.ανοϋ δρου <ιόμοιού­
    σιος)) που έπ(σης εχεt ποικιλ(αν ένvοιων και έξ iλλοu άποτελοuσεv
    αιτιαv 8ιαστάσεως.
    Μεταξύ των Όρθο86ξων της 'Αvατολης ύπηρχαν 8ύο τάσεις.
    "Αλλοι μεν άπο αύτούς ώμιλοίiσαν 8ιά τρείς ύποστάσεr.ς, αλλοr. 8ε
    ~ \
    οια μ αν υπ
    ι ι 6στασιν, ' t !. -\ ' / ζ
    και σuχνα οι μli:v πρωτοt εχαpακτηρι αν τους
    '
    8ευτέρους ώc; σαβελλιανιστάς μοναρχιανοόc;, οι 8ε 8εύτεροι τούς
    '
    πρωτους e
    ως άρειανους. ' '
    «Ο · 'Αθ ανασιος ~ · ' t:'
    οι'έκηρuς.,εν, 'ισιως
    ~, ι
    ' το
    μετα

    362, δτι καί αt 8όο 8ιατuπώσεις ε!ναι όρθαί · 8ιότt lSσor. λέγουν
    μιαν
    I C f
    υποστασr.ν
    ι
    επι
    θ...,
    uμουν
    \
    να
    ί
    τον σουν
    \
    την μονασικην
    ~ \ Jf
    ουσιαv
    )
    εις

    τον Θεον (δπότε ύπόστα.σις σημαίνει ούσίαν ), δσοι 8ε λέγουν


    -
    τpει; r '
    υποστασεις """'
    έπι θ υμουv να τονισοuν
    1
    τας
    ' τρεις
    .... ~
    σιακρισεις
    ' εις
    '

    \ί 1
    την μαν ουσιαν
    ) (rοπ 6τε C Ι Ι
    υποστασις σημαινει πp
    6σωπον )•
    )Εκε ί:'JΟ πού τον έν8ιέφερε 8έν ητο ή λέξις άλλα τό πραγμα.
    Διά τουτο έτ6vιζε πάντοτε μt εμφασιν δτι αt τρείς ύποστάσεις
    ~1.
    οεν '
    κατεχοuν ι λ-
    απ ως κοινην ' '
    θ ειαv , 'λλ'
    φυσιν, α α ταυ ~
    1. ν
    11
    '
    θ ειαν '
    φυσιν,

    και μc.ι. '


    ,J,.λ ιστα η κα'θ ε μια ο(λ'οκ ληρον ' '
    την ταυ ~ . ,,v '
    φυσιν. Ε'ις '
    την ' ,
    απο-

    8ειξιν της θε6τητος τοίi Λ6γου έκινείτο άπο πραγματολογr.κάς


    προUποθέσεr.ς. ΕGρισκε 8ηλα3η δτι ό 'Αρειανr.σμος άνατρέπει όλό­
    χληρον το οlκο8όμημα της άπολuτρώσεωc; τοίi άνθρωπίνου γένους.
    'Εκεινοc;
    - ' ' λ
    που ανα αμ β ανει
    ' ' '
    την πvευματικην σωτηριαν του ' ' θ ρω-
    - αν '
    που πρέπει νά κατέχη το πλήρωμα της θε6τητος· άν άναμένεται
    άπο τον ανθρωπον να θεωθη, πως ε!ναr. 3υνατόν να μή ε!ναι. τέ­
    λειος Θεός δ Λόγος πού έvεργεί την θέωσιν αύτοϋ; "'Επειτα, αν
    &:χ.θωμεν χο:τωτεp.ότητιχ του .Λ.6yαu χιχl tημιουpyίcιν -rου lν χpt­
    vω., 8ι.ιχλόομε.v τiιν θΜν Τριcίδιχ•. 'Βaν δε ~ιν λο:τpεόωμεv Λό­
    γοv ΠΌύ εtν(Ζt. κτf.αμα, ~t7tί7t"roμεv ε:rς πιοJι.uθεϊσμόν. «Κτiσp.ιχ
    χ:rίσματι. οό ,φοσ,c.uνε!, ι!Αλιχ 8οϋλοc; 3εσmτ-n καt χτtσμιχ Θεφ))•1.
    Κcιτtαλd.ς 't'i]ι:; &ν-«αρe:ιανικηc; ~χειρηματοϊ:ογίcιc; τσu ε!ναr.
    οττ.. δ Χριστόι:; 8εv η'rti ~v&f1ω1tt:ιc; 71.8t.SΏ έ.ftεοπt;ι.ήθη 8r.' άμοιβήν της
    ήθυι.ηι; ττλει.ότητtι~ 'rti.u, clΛλ" ~ θεος 1fbύ έvηνfrρώ~σ,: 81.12.
    'θεο'Τtt)ιησr,
    VGt f
    τυuς CXVvt,,tωrebuς· ((ΟUΚ
    '""""'' ,.
    αριχ
    ,, !!Δο
    rAVupωπ.8t)ς ,,_,,
    ων, u~ον

    γέ:yονε θε6ς, άλλα, θεό; ί:-Jν, iJ~oν γi:yοvε:ν αvfη:iω71.8t.Sι;, (να ήμ«c;
    θεαπt)ιήσn»~
    t"O Λόγος 'J"ebt) έvηνδ'ρώrι-ησaι D.cιβε:'ί ιiνfιρ.ωπιt:νηv ψυχήν κο:t
    σ-ώμα, άληθιv« xa.l 1.1ί !ύσ. 'ΕΑθ'ων va: ~σ,; τοv civ&ρω-retrν, 3s:ν
    ητο 8υνα.τοv v' ιiφησ-η ο'5τι: τό Eta. οϋτ!" το α.λλο ξένον τφος έαuτ6ν.
    ,,Ειχv 8έv έλιχμf»νε οGμr.ι, 8biι &cι ήλεu6εpων6με&α. &:Π'b τiJν ιχμcιρ­
    τί.ο:ν χcι1 την κα.ττiραv· 3'ι6-n 8b.ι &α: ύ'1t'rlρχε τίΠ1)τε κοινόν μ.ε-nιξύ
    ήμωv χαι "t'ΌU ιχλ'λο,φ(ου•. &α -τ:tιν ~ισν '"λόγον &αβε: X4l τiιν λΟ­
    γυιήν ΨUχήv, αστω 3c -τ:eι σωιω; cιύ-rou 8cι ητο !ψu;.cav au-rt ά.vα(σ&η-
    1:'Ον αδττ &.ν6ητυν•. Με -ι-ην τΕΜι)τ,,ι.(cιν α.ύτi]ν 8r.8α.σ,ι.Gtλίιιν taGt-
    τtιΠΌkμoum: 3ο~α.αtα.ς ~\} i!νιχL dt.Jr(ZJJάς με 1't>u 'A1t8bλr.vιxρ(σu,
    aJJ..' lSπως. φa.Ενεmι ,φοϋ:Τιηρ.χGΣ.ν a.J"rt)υ. llcdtως dνa.r. γvωιπ6.ν, ό.
    'ΑΠ"Ολr.νάρr.ος 3ιαήρυcs,Α:ν &τt ο Λόγοι; xGι"t"i -ι-ηv svcsv6pώϊt'ησiν
    του 8έν lλαβεv δλ6χ1:ηpaν -τtιν &νfίpω1'ebν, Gina: μ6νον 1'i κcιτt:JτΣρα
    ιποιχiία a.u-rou, gηλα.3η ~ dωμιsτικά, tvφ 1."8t)ν &έοtν τη; φuχη~
    κατiλιχ~ι:v δ ι3r.οι; ό Α6.yα; ηm :J.σι~\Ι ιlψuχας..
    .. Ο ! " & ρ ω π ο c;. ·ο Ιv&ρω7Φ<; ci71:bτd.e!τut ιi-ret; 3ύο <1b.-
    σ-rτχττ.χά., -:ό σωμιι χιχι φ φuχήv. -~ciσ'&η ύ~ του θε.au Χ4~
    εlχόvα a.uτuu, 8ηΑcι:8η κιrttt τιbν Λδγον τ,,u., δ δΠ'bί~ ιs7\1:Jτ--ι...Λε.!
    τή.ν εrx6v(%· ο Λδ4tας ε:rνr.ιι.. f.. εi.χων 't"t)u Θε:οu, ό !νθρωτm.ς. ε!ναt 1'σ

    1, t 1.
    Ιιι. :ι::cr:& •Αριιιι.η.~
    Ιiι1. Lmk •Α,ιιιu,Νiiν !, %.3.
    ~- ~ · ~.... 1, 00.
    ω.Lτs'~2, 10.
    50. Τ6μα; Π~ 'Α~a:ι,,rς 7.

    •
    50 ΕΙΣΑΓΩΙΊΙ

    κατ' εtκ6να του Θεοϋ 51 . 4:Η φυχη κινεί τό σώμα και 8έν κινείται
    _,_ ,
    α.π ό τr.ποτε {1.ΛΛΟ
    !!"\ "' - "' . '
    ΠΛην - Θ
    του 14
    εου -- παpα αφ ' ' ' c -
    εαυτης. • Ω ς «αυτο- '
    κ!νητος» ζη έπ(σης μετα τόν θάνατον του φορέως αύτης- 8εν άπο­
    θνήσκει αύτη, άλλα το σωμα, &:κpr.βωζ μετά την άναχώpησιν αύ­
    της52. Δεν !χει λοιπόν κανένα 8ισταγμόν δ 'Αθανάσιος νά χαρα-
    κτηρ ε ση την \ '
    φ υ;:ην ως
    c 'θL.
    α 'λλ'
    r;χ..να;r;ον, α ~
    α σημειωνει οτι ι α
    η 'θ ανασια
    ι '
    όφε(λεται είς την Θέλησr.v του Θεοϋ καt 6χι είς την φύσιν τηζ ψυ­
    χης
    - 53.

    "Ο ,,
    αv θ pωπος Τ
    εr.ναι. θ εωρητης \ και ' επιστημων
    ' , -
    των t/
    οντων,

    συγχρόνως 8t λαμβάνει lννοιαν καt γνωσr.ν της ά!8r.ότητος του


    - (< τ-ων
    Θεου. !!
    υντων ι ό ν θ εωpητην και επιστημοvα
    αυτ ι οr.α'\
    ~ \ της
    - 1
    πpοζ ' '
    αυτ ν
    ' ό t
    ομοιωσεως
    '
    κατασκευcχσας,
    1.. ~
    σους
    \ αυτ~
    ' - καr.
    \ τηζ
    - ,r.οr.ας
    ~' ' ...
    αι-

    8r.6τητος εννοr.αν και γvωσινη 64 • Τό οτι λογίζεται καt νοεί τα θεία,


    \ .J.. f t ~"\ ":Ι. Ιξ f '\ \ t θ 1
    που α.νηκουν εις σ.ΛΛην τα ιv πpαγματωv παpα τα αv ρωπr.να,
    Τ
    εr.ναι. απ
    ' 6~οει ξ ις, ,ι έ C t
    οτι μ σα του υφr.σταται
    .,. , ι β t
    στοιχει.ον που υπερ αι.νει

    τα ' έγκ 6σμια μέ τρα· και τουτο ε ναι η


    ι ' - l λ ογικη
    ' 'θ αvατος ψυχη.
    και. α ' ' .r. '
    11 ως, έν~ τό σώμα είναι. κατά φόσιν θνητόν, ή μπορεί νά σuλλογr.­
    σθη δ ανθρωποι; 't'α περι της άθανασ(αι; καt ποΛλάκις νά πpοκαλέ­
    ση είς τον έαυτόν του τον θάνατον χάριν της άρετης; π ωι;, ένίiJ
    '
    το -
    σ<ι)μα Τ
    εr.vαι ι
    προσ-.(αtρον, 'ζ εται
    φα.ντα t
    ο !! θ ρωπος
    {1.V τα ' ',
    αιωνια,

    εlι; σημείον ώστε τα μεν ένώπι6ν του να καταφρονη, vά τοποθεή}


    8ε τόν πόθον του είς έκε!να; Βέβαια τό σώμα 8εν θα t.συΛλογίζετο
    τετοια
    Ι
    πpα.γματα
    Ι ~
    οι
    :, C
    εαυτο
    \ JI
    ουτε π
    άλ
    r.ν
    θ
    α
    \ t
    εσυΛΛογι
    "\ ":\. 'ζ
    ετο
    '\
    τα
    "ξ
    ε ω

    ά.πό αύτό· 8ιότt. εtναι θνητόν και πρόσκαιρον. Είναr. λοιπόν κατ'
    αναγχηv
    ' ' καποιο
    ' rΑΛΛΟ
    11:'\ "\ αυτο
    ' ' που
    ' σ'.,(επτεται
    ' τα
    ' ~ 'θ ετα και παρα
    αντι '
    την
    ' φυσtν του
    -
    1
    σωματος.
    ' Τ't oc;
    ~.l. θ'
    α ' Τ
    ημπορουσε να ει.ναι ,.
    '
    αυτ ' 6, παρα '
    φυχη λογικη και &θάνατος ;65
    11
    Οχc. μ6νον δ ανθpωπος, άλλά και δλα τα l5ντα ε!vαr. άγαθά.
    Αύτα ε!ναι <(τά χα.λα)) πού lχουν 8ημιουργηθη κατά τά πp6τυπα

    51. Κcχτα Ει8ώλωv ·3:t.


    52. Αύτόθι.
    53. Αύτόθι.
    5i. Κcχτα Εl8ώλωv 2.
    55. Κcχτα Είδ'ώλωv 32.
    ΕΙΣΑΙ'ΩΓΗ 51

    της βοuλης του άληθινοϋ Θεοu 56 • Τα 8έ μ·~ οvτα εrvαr. «τά φαuλα)>,
    που ' εχουν
    '' π λασ η e- ' απο
    1
    τους
    ' συ λ"i
    Λ.ογισμους ' των ... αν θ ρωπων
    ' ' 57
    . Τ'ο
    κακον ετναι <<έπίνοια)) του άνθρώποu, 6πως και ή άμαρτία, 8ιότι
    και
    \ τα
    \ ouo
    ~, έ
    προ ρχοvται
    .,1
    απο
    '
    το
    ' ξ
    αuτε ουσιον
    , που
    ' 1
    τον
    '
    καμvει
    \
    να

    θέι.ει καλον και κακδ,,. cΗ ούσία λοt.πον της άμαρτίας συν(σταταr.


    είc; την προσκόλλησιν εις πράγματα πού 8εν προέρχονται άπο τον
    άληθινον Θεόν, άλλ' είναι πλάσματα ":'Ου άνθριJJποu, έπομέvως
    ι ' 1
    'λη θ ι.νον ' Θ
    ,. ε 6ν.
    1
    εις
    ' τη\•
    ' απομακρυνσιν
    ' απο τον α

    c Η '
    ε ν α ν θ '
    ρ ω π η σ ι ς. 'Ο αν
    ,J θ ρΝπος '
    με την ' -
    πτωσιv εις'
    \ t
    την αμαρτιαν οι:.,V εχασε
    ' ~l .., β ε β αιως ο '
    "'λ ας ται; λ ογικας και η θ ικα.ι; του\ \ \ ' ,
    ~
    οuvαμει.ς,
    , ..'.."!. "'Ι.,
    υ.ΛΛ
    τ
    εuρε το
    1 κατ
    ι
    ε κ
    ί 6να t
    αμαupωμ νοv.
    έ 'Ε'
    4αν απο
    , β 'λ
    α η

    ' ,
    την ακαθ αρσ ι αν, τον ρuπον
    , της
    - αμαρτιας,
    ' '
    1
    θ'α '
    ημπορ έ σn να ' e '
    εωρη-

    ση την είκόνα τοϋ Πα-:pός, 8ηλα8η τον Λόγον, ώσάν μέσα είι;
    1
    κατοπτρον. « "Οθ εν ιf_
    και οτε\ 1
    l
    παντα τον '
    επιχu θέ ντα ρuπον της
    ..,. t
    αμαρ-
    1

    τιας
    ' )
    αφ
    1 C
    εαυτης
    ..,. t
    αποτι
    'θ
    εται, και
    \ μονοv
    Ι
    το
    \
    κατ
    ι
    ε κονα
    ι t
    κα
    θ
    αρον
    \
    φur..αττεr.,,. ' '
    εr.κό τως ~ λαμπpuν θ'
    οr.α εντοι; τουτοu, , ..
    ως '
    εν κατοπτρι.μ,
    ο εωρει .. ' την εικονα του ' ' - '
    Π ατρος, ' Λ6 γον)) 58 . τον

    Δ ια' ' '


    να επιτεuχ η το e- ' ' έ"ιr.c;.σμα
    αποτ - - εχρειασ
    τουτο ' ' eη '
    να συν":'ε-

    -
    λ ε σθ η '
    η '
    θ υσια του - - .Χ. ριστου-
    'Ι ησου ' '
    επανω εις τον σ":'αuρον.
    ' ' 1
    «JI κα- '
    θαρσις έπιτυγχάνεται μt την ζωην του Χριστοu. ιο Χριστος ένηνθ·
    ,
    ~
    ρωπησε, οια να
    θ θ C 't/ θ
    εοποr.η οuν οι. αν ρωποr.. ιι
    \ \
    'Ε θ f ...
    νην ρωπησεν ι.να ημεr.ς
    ... , "
    ο εοποιη ο ωμεν,
    - και ' ' 1
    αuτος ' '
    εφανερωσεv έ αuτον ' ~ \
    οια ,
    σωματοζ, ,,r.να
    t
    ημει.ι; του
    ... ... ι
    αορατοu
    , Π 1
    ατρος εννοιαν
    ,ι λ'β
    α ωμεν, και
    ' ι
    αuτος υπ μεινε
    1 ι έ

    τ·~ν παρ' άνθρώπων Gβριν, !να ήμε'i:ς την άθανασίαν κληρονομή­


    σωμεν>>68. Δεν είσηλθεν είς τδν ανθρωπον άλλ' εγινεν ανθρωπος
    και, έvϊ;> εγινεν άνθρωπος, εμεtνε τέλειοι; Θεός. Και είς αύτον ητο
    \ t , ι r - ' Jl.ξ 1 \ "
    και εtς τα παντα υπηρχε, και ε ω απο τα οντα
    ' .:t
    'jτο
    ' ' ι
    και ειι; μονον

    'i:'OV Πατέρα &νεπαόετο. l{αι τοϋτο ητο το θαυμαστόν, οτι και ώζ


    ]! θ ρωπος
    υ.ν σuμπερtεφ έ pετο χα ι .
    ωc; Λ'ογος ε'ζ(Ι)ογονουσε
    - '
    τα '
    παν-;α

    56. Κατcχ Εt3ώλωv 4.


    57. Κα':'<Σ Ει3ώλων 4:.
    58. Κατά Εt8ώλωv 3 ~.
    59. Περl ivιχvθpωπήσιως 54.
    52 ΕΙ:ΣΑΓΩΓΗ

    χαι ώς Υtός ητο μαζι μ! τόν Πατέρα 60 • ,,Ελαβε το θνητον σωμα,


    8ια. νά το καταστήση άθάνατοv μέ την ενωσιν 61 • 'Εκπροσωπών δλ6-
    κληρον την άνθρωπότητα καί γεν6μενος :κατάρα, άπέθανεν έπάνω
    ι
    t ταν
    εr.ζ ' αν~
    ' και' ε'λ,υτpωσε την
    σταυροv '
    ' θ ρωποτητα 62 •
    co .!! θ
    ι;τ..ν ρωπος
    έ
    πρ πει κατα
    \ ,
    χαποιοv τρ
    6πον να
    \ C
    υπερ
    β-
    η τον
    \
    έαυτόν του, νά δποβληθγj εις !να ε!8ος νηφαλίου έχστάσεως, 8ια. να
    προσεγγίση τον Λόγον καί τον Πατέpα, νά φθάσn είς την θέσ..ν
    ' -
    αυτων.
    cιο ταν ο
    t - - ι θ ι ~' ~L 1. \ '
    νους των αv ρωπων οεν συνοι:.:εταr. με τα σωματα

    χαL
    ' ~t
    οεν
    .,,
    εχη
    ,
    τιποτε
    , ι
    αvαμικτον
    ~
    μt; την
    ' ,
    επι
    θ
    υμιαν
    , που
    , '
    προερχεται
    ' 1 ' , ,'\-., ιλ'κλ ι , ' t ι
    απο αυτα, αΛΛ ο ο ηρος συγχεντρωνεται εις τον εαυτοv του

    C>πως ητο άπο τηv άρχήν, τ6τε 8ιαβα(νεr. τά αΕσθητα. χαι C>λα τά
    άvθρώπινα, γΕνεται μετάρσιος, καί, l8ων τόν Λόγον, βλtπει εlι;
    ' l
    αυτον \ τον
    χαr. ' Π ατι:ρα
    L -
    του Α ογου. Μ'ε
    I
    την \ θέ αν σε
    ~l. ' - ευφραι-
    αυτου '
    1

    νεται και.
    ' ,
    απο
    1
    τον
    ,
    πο
    , θ
    ov ,
    προς αuτον
    , , ,
    ανακαινι
    , ζ
    εταt
    63
    . Τ6
    τε κα
    θι
    r.-
    στανταr. Καl ot αvθpωΠΟt θεοί, OJ.t βέβαια Κατ«. φόσι.ν, C>Πως ε!vαr.
    '
    ο '
    Π ατηρ χαι ' ο' Λ6 γος, ''\ '\ ' χατα' χαριν.
    αΛΛα ' 'Εν~ " θ α αν
    ""' εr.με " θ ρωποι,
    καθιστάμεθα θεοl, gχ, C>πως ό άληθι.vοc; Θεός, άλλά 6πως ήθέλη-
    • Θ~ εος
    σεν ο ι ' μας
    που - εχαρισε
    ' , - 64.
    τουτο

    60. Περt Έναvθρωπήσεωc; 17.


    61. Περl ένανθρωπήσεως 10.
    Περl iνα.νθρωπήσεωι;, 5. Κατ« 1
    62. .Αρει.ανων 1, 45.
    63. Κα-rά Εt8ώλων 2.
    64. Κα-rά. Άρειανών 3, 19.
    ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

    Γρηγορίου Θεολ6γου Λ6γος 21 εlς )Αθcι.νάσr.ον,


    PG 35.
    clστορί.α 'Ακέφαλος κα.l !λλοr. πο.λαιοι βίοι, PG 26.
    Κ. Hoss, Studien ίiber das Schriftum und die Theologie
    des Athanasius, Freiburg i. Br., 1899.
    G. Voisin, «La doctrine christologique de Sajnt Athanase»,
    Rev. Hist. Ecc1es. 1 (1900 ), 226-248.
    Χ. Le Bachelet, Athanase, Dict. Theol. Cath. 1 (1901 ), 2143
    -2178.
    Κ. }lornhauser, Die V ergottungslehre des Athanasius und
    J oh. Damascenus, Gutersloh, 1903.
    F. Lauchert, Leben des hl. Athanasius des Grossen, Kδln,
    1911.
    Ε. Weigl, Untersuchungen zur Christo]ogie des h1. Athana-
    sius, Main, 1914.
    G. Bardy, Saint Athanase, Paris 19253•
    Α. Gaudel, c<La Theorie du Logos chez S. Athanase1) 2 Rev.
    Sc. Rel. 9(1929), 524-539· 11 (1931 ), 1-26.
    Κ. F. 1Iage1, Κirche und Kaisertum in Lehre und Leben des
    Athanasius, Giessen, 1933.
    Ι-Ι. G. Opitz, Untersuchungen zur Ube:r1ieferung der Schriften
    des Athanasius, Berlin, 1935.
    Με.χ. Κωνσταντιν(8ου, Ό l\fέγας Jf ΑθανάσLος και ή έποχή του,
    •Αθηναr., 1937.
    1
    L. Bouyer L'lncarnation et l Eglise-corps dn Christ dans
    la theologie de S. Athanase, Paris, 1943.
    F. L. Crosst The Studies of Athanasius, Oxford, 1945.
    D. Unger 1 ((Α Special Aspect of Athanasian Soteriology»,
    ΕΙ!ΑΓΩΓΗ

    Franc. Studies 6(1946), 30-53, 171-194.


    :rvι Richard, «S. Athanase et la psychologie dιι Chrίst selon
    les Ariens)), Λ-fel.. Sc. Rel. 4(1947), 5-54.
    G. Giuliani, Divinita et processione de11o Spiritn Santo in
    Sant' Atanasio, Roma, 1950.
    W. Schneemelcher, «Athanasius von Alexandrien als Tlιeologe
    und als Kirchenpo1itikerJ>, Zeit. fiir Neut. Wissenscl1aft
    43(1950-1951 ), 242-256.
    R.B. Celzer, The Letters of Athanasius Concerning the Ho-
    ly Spirit, New York, 1951.
    R . Bernard, LΊmage de Dieu d'aprcs S. Athanase, Par·is
    1952.
    G. Mii1ler, Lexicon Athanasian um, Berlin, 1952.
    Π. Δημητροποόλου,
    1
    Η d.vθρωπολογία του l\Ιεγάλου 'Αθανασίου,
    'Αθηvαt, 1954.
    Galtier, «S. Athanase et l'ιime humain du Christ», Grego-
    rianum 36 (1955 ), 553-589.
    Ε. Schwartz, Zur Geschichte des Athanasius, Gesammelte
    Schriften 3 , Berlin 1959.
    G. Florovsky, «The Concept of Greation in Saint Athana-
    sius», Studia Patristioa 6 (TU 81, 1962), 36-57.
    Κ.Χ . Κrχρακ6λη, Η 'ΕκκλησLολογία του Μεγάλου 'Αθανασ(ου,
    1

    Θεσσ(%).οv(κη, 1968.
    Α.Ι Δ1Ό 1\ΠΟΛΟΓΙ-ΙΤΙΚΑΙ ΠΡΑΓΛιΙΑΤΕΙΑΙ

    ~' λ Ο"'(ητικαι 'θ ανασιου


    1
    Acι. ουο vεανικα~
    1
    απο
    ' ' πραγματειαι - του - ' .tι
    τ
    ε ναι. ' \ '
    απο τα χα λ'
    υτερα 'Jl.
    εpγα του, '"Ι."\'
    αΛΛ ' '
    επr.σης ' \
    απο '
    τα χαλ'
    uτεpα

    κείμενα τ~c; χριστιανικης άπολογητικης γpαμματε(ας. Είναι 8όο


    β ι βλ ,ια που
    \ πραγματευονταr. το
    . , ' ,,ι.σιοv
    ~
    πεpιπου
    ' θ ' 1.
    εμα, μc;
    ' ~
    την οια-

    '
    φοραν !!.
    uτι \
    το καθ' 'ξ ετα'ζ ει
    ενα το ε ' ' .l την
    απυ \ ' '
    αvτr.στροφοv π λευp~ν.
    J..

    co Ίεpώνυμοc; τό παρουσιάζει ώσαv ένιαίον lργοv: ιιAdver­


    sus gentes duo Jib1. j», χατα των 'Εθvιχων βr.βλία 8ύο 1• 'Απο τάς
    "'λλαc; uμως
    α !!. '
    πηγαι:; '
    εμφανι'ζεται ωσαν
    r \ συν ' ' ουο
    , θ εσις απο ~, αuτοτε
    ' λ­
    η

    βιβλία με ξεχωρι.στοδι:; ";'(τλοuι:;. Σημασίαν βεβα(ωι:; ~χzι πως ό


    ,,~
    ισr.οι:;
    e
    ο συγγpαφεuς ενvοοuσε το
    , , - , 'J!
    e:pγον του.
    Κ ,
    αι. αuτο τu
    , ι 1 r
    εuptσκο-
    ,

    μεν εic; τό πρώτον κεφάλαιον του 8ευτέρου βιβλ(οu 2, 6που σημεr.ώ-


    νει
    !!
    υ"':'ι,
    '
    αφοu
    - )
    ανεπτυ
    / ξ
    ε τα
    \ <eπεpι
    \ της
    - των
    - J
    ε
    θ -
    νων πεpι
    \ τα
    \ ιl~ λ
    εισω α.

    πλάνης)) χαι όλ[γα ((Περι της θει6τητοc; του Λ6γοu του Πατpδς)>,
    τώρα θά έκθέσn)) τα περt της lνανθρωπήσεως του Λδγου» 3 • Προ-
    -
    φανωι:;
    "\
    τι.οιπον
    , c
    ο
    ,
    .. Λθ
    ανασιος
    , J!.
    εχει
    , '\ ι βε
    αναΛα ι μιαν
    , ,
    εupuτατηι:;
    ι ,
    εκτα-
    ,

    σεως συν θ εσιν , '


    ~
    εις ουο , μερη , -ιι
    η β ι βλ'ια, χαπωc; αυτοτε λ-
    η,' ' με ' '~
    ιοr.α ί -

    τεpουc; τι.τ
    'λ
    ouc;, \ f'
    τους οποιοuc; επισημαι.νομεν
    ' , και εις
    \' ,,
    αu-;ο το
    1,
    κει.-
    ' ' ,,..
    μ~ον και εις εc;ωτεpικαι:; μαp-;-upιαι:;.
    \ '
    Τ ο\ ~ 1!
    οιμερες ι:;ργον
    \ απεu
    ' θ,
    uvετα~ ειι:; καποιον γνωστον του
    ' , ' .. σuγ-

    1. De νiris illustribus 87.


    2. Π,φι έvιχνθρωπήσεως 1.
    3. "Αύτάρχωι; έν τοις προ τούτων iκ πο)J.ων δλ(γα δr.ιϋ.αβόντες; περί
    τηι; των rev&ν περι τά εt8ωλα πλάvηι; και της τούτων 8eισι8αr.μον!ας ... άλλά
    χάpι't'Ι. Θεοu αημάvαντει; δλΕγα και περt τηι; Οει.ότητοι; του Λόγου 't'OU Πα­
    't"pο:; και της εlς πιίντα πpοvοtαι; και 8υνάμεωι; αύτοϋ,κa δ-rι δ άγαθός Πατηp
    't"01YC'φ 't'ά πάnα δuχκοσμε! . .• φέρε κατά άκaλc:ιυθ(α.ν .•• και 't'ΙΧ περι της iναν­
    θρωπήσεως τοϋ Λόγοu 8tηy'4σώμεθα)),
    ΕU:ΑΓ52ΓΗ

    '
    γp.ιχφ έ ως, -που απο~r.ταr. α,rο ιι.υτον μιχχαpιο:; και φιΛ χριστο.ι;
    't ..... ' \ - - • ' • \ , \ "\6 ••
    ''Ήτο ·,ηθ.ιχνωζ φLλοt; "t'OU 'Α9αν~ου, ό όπο!ο, ε:tχε &:χθη -τόν Χρι-
    , .ι~ ~ ' ,ι , ' f '!- •• ~ •• λ ~ ' '
    τrrc..ανL-σμον, 1U1.I\ ε:up~ ει.r; 'Ο'Uνσeσμον ~ ~r.οω ο,..ατραι; χαι.
    zr ,
    ι:••1;ηtηt.1Σν
    • ,
    mtL.1,ε:ιρημιrι:ιι
    ~-..)......
    ur11.,a:;,, τηι;
    - χρι,στuινι.χ:rJ; -π στεω.ι;..
    - ι

    -ιt()τι ο 1'1.)πρaqεώς -rou εργοu ε!νaι. ό •Αtαv.ιίσιο.ς ~εv &πippr.


    ισήμερ.ιχ κ.α.μμι.ιί ιψ:φι.βολlαι. Π,ϊλ«ι.bτεp«, ε!.c; ;..,rοχήν ,τού 3ι• ~
    Βr.nνπώνοντο άμ-φιβοίLιι, ήμφ.eσβητή~ ~ ϊVφtόπ-Jι; "t'OU lργου
    '"tn.ίn:ou hro -rον Schu1tze5, ένij> δ J. Draaeke έφρδντιm: νά το
    clιιtο~ώιτn εlς -τον Έύοέ'βιον Eμ.etn)ς, ομ<ιιουσr.σινον μ..ιχθ'ητην -τοϋ
    I

    Εύα:εβ(οu .Καr.,σα.ρe:(ι.ιr; •. Α1 ιrπόψεr.ι; αύταί. ιi-περρ(φθη-σαν χωρίς


    ~}J!J'Χολί.tιν :ιωι -rώρ.α &εν mJ!;ν;τοuντ.ιχι κaeόλοu -παφ6μοf.!Σ -προβλή­
    μσeτα.. ~Uι(pαφεαι; "t'OU εtν«ι χωp1' κσιμμίσιν ιi:μφιβ()λίαν δ 'Αθα­
    νιm:rι.ο, W «ίπον tf.v11:yvωρ{tεJ. ~YJ ή -Π«p«lotnt; rrrtό τόν τέτ«f!ΤΟV
    atiώvrι. l~ ~ p & .
    "Ενσι !:λλο -πρδ~ημ.ιι 1rού l;γε~ 8."ltO χιι.ιροο ε:ίι; καιρόν
    il,ναι -το σχετLt;6μ.εvον μέ "t'OV χp6νον ,συν,:ιίξει,)t; των 'Πpαγματειων.
    Lι .αί μεv άπόφει,; -r:ων όλ(yωv bcείνων -ποu Ιεν 3έzοvrσιι την ~α­
    ν~ι.α.νην tπροέλεuσ(v -των kπάνω εL; το ,φόβλΥJμ.« ιι.υτο 3εv έν3ια.­
    φέροuv -r:άσοv "Π:'Ολό.. Διιχφων!4 !μω.ς ϋφtστrt'OCt χtχ.ί μεταξύ -rou
    -πλήθους -rωv &χομiνων αυτήν, !σ-:-ω και ~εvή:;. ro Til1emont
    (1ϊQ2) εtχ.ε -πρστεtνεt ώ:; -ι,;ι6νον -:b 33' η 3~, 1tΣpι63οuς έξορ(α.ς;
    -
    "'t'OU 'Αθ α.νασι.ου
    ι .,
    εr..ι;; την ' Δ wιν.
    I
    '
    Κ α'Που "
    κ~ου -
    "Π«fJ~pεLτιι.ι ' '
    επα-
    1ι,, t \ ,ι • J. t f π f . ._.i. <ιt Ι θη C 't l
    vοοος .εr.ι; την αποψι.ν ιι.ιrrην. ροσφατω, οι;; υτcεο, ι)ρt.χ η ακραr.r.ι

    ~6θ.εσr.ι; ίnt. αοται έγράφψιι.v τό 36.2 ~ 363, χατ« 'TOV χρόνον τηι;
    βα:σιλεία.ς του Ίοuλιαvοu καί εf.; 1-πtί:ντφr.ν ,φ°' ~ν πολεμικήv
    ιιwf._...--,
    ..., ~-'U •

    4. Km Εl8ώlωιι 1. Πφ ~ω1ttJOΙ*C t.
    5. Geschichte de.s Untergaφ d.esιriech.iιcli-rδmu;cl1en I-lcidentums
    1 1 Jena ί88' 1 -σημ. 118.
    6. (cAthanasios Pseudepigraphos», Zeit. tiίr wiss. Theologie 3β.,
    1.895, 517-537.
    7. Η. Nordberg, ι<Α Reconsideration of. the Date of st. λthan..
    sius Contra Oentes and De Incarnatione», Studia Patristίca 111 {TU
    78). BιrliQ. t 961. σ. 26.2-.266.
    ΕΙ.ΣΑΓΩΓΗ 57

    L.
    Δ ι;;v ι
    υπαρχουv
    ·,
    σο
    β _.ι__\ '
    «χ9ιr. επιχεr.ρημα.τα,
    ~ \ ' • _...,. _,,J,
    οια να εγκιr.τ~tψωμ.εν

    την έπιχρατοuσαν ατcοψ.ι.ν χ«ί νιχ. ΒεχfJωμεν αύτην την νέα.ν. c Η


    '
    α:πουσ ι ιr. •
    ιχπυ
    1 '
    τας -πραγμ«τε ι αι; χαc.,ι::"\-,
    «'ΠΛΟ'J ιnταινιγμου -,6 •'
    ακ μJJ σι.~

    την
    \ "' " ' - · - " \ Ι
    σισι1.υΛLΙ.Λtαν του
    - 'Α
    ρει.ου
    ., ) -Λ-'
    α:πο~ι.ει
    ς ~,
    οποr.aνοηπατε
    •
    lPOVOΛtr
    "\,

    γίιr.ν μετd: το 320. •


    «ο Αθανά:ιηος έγραψε το lργον του "Πρlν ά-πο
    την χρονολογίαv αύτ-~v, εστω και l.ν ητο --πολύ νl.οι; -rδτε. ΕίΎΙΣJ.
    -πολt) χαρακτηρι:στικον δτt δλοr. σχε3οv οι μεγtίλοι πιr.τέpες συνιέ!-
    't:'
    τα.~αν ''
    τιr. cr.πo λ ογητικα των , συγγpαμματα εις την αρχηv του' ''\' \ - σuγ-

    -
    γραφιχου των .. ,
    σταοιοu ' -ποτε
    και \ ει.ς
    ' l τ έλ ο.ι;.
    το

    ιο 'Αθανάσιος είς νεcr.ρα.ν ήλι.κίαv εlχεv rbtοσυρθη 8ι' όλ(γc,ν


    ι
    χροvον
    '
    ει.ι; την
    \ ' ι
    ερ"4μtαν '7tλησιον
    ι -
    του
    ~.4"
    1n. ' Α ι
    "~ντων ου κιr.ι
    ' .!!"Ί i
    r..ui..Λωv

    ιί.σκητων .. "Οπως εrnιr.μεv άνωτέρω, τd:.ς 8όο -πραγματείας l:γρα­


    ψε χατιχ: -παριίχλησr.v μιας γνωστη.ι; του -προσωπικότητος. Εί.ι; τον
    ,τρόλογοv της πρώτης iJ::yει. δτt. «1 θεότcνεuστοι Γpαφcr.ι είvαι ιr.ύ-
    ,
    τα~r.ι;
    "otcr.
    \ ...3..
    .. , 1ν -παραστα.σιν
    ' τη,
    - '
    ιr.
    ληθ ειας, , Κ«L
    '\ .!."'i
    μ(U\r.στcr. χ~ς
    _,Δ λ

    C r J ]. ' ")_ "Ί 1 - ι ι ..,. ~ ~ 'λ


    ερμηνευοvται α:τtο τους "7tΌΛΛΟuς των μακαρr.ωv ημωv οιοαr:;κα ων.

    'Επει.8ή ομως, σuνεχίCει, Βέv έχει τώρα μαt;ί. του τα σuγγpάμμιr.τα


    - ι,. ~ .!."'i ' \ ' - , )~ , ,
    των οιοασ'...tί.U\ων, αvτι α.υτωv συντασσει ιοικοv του συγγpαμμσι

    και.
    '
    του
    ..
    το
    '
    παρασι.ο~;;ι.
    .., . _ ~ '
    t"ασει των
    - #1
    οσων
    ,,,
    εμα
    θ
    εν
    , ι
    απυ αυτουι;.
    , ' 'Ε•-
    σω

    -παρατηροuμεν πρώτον μεν δτι δ συγγραφεύς 8έν ε! χε κοντά. του


    τα συγγριί.μμcr.τα των ΒιΒασκάλωv του, αρα: ητο προφcr.vως εί.ζ την
    • , ~ ι
    ερημιαν- οευτερον υτι. οσα γpαφεt ει.ναι. ε
    ft ~ ι "' 'λ
    ευ
    θ, , ,
    ερα οcποοοσις εκε,.νων
    ~ t ,

    \
    τα t -
    σποr.ιr. ' ~ "' '
    εοισα.χ 6η '
    1
    α:τtυ ' ,
    αuτους. \ -
    κ ατα πασαv 'ΠL θ ανοτητα , ~l. σεν
    oc; ~l.

    , ' - ' ~ ~ .!."'i 1 ~l.


    --προκειται περι προσωπικων μονον οι.οασκί,U\ωv - )
    αφου
    - '
    αuτοι. οεν

    ~ά ~σαν ((ΠΟλλ.ΟL}) - - άλλα περl 5λωv των προγενεστέρων 8ιaασκά­


    •
    λω~ της Αλεξα:ν3ρινης σχολη~; πού είχ_αν άφήσει. σχετικα συγγράμ­
    μιrπι.

    Το κεtμεvον των -πραγματειωv τούτων 8ιατηρεϊ:ταr. εις 8ύο


    -"\'\
    -παρ{Α.Ι\.Λαγαι;,
    ι
    την
    ,
    χοι.νην
    ,
    - ~
    ση
    λ
    αοη
    ~' :ι
    αuτην που εc.ναι
    'Ι. , Τ ,,
    εκσεοομεv·~
    ~ ~ '
    ·-
    και.
    '
    την
    \
    αvεχσοτον
    ' ' ..
    εως
    f4
    τωρα
    ,
    ποu
    ' Τ
    εc.ναr. ' λ'ιγον
    ο συντομωτεριr. , .. CΗ

    δια.φορά των πάντως δ~ν ε!νιr.t και τ6σον &:ξιόλογος. Θα ήμποροuσε


    \
    νcr. εr.πn
    .,, χαvεις
    ' Jt
    υτι
    ~
    ο
    'ΑΩ ξ -Δ
    υανασι.οι; συνετα ε ",1 ν
    ,
    έκτενεστεpα.ν πα- ' '
    -".,. '
    ρ{Α.Ι\.Λαγην, '
    την ι '
    οποι.αν •
    αργ 6τερα J.
    κι:χποιοι; έ σuντομευσε. ' Atι ουο
    ~'
    ...
    πραγματειαι
    1l
    ομωι;
    τ!ο,1._ ·
    οεv
    r
    ~ ν~t '>ζ~~
    ' 6
    τ. σον μαχραι 7
    ' ωστt
    ., να
    ' χρει<χ-
    '
    58 ΕΙ!ΑΓΩΓΗ

    ζωνται έπ(τμησιν. Eivαr. :λοιπον πtθαν6)τερον ίSτL ε[ς πρώτην μορ-


    φη'ι σuν έ τα,ε
    ' ~ την ' '
    σuvτομον -'\~
    παρ!Χ/V\αγην καL ' ' ' 6
    αργ τερα μετα ' ouo
    ~,
    η τρ(α ετη, την έπεξεtpγάσθη κ&πως έκτενέστερα. Τουτο πρέπει
    να σuνέβη, έκτος έάν ή σύντομος παραλλαγη προηλθεν άργ6τερα
    άπο κύκλου; των 'Απολιναριστων πού έχρησιμοποίησαv εύρέως
    τό · gνομα του 'Αθανασίου. 'Αλλά περt του τελευτα(ου το,Jτοu 8έν
    f ,
    υπαρχουν -
    σαφεις ' ~ 'ξ εLς.
    ενσει

    '11 κατασκευη του λόγοu εΙναL έπιμελημένη και τό uφος θερ­


    μόν, χωρtc; καταφυγήν εlc; ρητορικά εύpήματα,· κά-;ι τό δπο'i:Όv ε!­
    ναι. παρά8οξον 8ια την έποχην ταότηv. Έξ ιlλλου καl ή μέθο8ος
    είναι !πιτυχημέvη. t1'πάpχεt καλή 8ιάθεσις της δλης και 8ιάρθρω-
    -'
    σις της επιχειρηματο
    λ,
    ογr.ας, κα
    ι ι ,
    αποφευγονταr. αι. περιττο
    t λ,
    ογι.~ι.

    Καταφεύγει είς συχνας έπαν<Χλήψει.ς ήθελημbι<•}ς, 8ι6τι θέλει να


    'ς.\>t
    συvοεσr, μετα ξ, u \ ' '
    τω'ι τα επι μ έ ρους· τμηματα η ' .,. επr.χεr.pηματα
    ' ' και\
    8r.α να οι8άξη τούς άναγνώστας άποτελεσματικώτερον. Μη θαu-
    ,
    μασης,
    λι....~
    ι:.rει,
    .ι \ '\ ~ ,
    εαν ΠΟΛΛακr.ς αvαφ
    ' έ
    ρωμεν τα
    \ ,,~ '
    r-σια πραγματα
    ~ \ \
    οtα τα

    'l8r.α θέματα· άφοϋ γενικως δμιλοϋμεν περι της εύ8οκίας του Θεοu,
    εΙναr. εuλογον νά έpμηνεόωμεν την ί8ίαν lννοιαν με περr.σσοτέρας
    , ι 8
    εκφρασεr.ς •

    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ

    (l·l Πpω' τη Ι
    πpαγματεια, ο
    C
    πρωτος
    -
    <ι λ ογος)),
    Ι ' ~ι ~
    εκοιοε";"α.t \
    και.

    ...
    χpησιμοποιειται '
    σημεpον 1.
    μ~ '
    τον ' λ ον
    τι't' << Κ ατα' '\ '
    ιΕ'\ΛΛηνιuν)), ~
    οη-

    λα8η Κατα. Εl8ωλολατρωv. Ό τ(τλος αύτος άπαvτ~ μαλλον μετα­


    yενεστέρωι;, δπcuς π.χ. είς το ψευ8οψeι)τιαvον 'Εγκώμιον εlς )Αθα­
    νάσιον 9
    • Εις τον μεγαλύτερον άριθμόν χειρογράφων και είς μlαν
    ' '
    σeιpαν αρχα ι ων μαpτυριων ο , λ ος φερεταc. ως
    t τε.τ c -(t κατα Ε'~
    ιοω λ ων»· , ' ,

    8. ΠΕρι εvιχvθpωπήσΕω:; 20· ((Και μή -ror. 6α.υμά:σr,ι;! Et πολλcίκ,ι; τα αότά


    1:ερl των tχ'-ιτώv λέγομε:v. ΈΠΕt8ή γά.ρ πι:ρι τηc; ΣΜοχ(ας του Θςο;j ).cιλοuμιv,
    ~ιά τοϋτο -rbν α~τ<ιν vouv 8r.ά πλει6νων έFμηvεόομι:ν»,
    9. l)G 102 1 576.
    ΕΙ!ΑΓΩΓΗ

    ητοr. είι; τόν Λε6ντιον Βuζάντr.ον 10 , είς την Διοασκιχλίαν Π ατέρων 11 ,


    είς τον Γερμα.vον Κωνσταντινοuπ6λεως 12 •
    ,Ότι δε αύτόι; ητο ό άρχικος τίτλος - «Κατά Εί8ώλων>) - ,
    φαιvεταt
    , απυ
    ' l τους
    ' λ'ογοuς του - '~'
    ισιοu -
    του συγyραφ έ ως εις το
    l ' προ-

    , ~ έ - 'έ
    οιμιο'ι της σεuτ ραr; πραγματειαι; που
    ι
    σημειωσαμεν χα προηγοu-
    , ,
    μέvιι)ς· «όλ(γα 8ι.αλαβ6ντει; περι της των έθνων περι τά εt8ωλα
    πλάνης». Ε!ναι σαφες οτι ό σuγγραφεύι; 8εν πολεμε! τούς εt8ω,\ο-
    '
    λ ατρας, '
    τους 'Εθv
    ~ '
    ικοuc:;, «τοuι; ' ,,Ελλ
    ;.ι '"" '
    ηvας>>, αΛΛα την πλ'
    ' αvην τc,.)V

    περl τα εt8ωλα. Άργ6τεpα έθεωρήθη το «Κατά ΈλλήνωV)) ώς


    i'\. λ'
    χαταΛΛη οτεροc; τr.τλ ος
    1
    και ' l
    αuτuι;
    t '
    αν.ικατ έ στησε τον ' πρωτον, ...
    ~
    οιοτι.
    1
    -παρετηρη
    Ι θ
    η
    !!
    υτι
    C
    η πο
    λε
    μικ~~
    \ κατα
    \ ,..
    τηι;
    )~
    εtοω
    λ
    ο
    λ
    ατρr.χης
    ,.. t
    πr.-

    στεως 8εν έπεκτε(vεται είc:; gληv τήν πραγμα"':'είαν χαι ένίοτε μετα­
    βάλλεται εlι; πολεμιχήν των φιλοσοφιχων άπ6ψεων του έλληνικου
    κόσμου.
    f ΙΙ πραγματεr.α ' ' ' ανr,κει
    αuτη ' ' εις ' 1
    τον " '
    ΧΛασιχον ,
    τuπον -
    των

    '
    απο
    λ
    ογιων,
    - ' -
    εκει.ναr.
    ~'
    οε προς
    ' τας
    \ f
    οποιας
    , f
    ομοr.α
    , ζ
    εr. περισσοτερον
    ,
    ε!ναι δ Προτρεπτικος προς t'Ελληναc; του Κ).ήμεντος 'J-\λεξαν8ρέωι;
    και η ' ' ' Π ροπαρασκευη'
    Ε.,uαγγελ ιχη του .. '
    Ε'υσε β'ιοu Κ αισαpεr.ας. ''Ο πως
    και \ ε lς εκεr.νας
    ' Ι ~\
    οεν έ πι.χειρει.ταr. - οu"':'ε
    -1
    εοω
    '~ - Ι
    αναιρεσιι;
    ' ~ ~-
    χονσροεr.σων

    κατηγοριών ένα~ντίον του Χριστι.ανr.σμου, που ε!χαv πλt.Ο'J ξεπερα-


    σ θ η,
    ...
    χαι
    , γε:νιχως
    - το
    , πεσιον
    ~, ,
    επιχει.pηματοΑογιας
    .. , τ
    ε ναt
    f ,
    uyη,.ον.
    .... ,

    'Α ναγνωρι'ζ εται η ' ξιr.α της εΛΛ


    t α -ι ηνιχ.ης
    - , φ εως, αΛΛα
    σκε ... f"
    -ι ' περ ισσοτερον
    , '"
    ' ι ς t~ ,
    επισημαινοvται αr. αουναμιαt. της.

    )Από τά 4.ί χεφάλαια τ-r,ς πραγματείας το πpωτοv χαλύπτει


    τον πρ6λογον χαt το τελευταίον τον έπίλογον. Τά δπόλοιπα έχθέ-
    τοuν '
    τα ζητημα.τα
    ' ' ο ετικωι;
    ' ~, μερη.
    - ε ι ς ουο '
    αρvητικως χαι. -
    Είι; την ε:[σαγωγην (κεφ. 1.) δ συγγραφεύς τον(ζει. gτι. ή zρι­
    στιανικ·~ θpησκευτιχη γνώσις 8έν χρειάζεται τόσον πολύ την οι-

    1Ο. Κατα Νε:στοριαvων και μονοφuσι.'t"ων, GaHandi Bibliothoca Υ ctcrιιnι


    Patrun}, Βενετ(cι 17ί8, 12, σ. 683 (ή PG δέν το περιίλαβεν ).
    11. Diekamp, Doctrina Patrum, Mίinster ί. W. 1907 (86, 88, 104, 327
    . Bι.ck τck 3ύο β~βίι.ίcι).
    12. •Επιστολή 4, l)G 98, 169.
    60 ΕUΑΓΩΓΒ

    ~
    οασκ~ιαv των
    -~· - ..,
    αvu.ρωπωv,
    ~ , ~., "
    οιοτr. η
    θ
    ρησκεια
    , αυτη
    ., \ κραυγα.1..,ει
    ιν
    μο-
    ,

    νη τη.ς λα:μ,τpότ:ερα ά:πο -τοv ηλιον, χpcιυγ&.'ζει. με τά l.ργα. της.. Τα.


    lργtι. "'t'OU m-ιχυρου, ο bπο!ο.ς ήφά.νισε ~ν είοωλολατρίαν, 8έv ε!ναr.
    άνθρώπινα. 'F.nιΣι&η ομωι:; οι εί8ωλοJ.άτpαt ~ν τό άντr.λαμβάνονται,
    χρειά't;ετ«ι νι.i τούι; cbto&ειχθjj 6-rc. 3έν γνωρ(l;ουν την άλήθειαν,
    και 8ια τοίιrο 4tην ~ι~άλλισ,,ιι..
    Τό ,φίίπον μ.έ:p~ 3r.αιρεΈται -εί.ς 3όο τμήμιr:-α. Εlι; το 'Πpωτον
    τμημα '2-i1ιχ) έιrrJ..εrαι ή άμά&ι.α της άπιστίιL; μέ μίαν !κθε­
    σιν -ιτερ! ~ Βr.αμορφώσεω.ς -της ε!3ωλολατρίας. Πρ6χεr.ταr. φυσικά
    ,rερt φιλοσοφικηι; κιχι -βρησχευτr.χηι; 'Παρουσιιkσεως και οχι περι
    lστορr.κηι; 8ι.ερευνήσεως. Σημειώνεταr. άμέσως i)τι 3έν &πηρ:;cεv
    έξ άρχης χοικόν κιχι i)τι .ιπcιρήχβη cbto τον ανθρωπον. Βεβαίως οοτοι:;
    έδημιουργήθη ίιrcο 'TOU cιάγαιθοu x«.t tιπερκάλου)) Θεοίi δια του Λ6-
    γου κατ ' εικονιχ.
    ' , -rου 1 •ο7JΝιΙ.οη ' Λ6 γον "Που' εΙν«.ι εικων
    '\ -•' κιιιτ.cι' 'Τον • ' του-
    π ατρ°'. ' ο·ι }!_ .ο
    ς;ι.vυρωιποι ετ χcιν . , '
    ενωπιον των ,τρωτ«. - τ«. " ..ι....
    ""'t"ιστα, τα '
    f
    οποια
    - Σ-
    ,~uαν μακραΎ των,
    , \ i!-.-. \
    και ι:.-π;ι;;r.τ«. τα κατωτερ«. ϊtου
    , ' ~
    ,;σcιν 'ΠΛη-
    :'\.

    , 1 ' - \ ' ,,, ' .,. ,


    σιον 'των"" 1tερr.εφρυνησ«.ν τα "Πpωτα κιχr. ανε~ ητησαν τα οευτερα,

    ~ηλαδη τα σωμcrηκ.« και αt~,;τά . .Συνέκλεισαν την ψυχήν των


    J
    'εt.ς -r.α.ς
    ' ..s.• '\
    'JοονιL;
    - ,
    -rου σωμα:τος και ιrιt
    ' ., εξ
    ενω
    'θη
    σαν απο την
    t \ \ θ
    εωρuιν
    ,
    τωv θείων. Τ6τε *Π.)iον ή ψυχή έν6μtσ.εν οτr. το οντcuι:; καλον ε!ναι.
    ή ήδονή, *Π.ού εlι; την "1tp«.yματιχ.6τητιχ ε,:ναι καχ6ν. Οδτω το χα-
    ' . .j_. ~ ι: ' ιι_ ι.,. t .,
    κον σεv 1:,χει vποtrταΟ'ιν, υ;~;ωι:; νομι.ι..:,ουν μερικοι αιρετικοι.
    . -'Α . ,.
    ν .εr.-
    t! , .. θ' ... •σημιουργηv,
    Α=. ' , i. ' ι i. Θ ,
    .. εον,
    χεν \Πtοσ-t"ιχσr.ν, η α ειχε
    1 και. α.υτu α.πυ "t'uν

    t θ ι
    ·υα 'Σ- ο «.Lτto.;
    εος ~' η θ' καθ'
    οπστε
    t! ,
    ο
    ,, ' του
    ,; •
    καr.
    - κακου,
    - "" α
    :.t
    'Jτο
    t '
    εαυτο

    ά.~τον κιχι αfJ6υπ6στ«"t'Q~•.


    ,.. "
    1v1ετιχ
    , "" , , ,
    την ευρεσι.ν και. επιvοιαν του κιχ.χ.ου η ψυ:;cη επροχωi),r-
    - - ' r ' ' ,
    σε 'Παρα:πέρα, εu; την 3ημιουργίαν της εl~ωλολατρίιι.ι;, πού ε!νιι
    συνέπεια του χακου.. «,τροηγείταt τοίνuν αtτία τηι:; εί3ωλολιχτρΕcr.ς
    ή κακία» (χεφ. 6 ). Διότι, τί ε!νσ..r. ή εtδωλολατρ(ιχ; Εlναr. θεοποΕη­
    σι.ς των στοιzε(ων του ουρανου, των 'ζώων, των παθων, των t3Εων
    .., '
    ":'ων αν θ ρωπω"ν. '
    Είι:; το ~εύτερον τμη μα του μέρους αύτου ( 11 β-29α) περι.έ-
    χε'ϊ:'αι αναιρεσr.ς
    t ' της
    - ειοω
    '~ λ ο λατpr.ας.
    ' ' ι:-... που' αποοr.οονται
    Α'ι πρα.~ις ' ~'"
    '
    e:ις του; ' θ εοu.ι;
    ' των ε~σς:u λ ο λ ατρων ~ι,να~
    - '~ Τ ' 'ξ ιαι
    rι.να - λογου
    ' '
    χα, ιχισχραι,' '
    Ε1~Γ9ΓΉ 61

    ,.~
    ηt ot:
    ~1. ,
    προσκυνησr.ι;
    ...
    των
    ,. -Α.!.
    αναtuv των •• εισ<ι>
    'λ
    ων
    t
    αΠ'ΟτεΛει.
    ,: -
    ματαιο
    λ
    ο-
    '
    γιαν, πο
    λ' , ,ι:ι r/. .!__ ιr θ
    υ περtσσοτερον χαν uσuν ~φρα1ι.:,ουν τα α.ν ρωmνα
    \ ,. ' mx'θ η
    και την μωρ(α.ν. Με τti εtΒω"λα. ΠΌύ ε!ναι εργα άν&ρώπων ~εν ήμπο­
    ρε! ν' ά.ΠΌχιχλυφ&ίj δ θεόc;, 8έv ήμΠΌρουν οδτε ol ι!γγεΑοr. ν"' ά,rο­
    καλυφθουν. FΠναt πτιράξεvον, ~ι; οι ανθpιumι, Π"Ού σr.χcχ(νονται.
    τα
    \ ζ-
    ωα
    •οtα\ \
    την
    t 0-.. '
    αχαvιι:ρσtαν των,
    λ
    ατρευουν τα
    , \ t
    ομοr..ωμιχτα τιuν
    , ' 13
    .
    π ιχρa
    1..λ
    ογον
    Τ.
    εr.ναL
    ' '
    αυτα
    '
    πtJυ κα.τασχ.ευα":.ουν
    ιr.
    or.c ~
    ι.σι.οι. να
    ,
    τα
    ,

    '
    αναχηρυττουν , '
    θεους και ' αΠΌ
    " ' α.υτα,.. ' '
    Π"Ου τα ' στο λ'"!1"':
    ι1...,ουν or.C: ,,~
    r.σιοr. \
    να

    ζητουν σωτηρίαν. Παρ<ίλογον ε!ναι έmσης ν άναβιβά.ζ"ουν εlι; τ6-


    1

    σα δψη τον ά.ρι6μόν των 6tων· είς ,rοίΌν νά Π"pοσκολ~η&n χανε(ι;;


    "Ο χι μ 6νον α,rο ' ' χωραν
    ' εις χωραν, α 'λλ'
    9
    α ' και ' μέσα εr.c;,. την ' '~'
    r.or.a.ν

    π 6λ ιν ' ει.ναι
    οιt θε: οι. τ , 6μοι. Καr.' αυτιχ\
    πο λuαρι.
    1
    'Πt)υ
    , εις
    ' εvα
    " μ έ ρος Δ
    vεω-

    ρουνται θεοt εις Ε.να άλλο θυσr.ά.ζονττχι, δπtυι; m:ιρα8εί.γμιχτος χά-


    ριν
    t
    ο
    ι
    μοσχος
    "Α
    πtς.
    φ
    υσr.κα ΠΌ
    , λ'
    u χ.ειροτερον
    , τ.
    ει.ναι οπ καΠΌυ κα-
    rι ι ι

    που θυ σr.α'ζοντα.ι α.χ


    ' ό μη χαr. ' 'J# θ ρω,rοι,
    αν χα 6'ως χα.ι ' αι
    t πpοσωmκ 6-
    τητες των άνθp6)πων· γυναίκες και αν8ρες θυσιάζουν είι; πολλά
    'ιερα, το' .t.Θ
    ,~ ος ' ~ ~ '
    των εmοr.οομενοr. ε ς την πτφνειαν.
    ι , ,
    Πολλοl 6d: συμφωνήσuυν βεβα(ως, συνεχίζει ό 'Αθανάσιος,
    οτr. 6λα αύτά ε!ναι αξια άΠΌ8οκιμασίας, ά.λJ1.α έπτ.σημrι.ίνουν οτι.
    εχουν ύψηλοτέpα.ν ti.Π'O αύτα λατρε(αν· λατρε(αν των στοιχείων,
    του ήλίου, της σελήvηι;, δλου του κόσμου του ούρα.νου. , Αλλ' αύ­
    τά, πού ε!ναι. άπλως μέρη του σύμπαντος, πωι; ήμπορουν να εrναι
    θεός; Και το σόνολον αύ"t'6)ν έξ αλλου-όπωι; θα l.λεγαν οι Σ:rω ϊχοl­
    Βέv είναι. θεός. Δεv ήμ,rορουμεv νά. συνάψωμεν είς έvιαίΌν σωμα:
    τά μέρη της. κτίσεως Π"Ού μερι.κάι; φοράς ε!ναι έvάν"nα μετuξ'ό των.
    «ro Θεόι; 6λον έσ-n και ού μέρη και ούκ έκ 3ιαφ6ρων συνέστηκεν,
    rΑΛΛ " ι -της
    ~'\ '\' αυτος - '
    πτιvτωv ' '
    συσττισεως "
    εσπ. '
    ΠΌr.ητης)J. 'Α--1 ' ι::ν-
    πυ την )!

    νοιαv του θεου ώς πα.ντο8υνάμου ά.ΠΌ8;:r.κνόεται τό μωρον ττ.c;


    λατρε(αr; των στοιχείων.
    Τό 1'Sλευταίον τηώ.χιον του κmρ. 29 ά.Π"Οτελε! μετάβασr.ν άΠ"Ο
    τον f.λεγχον τηι; πλάνηι; της ε[8ωΑολα.τρ(αι; πpός την δ3όν της
    άληθε(ας, ή όποια. tξtrάζεται. ειι; τό Βεύτερον μέροι;.

    13. Δεν πpbm νά. >.:ησμοvωμεν 6':'L δ t Αθcιν&σιοι; ~ραφεν εk; την Αfγυπτοv,
    δπου έπικριχ.τοϋαcν ή, t;ιιιολtιτpεiα.
    s2 ΕΙΣΑΙ,ΩΙΉ

    Είς αύτό το μέρος ό λόγος ε!vαι ά:κριβως; περl της άποχαλύ-


    9εως του άληθιvοϋ Θεου η τ-~ς γνώσεως; του άληθtνου Θεοu. rΗ

    ό8ος της άληθε(ας; όΒηγε.! προς; τον 8ημιουργόv του παvτος Λόγον
    και Βι• αύτου προς τον Πατέρα.
    Εις το πρωτοv τμημά του (30-34) ή γγωσις τοU ΘεοU φέρε-
    ταr.
    ιι:
    ως
    '
    παραγωγον
    ,,...
    της
    , ... .ι - Δι.
    γyωσεως της ψυχης.
    '.,
    . ξ;V ;χρειαι....εται ,
    "t"t.-

    ποτε uλο tκτοι; άπο ~μ.α, ::raV, lδίους. 'ΑφοU ε.lμεθα πλασμένοι
    χατα τ-~ν είχόvα του Θεου, τον Λόγον αύτου, εχομεν μέσα μας;
    την
    \ "', ουvαμιν
    .. ' '
    τ-r;ς γvct>σεως του. <( π ρος; \ ~' \ σε τr,v ταυ-:ης γνωσιν
    , - ( -
    =-τ-ης

    άληθε(ας) και άχριβη χατά.ληψιv ούχ αλλων έστtv ήμίv χρε(α,


    ''\ '\ ι
    ClΛΛ ,ι -
    ημων ' -
    αυτωv· ' ~'
    ουο ,ι
    ωσπερ ' '
    εστr.v ' '
    αυτος ι
    ο .. '
    Θ εος υπεραvω
    r , ,
    παν-

    των,
    ,,
    ουτω
    \
    χαι
    ι:
    η
    '
    προς τουτΌν
    - r ~1
    οους π
    ό
    ρpω
    θ
    εν
    .,.
    η
    ]!ξ θ
    ι:: ω εν
    ι -
    ημωv

    έστιν· ά.)J./ έν ήμίv έστt και έφ' ήμωv εύρε'r:v την άρχήv 8υvατόv»
    (30 ). r~ όΒΟc; τοU Θεου ε!ναι μέσαιμας, χαί, ocv την άχολουθήσω­
    μεv, θιt. φθάσιuμεv εlς a.ύτόν. Ή_ ό8ος ε!vαι. ή λογιχή φυχη. Το οτι
    ο
    r Χ θ ρωπος
    r,.v ζ
    φανταεταt ' τα ' μαχριvα ' χαr. ' τα' έξ ωαv θ ρωπr.vα,
    ' ση-

    μα(νει οτι εχει ~έσα του χάτr. πού ε!ναι lξω άπο τον fί.νθρωποv,
    't""!JV φυχήv. Και το οτι, ένi:) ε!ναι θν:nτό~, φαvτάζε:ται την άθανα-
    , ' ., ,ι έ 'θ'
    σιαν, σημαιvει οτι εχει μ σα του κατι τι το α ανατοv.
    π-
    ως
    θ' l! θ
    α ~φ α-
    , \
    vεv •
    εις '
    την '~
    ε'λπιοα Ι
    πραγματοc; ανυπα.ρκ":'ου;
    'J ' 'Αλλ' '
    α βε β αιως ~ \
    οια.

    την χαταν6ησιv ~οϋ Θεου ή ψυχή χρειάζεται κάθαρσιν.


    Είς το 8εύτερον τμημα του μέρους αύτοϋ (35-46) ή γνώσις
    του Θεοϋ φέρεται ώς παράγι,Jγον της θεωρίας της χτίσε<uς. Εlνάι
    '
    μια πρ όσθ ετος ~'
    ουναμις που ' χα θ'ι.σταται '
    α.παραιτητος, ' ~ ό τι
    οι '
    σuχνα

    ή ψυχη θολώνεται. ro Θεος ε!vαι άχατάληπτος κατ' άρχήv, Βιότι


    ε!ναr. άγένητος και ό αvθpωπος προηλθεv έξ ούκ lSvτωv. Λlε τήv
    θείαν χάριν ήμπορεί: ή ψυχή να τον πλησιάση, αλλ' 6ταv θο)\ωθη
    ή σ-.ι(έψr.ς, ή χάρις έξαφαv(ζεται. Δr.α τουτο του εχεr. δ6)σει νά τον
    γνωρίσn άπό κάτι χτιστ6ν, τα δημιουργήματά του, τηΥκίνησιv
    του ούρανου, των ούpανίων στοιχείων. <Η τάξις τοϋ κόσμου 3ει.­
    χνόεr. την ϋπαρξι\ι έvος μοvαΒιχοU Θεοϋ. «Η τάξr.ς, ή συμμετρία,
    ή ΠαναρμόνtΟζ σύνταξις του κόσμου τον παρουσιάζει ώς οημιούρ­
    γημα τοϋ ύψ(στου ρντος. Πο!ος Βε ε!vαt ό Βημιουργ6ς; cO Δ6γQι;
    του
    π . .,
    ό C ' t ιι;--:~-,t-i( J \ - π Ι \ J!
    ατρ ς, η ι;παραλλαχτοc; ειχων του
    \
    ατeος, που ξ;κτισε τον
    Ε1ΣΑΓ9ΓΗ 63

    κόσμον λ6γιρ της άγαθότητος του Θεου. 'Όπ<uι; ό χορος πού, αν


    και άποτελε'i:τιχr. άπό πολυάριθμα πρόσωπα. ποικίλων ήλικιων,
    α:.ποοtσει
    ' ~, t1ro μιαν
    ' « '
    αρμονιαν λό γφ - ' t '
    τηι; πιχρουσc.αc; ενος '
    κορuφαιου, "
    οπως

    αί αlσθήσεr.ς, ~ν κιχl εΙvαr. ποικίλαι, lχουv ένότητα προσλήψεως


    λ6γιp της παρουσίας της ψυχηι;, 6πως μία π6λις πιχριi την ποικr.­
    λ(α:.ν προσώπων και τάξεων λειτουργεί όμαλως λόγφ της πιχρου-
    ,
    σιας ηγεμονος,
    ι , fl
    ουτω και. ο κ
    , t 6σμος 1
    μξ; υ
    J!λ '
    ην την ποικι
    λ(
    αv του κ.ι-

    νε!ται και λειτουργε! άρμονικ.ως μέ την οόναμιν του Λόγου, 6)ς


    έκ.προσώπου του Πατρός. (("'Ωσπερ άναβλέψαντιχς είς τον ούρα.νον
    \ 'tΙr-6 ' ,ιιι ' - \ 1 ..., ,ι - ιl. ' θ
    και tσ νται; τον κοσμον αυτου χιχι το των αστρων φως εστιν εν υ-

    μϊίσθαι τbv ταυτα οιιχκοσμουντα Λόγον, οδτω νοουνται; ΛόγGν


    -
    Θ εου, - '
    νοει.ν εστιν αναγκη
    J l
    τον ,
    I
    τουτου π α:.τέ ρα, έξ ου
    '7 -
    1
    προιων, ι
    εικο-
    '

    - εαυτου
    τως του r - Π α:.τρος
    1 c '
    ερμηνευς , r;ι.γγε
    χαc. 2! λ ος λ,
    εγεται». 'Ε
    ....πομε- '
    νως διά του Λόγου φθάνομεv εlι; τον Πατέρα. Ό Πατήρ, lχων
    τοι.ουτον - '
    Τ'c.ον, σεν
    t1ro '
    1
    τον κρυπτει,
    ' αΛΛιχ
    ' '\ '\ ' τον
    ' αποκιu\uπτει
    ' - ,. ' κιχ ι σι
    ~ ' ' αυ-

    του
    - ' -'\ ,
    ιχποχ(.LΛυπτει. και. εαυτον.
    \ f: ' uo πο,ος πιστευει. εις
    , ' '\ αυτον και πο-
    \
    λ ιτευεται
    1 1
    συμφωνα με την
    \ \ θ 'λ t - ,ι
    ε ησιν αuτου εχει
    ζ Ι
    ωην αt<•)νtον.
    \ '

    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝΘΡΩfΙΙΙΣΕΩΣ ΤΟ1" ΛΟΓΟι

    C If σευτερα
    tlr, ' πραγματει.α,
    ' της
    - οποια;
    C' ' δ (
    τ τ λ οι; L
    φι::ρεται ' Ι
    επισης

    με έλαφρα.ν πιχραλλαγην ώι; Περl ένιχνθρωπησεως του Κυρ(οu 14


    κα.ι Περl ένσωματώσεωc; του Θεου Λόγου 15 , έγράφη έν συvεχεLq. της
    πρώτης. ιπ πρώτη lχει βεβα(ως κιχt άρvητικην και θετικην οψιν,
    δ(δεr. πλην άvασχεuης της εtδωλολατρ(ιχς και εκθεσtν της χptστr.α...
    tlro ~ λ' .1. "\ "). t 1
    ,....Δ ,γ ' ' 1 θ1
    ...
    νικης σιοασχα ιας, ~ αυ . 'J περtορι1.ιετιχt ειι; τα γενικωτατα ε-

    ματιχ και πάλιν άπευθόνεται. εις τούς έκτος του Χρtστιανισμου.


    rΗ Ικθεσις α:.ύτηι;, κρινομένη άπο του συστηματικου πρ(σμα­
    τος, ητο c!νεπιχρκήc; και ητο προφανής ή άνάyι<η συμπληρώσεώς

    14.~ •Α8ρι.α.νοϋ Ρώμης iπιστολή πρδς Κωνσταντ1'vο" χχι Εlρήνην, j\fansi


    Sanctorum Conciliorum Collectio 12, 1067.
    1
    15. Ψει.,!οφωτίοu Εγκώμtοv dt; •Αθαvάσtον, PG 102, 576.
    ' , Ζ'\ '\. , «' «' ' ~L- '1 \
    της με μιαν r.ι.ΛΛην πρα.γμα.τειαν, η οποια. σεv ucx. ,- λ !. \
    ησχο ει.το μe; την
    -
    περι Θε:ου γνωmν χαι τον _ι\.όγοv, άλλα θά mχροuσiαζε την περ.t
    .,.
    εναν θ ρωπησεως , του - Λ' _.J
    ογου Tt'l'.O"'t1.V. χ ωρις να παυη
    Ι \
    να εΙναι αΠΌ- \ ' '
    -r
    Λογητικον
    ' ,,
    ερyον χαι
    ' ,
    αυτη,
    , βλ1._
    t;m:;f.. '
    τα πpcχγματα
    ' ~
    u:x,t , _ι
    αΊW
    "- -
    ΠΝ:.υραν
    '
    έκτος Χριστου, ~, άΠ'Ο χριστιαvιχην πλευραv κα(, έvψ ά:τcευθό-
    vεταr. πpυς τους;
    1 , t"'[;"Ι'Ω_
    eιuvιχους,
    _ , t-.z
    ι;;. J.. ει
    ,
    κα.τrχ νουν χαr. τους;
    - , , χ
    pιστιαvους-
    ,
    ΎΕJ«Ψετrχι &~ ολους.
    και
    \ η
    C ~
    σευ-π:ρα
    ......L ,
    αυτη
    \
    πpαγματε α
    l ~
    οιαιρεr.ται.
    - t
    εις
    ~Ι
    ουο κuρια
    I

    μέρη μετοcξ"ύ της είστιγωγης και του έmλόγου.


    Εις 1'i)v εlσαγωγήv ( 1-8α.) πttρουσr.άζετα.r. πti.Xr.ν δ Λόγος ε:ίς;
    την χτίσιν, τώρα 8έ οχι μόνον ώς 8ημιουργός c:ίλλα και ώς Σιυτήρ.
    << ο uoe;v
    ' ~L- '
    γα.ρ L.
    ~αντ ( ον φαvησετα.ι,
    ' ~ '
    ει' οι 'Τ τttυτην
    ου ' !.~ ,
    c;.οημιουργησεv δ

    η ατηρ, ' '


    εν αu~ ' - χαr.. ' ~
    ., ,,ν '
    τrχυτης σωτηριαν ει.ργασατο)) ' ,. , '( χεφ. 1) •
    "
    Μετα. ,
    συv-rομοv
    '
    α.ναmιtευην
    \ .- -··
    L.
    ωpι~ων
    λ
    π ανων
    - σχ_ετιχα
    \ μ~
    l. ~
    .,
    ,1ν

    8'ημιουργίαν, gπως ε:rνιχι. ή έπτκοόρειος α.ύτόματος; γtνεσtς και ή


    7rλατωνική ά.πο προuποκ.ειμένηv ί,ληv 8r.α.κ6σμησr.c;, δμr.λεϊ: mρt της
    χριστιαvικης; 8ι8ασχr.χλίας Βια τηv έξ. ούχ οvτωv δημιουργίαν.
    Είς το πρώτον μέρος (3β-16) έξετάζετα.ι. ό Q"XOm.)ζ της έναν­
    θρωπ+; σεως mύ εrvαι 8ιΠ"λουι;. Πρωτοc ή άπό8οσr.ς της άθαvασίας
    ΠΌJJ έ.χά6η με την άμαρτία.ν (3β-10 ). (Η lχθεσtς τοποθετείτα.ι
    ' '
    ε:πtχ.νω " "'
    e:ιι;. ενα θ ρησχ.ευτιχuν
    1 1
    πρα.γματισμqν mu\ L. -
    εχκιvε.ι. '-1.
    απυ ~
    .,~ν
    ,..ιr.
    t-Μ-1.:.α.ν
    - ,
    του αν
    θ ,
    ρωπt>υ,
    -
    του
    ι , f ,
    οm>ιου αr. περιπετειαι. απy;τησαν την ε:ιιαν-
    , , , ,

    ο.. ι
    υρωπησιν.
    otr. 1!. Α-
    α.ν~(Ι)Π'Οt.,
    -Λ ' '~ , θη
    α.ν και. εοημr.ουργη σαν κατα την ειχ
    \ \ ' 6-
    νcι τοu - Θ
    • εοu- '
    -1."Ι. β α.ν απυ
    και. με~α '-1. την
    ' ουναμr.
    ~' ν τΌU
    - '
    Λ'ογου, πα:.ρε1cεσαν.

    'ΑΠ"Οστραcpέvτες τα αtώνr.α έστράφηστιv προς; τα φθαρτα χα.ι ~ι­


    vα:ν οι t8ιor. αtτιοι της με τον θάνατον φθορας των. Βέβαια κατά την
    φόmv ησαν φθα.ρτο(, άλλ' εlχαν την ουvατδτητα. να ξεφύγουν ά.πό
    τιί χατα φόσr.ν με την χάριν της. r.ruμμετοχ_ης εL; τον Λόγον., έά:v
    ~ κcv.οί. s.Αφου ομως 3'ν ή6'6ησr.ιv νά. μείνουν, έπr:σtιν, χαί
    ΜΠ)τέλεσμα της τnτi)σεώς των uπηρξι:v ή ή6ι.χή, χοιvωνι.χη χαt
    φυστ.χή άγρι.ότηζ, και έmσης ή πpοσωmκή -nuv φ6ορά: έφθε.ίρετο
    t Δ ι L. , 11 ,γ-_ ! .. ' l! θ
    -m, t
    α.νuρι..mvον γe;νος και. ηφαvι~ ι.v ο χατ
    t
    εr.Λονα g.ν ρωπος.
    tι,, ,~, ., , - '
    ,.,, t -
    .ι. ωρα. υ,τηpχαν συο αουνατοr. ΛUσει.ς της χαταστα.σεως; : vcx.' μη
    '

    ' ΔΙ ι ~
    t&7t'Οvανουν οι. σ..ν
    6ρωm>ι ~
    ,ι-rο
    ,~,
    αουνατονt
    '
    αφου
    - ~ ..l.
    απtστa.τησαν χα
    ι .
    εις
    '
    65

    '
    την ι
    φυσιν -
    των ...
    λ ογικων , ,
    κτισμιχτων ενυπιχρχει η αpχη τηι; ιχντιχπο-' '' ' - '
    't!-6 σεωι;· ν , αποτuχ71
    ο
    , , ..ι.
    Πt.U\LV
    '\ ,
    η
    ~ ι ,
    .!..
    οημιουργια. ε ναι χιι:rr.
    "ξ
    ε ω
    ,
    ιχπο
    1
    την
    ,

    πιχντοουvαμίιχν χιχι την ά.γαθότητα του Θεου. Έπομένως ό Θεός


    sθe:σεν εις έφαpμογην το cτ..ι:έ8ιον πού άποχλείει τά. οόο ένοe:χόμενα.
    και , φ έ ρεr. το
    1
    αν ,
    , θ ρωπιvον '
    γe:νος '
    εις '
    την '
    ιχρχην του ' · 1.."'1
    Πf.U\LV. κ α.ι το
    1

    iφαρμόζει οιά. του Λόγου αύτου. «Λόγος γάρ C>ν του Πα.τρόι; χαι
    « 1. παντιχς
    υπι:;ρ ' ων,
    " αχ.ο
    ' ' '
    λ ου'θ ως χαι ιχναχτισιχι τα ο!!'λα. μ όνοι; ' ' .i
    1
    , ν οuνιχ-
    't!o

    τός» (κεφ. 7 ).
    Οδτω λοιπόν ό ά.σώμιχτος χιχl !φθιχρτοι; χιχι &.uλοι; Λόγος του
    Θεου φθάνει οr.α μέσου της Παρθένου εlι; τον χωρον μαι;, clν χιχι
    ,,
    ουτε ,
    πρωτυτεριχ 1
    ~'
    οεν ,1
    , το
    μαχραν, οια. να ~ωοποr.ησn πα r.ν τοuς 1 ~ ' ' )"' ' 'λ '
    ά.vθρώπουι;. Και το μέγα lργον πού ά.νέλαβεν δ Λόγοι; εlναι tοtιχι­
    τέρωι; ταtρtιχστόν εlς την άγιχθότητιχ του Θεοu. 'Ώστε: αlτ(ιχ της
    '
    εναν θ ρωπησεως
    I
    Τ
    ειvιχr. ο
    t e: ι σ β ιχλ'ων '
    εις την \ σφαιραν του - - αν ,
    ' θ ρωπου
    θάνατοι; χ.αt σκοπός της ή κιχτάλuσr.ι; του θανάτου.
    Κιχ.τα οεότερον λόγον σκοπός της ένανθρωπήσεως ειvαL ή
    ά.π68οσιι; είς τούς ά.νθpώπους της [χ.ανότητος προς γvωσιν του ciλη­
    θινου Θεου (11-16 ). Δύο πράγματα άνεκτr.μήτου άξίαι; κιχτε'iχεν
    δ ' "\
    πρωτοπΛιχστοι;· ' ιχ'θ ιχνασιαν
    την ' χιχr.' ι χιχτ
    το ' ειχ ό να,
    ' σuγγενη - χαι '
    άλληλέν8ετιχ. «Η έναvθρώπησις άπέβλεπεν είς την ά.ποχατάστα­
    σιν χιχι του 8ευτέρου. Έξ ιχtτ(αι; της άντr.θέσεως μεταξύ ά.χτ(στου
    \ - 1 't!o , f l 1 - '~'
    χ.ιχι χτιστου, το οευτερον ε ναι ιχουvατον να χιχτα.νοη,σn το πρωτον,
    \
    , a.v,
    η
    ο ,
    ρωπιvη
    ,
    φuσιι; ε ναι
    τ ''t!o' , ,
    ιχουνατον να. κιχτιχνοηση
    &.φ , ειχυτης
    , - 1
    τον

    8ημιουργόν. Δια τουτο δ Θεός l8ωσεν άπό τηv άρχήν το χατ' εί­
    κόvιχ, οηλι:χ.οη κάτι άπό την εlχ.όνα του πού εlνιχι δ Λόγος. 'ΑΧλά,
    ()ΠCΙ)ς έσημεr.ώθη εtς την πρώτην πραγματείαv, δ !νθρωπος; έθό­
    λωσε την εlχόνιχ με την πτωσιν. 'Άν χιχι θα ητο αύτάpκης ή εtχ.ών,
    μέ τήν άχρε(ωσίv της άχρηστεύετιχι χατά !να. μέροι;.
    Τ ό κενόν αύτο Ιρχετιχι να σuμπληρώιm μεριχωι; ή γvωσιι; 8ιά.
    τηι; χτίσε:ωι;, και lπεtτα ή iξαγγελ!α. ύπό των προcpητων· ((αvθρω­
    ΠΟL γά.ρ παρά άνθρώπων έγγυτέρω οόνιχντι:χ.L μιχθείν περι των χρειτ­
    τ6νων» (χε'Ρ. 12 ). 'Όλα ιχuτά. ά.ποτελουν μ(α.ν πρα.γμιχτιχην &.λuσιν
    μέσων άποχιχλόφεωι;. Παρά. τιχuτα ομως οι !νθρωποι πιχρελογί­
    σθησιχν και έσκοτίσθησαν άπό τήν οιχr.μονιχήν πλάνην. Μόνον ή
    5
    66

    '
    αναστηΛωσLς ' "\ τηι; - ' 6
    ειχ νος θ α' οιωρ
    t- ' θ ωνε την' '
    καταστασι.ν χαr. ' θα'
    έπέτρεπε -rην γνώσιν του Θεοϋ.
    - οι Λ6γος
    'Α φου ' ~,
    επεοιωχε να' '
    θ εραπευσn ' '
    ανθ ρωποuς, φυσιχα '
    ητο e:ϋλογον να γίνn &νθρωπος σωματιχ.ος κατα συγχ.ατάβασιν.
    U' --ι πραγματι.
    n.α. ι ' ,
    εφανη, ' έθ ανε κα ι
    απ '
    αν έ στη t
    ως χ θ ρωποι;
    a.ν ' \
    e:πι της ...
    γης. Με την ένανθρώπησιν δ !νθρωπος γνωρίζει τον Λόγον και 8ι'
    αυτου ' - ' τον π ατ έ ρα.
    Εις το δεότερον μέρος ( 17-3 2 ) έκτ(θενται τα μέσα με τα
    t
    οποι.α
    - ,
    επιτυγχανεταr.
    ,
    ο
    «~
    σr.μερης
    ,
    σκοπος
    , r
    ε ναι τα
    'θ
    αuμασια
    ' "ι!
    εργα,

    t
    ο θ' t αναστασις.
    ανατος καr. η ' , '
    «ο Λόγος 8έV ητο περικλεισμένος είς το σωμα, 8έν ητο χατ'
    άποχλειστιχ6τητα μέσα εtς το σωμα, χωρ!ς να εΙναι ποuθe:να άλ-
    λ ου. '
    - Α'υτος '
    εσυγκρατουσε - τυ
    1
    σωμα.
    ... ,ιΕ τρωγε '"
    και επινε, αΛΛα χα ι '"'!."' '
    ένεργουσε θαυμάσια εργα. Αύτα τα εργα εtναι που έδε(κνυαν την
    θ ε 6τητα' του. -
    'Α cpoυ οι
    t χ θ ρωποr. ηγν
    a.ν ' 6ησαν την
    ' πρ 6νοr.αν
    ' του και '
    οεν
    't!ol. 6
    χατεν ησαν την ' ' '
    θ εοτητα του ' την
    εις ' κτισr.ν,
    ' ' θ ρωπησε
    ενην ' οια
    't!o ,

    vα
    , ,αντιληcp θ-
    ουν
    \
    την
    θ' ,t ''' 1!. \
    εοτητα του ειι; -τα επιγe:ια ι;;pγα του, τα σω-

    ματικά μεν άλλα θαυμάσια ( 17-19 ).


    )Ι οια.ιτερον
    't!o ' ~ - Λό
    e.:ργον του
    Τ ( θ,
    γου ει.ναr. ο
    \
    ανατος χ.αι η αναστασις
    t ' , '

    -του (20-32 )· το σωμα του Χpιστου άπέθαvεν ώς φθαρτόv, άλλα


    δια της παρουσίας του Λόγου άπέφuγε τήν cpθοράν. ΔηλαΒη δ θά­
    νατοι;; άπο το ίνα μεν μέρος ένεργουσεν εις το σώμα του Κυρίου, άπο
    το ' χλλ ο
    a. 't!> \
    οε ηφαν ίζ ετο.
    1
    c 1
    ~'
    ,,,Ε κτοτε οεν υπαρχει l
    αυτυς
    ' c: θ ανα.τος ει.ς
    ο ' '
    τbν &νθρωπον. 'Έως τότe: ό θάνατος ητο άΒυσώπητος, θάνατοι;
    ' ' την
    απο ' θειαν
    , χ.ατασr.κην·
    ~ι ' απο
    μετα ' ' τuν
    1 ,
    θ αvατον - Χριστου-
    του

    παύεταr. ή καταΒίχη χαί δ θάνατος εχει προσωρr.νην ίσχύv 6)ς άπο­


    -τέλεσμα φυσιχης πορε(α;. 'Αποθνήσκομε:ν Βια νά έπιτύχωμεν
    την άνάστασLν• έπομένως οεν Οr.αλuόμεθα Πλtον, άλλtt. σπειρ6μεθα.
    'Υπάρχουν μεριχαι καχ.όβουλοL άντιρρήσεις εΣς το θέμα του
    θανάτου -του Χρr.στοu, έχ. μέρους άνθρώπωv που εύρίσκον,:-αr.
    έχ.τος Χριστοu. ιο θάνατος ητο άπαραίτητοι; χάριν τη, άναστά­
    σεως, οι6τt ΒέV εlναι ουνατον νά ύφίσταταL άνάστασLζ χωρtι; νά
    J{
    ι;χη προηγη
    θ-
    η
    θάvατος. C"V" Ι ' t \ '
    1. παpχοuν επr.ση; και. εσωτερι.χα
    ι αντιρ-
    t

    ρήσεις εtς το θέμα αύ't'ό έχ. μέρους άνθρώπων πού εδρ(σχοvται


    ΕΙ~ΑΓΩΓΗ 67

    έντος του Χριστιανισμου. Δια.τι ό θάνατος να συντελεσθγj tlc; τον


    άτιμωτιχον σταυρον χαι ~χι με άλλον τρόπον; Διότι ό θάνατος
    του .)_ θ ρωπου
    - a.ν ' ' !'\
    ωcpει.Λετο εις
    ' χαταραν
    ' χαr.
    ' ο
    ' Λό γος η
    "θ ελε να ' τuν
    1

    άφαv(σn με θάνατον κατάρας) οπως ητο ό έπάνω ε[ς τον σταυρόν.


    Και είc; τον σταuρδν ένεργείται άποκάλυψιc;, άλλα κυρίως
    ένεργείται συντριβή του θανάτου. co Χριστλι; ά.πέθανε και έτάφη
    δια νά φανγj χαθαρα. ό θάνατος, και μετα τρείς ημέρας άνέστη, διά
    να. μη θεωρηθη ώς φθαρε(c;. Πριν οι !νθρωποι πιστεύσουν, τρέμουν
    1.
    τυv θ'
    ανατον, 1!
    υταν ,
    πιστευσουv, '
    τον -
    περιφpοvουν. « κ ι:χι\ '
    γαρ 1!.
    ~:;τι
    f
    νηπιοt
    ,ι
    οντες την
    \ C) Ι
    η .ιχιαν,
    t~
    σπευοουσr.ν
    )
    απο
    θν'
    ησχεtν χα
    ι
    με
    λ
    ετωσι
    -
    χατ' αύτοu ταίς ά.σχήσεσιν' ού μόνον ανορει; άλλα και γυναίκες))
    (27 ). οι περιφρονηται αύτοt του θαν&.του είναι μάρτυρει; τηc; άνα­
    στάσεως) ά.πό8ειξις τηc; χαταρy/]σεως του θανάτου.
    0 Χpιστλc; ε!ναt άvαστημένος και ζωντανός. Οι νεχρο! δέν
    1

    έχουν ένεργείας, ό Χριστοc; ένεργεί. Οι νεκροί δέν πολεμοϋνται., ό


    Χρr.στος πο)~μεiται.
    Ε 'ις το
    \ Ι
    τριτον
    Ι
    μερος
    ,
    αvασχευα
    1ζ
    ονταt με
    \ Ι
    καποr.αν
    Jl
    εχτασr.ν αι
    C

    άντιρρήσεις χατα τηc; ένανθρωπήσεως (33-45 ). Είς την άρχην αt


    '
    αντιρρησεις ' -
    των ' 1ουοαιων
    ~ ' '
    χαε. -
    των ... '
    ι Ε...r..Ληνων '
    κατα της - '
    εναν θ ρω-

    πήσεως (33-45 ). Των πρώτων αί άντιρρήσεις άνασχευάζονται


    , 1 , ,~, ,
    απa την ιοιαν την προφητιχην των πα.ραοοσιν.
    , , ,_ ~ ος
    ι προφηται ε
    - 'ξ
    ηγ-

    γεtλαν τον θ αvατον,


    Ι 1
    '!'υV ' \
    σταυρον ' την
    και \ '
    εκ παρ θένου γc;vνησιν
    L του > -

    Χριστοϋ. Aύwc; εlναι δ ~fεσσ(ας και νά μη περιμένουν αΧλοv.


    'Ακολουθε! ό ε'λεγχος των άντιρρήσεων και χλεuασμων των
    <<tΕλλήνων>>t των 'Εθvιχων, των είδωλολατρωv. Είς το σημείον
    αύτο δ συγγραφs()ς λέγει δτι το έπι μέρουι; της 8ημιουργ(αζ, 8η­
    λα.8η είc; την περίπτωσιν αύτηv το άνθρώπtνον γένος, 8εv ε!ναr.
    άπρεπtς δLα την ά.ποχάλυψιv του Θεοϋ. π ο!ον καλύτερον σχεϋος
    ι: '
    υπαρχει οtα την φανερωσιν του
    ~ \ \ L ,
    - Α ογου; Μηπωζ δ η
    "λ tος η'
    ,t\ C λ,
    η σε ηνη,

    πρ ά.γματα υr..tχα;
    C '\ ' ΕΥr.ναt πολ'υ σπουσαιοτερον
    ~ 'θ εται ο Λ,
    να χα ογος εις , \ ' '
    τLμόνt της ψυχηc;. Μεα άλλη άντ(ρρησt; εlναι τό 8ιατε 8εν εσωσε
    τον κόσμον με ενα νευμα μόνον; Το νεuμα έχρειάσθη δια την δη­
    μr.ουργίαv, ίSταν οεv ύπηρχαν οντα. Τώρα ύπάρχουv, και η πρό; σω­
    τηρίαν των ένέργεια θα άχολουθήσn τα πραγματr.κα δε8ομένα ·
    68

    οιά τοϋτο lγινεν &.νθρωπος δ Λόγος, tγέμισε με τήν tνανθρώπη­


    σίν του τά πάντα, και a.ύτόν τόν "Αοηv.
    Εlς το τελευταίον μέρος
    (46-55) με την εξαρσιν των άποτε­
    λεσμάτωv του ~ργοu του Χριστου 8ειχ.νύε:ται. ή θεότης αύτοu (46-
    55 ). Mt τήv έvανθρώπησιν ήφαν(σθησαν τα εtοωλα και τό κήρυ­
    γμα του ΧρLστου ήπλώθη είς δλ6κληροv την οtχουμένηv. Τά οr.δά­
    γματα των ιΕΜήvων σοφων οέν επεισαv οίSτε όλ(γοu;, τό κή­
    ρυγμα του Χριστου Ιπεισεν άvαριθμήτους. Τ( ήμπορε'ί vά ητο αύ­
    τός πού έπέτuχε τέτοια άποτελέσματα; t/Ανθpωποc; 8tv ε!ναι ου-
    ' , , , ,
    vατον να τα επr.τυχη.
    , , - , Μ ~ι
    αγος σεν ημπορε~ να ει.ναι
    τ ,
    αυτο; που
    , ,
    κα-

    .. \
    ταργει την μαγειαv.
    ' Δ , ~l. ' ... ' Τ ' \ , ~ '
    αf.μωv οεν ημπορε:ι. να ειvαι αυτος που οιω-

    κει τούς οα(μοvας. Μόνον Υίός Θεου ήμπορε:Ί νά ε!vαι. Γrα εργα
    του ε!vαι μεγαλεr.ώ8η, ύπtρ &.νθρωπον. 'Εγέμι.σε τήν οικουμέvην
    μt τήv 8ιδασκαλ(αν και την παρουσίαν του. 'Εvεστάλαξεv είς gλους,
    '
    ακ ό μη καt. ε1.ς
    i '
    τα
    ' vηπια,
    ' αρετηv.
    ' ' Μ'οvος .. ...
    του ΠΟΛεμε:ι κα.τα της ει- ' - '
    οωλολατρία;, της στρατια.ς των οαιμόνωv, της μαγε(ας, τη; μω-
    . ,.
    ρας σοφ ε ας, και νιχq... ' - t/A ~1. τα
    ν σε ' Εργα
    ,! ~,
    του οεν ε τναι αν ο ρωπι.να αΛΛ
    "'Ι., ' ' '~
    ι
    υπεραν
    θ , , -~ "'Ι.
    ρωπt.να, τοτε μαΛΛον πρ πει να τον
    έ , , θ ,ζ
    αυμα η χ.ανεις παpα
    ' '
    vά τοv χλευάζη.
    Και χ.υρίως ολοv το έργον του συνοψίζεται είς αύτην την έν-
    ,
    τυπωσr.ακηv '
    φρασιv: ' 1
    ι<αυτυς ένηv θ ρωπησεν, ' dr.vα ημεις
    C' - θ εοποιη 0-ω-
    μεν,
    '
    και αυτ
    'ό
    ς
    .1 .ι
    εφανερωσεν
    C'
    εαuτον
    \ ~''
    οf.α σωματος)
    !t:
    ι.vα
    4!
    ημει.ς
    -
    του
    ....

    ά.ορά.τοu Πατpόζ Motαv λάβωμεν)) (κε:φ. 54 ).


    Είc; τόν έπ(λογον (56-57) δ σuγγραφεύς τονίζει. οτι πρός
    όλοκλήρωσtv της οtοασκαλ(αc; χρειάζοvταt 8όο πράγματα: α) με­
    λέτη rης Γραφηc; και β) βtος άγν6ς. ((Προς την tχ των Γραφων
    ερευναv χ.αι γvωσtν άληθη χρεία βίου καλου κa.ι ψυχης καθαρα.ς
    καt της κατα. Χριστόν άρετης» (κεφ. 57 ).
    Χειρόγραφοv lπtστολ ΥΙ, τοσ Μ.. :. Αθα~ασtου
    eπ οια.!ρεσις των ήρtθμημένων πα.ρα.γράφωv τοϋ κεtμένοιJ ό­
    φε!λετα.t εις τού; πρώτο~ !χοότας τοϋ εργου. 11 ύΤCΟΟια.ιρεm.ς εις
    ύποπα.ραγράφους (α.νευ dριθμήσεω~) , χα.θώ; κα.ι οι ύπότιτλοc. των
    ύπο8ια.ιρέσειt1ν wϋ εργου εις έvότητα.ς !πονήθησα.ν ύπό τοϋ χα.θη­
    γητοϋ Π. Χρήστου. Κατά τήν α.ποψιν του α.ύτοϋ ώσα.ύτω~ χαθη­
    γητοϋ δ τέως γνωστός τlτλος τοϋ lργου «Κα.τά. ~Ελλήνων» lχει
    «Κα.τ& εtοώλωv».
    ΚΕΙΜΕΝΟΝ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ - ΣΧΟΛΙΑ

    'Υπό

    ΣΤΕΡΠΟΥ Ν. ΣΑΚΚΟΥ
    ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΑΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
    ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ

    ΑΠΟΛΟΓΗΤ ΙΚΑ

    ΛοrοΣ Α'
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ

    Προοίμιον

    1. (' Η μεν περι της θεοσεβείας καl τής τώv δλων άληθεlας
    γνώσις ού τοσοvτοv της παρα των d.vθρώπωv διδασκαλίας δε ί-
    !!
    ται, υσοv ,.,~
    αφ ι;αvτης ""'lχει ' ι
    το γνωριμοv· ι
    μovov '"
    γαe ' κα θ"f'
    οvχι η-

    10 μέραν τοίς έργοις κέκραγε, και ήλ_[οv λαμπρ6τερον έαvτήν δια


    της Χριστού διδασκαλίας έπιδεlκνvται · ποθοϋ-ντι δέ σοι δμως τα
    περι
    \
    τavτης
    I ά ..,
    κοvσαι,
    1
    φι;ρε, ω
    Τ Ι
    μακαριε,
    '-'
    ως
    ~
    uv ?'
    οιοι
    Ι
    τε
    Τ
    ωμεv,

    όλlγα της κατα Χριστδv πlστεως lκθchμεθα, δvναμέvφ μέv σοι


    καί άπό τώv θεlαπ λογίων τaύτηv εύρείv, φιλοκάλως δε δμως
    15 '
    και παρ ' ~ '
    ι;τεραw ' '
    ακοvοvτι. , ,(,.
    αvτ~κεις μεν ' γά ρ '
    εισιν αι~ αγιαι
    r,

    και θεόπιιεvστοι Γραφα! πeός τήv της άληθείας ιL-ταγγελlαν ·


    εlσί δέ καί πολλοί τώv μακαelωv ήμών διδασκάλων εlς ταύτα σvν­
    ταχθέvτες λ6γοι· οlς έάv τις έvτύχοι, είσεται μέv πως τηv τών
    Γραφών έρμηvείαv, ής δέ όρέγεται γνώσεως τvχείv δvvήι1εται.
    20 'Αλλ' έπειδή τας τώv διδαι1κάλαw συντάξεις έv χερσί viw
    ούκ lχομεv, άvαγκαίόv έστιv α παρ' έκείvων έμάθομεv ταύτα
    καr. απαγγε'λ1 ειv κα, γραφειv σοι,
    \ ' ,. ' , λ' λλ1
    εγω v, ' κατα' τον
    την ' σω-

    τήρα Χριστόν πίστιv, ίvα μήτs εύτελή τις τήv τοv καθ' ήμiί.ς
    λόγοv διδασκαλlαv ήγήσηται, μήτs άλογον τήv εlς Χριστόν πl-

    1. «Αύτάρκεις μέν yάρ εlσιν αl άytαι και θeόπνevστοι Γραφαl 'Πρός τήv
    της άληθείας άπαyγελ(αν», Αύτό εtνε εvα άπό τό: θεμελ1ώδη δόγματα της
    ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
    ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ

    ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΑ

    ΛοrοΣ Α'

    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ

    Προοίμιον

    1. CH yνωσις της άληθείας ττερι Θεοv καl κόσμοv Sέv έχει


    τόσον μεγάλην την άνάyκηv να διδάσκεται άπό άvθρώπουs,
    όσον μeyάλ η v εχeι την δύναμι v νά yί νεται προσιτη μόνη της·
    διότι σχεδοv καθημερινώς κράζει μέ τά eρyα, και μέ τήv διδα­
    σκαλ{αv τοv Χριστοv παρουσιάζεται πιο φωτεινή καl άπό τόv
    ήλιον. 'Επειδή δμως ποθείς νά άκοίιστιs πeρι της γνώσεως αv­
    τηs, ελα μακάριε, vά έκθέσωμεv, όσον δυνάμεθα, όλίyα ,τeρi της
    χρ1στ1αv1κης ,τ{στeως· άv καί δύvασαι μέv μόνος σοu να εύp,:)s
    αvτήν εlς την θείαv Γραφήv, όμως φιλοτιμείσαι vά άκοίιστ:1s καί
    άττο άλλοvς. Βεβαίως αt άyιαι καi θεόπνευστοι Γ ραφαl εΙνε αυ­
    τάρκεις, δια να διδάξουν την άλήθειαν 1 · ύπάρχοuv μάλιστα και
    πολλα ερyα πού συνέταξαν ot μακάριοι διδάσκαλο{ μας δια τόv
    σκο,τόν αvτόν, εlς τα δποία εάν κανείς έvτρuφήσΤJ, άφ) ένός μέν
    θα yνωρίστι κάπως την έρμηvείαν των Γραφωv, άφt έτέροu δέ
    θα δvνη&ί5 να ~πιτνχ,:ι τήν yνωσιν ποv έτrιθuμεί.
    ,Επειδη όμως- τώρα δένεχομeνeίς τα χέρια μας τάσvyyράμ­
    ατα των διδασκάλων, εΙνε άνάyκη, όσα εμαθα άττό έκeίνοuς,
    αύτα καl να σοv άναπτvξω ,τροφορικως καl yραπτωs· - έν­
    νοω άσφαλως τήν π(στιν etς τόν Σωτηρα Χριστόν-· ώστε κα­
    νεlς vα μη θεωρήστι την διδασκαλίαν τοv Εvαyyελίοv μας άνεv
    άξίας, οCιτε να έκλάβ,:ι την π{στιν etς τόv Χριστόν άνόητον· μέ

    Χρισπανικης ,τ{στεως, τό 6ποίον ομω~ κατά τοv~ νεωτέρους χρόνσvs παρα­


    θεωρεϊται ,τολίι,
    11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    στιν ύπολάβr( όποία διαβάλλοντες ιΈλληνες χλευάζοvσι καί


    πλατύ γελωσι καθ' ήμών, ούδεν lτεροv ι/} τον σταvρδν τοϋ Χρι­
    στού προφέραιιτες· έφ:. ιp μάλιστα και τήν άναισθησlαν αυτών
    οίκτειρήιtειεv αν τις, ότι τόν σταυρόν διαβάλλοντες ουχ δρωσι
    5 τήν τούτου δύναμιν πα.σαν τήv οlκοvμένην πεπληρωκvίαν καί ότι
    δι' αυτοv τά της θεογvωσlας lργα πα.σι πεφανέρωται. ούκ αν
    , " :s. • , ' , -Θ' '
    γαρ, ειπερ ,1 σαν και αvτοι γvησιως επιστησαντες avτov τn Ι'( εο-
    , , -

    τητι τόν νουν, έχλεόαζον το τηλικοvτοv· άλλά μαλλοv και αυτοί


    τούτον έπεγlνωσκον σrοτήρα του παντdς, καί τόν σταυρόν μή
    1 Ο βλάβην άλλά θεραπεlαν της κτίσεως γεγοvέναι. εl γάρ τοϋ
    σταvροϋ γενομένου πiiσα μέν είδωλολατρlα καθnρέθη, πασα δέ
    δ αιμονων
    ,
    φαvτασια
    , -
    τφ σημειφ
    ' '
    τοvτφ
    ',,
    απε,.avνεται, και
    \μονος
    ,

    ό Χριστός προσκvvείται, καί δι' αυτού γινώσκεται ό Πατήρ,


    καl ol μεν άντιλέγοντες καταισχύνονται, ό δε τώv άντιλεγdντων
    15 όσημέραι τάς ψvχάς άφανώς μεταπείθει· πώς ( είκότως rάe αν
    τις είποι προς αυτούς) lτι. άνθρώπινόν έστιv έπιvοείν το πρά­
    γμα, και ov μαλλαιι &μολογείv Θεοϋ Λόγον καl σωτήρα εlναι
    τοϋ παντός τόν έπl τού σταvροϋ άναβάvτα; πάσχειν δέ καί οιδ­
    το{ μοι δοκοvσιν όμοιον, ώς εl τις τον μέν ifλιον ύπό νεφών σκε-
    20 πόμενον διαβάλλοι, το δε τούτου φώς θαvμάζοι, βλέπωv ότ,
    πασα ή κτlσις vπό τούτου καταλάμπεται. ώς rάe καλόν τό φως,
    καί καλλ{ων ό τοv φωτός άρχηγδς ifλιος: ούτω θεlοv πeάγμα­
    τος δvτος τoiJ τήν οίκοvμένην πασαν της αύτοiJ γνώσεως πε­
    πληρωσθαι, άνάγκη τον άeχηγόν καί ήγεμ&να του τοιούτου κα-
    15 τορθώματος εlνα, Θεόν καί Θεοv Λόγον.

    2. «·Ελληνες». ·ωηνας δέν htvoeτ τοός κατο[κοvς της •Ελληνικης χeρ­


    σοννήσοv, τούς πρό Χριστοϋ και ννv λεyομένοvς •Έλληνας, ω.λά πάvτας
    τούς είδωλολάτρας άνεξαρτήτως φvλης και γλώσσης.
    3. «••• Τόν σταυρόν δ1αβάλλοντες:.. ·εmtδή δ σταυρός κστα τήv άρ­
    χαt6τητα ητο τό άποκροvστικώτεpον μέσον θανστώσεως των μεγάλων κα-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ&!ΛQΝ Ί5

    το1αύτας Sιαβολάς εtρωνεύονται ot elδωλολάτραι ~ καί καyχά­


    ζοvv εlς βάρος μας και μέ μόνον έrrιχeίρημα τόν σταvρόv τοv
    Χριστοv. 'ΕSω άκριβως θά ήδύνατο κανεlς να ~λεeιvολοyήσ,;J
    την άναισθησ(αv των, διότι μέ τό vά Sιαβάλλοvvτόvσταvρόν 3 ,
    Sέv βλέτrοvv, ότι ή δύναμ{ς τοv Ιχει κvριαρχήσει elς δλόκληρον
    τήv οlκοvμινηv καl ότι Sι' αύτοv gχοvν άποκαλvφθη εtς όλοvς
    τά eρyα της θεογνωσίας. 'Άσφαλως Sέν θά έχλεόαζον ενα τό­
    σον μέγα πραyμα, έό:v άκριβως εστρeφον και αύτοl μέ εlλικρί­
    νειαν τόν νοvν των eiς την Θεότητα τοv Χριστοv, άλλά μαλλον
    θά τόν άνεyvώριζοv καl ol ίδιοι ώς Σωτηρα τοv κόσμοv και θά
    παρeδέχοvτο, ότι δ σταυρός gχει y{ νeι όχι διά νά βλάψ"Ό αλλά
    Sιά να θερατreύ0'1) την άνθρωπότητα. Διότι μέ τό γεγονός τοv
    σταvροv κατηρyήθη κάθε elδωλολατρ{α, καl μέ τό σημείον αύτό
    !κδιώκεται κάθε Sα1μονική φαντασία, και μόνον ό Χριστός προσ­
    κvνεiται καi δι' αύτοv δ Πατήρ γνωρίζεται καi ol ό:ρνηταl κα­
    ταντροπιάζονται, ό Sέ σταvρός μεταπείθει ήμέραν μέ την ήμέ­
    ραν άοράτως τάς ψvχας των άντιλεγόντωv. 'Αφοv αvτά eχοvν
    ετσι, τότε εvλόγως θά ήδύνατο κανe\ς να εiΠΤJ e{ς αίιτοός, πως
    εΙνε δυνατόν να θεωροvμεν άκόμη άνθρώπινοv τό γεγονός καί
    να μή δμολοyοvμev καλύτερα δτι δ άναβάς εlς τόν σταvpον
    εive δ Λόγος τοv θεοv καί δ Σωτηρ τοv κόσμοv; Mov φαίνεται
    ότι καί αvτοl τrάσχοvν κάτι παρόμοιον όπως εναs πού θό: έσv­
    JCοφάντει μέν τόν ήλιον σκετrαζόμενοv άπό σίιννεφα, θα έθαvμα­
    ζεν δμως τό φως τοv, βλαιωv δτι δλόκληρος ή κτίσις φωτίζε­
    ται άπό cχύτόv. Διότι, όπως εΙνε καλόν τό φως καl καλύτερος
    δ ήλιος, δ άρχηyός του φωτός, hσι, mειδη eΙνε θείον τrρcrγμα
    τό δτι gχει γεμίσει όλη ή οlκοvμέvη μέ την γνώσιν αvτοv, eiνe
    άνάyκη δ άρχηyός κcd ήyeμών τοv μεγάλοv αύτοΟ κατορθώ­
    ματος να eI \1Ε Θεός κcd Λόγος τοv θeov.

    κονρyων, ol εtδωλολάτραι εlρωvεύοvτο τούς Χριστιανούς οτt λατρεvοvν ενα


    κατάδ1κον τοϋ σταvροv, iΊ της κατάρας, δπως θά Ιλέγετο σήμερον. Διά τούτο
    και δ Παvλο!. γράφει, δτι ό σταvpδs διά τovs "!Έλληνας ητο «μωρία:. (Α' Κο
    1. 23) ..
    76 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Λέγομεν οmι ώς έφικτόv ήμϊv, πρότερον όιελέγξαvτες τήv


    τώv άπlστωv άμαθίαv· lva τώv ψεvδώv διελεyχθέvτων λοιπόν
    ή άλήθεια δι' έαvτης έπιλάμΨ'!l και θαeρflς καί αύτός, ώ αvθeω-
    πε, ,,
    οτι 'λ η θ ει(!,
    α
    1 1
    πεπιστεvκας, και' '
    τοv V '
    Λριστοv ,
    yινωσκωv '
    ουκ

    5 ήπατ·ήθης. πρέπειv δέ σαι ήγοϋμαι φιλοχρίστφ οντι τα περl


    Χριστού διαλέγεσθαι, έπεl καl πάντων τιμιωτέeαv τηv πεeί τού­
    του γνώσιν καl πlστιv ήγείσθαί σε πεπ[στεvκα.

    Α'. Περl εlδωλοΑCιτp(ο:ς

    1. Διcι.μ6ρφωσις "tης ε(δω:Αο:Αο:'τ'p{cι.ς

    10 2. Έξ άρχης μεν ούκ ήv κακlα· οvδέ γάρ ούδέ vvv έν τοί,


    αγιοις
    f' ' εστιv,
    ' ' ου'δ' uJ!λ ως κατ ' ' f.' ,
    αvτοvς vπαρχει
    ' αvτη·
    tf αν
    " θ ρωποι δ.ι
    δ

    ταύτηv ϋστεροv έπιvοείv ηρξαvτο καl καθ• έαvτώv άvατvποv-


    σθ αι· no
    υ εν v, 1
    , .., ,
    ~ κα ί την των ει'δ OJ λ ων ι::πιvοιαv εαvτοις
    ι:- - '
    ανεπ
    2λ α-
    1 1

    σαντο, '
    τα '
    ουκ "
    οντα t'
    ως "
    οvτα λ ογι"5ομεvοι. ,.,
    15 f!O μέv γαρ του ~αvτδς δημιουργός και παμβασιλεvς Θεός,
    ό ύπερέκειvα πάσης ούσlας και αvθρωπίvης L-τιvοlας υπάρχων,
    lί.τε δή άγαθδς και υπέρκαλος ωv, δια του ίδlοv Λόyοv τοϋ σω­
    τijρος ήμών 'Ιησού Χριστού τδ άνθρώπινοv γένος κατ' ίδlαv εί­
    κόvα πεποlηκε· καί τώv lhιτωv αvτόv θεωρητήv καί έπιστήμοvα
    20 δια τijς προ, αύτόv δμοιώσεως κατεσκεύασε, δοvς αvτφ καί
    τijς ίδlας άιδιότητος lvvoιav και γvώσιv, ίνα τήν ταυτότητα cιφ-
    ζ ων μήτε τής περl Θεοv φαnασlας ποτέ άποστfl, μήτε τijς τώv
    άγίωv σvζήσεως άποπηδήσn, άλλ' έχων τήv τού δεδωκότος χά- ·
    ριv, lχωv καί τήv ίδlαv έκ του πατρικού Λόγου δύναμιv, άγάλλη-

    4. «Φ1λοχρίστφ όντ1». 'Ό παραλήπτης τοv Ιmστοί\ιμαίοv τοάτοv ερ­


    yοv τοϋ Μ. 'Αθανασίου φαίνεται ότι ητο κατηχούμενος. Διότι νομίζω ότι
    τούς κατηχοvμέvοvς, Ιπει6ή 5έv fiτo 5ννατόν νά τούς ΊJ.γοvν «Χρ1στιανοvς:.
    καl «άyίοvς:., τοvς lλεyον «φιλοχρ{στοvς:.. Τό «φιλόχρτστος» άπό τό «Χρ1-
    c:mανφ 51αφlρει δ, τι καl τό «φtλέλλην» άιrό τό «·Ελληv». 'Έξ άί\λοv τά
    ΚΑΤ Α ΕΙΔΏΛΩΝ 77

    rομιλοvμeν λοιπόν τό κατά Sίιναμι ν, έλέyχοντες πρώτα


    την άμάθειαν των άπίστων, ώστe μετά την άναίρeσιν των πλα­
    νών νά διαλάμψ1) έν σvνεχείςι μόνη της ή άλήθεια, και σύ, άν­
    θρωπε, νά λάβ1)ς θάρρος, S1ότι !πίστεuσες elς την άλήθeιαν, καί
    δεν !ξηπατήθης μέ το να yνωρίσ,:)ς τόν Χριστόν. Νομίζω ότι
    άξίζει σv ϊrov eΙσαι φιλόχpιστος 4 νά συζητ,:iς τά πεpl τοΟ Χpι­
    στοΟ, έπeιδή εχω και την πeποίθησιν, ότι θεωρείς την γνώσιν
    και τήν π(στιν πεpι τοv ΧριστοΟ άπό όλα τιμιωτέραν.

    Α'. Περl είδω:Αο:Αcιτρ[ας

    1. Δισ.μ6ρφωσις της εlδωΑοΑα.'~'p{α.ς

    2. 'Από τη~ άρχήν, λοιπόν, Sέv ότrηpχε κακία. Βεβαίως


    ούτε καί τώρα υπάρχει μεταξv των άyyέλων, οϋτe yενικως
    κατα τήν αντ{ληψίν των ύπάρχeι αύτή . οι άνθρωποι όμως
    άρyότeρον ηpχισαν νά την έφεuρίσκοuν καί να της SίSovν μορ­
    φήν εiς βάρος των. Δια τούτο μάλιστα καi άνέπλασαν μέσα
    των την έφεvρeσιν των e[Sώλων, θεωpοvντες τα άνvπcχpκτα
    ώs ύπαpκτά.
    Διότι δ Θεός, δημιουργός καi βασιλείις τοv παντός, δ ό­
    ποiος vπάpχeι υπεράνω πάσης ύπό:ρξεως καί άνθρωπ{vης σκέ­
    ψεως, έrrειδη ε{ νε άyαθός καί ανώτερος παντος κάλλους, εχει ·
    Sημιοuρyήσει τό άνθρώπινον γένος κατ' εiκόνα 1Sικήν τοv, Sιά
    τοv Λόyοv τοv, τοϋ Σωτηpος μας ΊησοQ ΧριστοΟ .. Κατεσκεύ­
    ασε τόν ανθρωπον και καθ' δμο{ωσιv, ώστε νά σκέπτεται και
    να yνωρ(ζΤJ τα όντα. ΤοΟ εSωκε την Svνατότητα vά: έννο13 και
    vά yνωρίζ'Ι) την ά1S1ότητα τοv ΘεοΟ ώστε, διατηpων τήν δμοι...
    ότητα, vά μη άπομακρvνθij ποτέ άπό τήν δρθήν άντίληψ1ν
    περl τοϋ θeοΟ ούτε να ά'ποσκ1ρτήσ1:1 άπό την σvμβ(ωσιν μέ
    τοvς άyyέλovs, άλλ' εχων την εvνοιαν τοv θεοσ, εχων και την
    προσωπικήν δύναμιν άπό τόν Λόγον τοv Π<Χ'!pός, vά σ:yάλ-

    ά-rrολοyητικά fρycx τοv εtοοvς τοότοv, εfτε κατά •ω ήνων etτε κατά Ίοv­
    δcχ!ων Ιστρέφοvτο, άπηvθννοvτο σνvήθως ,τρός ιcατηχ ovμwovς.
    78 }{. ΑθΑΝΆΣΙοr

    ται. και σvvομιλfl τφ Θείφ, ζώv τδv άπήμοvα καί μακάριοv


    όντως άθάvατa,, βlov. ούδέΡ γάρ lχωv έμπόδι.ον εlς τήν περι
    ταϋ θεlοv yνώσιv, θεωρεί μεν άεl διά της αύτοϋ καθαρότητος
    τήν τού Πατρός εlκ&vα, τιw Θεοv Λόγοv, ov καί κατ' εlκόvα
    5 γέγοvεv, ύπερεκπλήττεται δε καταvοώv τήv δι' αύτοϋ είς τό παv
    πρόνοιαv, ύπεράνω μέν τώv αίσθητώv και πάσης, σωματικής
    φαvτασlας, γιvόμενος, πρός. δε τά έν ούραvοίς θεία καί vοητά
    τfi σιwάμει τού vοϋ σmιαπτόμεvος . ότε γάρ ov σvvομιλεί τοίς
    σώμασιv ό vοϋς ό τώv άvθρώπωv, ούδέ τι της, έκ τούτων έπι-
    10 θvμlας μεμιγμένον lξωθεν έχει, άλλ' 8λος έστιν 11.vω έαvτ{ρ σv,,ών
    ώς γέyοvεv Αξ άρχfjς, τότε δή τά αίσθητα. καί πάντα τα άvθρώ-
    JΙ. β' ι, Ι Ι \ • Λ' 'JΙ.' t' -
    πιvα υια ας,, αvω μεταeσιος γινεται, και τον ογσ, ιυων, ορ(!,

    b αύτφ καί τόv τού Λόγοv Πατέρα, ήδόμεvος έπί τfl τούτου
    θεοJρlg. καί άνακαιvούμενος, έπl τφ προς τοvτοv πόθφ. ί/Jσπερ
    15 oJv τόv πρώτοv τών άvθρώπωv γενdμενοv, δς, καί κατά τήv
    ~E'R '
    pραιωv -
    γ λωτταv \
    'Αδ αμ ' Ι θ η,
    ωvομασ ,
    λ εγοvσιv αιt' l εραι\ .ι.Τ1eα-

    φαί κατα τήν άρχήv άvεπαισχmιτφ παρρησl(l, τοv voϋv έσχηκέvαι


    πρός τόv Θεό,, καί συνδιαιτασθαι τοίς άγlοις έν τfi τών vοητώv
    θεωρl(!,, ήv εlχεν b έκεlvφ τφ τόπφ, δv καί δ δ.γιος Μωϋσής
    20 τροπικώς παeάδεισοv ώvόμασεν. t' Ικανή δέ ή τής ψυχής καθα­
    ρότης έστl καί τόv Θεόv δι' έαvτής κατοπτρίζ εσθαι, καθάπερ καl
    δ Κύριός ψησι.· Μακάeιοι οί καθαροι τfi καρδlq., ότι αύτοι τοv
    Θεό,, όψονται.
    3. Οvτω μέν οδv δ δημιουργός,, ώσπερ είρηται, το τώv
    25 άvθρώπων γένος, κατεσκεύασε καl μένειν ήθέλησεν· οί δε 11.v-
    Οριοποι, κατολιγωρήσαvrες τώv κρειττ&vων καl όκvήσαντες
    περί τήv τούτων κατάληψιν, τά έγγvτέρω μάλλον έαvτωv έζ17-

    5. 01 &ρχο:ίοι tπίσπνον δτι ή yλωσσα των τrρωτοπλάστων fιτο ή


    iβραϊκή, καl δτι άπό τήν Αβραϊκήν άπεχωρfσθησαν και διεμορφώθησαν o:t
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 79

    λετα1 και να σvναναστρ~φεται μέ τόν Θεόν καl νά ζ~ την άνώ­


    δvνον καί ,τράyματι εύτvχη άθάνατον ζωήν. Διότι χωρlς
    νά EXTJ κανένα fμπόδιον νά yνωρίστ;ι τόν Θeόν, βλέπει πάν­
    τοτε διά της καθαρότητος αύτοv τήν εtκόνα τον Πατρός, τόν
    Θεόν Λόγον, «κατ' εlκόνα» τοv δποίοv και έδημιοvρ-yήθη. Κα­
    ταπλήσσεται σφόδρα άπό την κατανόησιν της τrρονοίας του
    δ1α τόν κόσμον· ανέρχεται vτrεράνω των αlσθητων καl τrάσης
    σωματικης φαντασίας καl μέ την. δύναμιν τοv νοv σvνενώνe­
    ται μέ τά θεία ,τνεvματα τά έν ούρανοίς. ·οταν λοιπόν τό άν­
    θρώπι νον πνεvμα δεν σvναναστpέφεται μέ τα σώματα και δέν
    δέχεται τίποτε τrov νά eΙνε άναμεμιyμένον με σαρκικα τrάθη,
    άλλ' εύρ{σκεται έξ όλοκλήροu elς τά ύψη καl ζiJ μαζί μέ τόν
    έαvτόν τοv, όπως έ6ημιοuρ-yήθη εξ άpχης, τότε πλέον ξεπεpν~
    όλα τά αtσθητό: και όλα τα άνθρώπι να καl eύρίσκεται vτrερ­
    άνω αvτοv τοv κόσμου· βλέτrει τόν Λόγον καi εtς αυτόν βλέ­
    τrει καl τον Πατέρα τοv Λόyοv και εύχαριστείται μέ τό να τόν
    βλέπ'Ιj καl άνανεοvται μέ τόν ,τόθον πρός αύτόν. ''Έτσι άκρι­
    βωs δ πρωτος άνθρωπος, ό όποϊος και είς τα έβραϊκα 5 ώνο­
    μάσθη 'Αδάμ, μας λέyοvν αl άyιαι Γραφαi, εΤχεν άρχικωs τόν
    νοvν τοv eiς τον Θεον με άνεπα{σχvντον παρρησίαν, και εζη
    μαζi μέ τούς άyγέλοvς ~ντρvφων εtς την θέαν των vοητων τrού
    ύπηρχeν εlς a<εϊνον τόν τόπον, τόν δποiον ό άγιος Μωvσης
    μεταφορικως ώνόμασε παpάδεισον. ).Έχει την Ικανότητα ή καθα­
    ρότης της ψvχης να καθρεπτίζει fvτός <Χύτης καί τον θεόν, ότrως
    λέγει και δ Κύριος· «Μακάριοι οί καθαροl τi] καρδίq:, ότι αύτοi
    τόν Θεόν όψονται» (Μθ 5, 8).
    3. 'Έτσι λοιτrόν, όπως εχομεν εlπεϊ, fuλασεν δ Δημιουργός
    τό άνθρώτηνον γένος, και Ιτσι ή~ησe να μείvr:ι. Ot άνθρωποι
    όμως άφοv τrαρημέλησαν τα ύψηλότερα και fδειξαν όκνηρ{αν
    εiς την κατανόησιν αvτων, άνεζήτησαν αύτα τα δτrοϊα εύρί-

    •
    άλλαι yλωσσαι. Αύτό δμως etνe μόνον μία νιr6θεσις. Τό βέβαιον ε{νε σπ ή
    γλώσσα ητο άρχικως μ{α και fπειτα διεσπάσθη εlς ,τολλάς (Γε 11, 7..9), μία
    δ~ άιrό τάς πολλάς vιτηρξε και ή ψραtκή.
    80 }Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τησαv . !Ιο
    εγγvτερα
    Ι δ \ Ι ~. \ - \ t!' Ι
    ε τοvτοις , γ το σωμα, και αι τοvτοv
    :> θ Ι
    1 αισ η-

    σεις. 8θε11 τώv μεν νοητών άπέστησαv έαvτών τόv νοvν, έαv­
    τοvς δέ κατανοείv ηρξαvτο. έαvτούς δε κατανοοϋvτες, καί τού
    τε σώματος και τών άλλων αlσθητών άvτιλαμβαvόμε11οι και ώς
    5 έv lδίοις άπατώμε11οι, είς έαvτών έπιθvμlαν έπεσαν, τά lδια
    προτιμήσαvτες τής πρός τά θεία θεωρlaς· hδιατρίφαντες δέ
    τούτοις, καί τώv έγγυτέρω μή άποστηναι θέλοντες, ταίς μεν τού
    σώματος ήδοvαίς συνέκλεισαν έαvτών τή11 ψυχήν τεταραγμέ­
    νην καί πεφvρ'μέvην πάσαις έπιθvμίαις· τέλεοv δέ έπελάθο-vτο
    10 της έξ άι]χης αύτώv παρα Θεοϋ δυνάμεως. τούτο δ., αν τις ίδοι
    ""'
    και'έκ του πρωτοv πλ ασθ' ,
    'θ'
    εντος αν .l.-1 θ'
    ρωποv α,.η ες, ως
    C' αι" t !
    ιεραι.'

    περί αύτοϋ λέγοvσι Γραφαl.


    Κάκείνος γά(!, lως μέv τον voϋv εlχε πρός τον Θεον καί
    τή11 τούτου θεωρlαv, άπεστρέφετο τήν πρός τό σώμα θεωρlαv·
    15 δτε δέ σvμβοvλίq. τού όφεως άπέστη μέv της πρός τόv Θεοv δια­
    νοίας, έαvτον δέ καταvοεϊv ήρξατο, τηvικαϋτα καl είς έπιθv­
    μlαv τοϋ σώματος lπεσαν, καί εγνωσαv δτι γvμvol ήσαν, και
    γvόvτ ες nσχύνθησαν. έγvωσαν δέ έαvτούς γv μvούς ού τοσοϋτον
    άπό έvδύματος άλλ' δτι γυμνοί της των θε[ων θεωρlας γεγόvασ,,
    20 και\ προς
    \ \ , , ~
    τα εvαvτια τ,1 ν
    δ ' , .l.- , \
    ιαvοιαv μετηνεγκαν. wι.οσταντες γαρ

    τijς προς τόvba και lwτa, Θεδv λέγω, καταvο17σεως καl τοϋ
    παθ ov, λ οιπον
    1
    \
    προς ,,
    avτov ''δ
    εις
    1
    ιαφυροvς και' εις
    ' τας
    \ 'έ
    κατα μ ρος

    έπιθvμίας έvέβησαν τοϋ σώματος. εlτα, ola φιλεί γίνεσθαι,


    έκάστοv και πολλών έπιθvμlαv λαβ&vτες, ηeξavτο καί. τήv πeός
    25 αύτας σχέσιv έχειν· ώστε καί. φοβείσθαι ταύτας καταλείψαι.
    lJθε, δή καl δειλlαι και φόβοι καί ήδοναl και θ'VΤ}τα φροvε'iv
    τfl ψvχfl προσγέγοvε,. ού θέλοvσα γαρ άποστηvαι τώv έπιθv­
    μιώv' φοβέίται τον θάνατον και. τον χωρισμον τοϋ σώματος.
    έπιθvμοvσα δέ πάλιν, και μή τvγχάνοvσα τώv όμοlων, έμα-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΏΝ 81

    σκοvτο ,τερισσότερον ,τλησ(ον των. Καί τα πλησιέστερα ,τρός


    αvτονς ησαν τό σωμα καi ai αίσθήσeιs τοv. Διά τοvτο άπεμά­
    κρvναν τό ,τνeίίμα των άπό τά ,τνεvματικά καl ηρχισαν νά βλέ­
    ,τοvν τόν ~αvτόν των. Βλέ,τοντες δε τovs ~αιrrοίιs των καl λαμ­
    βάνοvτeς yνωσιν και τον σώματος και των άλλων α[σθητων
    καl !ξηπατημένοι άπό τόν ~αvτόν των, ,τεριέπeσαν εlς έπιθv­
    μίαν τοϋ {αvτοϋ των, άφοv έπροτίμησαν νά βλέποvν τα άν­
    θρώ,τι να ,ταρά τά θεία. Καί έπειδη eζ η σαν με αίιτά και δεν ηθe­
    λαν να άπομακρvνθοϋν άπό τά αiσθητά, ίιπεδοιίλωσαν εts τάς
    σαρκικάs ήδονάs την ψvχήν των, ή δ,τοία ητο άναστατωμέ...
    νη καl ζvμωμέvη μέ όλα τα πάθη. 'Εντελώς δε tλησμόvησαν την
    !ξοvσίαν την δ,το{αν ~ξ άρχηs τούς ε!χε δώσει δ Θεόs. Δvναται
    κανεls νά δ1απιστώσι], ότι αύτό εΙνε άληθές, και άπό δσα λέ­
    yοvν ai ίεραi Γραφαί δια τόν ,τρωτό,τλαστον άνθρωπον.
    Διότι καl tκετνος, ~ν δσφ eiχe τόν νοvν και τά βλέμματά
    του πρός τόν Θeόν, άπeστρέφετο vά βλ~ τό σωμα· όταν ό­
    μως μετά άπό σvμβοvλήν τον όφεως άπeμακρvνθη άπό την
    σκέψιν τοϋ Θeοϋ καl τ\ρχισε να παρατηρfj τόν {αυτόν τοv, τότε
    τreριέπeσαv καί εls τήν ~τrιθvμίαv τοv σώματος, καl «εyνωσαv
    ότι yυμνοt ησαν» (Γe 3, 7), καl τούτο άvτιληφθέvτes ~ντρά­
    ,τησαν. 'Ι;Ισθάνθησαν δε τοίιs έαυτοvς των γυμνούς όχι τόσον
    άπό ~νδvμα, άλλ' δτι άπεyvμνώθησαν άπό τοϋ νά βλέποvν
    τά θeία, και μετέστρεψαν τήν σκέψιν ,τρός τά άντίθeτα. Διότι
    άφοϋ άπεμακρvνθησαν ά,τό την yνωσιν τοϋ {νός καi άληθινοv
    Θeοϋ καl άπό τόν τrρόs αvτόν ,τόθον, έν σvνeχείςχ εlσηλθον εtς
    διαφόρους καl έπl ~ρovs έπιθvμίαs τοϋ σώματος..... Ε,τeιτα, δ­
    ,τως σvνήθως σvμβαίνει, άφοϋ ~,τeθύμησαν τό κάθε τι καί πολλά,
    ηρχισαν νά εχοvν σχέσιν μέ αύτάs, ώστε νά φοβοϋνται να μή
    τάς χάσοvν. Διά τοϋτο λοι,τόν προσετέθησαν εtς την ψvχήν
    και φόβοι και άyων(αι και ήδοναι και τό έπίyειον φρόνημα.
    Έπeιδή δεν θέλει νά άπομακρυν&ϊj άπό τάς έπιθvμ{ας, φοβεiται
    τόν θάνατον καl τόν χωρισμόν τοϋ σώματος. Έπeιδη iξ άλλοv
    rnιθvμεϊ και δεν Ικανο,τοιεϊ ταs έπιθvμ{ας, ~μαθε νά φο\7Ε\/1J καl

    6
    82 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    θε φονεfJειν καί &δικείν. πώς δέ καί ταύτα ποιεί, εύλογον κατά


    '
    δ V11αμιν σημαναι. ' ·
    4. 'Αποστii.σα τής τών νοητών θεωρίας καί ταίς κατα μέ­
    ρος τού σώματος ένεργεlαις καταχρωμένη καί ήσΟείσα τfl τού
    5 σωματος
    1
    , t.' '
    θ εωριq., και ι'δ ουσα καλ ον εαυτrz
    - Τ \ ι-δ,., λ
    ειναι την η ονην, π α-
    ' ,
    vηθείσα κατεχρήσατο τφ τού καλού' όνόματι, και bόμισεν εlναι
    \
    την η οvην αυτο
    f'δ ' ) \ το
    i 1.f
    uντως κα ον·
    λ , Η
    ωσπερ
    ,ι
    ει τις, την
    \ δ ,
    ιανοιαν

    παραπληγείς καl άπαιτών ξίφος κατα τών άπαντώντων, νο­


    μlζοι τούτο εlναι τό σωφρονείν. έρασθείσα δέ της ήδονης, ποι-
    1ο '1
    κι,.ως
    '
    αυτην
    \ .!..
    1:,71εργειν ηρι;ατο.
    - 'Ν f:
    οvσα γαρ
    Τ \ \
    την φvσιν
    Ι '
    ευκινητος,
    Ι

    εl και τά καλα άπεστράφη, άλλα τοϋ κινεϊσΟαι ού παύεται. κι-


    νείται οvν ούκέτι μεν κατά άρετήν, ούδέ ώστε τάv Θεόν όρii.ν,
    άλλα τά μή Ηvτα λογιζομένη, τό έαvτης δυνατόν μεταποιεί·
    ~ επενοησεν
    L.,.,,. τουτφ ες ιις
    καταχρωμcιι'Ι
    1
    l ' ' έπι θ υμιας,
    1
    επει
    ' ' και' αυτε-
    '

    l: δ 1 Γf λ' Η
    15 I
    ~ουσιος γεγονε.
    1
    vναται γαρ ωσπερ προς τα κα α
    ' \ \ I
    νευειν, οvτω

    και τά καλά dποστρέφεσθαι · άποστeεφομένη δέ τό καλόν, πάν-


    τως τά έναvτlα λογίζεται· παύσασθαι γαρ καθόλου τοϋ κινείσθαι
    ου
    ' δ ,
    vναται,
    ,J.
    τ,1 ν ψυσιv
    , _,.
    Ο'υσα,
    ('
    ως προειπον,
    - ,
    εvκιvητος.
    ,
    και γι-
    '

    νώσκοvσα τδ αύτεξούσιον έαvτης, όρ{f., έαυτην δύνασθαι κατ'


    20 &μφότερα τοίς τού σώματος μέλεσι χρασθαι είς τε τά όντα και
    '
    τα μη οντα· οντα
    ' ,, ,, δ'
    ε εστι τακ
    • \ αλ, '
    α, ουκ οvτα
    ,,, δ'
    ε τα
    \ φαυ α.
    -λ
    ον-
    'Η'

    τα δέ φημι, τά καλά, καθότι.έκτου όντος Θεού τα παραδεlγμα­


    τα έχει· ούκ Ηντα δέ τά κακα λέγω, καθότι έπινοlαις άνθρώπων
    '
    ουκ ,ι
    αντα , '
    αναπεπλ ασται.

    25 "Εχαντος γάρ του σώματος όφθαλμοvς είς τό τήν κτίσιν


    όρii.ν καί διά της παναρμονίοv ταύτης συντάξεως γινώσκειν τον
    δημιουργόν, έχοντος δέ καl άκοην εlς έπακρ6ασιv των θεlων
    λογlων και των του Θεού ν6μων, έχαντος δέ και χείρας είς τε
    τήν των · άvαγκαίων ένέργειαν καί έκτ~σ,ν της πρός τόν Θεόν
    30 εύχ1jς, ή ψυχή άποστασα της πρός τά καλά θεωρίας καί της έν
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛQΝ 83

    νά άδικ;:ϊ. Τό πως όμως τά κάνει αίιτά, πρέπει νά τό elπovμeν


    κατα δύναμιν.
    4. 'Αφοv άπeμακρύνθη άπο την θeωρίαν των νοητών καί
    lκανe κατάχρησι ν των έπί μέροvς ~νερyειων τοv σώματος, και
    ~πeιδη ηύχαριστήθη άπό την θeωρ(αν τοv σώματος και eνι~
    σεν ότι ή ήδονή της εtνε καλή, έπλαvήθη καl eκανε κατάχρησιν
    κα\ τον όνόματος τοv καλοϋ, και €νόμισεν ότι ή ήδονη e{νε τό
    5vτωs καλόν, όπως θά fκανε κανείς, icxν ~σάλeveν δ νοvς του,
    καl iνφ θα ~ζητοuσε ξίφος δια νά κτυιτ~ δσοus σνναvτ~ θά ~vό­
    μιζeν ότι αvτο eΙνε σωφροσvνη. Άφοv ή ψvχη !ρωτeίιθηκe την
    ήδονήν, ήρχ1σe με διαφόροvς τρόπους να τήν άτrολαμβάvτι.
    Έτrειδή έκ φίισeως ε1νε eύκίvητος, αν καl άπeστράφη τα καλά,
    iν τοίιτοις δεν ,ταίιει νά κt νηται. Κινείται λοιπον όχι πλέον πρός
    την άρετήν, ούτε διά νά tδij τον Θeόν· άλλα με τό νά σκέπτε­
    ται «τά μή όvτα», μετατρέπεται ή ~ξοvσία ,τού eχει μέσα της
    καi yf νεται κατάχρησις cχύτης εlς τα πάθη πού eπeν6ησe, διότι
    έπλάσθη αίιτeξοίισ1ος. Δίιναται βεβαίως, όπως κατανείιeι προς
    τα καλά, τοιουτοτρόπως και νά άποστρέφεται τα καλά· όταν
    δε άτrοστρέφεται τό καλόν, σκέτrτeται δπωσδήποτe τά άvτί­
    θετα· διότι δεν δvναται καθόλου νά παvσ,:ι νά κι νηται, άφοu ι
    όπως etπα άνωτέρω. άτrο τήν φvσιν της εΙνε εvκfνητος. Καl
    έπeιδή γνωρίζει το αύτeξοίισιόν της, βλέπει ιόν ιαvτόν της
    1κανόν νά χρησιμοποιήσ,:ι τά μέλη τοv σώματος καi διά τά δύο·
    και διά τά δvτα και δtά τα μή όντα· όντα etνe τά καλά, μη
    όντα δε τά αίσχρά. Όνομάζω όvτα τά καλά, διότι εχοvν τά
    ,τpό'ΤV1Τά των etς τον Θeον 1TOV et νε δ 'Ών. Τ ά κακα τά λέγω
    ούκ όvτα, διότι χωρίς νά ύπάρχοvν ε[ς την πραγματικότητα
    eiνe πλάσματα της φαντασίας των άνθρώπων.
    Διότι ~νφ το σωμα εχει όφθαλμοίις, διά νά βλέπί) την κτί­
    σι ν, και δια της παναρμον{οv τάξεως και άκρtβε(ας ,τοί, vτrάρ­
    χeι e[ς αύτήν νά yνωρίζt) τόν Sημιοvρyόν· ~νφ εχeι άκ:>ήν, δια
    να άκοvt) τά θεία λόγια καl τοvς νόμους τοv Θeov· ~νι;> εχει χέ­
    ρια, δ1α νά €νερyij τά άτrαραίτητα και νά τά ύψών1:1 ets προσ­
    εvχήν ,τρός τον Θeόν, ~ν τούτοις ή ψvχή, έπeιδή άπεμακρίινθη
    84 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    :,
    αυτοις
    -
    1
    κιvησεως,
    λοιπ ό ν π
    λ ανωμενη
    Ι κινειται
    - '
    εις τα
    \:,
    εναντια.
    Ι

    εlτα το δvνατον έαvτης, ώς προείπον, δρώσα, καί τούτφ κατα-


    χρωμι:ι,, ,
    J.._, .2..... Ι !! \ 'Ι \ ,1 1 δ' - \
    1 ι:,,ιενοησεν υτι και εις τα ~ναντια υναται κινειv τα

    τοϋ σώματος μέλη· και διά τούτο άντί τού τήν κτίσιv όραν,
    5 εlς έπιθυμlας τον όφθαλμον αποστρέφει, δεικνύουσα ότι και
    τούτο δύναται· και νομίζουσα δτι, απαξ κινοvμένη σφζει τήν
    έαvτης άξlαν καί ούχ άμαρτάνει ποιούσα δ δύναται, ούκ εί­
    δυία ότι ούχ άπλώς κινείσθαι άλλ' είς 11 δεί κινείσθαι γέγονε·
    τούτου γάe χάριν και αποστολική παeεγγυ{j. φων17 · ΓΙάντα
    1
    10 lξεστιν dλλ ού πάντα σvμφέeει.

    5. \ - ' ,
    "Αλλ α των αν θρωπωv η11' το'λμα, ουκ εις το σvμφερον
    Ι και\ ' ' '
    πρέπον, άλλ' είς το δυνατόν σκοπήσασα, τα έναντία ποιείν
    ήρξατο δθεv καl τάς χείρας εlς το έvαντlον κινοvμέvη φονεύειν
    πεπο{ηκε καί την άκοήv είς παρακοήν παρήγαγε, καί τα αλλα
    15 μ έλη
    '
    εις το
    \ μοιχεvειv
    Ι :,
    αvτι
    \
    νομιμης
    f
    τεκνογσJιΙιας·
    1
    και.
    \ \
    την μεν
    \

    γλώτταv άντl εvφημlας είς βλασφημίας καi λοιδορ{ας καί έπιορ-


    κίας, τάς δέ χείρας αδ πάλιν είς το κλέπτειν και τύπτειν τούς
    όμοlοvς άνθρώποvς· ·κaί την μb Ησφeησιv είς όδμών έρωτικών
    ποικιλ ιας, τους
    1 ' δ \ 1δ 't: ' '
    - ,1 έ ? \ \
    ε πυ, ας εις ο~vτητα του ~κχ αι αιμα· και την

    20 \ 1
    μεν γαστι:-ρα '
    εις με'θ ην και~ κορον απληρωτον ' ' ' ... u.ι"'lε(]
    1!~ '
    παντα ,
    κακια

    καl άμαρτία ψυχής έστιν. alτla δέ τούτων ούδεμία, άλλ' ή τών


    1 ' Ι 11' \ :,\ 11' Ι ' β' f1 ,1
    κρειττονων αποστροφη. ως γαρ εαν ηvιοχος επι ας ιπποις ~ν

    σταδlφ καταφeονήσυ μέν τοϋ σκοπού, είς δν έλαύνειν αύτόν


    προσήκει, &ποστραφεις δέ τοϋτον άπλώς έλαύντι τον ίππον ώς
    25 αν δύvητa,· δ-ύναται δέ ώς βούλετα,· καί πολλάκις μέν είς τούς
    άπαντώντας όρμij., πολλάκις δέ καl κατά κρημνών έλαWf], φε­
    ρόμενος όπου δ' αν έαvτον τfi όξvτητι τών ίππων φέροι, νομl­
    ζων ότι ούτω .τeέχων ούκ έσφάλη τού σκοποϋ· πeός γαρ μό-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ2ΛQΝ 85

    άη'ο τήν θeώρησιν των καλών καl άπο την κίvησtν ~ν μέσφ
    αvτων, elς το ~ξης άποπλαναται και κινείται προς τα άvτiθετα.
    :ιιΈπειτα βλέποvτας, όπως e{πον προηyοvμένως, τή ν ~ξοvσίαν
    της και κάνοvτας κατάχpησι ν αίιτης, ~σκέφ&η ότι δίιναται νά
    κι vfj τα μέλη του σώματος καί ,τpός τα άvτίθετα. Καl διά του­
    το άντl νά βλέπΤJ τήν κτίσιν στρέφει τά μάτια της είς έπιθv­
    μ{αs, άποδeικνvοvσα ότι καi αvτό δύναται να το KάVTJ, κα\ VΟ­
    μ{ζοvσα ότt, άτrας καί κι νeίται, διατηρεί την άξίαν της, καί ότι
    δεν άμαρτάνeι, όταν πράτ ΓίJ αvτο που δVναται. καί δεν γνω­
    ρίζει δτι eχει πλασθη όχι άπλως διά νά κινηται, α).λά διά να
    κινηται πρός αvτα ποίι πρέ-rreι. Χάριν αvτοv καl δ λόγος τοv
    άη'οστόλοv δίδει τό σίινΘημα· «Πάvτα eξeστ1ν άλλ' ού πάvτα
    συμφέρει» (Α' Κο 6, 12).
    s. ιο τολμητίας όμως άνθρωπος δέν εθeσεν ώς σκοπόν τό
    χρήσιμον και το κατάλληλον, άλλ' αύτό ποίι δύναται, και ήρ­
    χισe να -πράτ rtJ τά άντίθετα. Διά τοvτο εθeσeν εlς κί vησι ν τά
    χέρια πρόS' το κακόν καl τά ΕΚανε νά φονείισοvν, καl την άκοή ν
    τήν κατήντησεν εlς ,ταρακοήν και τά: άλλα μέλη etς την μοι­
    χeiαν άvτl της νομίμου τεκνογονίας· κα\ την yλωσσαν elς βλα. .
    σφημίας καl ύβρεις καl ~πιοpκίας άvτi evλοyίας· τά χέρια νά:
    κλέτrτοvν και νά ιm.rτrovν τοίις σvναvθpώποvς· την οσφρησιν
    eίς πο1κίλα ipωτικά άρώματα· τα πόδια να τρέχουν yρήyορα
    διά νά «χvνοvν αΙμα» (Πρμ 1,16· Ήσ 59,7· •pω
    3,15)· καi τον
    μέν στόμα:χον
    , διά μέθην και απληστον χοpτασμόν ... ·ολα αύτά
    eΙνε κακία καl άμαρτία της ψvχης. Αlτία όλων αvτων δεν eiνe
    καμμία άλλη, παρα ή άποστpοφή άπο τά 1<αλάτeρα. Φαvτα­
    σθητe ενα ήνίοχον πού άpματοSρομeί elς το στάδιον καί άδια­
    φοpeί δια τόv σκοπον πpόs τόν δποϊον πρέπει νά κατεvθίινe...
    ται, καί φeίιyοvτας μακράν αύτοv ~λαύνει τούς ίππους άπλως
    όπως δύναται (καl δύναται όπως θέλει), και άλλοτε μέν δpμ~
    έπάνω elς αύτοvς πού σvναvτ~. άλλοτε δέ πρός τούς κpημνούς
    και κατεvθύνεται δποvδήποτe τον παρασύρει ή ταχύτης των
    iπ-πων, και νομfζει ότι τρέχοντας eτσι, δ~ν ήστόχησeν εtς τόν
    σκοπόν τοv· διότι βλέπει μόνον τό τpέξιμον καl δέν βλέπει δτι
    86 Μ. ΑθΑΝΑΣΙ0-l4

    νον τόν δρόμοJJ άποβλέπει, και ούχ όρij. 8τι έξω τού σκοπου
    γέγονεν· οϋτω και ή ψυχή ά..-rιοστραφείσα την πρός τόν θεόν
    όδόv και ελαύνοvσα παρά τό πρέπον τα τού σώματος μέλη' μii.λ-
    λ ον δ ε' ' ' •
    και αvτη μετ ' ' -
    αvτων 1,φ
    C' 'έαυτης έλ αvvομενη, - , aμαρταvει
    t' ,

    5 και τό κακόν έαυτfl πλάττει, ούχ όρωσα ότι πεπλάνηται της


    όδού καί έξω γέγονε τού τής άληθεlας σκοπού, εlς δν ό χριστο­
    φόροr; άνήρ ό μακάριος Παϋλος ά.ιϊιοβλέπων έλεγε· Κατα σκο­
    πόν διώκω είς τό βραβείον της ανω κλήσεως 'Ιησού Χριστού·
    -
    σκοπων γου-ν το
    - ' κα
    λ \ t!'
    ον ο αγιος,
    ,,,
    ου
    'δ ,
    εποτε το
    \ \
    κακον εποιει.
    ' '
    10 6. "Ελλ1pιων μεν ουν τινες, πλανηθέντες της όδού καί τόν
    χριστοv
    ! '
    ουκ
    έ ό 2 t'
    γvωκ τες, εν vποστασει και κα
    f \ θ' t' \ Τ \
    εαvτηv ε ιναι την

    κακιαv
    ,
    απεψηναντο
    ' ,
    αμαeτανοντες
    t' ,
    κατα
    ' δ'
    υο
    -
    ταvτα · .l1 '
    ιι τον
    δ η-

    μιοveγόν άποστεροϋντες του ε lναι ποιητήv των όντων· ούκ αν


    γαρ είr; των ο-ντων Κύeιος, ε'ί γε κατ' αύτους ή κακία ύπόστα-
    15 σι1,1 έχει καθ' έαvτήv καl ούσlαν· ή πάλιν, θέλοντες αύτόν ποιη­
    τήν εlναι των 8λων, tξ άνάγκης καl τού κακού δώσοvσιv εlναι·
    , γαρ
    εν , τοις _τ
    - ουσι καιi το
    , κακον
    ' κατ ' ' '
    αvτοvς '
    εστι. -
    τουτο δ'
    ε ατο- "
    πον καl άδvvατον ό.ν φανεlη· ού γαρ έκ τού καλού το κακόν
    ov'δ ε' εν
    ' αvτφ εστιν ου'δ ε
    ' - ' ' δ ι' ' -
    αvτοv· έπει' ουκ έτι καΛον
    ' '1 ' αν
    "' ειη,
    w με-

    20 μιγμbην έχον την φύσιν ή αίτιον γινόμενον κακού.


    ΟΣ δε άπό τώv αίρέσεων, έκπεσόντες της έκκλησιαστικης
    δδ ,
    ι ασκαλ ιας
    \
    και περι
    \ • '
    την πιστ ιν ναvαγησαντες,
    ' \
    και οvτοι μεν
    ?' \

    ύπόστασιν τοϋ κακού παραφρονοϋσιν εlναι, άνα.πλάττο1,1ται δέ


    έαvτοίς παρά τόν άληθινόν τοϋ Χριστού Πατέρα θεδν έτερον,
    25 και τούτον άγένr;τον τού κακού ποιητήν καί της κακlας άρχη­
    γόJJ, τόν και τ~jς κτίσεως δημιοvργόν. τούτους δέ ευχερώς α1-'
    τις έλέγςειεν έκ τε τών θεlων Γραφών καί έξ αυτής τής έv άv­
    θρώποις διανοίας, άφ' ής και ταύτα άναπλασάμενοι μαίνονται.

    6. οι αtρeτικοι TO\JS' δποίοvς tννοεt !δω εΤvι; ol μαpκιωvίται και ο1 μαv, ..


    χαtοι.
    ΠΑΤΑ ΕΙΔ~ΛQΝ 87

    έβyηκεν εξω άπό τόν σκοπόν τοv. ·οπως λοιπόν αύτός δ ήνί­
    οχος έτσι καi ή ψvχή, όταν tκτpcrnij άπό τόν δρόμον τοv Θeov
    καί tξωθij τα μέλη του σώματος eίς άπρεπeίας, η μαλλον καί
    ή ίδ1α μαζί μέ αvτα έξωθεiται άπό τόν ~αυτόν της, άμαpτάνει
    καί κυοφορεί μέσα της τό κακόν και δεν βλέπει ότι ,ταpeστρά­
    τησε καί evpίσκeτα1 ~κτός του ,rραyματικοv σκοποv, ·,rρός τον
    δποϊον άποβλέπων ό μακάριος Παvλος, δ χριστοφόρος άνήρ,
    ελeye· «Κατά σκοπόν δ1ώκω, ε{ς τό βραβείον της άνω κλήσε­
    ως Ίησοv Χριστοv» (Φι 3, 14)· ώστε eχων ώς σκοπόν δ άγιος
    τό καλόν, οvδέποτe επρατre τό κακόν.

    6. Μερικοι λοιπόν άπό τους εί8ωλολάτρας, tπειδή tξετρο­


    χιάσθησαν άπό τήν όδόν καl meιδή δεν fyνώρισαν τον Χρι­
    στόν, άπeφάνθησαν ότι τό κακόν εχeι ίrrrόστασιν καl αύθvπαρ­
    ξίαν· cxvτot σφάλλοvν eίς τά ~ξης δvο· η καθαιροίίν τόv Δημι ..
    ovpyόν άπό τό άξίωμα να eI νe δ ποιητής των όvτων - διότι
    δέν θά ητο Κύριος των όντων, iάν, κατά την γνώμην των, τό
    κακόν ύπάpχτ:~ μόνον τοv και εxtJ ουσίαν - η έαν τον άναyνω­
    ρίζοvν ώς ,τοιητήv των όντων, κατ' άvάyκην θα δεχθοvv δτι
    εΙνe καί τοv κακοv. Διότι μεταξίι των όντων ίrrrάρχeι κατ) cxv-
    τovs και τό κακόν.' Αλλ., αvτό θα έφαίνετο παpάλοyοv καi άδόνα­
    τον- διότι τό κακόν δεν προέρχεται άπό τό καλόν, ούτε ύπάρχeι
    tντός αvτοv, ούτe δι) αύτοv· tπeιδη δεν θά ητο πλέον τό καλόν
    καλόν, έάν ητο νοθevμένον .i\ tάν tyίνετο αtτία του KCXJ<ov.
    01 δέ αίρετικοι που εξέπεσαν άπό την διδασκαλίαν της
    'Εκκλησίας καl έναvάyησαν ώς πρός την mστ1ν (Α' Τι 1, 19)
    λέyοvν καί αύτοί ώς παράφρονες, δτι τό κακόν εχει ίrrrόστασιν.
    Κατασκevάζοvν διά τόν έαvτόν των ενα άλλον Θeόν iκτός άπό
    τόv άληθι νόν, τόν Πατέρα τοϋ Χριστού, καί αύτόν άδημιοίιρ­
    γητον, ποιητην του κακοv καί άρχηyόν κάθε κακίας καl δη­
    μιοvρyόν του κόσμοv 6• Μέ eύκολίαν .θά ήδύνατο κανείς νά άνα­
    τρέψ,:1 cxvτovς και μέ τάς θείας r pαφάς καl μέ αvτή ν την άνθρω­
    πί νη ν λοyικήv, με τήν δποίαν, καl τά έπeνόησαν αύτά, άπο­
    δεικνvόμeνοι έτσι τρελλοi. «ο Κvρ1ος λοιπόν καl Σωτήρ μας
    88 Μ. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    ό μέν ovv Κύριος και σωτηρ ήμών 'Ιησούς Χριστός εν τοϊς


    έαvτοϋ Εύαγγελίοις φησl {Jε{Jαιών τά Μωϋσέως ρήματα, ότι
    Κύeιος ό Θεδς εlς έστι· καί Έςομολογούμαl σοι, Πάτερ, Κύ­
    ριε τού ούρανοϋ καί τη, γης. εί δε εlς έστιv ό Θεός, και
    5 ο-δτος ούρανοv και γης Ι(ύριος, πως άλλος αν είη Θεός παρά
    τούτον; ποϋ δέ καl lσται ό κατ' αύτοvς Θεός, τά πάντα τού
    μόνου και άληθινοv πληρούντος κατα τη,ι τοv ούρανοv καl γijς
    περίληψιν; πώς δέ και άλλος llν είη ποιητης ών αύτδς ό Θεός
    καί Πατήρ τού Χριστού έστι Κύριος κατά την τοv σωτijρος φω-
    10 vήv; εί μη αρα, ώς iν lσοστασlφ, καί των τοϋ άγαθοϋ Θεού τόν
    φαϋλον δύνασfJαι γενέσθαι κύριον είποιεv. άλλ' έάν τοϋτο λέγωσιν,
    δρα είς Βσην άσέβειαν έκπlπτουσιν· έ,, rάρ τοίς τά fσα δvναμέ­
    νοις τό vπερέχον και κρείττον ούκ αν εύρεθεlη. καl γάρ εl μη
    θέλοvτος τοϋ έτέροv τό lτερον lστιν, ίση άμφοτέρων ή δύναμις
    i5 και ή άσθέvειά έατιv· ίση μέν, Βτ, νικώσιν άλλήλων την βούλη­
    σιν έν τφ εlνaι· άσθέvεια δέ άμφοτέρων έστlν, Βτι. μη {Jοvλομέ­
    ινοις αύτοίς παρά γνώμην άπο{Jαlνει τα πράγματα· έστr. γάρ καl ό
    άγαΟος παρα γνώμην τοϋ φαύλου, lστ, καl ό φαύλος παeά βού­
    λησιν τού άγαθοϋ.

    20 7. 'Άλλως τε ( καί τούτο γάe αν τις αύτοίς εlποι} εί τά


    φαινόμενα έργα τού φαύλου έστl, τί τό έργον τοϋ άγαθοϋ; φαl­
    vεται γάρ σύδέν πλην μόvης της του σημ,οvργοϋ κτίσεως. τ{
    δέ καi τοϋ εlvαι τόv άyαθόν γνώρισμα οvκ όντων αυτού έργων
    δ ι. ',.
    ωv
    1! θ' ,1 \ - ,ι
    ιιν i"'ωσ ειη; ι::κ γαe των εργων ο
    f'δ ~
    ημιοvργος γιvωσκετaι.
    '
    25 πώς δέ lJλως καί δύο αp ε'ίη 8Ραπία άλλήλων, ή τ[ το διαιeοϋν
    έστι ταϋτα, lva χωρίς άλλήλωv γέvωνται; εlvαι rae αύτά αμα
    α ,
    'δ vνατοv, δ ια' ' '
    το αvαιeετικα \ άλλ·η'λ ωv Τ
    ειναι. 'λλ'
    α ου'δ ε
    1
    ετεροv
    ,,

    έν έτέρφ δvvηθείη 11,, εlναι δ,ά το αμικτοv και άν&μοιοv αύτώv


    τής φvσεcος. ούκοvv έκ τelτov το διαιeουν φαvήσεται, καl αύτό
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ2.Δ.2Ν 89

    'Ιησοvs Χριστός εls τά Εύαγyέλιά TOV λέγει έπιβeβαιων τα λό­


    για του Μωϋσέως, ότι «Κύριος δ θeος eΙς ~στι» (Mp 12, 29)· καl
    «'Εξομολοyουμαι σοι, Πάτερ, Κνριe του οίιpανου και της yης»
    (Μθ 11, 25). Άφοv ενας etνe δ Θεός καl αυτός e1νe Κίιριος τον
    ούρανοϋ και της γης, ,τως e1 νe δvνατόν νά vπάρχτ:ι και άλλος
    Θεός έκτός- άπό αύrόν; 'Επίσης ,τοϋ θά eύρίσκeται δ κατά τήν
    yνώμην των θεός, άφοv τα πάντα πληροί δ μόνος καi άληθι­
    νός, els δ~ τά ,τάvτα ,τepιλαμβάνεται δ οvpανδς καl ή yη; Πως
    άκόμη θα ητο δvνατόν νά ύπάpχ1J καi άλλος δημιοvρyός α:ύ­
    των των δ,τοίων Κίιρ1ος εΤνe αvτος δ Θεός καl Πατήρ του Χpι­
    στοίί κατά την μαρτvρίαν τοίί Σωτηpος; 'Εκτός ,τιά αν e{,τοϋv,
    διά να ελθ-r:1 ίσοζύγιον, ότι δ φαuλος δίιvαται vά yίντ:1 Κύριος καi
    τωv ερyων του άyαθοϋ Θεοv. Άλλ) eάν λέγουν καi αύτό, βλέτra
    ε[ς ,τόσην άσέβeιαν καταπίπτοvν· διότι μeταξίι αύτων ποίι e-
    χοvν ίσην δvναμιν δεν εΙνε δvνατόν νά ύπάpχΤJ άνώτeροv καl
    καλύτερον. Διότι, έφ' δσον χωρiς νά θέλt:1 το ενα, ίιπάpχeι το
    άλλο, eiνe ίση ή δύναμις καί ή άδvναμία καί τωv δύο· e1vε μεν
    iση ή δύναμις, διότι με το νά ύπάρχοvν vικ~ τό ενα τή v θέλη­
    σι ν του άλλου· eTνe δε ίση καί ή άδvναμ{α καί των δύο, διότι
    lνφ αύτα δεν τό θέλουν, σvμβαίνοuv τά πράγματα ,ταρα την
    έπιθvμ{αν των- διότι ίιπάpχeι καl δ άyαθός ,ταρά την γνώμη ν
    τον κακοv, ύπάρχeι καi ό κακός ,ταpά την θέλησι ν τοv άyαθοv.
    7. )1 Αλλωστe θά ήδύνατο κανεiς νά τους εl,τ'Ώ και τό ιξης·
    Έάν τά epya τά δ,τοία φαίνονται etve epya TOV καχοv, ποίον
    etve τό epyoν του άyαθοv; διότι δέν φαίνεται τίποτε άλλο έκτόs
    άπό την κτίσιν τοv Δημιοvpyοv. Καi άπο τί γίνεται yνωπή ή
    ύ,ταpξις τοv άyαθοίί, ~άν δεν ύπάρχοvν ερyα Sιά των δποίων
    θά ήδύνατο νά yf\11] γνωστός; διότι άπό τά epya γίνεται γνω­
    στός δ δημιοuρyός. Καl πως τέλος ,τάντων θα ητο δυνατόν νά
    vπάρχοvν δvο όvτα τελείως άντίθετα μεταξύ των, η τί εΙνe
    αύτο το δποϊον τα Βιαχωpiζeι, δια νά vτrάpχTJ το ενα άvεςaρ ...
    τήτως του άλλοv; Διότι ε1νε άδvνατον vά vπάρχοvν καi τα δύο
    σvyχρόνως, άφου τό eνα άναιρeϊ τό άλλο. 'Αλλ' οϋτe θά ητο δv­
    νατον νά ιnτάρξ,:ι τό ενα ~vτός του άλλοv, διότι ~κ φίισeώς των
    δέν ένώνοvται ούτε ταιρ1άζοvν. θά έμφανισ&ij λοιπόv μία τρίτη
    90 ιι ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Θεός. άλλά ποίας αν είη καί τό τeίτον φύσεως; πότερον της


    τού καλοv, ή τοϋ φαύλου; αδηλοv φανήσεται· τijς γάe άμφοτέ-
    "' , ' .Z.t.!
    eων ειναι αυτο uυννατον.

    Σαθeας δή τοίννν τής τοιαύτης αύτών διανοlας φαινομέ-


    5 νης, άνάγκη τ,ήν dλήθειαν διαλάμπειν της έκκλησιαστικijς γνώ­
    σεως· ότι τό κακόν ού παρά Θεού ούδε tv Θεφ ούτε έξ άρχijς γέ-
    γονεν, ~
    οvτε ' '
    οvσια ,
    τις .2
    δστιν ' -
    αvτοv. α'λλ α ' ~ θeωποι
    αv κατα στ έ , -
    eησιν της τοϋ καλού φαντασίας έαvτοίς έπινοείν ήeξαvτο καl
    '
    αvαπ λ αττειv ' τα ' ουκ ' 11
    vvτα
    -· και' u.:nε(!
    S!- β ου'λ ονται. ('
    ως γαρ ' "
    αν τις

    10 ήλlοv φαίvοντος και πάσης τής γης τφ φωτι τούτου καταλαμπο­


    μέvης, καμμύων ταυς &φθαλμσύς σκ&τος έαvτφ tπινοfl, ούκ
    "
    οvτος .!
    σκυτοvς, και' λ οιποv ως
    r .2
    δV '
    σκοτει π λ αvωμεvος περιπατn,
    1
    , -
    l'
    πο λλ ακις πιπτων και' κατα
    ' κeημνωv
    - ι
    vπαγων,
    t νομι'ζ ων ουκ ε,να,
    Τ '
    φϊός αλλά σκότος· δοκών γάρ βλlπειν ούδ' όλως όρq.· ούτω
    15 καί ή ψvχη των άνθρώπων, καμμύσασα τόν όφθαλμόν, δι' ού
    τον Θεόν ό(!iiν δύναται, έavτfl τά κακά επεvόησεν, έv οlς κινου­
    μένη, ούκ οlδεv 8τι, δοκοϋσά τι ποιείν, ούδέv ποιεί• τα ούκ οντα
    ,
    γαe αναπ
    , λ'
    αττεται.
    ' ,
    και οvχ οποια γεγονε
    t , ι
    τοιαvτη και
    , ' .,,
    εμεινεν·

    α' λ). ' . οποιαv


    r
    I
    έ αvτην
    ' έν έφveε, 1
    τοιαvτη και'
    1
    φαινεται. γ έγονε μεν '
    20 γάρ είς τό όeίi.ν τόv Θεόν καί ύπ" αvτοϋ φωτίζεσθαι· αϋτη δε
    ' '
    αντι του - Θ -
    "'εοv '
    τα φθ αρτα' κα l ..ι σκοτος
    τu ' ε"ζητησεν, ' ως που και.~
    "
    τό Πνεύμα έγγeάφως φησίν· ·ο Θεός τ9v ανθρωπον έποίησεv
    εύθη· αυτοί δέ έζήτησαν λογισμοvς πολλούς. κακίας δη oJv
    εύρεσις καί tπίvοια τοίς άνθeώποις έξ άρχijς οvτω γέγονε καί
    25 πέπλασται.

    Πώς δε καί εlς την τών εlδώλωv μανίαv καταβεβήκασιv, Ιjδη


    λέγειν άναγκαίον, ίνα γινώσκnς οτι όλως ή τών εlδώλων εύeε­
    σις ούκ άπό άγαΟοϋ άλλ' άπό κακlας γέγονε. τό δέ τήν άρχηv
    έχον κακήν έν ούδεvί ποτε καλόν κριθείη, 8λυν δν φαϋλοv.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑ2Ν 91

    ·δύναμ1ς, ή δποία θά τούς ξeχωρiζt:1, καi cχύτη θά εΙνe Θεός. ι Αλλά


    ποίας φvσεως θα ητο καί ό τρίτος; 'Από την φόσιv τοίί καλοv
    η τοv κακοϋ; Αύτο φαίνεται άβέβαιοv, διότι eΤνε άSύνατον νά
    εΙνe της φvσeως καl των Sύο.
    Έπeιδη λο1πόv, ή τοιαύτη έπινόησίς των άποδeικννεται
    σαθρά, εΤ νε άνάyκη νά διαλάμψι:Ί ή άλήθeια πού S1Sάσκe1 ή
    έκκλησία, ότι τό κακόν δεν εyινεν άπό τον Θεόν, δΑν εόρίσκε­
    ται efς τόν Θεόν, δεν ίnτηρχεν tξ άρχης, δέν eΙνε οίισία. 'Αλλ'
    oi άνθρωποι πού eχασαν την εννοιαν τον καλοv, ήρχισαv να
    έπ1 νοοvν και vά πλάθοvν κατα τάς έπιθvμίαs των αύτα πού
    δεν ύπάρχοvν. Διότι δπως, έάν κανείς, tvφ δ ήλιος λάμπει καi
    όλη ή yη φeyyοβολεί άπό το φως τοv, κλεί νοvτας τά μάτια
    άνακαλύπτΤJ ιvτός τοv τό σκότος, τό όποίον εiς την πραyμα­
    τ1κότητα δέν ίnτάρχeι, καl eiς το έξης περιπατij περιπλανώμε­
    νος σάν να ευρίσκεται ε{ς τό σκότος καl πολλάς φοράς πίΠτΤj
    καi βαδίζΤJ πρός τούς κρημνοvs και νομίζΤJ ότι δέν ύrrάρχει φως
    άλλα σκότος - διότι tνφ εχeι την yνώμην ότι βλέπει, δεν βλέπει
    καθόλοv -, τοιουτοτρόπως και ή ψvχή των άvθρώπων- έτreιδή
    eκλeισε τόν όφθαλμόν Sιά τοίί δποίοv δύναται νά βλέπτ:ι τόv
    Θeόν, tξηvρε τά κακά της, έvτός των όποίων κινοuμένη, άyνoei
    ότι, ένφ νομίζει ότ1 κάτι κάνει, δεν κάνει τίποτε· διότι φαvτάζe­
    ται τα άνίιπαρκτα. Καl δεν παρέμεινε τέτοια πού έδημιοuρyήθη,
    άλλα φαί νeται όπως έζύμωσε τον έαvτόν της. Διότι έδημιοuρ­
    yήθη Sιό: νά βλέπ1] τον θeόν καl νά φωτίζεται w αύτοίί, άλλ'
    αίιτη άvτl τοv Θeov ιπεζήτησe τα φθαρτά καί τό σκότος, ό­
    πως κάποv elς την Γραφήν τό Πνεvμα λέγει· ««ο θεός τόν άν­
    θρωπον tποίησεν εvθη· αvτοί δε ιζήτησαν λογισμούς πολλούς»
    ('Εκ 7, 29).
    'Έτσι λο1πόν εyινε καl διεμορφώθη ή tφεύρeσις και έπινό­
    ησις της κακίας tξ άρχης άπο τούς άνθρώποvς ...Ήδη eiνe άνάy­
    κη νά eίπωμeν πως κατrneσαν κα\ εις την παραφροσίιvη ν των
    ε[δώλων, δια νά yνωρ{ζτ:ις ότι ή έφeίιρeσις των εlδώλων δεν
    εyινε καθόλοv άπό κάτι καλόν άλλ' άπό την κακίαν. Αύτό δε
    τό όποίον eχeι κακην άρχήv elς οίιδeμ{αν περ{,rτωσιν θα ήδv...
    νατο νά θeωρηθij καλόν, διότι δλόκληρον eΤνε κακόν.
    92 ιr. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    8. Ούκ άρκεσθείσα τfl τijς κακlας έπιvοl~ τιvv άνθρώπων ή


    Ι ' 'λ 1 \ ' \ , r \ 'ξ Ι ,ι ξ
    ψvχη, κατ ο ιγον και εις τα χειροvα εαvτηv ε αγειv ηρ ατο.

    μαθοϋσα :yαρ διαφορας ήδονώv καί ζ ωσαμέvη τήv τώv θε{ων


    λ1;θηv, ήδομέvη δε και πρός τά τού σώματος πάθη καί πρός μό-
    5 να '
    τα Ι
    παροvτα και\ τας
    \ Ι
    τουτωv δ'ξ
    ο ας '
    α.ι,ο βλ'
    επ οvσα, 'όμισε
    εν

    μηδέν έτι πλέον εlvαι τώv βλεπομέvωv, αλλά μόνα τά πρόσκαι-


    ρα και, τα' σωματικα τ:
    , ειvαι τα' κα λ'
    α. αποστραφεισα , - δ'
    ε και\ επι-
    '
    λαθομέvη έαvτηv εlvαι κατ' εlκόνα τοϋ άγαθοϋ Θεού, ούκέτι
    μέv διά τijς έν αύτfί δυνάμεως τόν Θεδv Λόγον, καθ' 8v και γέ-
    10 γονεv, όρif: έξrJJ δέ έαvτης γενομέvη, τά οvκ οντα λογlζεται καί
    άvατvποϋται. έπικρύψασα yάρ ταίς έπιπλοκαίς τώv σωματικrϊ.w
    έπιΟ1.1μιiϋv τr} ώς έv αύτfl κάτοπτρον, δι' ου μόνου όραv ηδύνατο
    τήv εlκόvα τού Πατρός, ούκέτι μέv δρf!. ά δεί ψυχήν vοεϊv· παvτl
    δέ περιφέρεται καl μόνα έκείvα όρfj. τα τfl αlσθησει προσπl-
    15 πτοvτα. οθεν δή πάσης σαρκικής; έπιθvμίας γέμοvσα καί έν
    ταίς τούτι:οv δόξαις ταραττομbη, λοιπδv δv έπελάθετο τfl δια­
    νοlrι, Θεόv, τούτον έv σωματικοίς καί αlσθητοίς άvαπλάττεται,
    τοίς φαιvομένοις τήν Θεοϋ προσηγορlαv άvατιθείσα, καί μόνα
    ταύτα δοξάζοvσα, lίπερ aύτή βοvλεται, καί ώς ήδέα όρ{j..

    20 Προηγείται τolνvv αίτία τής εlδωλολατρlας ή κακlα.


    μαθόvτες; γάρ οί άνθρωποι τήv ούκ ούσαv κaκtav έαvτοίς έπι­
    vοείν, ούτω καl τούς ούκ όvτας θεούς tαvτοίς άvεπλάσαvτο.
    οlον δε εί τις εlς βυθόν καταδvς μηκέτι μέν βλέπο, το φως
    μηδέ τα έv τφ φωτί φαιv6μεvα, διά τό τώv όφθαλμών αύτοϋ
    25 πρός το κάτω νεύμα καί την τού ύδατος έπικειμέvηv έπlχvσιv
    αύτφ, μόνα δέ τά έv τφ βvθφ αlσθόμενος, vομίζοι μηδέν πλέον
    έκείvωv εlναι, άλλ' αύτα τά φαινόμενα αύτφ τώv οvτωv εlvαι τά
    ' " ' (' - ., ,
    κvρια· οvτω και οι πα'λ αι των ανθeωπωv παραφρονες, κατα δ wτες , '
    είς τάς τών σαρκικών έπιθvμlας και φαντασίας καί έπιλαθό-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛQΝ 93

    8. 'Επειδή ή ψvχή των άνθρώπων δev tκαvοποιήθη άπό


    την έτηνόησtν της κακίας, όλίyον κατ' όλίyον ήρχισε να έκτρέ­
    πeται etς τά χειρότερα. Διότι δταν έyεύθη Sιαφορετικας ήδο­
    νάς καl έλησμόνησe τά θεία καl ήρχισε vά ήδονfζeται μέ τά πά­
    θη τοv σώματος καί νά άποβλέπ,:t μόνον εlς τα παρόντα καi
    την δόξαν των, έπίστevσεν δτι δέν ύπάρχει τίποτε περισσότε­
    ρο ν ά,τό αύτά ποv φαίνονται καi ότι τά μόνα καλα εt ve τα πρόσ­
    καιρα και τα σωματικά. 'ΑφοΟ ήλλαξε κατεύθvνσιν καl έλησμό­
    vησεν ότι εΙνε πλασμένη κατ' ε[κόνα τοΟ άyαθοΟ Θeov, δέν βλέ­
    πει πλέον, μέ τηv δvναμιν ποv εχει μέσα της τόν Θeόν Λόyοv,
    κατ' εlκόνα του όποίοv καί έπλάσθη. Άφοv έβyηκεν άπό τόν
    έαvτόν της, σκέπτεται καl κατασκευάζει τα άνύπαρκτα. Μέ
    τας άναστατώσεις αt δποίαι προεκλήθησαν άπο τάς σωματι­
    τικας hηθvμ{ας έσκέτrασε τη ι, έπιφάvειαν αvτοv τό δποίον ώς
    κάτοπτρον εΙχεν εντός της, δια τοΟ όποίοv καi μόνον ήδύνατο
    να βλέπ,:-ι την elκόνα τοΟ Πατρός, καl δέν βλέπει πλέον αιrτα
    ποίι ,τρέπει να σκέπτεται ή ψvχή · άλλά περιφέρεται παvτοv
    και βλέπει μόvον εκείνα τά όποία προσπίπτοvν εtς τας αiσθή ..
    σεις. Δ1ά τοvτο λοιπόν γεμάτη άπο κάθε σαρκικήν έπιθvμίαν
    και άναστατωμένη άπο τάς θεωρίας που έσχημάτισεν έξ αίι­
    των, εtς τό έξης, τόν Θεόν τον όποίον με την σκέψιν της έλη­
    σμόvησεv, αvτbν τόν άναστηλώνει μέ σωματικα καi αlσθητά
    καi δίδει το όνομα του ΘεοΟ εlς τά δρατα καί έξvμνεί μόvον
    αύτά ποίι θέλει ή Ιδία και τά βλέπει eύχάρ1στα.
    (Επομένως προηγείται ή κακία ώς αtτία της εtδωλολα­
    τρίας. 'Αφοv λοιπόν οι άνθρωποι εμαθαν νά έφεvρίσκοvν εlς
    βάρος των την άvίnταρκτον κακ{αν, κατά τόν ίδιον τρόπον
    rnλασαν δι' lαvτovs καί τοvς άνvπάρκτοvς θεοvς. Έάν evαs
    βvθισθij e{ς τόν βυθόν, δ~ν βλέπει πί\έον τό φως, Qύτε όσα φαί­
    νονται μέσα εtς το φως, διότι ot όφθαλμοί τοv εΙνe έστραμμένοι
    πρός τά κάτω κα\ διότι περιβάλλεται άπό ύδωρ· και έπειδη
    άντιλαμβάvεται μόνον αύτά ποv εύρίσκονται εiς τόν βυθόν,
    νομίζει δτι τίποτε ,τερισσότερον άπο αύrα δει, ίnτάρχει, άλλ'
    ότι αvτά ποίι βλέπει αύτός εΙνε τα σποvδαιότερα δλων. ,,Ετσι
    και etς τήν παλαιαν hrοχην οι παράφρονες άνθρωποι, βvθι-
    94 Μ. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    μενοι της περι Θεού έvvoίai καί δόξης, άμvδρφ τφ λογισμrp,


    μii.λλον δέ άλογί{Χ, χρησάμενοι, τά φαινόμενα θεοvς άνετvπώ-
    ' ι '
    σαvτο, την κτισιν παρα τον κτισαντα
    , Ι δ ξι,-
    ο αr,οvτες,
    \ '
    και τα εργα
    ,ι

    μiiλλον έκθειάζοντες ήπερ τδν τούτων αίτιον καί δημιοvργδv


    5 Δεσπότην Θεόν. ώσπερ δέ κατά τό προλεχθέν παeάδειγμα οί
    είς τον βvθόv καταδvόμενοι, όσφ μαλλαv έπικαταβαlνοvσι, το­
    σοϋτοv είς τά σκοτεινότερα καί βαθύτερα όρμώσιν, ο1Jτω καl τδ
    τιι1ν άνθρώπωv πέπΟ'Ρθε γένος. ού γάρ άπλijν lσχοv την είδωλο-
    ,
    λ ατριαν, 'δ
    ου ε
    , ά φt tr .,, ξ .2.....
    ων ηρ avτo, ι;,ι
    1
    τοvτοις και
    ' δ ι έμειvαv· άλλt

    f Ο όσον τοίς πρώτοις ένεχρόνιζον, τοσοϋτοv έαvτοίς καιvοτέρας


    έφεύρισκοv δεισιδαιμοvlας. και κόρον ού λαμβά'Vοντες τώv πρώ­
    ταw, αλλοις πάλιν Αvεπίμπλαντο κακοίς, προκόπτοvτες b τοίς
    αlσχlστοις καί πλείοv έαvτωv έπεκτεlvοντες τήv άσέβειαν. τούτο
    δέ καί ή θεlα Γραφη μαρτύρεται λέγουσα· ,, Οταv lλθυ ασε-
    1:i β,jς είς βάθος κακών, καταφρονεί.
    9. "Αρτι γάρ άπεπήδησεν ή διάνοια των άvθρώπωv άπό
    Θεοϋ, καl καταβαlvοvτες ταίς ένvοlαις καί τοίς λογισμοίς ol
    άνθρωποι, πρώτοις ούρανφ και ήλίφ και σελήνrz καί τοίς α­
    στροις τήν τού Θεού τιμην άνέθηκαv, έκεlνοvς ού μόνον θεοvς
    20 εlvαι νομlζοντες, άλλά καί τώv αλλω'Ρ τωv μετ' αύτοvς αίτlοvς
    τvγχάvειv· εlτ' έπικαταβαlνοντες τοίς σκοτεινοίς λογισμοίς,
    αίθέρα καl τδ'V άέρα και τα έν τψ άέρι προσηγόρεvσαν θεούς
    προβαlνοvτες δέ τοίς κακοίς, ήδη καί τά στοιχεία καί τας άρ­
    χας της των σωμάτων συστάσεως, τήν θερμηv και τ·ήv ψυχράv
    25 \ \ 1: \ \ \ ~ ' ' !
    και τηv ~ηραν και την vγραν οvσιαv,
    θ ' ' ,
    εοvς ανvμνησαv. ως
    t!' δ...1
    δ

    οί τέλεοv πεσόντες περί τή,v γηv ίλvσπώνται δ{κη11 τώv έv τfj


    χέρσφ κοχλιών, οiJτως οί άσεβέστατοι τών ανθρώπων, πεσόντες

    7. ·εννοετ τά τέσσαρcχ στοιχεία της Cιλης κατά τήv άντlληψ1v τωv άρ­
    χα{ων, ήτοι mίρ, άέρα, γην και vδωρ. Πρόκε1τα1 πeρl της θεωρίας τοϋ Έμ,τε-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑ9Ν 95

    σθέντες ε!ς τάς έπιθvμίας καt φαvτασίας των σαρκικών και λη­
    σμονήσαvτες τήν εννοιαν και τήν άvτ{ληψιν πeρl τοΟ Θεοv, μέ
    θαμ.ποv τό λοy1κόν η μαλλ.ον χωplς καθόλοv λογικόν, αvτά τά
    όποία έφαί νοvτο τά άνe'Τ\J'Πωσαν ώς θeοίις, λατρείιοvτες C<τή ν
    κτίσιν παρά τόν κτίσαντα»('Ρω 1,25) καi θeοποιοvντeς τά Sη­
    μιοvpyήματα μαλλον παρά τον Sημιοvρyόν 1<αl Δeσπότην
    Θεόν ,rοv τά εδημιούρyησε. Και όπως, σvμφώνως πρός ΤΟ άνω­
    τέρω παράδε1yμα, έκεiνοι ,rov βuθίζοvται ε{ς τόν βvθον δσον
    κατεβαίνοvν ,rρός τά κάτω, τόσον περισσότερον έπιδιώκοvν
    τά σκοτεινότερα καl βαθύτερα μέρη, ετσι eπαθε καl τό γένος
    των άvθρώπων. Διότι δέν έκράτησαν μόνον τή ν eiδωλολατρ(αν,
    ούrε gμειναν ε[ς έκείνα άπό τά όποία εΤχον άρχίσει· άλλ' όσον
    έχρόνιζον ε(ς τά πρωτα, τόσον περισσότερον iφeίιρισκον νεω­
    τέρας δεισιδαιμονίας· και έπe1Sή δεν έχόρται ναν άπό τά πρώ­
    τα, έφορτώνοvτο πάλιν με άλλα κακά, προοδείιοvτες εtς τό:
    αlσχρότατα καi επεκτεί νοvτες περισσότερον την άσέβειάν των.
    Αvτό βεβαιώνει καί ή Θεία Γραφή λέyοvσα· «WΟταν ελ&rJ άσε­
    βής εlς βάθος κακων, καταφρονεί» (Πpμ 18, 3).
    9. Μόλ1ς δμως άπεσκiρτησεν ό νοΟς των άvθpώπων άπό
    τόν Θεόν, ήρχισαν οι άνθρωποι νό: κατατrί,ττοvν κατά την
    σκέψιν καi την κρίσιν. Κατά -rrρωτον την τιμην ποv άvήι<ει elς
    τόν Θεον τήν άπέδωσαν εlς ,ον ούρανόν, els τον ήλtον, εtς τή ν
    σελήνην καί εiς τά άστρα, πιστεvοvτας ότι έκείνα όχι μόνον
    ε{νε θεοl άλλ' εΤνε καi αl αtτίαι ποv ,rροεκάλεσαν τά άλλα ποv
    εtνε μετά άπό αύτα. fι.'Επειτα καταβαίνοντες άκόμη περισσότε­
    ρον εlς τάς σκοτειvάς σκέψεις, rnωνόμασαv θεούς τόν αtθέρα,
    τόν άέρα, καί όσα εύρίσκοvται έντός τοv άtρος. Προι<όπτον­
    τες εtς τά κακά, ήδη έξίιμ νησαν ώς θεούς και τό: στοιχε'fα καί
    τα άρχικά σvστατικά των σωμάτων, δηλαδή τήν θeρμήν, την
    ψvχραν, την ςηpάν και τήν vyράν οίισίαν 7• ·οπως δe αύτοl
    ποv fuεσαν τελείως ερποvν εlς την yην σαν τα σαλιγκάρια εtς
    τό χώμα ετσι ο1 άσsβέστατοι άνθρωτrοι, άφοv επεσαν και κα-

    δοκλέοvς τοϋ •Ακραyαντίvοv. Βλ. Διοy!vοvς Λαερτίοu, Βίοι φιλ. 8_. 76. Και
    Μ. Βασιλε{οv, Έξαήμ. 1, 28.
    9G 1tf. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    καί κατα..-r~εσόvτες ιL-τό της περί Θεοϋ φαντασίας, λοιπόν καί


    άνθρώποvς καί άvθeώπωv μοeφάς, τώv μεv έτι ζ ώvτων τώv δέ
    και μετά θάνατον, είς θεοiJς dvέθηκαv. έτι δέ καί χείρονα βοv­
    λε:υ6μεvοι καί λογιζόμενοι, ijδη και είς λίθους καί ξύλα καί
    5 έeπετά, έvυδeά τε καl χεeσαία, και εlς τά τώv άλόγωv ά.Υήμεeα
    ζφα τήν θεlαv καl ύπερκόσμιοv τού Θεού προσηγορίαν μετήνεγ­
    καν, πασαv τιμήν αύτοίς Θεοϋ άπονέμοvτες καl τόv άληθιvόv
    και δvτως όντα Θεόν τόv τοϋ Χριστού Πατέeα d:ποστρεφόμενοι.

    Είθε δέ καv μέχρι τούτων είστήκει των άφρόνων ή τόλμα,


    10 καί μη πεeαιτέρω βαlvοvτες έαυτούς ταίς άσεβείαις ένέφυροv.
    τοσοϋτοv γάρ τινες καταπεπτώκασι. τfi διανοlq. καί έσκοτlσθη­
    σαv τόν voiiv, ωστε καί τά μηδ' 8λως μηδαμώς ύπάρχοντα,
    μηδέ έv τοίς γεvομένοις φαινόμενα όμως έαvτοίς έπινοijσαι καl
    θεοποιijσαι. λογικά γαρ άλόγοις έπιμlξαντες και άνόμοια τfl
    15 φvσει
    '
    ενειραντες,
    '} '
    ως
    t' ο '
    εοvς θ ,
    eησκεvοvσιν· 1' ,
    οιοι '
    εισιv οι~ παρ '

    Αίγνπτίοις κυνοκέφαλοι και όφι.οκέφαλοι καί όvοκέφαλοι, καί


    ό παρά Λlβvσι κριοκέφαλος "tΆμμων. άλλοι δε τά μέeη των

    8. w Ανθρ ωτrοι τrού !λατρείιθησαν ώς θεοί, tvφ άκόμη !ζούσαν, εΙνε ot


    Καίσαρες της 'Ρώμης· αvτοίις !ννοεi δ Μ. 'Αθανάσιος. Βλ. καl § 9.
    9. "'Αvθρωτrοι ποv tθεοτrο1ήθησαν μετά τδv θάνατόν των ύτrηρξαv ,τολ­
    λο{, κvρίως δ~ ot λεγόμενοι ήρωες, Ήρακλης, •Αρισταίος, •Αχιλλεύς, κλπ.
    10. «ΟΙ τrαρ• ΑIΎVΠΤίοις κννοdφαλοι καl όφιοκέφαλοι καl όvο'Κiφαλοt:ι.
    ΟΙ Αt-γό,rτιοι ταvτίζοντες τούς θεούς των μέ διάφορα κτηνη, τrαρ[σταvον
    αίrτούς μέ κεφαλάς βοδς fι άyελάδος, fλάφοv, δvov, λtοντος, κάτrροv, χριοϋ,
    κννός, tβιδος, tέρακος, όφεως, κλτr. Ή .,.Ισις π.χ. τrαρtστάvετο άyελαδο'Κέφα­
    λος, δ .. Ατrις ταvροκέφαλος, δ "Ανοvβις κννο'Κέφαλος (σφζεται &yαλμα), δ
    • Αμμων κριοκiφαλος, δ "Ώρος Ιeρακοκέφαλος. Διόδωρος Σικ., ·ιστ. β1βλ.
    1, 18, 1. Φ[λωv, Δέκ. λόy., 76-80. Minucίus Felix, Oct., 28. Ευσέβιος Κα1σ.,
    Είι. τrρ. 3, 13, 2 ..
    11. Λιβύην ο1 άρχαίοι Cλεyον δλην τήν 'Αφρικήν, έyνώριζοv δέ τήν β6-
    ρειοv ητrειροv την βρεχομένην ύπδ της Meσoyεf ov. Λίβvας ~yον τούς καί
    σήμερον δμοίως λεyομέyοvς. Ό •Αμμων ητο δ1ά μέν τούς Atyuτrτ{ovς wας
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΏΝ 97

    τεκρημν(σθησαν άπο τήν παράστασιν πού ε1χαν περl Θεοϋ,


    ~v σvνεχείςχ ~τοποθέτησαν εiς τή ν θέσιν τοϋ Θeov άνθρώποvς
    και άyάλματα άvθρώπων είτε ζώντων 8 είτε καl νεκρων9 • Και σκε­
    πτόμενοι καl έπινοοvντες άκόμη χειρότερα άπέδωσαν τό · θείον
    και v,rερκόσμιον όνομα τοϋ Θεοϋ είς λίθοvς, ξvλα καl έpπετά,
    εtς ζφα vδρόβια καί της ξηράς, καί εtς τα άyρια καl άλογα ζφα
    καl άποS{δοvν elς αί.ιτά κάθε τιμη ν ή δποία άρμόζει εlς τον Θεόν
    και άποστρέφονται τόν άληθινον και πράγματι vπάρχοvτα
    Θεόν, τόν Πατέρα τον Χριστοϋ.
    Είθε να εμενε μέχρι αvτων ή τόλμη των άφρόvων και να μή
    άvεμιywοντο μέ τάς άσεβείας, προχωpοvντες άκόμη περισσό­
    τερον. Διότι τόσον ,roλv κατέπεσαν μερικοί ώς προς την σκι.
    ψιν και ~σκοτίσθησαv ώς πρός τόν νονν, ώστε και αύτά τα
    δποία οvδόλως και κατ' οvδένα τρόπον vπάρχοvν, ούτε φαί­
    νοιrται μεταξv των δημιοuρyημάτωv, κcxl αvτα τα έrτενόησαν
    και τα έθeοπο{ησαν. 'Αφοv λοιπόν άνέμιξαν λοyικα καl μη λο­
    yικα καί σννέπλεξαν ϊΤρά-γματα άvόμοια κατα την φίισιν των,
    τα λατρεύουν ώς θεοvς. Τοιοϋτοι εtνε οι κυνοκέφαλοι καl όφιο­
    κέφαλοι και όνοκέφαλοι 10 θeol των Αtyυτττίων καl δ κρ1οκtφαλος 11
    Αμμων των Λιβvων. ιι Αλλοι Sέ άφοv διεχώρισαv etς Ιδιαίτερα
    11

    κομμάτια τά μέλη τοϋ σώματος, κεφαλήν, ώμον, χείρα, καί πό-

    iκ των θεών, λατρεvθεlς κό:ποπ και ώs ό vψιστος άλλ. (mιτα ,rαραμεληθείς,


    11

    δ1ά δέ τούς Λίβvας ό ύψιστος τωv θεών.


    11
    Ετcwτίζετο μέ τόv Δία τωv tΕλ­
    λήνωv. "'Ητσ προσωποπο{ησtς τοϋ ήλίοv και ,rαριστάνετο χριόμορφος. Κατά
    τούς άλεξανδριvοvς χρόνους Ιλέyετο Ζεύς .,Αμμων. 'Ο Μ. Αλέξαvδρος εt,τεν
    11

    εtς τούς Λίβvας δτι εtvε νlός αύrοϋ, καi δtά τοϋτσ παρ1στάνετα1 εlς νομίσματα
    μέ κέρατα κρ1οϋ. - Αμμων εΙνε τό δνομά τοv !ξελληv1σμέvον- τό καθαvτό ά­
    φρtκανικόν τοv εtvε •Aμoiiv. Βραδύτερον τό δνομα ~6ίδετο καl εtς άνθρώποvς.
    Ό Μ. *Αθανάσιος π.χ. fyρc:χψε μ{αν trτιστολήv πρός μοvαχόν λεyδμεvοv
    Aμoiiv. Ό Πλοόταρχος σχετικώς λtyει· «'Έτι δ~ των ,τολλωv vομ1ζ6ντων
    1

    Ιδ1ον παρ' Αlγvτrτlοις όvομα τοv Δtός εtναι τό •Αμοϋν (δ παράγοντες ήμε1ς
    • Αμμωvα λέyομεν), ••• Δ1ό τόv ,τρωτον θεόν τφ πcχντi τόv αvτόν vομ(ζοvσιν
    ώς άφανη και κεκρvμμfνοv δvτα, ,τροσκαλούμενοι καl ,ταρακαλονντeς !μ­
    φανη yενέdθαι, και δηλον αvτοίς •Αμοϋv λέyοvσt:. Πeρi ·ισιδος και "Οσίρ.,
    9. Καl Cicero, Nat. deor. 1, 29 (82).
    7
    98 Μ. ΑθΑΚΑΣΙΟr

    , λ \
    σωματωv, κεφα ηv και ωμον και
    \ Τ \ -
    χειρα
    \
    και πο α, κα
    'δ θ' t.'
    εαvτα
    ,

    δ ιελ υvτες,
    ./ ι,
    εκαστοv εις
    ' \ ' \
    θ ε9vς ανε'θ ηκαν και ε'ξ ε θ ειασαv,
    Ι ωσπερ
    t'f

    οvκ άeκούμεvοι έξ όλοκλήροv τοϋ δλοv σώματος lχειv τηv θρη-


    σκειαv.
    1 'Επιτειvοvτες
    ' δ'ε την ' ασε'β ειαv
    ' ετεροι
    tt τηv
    ' Π(} όφασιv

    5 τής τούτων ευρέσεως καl της έαvτών κακίας την ήδοvήv καl
    τήv tπιθvμlαν θεοποιησαντες προσκvνοϋσι.ν· οlός έστιv ό παρ'
    αύτοίς 'Έρως και ή έν Πάφφ Άφροδίτη. οί δέ αύτών, ώσπερ
    1

    φιλοτιμούμεvοι τοίς χεlροσιν, έτόλμησαν τούς παe .. αύτών αe­


    χοvτας η καί τούς τούτων παίδας είς θεούς άvαθείναι η δια τι-
    10 μήν τών f1eξάντων ή δια φόβοv της αύτών τvραvνlδος, ώς ό έν
    Κρήτn παr/ αύτοίς περιβόητος Ζεύς καί ό έv 'Αρκαδίrι, ι'Ερμijς·

    12. Ot ΑΙ-yόπτ101 οχ1 μόνον κτfίνη άλλά καl μέλη κτηvων ~άτρεvοv
    ώς θεούς, ,τ.χ. κέρατα βοός, 'Π'Πpύytα lχθύσs, ·rτ1iλματα, κλπ. Τούτο άνα­
    φέρεt καί ό Άλεξαvδρεvς ΊοvδαΤος Φίλων, Δέκ. λόy., 79.
    13. Κατα τόν (Ησfοδον (θεοy., 116-130) δ •Έρως εΙvε wας άπό τούς
    άρχαιοτέροvς θεούς· Χάος, Γη, Οvρανός, 'Έρωs, λέγονται ot πρωτοι· αvτοl
    !γέννησαν τήν -γενεάν τοϋ Κρόνου, ιcαl ή yεvεά τοίί Κρόνου τήν yενεάν τοϋ
    Διός. Κατά τούς κλασσ1κοvς ιcαl έλληνιστ1κοίις χρόνοvς δ 'Έρως Αμvθολο­
    yεiτο ώs vlόs' της •Αφροδίτης tκ τοv • Αρεως η τοΟ &Ερμοίι, καl παρ1στάνeτο
    νήϊrtος, πrερωτός και τοξοφόρος.
    14. «·Η w Πάφct) Αφροδίτη»· σφαλeρως εlς τήv ΒΕΠ γράφεται cή lv
    1

    Π&ρφ .••». "Η •Αφροδ(τη ώς κοινή λl~tς «άφρο6ίτη» σημαίνει την yεvετήσ~ον
    δρμην καί ήδονήν. Αύτης προσωποποίησις εtvε ή θεά •Αφροδίτη. "Ήτο θεά
    της ϊrοpvείας .... Ητο ή κvριωτiρα θήλεια θεά ϊrpοερχομένη Ιξ •Ανατολfjς, ότrοv
    εΙχε δtάφορα 6νόματα (•Αστάρτη, Κυβέλη, κλπ.). Ot ·ελληνες τήν !yvώρt­
    σαν άτrό τονς Προαιηvας Ιδίως της Κύπρου. Πανάρχαιον κέvτρον της λα·
    τρεlας της vττηρξεν ή Πάφος της Κύπρου, όποv μvθολοyeiται ότι Ιξηλθεv
    των κvμάτωv. Διά τοίίτο λtyεταt καl Κύπρ1ς. Βλ.
    1
    bc Ομήροv Ίλ1άδα θ
    362-3· κα! Όμηρικόν vμvov εlς Άφpοδ., 56-59. ·ο,η σημαίνε1 τό ιcotvόv
    «&φροδ{τη» διά τά ζφα, σημαίνει και τό «κό,τρις» ώς κοινη λέξις δ1ά τά φvτά.
    'Ή λατρεία της •Αφροδ(της fίτο 6ρyιαστικη και πορνική. cH lδfα ή πορνεία
    ητο ή ιcvρι ωτέρα λατρεvτικη ϊrpαξ1ς της θρησκείας της. Ό f<λήμης Αλεξαν­
    I

    δρεύς και δ Ευσέβιος Κα1σαρείας μαρτvροϋν ότt κατά τάς πορνικάς τελετάς
    της ot λάτρεις προσέφερον ε[ς τόν ναόν της vόμ~σμα ,τοό έθεωρείτο ώς μίσθω-
    1{ΑΨΑ ΕΙΔΏΛΏΝ 99

    δα 12, άνvψωσαν τό καθένα εlς Θεόν καi τα ~θεοποίησαν, σαν vα:


    μή τοvς fίτο άρκeτόν να λατρείιοvν yεν1κως όλον μαζι το σωμα.
    •Αλλοι δ~ έrταvξάνοντες άκόμη περ1σσότερον την άσέβειαν,
    έθεοποίησαν και πpοσκvνοvν την ήδονην και την έrrιθvμίαν
    1TOV εΙ νε ή αlτiα της ~φεvρέσeως αvτων και της κακ{ας των·
    Τοιοϋτοι θεοl e{ς αύτούς etνε δ •Έρως 13 κα\ ή 'Αφροδίτη 14 της Πά­
    φοv. Καl άλλοι άπb αύτοvς, σάν να tφιλοδόξοvν διάτα χειρό­
    τερα, ~τόλμησαν νά ά~ώσοvν εtς θεούς και τοvς άρχοντάς
    των η καί τους νεαρjvς ~ρωμένοvς 15 των άρχόντων, είτε πρός
    τιμην των άρχόντων, είτε έπειδη έφοβοϋντο την ι:vραννικήν
    ~ξοvσίαν των, όπως είς την Κρήτην δ περιβόητος έκεί Ζείις 16, καί
    δ ~ν 'Αρκαδίςχ cΕρμης 17, καί εlς τοvς 'Ινδούς δ Διόνuσος 18, εlς τοvς-

    μα πόρνης .. Κλήμης 'Αλ., Πpοτρ., 2 ΒΕΠ 7, 24. Ευσέβιος Καισ., Εύ. πρ.
    2, 3, 15.
    15. «Παϊδας» έSω Sέν λtγε, τοvς vlοίι5 οuτε τούς Sούλοvς· ή λiξις ητο
    όρος σημαίνων τούς άρρενας ιρωμένοvς άνSρωv, δηλαδή νεαροvς ,rαθητι­
    κοός κtναίδοuς. cΩς γνωστόν μία άτr6 τάς φοβeράς καl yενικάς μάστιγας της
    άρχαιότητος όπηρξεν ό l,r{σημος κιναιδισμός.
    16. «co ~ Κρήτι:ι τrεριβόητος Ζεvς:t. co ύψιστος θεος των CΕλλήνων,
    θεός τού ούρανοίί κα\ τοίi fιλίοv, καί. δ ύψιστος θεός των Προελλήνων, δσπς
    !λατρεύετο κvρίως Αν Κρήττι, hαντίσθησαν εtς lνα ,rρόσω,rον· αvτό φαίνε­
    ται και &,τ6 την κλ{σιv τοϋ 6ν6ματος (Ζεύς, Διός, ••• ), δ,rov εtς τήν ,rραγμα­
    τικότητα πρόκειται περι Sύο διαφόρων όvομάτωv. Ό έν Κρήπ., Ζεύς etχεv
    6ρyιαστtκας άνηθ[κοvς τελετάς. Έμvθολοyείτο δτι ή •Ρέα !ytννησε τόν Δία
    Ιν Κρήτι:ι κα\ τόν fκρvτrτεν elς σπήλαιον Κρητικοv όροvς, διά νά μή τόν φά­
    Υ'Ι] δ Κρόνος. 'Εμvθολοyetτο lπ{σης δτι &-πέθανε και hάφη δ Ζεύς Αν Κρήπ.,.
    Ήσtόδοv, θεοy. 453-506.
    17. ·ο •ερμης Αλατρείιeτο κvρlως w •Αρκαδίct, Oit'OU !μuθολοyείτο ότι
    Ιyεννήθη ώς γόνος μοιχείας τον Διός και της Μαίας. •ολόκληρος ό μvθος
    της γεννήσεώς τον και άναSe(ξεώς τοv Ικτ{θεται etς τόν ·ομηρικόν vμvov
    elς Ερμην (στ[χοι
    1
    580). 'Ήτο θεός της κλο,rης, τοv ψεvSοvς, τοv έμ,rορίοv,
    των γραμμάτων, καl της σvνοSeνσεως- των 'fΝΧών εlς τό, ~Sην.
    18. Διόννσος, καρπός μο1χe{ας τοv Διός kcd της Σεμ!:ληςt .έμvθολοyεtτο
    ώς θεός τοv otvov, της μέθης. και τοίi πα&ητικοv κινα1δισμοίi. Κλήμης Άλ.,
    Προτρ., 2 ΒΕΠ 7, 33· 36. ΈμuθολοyεΙτο δτι (Sρασε καl e[ς τήν 'ΙνS{αν ό,rov
    και !λατρεvετο. •Αρρ1ανοίί, Ίv61κή, 5, 8-9· 7,4 - 8, 1· 9, 9-10.
    100 Μ. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    και' παeα
    ' μεv
    , t .ιv -
    Τ. δ οις '
    Δ ιοvυσος, παρα ' δ s' Α"ιγvπτιοις
    ' Υ.ισις
    Τ και'

    'Όσιρις καί ''Ώeος, καl ό νϋν Άδριαvο-ϋ τού ~Ρωμα(ωv βασιλέω;


    παιδικδς Άvτίvοος, δv καlπερ είδότες αvθρωποv, και αvθρωποv
    ofl σεμνόv, άλλ' άσελγεlας έμπλεων, δια φόβον τού προστάξαv-
    5 τος t1έβovt1ιv. έπιδημήσας γάρ 'Αδριανός τfi χώρg. των Αl­
    γvπτίωv, τελεvτήσαvτα τδv τfjς ήδοvής aflτov ύπr;ρέτηv 'Av-
    , 'έλ εvσε
    τιvοοv εκ , θ αι,
    θ ρr;σκεvεσ '' \ 'θ'
    αvτος μεν και μετα '
    avaτov -
    έρωv

    του παιδάς, έλεγχοv δέ /Jμως καθ' έαvτοv και γ,,ώρισμα κατά


    πάσης εlδωλολατρίας παeέχωv, ότι ούκ άλλως έφεvρέθη παρα
    10 τοίς άvθρώποις αϋτr; r} δι' έπιθvμlαv τώv πλασαμένωv, καθώς
    καl ή t1oφla τού Θεο-ϋ προμαρτύρεται λέγουσα· 'Αρχή πορ­
    νείας hιlvoιa εlδώλωv.

    .n.αι
    1
    , s '
    Τ.? ' μr;τοι θ αvμασnς μη δ' μακραv πιστεως ειvαι
    Τ ,
    το' λεγο-
    1

    μενοv voμld'[)ς, δποv γε καί ού πολλφ πρ&τεροv r} τάχα καl

    19. Ό ·οσφ1ς κα1 ή ''Ίσις, ζevyoς θεων της Αlyντmακης εtδωλολατρίας.


    Εtχον άνηθίκοvς όρytαστικό:ς τελετάς. 'Υπηρχε rnοχή πού reeωpovvτo ol
    vψιστοt των θεωv, όπως και fπi Μ. ·Αeανασίοv. •εμvθολοyεϊτο 5τt ησαν
    άδeλφοi δ •οσφις, ή "Ίσις, καi δ Τυφών· δ δε ·001ρ1ς καl Τ\ ·•Ίσις fίσαν καl σv­
    ζvyοι. Κατ' liλλ.ον μiίθον Τ\ "Ίσις ιδημιούρyησe τόν σvζυyόν της Όσ1ριν.
    1
    co
    Τvφών Ιφόνεvσe τον ·οσιριν, καl τεμαχlσας αύτόν τά μ~ 26 τεμάχια εδω­
    κεν εlς τούς 26 σννερyάτας TOV φόνοv, το δε αΣδοJον ερριψεν εlς τόν Νείλον.
    •Η "Ίσις κατ' &λλ.ον μϋθοv εδρε τά τεμάχια κα1 τά σννηρμολόyησε καl τδν
    άv~στησet κατ' liλλ.ον δε σwεπλήρωσεv εΣς το κάθε τεμάχιον μέ κηρόν δλό­
    κληpον σώμα καl παρέδωκε τά 26 σώματα εfς 26 Ιερεiς της νά τά κη8είισονν
    καl να τά λατρεύοw, Τ\ Ιδία δl tπεδόθη εlς τήν άναζήτησιν του άτrολεσθέν­
    τος αΣδοίοv. Εlς το τελaπαίον τούτο &στρέφετο όλη Τ\ δρyιαστική λατρεf α
    των δύο θεων. ''Ήσαν δέ θεοl των νεκρων, θεοt TOV f\λ{ov, θεοι της yονtμό­
    τητος καl της άναβλαστήσeως και της πορνείας όπως Τ\ Αφροδίτη. •Η "Ίσις
    1

    Ιθεωρεtτο ώς Τ\ μεγάλη θεά μήτηρ. Πάντοτε δέ ε[ς τάς όρyια~κάς θρησκείας


    των πολύ ξεmσμfνων λαών τήν θlσιν τοϋ όψ{στοv θεοv κατε.!χε θήλεια θεά.
    Διόδωρος Σικ., &Ιστ. βιβλ. 1, 21-27. Πλούταρχος, Περ\ •ισ. κα1 Όσfρ. 1 12.
    20. Ό "Ώρος, θεός των Αtyv,ττίων, Ιφiρeτο ώς vlός τον •οσίρεως και
    της "Ισι8ος. •εταvτCζeτο καl ~ τον ιιΕρμην ώς ψvχοπομτrός, και μέ τόν •Απόλ-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛQΝ 101

    Αtyυπτ{οvς ή ''Ίσις καl ό ι.Όσιρις 19 καl 6 τΩρος 20, καl τώρα 6 'Α vτί­
    νοος 21, 6 έρωμένος τον βασιλέως των ιΡωμαίων' Αδριανοϋ 22 • αίrτόν
    τόν προσκvνοϋν αν καl yνωρίζοvν ότι eΥνε άνθρωπος καl μά­
    λιστα άνθρωπος όχι σεμνός άλλ.ά γεμάτος άσέλyειαν, διότι
    φοβοϋντα1 αvτόν πού διέταξε να τόν λατρεύουν. Διότι δταν 6
    'Αδριανός bτεσκiφθη τήν χώραν των Αt-yυπτiων καl άπέθανεν
    δ ., Αvτ{νοος, πού Ικανοτrοιοϋσe τό πάθος τοv, διέταξε να τόν
    λατρεύουν. Καl αvτός μεν ητο !ρωτεvμένσς μέ τον νεαρόν καl
    μετα τον θάνατον, ήμείς δμως εχομεν μίαν μαρτvρίαν ~ναντ{ον
    τοv και eνα παράδειγμα !ναvτ{ον πάσης εtδωλολατρίας, ότι
    δηλαδή ot άνθρωποι την !φεvρον όχι δι' άλλο τ{τrοτe άλλ.α διά
    τα πάθη Θ<ε{νων πού την έπλασαν, δτrως καί ή σοφία τοϋ θεον
    -προ πολλοϋ ~μαρτvρησε λέγουσα· «' Αρχη της πορνείας ή m1-
    νόησις των εlδώλων» (Σοφ. Σολ. 14, 12). ·
    Καl μη άπορήσι:1ς μήτε νά νομίσr)ς ότι αύτο τrov λέγω
    εΙνε άναξιόπιστον, άφον και πρlν άπ' όλ{yον καιρόν η ίσως καl

    λωνα (•Ωραττόλλωv). Διόδωρος Σικ. 1, 27, 4. Πλούταρχος, Πeρl ·ισ. και


    Όσίρ, 12.
    21 ~ •
    •ο Αντlvοος fjτo εφηβος καl «παι8ικός» τοv •Αδptανοϋ. «Πα1δ1κός»
    σημαlvε1 κίναιδος Αρωμέvος άρρενος ~ραστοiί. ·οταν εtς ενα ταξίδι των δύο
    εlς την Αί-yυτrτον άπέθανεν ό •Αντίνοος, ό "Αδpιανόs ,ητο τόσον ά'Παρηyό­
    pt\τος διά 'Τόν κίνα18όv τοv, ώστε τόν άνηyόρεvσε θεόv, Ιδωκε το δvομά 'TOV
    εtς Ινα άστέρα τοϋ ούρανοv, ίδρυσε πρός τιμήν τοv την •Αντtνοίιπολ~ν. tδpvσε
    θρησκε{αν εlς το 6νομά τovt της δπο{ας ot δπαδοl Αλέγοντο φιλαντίvοοι,
    1δpvσε ναούς καί Ιερατείον, καθωρισε 'λ.ατρεfαν τοv, Ιοτησε πολλά άyάλμα­
    τά 'TOV (Ακ των δποίων ενα σφζεται ), καί διέταξε νά λcπρεύεται εtς όλην την
    αvτοκρατορίαν ώς θεός. ·εκτός άπο τον •Αθανάσιοv άναφέροw το γεγονός
    λsπτομερΑστεροv ό Θεόφιλος "Αντιοχείας, σχεδόν σνγχρονος τωv yεyοvό­
    τωv (Πρός Αvτόλ. 2, 8), δ Κλήμης "Αλεξανδρείιs, (Προτρ., 4 ΒΕΠ 7, 42), δ
    'Ωριγένης (Κiλσ. 3, 36· 8, 9). ·ο 'Ωριγένης υJyχει τόν ε(δω'λ.ολάτρηv Κέλ­
    σον δtά τό αΙσχος αύτό εtς τό δποtοv λατρείιοw.
    22. Ό 'Αδριανός, αvτοκράτωρ της 'Ρώμης βασιλεύσας κcπά τά (τη
    117-138 μ.Χ. ·vπηρξε διώκτης τωv Χριστιανωv. Αίιτός κcπέστρεψε καl τήv
    Ίεροvσαλήμ διά δΕ\mραv φοράν (135 μ.Χ.). Εlς την ιστορίαν φέρεται ώς
    φίλος των γραμμάτων και των εtρηνικωv eρyωv.
    102 1\1. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    μέχρι νϋν ή ι-Ρωμαlωv σύγκλητος τούς πώποτε αυτών ές άρχ·ης


    αρςαντας βασιλέας, ή πάvτας ή 01.<Jς άv αύτοί βούλωνται καl
    κρlvωσι, δογματlζουσιv έv θεοίς εlvαι καί θρησκεύεσθαι θεούς
    γράφοvσιv. οlς μέν γάρ άπεχθάvοvται, τούτους ώς πολεμίους
    5 τη" φύσιν όμολογοϋσι καl ανθρώπους όvομάζοvσιv· oiJς δέ
    καταθvμlοvς lχοvσι, τούτους δι' άvδραγαθlαv θρησκεύεσθαι
    προστdττοvσιv ώσπερ έπ' έςοvσίας lχοvτες τό θεοποιείv, αύ-
    τοι~ J!θρωποι
    uv '
    τvγχαvοvτες και' ,:
    ε ιvαι \
    θ vητοι μη' ' ,
    α.evουμενοι.

    έδει δε θεοποιοϋντας αvτους μαλλοv αύτοvς εlναι θεούς· τδ γαρ


    10 ποιοvν τού πo,ovμbov κρείττσν εlvαι δεί, κal δ κρlvω'J' τοϋ
    κριvομέ:vοv έξ άvάγκης άρχει, καl ό διδούς πάντως δ έχει χα­
    etζεται. ώσπερ άμέλει καί πiiς βασιλευς 8 μέv έχει χαρlζεται,
    των δέ λαμβανόντων κρεlττωv καί μεlζωv έστίv. είπερ οδν
    ο1Jς θέλουσιv αύτοt, τούτους θεους δογματlζοvσιv εli,aι, έδει
    15 καί αύτους πρώτον εlvαι θεούς. άλλά τό θαυμαστόν έστ:ι τούτο
    δτι αύτοl &,;ιοθvnσκοvτες ώς ι!vθρωποι, έλέγχοvσι τήv έαυτώv
    περι των θεοποιηθέvτωv ύπ' α~τώv ψηφοv εlvαι ψευδfj.
    10. Τοϋτο δέ τό έθος ού καιvόv, ούδέ άπδ τfjς ~Ρωμαίων
    ήρξατο βουλής, άλλ' ήν αvωθεv προγι'νόμεvοv καί προμελετώ-
    20 μεvοv έπί τφ τώv είδώλωv έvvoιav. καί γάt} αί πάλαι παρ' ιΈλ-

    23. «ιΡωμαίωv σύγκλητος». Ή ρωμαϊκή yεροvσtα (senatus) ή «σόy­


    κλητος βοvλή:ι άπετeλetτο άνέκαθεν άπό τοvς πατρtκίοvς, δλοvς δηλαδή
    τοvς άρχηyοvs των εόyενωv οίκων. Προ τοv αύτοκρατορ1κοϋ πολιτεύμα­
    τος ητο ή άνωτάτη Αξοuσfα τοϋ κράτοvς. Έπi αύτοκρατόpωv ητο άλλοτε
    fαη πρός τόv αvτοκράτορα και άλλοτε δεvτlρα. ·ες αύτης προήρχοντο και
    vπ' αvτης άνηyορsύοντο ot αύτοκράτορεs.
    24. Μετα τόν θάνατον b<άστοv αύτοκράτορος, ή σvyχλητος τοvς άνη­
    yόρεvε θεούς, ή μάλλον, &πε18ή fv ζωi) fιΒη Αλατρεόοντο όλοι ώς θεοί, ή
    σύγκλητος άπεφάσιζεν αν καl μετά τόν θάνατόν των θα: σuνεχ(σονν vά εlνε
    θεο(. ·οσοvς ή σίιyχλητος ηννόeι τούς «άπεθέωνε~, και όσοvς ~μ{σε1 τούς
    «ξεθiωνε»,Τό εlδ«JλοΛατρικόν αvτο fθ1μοv εlσmήδησε και etς τοvς παπικοίιs
    ΚΛΤΑ ΕΙΔgΔΩΝ 103

    μέχρι των ήμερων μας ή σύγκλητος 23 των (Ρωμαίων τοvς βασι­


    λείς ,rov έβασίλεvσαν εiς αύτοvς άπό άρχαιοτάτων χρόνων,
    η δλοv5 η όσους θέλουν καl κρ[ νοvν αύτο[, τοv5 άναyορεvοvν θε­
    ούς, καl νομοθετοvν να λατρeύωvται ώς θεοί 24 • Καί όσοvς μέν μι­
    σοvν, τοvς κηρύσσουν φύσει έχθροίις των και τούς όνομάζουν
    άνθρώπουςt όσοvς δε σvμπαθοϋν, δι' CXVTO\JS' διατάσσοvν να
    λατρeύωνται, διότι άνeδeίχθησαν δηθeν άνδρε5 άyαθοί. Λες καi
    εχουν την έξουσίαν να διορίζουν θεούς, ένφ οι ίδιοι είνε άνθρω­
    ποι καl δεν άρνοvvται ότι εΙ νε θνητοί. Θα επρεπeν όμω5 έφ)
    όσον άναδeικvvοvν θeοvς, νά εtνε θεοί περισσότερον οι ϊδ101.
    Διότι ό τεχνίτης πρέπει να εtνε άνώτeρος άπό το κατασκεύα­
    σμα, και ό έκφέρων κρίσ1ν άναyκαστικως έξουσιάζει αυτό περί
    τοv δποίοv έκφέρει τή ν κρίσιν, κα\ αύτός που προσφέρει, όπωσ­
    δήποτε χαρίζε1 αυτό πού eχει. σοπως άναμφιβόλω5 καί κάθε
    βασ1λεύς χαρίζει μεν αvτο που εχει, εΤνε δe lσχvρότeρος καί με­
    γαλύτερος άπο έκείvοvς ποv λαμβάνουν. 'Εφ' όσον λοιπόν άπο-­
    φα{νοvται ότι εΙνε θεοί έκeίνοι τούς δποiοvς αύτοί κρίνοvν, ετrρε­
    πε πρώτα νά εΙνe καi oi ίδιοι θεοί. 'Αλλα τό άξιοθαύμαστον
    εΤ νe το έξης· δτι μέν το να άτrοθν,:1σκοvν αvτοl ώς άνθρωποι,
    άποδεικνίιοvν ότι εΙνε άκυρος ή άπόφασίς των δι' όσους ot iδ101
    εχουν άναδeίξεt θεοίις.
    10. Αύτή ή σvνήθeια δeν εfνe νέα, οCπε ηρχισεν άτrό την σύy­
    κλητον 25 των 'Ρωμαίων, άλλ' έξ άρχης εyίνeτο καi εμελετατο μe
    σκοπόν τή ν έττινόησι ν των εiδώλων. Διότι καί ol παλαιότερον

    ------
    όποv πας πάπας μ.eτα τόν θάνατόν τοv και άνeξαρτήτως του βίοv του ά­
    ναyορeύεται άytος. Ή θεοποίησις σννεχίζεταt παρ~ αύτοϊς ώς άy1οτrοίησ1ς.
    ·εκαστος si αύrοχράτωρ Αν ζωij έλtyeτο «Κόptος• μ~ την εννοιαv ,τού ~χει
    ή λέξις ώς όνομα τσϋ θeov. Οι Χριστιανο\ οvδeποτε iδέχοντο vά eίτrοvν
    «Κύριος• 6ιά τόν Καiσαρα, και 6ιά τοϋrο πολλάκις έμαρτύρησαv. Δι" αύτήν
    την α{τ{αν έφονεύθη και ό Πολύκαρπος Σμύρνης. Ot δήμ1οί τον τόν hrίεζαv
    vα εtτrij «Κύρ1σς Καίσαρ», άλλ'Ι αvτός δέν έδiχθη τrροτιμήσας τόν θάνατον.
    Μαρτvρ1ον Πολvκ. 8, 2.
    25. «-Ρωμαίων βσvλή:ι· ή σvyκλητος.
    104 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    λησ, διαβεβοημένοι θεοί, Ζεύς καί Ποιιειδώv καί 'Απ6λλωv


    καί ιΉφαιστο,; καί rΕρμijς, και έv θηλεlα,ς "Ηρα και Δήμητρα
    και )Αθηνίi και 'Άeτεμις, ταίς Θησέως τοϋ παρα τοίς "Ελλησιv
    ίστοροvμέvοv διαταγαίς εκρίθησαν λέγεσθα, θεοl · και οί μέν
    5 διαταξάμεvοι ώς li.νθρωποι άποθvύσκοντες θρηνοvνται · ο/Jς
    δε διετάξαvτο, σvτοι ώς θεοi προιικvνοϋvται. ""Ω πολλής έναν­
    τιότητος καί μανlας ! τόv διαταξάμεvον είδότες, ους διετάξατο
    προτιμώιιι. καl εlθε μέχρις αρρένων είστήκει τοοτων ή είδω-
    λ ομανια,
    ' \ '
    και μη εις ' θ ηλε'ιας '
    κατεφεροv τηv ' θ ειαν
    ' προσηγορ lα v.
    10 καl γάρ καί γυναίκας, ίί,; ούδέ εlς κοιvήv περί πραγμάτων σvμ­
    βοvλlαν λαμβάνειν άσφαλές, ταύτας τfl τοϋ Θεού τιμfj θρηιικεύ­
    οvσι καί σέβοvσιν, ώς ai μέ:Ρ παρά Θησέως διαταγείσαι, ώς
    '
    προει(!ΥJκαμεv, παρα
    \ δ s\ Α'ιγυπτιοις
    , Ί' Τ \ V, \ Ί\Τ έ
    .ισις και .n..ορη και J. ,εωτ ρα,

    26. Ζεvς· ό άρχηyός των θεωv των Έλλήνων καl δλοv τοv ε[δωλολα-
    τρικοv κόσμου των έλλην1στικων χρόνων.
    27. Ποσειδών· δ θεός της θαλάσσης, άδελφός τοv Διός.
    28. 'Απόλλων· ό θeός ηλτος· vlός τοv Διός καl της Λητοvς 61<: μοιχείας.
    29. •Ηφαtστος- ό θεός τοv m,ρός καl της σιδηροvpyικης τtχνης, χωλός·
    vlός τοv Διός καl της •Ήρας.
    30. ιΕρμης· eνας 61<: των δώδεκα θεών τοv •ολίιμποu· πeρl αίιτοv &λέχθη
    καl προηγουμένως.
    31. ·Ηρa:· ή θεα σύζυγος· άδελφή και σvζvγος του Διός.
    32. Δήμητρα· ή θεα της γεωργίας· άδeλφή καl lρωμένη τοίί Διός.
    33. •Αθηνα· ή θεα τοϋ πολέμου. των γραμμάτων καl τοv φωτός· θvyά­
    τηρ τοίί Διός &κ μοιχείας.
    34. •Άρτεμ1ς· θεα TOV κννηyίοu και της παvίδος.
    11
    Εvίοτε vποκαθιστ~
    την •Αφροδίτην καl eTχe παρομ.ο{αv λατρε{αν.. Εlς την μυθολογ[αν φέρεται
    ώς δίSvμος άδελφή τοίί •Ατrόλλ.ωνος, κόρη τοv Διός καl της Λητοϋς lκ μοι­
    χε(ας. ιιΟμηρ. ύμν. εlς Άρτεμ1ν,
    1
    1-9. 'ΑτrοΛλοδώροv, Βιβλ. 1, 4, 1.
    35. Θησεύς. 'Ο γνωστός i'jpως κcd βασιλεύς τωv "Αθηνών...Av καί τα
    οχετικά μέ τό πρόσωπόν τοv ε{ve θρύλοι, δμως τό τrρόσωπόv του κα1 τό
    δvομα εtνε Ιστορικά.
    36. Κόρη fλέyετο ή Περσεφόνη, θνyάτηρ της Δήμητρας καl τοv Δ1ός
    Ακ μοιχεfας. ΈμυθΜτο 6Τ1 μέ τήν βοήθetαν τοv Διοs τήv άπήycχγεν 6 άδελ-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 105

    δtαβόητοι θεοl των tΕλλήνων Ζεvς 26, Ποσειδων 2 7, 'Απόλλων 28 ,


    .. Ηφαιστοςze, Έρμηςs0 , καl έκτων θηλέων 0
    Ηρα3 1 , Δήμητρα3 2 , 'Αθη­
    να33, 1Άpτεμις34, &πεφασίσθη νά λέyωvται θεοl κατό1ην διαταyης
    τοϋ Θησέως3 5, πepl τοϋ δποίου διηyοvvται ol ·Ελληνeς. Καl αίιτοl
    μεν οι δποiοι tξέδωκαν διαταyαs ά,rοθν,:ισκουν ώs άνθρωποι
    κάl θρηνοΟvται· αύτοi δε πepl των δπο{ων έξέδωκαν διαταγήν
    προσκvνοΟvται ώς θεοί. 'Ώ πόσον μεγάλη άvτ1 νομία καl πα­
    ραφροσvνη ! Ένφ γνωρίζουν αύτόν ποv έξέδωκe την διαταγήν,
    προτιμοϋν αυτούς που ύιτηρξαν τό άvτικείμeνον τηs διαταyης.
    Καl μακάρι νά ~μeνε μέχρι των άρρένων ή elδωλομανία των καί
    να μή κατεβ{βαζαν μέχρι των θηλέων τό θείον δνομα. Διότι
    καί τας yvναiκας, μέ τάς δπο{ας δέν eΙνε άσφαλέs ούτε άΊrό κοι­
    νοϋ ν· άποφασίζ1:1 κανείς- δι' ίrποθέσe1ς, τάς λατρevοvν και τας
    προσκυνοvν μe τιμήν ΠΟ\/ άρμόζει eis τον Θeόν. Τοιαϋται ε{νε
    αt της διαταyης τοΟ Θησέως, mρi των δποίων προηγουμένως
    etπομεν. 'Επiσης εls τοvς Αlyvπτίοvς eiνe ή Τlσις, ή Κόρη 36, ή
    Νεωτέρα 37, καί eίς άλλοvς- ή 'Αφροδίτη 38 • Νομίζω δέ ότι e!ve

    φός τοv Δ1ός κcxl θεός τοv ~δοv Πλοvτων η ·~δης, ή δε μήτηρ αύτης τήν άν­
    εζήτε1. ·0ταν την εορεν εtς τόν ~δην σννεφώνησεν έtti τέσσaραs μηναs νά:
    παραμέν'Ι) εlς τόν ~δην καl Atti δκτώ νά άνέpχετα1 eίς την γην ,τλησίον τηs
    Δήμητρας. ΕΙνe ή θεά της άναβλcχστήσεως της χλωρίδος κατά τήν άνοιξιν.
    •Ελατρεύετο μέ ορyιcχ. Αvτης λατρεία ησαν και τά: έλεvσίνια μvστήptα. Ή
    vπδθεσις τοϋ μύθου των καl ή λατρεfcχ των και 6 συμβολισμός των ησαν
    δμο1cχ μi της ·ισιδος καi τοv 'Όσίρεως. Διά τούτο κaτcι τovs lλληνιστικοvς
    χρόνοvs tταvτ{σθησαν ή τlσ,ς κcχί ή Κόρη. Ήσιόδοv, θεογ. 912-4. •ομηp.
    ύμν. εtς Δήμητραν, 1-495 (δλος)· •Αttολλοδώροv, Βιβλ .. 1, 5, 1-3.
    37. Νεωτέρα. •Αλλο όνομα της ·ισιδος και Κόρης. Μόνον εlς τόν •Αθα­
    νάσ1ον σφζετcχt. Ε{ς τόν vπ• άρ1θμόν l 380 πc:mνρον της Αt-γvπτιαt<ης πό­
    λεωs Όςvpvyχov, δ δποΤος tγράφη κατά τόν Β' cdωνα μ.Χ. άναφ!ρεται τό
    δνομcχ τοvτο εlς θετικόν βαθμόν, «Νέα». •ο ,τάπνροs ttεpιέχει άτrαρίθμησιν
    tκατοντάδων όνομάτων της •ισιδος. Λέγει δ~ ότt ή ,.Ισι5 λέγεται «••• ·εν Μe­
    τηλe{τη Κόρη •.• έv Κvκλάσι νήσοις τριφvής Αρτεμtς, Αν Πάθμcρ Νέα, ••• !ν
    II

    Πάφcρ 'Αγνή, Δία, Ήπfα, ••• » (στ(χ. 71-72· 84-86).


    38. •Αφροδίτη· ,τολλάκ1ς Ιταντ(ζετο μ~ τήν τισιν. τήν wΑρτεμtν, την
    Κόρην, κλπ. Els τήv ,rραγματικότητα σννέβαινe τό έξης. 01 εtδωλολάτpαt
    ε1χον κvρίωs μίαν θήλeιαν θeάv, προσωποποίησtν άφ• !νός μw της yενετη-
    1ό6 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    και παρ' άλλοις Άφροδlτη. Τα γάρ τώv αλλων όνόματα ούδέ


    λέγειν ευαγές ήγοϋμαι, πάσης χλεύης όντα μεστά.
    Πολλοι γαρ ού μόνον έv τοίς πάλα, άλλά καi έν τοίς καθ'
    ήμας χρόνοις άποβαλόντες φίλτατα καί άδελφούς και σvγγε-
    5 ιpείς καί γυ,ιαίκας, πολλαί δέ καί ανδρας άποβαλοϋσαι, οϋς πάν­
    τας ή φύσις ηλεγξεν dνθρώποvς εlναι θνητούς, τούτόvς και ταύ­
    τας δια τό πολύ περι αύτώv πένθος άναζωγραφήι:rαντες καί
    '
    θ υι:rιας '
    αναπλ'
    ασαnες 'έθ ηκαν, ους
    α'Ρ η οι,: μετα' ταvτα
    - δ ια\ \
    την πλ'
    α-

    σιv, και τήv τοϋ τεχνίτου φιλοτιμίαν θεούς έθρ11σκευσαν, πρα-


    10 γμα πάι:rχοντες ού κατα φύσιν. οϋς γάρ οΣ γονείς ciJς μή όντας
    Οεοvς έθρήνησαν ( ούκ αν γάρ, είπερ flδεισαv αύτούς θεούς, cLς
    απο
    'J λ ~-·
    ομ~-,,οvς
    έ Ι
    κοψαντο·
    Ι
    τοvτοv
    '
    γαρ
    f
    χαeιν ov :, 1
    μονον ου
    :,
    νομ -
    [.

    ζοντες ' \ .,.


    αvτοvς ειναι θ εοvς, ' '
    α"λλ α μη δ' ,
    J!λ ως vπαρχειν,
    υ ~ εν εικονι ' ' ,
    τούτους έτυπώσαντο, lvα τοϋ μηκέτι εlναι, τήν δια της είκόνος
    15 δόκησιν όρω11τες, παραμvθώνται), τούτοις δμως οΙ άφρονες ώς
    θεοϊς εύχονται καί τήν τοϋ άληθινου Θεού τιμην τούτοις περι­
    τιθέασιν. έν γοϋν Αίγύπτιρ είσέτι καί νυν ό περί 'Οσtρεως καl
    "Ωροv και Τυφώνας καί τών άλλων θρηνος τής άπωλείας έπι-

    σίοv δρμης καl άπολαόσεως, άφ» heρov δ! της κατά τή v άvο1ξιv άvαζωοyο­
    vήσeως καi yοvιμοποιήσeως των φvτωv και των ζφωv, καθώς καi της Ιδέας
    της άναστάσεως η διαιωνίσεως· δ16τι eiς την άναβλάστησιv ι<αi την φυσ,­
    κήv yέννησιv τοv άvθρώποv eβλε,τοv τήν δια1ώνισιν καi το άντίδοτον τοv
    θανάτου. Α&τή ή θεότης έλατρείιeτο πάντοτε ~ ,τορνtκά δρytα, Ιδίως 1<ατά
    τήv άνοιξιν. Αυτών των λατρε1ωv κατάλοιπα εΙνε τά καρναβάλ1α. Συνήθως

    .αύτης της θεότητος ύ,rηρχe και ενας Ιραστής η άπαyωyεύς η δολοφόνος •


    Οταν μία το1αύτη λατρεία άντικαθίστατο άπδ άλλην νeωτiραν ~ χειr:ό-
    τeρα όρy1α, ή παλαιά θήλεια θεά έλάμβανεν άλλας Ιδιότητας (..,,Αρτeμις, Διώ­
    νη, Περσεφόνη, ιcλπ.). "Οταv κατά τους άλεξαv8ρ1νοvς και ρωμαϊκούς xFc-
    vouς πολλά κρατίδια άπετέλεσαν Ινα κράτος, αt θεότητες αύταl έταvτίοθη­
    σαν, και τά πολλά πρώην κυρtα 6νόματα Ιyιvαν l,τίθετc: μιας θεας. "Έτσι
    έταvτίσθησαν ,Αστάρτη, Φοίβη, "'Αρτεμ1ς, •Αφροδίτη, Κυβέλη, •Ρέα, τlσtς,
    Venus, Περσεφόνη, Δημήτηρ, ιcλ,r.
    39. Μέ δύο τρόπους τrαρfστανον ot ε[δωλολάτpαι τά είδωλά των, ~
    J{AT Α ΕΙΔΏΛΩΝ 10?

    άπρεπες άκόμη και να άναφέρωμeν τα όνόματα των άλλων,


    διότι ε{νe γεμάτα α{σχος.
    Διότι όχι μόνον κατά την άpχαιότητα άλλα καί κατά την
    έποχήν μας ,τολλοl ,του εχασαν φίλτατα ,τρόσω,τα, άδeλφοvς
    καί σvyyeνεiς καί yvναίκας, καl πολλαι πού eχασαν τοvς άν­
    δρας των., αύτοvς πού ή φύσις τοvς άπέδeιξeν όλους άvθρώ­
    ,τοvς θνητούς, α&τοvς και αύτας άπο τό ,τολv ,τέvθος των τούς
    !ζωyράφησαν 39 καί τούς παρέστησαν μέ yλνπτά και τους προσ­
    έφεραν θvσίας· αίιτούς οι μετέπeιτα λόycρ της τέχνης τοv ep-
    yov καi της hτιτηδeιότητος τοiί τεχνίτου τούς έλάτρευσαν ώς
    θeοίις, τrάσχοvτας ενα πραyμα άφίισικον. Αvτοvς λοι,τόν τοvς
    δ,το{οvς oi yoveiς των eθρήνησαν, διότι δεν ησαν θeοί (διότι δεν
    θά τούς έθρη νοvσαν ώς χαμένους, έαν άκριβως έyνώριζον ότι
    εΙνe θeοί · άλλως τe καί meιδή έπίστεuον ότι αvτοi οχι μόνον
    δεν e{ve θεο{, ά'λλ' ΟtπΕ καν ύπάpχουν, τούς άναπαρέστησαν με
    eίκόνα, ώστe βλέποντας τή ν μορφήν etς τή ν εlκόνα να παρηyο­
    ροvνται πού δέν v,τάρχοvν πλέον), eίς αvτούs όμως oi άνόητοι
    ,τροσείιχοvται σαν εlς θeοvς καi τούς πeριβάλλοvv με την τι­
    μήν ή δποiα άρμόζeι eίς τόν άληθινόν Θeόν. )ΙΕτσι είs την Αίyu­
    πτον άκόμη καl τώρα τeλεiται ό θρηνος δια την άπώλειαν τοv
    Όσίρeωs, τοv "Ωροv, τοv Τuφωνοs 40, καl των άλλων. Καi οί

    tϊl1<6νας καi άyάλματα. Τά άyάλματα ησαν ξύλινα, μετάλλινα, λίθινα, κή­


    ρ ινα, κεραμε1κά· αι εlκ6νες ήσαν ζωyραφηταί καί κατά τους άλεςανδρ1νοvς
    χ ρ6νοvς ψηφιδωταί. Δ1εσώβησαν Ιλάχισται ζωyραφηταi, λόyφ του ότι
    είνe εϋφθαρτοι, ,rεpισσό'τεραι ψηφtδωταί, και πολύ περισσότερα άyάλματα.
    40. ·οτrως ή Δημήτηρ. ή Περσεφόνη η Κόρη, ό Πλούτων καl ό Τ ptπ'Τό­
    λeμος άποτελοvσαν ενα μϋθον έν .ιΕλλάδ1, (τσι τόν άντίστοιχον μίίθον έν
    Αtyύπτφ άποτeλοvσαν δ )Όσιρις, ή ''Ίσις, ό ΤΩρος, και ό Τvφών η Σέθ. ιο
    Τvφών εΙνε δ δολοφόνος τοϋ Όσίρεως. Εις τά σχετικά μυστήρια των λα­
    τρειών αύτων προηyοϋντο των πορνικών όρy{ων θρηνο1 δtά τόν &eόν ποv
    άττέθαvεν η άπήχβη η tδολοφονήθη. wΕπειτα ήι<ολούθονν τά όργια δια νά
    προκαλέσουν ή έορτάσονν τήv σποpάν, yονιμοτrοίησιν, άναβλάστησιν,
    άναβίωσιν τοv άτrοθανόντ~ θεοϋ. Avτol ot θeoi lλέyοντο καί χθόνιοι νε­
    κρικοί, νtpθeν, κλτr. Αύrοίι5 τοvς δρy~αστικοus έπιταφίους θρήνους έννοεϊ
    ό Μ .. •Αθανάσιος με την φpάσιν τοv <ό περl Όσίρεωs και "'Ωρου καί Τvφω~
    νοs και των άλλων θρηνος».
    108 1\Ι. ΑθΑΝΑΣΙοr

    τελείται. καί τά έν Δωδώνrι χαλκεία και οί b Κρήτn Κορύ-


    β αντες, τον ' Δ ια
    1
    μr;' τ
    ειναι ' ε'λ εγχοvσιν
    θ εον
    1
    " θρωπον, και\
    'λλ' αν
    α

    τούτον έκ πατρος ώμοβόροv γενόμενον. καί τό γε θαυμαστόν,


    ότι καί ό πάvv πα.e' Ελλησι σοφός και πολλά καvχησάμενος
    11

    5 ά,ς περι Θεου διανοr;θείς Πλάτων είς τόv Πειραια μετα Σωκρά­
    τους κατέρχεται, την άvΟρώποv τέχνυ πλασθεΈσαν 'Άρτεμιν
    ι
    προσκvνησων.

    11 . 1Ίαvτας
    I
    ' ' 1
    \
    δ ε και τας τοιαvτας τr;ς
    -
    ει'δ ω,..ομανιας
    1 , ι.- 1
    εvρεσεις

    ll.νωθεv και πρδ πολλού προεδίδασκεν 11 Γραφή λέγοvιιa· 'Ae-


    10 χη πορνεlας έπίνοια είδώλιον, εϋρεσις δέ α·ύτών φθορά ζωijς.

    «Τά έv Δω5ών,;Ί χαλκεία».


    1
    Η Δωδώνη της
    1
    41 .. Ηπeίροv ητο πανάρ­
    χαtον καi πpοελληv1κόv κέντρον λατρefας τοv Διός. Δ1ά τοvτο τό οοϊ μαv­
    τeϊον καi 6 νcχός fiJ.yoντo «Ζεύς πeλασyικός». 01 tερεΤς του άσχοϋσαν ώς
    άρeτό:ς την άλοvσίαν καl την χαμεννίαν. Δ ιά τοvτο όπό τοϋ cΟμήροv λtyov ..
    ται cίιποφηται άvιπτόποδeς χαμcχιeϋναι». ·ενας άπό τούς τρόπους μέ τούς
    6ποίοvς !μάvτεvοv ol Ιερείς τοϋ Δω5ωναlοv Διόs ητο καl ό έξης. 'Ύπηρχεν
    elς τόv ναόν eva χάλκιvοv άγαλμα παιδός έπl χαλκίνοv κίονος καl μέ χό:λ­
    κινοv άλvσιδωτόν μαστίγιον, τό όποίον ηγyιζεv wα χάλκινοv λέβητα. Μέ
    το φύσημα τοϋ άνέμοv τό μαστίyιον έκροτάλιζεν lm τοv λέβητας, καl ol
    κροταλισμοi ήρμηνεύοντο ώς χρησμοί. Αυrό τό χάλκινον σvμπλεyμα λέγεt
    δ *Αθανάσιος «τά έν Δωδώνο χαλκεΙα». Τό etχov άφιeρώσeι δέ οι Κεριαιpαiοι.
    Δtά τοϋτο ot άρχαίοι ε1χοv τάς παροιμίας «Κοριαιραίων μάστιξ» η «Δωδω-­
    vαίον χαλκετον» 8ια τδν φλύαρον άvθρωπον. Διότι τό μαντεΤοv εκανε «χρv...
    σέs δοvλεttς», Ό.εye πολλά. &Ομήρου,
    11
    233-5. Ησιόδοv, 'Αποσπ. Ιλ1άς Π
    1

    240· 319. Στράβων, Γεωyρ. 7, 7, 12 (και έκ τοίι Ζ' 1-3). Μενάνδροv, Αvλη­
    τρίς, άπόσπ. 60. Ιοvστivος, •Απολ. 1, 18, 3-4. Κλήμης Άλ., Προτρ., 2 ΒΕΠ
    1 1

    7, 23 ιιο Μ. •Αθι:χνάσ1σs άναφiρει τά χαλκεία της Δωδώνης μαζι μέ τοvς θρή­


    νους τοϋ 'Οσ{ρεως καl τούς lv Κρήτ'Ι) Κορύβαντας ώς τmrrόσημα παραδεί­
    γματα. ·εννοεί ότι ό Ιν ΔωδώνΤ.) Ζεύς Ιλατpεύετο ώς θeδς χθόνιος: καl νεκρός,
    τά δέ χαλκεία !σvμβόλιζον τόν θρηvοv διά: τόv θάνατόν τοv.
    42. «ΟΙ έν Κρήτ,;, κορύβαντες». •ο Κορύβας έμvθολοyείτο ώς vtός της
    Κυβέλης άπό τόν Δία ή 'Απόλλωνα fJ ~ιασίωνα. Ot όπαδοί του έλtyοντο
    καl αιίτο\ κορύβcχντες. Κατα τούς Ιστορικούς χρόvοvς ol κορύβαντες ησαν
    έv Φρυyfι;ι, iv Κρήτη καl άλλοϋ Ιερείς της Κυβέλης η τοϋ χθοvίοv κcxl νeκροϋ
    Διός. Ή λατpεfα των ητο όpyιαστικοl lνοπλοι χοροl μ.έ κραvyάς καl μεταλ­
    λικοί,ς κρότους καl άvηθικότητας. 'Ήσαν τό άντίστοιχοv των μαtvάδων.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 109

    χάλκινοι λέβητες elς την Δωδώνην 41 καί σι κορίιβαvτες 42 elς τήν


    Κpήτηv άποδeικνύcvν, ότ1 ό Δίας δέv et νe θeος άλ"λ' άνθρωπος
    και ότι έyevνήθη καi αύτός ά,το πατέρα δ ό,τοϊος ετpωye ώμα
    κρέατα 43. Καi τό άξιοθαύμαστοv μάλιστα etνε ότι δ ,τολvς σοφός
    των ςΕλλήνωv, δ Πλάτων, δ δ,τοiος έκαvχήθη ,τολv δια τούς
    στοχασμούς του πepl Θeov, καί αίιτός μαζi μέ τόν Σωκράτη
    κατεβαίνει εiς τόν Πeιραια, διά vά ,τροσκvνήστι την'Άρτeμιν 4
    4,
    gpyov της άνθρω,τίνης τέχνης.
    11. Αύτάς δέ καi τας τοιαvτας έφevρέσεις της εiδωλομανίας
    έξ άpχης και πρό ,τολ"λοv προέλeyεν ή Γ ραφη 45 λέyοvσα· «'J Αρχή
    της ,τορνείας ή έπιvόησις των εtδώλωΨ ή δέ έφεvρeσίς των φθο-

    'Υτrάρχeι καt ρημα «κορvβαντιω,. = χορεύω δπως οί κορvβccντες. Κατάλοι­


    πα τωv κορvβάντων η άvηστοίχων έκδηλώσeων είvε ot δepβfσηδeς τοv μω­
    αμεθανισμοv και δ σημερινός fξαλλος χορδς μέ τήν εξαλλον μοuσικην των
    τrολιησμέvων χωpων. Διόδωρος Σικ., Ίστ. βιβλ. 5, 49, 2-3 .. 'Ατrολλόδω­
    ρος, Βιβλ. 1, 3, 4. Στράβων, Γεωyρ. 10, 3, 19. Κλήμης Άλ., Προτρ., 2 ΒΕΠ
    1, 25-26. Κα1 ή λατρεία των κορυβάντων, δτrως καί δ θρηνος τοv ιοοσίρεως
    και τά Αν Δωδώντ:, χαλκεία, ητο λατρεία θρηνητικη νεκροv θεοϋ.
    43. «·εκ τrατρόs ώμοβόροu». Ό τrατήρ τού Διός Κρόνος ιτρωye τα
    -rtκνα του. Περι αvτοϋ τοϋ μύθου θά: λεχθij κα:τωτiρω.
    44. cH Πολιτεία τοϋ Πλάτωνος άρχ(ζει μέ τοvς έξης λόyοvς· «Κατέβην
    χθές εtς Πειραια μετά Γλαύκωνος τοv ι Αρiστωνος τrροσεvξόμενός τε τij θεφ
    και άμα την έορτήν βοvλόμενος θeάσασθαι•. Πλάτωνος, Πολ.,
    1
    1 (327a). Ομι­
    λεί ό Σωκράτης· ή θεός τrοίι άναφέρeται είνε ή "Αρτεμι5. Γλαύκων εΙνε άδελ­
    1
    0
    φός τοϋ Πλάτωνος. Προφανώς δ Μ. •Αθανάσιος εχει vτr' όψιν του διάφορον
    yραφήν χειρογράφου «Πλάτωνος» (άντi Γλαύκωνος). 'Ό Μ. 'Αθανάσιοs
    δτrως και δ Χρvσόστομος, ,reριεφρδνeι τόν Σωκράτη καi τόν Πλάτωνα.
    •Αvηθέτως ο( άλλοι 'Αλεξανδρ1νοf, Κλήμης, 'Ωριγένης, κλτr., τούς ά'γαποv­
    σαν καl τούς &κ-nμοϋσαν τrολύ.
    45. Νεαρός ών ό Μ. •Αθανάσιος tθεώρει την Σοφίαν Σολομώντος ώς
    βιβλίον της άyίας Γρcχφης. Μετα τrολλά: χρόνια, πατριάρχης 'Αλεξανδρείας
    καl γέρων, fyραψεν δτt δέν συμτrεριλαμβάνeται εtς τά θεότrνεvστα βιβλία
    της Γραφης, άλλ»etνe άκccν6\1ιστον. Εοpτ. rnιστ. ΛΘΌ ·επ\wτοv σνvεφώνοvν
    11

    μέ τόν Μ. 'Αθανάσιον ολοι ο1 τrατiρες της 'Ανατολης, Κύριλλος 'Ίεροσολύ


    μων, Γρηγόριος θεολόγος, 'Αμφιλ6χ1ος, Σννοδος της Λαοδικε(ας, 'Ετrιφά
    νιος, κλπ., Ακ δέτης Δύσεως άρκετοί, δτrως ό ΑίιyοvστΤνος και δ •ιeρώνν­
    μος.
    110 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ούτε γάρ ήν ά..,,:' flρχfjς, ούτε είς τόν αlώνα έσται. κενοδοξl(!,
    \ αν
    γαρ "' θ ρωπων .J;λθ 1
    ' τον
    ,1 εν εις \ κοσμον, και δ ια' τοvτο
    - σvvτομον
    Ι 1
    \

    ) - 'λ
    αυτων τε or;
    ) 'θ ' Ι
    επενοη η. αωρφ
    Ι θ Ι
    γαρ πεν ει τρvχομενος πατηρ,
    Ι \

    - f ) θέ Ι :, / Ι \ ό
    του ταχeως αφαιρε ντος τεκνοv εικονα ποι-ησας, τον τ τε νε-

    5 κρίιν ανθρωπον vυν ώς ζώντα έτlμησε, καί παρέδωκε τοίς ύπο-


    χειριοις
    '
    μυστηρια
    f
    και
    \ λ
    τε ετας.
    Ι
    ειτ
    "f) )
    εν χρονφ
    Ι
    κρατvν εν
    θ'
    το
    \
    ιi.σεβές έθος, ώς νόμος έψυλάχθη. καί τυράννων έπιταγαίς έθρη­
    σκεύετο τά γλυπτά, ους έν όψει μη δυνάμενοι τιμii.ν liνθρωποι,
    οια
    i ' τό μακραν ' ' -
    οικειν, \
    την ,
    πορρω θ εν "
    οψιν '
    ανατvπωσαμεvοι, '
    10 έμφανi7 εlκόνα τού τετιμημένοv βασιλέως έποίησαν, ίνα τον
    άπό1 1 τα ιός παρόντα κολακεύωσι δια της σπουδής. είς έπlτα-
    σι.ν δ ε' θρησκειας
    Ι και\ το tJ ς αγνοουντας
    ' - ηC' του
    ,.,.
    τεχν { τοv προετρε-
    1

    ψατο φιλοτιμία· ό μέv γάe ίσως τιρ κρατοifvτι βοvλόμενος dρέ-


    σαι,
    'Ι:: β
    t~ε
    Ι
    ιασατο
    .,.
    τn
    Ι
    τεχνrι την
    \ ι-
    ομοιοτητα
    ι '
    επι
    1 \
    το κα
    'λλ
    ιον· το
    \
    Ι 5 δέ πληθος, έφελκόμεvον διά τό εύχαρι της έργασlας, τον προ
    &λίγου τιμηθι:.tντα ll.νθρωπον, νvν σέβασμα έλογlσαντο· και τοϋτο
    έγεγάvει τφ βltf) εις l-vεδρον· ότι η συμφορij. r} τvραννlδι δοvλεύ-
    σαντες
    ''vθριυποι,
    α το
    \ ακοινωνητον
    ' Ι .,,
    ονομα
    1
    ,.ιυοις
    //j
    κα
    l ξ v'λ οις πε-

    ριέθηκαν.

    2. •Ανιι(ρεαις της ε[δωΛΟΛtιτρ{ιι,;

    Τοιαύτης τοlνυν της είδώλων εύρέσεως έπ! μάρτvρι


    ττj Γραφfl παρά το.ίς άνθρώποις άρξαμ{,vης και άναπλασΟείσης,
    ώρα λοιπόν σοι καί τόν κατ' αυτής έλεγχον άποδείξαι, ού το-
    -
    σοvτον ε
    ·ξθ
    ω εν, οσον αφ
    r, ,,.,. ,,,,.
    ων ουτοι περι αυτων φρονουσι
    \ ,_ -
    τα τεκ-
    '

    25 μήρια λαμβάνοντας. εί γάρ τις τιυν παρ' α:ί-τοίς λεγομι:.',,ωv


    θεών, Ζνα πρώτον άπδ τούτων τών κάτωθεν dρξωμαι, λάβοι, τάς
    πράξεις, εύρήσει μη μόνον ο·ύκ εlναι αύτούς θεούς, άλλά και τών
    Ι{ΑΤΑ ΕΙΔΩΑQΝ 111

    ρα της ζωηs». Διότι οvτε vπηρχον έξ άρχης, ούτε θά vπάρξοuν


    εiς τον αtωνα. Διότι έveφανίσθησαν eiς τον κόσμον άπο κeνο­
    δοξίαν των άνθρώπων, καί δ1α τοίίτο έτrevοήθησαν ετσι ώστe
    να εχοvν σνντομον τέλος. ·ενας πατέρας πού πλήττεται ά1τό
    το πένθος veαροίί τέκνου τοv, κατασκevάζeι elκόνα τοίί προώ­
    ρως άρπαyέντος τέκνου τοv, καi τον τότε νeκρον άνθρωπον
    τώρα τον τιμ~ ώς ζωντα, καί τελεί efς τους vποτακτ1κοvς τοu
    μυστήρια καi τeλετάς. 'Έπειτα με το πέρασμα τον χρόνου τό
    άσεβες εθιμον μονιμοποιείται καί τηρείται σαν νόμος. Καί τα
    yλvτrτα των τυράννων έλατρeίιοντο κατόπιν διαταyηs των,
    διότι, έφ' όσον οί άνθρωποι ποv κατοικοvσαν μακραν δέν ήδύ­
    ναντο νά τούς άποvέμοvν τ~μας αίrτοπροσώπως, άπeτίιπω­
    σαν τό μακράν εvρισκόμενον πρόσωπόν των καi eστησαν την
    εiκόνα τοίί τιμωμένου βασιλέως eiς τόπον tμφανfi, δια να κολα­
    κεvοvν μέ δουλικότητα τόν άπόντα ώς παρόντα.
    1
    Η δe τέχνη
    τοίί καλλιτέχνοv προέτρεψε τά θύματα της άyνοίας eίς vπeρ­
    βολικήν λατρeίαν. Και αύτός μeν, ίσως έπeιδη ήθελε να φαν~
    άρεστός e{ς τόν lσχvρον της ήμέρας, μέ τή ν τέχνην τοv έτόvισe
    τή ν ώραιότητα εiς βάρος τηs δμοιότητος- δ δε λαοs έλκvόμeνος
    άπό την τέχνην τοίί ερyοv, έθeώρησeν ώs σεβάσμιον θεότητα
    τον άνθρωπον ποv έτιμήθη προ όλίyοu. Καl αύτό vπηρξeν εiς
    τήν Ιστορίαν τrαyίς. Διότι oi άνθρωποι yevόμeνοι δοίίλοι eϊτe
    μιας συμφορας eίτe μιας τuραννίδος, άπέδωκαν το άπρόφeρτον
    δvομα (τοv Θeov) elς λίθους καl ξίιλα» (Σοφ. Σολ. 14, 12...21).

    2 . ., Ανcι(ρεαις της ε[δωΛΟΛe&τp[cις

    Άφοv λοιπόν τοιαύτη ητο κατά τήν μαρτvρίαν της Γρα­


    φης ή έπινόησις των εiδώλων ή δπο(α έδημιοvρyήθη καί διε­
    μορφώθη άπό τούς άνθρώποvς, εΙνe ώρα έν συvεχeίςχ να σοίί
    άποδeίςω καί τήν άνατρο,τήν της, λαμβάνοντας έπιχeιρήμα­
    τα όχ1 τόσον άπό ςένας ,τηy~ς, δσον άπ• αύτα ποv ot iδιοτ φ~
    νοvν περl αύτων. Διότι έάν καvelς λάβ-r:1 τας πράξεις αύτων που
    αύτοl θεωροvν ώς θeοίις, δια ν· άρχfσω πρώτα άπ' αvτα τά
    κατώτερα, θά εvρτι ότι όχι μόνον δέν εΙ νε θεοί, άλλα καl vπηρ-
    112 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ' θ
    αν ρωπωv
    1
    τους
    \ ' ι
    αισχιστοvς
    1
    γεγοvοτας.
    ?'
    οιοv γαρ,
    Ι 'fl
    οιοv
    έ
    στιv

    ίδείv τούς. παρά ποιηταίς τοϋ Διός έρωτας και τάς άσελ γεlας,"
    .,, ι
    ηιαv '
    εστιv ' '
    αvτοv ' ,
    ακοvειv ,.
    αρπα'ζοvτα '
    μεν '
    τον .ιτ,ανvμη'δηv, και \
    τας κλοπt,μαίοvς έργαζόμεvοv μοιχείας, δεδιότα δt καl δειλιώvτα
    5 μη παρά γνώμηv αύτοϋ τά των Τρώων ώτόληται τείχη; olόv
    έστιv lδείv αύτόv άχθόμεvοv έπl τφ θαvάτφ τού vίέος αύτοϋ
    Σαρπηδόνας, καί βοvλόμεvοv αύτφ βοηθijσαι και μή δvνάμεvον·
    καl έπιβοvλεvόμεvοv μέv iίπό τώv αλλωv λεγομένων θεών, 'Αθη­
    vιiς δή λέγω καί wΗρας και ΠοσειδiiJvος, βοηθούμεvοv δέ ύπό
    1 ο Θέτιδος γι.,ναικός και τοϋ έκατοvταχε{eοv Αίγαlωvος· καί vικώ-
    μενον vπο
    t' ' η,.δ ονωv, - '
    δ ovλεvοvτα δ ε' γvναι ξ,
    ι, και ' δ ι' ' ,
    αvτας έv α'λό ...

    γοις ζφοις τετράποσl τε καί πτηvοίς ταίς φαvτασίαις παeακιv-


    δ vνευαvτα·
    Ι ''λ
    και πα
    ,, ι
    ιv αvτοv μεν κρvπτομεν011
    Ι δ' \
    ια την του πατeος
    - \
    "
    έ:ιιβ ου λην, ' τον ' δέ Π
    I
    .ηροvοv vπ
    r
    1
    αvτοv
    " - δ εσμεv όμεvοv, κ ά κειv011...

    46. Ot άρχαiο1 τrοιηταi άποδίδοvτες εlς τούς θεούς όσα διέτrρατrον ot


    ίδ101, ε!ς τbν ύψιστον των θεων Δία άπέδ1δον τrολλοvς τrαραvόμοvs fρωτας,
    μοιχείαςt διακορεvσεις, βιασμοvς, άπάτας, άρσeνοκοιτίας, καl άλλας άνωμα­
    λίας. "'Qπ(λ')ς ή •Αφροδίτη ητο ή πιό άσελγής θεά, fτσι καl fκ των άρρένων
    θεων δ Ζεvς ητο δ τrιό άνήθικος, άνώμαλος και παράνομος.
    47. Ό Γανvμήδης ητο εvας άπό τοvς νεαρούς lρωμένοvς τοv Δtός', δ Ιπι­
    φανέστερος. •Απb άνθρωτrον δ Ζευς τόν kανε θεόν όταν τόν άπήγαγεv elς
    τόν ..,Ολvμπον, S1ά νά άσελγij tτr• αύτοv. τΗτο δ θεός των κιναίδων. ·ο Πίν­
    δαρος Ιγκωμιάζει αvτόν τόν ερωτα καθώς καl τόν τrαρόμοιον μ.εταξv Ποσeι­
    δωνος καl Πέλοτrος. Πινδάροv, Όλvμτr. Κλήμης
    1
    1, 43-45. Αλεξ., Προτρ.,
    2 ΒΕΠ 7, 37.
    48. Κvρ{(λ')ς δ Ζευς ητο διαβόητος μοιχός.
    49. 'Ο 'Όμηρος τrαροvσιάζει τόν Δία εlς τό Ξ της Ίλtάδος νά μεριμνςχ
    μή τvχόν ot •Ελληνeς πορθήσονν τα τείχη της Τροίας.
    50. 'Ο Σαρ,τηδών, ήρ(λ')ς τοv τρωϊκοίί τrολ.έμοv καl σύμμαχος των Τρώ­
    ων, ητο vtδς τοv Δ1δς καl της Εvρώπης Ιξ άπάτης. Έφονεvθη ύτrό τοv Πα­
    τρόκλοv. ·ο Ζεvς, γνωρίζων Ικ των προτέρων τόν θάνατον τοv vlov τοv
    καl μή δννάμeνος νά τόν σώσJJ, κλα(ε1. Αvτή ή 68vναμ(α τοϋ vψίστοv θeοϋ
    ότrηρξε μία άπό τάς χονδροειδεστέρας άνοησίας τοϋ άρχα{οv εlδωλολατρι­
    κοv κόσμοv. •Όμηρος. ·ιλιάς Ζ 198-205· Π 419-483. Tertullίanus, Apol.
    14, 3.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩ.Δ.QΝ 113

    ξαν ol αtσχρότeροι των άvθρώπων. Διότι τί σημαίνει να ιsij


    κανείς elς τους ποιητας τοvς ερωτας και τάς αlσχρότητας τοϋ
    Διός 46 ; Τί σημαίνει ν' άκovtJ δτι αvτόs άρπάζeι μέντόν Γανvμή­
    δη ν 47 καί δ1ατrpάττeι τάς λαθραίας μοιχe(ας 48, φοβeϊτα1 δέ καl δει-­
    λιςί μήπως'καταστραφοvν τα τείχη τωνΤρώων 49
    παράτηνθέ­
    λησίν τοv; Τί σημαίνει νά τον βλέτnJ νά λvτrfiται δια τον θά­
    νατον τοv viov τοv Σαρπηδόνος 50 καi ένφ θέλτ;ι νά τόν βοηθήσ,:ι.
    νά μη δύναται; Καl νά τοv κάvοvν μεν συνωμοσίας οι άλλοι
    λεγόμενοι θεοί, tννοω την Άθηναν, και την CΉραν και τόν Πο­
    σetδωνα 61 , νά τόν βοηθfj δέ ή Θέτις 52, μία yvναίκα, καl δ έκmον­
    τάχe1ροs Αιγαίων 53 ; καί να νικαται άπό τάs ήδονάς 64, καl να γί­
    νεται δοΟλοs yvναικων καl χάριν αίrτων νά ριψοκινδvνεv,:1 lμ­
    φανιζδμeνος μέ μορφήν άλόyων ζφων και τeτρατrόδων καl πτη­
    νωvδδ. Καί πάλιν τί σημαίνει δ μεν Zevs vα κρύπτεται, έπειδη
    καταδιώκεται άπό τόν πατέρα τοv Κρδνον, δ δε Κρόνος νά σvλ-.
    λαμβάνεται καl νά φvλακίζeται άπό τόν Δία, καl ό ίδιος ό Κρό-

    51. Κατά τδν τρωϊκδν τrόλεμον δ Ζεύς ητο μέ τδ μipος των Τρώων. •Η
    'Αθηνα, ή ·Ηpα καl δ Ποσeιδων, 1rού η σαν μl το μέρος των Έλλήνων, !κα­
    vαν σvνεχως σvνωμοσίας εlς βάροs τοϋ Διός.
    52. Με τό μtρος των 'Ελλήνων fίτο καl ή Θέτις, ή μήτηρ τοϋ 'Αχιλλέu:,ς.
    ·οταv δμu:,ς δ Αχt'λλεvς ότrέστη την ,rpοσβολήv τοϋ lt Αγαμέμνονος και
    11
    &..
    ,τeχώpησεν ~κ τοϋ τrεδίοv της μάχης, ή Θέτις έπηyε μέ τδ μέρος τον Διος καl
    των Τρώων. "'Ητο δέ 1rολύτ1μος ή συμμαχία αύτης της γvναικός δια τδν
    Δία. Πεpι της θh'ιδ::-,ς λέyοvν δ •ομηpος (.Ιλιάς Α 413· κλπ.) και δ ιΗσίοδος
    (Θεοy. 240-5· 1006-7).
    53. Αιγαίων. Τipας μέ 100 χεΤρας καl 50 κεφαλάς. Έλέyετο καl Βριά...
    ρεu3ς· ητο ulός των θεών Ούρανοϋ κα1 Γης. ,,Ητο μέ το μέρος των Τρώων καl
    τοϋ Διός. ·ομηpος, ~ιlλιάs Α 401-6. 'Ησίοδος, Θεοy., 149-153. 'Α1rολλ6Sω­
    ρος, Βιβλ. 1, 1, 1.
    54. Εtς το Ξ της Ίλιάδος, lνφ δ Ζεύς έτοιμάζeται vά λάβτι μέρος εlς την
    μ~χην όπέρ των Tpώ:,,}i1, ή σύζvyός τοv ·Ηρα, πού εΙνe μ~ το μέρος των Έλ·
    λήνωv, τόν θέλγει και τον 1rαρασύρει elς σννοvσίαν, και !τσι lς αlτίας της
    άτrοvσ{ας τοv άτrό την μάχην νικονν ot •Έλληνες.
    55. Κατά τοvς παρανόμοvs {ρωτάς τοv δ Ζεύς, δια νά €1rιτύχ1J την άτrά­
    την, !νeφανίζετο εtς τάς lρωμένας τοv μέ μορφήν κτήνοvς. Εlς τον Γανvμή­
    δην ώς άετός, εις την Λήδαν ώς κύκνος, εtς τήv Εύρώπην ώς ταϋρος, κλ,τ.

    8
    114 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    αποτεμvοντα
    :'J '
    τον
    ' 1
    πατερα; .:r '
    uρ 'Τ α
    οvν - ('
    "ξ ιοv τοvτον υπονοειν θ εοv, - '
    τοσαύτα δgάσαντα καί διαβληθέντα, d μηδέ ol κοινοι r Ρωμαίων
    11όμοι καl τούς άπλώς άνθρώποvς έπιτρέπουσι ;τοιείν;
    12. "!να γαρ έκ πολλών όλίγα μνημονεύσω δια τό πλήθος,
    5 ' ι'δ ων
    τις ' αvτου
    ' - την ' Σεμε'λην και' Λ η'δ αν και' 'Αλκμηνην
    ,..\ εις ' κα,!

    "Α ρτεμιv και' Λ ητω ' και' 1.r1


    )rαιαν
    - και' Ε" '
    vρωπηv και' Δ αν ά ην

    και' 'Α ντιοπην


    ' παραvομιαν' και' φ θ οραν·
    ' η~ τις ' ι"δ ων
    ' την' εις την 't '

    ίδlαν άδελφήv αυτού έπιχεlρησιv και τόλμαν, δτι τήν αύτήv

    56. οι φρικαλέοι καl τερατώδεις μvθοι ,rov ~νvοεί ιδω δ Μ. "Αθανάσιος


    &vατnνσσονται ά,το τον •Ησfοδοv και άλλοvς μvθοyράφοvς. Κατά τοvς
    μύθοvς αvτοvς πρώτοι θεοl ησαv δ Ούραvός καί ή Γη· αvτοι ιyέννησαv ,τολ­
    λοvs άλλοvs θεοός, τούς δπofovs δ Οvρανός ερpιπ"Ι'ΕΥ εlς τόv τάρταροv, διά
    νά μή τον έκθροvίσοvv. ·ο τελεvταίος vtός Κρόνος, κατορθώσας νά διαφύyr.ι
    τήν Ιπtβοvλήν τοϋ πατρός τοv, rnολέμησεν επεττα tναvτίον του, ιcαl βοη­
    θούμενος ά,το τοvς Τιτάνας, ένίκησe τον τrατέpα του, τον σvνέλαβε, καl του
    εκοψε τά γεννητικά όρyαvα καl τα ερρ1ψev εts την θάλασσαν. Διά τοvτο &,το
    την θάλασσαν έyeνvήθη ή θεά της πορνείας •Αφροδίτη. Ot άπελεvθεpωθέvτες
    άδeλφοl άνεκήρvςαν άρχηγόν τον Κρόvον.. «σ Κρόvοs fλαβε σvζvγον τήν
    •Ρέαν, ά"'Κλά φοβούμενος μήπως πά&r.ι άπο τά ,rαιδιά τοv ό,τι !κανeν αvτός
    εlς τόv ,rατέρα του, μόλις !yeνvωντο, τά κατέπινεν. ιΗ ιΡέα, όταν tγtννησε
    τον Δία, τον εκρvψεν εlς ενα σrrήλα1ον της Κρήτης, καl άντ' αίιτοϋ lσttαρ 4
    yάνωσeν ένα λίθον καl τον εδωκeνεiς τον Κρόvοv, ό δποiος τον κατέmε, χωρls
    νά άvτ1ληφθij την άπcrτηv. ·οταν ήνδρώθη ό Ζεύς, !πολέμησε μέ την βοή­
    θε1αν ά"'Κλων τον πατέρα του, Ινικησe, τόv σvνέλαβε και τον ήvάγκασε vά
    t μέσr;1 δλα τά καταποθέντα τέκνα του, ήτοι ·Ηραv, Δήμητρα, Ποσeιδωνα,
    Πλοvτωνα, κλ,τ. Επe1τα τον ~φvλάκισeν etς τόν τάρταροv. ·εy1vε δέ cxvτόs
    11

    τώρα άρχηyος των θεων καi υ.αβε γνναίκα την •Ηραv .. 'Ήσ[οδος, θεοy.
    154-206· 453..506. •Απολλόδωρος, Β1βλ. 1, 1-2. 'Αριστείδης, Άπολ., 9.
    57. cOt κοινοl <Ρωμαίων νόμοι». Το κοινόν άστtκόv καl 1rο1ν1κόν δί­
    καιον, τό ρωμαϊκόν δίκαιον.
    58. •εsω άπαριθμεί δ •Αθανάσιος μερικάς lpωμέvας τοv Διός άyάμοvς
    καl lyyάμovς. Ή Σεμέλη θνητή, θvγάτηρ τοv Κάδμοv βασιλέως των Θη­
    βών· ταvτην διακορεύσας δ Ζεύς ιγtννησε τον Διόννσον. 'Όμηρος, 'Ιλιάς Ξ
    323-5. «ΗσfοδοςJ θεογ. 904-2. cΟμηρ. vμν. είς Διόννσοv, 1-2. Κλήμης ι,λλ.,
    Προτρ., 2 ΒΕΠ 7, 36. CH Λήδα θνητή, σvζvyος τοv Τυνδάρεω· εlς αvτήν fμ­
    φαvισθεlς δ Ζεύς ώς κύκνος, καl μοιχεύσας !'γέννησε δίδυμα. Διά της lδfας,
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 115

    νος να άποκόΠΤΙJ τα yeνvητικα όργανα τοΟ πατρός τοv; 56


    ...Αραye άξίζeι να θeωροΟv θeον αυτόν δ δποίος διέπραξε τόσα
    πολλα και κατηyορήθη δια πράγματα, τα δποία το κοινόν
    ρωμαϊκόν δίκαιον5 7 δέν έτrιτρέπeι νά τα κάνουν ούτε ot άπλοϊ
    άνθρωποι;
    12. Και έπeιδή eivε πολλι'χ, άναφ~ρω όλ{yα tκ των πολλών.
    Ποίος άνθρωπος όταν lδij την μοtχe(αν ή την διακόρevσιν ποv
    διέττραξeν etς την Σεμέλην, την Λήδαν, την Άλκμήvην, τήv
    1
    Άρτeμ1ν, την Λητώ, την Μαiαν, την Εvρώπην, τήν Δανάην
    καl την 'Α vτιόπη ν 58 , η όταν tδij την άπόπeιραν καί την άνα{­
    δειαν προς τήν άδeλφήν του, δτι δηλαδη e{χe την Ιδίαν άδeλ-

    ~yκvμοσvνης ή Λήδα iyέννησεν άλλο ενα ζεύγος δtδvμων iκ τοϋ Τννδάρεω.


    "Εyέννησε δηλαδή τετράδvμαι Πολvδεύκηv και cΕλένηv iκ τοv Διός, Κάστω­
    ρα και Κληταιμήστραν !ιc τοϋ Τννδάρeω. ιο Κάστωρ καl ό Πολvδevκης, λε­
    yόμεvοt Διόσκοvροι, εχοvv μίαv άβανασίαν, την όποίαν άνταλλάσσονν άvά
    μίαν ήμέραv. ·ομηρος, Όδύσσ. λ 298-304. cΟμηρ. ύμν. e[ς Διοσκούροvς, 1-5.
    Άπολλόδωρος. Βιβλ. 3, 1Ο, 7 • .,. Αριστείδης. "Ατrολ., 9. Κλήμης •Αλ., Π ροτρ.,
    2 ΒΕΠ 7, 37. Ή 'Αλκμήνη θνητή, σύζυγος τοv 'Αμφtτρύωνος βασιλέως των
    θηβωv. Κατά την άποvσίαv τοv "Αμφ1τρύωvος δ Ζεvς ~μφαv1σθεlς ώς "Αμ­
    φιτρύων, tμοίχevσe 1 καt !yέννησεν tκ της "Αλκμήνης τοv "Ηρακλη. •Όμηρος,
    "Ιλιάς Ξ 323-4· ·οδύσσ. λ 266-270. •Ησίοδος, θεοy. 943-4. 'Απολλόδωρος,
    Βtβλ. 2, 4, 8. 'Αριστείδης, "Απολ., 9. Ή Λητώ θεά, tρωμtνη τοϋ Διός.
    κvνηyημ~vη ά,τό τήv ζηλο,:ν,rίαν της •Ηρας κατέφvyeν eiς Δηλοv, ό,rov
    tyέvvησe δίδυμα, τόν
    11
    Ατrόλλωνα και την "'Αρτεμιv. Άλλά καt ή ιcόρη τοv
    "Άρτεμις vπηρξev tρωμένη τοϋ ,rατρός της Διός, καθώς κα\ άλλη ιcόρη
    τον ή Περσεφόνη η Κόρη. •Όμηρος. 'Ιλιάς Ξ 327-8. ,ιΗσ(οδος, θεοy., 98~920.
    •ομηρ. δμν. etς Άπόλλωvα, 19-126. •Α,rολλόδωρος, Βtβλ. 1, 4, ι. CH
    Μαία θεά, tyέvνησe λαθραίως ικ τού Διός τοv ·ερμην έν Κvλλήνt;1 της
    Πελοποννήσου. ,ιΗσίοδος, θεοy. 938-9, ·ομηρικός ύμν. etς Ερμην 1 1-580 1

    (δλος). Α1rολλόδωρος, Βιβλ. 3, 10, 2 ( = πeρίληψις τοϋ ώς άνω Όμηρ.


    11

    ύμνοv). •Η Εvρώπη θνητι'), &vyάτηρ τοv •Αvήνορος βασιλέ(.ι)ς της Φοι­


    νίκης. Κα&ώς mαtζev εις τήv παραλίαν μ.έ τας φfλας της, την iξηπάτησε
    καi τήv άπήγαyeν ό Ζεvς μl: μορφ~ν ταόροv, την διeκόρεvσεν w Κρήτη,
    καί tyέννησεν ~ξ αvτης τον Μίνωα, τον "Ραδάμανθvv και τον Σαρ1rηδόνα.
    •Όμηρος, •ιλιά:ς Ξ 321-2. •Ησiοδος, •Α,τόσπ.140. Άπολλόδωρος, Βιβλ. 3, 1, 1.
    •Η Δανάη θνητή, θvyάτηρ του βασtλέως "Ακρισίοv· δ πατήρ της δια νά
    φvλάξ1] τtιv ,rαρθεν(αν της τήν ε1χεv fyJ<λειστον ε[ς δωμάτtον.. ·ο Ζεvς μέ
    116 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    άδελφήv εlχε καl γυναίκα, ούκ ιίv χλεvάσειε καl ζημιώσειε θα-
    , IJτι {
    έμο χεvσεv, α>λλ α' και' τους
    ' εκ
    ' της
    - μοιιχεια;
    1 1
    νατφ; μ,,J,1 μοvον

    γενομένους αύτφ παίδας θεοποι.ήσας άνέθηκεν, tπι,κάλvμμα


    τής παρανομίας αύτοϋ την τής θεοποιlας φαντασlαν κατασκεvά-
    Δ , \ ~u λ- 'Δ , \ ~Ερ-
    5 ς,,,.ων· ων
    r t
    εισι ιονvσος και .ι.ιρακ ης και ιοσκοvροι και

    - '
    μης και'Περσεvς και .ιι:.ωτειρα. 't"''
    ,,,,
    .ι ις \ ' - -
    ι"'δ ων την των λ εγομ ένων θ εωv ακατα'λ,.ακτον προς εαυ- ' ') \ ('
    τούς fριv έν Ίλlφ τώv rΕλλήvωv και τα1ν Τρώων χάριν, ού κα-
    ταγνώσεται τής άσθενεlας αύτών, δτι διά την προς αλλ1jλοvς
    1ο
    1
    φιλ ονεικιαν και τους αν ρωποvς παρω,;υναν;
    ' \ ' θ Ι Ι 1: Ι
    τις
    "δ' ιι:' \
    ι ων vπο μεν
    '\

    Δ ιομη'δ ους τιτρωσκομεvοvς ' "Α ρεα και ' "Α φρο δ ιτην,
    ' vπο
    f' ' δ ε' r1:.r
    .ιρα-

    κλέοvς τήν 'Ήραν καί τόv ύποχθόνιοv, δv καλοϋσι θεόν, Άιδω-


    ν έα, και\ Δ ιονυσοv
    ' ' vπο
    μεν (' ' Περσεως,
    ' - δ ε' vπο
    'Αθ ηναv (' ' 'Α ρκα-
    '
    δ ος, και' τον
    ' tl'C..T r
    .ι.ι φαιστοv ριπτ 6μενον και~ χωλ αινοντα,
    ' ου' κατα-

    μορφην χρvσης βροχης εtσηλθeν άπό τας χαραμάδας της δροφης, την ~φθε1-
    ρε, και iyέννησε τόν Περσiα. ·ομηρος, "Ιλιάς Ξ 319-320. •Απολλόδωρος,
    Βιβλ. 2, 4, 1. 'Αρtστεfδης, 'Απολ., 9. ~Η . Αντιό,rη θνητή, θvyάτηρ τοv .. Ασω­
    πού, σύζvyος τοv "Επωπ~ως- ταvτηv μοtχεvσας δ Ζεύς μέ μορφήν σα-nίροv,
    iyένvησe τόv •Αμφίωνα καl τόν Ζηθον. •Όμηρος, :ι'Οδύσσ. λ 260-5. Παvσα­
    νίας, Έλλ. περιήγ. 2, 6, 1-4. •Αρ1στείδης, •Απολ., 9. Βλ. καί 'Απολλόδω­
    ροv, Β1βλ .. 1, 3, 1. ·ολοvς σχεδόν α\ΓtΌ\JS τούς μvθοvς άναφέρει καl άλλος
    άρχαϊος Χριστtcχνός άπολοyητής ό Αριστείδης. •Από τό σχeτικόv χωρfον
    II

    τοv άντλεΥ δ Μ. Αθανάστος, διά νά yράψ,:1 αύτήν lδω την παράyραφόν τοv
    11

    •ο •Αθανάσιος μέ τάς λέξεtς παρανομίcχν και φθοράν !ννοεi μέ τήν πρώτην


    τάς μοιχε[ας καl μέ τήν δεvttραν τας διακορεvσeις.
    59. Πολλοl θεοi εΙχον σvζύyοvς τάς άδελφάς των. Κvρfως 6μv3ς δ •Αθα­
    νάσιος iννοεϊ τόν Δία και την •Ηρcχν, "'' iπειδή εΙνε ΑΙΎ\ΓfΓ'Πος, τούς θεοvs
    των Αt-γv,ττίων 'Όσιριν καl 'lσιν ..
    60. Σώτειρα (=θεά ποό σφζει) ητο τό όνομα πολλωv θεαινων κατά
    τόποvς. Φαίνεται ότι εfς τινα τό,rον, πού εχεt vπ' οψ1ν δ Μ. •Αθανάσ1ος,
    !ταvτiζeτο μέ μίαν θvyατέρα τοv Διός e< μοιχείας. 01 Λακεδαιμόνιοι fλεyον
    Σώτε1ραv και Κόρην τήv •Αφροδ{την, ol JI Αρκάδες Α'λεyον Σώτειρcχν καl Κό­
    ρην τήν Περσεφόνηv. Ό Πίνδαρος λέγει Σώτeιραν κα1 Εύνομίcχν την θiμ1v•
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 117

    φην καl yvναϊκα 59, δεν θά τόν φϊίισΌ καl δέν θά τόν καταδικάσΌ
    εlς θάνατον; Δ1ότ1 όχι μόνον !μοίχevσεν, άλλά καi τά παιδιά
    τά δποϊα άπέκτησeν άπο την μοιχe{αν τά άνύψωσε κάνοντάς
    τα θεούς, καi έχpησιμοποίησεν ώς κάλvμμα της παρανόμοv
    πράξεώς τοv τή ν έπ1 νόησι ν της θeοποιiας· άτrο τα θeοποιη­
    θέντα παιδιά τοv εtνe δ Διόvvσος, ό eΗpακλης, ot Διόσκοvpοι,
    δ cΕρμης, δ Περσεύς καl ή Σώτeιρα 60 •
    Ποίος, όταν iδfj την άδιάλλακτον φιλονeικίαν μeταξv των
    λεγομένων θεών εις ΤΟ 'Ίλιον 6 1, χάριν τωνcΕλλήνωνκαl τωνΤρώ­
    ων, ποίσs δeν θα καταδικάσϊJ την άδvναμ{αν των, διότι λόyφ
    της μεταξύ των φιλονεικίας έξηρέθιζαν καί τοvς άνθρώποvς;
    Ποίος, όταν ίδη νά πληyώvι:1 δ Διομήδης τον"Αρη καi τή v 'Α­
    φροδίτη ν62, ό cΗρακλης τήν ... Ηραν και τον ύποχθόνιον Άϊδω­
    νέα63 τον όποίον όνομάζοvν θeόν, δ Περσεvς τόν Δ16νvσον 64 ,
    δ Άρκας την Άθηναν 65 , και δ ·Ηφαιστος να κρημνίζεται και

    Πίνδαρος, J'Ολvμπ. 9, 15-16. Παυσανίας, ·Ελλ. mριήy. 3, 13, 2· 81 31, 1.


    61. Κυρίως εtς τάς ~c:χψcρδίας της Ίλtάδος Δ θ Ο Φ φαίνεται ή fρις των
    θeων ποv ησαν διχασμένοι άλλοι vτrέρ των .Ελλήνων και άλλοι όπερ των
    Τρώων.
    62. Διομήδης, vtός τοv Τvδέως1 βασιλεύς τοv "Αργοvς· ό γεvvαιότερος
    και σκληρότερος πολεμ1στής εiς τήv Τροίαv. Ets την ραψφδίαv της Ίλιάδος
    Ε, όπου κυρίως- 1rεριγρcιφοντα1 τcc άνδραyαθήματά του, παρουσιάζεται
    V':I •
    ,rολεμij !ναντίον της Αφροδίτης καί τοv Αρεως-, θεοv τοv πολέμου, καi
    11

    νcc τους τραvματίζ13 καl τούς δύο. ·Όμηρος Ίλtάς Ε 330-351 · 855-870. Κλή­
    μης 'Αλ., Προτρ., 2 ΒΕΠ 7, 34. Tertullianus, Apol. 14, 2.
    63. «Kal τόv vτrοχθόν1οv δν καλοϋσ1 θεόν •Αtδωvέα». "ΑΧλο δνομα τοv
    Πλοότωνος. "Α16ωνeύς εtνε δ:λλος γραμματικός τύπος τοv 6νόματος •~δης ..
    ·ομηρος, 'Ιλιάς Υ 61. •Ησίοδος, θεοy. 912-4.
    64.. Περσεύς· ήμίθεος, v1ός τοv Δtός καl της Δανάης. ΕΙχεν &νηθ(κοvς
    σχέσεtς ~ τόν Διόννσον, θεbν τοv παθητ1κοiί κ1vα1δτσμοϋ. Κατ' &λλοvς μύ­
    θους καί hραvμάτισe τόν Διόvvσον. Τατιαvός, Πρός ·Ελλ., 39. Κλήμης ·λλ.,
    Στρωμ. 1, 21 ΒΕΠ 7,277. Άμφότερο1 fχονν ύπ' όψιν τό αντό χωρίον κά...
    πο1οv etδωλολά:τροv μvθογράφοv Φόρβcχντος.
    65. •Αρκάς· !ς άποπλcχνήσεως υlός τοv Δtός καl της Καλλιστοvς, θv­
    γατρός Ιvός βασιλέως της •Αρκαδiας. •Ησίοδος, •Απόrτrr. 163. Απολλόδω­
    1

    ρος, Β1βλ. 3, 8, 2.
    118 1\Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟΤ

    γνώσεται τής φύσεως καί άποστραφήσεται μεν τοϋ λέγειν αύ-


    '
    τους w
    ετι ,.
    ειναι ,
    θ εοvς, φ θ αρτοvς δ' ' '
    ε και πα θ ητοvς αυτο1,ς ακοvων, \ ' \ ' ,
    ' uJ!λλο ,.:1,1 αν
    ου'δ εν ,
    ' θ ρωποvς ' , και\ αν
    αvτοvς, ' θρωπους
    , ' θ ενεις,
    ασ - έπιγνω-
    ,
    σεται, καl μ_αλλον τους τρώσαντας ή τοiJς τρωθέντας θαvμάσειεν;
    5 ,:,ιιΗ ' '
    τις ι'δ ων την ' ' 'Α φρο δ ιτην
    .,,Α ρεως προς ' '
    μοιχειαν, και τον ' '
    r U ι
    .ι..ι. φαιστου κατ
    ' ' έ
    αμφοτ ρων
    ,.. ,
    κατασκεvαι,ομενον
    δ1λ
    u ον,
    '
    και τους
    ,
    άλλους λεγομένοvς θεοvς έπι θέαν της μοιχείας ύπό τού r Ηφαίστοv
    καλουμένους, καl αύτους έρχομένοvς και ορωντας αvτων την
    \('- , .... '
    άσέλγειαν, ούκ llv γελάσειε καί καταγνώσεται τijς φαvλότητος
    10 αυτών; ή τίς ούκ αν γελάσειεν όρων τήν ~llρακλέοvς πρός τή,ι
    'Ομφάλην έκ μέθης παραφροσύvην καl dσωτίαν; τας γαρ καθ'
    ήδοvην αύτών πράξεις καί τούς παραλόγοvς αυτών lρωτας
    καl τας έν χρvσφ καl dργύρφ καί χαλκφ καl σιδήρφ και λί­
    θοις και ξύλοις θεοπλαστίας ού δεί διελέγχειv μετά σπουδής,
    15 των πραγμάτων και άφ' έαvτών tχ6ντων το μϋσος και δι.' έαv­
    τών έπιδεικνvμένων τδ της πλάνης γνώρισμα. έφ' οlς μάλιστα
    και οlκτειρήσειεν αν τις τοvς άπατωμένοvς έν αύτοίς. τfl γάρ
    έαvτώv γvναικί μισοvντες τον έπιβαlvοντα μοιχόν, τούς της
    μοιχεlας διδασκάλους θεοποιοifvτες ούκ αίσχύνοvται· καί ταίς
    20 άδελφαίς αύτοί ούκ έπιμιγvύμενοι, τούς τούτο ποιήσαvτας πgο­
    σκvνοϋσι · και όμολογοvvτες εlναι κακόν τήν παιδοφθορίαν, τούς
    έπl ταύτn διαβαλλομένοvς θρησκεύοvσι· και 11 μηδέ έν dνθρώ-

    66. <ο •Ηφαιστος, vlός τοϋ Διός καl της •Ηρας, υπεστήριζε κάτrοτe τήv
    •Ηραv e[ς μίαν έριδα των yovlωv τοv. θvμώσας δ Ζεύς τόv ήp,rασε καl τόν
    ερριψεν άτrό την κορvφήv τοϋ "Ολύμτrοv εlς τήv θάλ-ασσαν παρά την νησοv
    Λημvον. Τδv πeρισvνέλeξαν ol Λήμv101 η κατ" δ:λλ.οv μv9ov ή Θέτις. Ό ·Ηφαι­
    στος εκτοτe εμε1vε χωλός. 'Όμηρος, Ίλιάς Α
    1
    585-594. •Απολλόδωρος, Βtβλ.
    1, 3, 5.
    67.. co ·Ηφαtστος ητο σvζvyος της 'Αφροδίτης, ή δt ~ Αφροδίτη τόν
    !ξcnrατοvσε. Κάποτε τήv σvνέλαβe vά μοιχεύεται μέ τόv,..Αρη, καl δτrως ησαv
    άσχημοvοϋντεs τovs !δέσμευσε με άόρατοv δίκτvον, τovs &κινητοποίησε,
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛ!2Ν 119

    να μέV1) χωλός 66 , ποίος δeν θα 1<αταδ1κάση την φίισιν των


    καl ποίος δεν θα άτrοστραφfj άκόμη και τό να τούς όνομάζτι
    θεοίιs; άκοvων δέ 5τt ύπόκεινται εtς την φθοραν καl το πάθος,
    ϊrοίος δεν θα άναyνωρίση ότι δέν ετνε τίποτε άλλο παρα άν­
    θρωποι καl μάλ1στα άνθρωποι άδύνατοι καl δέν θα άπορήστι
    ,ro{ovs θα θαuμάσ1] περισσότερον, avτovs που έπλήyωσαν η
    αvτούs ,τοv έπληyώθησαν;
    'Ή ποίος, όταν iδij την μοιχείαν τοϋ "Αρεως και τηs 'Αφρο­
    δίτης καl τόν ·Ηφαιστον να παyιδεvτ:1 δολίωs και τovs δύο και
    vα καλij τovs άλλοvς λεyομένοvς θεοίις, δια νά [δουν τή ν μοι­
    χε(αν, καί αύτοί να eρχωντα1 κcιl να βλέποvν την άσέλyειαν 67 ,
    δέν θα πeρτyελοίίσe καl δέν θά κατεδίκαζε την φαvλότητά τωv;
    'Ή ποϊοs δεν θα έyελοvσε βλέπων τόν παράφρονα ~κ μέθηs ιΗ­
    ρακλη να άσωτεύτ:1 μέ την Όμφάλην 68 ;Δέν eΤνε άνάγκη νά προσ­
    παθ~σωμεν νά διελέyξωμεν τας ήδονtκάs των πράξεις καl τovs
    παραλόyοvs των eρωταs καί τήν τάσιν των νά πλάθοvν θeovs
    με χρvσόν, μe άρyvρον, μέ χαλκόν, μέ σiδηρον, μe λίθους καί
    ξίιλα, διότι άπό μόνα των αίιτά τά πράγματα προκαλοίίν την
    άποστροφην καί μόνα των έπιδεικνύοvν τό διακριτικόν ση­
    μείον της πλάνης· διά τοvτο μάλιστα θα έλυπεϊτο κανεis αv­
    τovs ποv άπατωνται άπό αύτά. Διότι tνφ μ1σοίίν τόν μοιχόν
    ποv έτrιβαίνει είς την yvναίκα των, δέν έvτρέτrοντα1 να θεω­
    ροϋν θεοvs τovs διδασκάλους τηs μοιχείας· καi ένφ α&τοι δeν
    gρχονται eίς σαρκικήν μίξιν με τάs άδελφάς των, προσκvνοίίν
    έκeίνοvs πού εκαναν αvτό τό πραyμα· καl ένφ παραδέχονται
    ότι ε{νe κακόν πραγμα ή παιδeραστeία 69, έν τούτοιsλατρεύοvv
    αίrτοvς ποv κατηyοροvνται δι' αύτό. Καί όσα ot νόμοι δεν έτrι-

    τοvς ιπαροvσ{ασεν εlς όλοvς τούς θeοός ••Όλοι fτρεχον νά tδονν καl !yeλοϋ­
    σαν, αl δέ eεαι άπό tvτροττήν δέν ιεήρχοντο Θ< των δωματίων των. ·ομη­
    ρος, Όδύσσ. θ 266-366. Κλήμης "Αλεξ., Προτρ., 2 ΒΕΠ 7, 33.
    68. Ό ·Ηρακλης μvθολοyεΤτα1 δτt μετά τούς cS:θλοvς τοv ~χρημάτισε
    δούλος μιας βασ1λ{σσης έv Λvδίςι: δνόματι Όμφάλης. Αvτήν την !βfασεν
    tπδvω εtς μίαν μέθην τοv καl εκτοτe !ζη μαζ( τηs 1rαρανόμως. Σοφοκλης,
    Τραχfvιαι, 69-70. Ά1rολλόδωρος 2,5, 1-10. ισ μvθος άναφtρεται v,το πολλών.
    69. «Παιδοφθορία• ή «παίδων φθορά» ε{vε ή 1rα1δεραστiα, fι χρησις
    1Ι. ΑθΑΝΑΣ:ΤΟr

    ποις s lναι έπιτρέποvaιν οί νόμοι, ταύτα το ίς -όπ' αύτ(.υν όvομα­


    ζομbοις εlναι θεοίς περ,τιθέντες ούκ έρvθριώσιν.
    13. Εlτα προσκvvοϋντες λlθοις καί ξvλοις, ούχ όρivσιv ότι.
    \ ' Jl *" , - \ I \ δ'
    τα μεv uμοια τοις ποσι πατουσι και καιοvσι, τα
    Ι
    τουτω"Ρ μερη s ,
    5 θεοvς πeοaαγορεύοvσ,· και t1 πρό όλtγοv εlς χρήσιν εlχον, ταύ­
    τα διά παραφροσύ,,ην γλύψαντες σέβοvσιν· ούχ όρώντες ούδέ
    λογιζόμενοι τό aύνολον, δτι ού θεούς άλλά τήν τέχνη"Ρ τοϋ γλύ­
    ψαντος προσκV'Jlοϋσιν. lως μέ-ν γάρ αξvστός έστι,v ό λίθος καl
    ή ύλη άργή, έπί τοaοϋτο"Ρ ταύτα πατοϋσι καl τούτοις είς ύπη-
    10 !
    ρεσιας '
    τας (' -
    εαvτωv πο,..Λ '
    -, "άκις κα, τας ατιμοτερας
    ~ '
    χeωνται· έπει- , -
    δάv δέ ό τειχvlτης είς αύτά της lδlας έπιστήμης έπιβάλrι τάς
    σvμμετρlας καί άνδρός η γV"Ραικός είς τηv ύλην σχήμα τvπώσrι,
    τότε δή, χάeιν όμολογήaαvτες τφ τεχνlτrι, λοιπδν ώς θεούς
    προσκmιοϋaι., μισθού παρα τοϋ γλύψαντος αύτούς άγοράσαvτες
    15 πολλάκις δέ κα'ί αυτός ό άγαλματοποι.ός, ώσπερ έπιλαθόμενος
    υJV
    ?' αvτος
    ' ' '
    ει ργασατο, τοις - ι~' ~
    υιοις ι:;ργο,ς ' Ι'\ προ'
    προσευχεται· και α '
    όλtγοv κατέξεε καl κατέκοπτε, ταύτα μετα τ,ήν τέχνην θεούς
    προσαγορεύει. lδει δέ, είπερ ήv θαvμάζειv ταύτα, την του
    tπιστήμονος τ l:χvrrv άποδέιχεaθαι, καi μη τά ύπ., αύτοϋ πλασθέv-
    20 τα τού πεποιηκότος προτιμαν. ov γαρ ή ύλη τήν τέχνη,,, άλλ'
    ή τέχνη τήν ϋλην έκόσμησε καl έθsοποίησε.
    Πολλφ oi5v μαλλοv δικαιότερον ήν τόν τεχνίτη,, αυτούς
    προσκvνείv ήπερ τά ύπ' αύτοv πεποιημένα, δτ~ τε καί προfJπηρ­
    'Χε τιίw έκ τέχνης θεών καl δτι ώς έβοvλήθη οϋτα) καί γεγό"Ρα-
    25 σι. vϋν δέ παραγκωvισάμενοι το δίκαιοv, καί την έπιaτήμην

    δηλαδή νεαρών άρρένωv παιδιών άvτl γvνα1κων. οι άρχαϊοt δ1ά πολλούς


    θεούς !μuθολόyοvν καl Ιvα το,οvτον νεαρόν fρωμένοv. Κλήμης ·Αλεεαν­
    1
    0
    δρεvς γpάφεt σχετικώς mρi των θεών της εlδωλολατρίας• «Μαι<ρόν 8 άν
    11

    εfη μοιχείας τοv Διός παντοδαπάς καl τrαfδων διηyetσθαι φθοράς. οuδέ yάρ
    οvδ! τrol5ωv άπέσχοvτο ot παρ~ vμϊv θεοί, 6 μιν τις ·Υλα, 6 δ! Ύ αι<ίνθοv, ό
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 1:Η

    τρέπουν vά yίvωνται ούτε άπό τovs άνθρώποvς, αvτά τά άπο-


    6ί6οvν είς αότούς πού όvομάζοvv θεούς, χωρlς νά κοκκινίζουν.
    13. »Επειτα, προσκvνοϋντεs λίθους καί ξύλα, δεν βλέπουν
    ό-τ1 τα μεν όμοια μέ αvτά τά καταπατοvν καί τά καίοvv, τά 6e
    κομμάηα τωv τα όνομάζοvv θεούς. Και όσα προ όλίyοv τά
    έχρησιμοποιοvσαv, αύτά crnό ,ταραφροσvνην τα λαξεύουν καί
    τά λατρeύοvv, χωρlς να βλέπουν, ούτε καθόλου να σκέπτωv­
    ται, ότ1 προσκvvοvν όχι θεούς, άλλα την τέχνηv τοv γλύπτου.
    Διότι όσον χρόνον δ λίθος eίvε άπeλέκητος καi τα ύλικό: άκα­
    τέρyαστα, τά καταπατοvν καi τα χρησιμοποιοvν eίς τας έρ­
    σίας των, άκόμη και τας πλέον έςεvτελισηκάς 70 • μόλtς όμως ό
    τεχνίτης βάλλ13 έπάvω eίς αύτα τηv σvμμeτρίαv της έπιστή­
    μης του και έyχαράς1) eίς τή ν Ολη v μορφήν άv6ρός η yvvαικός,
    τότε πλέον eίιyνωμονοvν τόν τεχνίτην καί ev σvvεχeίςι τα προσ­
    κvνοvv ώς θεούς ένφ τά ήyόρασαν άντί άμο1βης 71
    άπό τόνyλύ­
    ,ττην. Πολλάκις καί ό ίδιος ό άyαλματοποιόςt ώσάν νά έλησμό­
    νησeν αvτα πού δ ίδιος κατeσκείιασε, προσεύχεται eίς τά ερyα
    του· καί αύτα τά όποία προ όλίyοv έσμίλεve και έκομμάτιαζe,
    αύτα μετά την έπeξeρyασ{αν τά όνομάζe1 θεούς. Θά επρrne δέ,
    έάν αυτό: ησαν άξια θαvμασμοv, νά έκτιμοΟν τήv τέχνην τοv
    έπιστήμονος καί όχι νά προτιμοvν τά 6ημιοvρyήματα άπό
    αvτόν πού τα κατeσκeύασe. Διότι δέν έστόλισe καί 6έν έθεο­
    ποίησeν ή vλη τηv τέχνην άλλ' ή τέχνη την Ολην.
    Θα ήτο πολύ δικαιότeρον νά προσκvνοvν τον τεχvίτην,
    παρα αvτα τά όποία κατeσκεvασe, και διότι αvτός ύπηρχε
    πρlν ~,τό τούς θεούς πού έδημιοvρyήθησαv ά,rό την τέχνην,
    άλλα καl διότι αvτοi κατeσκevάσθησαν ετσι όπως ήθέλησεν
    αvτός. Τώρα όμως άφοv εθεσαv κατά μέρος τό δίκαιον καί πeρι-

    δ~ Πέλοπος, δ δέ Xρvσίmrov, δ 8~ Γαwμήδοvς έρωντeς» Προτρ., 2 ΒΕΠ


    7, 32-33.
    1
    70. Εννοεt π.χ. να λάβονν ενα λίθον πού !χρησιμοποιεϊτο δι' άκάθαp­
    τον χρησ1ν καi νά τδν κάνονν &yαλμάτιον θεοϋ καινά τόν προσκννονν.
    71 .. Ε\ς τόσην !ξαθλίωσιν εtχον φθάσει ot elδωλολάτρατ, ώστε eΙχον έp­
    yαστήρια κατασκ.εvης κα\ πρατήρ1α lμτrορίας yλυrrτων και εlκόνων των
    θεων. ·ενα τέτοιον περ1στατ1κόν άναφέρΕϊαι eίς τάς Πράξειs των άποστό­
    λων (19, 23-41).
    122 l\I. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    και
    \'
    την
    ,
    τεχνην
    ''
    ατιμασαντες, τα
    ' μετ
    ., επιστημης
    ' , και
    ' τεχνης
    '
    γεγονότα πeοσκv'Vούσι. καί τού ποιήσαντος ανθρώπου άποθνn­
    σκοντος, τα ύπ' αυτού γενόμενα ώς άθάνατα τιμώσιν· 11., εί μή
    τύχοιεν της καθ' ήμέραν έπιμελεlας, πάντως τφ χρ6νιp διά τήν
    5 φυσιν αφανι'ζονται.
    ' ' πως - δ'ε ' ,,
    οvκ αν τις αυτους οικτειρησειε και. :, \ ' ' '
    κατά τούτο ότι "βλέποντες αύτοι τούς μή βλέποντας προσκvvοvσι,
    καί άκούοντες αύτοi τοίς μή άκούοvσι προσεύχονται· καi lμ­
    ψυχοι καi λογικοι κατά φύσιν όντες οί Ιi.vθρωποι, τους μηδ., όλως
    κιvουμtvοvς άλλά καί άψύχονς όντας, ώς θεοvς πeοσαγοeεύ-
    10 οvσι· και' το, γε θ αvμαστmι, υτι
    ,!! ('\
    οvς '
    αvτοι'
    ψυ λ αττοvσιν vπ ' ' (' ., έl:
    ,ου-

    σίαν lχοvτες, τούτοις ώς δεσπότα,ς δοvλεύοvσι; καl μή το, ιμο-


    μίσ17ς ταυτο. με λέγειν άπλώς /J ψεύδεσθαι κατ' αύτών· lστ1ι
    μεν γαρ καί τοίq όφθαλμοίς ή πίστις άπαντιώσα τούτων, καί
    πάρεστι τοίς βοvλομένοις όραv τά τοια·υτα.
    15 14. Κρεlττω'V δε μαeτveία περl τούτων έστί καl παρα της
    θείας Γραφής προδιδασκούσης άνωθεν και λεγούσης· Τα είδω­
    λα τώv έθvα1v άργύριοv και χρυσίον, έργα χειρών άνθeώπων .
    όθλ
    φ α μους
    \ ..ι
    εχοvσι, και
    \ 'ν
    ουκ οψοvται· στομα
    Ι ,ι
    εχοvσι, και
    \ ,
    ου

    λ α λησοvσιν·
    Ι 'Τ ι, \ :, :, I ~- '11'
    ωτα εχοvσι, και ουκ ακοvσονται· ρινας εχοvσι,

    20 και ουκ όσφρανθήσονται · χείρας έχοvσι, καί ού ψηλαφήσοvσι ·

    πόδας έχοvσι, καί ού περιπατήσοvσιν· ου φωνήσοvσιν έν τφ


    λάρvγγι αυτών. lJμοιοι αύτοίς γένοιvτο οί ποιοϋvτες αύτά.
    οvδέ προφητικη δέ τούτων απεστι μέμψις, άλλ' lστι και έv
    τούτοις δ κατ' αυτών lλεγχος, λέγοντας τοϋ Πνεύματος· Αί-
    25 σχυνθήσονται ο! πλάσσοντες Θεό'JΙ και γλύφοvτες πάντες μά-
    ταιa· και. παντες
    ' Ι ,!!θ
    υ εv
    έ ,
    γενοvτο,
    '1:
    ε,ηραv ησαν·
    I θ \
    και κωφοι απο
    \ :, '
    :, θ I θ ,
    αν ρωπων σvναχ ητω σαv παντες, και στητωσαv υ.μα, και ειιτρα-
    Ι \ Ι ,!! \ 'J

    πήτωσαv καί αίσχvvθήτωσαν 11.μα· ότ, ώξvνε τέκτωv σίδηροv


    \ Ι ' Ι :, .1 \ ' Ι έ 'θ
    και σκεπαρvφ ειργασατο αvτυ, και εν τερετρφ ρev μισεv

    30 αύτο και lστησειι αυτό τΦ Ρeaχίον, της ίσχύος αvτοϋ· καl


    ΚΑΤΑ EIΔQAQN 123

    eφpόνησαν την έπιστήμην καί 'Την τέχvην, πpοσκvνοϋν αύτα


    τά δποία έδημιοvpyήθησαν με έπtστήμην καi 'Τέχνην- καί έν~
    αvτόs ποίι τά έδημιοvpyησεν άποθν,:ισκεt, έκτιμοΟν, ώs άθά­
    νατα αvτά ποv αvτός Κα'Τeσκεvασε· πράγματα πού άν δέν τv­
    χοvν καθημεpι νης φpοvτίδος, δπωσδήποτε μέ 'Τή ν πάpοδον 'TOV
    χρόνοv, λόyφ της φίισεώs των, έξαφανίζονταt. Καi ,τως δέν θά
    τοίις έλεει νολόye1 κανεlς καl δια το έξης· ότι, ένφ αίιτοi βλέπουν,
    πpοσκvνοvν ,τράγμα'Τα ποίι δέν βλέποvν, καί ένφ αυτοί άκοv­
    οvν, πpοσείιχοντα1 εtς πράyμα'Τα ποv δέν άκοvοvν, καi έν~ οι
    άνθρωποι έκ φύσεως εχοvν ψvχην καl λογικόν, όνομάζοvν θeovs
    αίιτοίιs ποίι όχ1 μόνον δεν κινοϋνται καθόλου, αλλ" oϋre και
    εχοvν ψvχήν; και τό καταπληκτικόν etνε ότι αvτοvς που oi
    ίδιοι τοίις διαφvλάττοvν καi 7οuς κρατοϋν ύrrό τή ν έξοvσίαν
    7ων, eίς αύrούς e{νe ύποδοvλωμένοι ώσάν νά τούς εχοvν δε­
    σπότας; Καl μη νομίσ-ι:1ς ότ1 αvτα τrοίι λέγω eiς βάρος των eTve
    άβάσιμα η ψevδη. διότι καί ή άξιοπιστ{α των ε{νe δλοφάνepη
    καi εΤναι evκολον νά 'Τά lδοϋν όσοι θέλοvν.
    14. CΥπάpχει δε περί αvτων καl άνωτέpα μαρτυρία και
    μάλιστα άπο την θeίαν Γραφήν, ή δποία διδάσκει καi προ­
    λέγει· «Τά είδωλα των έθνων άρ-yί,ριον καί χpvσίον, eρyα χει­
    pων άνθρώπων. όφθαλμούς εχοvσι, καί οvκ όψοvrαι · στόμα
    εχοvσι, καl ov λαλήσοvσι ν· ώτα eχοvσι, καί ούκ άκοvσοvται ·
    ρίνας εχοvσι, και ούκ όσφpαvθήσονται· χείρας εχοvσι, και ού
    ψηλαφήσοvσι v- πόδας eχοvσι, καi ού πεpιπατήσοvσι V" ού φωνή­
    σοvσιν έν τφ λάpvγyι αvτων. όμοιοι αύτοίς yένοιντο πάvτeς
    ol ποιοϋντeς αvτά» (Ψα 113, 12-16). ούτε λeίπeι δι' αvτα
    ή κατηγορία των προφητών, άλλ" ύπάpχeι καί εiς αvτοuς ό
    ελεyχος των είδώλων, όταν λέΥ1] 'Τό Π νεvμα· «Αίσχvvθήσονται
    ot ,τλάσσοντεs θεόν, καl yλίιφοντες πάντες μάτα1α· και πάν­
    τες όθεν έyένοντο. έξηράνθησαν- καί κωφοί άπό άνθρώπων σvν­
    αχθήτωσαν πάντες, καί στήτωσαν άμα, καl έντpαπήτωσαν
    και α[σχvvθήτωσαν άμα· ότι ώξvνε 'Τέκτων σ(δηρον, καl σκε­
    πάρν't) εlρyάσα'Το αv76, καi !ν τeρέτp~ έpρίιθμ1σeν αvτό καί
    εστησeν αύτό 'Tq') βραχ{ονι της ισχvος αύτοv· καi πεινάσει καl
    ,.,,
    1 .... -ι · 11. ΑθΑΧΑ!ΙΟr

    ι
    πειvασει και' ' θ εvησει,
    ασ ι και' ' μη
    ου , πιη
    , .('(.t.
    vυιορ. v ξ 'λ ον γαρ ι;κ
    2 λ ε- '
    ι:. ι Ι
    ςαμεvος τεκτωv,
    ,ι ) \ 'J 1'
    εστησεν αvτο εν μετρr!, και
    'έ
    v κο
    'λλ ' ύθ -
    rJ ερρ
    ,, \_2' '.1" \ ,.ι, ,,. t.' 1
    μισεν αvτο, και εποιησεv αvτu ως μορφην αvυρος και ως ωραιυ-

    τητα άνθρώποv, lστησεν αύτά έv ο ίκfρ δ lκοψε ξύλον έκ τού


    5 δρvμοϋ, δ έφύτεvσεv ό Κύριος, καί υετός έμήκυνεν, ίvα 'fj άv-
    ,
    θ ρωποις '
    εις καυσιv, - \
    και λ α β'
    ωv απ ' ' avrov
    ' ... θ ερμαν ο- n, \
    και. καv- ,
    σαντες
    ,,
    ε:ιεψαv
    1!!
    uρτοvς
    ' '
    επ
    ' -
    αvτιp, το
    \ .f' λ
    υε οιποv
    , '
    ειeγασαντο
    , εις
    '
    θ εους,
    Ι \ 1' ) • 'l" \,$( ' - ,l
    και προσεκυvησαv αυτοις, ου το ημισv αvτοv κατεκαv-

    ' ' έπι.' - " κρ έας ' ' .,, '


    1
    σαν πυρι. και του ημισοvς αvτοv
    ' - οπτησας, εφαγε κα,

    1 ο ένεπλήσθη· και θερμανθείς εlπεν· ,. 1/δύ μαι, flτι έθερμάvθηv


    και εlδοv πϋρ. τό δέ λοιπόν προσεκύvει λέγων· 'Εξελοϋ με, ότι
    Θεάς μου εl σύ. ούκ έγvcασαν φροvijσαι, δτι άπημαvρώθησαv
    τού βλέπειv τοίς όφθαλμοίς αύτrnv, και τού vοf]σαι τfj καρδlq:
    και ούκ άvελογίσατο έv τfl καρδl'!, αύτοϋ, ούδέ άνελογίσατο τfl
    15 ψvχfj αύτού, ουδε έγvω τ'f} φρονήσει, ότι τδ fίμισυ αύτού κατέ-
    καvσεv εν
    '
    πυρι\ και\,ι
    επεψεν επι
    ''
    των
    - 'θ'
    αν ρακωv αvτοv αρτους· και '_.,, '
    ) Ι
    οπτησας κρεας εφαγε, και το
    Ι ,, \ \ λ \
    οιπον αvτοv εις
    ) - ') βδ'λ
    ε vγμα εποιη-
    ' Ι

    σε, και προσκυvούσι.v αύτ6. γvώτε, Βτι σποδδς ή καρδία αύτώv,


    '
    και π λ αvωvται, και ου -
    'δ εις ' \ δ' .1t: λέσθ αt
    υvαται ι:;ςε '
    την ψυχηv αvτωv. ' ' -
    20 ίδετε, και ούκ έρείτε, ότι ψεύδος έv τfj δεξι.ij. μου.
    Πώς ούv ούκ 11.θεοι παρά πα.σι. κριθείεv οί καl παρά της
    θείας Γραφfjς άσεβεlας κατηγορούμενοι; :,\Η πώς ο/Jκ αν εlεν
    κακο
    ,
    δ αιμοvες f"
    οι οvτω φαvερως ε
    - 'λ εγχ όμεvοι. τα,,11
    uψυχα
    θρησκεvοv- '
    τες άvτι της άληθείας; Ποία δέ τούτοις έλπ[ς, ή τίς αν αύτοίς
    25 γένοιτο συγγvώμη πεποιθόσιv έπι τά αλογα καl dκlvητα,
    ά άvτί τού άληθινοv θεού σέβοvσι.ν;
    15. Είθε γάρ, είθε καν χωρlς σχήματος αύτοίς τούς θεούς
    έπλαττεν ό τεχvlτης, ίvα μή της άvαισθησlας φαvερόv lχrnσι τόv
    ε"λ εγχοv. 'f rέλ
    ' - άκ εραιωv, ~
    1
    uv την υπ κ εψαv
    vπαι,οιαv των ως '.z
    γαρ

    30 αίσθομέvωv των εlδώλωv, εί μή τά σύμβολα τώv αlσθήσεωv,


    olov όφθαλμούς καl ρίνας καl ώτα καί χείρας και στόμα εl--
    Ι{ΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 125

    άσθεvήσει, καί ov μη πί'Ι) ύδωρ· ξίιλον yάρ έι<λeξάμενος τέκτων,


    εστησeν αότό έν μέτρφ καi έν κόλλΤj έpρύθμισεν αύτό, καl έποί­
    ησεν αvτό ώς μορφην άνδpός καi ώς ώραιότητα άνθpώποv,
    εστησεν αύτό έν οίκφ ο εκοψε ξύλον έκ τοv δρvμοϋ, δ έφύτ~v­
    σεν δ Κύριος καl vετός tμήκvνεν, ίνα 'iJ άνθρώποις εις καvσι ν,
    καi λαβών άπ' αύrοϋ θepμαvθij, και καvσαντες επeψαν άpτοvς
    έϊτ' αvτφ, τό δέ λοιπόν etpyάσαντο εiς θeοvς, καί προσεκvvη­
    σαν αύτοiς, οίί τό ήμισv αvτοv κα:τέκαvσαν πvρί. και eπι τοϋ
    ήμ{σοvς αύτοϋ κρέας όπτήσας, εφαye καί ~νeπλήσθη · και θερ­
    μανθείς εΙπεv- c:Ηδύ μοι, ότι έθeρμάvθη ν καί eΙ6ον πϋρ. τό δέ
    λοιπόν προσeκύνει λέyωv- 'Εξeλοϋ με, ότι θeός μοv et σv. οvκ
    gyνωσαν φροvησαι, ότι άπημαvρώθησαν τοϋ βλέπeι ν τοίς 6-
    φθαλμοίς αύτων, καi τοϋ νοησαι τij καρδίςχ· κ.αι Ο\J\(άνελοyίσα­
    το έν τίj καρδ{ςχ αvτοv t οvδε άνελοyίσατο τfj ψvχij αύτοϋ J ούδe
    εyνω τί5 φρονήσει, ότι τό ήμισv αvτοϋ κατέκαvσeν έν πvρl καί
    rnεψεν έπl των άνθpάκων αvτοϋ άρτους- και δπτήσας κρέας
    εφαye, καί τό λοιπόν αύτοv elς βδέλυγμα έποίησε, καl προσ ..
    χvνοvσιν αvτό. yνωτε ότι σrrοδός ή καρδία αύτων, και πλα­
    νώνται, και οvδeίς δvναται έξελέσθαι την ψvχην ά&:rων. iδeτε,
    καί ούκ έρeiτε, ότι ψείίδος έν τij δeςιξχ μου» (Ήσ 44, 10-20).
    Πως λοιπόν δεν θά θeωρηθοϋν άπό όλοvς άθεοι αύτοl οί
    δποτοι καi άπο τή ν θeίαν Γ ραφη ν κατηyοροϋνται ώς άσεβeίς;
    "'Η πως δέν εtνε άθλιο\ αvτοί οί όποίοι δλοφάνερα άττοδε1κvύ­
    οντα1 να λατρεvοvν τα ό::ψvχα άντι της άλη~fας; και ,τοίαν
    έλπίδα δύνανται νά ~οvν η πως θά ήδvναντο νά -ιύχοvν σvy­
    yνώμης αvτοl οι δτrοϊοt εχοvν έμπιστοσvνην elς τά μη λογικά
    καl άκίvητα, τα δποία λατρεύουν άντl του άληθινοϋ Θεοϋ.

    15 . Είθε λοιπόν, είθε νά επλαθeν δ τεχνίτης· τούς θεούς των


    χωρlς- ·μορφήν, ώστε νά μη εχοvν φανεράν την άπόδειξιν της
    άνοοσθησfας των. Διότι θα ήδύναντο νά ίπrοκλέψοvν την yνώ­
    μην των άδιαφθόρων ότι τα είδωλα αtσθό:νονται, έάν δέν εΤχον
    τα αlσ&ητήρια όργανα, ητοι μάτια, μύτeς, αvτιά, χέρια και στό­
    μα άνίκανα να κινηθοϋν, ώστε νά τα χρησιμοποιij ή αίσθησις
    1.26 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    χον άκιvήτως κεlμενα πρός τη11 της αίσθήσεως χρήσιν και τήν
    τών αίσθητών άντίληψιν. vfiν δε έχο11τες ούκ έχουσι και στή-
    κοvτες ου ' '
    στηκοvσι, και ' ,.,
    κα θ ε,,ομ1:,"'Vοι ου ' κα θ ει,οvται.
    ,. 1
    '
    ου \
    γαρ

    1( ι
    ι;;χοvσι. τοvτων την ενεργειαν, α
    ~ , ι 'λλ' r r λ "θ 11 ,
    rι
    ως ο π ασας η εΛησεν, οvτω

    5 καί μsνοvσι κεlμενοι Θεού μέν γνώρισμα μηδεν παeέχοvτες,


    ,ι
    αψvχοι.
    δ \
    ε κα
    θ ,,, Ι '
    ο,.ου μovov αν ρωποv τεχν?] φαι11ομεvοι τε
    θ Ι Ι 1 θ I
    εντες.

    Είθε δέ και οί τώ11 τοιούτων ψευδοθέων κήρυκες καί μάντεις,


    ποιηται λέγω και συγγραφείς, άπλώς θεούς αύτούς εlναι γε­
    γραφήκεισa11· &λλά μη καί τας πράξεις αύτώv προς lλεγχο11
    10 άθεότητος και αίσχeοποιοϋ πολιτεtας άvαγεγραφήκεισαv. ήδύ­
    ναvτο γάρ καί μόνφ τφ της Θεότητας όνόματι. τήν άλήθειαν
    ύφαρπάσαι, μάλλον δέ τούς πολλούς άπό τijς άληθείας πλαvη­
    σαι. -vϋν δέ έρωτας καί dσελγεtας διηγούμενοι τοϋ Διός, και
    παιδοφθορίας τώv dλλω,, ,ιαί ζηλοτvπlας πρδς ήδονήv τών θη-
    -
    15 λ ειων και ' φο'βους και \ δ ειλ,
    ιας και \ τας ' "'λλ ας
    α ,
    κακιας, ου'δ εν '
    lίλλο η έαυτοvς έλέγχοvσιν, δτι ού μόνον ού περί θεών διηγούν-
    ται, άλλ' ούδέ περί ανθρώπων σεμνών, περί δέ αίσχρών καί τοϋ
    καλού μακράν όντων μvθολογοϋσιv.
    16. 'Αλλ' ίσως περί τούτων οί δvσσεβείς επί τήv lδιότητα
    20 τru11 ποιητών καταφεύξοvται, λέγοvτες τών ποιητών ίδιον εl­
    ναι χαρακτijρα τά μή οντα πλάττεσθαι. καί ψεύδεσθαι περl μύ­
    Οωv είς ήδοvήν τώv ακουόντων, oi'J χάριν καί τά περι θεών αύ-
    'λλ' rι κα ί π ά ντωv .:::,λ
    1 1
    τους
    '
    πεποιηκεvαι φησοvσιv. α αvτη μUΛ 011 r
    η

    πρόφασις αύτοίς έωλος δειχθήσεται .άφt i!Jν αυτοί πεeί τούτων


    25 lχοvσι δόξαν καί προτίθενται. εl γαρ τα παρα ποιηταίς iστι
    πλάσματα και. ψεvδij, ψευδής dν είη καί αύτη ή περl τού Διος
    και' n..ρ
    u 6νου και ' ~nu ρας και ' .,,Αρεως ' -
    "'λ)..ων οvομασια.
    και των α ' '
    W' / t'
    ισως γαρ, ως αvτοι φασι, και τα
    ) / \ \ ό
    11 όματα Ι
    πεπ
    λ
    ασται
    \ '
    και ουκ

    lστι μέν όλως Ζευς ούδε Κρ6νος ούδε "Αρης· πλάττονται


    ΚΑΤΑ EIΔQAQN 127

    καl να άντ1λαμβάνετα1 τα αlσθη'Τά πράγματα. Τώρα όμως,


    ένφ 'TCX eχovv δέν τα εχοvν, έν~ iσταvται δέν ίσταvται, καl έν~
    κάθονται δεν κάθονται. Δtό'Τι δεν ένεpyοϋν ώς αlσθητήρια, άλλ'
    όπως ήθέλησeν ό τεχνίτης, ετσι παραμένοvν άκί vητοι θeoi χω­
    piς να παρέχοvv καvένα διακpιτικόν σημείον Θeov, έντeλως άψv­
    χοι τοποθετημένοι όπως φαίνεται άπό τέχvην άνθρώπων. Καl
    εiθe ol κήρvκeς καl ot μάντεις, έννοω τούς ποιητας καί συyypα­
    φeίς, των τοιούτων ψevδοθeωv να eίχον άπλως ypάψeι οτι
    αυτοί eΙνε θeol καl να μη eΤχον άvαypάψeι τάς πράξεις αύτων,
    δια να μη άποτελοϋv αvτα άπόδeιξι ν της άθeιας 'Των ~αi τοϋ
    αίσχροϋ τρόπου ζωης των. Διότ1 ήδύνατο καί μόνον με το όνο­
    μα της Θεότητος να ίnτοκλέψοvν τη V άλήθeιαν η μαλλον να
    άποπλαvήσοvν πολλοίιs άπο την ~ήθeιαν. Τώρα ομως διη­
    yούμeνοι τούς eρωτας καl · τας αlσχρότητας τοϋ Διός, καί τάς
    παιδεραστίας 'Των άλλων, καί τας ζηλοτυπίας των θηλέων έξ
    αίτίας της ήδονης, καί τούς φόβοvς καi 'Τας δειλίας και τάς αλ ...
    λας κακίας, δεν στιγματίζουν κανένα άλλον παρά τούς lδίovs
    τούς ~αυτοvς των, διότι· όχι μόνον δεν διηyοϋνται πepi θεων
    άλλ' ούτε καν ,τeρl άνθρώ,των σeμνων, άλλα πλάθοvν μύθοvς
    δια πρόσωπα αiσχρα καl ευρισκόμενα μακράν τοϋ καλοϋ.
    16 . 'Αλλ' iσως δια να δικαιολοyηθοϋν πeρί αvτων ot δvσ­
    σeβeίς, θα καταφύyοvν eiς την Ιδιό'Τη'Τα τωv πο1ητων καi θα
    εiποϋν ότι eίνε iδιαίτερον γνώρισμα των ποιητών να πλά­
    θουν πράγματα άνvπαρκτα και να ψeύδωνται όσον άφορςί
    τοvς μύθους, δια να πpοκαλοvν evχαpίστησι ν εiς τούς άκροα­
    'ΤCΧς" χάpι ν (XV'TOV θα Ισχvρισθοvν ότι mλασαν και τα σχeτικα
    με τοvς θeοvς. 'Αλλ' αvτή ή δικαιολογία των θα άποδειχθij ή
    πλέον ματαία ά,τ6 όλας τας δοξασίας τας δτrοίας eχοvν καί έκ­
    θέτοvv περι cχύτων. Διότι έαv αvτα ,τοί, σvναντωμεν εiς 'ΤΟVς
    ποιητας εt νε φανταστικα δημιοvpyήματα καί ψέμματα, θα
    ητο ψευδές καl 'ΤΟ όνομα τοv Διός, τοϋ Κρόνου, καί του-Άρεως,
    καl τωv άλλων. Άλλ" iσως, όπως iσχvp{ζονται αύτοί, καi τα
    όνόματα ε{vε πλαστα καί 6έν ύπάρχει καθόλοv Ζeύς, Όvτε Κρό­
    vος, ούτε ...Αpης· και τους έμφανίζοvν ώς πpαyματικοvς ol ποι-
    128 )Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟ}"

    δε τούτους ώς όντας οί ποιηται προς άπάτην τών άκοvόντων.


    πλαττόντων δε τών ποιητών τά μή οντα, πώς ώι; όντας αύτο ύς
    θρησκεύοvσιν; r} ίσως γάρ αν πάλιν φήσοvσι, τά μέν όνόματα
    ού πλάττοντα,, τάς δέ πράξεις ψεύδονται κατ' αύτών; άλλα κα,
    5 τούτο ούδέν ήττοv προς άπολογlαν αύτών ούκ άσφαλές. εί γάρ
    ' 'l: '
    τας πραςεις έψεvσαντο, έψ εvσαντο παντως και τα ον όματα, ' , \ ' :, .,
    ων

    καί τάς πράξεις εlναι διηγι7σαντο. ή εί άληθεύοvσ~ περί τα


    Ι
    dνοματα, 'λ
    α η
    ο Ι
    εvοvσι και περι τας πραςεις
    \ \ \ Ι l: έl:
    ς
    :,
    αναγκης.
    I

    ''Άλλως τε οί ε lναι τούτους θεούς μvθολογήσαντες ίΟ'ασιν


    10 άληθώς καί ά δεί θεούς πράττειν, και ούκ αν ποτε τάς άνθρώΠ(!Jν
    θεοίς προσάψοιεν έννοίας· &Ο'περ οvδέ το του πυρος έργον τψ
    v"δ ατι' τις dνα θ'ησει· '
    το μsν . γαρ ' καιει, ' το \ δ'ε ι,
    εμπα λ ιν \
    την '
    ου-

    '
    σιαν w
    εχει '
    ψvχραν. ει' '
    μεν _τ__ αι..~
    οvν ι:
    πραςεις ' ' '
    εισι θ εων - .1! ι:
    uςιαι, θ εοι '
    _n lf' Ι
    αν ε εν και οι τοvτων
    έ Ι \ 'δ':, θ
    ργαται· ει
    I
    ε αν ρωπων
    έ
    στι και
    ά θ Ι
    ν ρω-
    \ \
    15 πωv ου κα
    ' λ- \
    αw το μοιχεvειν
    , \ \w l! θ
    και τα προειρημενα εργα, uν ρωποι
    '
    dν εlεv οί ταϋτα πράξαντες καl ού θεοl. καταλλήλους γάρ
    ταίι; ούσίαις και τάς πράξει.ς εlναι χρ17, ίνα και έκ της ένεργεlας
    ό πράξας μαρτvρηθfi, και έκ τijς ούσlας ή πρii.ξις γνωσθήvαι δv-
    vη θ ΤΙ·
    - t'f
    ωσπερ vΝδ ατος και\ πυρος
    ovv .,. \ ,ι
    ει τις,
    δ λ
    ια εγομενος περι
    Ι \

    20 καί τάς τούτων tvεργείας άπαγγέλλων, oiJκ dv εlπε τό μέν


    fJδωρ καlειv το δέ πϋρ ψύχειν· ούδ' εr τις περl ήλlοv καί γijς διη­
    γείτο, έλεγεv ll.,ι την μέν γijv φωτlζειν τον δέ ήλιον βοτάνας και
    '
    καρποvς σπειρεσθ αι, , \ '
    'λλ α και λ εγαw, πασαν παρα..7ι λη ξ,
    α '
    ιαν υπε- - ,.
    ρt~'βα λ εν· οvτως
    tl '.Ζ
    ουκ αν οι~ παρ ' αυτοις
    , - -
    σvγyραφεις, και\ μα'λ ιστα

    ? .,
    _., ο
    f' Ι
    παντων
    έ f: Ι
    ~οχωτατος ποιητης,
    Ι ΙΙ
    ειπερ
    "δ
    rι εισαν
    θ
    εαυς
    _\ Τ
    ειναι
    \
    τον

    Δlα καί τούς dλλοvς, τοιαύτας d.ύτοίς περιέθηκαv πράξεις, al


    μ·ή εlναι θεούς αύτοvς έλέγχοvσιν, άλλά μαλλον άvθρώποvς εlvαι
    καl άνθρώποvς ού σώφροvας. ή εl έψεύσαvτο ώς ποιηταl,

    72. Εννοεί τόv ·σμηρον.


    11
    ΚΑΤΑ ΕΙΔgΛgΝ 129

    η-rαι δια vt &πατήσουν τούς άκροατάς. 'Αφοv όμως ol πο1ηταl


    πλάθουν άνίrπαρκτα πρόσωπα, πως αvτοl τα λατρevουν ώς
    πραγματικά; ~Η μήπως θα εlποϋν ότι δεν πλά&οvν τά δνό­
    ματά των άλλά τό:ς ψευδείς πράξεις ποίι σνδέουν με αvτά; 'Αλλά
    και τοίίτο δέν ετνε lσχvρον έπιχείρημα διά να το χρησιμοποι ...
    ήσουν ώς άπολοyίαν. Διότι έάν ψεύδωνται ώς προς τάs ,τρά­
    ξεις, δπωσδήποτε ψεύδονται καl ώς ,τρός -rά. 6νόματα αv-'!ων
    -rων δποiων τας πράξεις διηyήθησαν. "Η έά.ν λέyοvν την άλή­
    θειαν όσον άφορ9 ε[s τά όνόματα, κατ' άνάyκη ν θά λέyοvν τή ν '
    άλήθειαν καl όσον άφορ~ είς -rάς πράξεις.
    Ές άλλου αύτοί ot δποiοι μέ -rούς μύθους λέγουν δτι αv­
    τοl είνε θεοί, γνωρίζουν πράγματι και αvτά τα δποία πρέπει
    νά Πράττουν ο{ θεο{, καl ΠΟΠ δέν θά άπέδιδαν ε{ς 'ΤΟ\Jς θεούς
    tδιότηταs των άνθρώπων, όπως δέν θα άπέδιδε κανε\s -rό ερ,-­
    yον της φωτιας εlς το ύδωρ, διότι -ro μεν ενα καίει ένφ -ro άλλο
    άντιθέτως εχeι ψvχράν ουσίαν. :.Εάν λοιπον αt πράξεις e{νε
    άντάξιαι θεών, θα etνε θεοl καt αύτοl ot δποίοι τά.ς εκαναν- έό:ν
    δέ ή μοιχεία εΙνε γνώρισμα άνθρώπων καl μάλιστα κακών άν­
    θρώπων, καl όσα ιρyα eίπομεν ,τροηyοvμένως -rά ~ξε-rέλεσαν
    άνθρωποι καί όχι θεοί. Διότι καi αΙ πράξεις πρέπε1 νά εΤ νε άνά­
    λοyοι των φύσεων, ώστε και έκτης δράσεως να yίVΙJ yνωστος
    αvτός πού την rnραξε καl ac της φύσεως νά ε{νε δυνατόν νά
    άναyνωρισθfj ή ,τραξιs . ·οπως fvας, όταν εts μiαν συζήτησιν
    διά -rό ύδωρ καl την φωτιάν όμιλετ διά -rάς ένερyείας των, δtν
    θά eλeye ΠΟ'ΤΕ ότι τό νδωρ καίει και ή φωτια δροσίζει. OVTE
    έαν κανεlς διηyείτο περl ήλ{οv καl γης, θά ελεyεν ότι ή μεν γη
    σκορτr~ φως ό δέ {ιλιος στreίρeται μέ φυτά καl παράγει καρ­
    πούς, άλλ.ά και αν το ελεγε, θά ύιτερέβαινε· κάθε τρέλλαν- τοι­
    οvτοτρόπως καl ot σνyyραφeίς των και μάλιστα δ έξοχώτα­
    τος δλων των ποιητων 72, tαν έyνώρ1ζαν δ-rι δ Ζεvςκαι:οι άλλοι
    ετ νε θεοί, δέν θα άπέδιδαν εtς αvτοuς πράξεις αt δποίαι άπο­
    δεικνύοvν ότι αvτοl δέν εΤνε θεοl άλλ' άνθρωποι καl μάλιστα
    άνθρωποι όχι σννετοι "Ή έάν ώς 1το1ηταi εΙπαν ψέμματα και
    σύ ώs ψevστας 'Τους κατηyορεiς, διατί δέν ε{παν ψέμματα και
    9
    130 Μ. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    και σv τούτων καταψεύδn, δια τl μή καί έπί τής άνδρίας τών


    " '
    ηρωων έψευιtαντο,
    ' και ' :ι '
    αντι με,,
    ' 'δ ριας
    αν ' ασΟ'
    ' ε,,ειαν, ' ' δ'ε
    αvτι

    αα θ ενειας
    ' ' ανδ ριαν
    ' ' ~-λ ασαvτο;
    δJι ' "Έ'1 υει
    1: γαρ
    ' ωαπεe
    " έπι' τοv- Δ ιος
    '
    και' -
    της " .1.~
    u ρας, _rr
    ουτω '
    και -
    τοv '
    μεν 'Α χι λλ εως
    ' αναν δ ριαν
    ' ' κα-

    5 Ι
    ταψεvσαα θ αι, τοv δ'
    ε - Θερσιτοv δ υναμιν
    "' Ι ,
    θ αvμασαι
    Ι · και' τοv
    - με,,
    '

    'Οδυσσέως άσvνεσίαν διαβαλείν, τού δέ Νέστορος παραφρο-


    ,,
    αvvην πλ ασασθ ' a,· '
    και τοv μεν - ' Δ ιομη'δ οvς και ' ".ι:ικτορος
    Ρ γvναι-

    κεlας πράξεις, τής δέ ~Εκάβης άνδρίαν μυθολογήιtαι. 'Επί πάν-


    ,
    των γαρ, ως αvτοι λL ,. ' ' •
    χδ ει τους ποιητας π λ αττεσθ αι και
    c.rοvσιν, ~ι ' ' ' '
    1 ο ψεύδεσθαι.
    Νϋν δέ τοίς μέιι άνθρώποις την άλήθειαν έφvλαξαν, τών
    δε λεγομένων θεών οvκ έφοβήθησαν καταψεύδεσθαι. και τού­
    το γαρ αν τις αύτων εlποι, έν μέν ταίς πεeι άσελγείας αύτών
    πράξειtι ψεύδονται, έν δέ τοίς έπαlνοις, όταν πατέρα θεών καί
    1 ;:,... vπατον
    f/
    και' ο'λ vμπιον
    ι και' .1_.
    ι-,;ι ' - βασιλ εvοντα
    οvρανφ , λέγωσ, '
    τον

    Δία, ού πλάττονται, άλλ' άληθεύοντες λέγαvαι. τοϋτον δέ ού


    μόνος έγώ άλλα και πας όστις έλέγξειε κατ' αύτων εlναι τον
    Ι
    λ ογον. πα'λ ιν γαe \ ταις - Ι
    πρωταις. απο
    ' δ ει,ς;εσιν
    !~ η
    f.' άλη'θ εια κατ t

    αυτών φαV17σεται. αί μέν γάρ πράξεις ανθρώπους αυτούς εlναι


    20 έ'1Αεγχαvαι,
    ι \
    τα
    δ \ :, ι
    ε εγκωμια vπεe την αν ρωπων
    f' , , ' θ Ι έ ι \ ,.. ι
    στι φυαιν· εκα-

    τερον δ ε' ,
    τοvτων ακατα'λλ ηλ'
    ον ' έστ~ '
    προς εαvτό ,. · κ
    οvτε ' των
    yαρ - έν

    ούρανοίς ίδι&ν lστι τοιαύτα πράττειν, οiJτε τούς. τά τοιαντα


    πράττοντας vπονοείν τις δύναται θεούς.

    73. •Αχ1λλΕ<ις, δ yενναι6τι:ρος πάντων των "Ελλήνων εls τήν Τροίαν,


    yενναιότερος καl τοv Διομήδοvς. τΗτο aςτός σvναyωνισμοίί.
    74 θερσ[της, ό D.εεινότeρος των "Ελλήνων 'Πον !ςεστράτεvσαv κατά
    της Τροίας· &ναvδρος, δειλός, άσχημσς,~αύθάδης, άντιρρησίι:χs-. ·ομηρος, ·ιλιάς
    Β 212-277.
    75. ·οsvσσεός, βασιλεVS' της Ίθάκης, ό εύφuέστερος καl 'ΠCΧVοvρyότε­
    ρος ά-πό τούς fκστρατενσαντας εtς Τρσίcχv.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔgΛQΝ 131

    διά τηv άνδpίαv τωv ήpώωv, καi Όέν rneνόησαν άvτί της άν­
    δpίας άδvναμίαν και άντi της άδvναμίας άνδpίαν; Διότι θά
    επρrnεv, όπως περί τοv Δ1όs καi της ·Ηρας, τοιουτοτρόπως νά
    elποϋν ψeμματα καί πepi της δηθεν άναvδρίας τοv 'Αχιλλ~r.,:ιs 73
    και νά θαvμάσοvν τή v δηθe ν δύvαμι ν τοv θeρσίτοv 74 • και νά κα­
    τηyοpήσοvν τον Όδvσσέα 76 ώς άσίινετον, νά rnι νοήσουν δέ διά
    τόν Νέστορα 76 παpαφpοσύνην- καi να διηyηθοvvδιά μέv τοv
    Διομήδη καί τοv ''Έκτοpα 77 yvναικeίας πράξεις, δια δέ την ιΕκά­
    βηv 78 πράξεις άνδpίας. 'Αφοv οί ποιηταl ψεύδονται όπως Ισχv­
    ρίζονται αύτο{, θά εττpeπe δι' όλα νά λέyοvν ψέμματα καl vά
    rnινοοvν δημιοvpyήματα της φαντασίας των.
    Τώρα όμως, όσον άφοp~ Έ{ς τοvς άνθpώποvς, διετήρησαν
    τηv άλήθειαν, άλλά δέν ~φοβήθησαν νά etπovν ψeμματα, όσοv
    άφοp~ eiς τοvς λεyομeνοvς θeοvς τωv. ·ισως όμως, κάποιος άπό
    αvτοvς θά ελεye καί τό έξης, ότι, όσον άφοp~ εtς τας άσελyerς
    πράξεις αvτων, ψevδονται, όσον άφοp~ όμως elς τovs rnα{νοvς,
    όταv λέyοvν ότι δ Zevs e{νε πατήρ τωv θeων, ύψ1στοs καί
    δλvμπιος, καl βασιλεύει elς τόν ovpαvόv, δέv πλάθοvνψέμματα,
    άλλα λέyovv τήv άλήθeιαv. a<Οχι μόνον έyώ άλλα καl δποιοσ­
    δήποτε δύναται νά άτrοδeίξΌ ότι αότός δ λόγος e{ νe e{ς βά­
    ρος τωv. Διότι πάλιν μέ τάς τrpώτας άϊτοδeίξeις θά διαλάμψ1)
    ή άλήθeια .είς βάρος τωv. Διότι αί μέv πράξεις άϊτοδeικwοvv
    ότι εΙνe άνθρωποι, ένφ τα έ'yκώμια eivε δι' vπεpανθpώποvς.
    Τό κάθε ~να άϊτό αυτά eiνe άσvμβίβαστοv πpός τό άλλο· διό­
    τι ovτe εΙ ve Ιδιότης τωv ~τrοvρανfωv να κάvοvν τοιαύτας πρά­
    ξεις, ov~e έκeϊνοι ποv κάvοvν τοιαότας πράξεις δύνανται νά
    θeωpηθοvν ώς θεοί.

    76. Νέστωρ, ό γηραιότερο~ των •Ελλήνων βασ:1Λέων w Τρο(~. Βασιλεύς


    της Πύλου, σοφός, γλvκύλαλος, lryαθός. 'Όμηρ:,ς, 'lλ1άς Β 591-602.
    77. ·εκτωρ, vtός καl διάδοχος τοv -yηραιοϋ βασιλέtι:tς της Τ ρο{ας, ,τολύ
    yενναtος. •Αρχηγός των Τρώων.
    78. Έκάβη, σvζvyος τον Πριάμοv, μήτηρ τοv ·εκτορος, βασίλισσα της
    Τρο{ας. Κατά τήν αtχμαλωσ(αv της !δeιξe τήν yvναικείαν της φvσικήν δει ..
    λίαν.
    132 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    17. Tt οvν ύπολεlπεται νοείν, 1] ότι τά μέν έγκώμια ψεvδη


    \ 1 -· Ι δ \ , f: άλ θ
    η εvονται κατ av-
    f' I ) ,
    και κεχαeι.σμι:,...,α τvγχανει, αι ε πeα"-εις

    ' τούτο άληθές έκ


    τών; καl τής σωιηθείας αν τις έπιγvώσεται.
    οvδείς rάe έγκωμιάζων τινά, και κατηγορεί τής τούτου πο-
    5 λιτεlaς· άλλά μάλλον οlς εlαι:v αί πράξεις αίσχραl, τούτους δια
    τον έκ τούτων ψόγον έπαlροvσι τοίς έγκωμίοις, lνα τfj τούτων
    ύπερβολfl τους άκούοντας άπατήσαντες, έπικρύψωσι την έκεί-
    νων παρανομιαν.
    Ι !'f
    ωσπερ
    Τ
    οvν
    "
    ει τις,
    '
    εγκωμιασαι
    ,
    τινα
    '
    προ
    θ'
    ε-

    μενος, μή εύρ{σκοι. μέν έκ πολιτεlας μηδέ έξ άρετής της ψυχής


    10 τήν πρόφασιν τών έγκωμίων διά τήν έν τούτοις αίσχύνηv, αλ-
    ι

    λως δέ αύτοvς έπαlροι, τά vπέρ αύτοvς αύτοίς χαριζόμενος, οfJτω


    καί οί παρ' αύτοίς θαυμαστοί ποιηταί, δvσωπούμενοι έπl ταίς
    αίσχραίς πράξεσι τών λεγομbων παρ' αύτοίς θεών, το ύπέρ
    ανθρωπον αvτοίς προσήψαν όνομα, ούκ εlδότες ότι ού ταίς

    15 ύπέρ ανθρωπον ύπονοίαις έπισκιάσοvσιν αύτών τά άνθρώπινα,


    άλλά μii.λλον τοίς άvθρωπίνοις αυτών έλαττώμασι τάς Θεού έν­
    νοίας μη άeμόζειν αύτοίς διελέγξοvσι. καί έγωγε νομlζω καί
    παρά γvώμην αύτοίς είρήσθαι τά τούτων πάθη καί τάς τούτων
    πράξεις. έπειάη γάρ τήν τού Θεού άκοινώνητον, ώς εlπεν ή
    20 Γραψή , προσηγορlαν καi τιμήν τοίς ούκ όvσι θεοίς, άλλ' άν­
    θρώποις θνητοίς έσπούδαζον άναθείναι, καί μέγα καί δvσσεβές
    J.
    ,1 ν
    '
    το
    f'
    vπ
    1 :,
    αυτων
    - λ
    το μωμενον,
    , ,
    τοvτοv
    ιι,
    εveκεv και
    ' 2! (' _,.1
    ακοντες υπυ

    της άληθε{ας ήναγκάσθησαν τά τούτων έκθέσθαι πάθη, lνα


    τοίς μετά ταvτα τά τούτων πάθη προς lλεγχοv τού μη εlναι
    25 τούτους θεούς b ταίς περl αυτών γραφαίς κεlμεvα, πασι φαl­
    vηται.

    79. «·Ακο1νώνητος τrροση yορία τον θεοϋ» αέyετο τό ά-rrpόφερτον


    τrαρ' Έβραfοις δvομα του μόνοv 6: ληθινοϋ θεοϋ. Πρόκειται mρl τοϋ όνόμα­
    τοs Γ1αχβ~ ή ·ιeχωβα1 τό
    11
    δτrοiον ο 1 Εβδομήl(()ντα ι.ιεταφράζονν 'Ώv η Κύ-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ!2ΛQΝ 133

    17. Τί άλλ.ο λοιπον άτrομένει νά σκeφθωμeν, παρά ότι τά μεν


    έyκώμια eI νε ψεvδη καi μεροληπτικά, αl δe πράξεις άποδeικνό­
    ονται άληθεiς e[ς βάρος των; Άπο την πeίραν δvναται κανείς
    νά βεβαιω&ί) δ1ά την άλήθειαν αύτοv. Διότι κανείς, όταν ~yκω­
    μιάζη κάποιον, δεν κατηyορeτ συγχρόνως τόν τρόπον ζωης
    του· άλλ.ά μαλλον έκείνοuς πού εχοvν κάνει αlσχρας πράξεις
    eνεκα της κατακραvyηs έναvτίον των, τούς ύπερvψώνοvν μέ
    έyκώμ1α, ώστε διά της ύπερβολης αίrrων νά ~ξαπατήσοvν τούς
    άκροατάς καi νά κρvψοuν την παρανομίαν εκείνων. ·ο,τως λοι­
    πόν, έάν κανeiς εχων πpόθeσιν νά mα1νέσ1) κάποιον, έπeιδη δεν
    θά εvρισκe καμμίαν άφορμη ν έyι<ωμίων etς τόν τρόπον ζωης
    ούτε elς την άρeτήν της ψvχης, διότι αύτά περιέχουν ~ντρο,τήν,
    διαφορετικα θά τούς ~ξίιψωve, θά άrτέδιδe μεpολητrτικως eίς
    αύτοvς ,rρά'yματα άνώτeρά των· τοιοvτοτρόπως καl ot θαu­
    μαστοι ποιηταi των ε[δωλολατρων rneιδή άτrοστομώνονται
    ά,rο -:rας πράξeιs των λεγομένων θeων των, άπέδωσαν etς αύ­
    τοvς τό vπeράνθρωπον όνομα, χωρίς νά γνωρίζουν δτι δέν θά
    έπισκιάσοvν τα άνθρώπι να ερyα των μέ τας v,τeρανθρώποvs
    vποθέσe1ς, άλλά μαλλον αvτά θά τούς ξeσκετrάσοvν, ~πeιδή elς
    τά άνθρώ,rινα ~αττώματά των δεν άρμόζοvν αt άντιλήψeις
    τον Θeov. Και έyώ τουλάχιστον νομίζω ότι παρά την θέλη­
    σίν των άνέφeραν τα ,rάθη καl τάς πράξεις αύτων. 'Επειδή τό
    όνομα καi την τιμην πού άvήκοvν άrτοκλeιστικως elς τον θεόν 79 ,
    δπωs eΙπeν ή Γ ραq>ή (Σοφ. Σολ. 14, 21), ~προσπάθοvν νά
    •
    τό άτrοδώσοvν etς αυτούς ποv δεν e{νε .θεοl άλλά θvητοι άθρω-
    τrοι, καl αύτο τό δποίον rnεχef ροvν ητο φοβeρόν κα\ άσeβέs, δια
    τοvτο και χωρis την:θέλησίν των ήναyκάσθησαν να έκθέσοvν τα
    τrάθη αύτων· ώστε αίrτα περιγραφόμενα εtς τα βιβλία των νά
    τά βλέπουν όλοι ol μεταγενέστεροι καl νά άποδeικνόεται οτt
    αύτοl δέv e{νε θεοί.

    ριος. Ό θεός fδωκεv Ιντολήν vά μή τό χρησ1μοπο1ονν εtς .Sρκοv> η σvζητή­


    σεις μικρας 6:ξίαs-. άλλ' ot ·εβραiο1 άπό φόβον 6h1 τό έπρό'φεροv t<αθόλοv.
    ·0ταν lδιάβαζαν ιcαι τό εvpισκcχv, άντ\ αvτοv έπρόφεpοv άλλα δνόματα τοϋ
    θεοv.
    134 At. Αt1Α.ιiΑΣΙΟ1..

    18. Τlς οδν άπολογία, τίς άπόδε~ξις περί. τoij Έίν~ι τούτους
    θεοvς γhοιτ' αν τοίς b τούτοις δεισιδαιμονοϋσιν; έκ μέν γαρ
    τώv λεχθέντων μικρψ πeότερον, άνθρώποvς αύτούς καί ά:vθρώ­
    ποvς ού σεμνούς όντας ό λόγος άπέδειξεν· είς έκείνο δέ τάχα
    ι , ,
    ι ,, - ι-, ,_ ι"

    G τραπ·ησοnαι και μεγα φρονησοvσιν επι τοις υπ αvτων εvρε-

    θείσι τφ βlφ χρησlμοις, λέγοντες δι.α ταύτα αύτο-υς και θεούς


    ήγείσθαι, δτι τοίς άνθρώποις χρήσιμοι γεyόνασι. Ζεύς μέν γάρ
    λέγεται πλαστικην τέχνην έσχηκέναι, Ποσειδών δέ τήν τοϋ
    κvβεeνfιτοv· καί ι,Ηφαιστος με,,, χαλκεvτικήν, 'ΑΟηνα δέ τήν
    10 ύφαντικήν· καί 'Απόλλων μέν τήν μοvσικ1ίν, wΑρτεμις δέ τήv
    κυvηγετ,κήν, καί ι,Ηρα στολισμόν, Δήμητρα γεωργlαν, καί ol
    άλλοι αλλας, ώς οί ίστοροvvτες περί αυτών έξηγήσαντο.
    Άλλά ταύτας καί τας τοιαύτας έπιστήμας οvκ αύτοίς μ6-
    vοις [δει τούς ά,,Ορώποvς άναθείναι, άλλα τfl κοινfj τώv άνθeώ-
    15 ' ' η , ,,-
    πων φvσει, εις ηv ατενι1:,οvτες ιιν ρωποι τας τεχνας
    21 θ , ι έ ,
    φεvρισκου-

    σι. τήν γάρ τέχvφ, και ο, πολλοι λέγοvσι φύσεως αυτήν εlναι
    μίμημα. εί τοίνvν έπιστήμονες περι ας έσπούδασαν τέχνας
    '
    γεγονασιν, ου ' δ ια' -
    τοvτο και ' _\
    θεους ' \ 'J-
    αvτοvς vομι,.,ειν ' ,
    αναγκη, 'λλ α
    α '
    μαλλαv ά.νθρώποvς. ού γάρ έξ αυτών αί τέχvαι, άλλ' έv ταύταις
    20 και avτol τήν φύσιν iμιμήσαντο. όντες γαρ άνθρωποι κατά
    φύσιν δεκτικοί έπιστήμης κατα τόν περί αυτών τεθέντα όρον,
    'δ εν
    ου ' ο αvμαστον ' -'
    ει τn αν ο ρωπινn
    I
    δ ιανοt(!.
    ' ' ' ι'
    ' '
    και αυτοι εις την εαυ- '
    τών ψ6σιν άποβλέποντες καί ταύτης έπιστήμην λαβόντες, τας
    τέχνας έπενόησαν. ή εl διάτας τών τεχνών εilρέσεις θεους αύ-
    25 τούς αξι01' άναγορεύεσθαι λέγουσιν, ώρα καί τούς τών άλλων
    τεχνών εύρετάς θεούς άναγορεύειν, καθ' 8ν λόγον κάκείvοι της
    τοιαύτης όνομασlας ήξιώθησαν. γράμματα μέν rae έφεύρον

    1
    80. Η mρl θεων vοοτροπiα των εlδωλολατρων ητο τόσοv γελοία,
    ώστξ fπ[στεvον δτι κάθε έπά-γyελμα έχει ενα θεόν προστ&την,
    ΚΑΤΑ'ΕΙΔQΛQΝ 135

    18. Ποίαν λοιπόν άπολοyίαν η ποίαν άπόδειξιν περl τοv


    δτι αvτοl εΙ νε θεοί, θά εlχαν αvτοι πού κατέχονται άπο αίrrάς
    τάς δe1σιδαιμονίας; Διότι άπό όσα όλ{yον προηyοvμ.ένωs είπο­
    μeν, άπεδείχθη ότι εΙνe άνθρωποι και μάλιστα άνθρωποι όχι
    σεμνοί. 'Ίσωs όμως είς έκεϊνο θά καταφύγουν καl δι' εκείνο θα
    καvχηθοvν ,τολv, ότι δηλαδή ot θεοί άνεκάλvψαν χρήσιμα πρά­
    γματα δια την ζωήν, διά τοvτο καl θεωροvνται δτι ε{νε θεοl
    άφοv εΙνε εvερyέται των άνθρώπων. Διότι, Ισχυρίζονται, δ μέν
    Ζεύς ~φεϋρε την τέχvην της πλαστικης, δ δε Ποσειδών τοv κv­
    βερνήτοv, δ ·Ηφαιστος της κατεργασίας τοv χαλκοv, ή Άθη ..
    να της vφαντικης, δ 'Από~ων της μοvσικης, ή Αρτεμις τοv
    11

    κυνηγίου, ή Ήρα τοΟ στολισμοϋ, ή Δήμητρα της yεωρyiας 80 καl


    1

    οί άλλοι άλλας. δπως διηyοΟνται αvτοί πού eyραψαν περί αύ-


    ....
    των.

    'Αλλ' αvτάς καi τάς τοιαvτας rnιστήμας οι άνθρωποι mpe-


    1TE νά τας άποδώσοvν οχι μόνον ε{ς αvτοίις άλλα καi eiς την ΚΟ1-
    νη ν άνθρωπίνην φύσιν, μέ την παρατήρησιν της δτrοίας οί άν­
    θρωποι έφεuρiσκοvν τάs τέχνας. Διότι καi πολλοί λέγουν δτι
    ή τέχνη μιμεiται την φύσιν. 'Εάν λοιπόν ίιπηρξαν rnιστήμο­
    νeς των τeχνων τάς δποίας eσπούδασαν, δεν είνε άνάyκη δι'
    αύτον τόν λόγον να τούς θεωρfj κανεlς και θεούς, άλ.λα μαλλον
    άvθρώ,τους. Δ1ότι δεν προηλθαν ά,τό αάτούς αί τέχναι, άλλ'
    είς αύτας και ot ίδιοι ~μιμήθησαν την φύσιν. Διότι έφ' όσον,
    όπως ώρίσαμεν, ησαν άνθρωποι ~κ φύσεως tκανοi να μάθουν,
    δεν εΙνε καθόλου άξιοθαύμαστον, tαν έπενόησαν τάς τέχνας μέ
    τόν άνθρώπ1νον νοvν, άφοΟ έξήτασαv την φύσιν των καί την
    tyνώρισαν καλως. ''Ή έαν tσχvρίζονται ότι, έπειδή έφεvρον τάς
    τέχνας, άξίζει νά άναyορεύωvται θεοί, ε{ναι ώρα να όνομάσω­
    μεν θεοvς και τούς ~φεvρέτας των ά'λλων τεχνων, δια τόν ίδιον
    λόγον διά τόν δποίον καi έκeϊvοι Β<pίθησαν άξιοι τοιαύτης όνο­
    μασίας. ΟΙ Φοίνικες λοιπόν άνεκάλvψαv το άλφάβητον81 · τόήρω-

    81. Ot Φοίνικες, λαός της Σvp{ας πανάρχαιος άκμάσας άπό τό 2.000


    μέχp~ τοv 1.000 περίπου τr.Χ., tδίδαξαν εfς τούς ·ωηνας τά γράμματα
    πού lχομεν μέχρ1 σήμερον. Τά ακλπα όνόματα των γραμμάτων άλφα, βfιτα,
    136 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Φοlνι.κες, ποlησιν δέ ήρωίκήν tΌμηρος· καί διαλεκτικήν μέv


    Ζήνων ό 'Ελεάτης, ρητοριΚ'ήν δέ τέχνην Κόραξ ό Συρακούσιος·
    ' '
    και καρπον μειι με λ ισσωv , - -
    'Α ρισταιος, '
    σιτοv δ'ε '
    σποραν ,,., '
    .ι ριπτο-

    λεμος κα! νόμους μέν Λ vκοϋργος ό Σπαρτιάτης καί Σόλων ό


    5 'Αθηναίος· τών δέ γραμμάτων την σύνταξιν και άf:!ιθμούς καί
    , '
    μετρα και στα'θμια .ι.ι ' -
    ΤΤαλ αμη'δ ης εφευρε· και α"'λλ οι α"λλ α και ' ' ,
    δ ια-

    φορα τφ βlφ τών dνθρώπων άπήγγειλαν χρήσιμα, κατά τήν τών


    ~ , ,
    ιστορησαnων μαeτυριαν.

    Είπερ
    OV'JI αί έπιστημαι θεοποιοϋσι και διά ταύτας είσι
    , αν
    1 ο θεοι\ γλ vπτοι, s ά . ' ~
    γκη και τους vστερον εκεινων εφεvρετας
    t, , , '
    των
    -

    -------
    yάμα, 1<λ π. εΙνε ξενικά. ΟΙ 'Έλληνες οχι μόνον τό &νεγνώριζον αυτό, άλλά
    και !πfστεvοv δτι ol Φοίvικes άνεκάλvψαv τά γράμματα. Τό άληθέ> etvε δτι
    χτλιάδes ετη ,rρό των Φοινίκων ot άνθρωποι iyνώριζον γράμματα. Καl οι
    •Ελληνεs &κόμη, πplν νά λάβονν τό wv φοινικικόν άλφάβητον, eΙχον άλλο
    άλφάβητον. Προσφάτως άνεκαλvφθησαv καl &νεyνώσθησαv ~ληνικά κεί­
    μενα ει> τό παvάρχαιον !κείνο άλφάβητον, λεyόμ.ενον «γραφή yραμμ.ική Β»·
    διότι ύπάρχει καl ετι άρχαιοτέρα ή «γραμμική Α~ που άκόμη Sέν άνεyνώ­
    σθη. Τά ypάμ.ματcχ κατά τήν ypαφικήv παράστασιν ήσαν κατ• άρχήν ε(κό-­
    νες (tεροyλvφικά), Cπειτα σνμ.βccτικά σχήματα (σφηνοειδη), καl τέλος σάν
    τά σημερινά (ypαμ.μικά). cΩ> πρός τήν προφοpάv ήσαν πρώτα Ιδeοypάμ....
    ματα (μία λέξι> εvα ypάμμα), lπειτα σvλλαβοyράμμ.ατα (μία σvλλαβή !να
    ypάμ.μα), καl τέλος φθογγικά (fνα> φθόγγος ένα yράμ.μα). •εννοείται ότι τά
    Ιδeοyράμ.ματα κατ• άνάyκ:ην εtνε χ1λtάδe5, τά σvλλαβοypάμμ.ατcχ kατον...
    τάδες, καl τά φθοyyικά δεκάδες, fίτοι μ.όλ1s 20.30. Σήμερον δλοι σχεδόν ο1
    λαοi Tfi> Yfi> Cχow γράμματα γραμμικά φθογγικά, τα δε περισσότερα άλ­
    φάβητα κατάγονται άπό την αιηνικήν παpαλλαyήν τον φοινικικοϋ άλ­
    φαβήτοv (!λληνικά, λαηνικά, σλαβικά, γοτθικά, κοπτικά, κλπ.).
    111
    Αλλαι
    μορφαl τον Ιδίοv άλφcχβήτοv εΙνε τά iβραϊκά, αίθιοπικά, άραβικά, άpμενι...
    κά, κλπ. Τό άλφάβητον cχvτό eiνe ή μεyαλvτέpα άνcχκάλuψιs των αlώνων,
    άv δ~ εfνε καταστάλαγμα σννεχωv βελτιώσεων. Έvεφαvίσθη πepl τό 1.500
    τr.Χ. καl δεν eivε έξηκpιβωμένον ποv καl ύπό τίνος άνεκαλύφ&η. Δεν eiνe βi­
    βαιον ότι άνεκαλvφ&η ύπό των Φοινίκων- τό βέβαιον εΙνe ότι εlς τήν 'Ελλά­
    δα τό έφεραν ol Φοίνικes. Τό άpχαιότεροv κeίμενον πού eΙνε ypαμ.μ.ένον εt>
    τό άλφάβητον αvτό εfνe ή Γέvεσ1ς και δλη ή Πεντάτευχος τον Μωϋσέωs.
    82. «Ποίησι> ήρωϊκή» !λέyετο τό δακ,vλικόv !ξάμετροv. Τόv στίχον
    αvτόν fχpησ1μο1Τοiησεν 6 ·ομηροs, του δπQ{οv τά κείμενα εΙνε τά άρχαιό--
    ΚλΤΑ ΕΙΔ&ιΛι2Ν 137

    ϊκόν ποιητικόν μέτροvcιι δ .. Ομηρος· την διαλεκτικήν τέχνην


    ό Ζήνων δ Έλεάτης83, ένφ τήν ρητορtκήνδΚόραξδΣvρακού­
    σιος84· την μελισσοκομίαν δ 'Αρισταtος 85 , την καλλιέρyeιαν τοϋ
    σίτου δ Τριτrτόλεμος 86 • τοίις νόμους δ Σπαρτιάτης Λuκοvρyος
    καί δ 'Αθηναίος Σόλων8 7 • το σύστημα της yραμματικης καί των
    άριθμων, τα μέτρα καl τα σταθμάτά ~ξεvρev ό Παλαμήδης 88 • άλ­
    λοι πάλιν ~ξήyησαν εts τούς άνθρώποvς διάφορα ά1'λα χρήσι­
    μα διά την ζωήν πράγματα, όπως μαρτvροvν αvτοι πού τά
    Ι:ποροvν.
    Έάν λοιπόν όσοι άνακαλvπτοvν θeοπο~οvνται, καί χάρις
    elς την προσφοράν αvτων vπάρχοvν yλvπτοί θεοί, κατ' άνά-

    τερcχ των 'Ελλήνων. Βεβαίως δeν τό άνεκάλvψεv δ ·ομηpος, άΚλ'.. όπωσδή-


    ποτε φαίνετα1 ιλληνική έ,τινόησις ..
    83. Ζήνων ό ,Ελεάτης· •Έλλην φιλόσοφος άτrό τήν »Ελέαν της Κάτω
    Ίταλ{ας. co I
    Αριστοτέλης μαρτνρεt ότ1 πρώτος έmνόησε τό λοyοτεχν1κόν
    etδος τοϋ δtαλόγοv. Διογένης Λαiρτιος, 8{01 φ1λ. 8, 57 (•Εμπεδοκλής)· 9, 25
    (Ζήνων •Ελεάτης).
    84. Κόραξ ό Σvρακοvσιος· ~ητοροδιδάσχαλος τοϋ Ε' αiώνος, θεμελιω­
    τής τοv ivτέ~ov λόyοv (προοίμιον, θέμα, !πίλοyas, χαί άλλα μέρη τοiί λό­
    yοv).
    85. •Αρισταίος· !κπολιτ1στ1κος ήpως των άρχαίων Έλλήνων. Κcrτά τόν
    •Αptστοτέλη αvτος άνεκάλvψε τήν καλλ1έργειαν iλαιων και μελισσών καi
    την έξαyωyήν του !λα(οu και τοΟ μέλιτος. Αριστοτέλης, Κείων πολιτ .,
    11

    άπόσπ. 468. Virgilius, Georgica., 4, 315-452.


    86. Τρι,ττόλεμος· •Ελεvσίνιος ήρως λατpevόμενος etς τα έλevσίν1α μν...
    στήρtα μετά της Δήμητρας καl της Περσεφόνης. ·Εμvθολοyε'ίτο ότ1 αvτός
    lμαθε άπό τάς δ<ιο θεάς κα\ έδ(δαξεν εtς τοίις άνθρώποuς τήν κcχλλ1έρyε1αν
    τοv σ{τοv. Παvσανίας, 'Έλλ. mριήy. 1, 14, 2-3· 1, 38, 6· 2, 14, 3·
    87. «Λvκοvρyος δ Σπαρτιάτης κα\ Σόλων ό 'Αθηναίος»· ot yνωστοl
    vομοθhαι των δύο πόλεων. Tov Λuκovρyov, ό όποiος φέρεται ώς πολύ άp­
    χα1ότεροs, δ~ εtνε βεβαία ή Ιστορική ύπαρξις. Ό Σόλων όμως όπηρξεν Ιστο­
    ρικόν πρόσωπον και gζησε κατά τά gτη 640-560. ·εσώθησαν και πο1ήματά
    τον. Τούς βίοvs καl των δύο σννέταξεν ό Πλούταρχος εtς τούς Παραλλήλους
    βiους.
    88. Παλαμήδης· ενας έκ των 'Ελλήνων ήρώων έν Τ ροίςχ, δολοφονηθεις
    προώρως.. Έμvθολοyeίτο δτι αύτός έφevρε τά γράμματα, τούς άρ~θμούς, τά
    μέτρα, και τc;ι σταθμά. &ο μvθσs δ!ν QVμφωνεί μέ τήν πραyματικήν tστοpίαν,
    138 )Ι. ΑθΆ:'ΝΆΣΙpr

    "'λλ l J ) ' \ •θ Ι Μ 1
    α ων γε:νομενοvς ει.ναι, κατ αvτοvς εοvς· η ει μη τουτο-vς
    \ /

    άξιοvσι τής τοϋ Θεού τιμfjς, άλλ' άνθeώπο·vς έπιγινιόσκαvσιν,


    άκολοvθεί καί τδν Δlα καl την "Ηραv καί τούς αλλοvς μηδέ
    ,1_. , "'
    ιnομαί,εσ θ a, θ εοvς, ' 'λλα
    α , και \ "
    αvτοvς \ ' ,
    αν θρωποvς ...
    γεγενησθ αι

    a~ πιστεvειν,
    Ι' \
    και κατα
    \
    περιττa,,,
    , δ
    τι μη ε
    δ'
    σεμνοι
    \ ,
    γεγονασιν,
    f!'
    ως

    καl άπ' αvτfjς της τών άγαλμάταw γλυφής ούδέν έτερον Ι} άν-
    θρώποvς αύτούς έλέγχοvσι.

    19. Τίνα γαρ αλλην αύτοίς γλύφοντες έπιβάλλοvσι μορ-


    ψήν ή τήν άρρένων καl γυναικών καί τών έτι κατωτέρω τού-
    1ο 'λ Ι .1! \ , Ι - Ι ι
    των και α ογων υντων την φvσιv πετεινων παντοιων, τετραπο-

    δ ων ιr Ι \ θ 'λ
    1
    \ ' \ t - " -
    "Jμερων τε και αγριων και ερπετων, οσα γη και α αττα,

    καί πασα τών ύδάτων ή φύσις φέρει; εlς γάρ τήv τών παθών καl
    ήδο~rών άλογlαν πεσόντες οί άνθρωποι, και πλέον ουδέν όρών-
    /f'δ"
    τες η η ονας και σαρκος
    έπ θ \ Ι t' \
    2 -· Ι - 'λ ι,\
    ι vμιaς, ως ι:.,ι τοvτοις τοις α ογοις

    15 την ' δ ιανοιαν


    ' "
    εχοντες, εν ' 1
    άλ υγοις και' το
    ' Θ -
    ~ ειον ανεπλ'
    ' ασαντο κατα '
    την ποικιλίαν των παθών έαvτών, καί θεούς τοσούτοvς γλύ-
    ψαντες. τετραπόδων τε γάρ εlκόνες καί έρπετώv καί πετεινών
    '
    εισι παρ ' ' -
    αvτοις, κα θ ως και ο~ της \ \ - θειας
    1
    -
    'λ η θ οvς εvσεβ ειας
    και\ α Ι "
    έρμηνεύς φησιν· 'Εματαιώθηι:ιαν έν τοίς διαλογισμοίς αύτώv
    20 και έσκοτίσθη ή άσm,ετος αυτών καρδία· φάσκοντες εlναι σο­
    φοl, έμωράνθησαν, καί ήλλα~αν την δdςαν τού άφθάρτοv θεού
    έν ('
    ομοιωματι
    1
    εικονος
    '
    1
    φ θ αρτοv - άν θρωποv
    Ι και\ -
    πετεινωv και\

    τετραπο'δων και'έρπετων· - δ''


    ιο και παρ έδ ωκεν αvτοvς ο"Θ''
    εος εις ''
    πα'θη ατιμιας
    Ι "

    89. cΠρός yάρ ξοάνοις κα\ άyάλμασιν ht κα1 ζ~α cS:λoyα παραyηόχα­
    σιν εlς θεών ημάς, ταvροvς καl κριούς και τρ&yοvς••• Nwi δ~ προσvτrερβάλ­
    λοvτeς κα\ των άνημέρων ζφων τά άγριώτcrτα καl άτιθασώτατα, λέοντας
    καl κροκοSεiλοvς καi ιρπετων τήν Ιοβόλον άσπiSα yεραίροvσtν Ιερεtς καl
    τεμένεσι θvσίατς τε καl παvηyόρεσ1 καl πομπαίς και τοiς πσρcnrλησfοις ....
    Πολλά μέντο1 καi ά'λλα ζφα, κννας, αlλοόρους, λύκους τε καl πτηνά, ίβιδας
    ΚΑΤΑ EIΔS:!ΛfJN 139

    :γκην κα\ ·όl μετcryενέστεροί των ol δποϊοι έφeiίρον τά: άλλα, θά


    εΙ νΕ κατα την γνώμη ν των θεοί. η !ά:ν αvτοvς .δέν τούς. θεω­
    ροvν άξ{οvς της τιμης τοϋ θεοv, άλλά τούς άναyνωρίζοuν ώς
    άνθρώποuς, κατ' άχολοvθίαν καi δ Ζεύς καί ή *Ήρα καi ol άλλοι
    πρέπει νά μή όνομάζωvται θεοί, άλλα νά πιστεvεται ότι καί
    αύrο\ V1Τ'ηρξαν άνθρωπο~, και άκόμη περισσότερον, διότι δεν
    ίmfίρςαν καi σεμνοί, όπως φαίνεται καl ά,το την yλυπτικήν
    παράστασι ν των άyαλμάτων, τα δποία ά,τοδε1κνύοvν ότι τί­
    ποτε άλλο δέν ήσαν παρά μόνον άνθρωποι.
    19. Διότι δια της γλvπτ1κης ποίαν άλλην μορφήν τούς δί­
    δουν παρα την μορφην άνδρων καl yvναικων καί άκ6μη την
    μορφήν όντων κατωτέρων άπό αύτούς καi μή λοyικων έκ φύ­
    σεως, παvτός εiδοvς πτηνων, ήμέρων καl άγρίων, τετραπόδων
    και ιρτrετων, όσα περιέχει ή ξηρά και ή θάλασσα καi όλα τά
    ύδατα yεν1κως 89 ; Διότι ol άνθρωποι άφοϋπεριέτreσανε[ςτόντrα­
    ραλοyισμόν των παθων καl δέν εβλeτrαν πλέον τίποτε ά.λλο
    παρα ήδονας και σαρκικας m1θvμ(ας, rnειδή εΙχον τόν νοvν
    των e{ς αvτά τά μή λογικά, με μή λογικά άναπαρέστησαν καί
    τό Θείον σvμφώνως τrρόs τήv ποικ1λίαν των παθων των, καί
    rnαροvσίασαν δια yλυrrτων πολλοvs θεοίις. ~Έχουν λοιπόν πα­
    ραστάσεις τετραπόδων, ~ρπeτων καί πετεινων, δτrως λέyε1 καl
    δ έρμηνeuτής της θείας καi άληθοvς εύσeβeίας· «'Εματαιώθησαν
    Ιν τοίς διαλοyισμοϊς αvτων, καί ισκοτίσθη ή άσίινετος αίrrων
    καρδία· φάσκοvτες εΙναι σοφοί, ιμωράνθησαν, καί ήλλαξαν την
    δόξαν τοv άφθάρτοv θεοv ~ν όμοιώματι είκ6νος φθαρτοϋ άν­
    θρώποv, και πετεινων καί τετραπ6δων καi έρπετων· διό και
    τrαρέδωκεν αvτovs δ θεός εtς πάθη άτιμiας» (:Ρω 1, 21-26).

    και tέρακας, καl πάλ1ν Ιχθvων η δλα τά σώματα η μέρη τοvτων Ακτεθε1ώ­
    κασ1ν. ών τ{ άν yένο1το καταyελαστ6τeρον; καl Sή των ξένων οι 1rρωτο1
    εtς Atyvτrov 6φικόμενοι, πρiν αν τόv !γχ.ώριον τvφον εlσο1κiσασθα1 ταίς
    διανοίαις, kθvιjσκοvσ1 χλεuάζοντες» Φίλων, Δέκ. λόy., 76-80. «•Όφεις, κρο­
    κόδε1λο1, άλλα κτήνη, πτηνά, Ιχθύες λατρevοvτα1 έν ΑΙ)'V"Π'Τφ. Καl αν κα­
    νείς φονείισ,;ι evα τέτοιον ζφον, καταδικάζεται εις θάνατον» Mίnucius Fe]ίx.
    ·ο,τι γίνεται σήμερον εlς τάς lνδίας μe τάς άyελάδας. Βλ. και Κλή­
    11
    Oct., 28.
    μεvτςι •Αλ., Προτρ., 2 ΒΕΠ 7, 36.
    140 Μ. '.ΑθΑΝΑΣΙοr

    Προπαθόvτες rάe τήv ΨV'J:rJ" τaίς τώv ήδοvώv άλογlαις, ώς


    προείποv' έπι τήv τοιαύτήv θεοπλαστίαν κατέπεσοv· και πε­
    σόντες, λοιπόν ώς παραδοθέντες έv τφ άποστραφήναι τον Θεάν
    αυτούς οvτως έv αύτοίς κvλlονται, καl έv άλόγοις τόv τον Λό-
    5 ττ
    γοv ι..ι ατερα
    , Θ , απεικα
    .. εοv :. 'ζ
    οvσι. περι ωv οι παρ
    , ?' .. ι t,E,,ΛΛησι
    , λ ,
    εγο-

    μevοι φιλόσοφοι καί έπιστ17μοvες, έληχόμεvοι μέv ούκ άρvοϋv-


    ται
    :,
    av θ Ι 'J:
    ρωπωv ειvαι και
    \ ..!1 Ι
    W"ι.Ογων μορφας και
    \ \ Ι
    τvποvς
    \
    τους φα,-

    vομi-νοvς αύτώv θεούς· άπολογούμεvοι δέ λέγοvσι διά τούτο


    αύτοvς έχειν, ίνα δια τόύτωv τό Θείον αύτοίς άποκρlvητa, καί
    1 Ο φαίνηται · οvκ αλλως γάρ αύτδ,., τόν άόρατοv δύνασθαι γvώναι
    f) δια τώv το,ούτωv άγαλμάτωv και τελετών. ol δε έτι τούτων
    φιλοσοφώτεροι καί βαθύτερα λέγειν vομίζοvτές φασι διά τούτο
    ταυτα κατεσκevάσθαι καί τeτvπώσθαι πρός έπtκλησιv καί έπι-
    ,
    φαvειαv
    θ '
    ειωv αγγε
    ' 'λ
    W1'
    \ _! ____ ,
    και υuναμεων,
    r,
    ιvα
    δ '
    ια τοvτων
    ' έ
    πιφaιvο-
    '
    15 μevοι γνωρίζωσιv αύτοϊς περί της τού Θεού γνώσεως· καl εlvαι
    τούτους ώσπερ γράμματα τοίς άνθρώποις, οlς έvτvγχάvοvτες
    δύνανται γιvώσκειv περl τής τού Θεού καταλήψεως από τής δι'
    αύτώv γινομένης τών θείων άγγέλωv έπιφαvείας. ταύτα μέ,,
    ούτως έκείvοι μvθολογοϋσιv· ού γάρ θεολογοvσι · μη γένοιτο/
    20 έάv δέ τις έξετάσrι τον λόγον μετ'' έ,;ϊ,ιμελεlας, εύρήσει τούτων
    ούκ έλαττοv τώv πρότερον δειχθέvτων τή-v δόξαν εlvαι φεvδή .
    '
    20. Είποι γάρ av τις Πf!ός αυτούς παρελθών έπ' άληθεί~
    ,
    κρινοvσrι· ττ-
    .ι.1αις ' '
    αποκριvεται .:ι
    ,1 γνωρι'ζεται '
    Θεος δ ια ' '
    τοvταιv;

    π6τεροv διά την περικειμένηv αύτοίς ύλην ή διά την έv αύτοίς


    25 μορψήv; εί μέv γαρ δια την ύλην, τlς ή χρεlα της μορφής, καl
    μή, πρlv πλασθήvαι ταύτα, διά πάσης άπλώς ύλης έπιφαίvεσθαι
    ' ,. '
    τον Θ εοv,· ματηv ' δ'
    ε καc. ) τους \ \ Τ
    νr.ιοvς οvτοι πεeιετε χισαv, σvy- l

    90. ·επειδή τό «γράφω» ( = χαράσσω) fσήμαινεν άρχικωs «ζωyραφω»,


    δtά τοvτο eλeyov τήv ζωyραφfαν «γράμμα».
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛQΝ 141.

    'Αφου λοι,τόν ,τρωτα ,τροσεβλήθη ή ψvχή των ά,rό τας


    άvοήτοvς ή6ονάς, ό,τως ε{,τοv ,τροηyοvμένως, κατέπεσαv εlς
    τήv εί6ωλολατρ(αv. Έv σvνεχεί\Χ μετά τήν τrτωσιv έrrετράπη
    άπό τόv Θεόv τόν δ,τοϊον άπεστράφησαν, νά κvλ{ωvται εfς
    τά ,τάθη και vά άπεικον{ζοvv τόv Θεόν, τόv Πατέρα του Λό­
    γου, με άλοyα. Σχετικως μέ αύτά ot λεγόμενοι φιλόσοφοι και
    έrrιστήμοvες των εΙ6ωλολατρωv, όταν μεν κατηyορουvται, 6ev
    άρvουνται ότι ο1 παρουσιαζόμενοι ώς θεοl εΤvε μορφαl καl τό­
    ποι άνθρώ,των κα1 κτηνωv- όταν 6έ ά-rrολοyουνται, λέyovv ότι
    eχοvν τά δμοιώματα, δια vά τοvς ά-rrαντςχ τό θείον 610: μέσοv
    αότωv και νά τοvς tμφανίζεται· διότι, λέyοvν, δεν ε{νε 6vνατόν
    άλλιωs νά yνωρ{σοvν τον ίδιον τόν άόρατοv, ,ταρά μόνον μέ
    τά τοιαϋτα άyάλματα καί τάς τελετάς-. 'Εκείνοι 6ε ,rov ε{νε άκό­
    μη φιλοσοφώτεροι ά,r' αότούς καί νομ{ζοvν ότι λέyοvν ,τερισ­
    σότερον βαθυστόχαστα ,τράyματα, lσχvρίζοvται ότι τά δμοι­
    ώματα κατεσκεvάσθησαν καl !ζωyραφήθησαν, 6ιά νά rn1κα­
    λοϋνται 61' αύτων και να tμφανίζωνται θείοι άyyελοι καί θείαι
    δυνάμεις, ώστε έμφανιζόμενοι δια μέσου αvτων να τούς 6ι6ά­
    σκοvν τήν yνωσιν του Θεου. Καl λέyοvν ότι αυτά εtνε 6ιά τovs
    άνθρώ,τοvς ενα εΙ6ος γραμμάτων 90, τα δποία διαβάζοντας ot
    άνθρωτrοι δύνανται να yνωρiσοvv καί να κατανοήσουν τό ν
    Θεόν, 6ιά της έμφαvίσεως των θείων άyyέλων ποv γίνεται διά
    μέσοv αvτωv. Αύτά βέβαια έκεϊνοι ετσι τά μvθολοyουv· διότι
    άσφαλως 6έv &eoλoyovv- μη γένοιτο. "'Αν όμως κανεiς έςετάσι:ι
    έrrιμελως αύτό ,του λέyοvν, _θά εύρη ότι καl ή θεωρία αvτων
    δέν εtνε όλιyώτεροv ψεv6ής ά,rό τήν &εωρ{αv των άλλων ,του
    ιξητάσθησαv ,τροηyοvμlνως.
    20. Θα ~νεφανίζετο 6ε iσως κανεlς εlς αότούς, 6ιά vά τους
    εlmj την άλή&ειαv 1TOV θα τους κpίVΙJ. Πως 6ιακρ{νεταί η ,τω5
    γίνεται γνωστός 61' αύτωv δ Θεός; Διά της ύλης ά,rό τήv όποί:-­
    αv κατεσκεvάσθησαv η διά της μορφης τή ν δ,τοίαν άτre11<ov(­
    ζovv; 'Εάν 6~ά της ύλης, τ{ χρειάζεται ή μορφή, καl 6έν εμφα­
    νίζεται δ Θεός 6ιά ,τάσης yε·νικως vλης πρi ν άκόμη λάβt:1 αvτή
    μορφήν; Ματαfως 6έ αvτοl περιβάλλουν το~ς ναούς με τείχη
    142 lf. ΑθΑΝΑΣΙοl·

    κλεlοvrες ένα λίθον IJ ξύλον ή χρυσού μέρος πάσης της γη;


    πεπληρωμbης της τούτων ούσlας. εί δέ ή έπικeιμέvη μορφη
    αίτlα γίνεται τής θεlας έπιφαvεlας, τίς ή χρεία της ύλης τοϋ
    χρvσοϋ και τώv άλλων, καί μή μάλλον δι' αύτώv τώv ψύσε,
    5 ζφιι.ΥΡ, ών είσι μορφαl τά γλύμματα, τόv Θεόv έπιφαlνεσθαι;
    καλλίωv γάρ αν ή περι τοϋ Θεού δόξα κατά τόν αύτόv λόγο'V
    έγεγόvει, εί διά ζφων έμψύχωv λογικών τε καί dλόγων έπε-
    ,
    φαιvετο, και
    \ .Ji
    μ,1
    )
    εν
    '
    αφvχοις
    / '
    και
    ' Ι
    ακt"ΡΎ)τοις
    δ -
    προσε οκατο·
    έ
    φ
    ι

    οίς μάλιστα καθ' έαvτώv άσέβειαv έργάζοvrαι. τά γάρ φύσει


    1 Ο ζ φα τετράποδd τε καl πετεινα καί έρπετά βδελvττόμενοι καί
    ϊίποστρεφόμεvοι f] δια τήν άγριότητα ή δια την ρvπαρίαv' lJμως
    τούς τούτων τύπους έν λίθοις καί ξύλοις και χρvσφ γλύψαvrες
    θεοποιοϋσιv. lδει δέ αύτά μαλλοv τά ζώντα θρησκεύειv αύ­
    τοος ή τούς τούτων τύπους b τούτοις προσκvvείσθαι.
    15 ""1/ τάχα τούτων μέν ούδlv, ούτε ή μορφη ούτε ή ϋλη αίτlα
    τijς Θεοϋ παeοvσlας έστί · μόνη δέ ή μετ' lπιστήμης τέχνη τδ
    Θείον έκκαλείται, ατε δη μlμημα της·φύσεως αύτή τυγχάvοvσα.
    u)J..• εί διά τήv έπιστήμη,, έπιφο,τij. τό Θείον τοίς γλύμμασι,
    τlς πάλιν ή χeεlα της δλης, ούσης της έπιστήμης έ11 τοίς άv-
    20 θρώποις; εl γάρ ΙJλως διά τήv τέχvηv έπιφαlvεται. ό Θεός, και
    διά τοϋτο θρησκεύονται ώς θεοι τά γλύμματα, έδει, τους άv­
    θρώποvς τής .τέχv;ης όντας άρχηγοvς προσκvνείσθαι και θρη·­
    σκεύεσθαι' lJσφ καl λογικοι και την έπιστ17μη, έχοvσιv lv
    ιt -
    εαvτοις.

    25 21. Περί δέ. της δευτέρας αύτών καl βαθυτέρας δήθεν άπό-
    λογ{ας, καί ταύτα αν τις άκολούθως είποι· Ει ov διά τήv άύ­
    τοϋ τοv Θεοϋ έπιφάvεια'V ταύτα ύμϊv πεποlηται, ώ ,Έλλη,,ε~,
    άλλά διά τήv άγγέλωv έκεί παρουσ(αv' διά τί τά άγάλματα, <'ι'
    -------
    91. Γλvμματα (κατά το γράμματα) ιλtγοντο τά yλvτrτά.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ 1'13

    και έγκλείοvν έvτος αvτων ενα λ(θον η ςύλον, η τμημα χρvσοίί,


    έφ' όσον όλη ή γη εΙνε γεμάτη άπό την Ολην αvτων. Έάν πά­
    λιν ή έvτvτrοvμένη εtς αvτά μορφή y{ νεται αtτία της θείας έμ­
    φαvίσεως, ,τρος τί χρειάζεται ή Ολη τοίί χρvσοίί και των άλλων,
    καl δeν έμφανίζeται καλλίτερον δ θεός Sιά των Ιδίων των ζφων
    της φύσεως, ών μορφα\ τα yλvπτά άyάλματα91 ; Διότι θά
    tσχηματίζeτο καλύτερον ή ,rεpl Θεοίί άντίληψις δια τοv τρό­
    ,τοv αύτοίί, έάν Sηλαδη tνεφανίζeτο δι' έμψύχων ζφων είτε
    λογικών είτε μή, καi δέν άνεμένετο ότι θά eμφανισ&ίj δι' άψv­
    χων καί άκινήτων, τα δ,rοία καl μόνον σvνιστοvν άσέβειαν.
    Διότι έν~ σιχαίνονται καί άποστρέφονται τά φvσικά ζ~α
    καί τετράποδα και πτηνά και ερπετά, είτε λόy«t) της άyριό­
    τητος είτε λόyφ της άκαθαρσίας των, ομως θeο,rοιοίίν τάς
    μορφάς των, άποτvποϋvτες αύτάς hri λίθων, ξύλων καί χρv­
    σοίί. Θά ητο δμως ,rερισσότερον ,rρέπον νά λατρείιοvν αvτά τά
    ζωντανά ,rαρά νά ,τροσιαινοίίν τάς μορφάς των eίς την ύλην.
    'Ή ίσως τίποτε άπό αvτά, καl ή μορφή καί ή ύλη, Seν εΙνε
    αlτ{α της παροvσίας τοίί Θεοίί, άλλά μόνον ή έπιστημονική
    τέχνη, rnειδή ώς γνωστόν τυγχάνει μίμησις της φύσεως 92 , προσ­
    καλεί τό Θeϊον να έμφανισ&ίj. Άλλ' έάν tς αlτ{ας της rnιστή­
    μης έμφαν{ζεται τό Θείον εlς τά yλυιττά, πρός τί χρειάζεται ή
    Ολη, άφοίί ή rnιστήμη υπάρχει εtς τούς άνθρώ,rοvς; Έάν Sέ
    μόνον ές αιτίας της τέχνης έμφαν{ζεται ό θεός, και διά τον λό-·
    yον αvτον λατρeύωνται ώς θεοί τά γλυπτά, θά έπρε,rε να ,rροσ­
    ιαινοίίvται καl να λατρεύωνται ot άvθρω,rοι, ol δποϊοι εΙνε εtσ­
    ηyηταi της τέχνης, καθ' δσον μάλιστα εχοvν καl λογικήν καi
    κατέχοvν την rnιστήμην.
    21 . ·οσον Sέ ,rερl της Sεvτέρας καl Sηθeν βαθvτέρας Sικαιο­
    λοyίας των, θά ήδύνατο κανεlς νά εtτrfj τά !ςης· 'Εάν, ώ εlδω­
    λολάτραι, εχετε κατα,-κεvάσει αύτά, όχι δια να έμφανισθi] δ
    ίδιος δ Θεός, άλλά S1ά νά ,rαροvσιασθοίίν εlς αvτά οι άγγελοι,

    92 .. ccH τέχνη μιμείται 1


    τήv φύσιν» Άρ1στο.iλης, Φvσ. άκρ .. 2, 2 (194α)·
    Μετεωρ. 4, 3 (381β)· Περl κ6σi,ιου, 5 (396β).
    ΜΌ ΑθΑΝΑΣΙοr

    ών έπικαλείσθε τάς δυνάμεις, κρείττονα καl ύπερ αύτας τας


    έπικληθείσας δυνάμεις ποιείτε; χάι]ιν γαe τ·ijς περί Θεού κα­
    ταλήψεως γλύφοvτες τάς μορφάς, ως φατε, αύτοv του Θεού την
    τιμήν καί προσηγορlαν αύτοίς τοίς γλύμμασι περιτlθετε, πρα.-
    5 γμα πάσχοντες ούκ εύαγές. όμολογοϋντες γαρ ύπεραίρειν τήν
    τού Θεοv δύ,,αμιv της τώv άγαλμάτωv σμικρότητος, καί διά
    τούτο μή τολμώvτες τόν Θεόν δι'i αύτώv, τάς δέ Αλάττω δυνά­
    μεις έπικαλείσθαι, αύτοί ταύτας ύπερβάντες, ού τήν πaeovσlav
    έφοβήθητε, τούτου την προσηγορίaν τοίς λlθοιr; καί ξύλοις
    1 Ο άνεθήκατε· καί θεούς άvτl λlθων καί τέχνης άνθρώπων σvομά­
    ζετε καl προσκvvείτε. εί γάρ και ώς γράμματά είσιv ύμίν ταύτα,
    ώς ψεύδεσθε, τής έπι Θεδν θεωρίας, ού δlκαιον τα σημαlνοντα
    τού σημαινομένου προτιμάν. ούδέ γάg εl γράφοι τις τό βασι­
    λέως όνομα, άκιvδύνως έχοι τδ γράμμα προτιμών τού βασιλέως·
    15 άλλ' δ τοιούτος θάνατον μέv έχει τήν ζημίαν, τδ δέ γράμμα τfl
    τού γράψαντος έπιστήμrz τετύπωται. οδτω και ύμείς, είπερ
    έρρωμένοv είχετε τον λογισμόv, ούκ dν τδ τηλικοvτον τής θεό-
    ,
    τητος γνωρισμα εις ' v,,λ ην 1
    κατεφερετε· άλλ' \ ()
    α και τ γ λ' '
    νμμα ουκ

    dν προετιμήσατε τού γλύψαvτοr; άνθρώποv. εί γάρ καί ΙJλως ώς


    20 γράμματα σημαίνοvσι την τού Θεού έπιφάνειαν, κα! διά τούτο
    ώς Θεδν σημαlνοvια θεοποιίας εlσlν άξια, άλλά γοvν τον ταύ­
    τα γλύψαντα καί χαράξαvτd., φημl δή πάλιv τόv τεχ11lτην, πολλφ
    πλέον έδει θεοποιηθήναι, ώς μαλλον έκεlνων δvνατώτερον καl
    θει6τερον ύπά!}χοντα, δσφ κdκείνα κατα τήν αύτοv βούλησιν
    25 έξέσθη καί τετύπωται.. εl τolνvv τα γράμματα θαύματός είσιν
    άξια, πολλφ πλέον ό γράψας ύπεραlρει τφ θαύματι διά τ,jν τέ­
    χvηv και τη11 τής ψvχης έπιστήμην.

    ' - ' \δ
    ο vκοvν ει μη \
    ια -
    τοvτο \ ' '
    θ εοvς avτovr; ιι~ιον
    1! ~ ''r
    vομι..,ειv, ,
    πα-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ

    διατί άποδ{δετε μεyαλvτέραν άξίαν eίς τά άyάλματα δ1α των


    δπο{:.>ν επικαλείσθε τάς δυνάμεις, παρα els- αύτας τάς lδiας τάς
    δvνάμeις τάς δποίαs- rnικαλεϊσθe; Διότι ένφ καθώς tσχuρίζε...
    σθs, λαξεύετε τα άyάλματα, μέ σκοπόν να κατανοήσετε τόν
    Θεόν, άποδίδετε εtς τα άyάλματα τηv τιμηv καί τό όνομα σύτου
    τοv Θεοv και καταντατe εiς άσεβeιαν. Διότι ένφ δμολοyeϊτε ότι
    ή δvναμις του Θεοv vπeρέχει της μηδαμιvότητος των άyαλμά­
    των και διά τουτο δεν τολματε νά έπικαλeσθητε δι) αvτων τόν
    Θεόv, άλλ, έπικαλεϊσθε τας άσθενeστέρας δvvάμειs, έν τοίιτοις
    oi ίδιοι παραβλέποvτες αύτάς, έδώσατe eiς λίθους καi ξύλα τό
    όνομα εκεί vov, τοv όποίοu τή ν παροvσίαν έφοβήθητε. Καl όνο­
    μάζετε σύτά θεοvς καί τα πpοσκvνεϊτe, άντi νά τα όvομάσητe
    λίθους και άvθρωπ{vην τέχvην. Και έάv άκόμη, όπως ψεόδεσθε,
    σας- χpησιμεVΟVV αvτά ώς- ζωyραφίαt δια να άναχθητε eiς τή V
    θeωρίαν τοϋ Θεου, δεν e{ve δίκαιον νά ,τροτιματε τα σύμβολα
    άτrό τό σvμβολιζόμeνον. Διότι έαv καvειs- yράψt] τό όνομα τοv
    βασιλέως, και προτιμςχ τό γράμμα πeρ1σσότeροv του βασιλέως,
    θά κ1vδvνεύσ1). )Αλλ' εvαs- τοιοϋτος τιμωρείται μέv διά θανά­
    του, ένφ το γράμμα ένετvπώθη διά της rnιστήμης του ypά...
    ψαντος. Τοιουτοτρόπως και σeϊς, έάv είχατε ύyια νοϋνι δεν θά
    κατεβιβάζατε είs την vληv τό τόσον μεyάλον γνώρισμα της
    Θεότητος, άλλ' ούτε καν θα έτιμούσατe ,τερισσότερον τό
    yλvπτόν άπό τόν yλύπτην άνθρωπον. Δ1ότι καl έαν yeνικως
    ώς ζωyραφ(αι παριστάνουν τήν παροvσίαv του Θεοϋ καl διά
    τοvτο, rneιδη δηλαδη ,ταριστάνοvν τόv Θεόv, άξίζοvν να θeο­
    ποιηθουν, δπωσδή,τοτε ,τολv περισσότερον θα έπρεπε νά θεο­
    ποιηθij αίιτός δ ό,τοiος τα έσμiλεvσe καί τά: έχάραξeν, evvoω
    άσφαλως ,τάλιν τόν τεχνίτην, διότι εΙνε {σχvρότeρος έκείνων
    και περισσότερον πλησιάζει ,τρός- τό Θείον. καθ• όσον καl τα
    άyάλματα τα έπελέκησε καί έμορφοπο(ησe δ τεχνίτης κατα την
    βοvλησίν τοv. Έαν λοιπόν εΙνε άξιαι θαvμασμοv α1 ζωypαφίαι,
    πολv περισσότερον θαuμασ.μόν άξίζeι σύτός, δ c.ιποiος τας tζω-
    yράφησε, λόyφ της τέχνης και τηs έπιστήμης τοv. ·
    Αρα λοι,τόν έαν δια τοϋτο δεν άξίζΌ νά θeωρουνται θεοί,
    111

    10
    1.46 }{. ΑθΑΝΑ.ΕΙοr

    λ ιv ' ' ,, •
    αvτοvς αν τις εeοιτο πεeι της των ει'δ ω '
    'λ ων μανιας, την αι- - - ' \ '
    τlαν της τοιαύτης αύτών μορφής παe" α·ύτών άξιων μαθείν.
    22. Ει μέv γάe, llτι άνθeωπόμορφόν έστι τό Θείον, διά τοϋ-
    το οvτω
    tt τετvπωται,
    ' δ ια' τι' κα,,, ιι..!λ ογωv
    , ' - τvποvς
    αvτφ ' περ~τι-

    5 θέασιιν; εl δέ ζφω~, άλ&γων έστίν ό τούτου τύπος, διά τl και


    λογικών αύτφ περιτιθέασι γλvφάς; εί δε τό σvναμφότεeόν έστι
    και έξ άμφοτέρων κατειλήφασι τόν Θε&v, ΙJτι τε άλόyων καl
    τvποvς, τlδ ιαιροvσι τα σvνημμι;να,
    1
    1
    r.ογικωv
    - ι:;χει
    '1! τοvς
    '
    1
    .1 και' χωρι- ""' '
    ζοvσι την
    \ άλ 1
    υγων
    \
    και
    ' θ Ι
    αν ρωπων
    λ
    γ 1.Jφην,
    Ι
    και
    \
    ov
    :,
    1
    παντοτε δ~
    ~~

    10 άμφοτέρων αύτόν γλύφοvσιν, όποία τά παeά τοίς μύθοις έστι


    πλάσματα, ή Σκύλλα καl ή Χάevβδις και δ ('Ιπποκέnαvρος
    και ό παe' Αίγvπτlοις κυνοκέφαλος 'Άνουβις; έδει. γάρ ή μό­
    ινοvς αύτοvς ούτω γeάφεσθαι διφυείς, ή μlav αύτών lχόντω"
    ' "'λλ ην
    μορφrpι, μη και την α \ \ \ ,
    αναπλ'
    αττεσ θ αι κατ ' ' -
    αvτων. και πα- \ '
    15 λιv εί άρρεvικαί τούτων είσιν αί μορφαl, διά τl και θηλειώv αύ­
    τοίς περιτιθέασι τύπους; εl δέ θηλυκών είσι, δ~ά τl καl άρρεvικών
    κατ ' ' -
    αvτων ψεv'δ ονται τας μορφας;
    Ι ει' ' δ ε\ πα')..ιv το' σvναμφuτε-
    ,/
    ρόν είσιν, lδει μή διαιeεϊσθaι, άλλα άμφ6τεeα σvνάπτεσθαι
    καl γίγνεσθαι κατα τούς λεγομένοvς έρμαφροδlτοvς· Τνα μη
    20
    1
    μονον ασε
    ' 'βειαν και. \ σvκαφαvτιαν,
    1
    'λ,.α'
    α
    1
    και' γελ ωτας
    1
    ' -
    avτωιν ηf'

    δεισ~δαιμονlα τοίς όρώσι παράσχn· καl llλως εl σωμα.τοειδές


    τό Θείον ύπολαμβάνοvσιν, &στε κaί γαστέρα και χείρας και
    πο'δ ας } ' , \
    και. πα'λ ιν αvχεvα και. στη'θ η και τα \ \ u..
    ""). λ α \
    τα πρuς
    j -·
    γc...,,ε-
    1

    «Ή Σκόλ'λα κα\ ή Χάpvβδ1ς~· τά γνωστc'χ τέρατα της


    1
    93. Οδvσσεlας.
    Ή Σκvλλ.α τέρας !ξακέφαλον και δωδεκάχε1ροv !τpωγε τούς διερχομέvοvς
    vαvτικοίrς, ή Χάρvβδις διά της άvαρpοφήσεως τωv vδάτωv κατέτrινε τά
    ttλoTa. •Όμηρος. •οsvσσ. μ 85-110· 234-259.
    11
    94. Jmrοκένταvρο1 η Κένταvροι· τέρατα της έλληvικης μuβολοyίας.
    "Ήσαν tτrτro1 fκ της θέσεως τοv τραχήλοv των δτrοίων !φίrτρωνεv άνήρ άτrό
    τήv όσφνν και &vω. Ήσfοδος, •Ασπίς, 184-5· •Ατrόσπ. 209. •Απολλόδωρος,
    Βtβλ. 1, 2. 4.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ!2ΛΩΝ 147

    πcιλιν θα τούς ήρώτα κανεlς περl της παραφροσvνης των εlδώ­


    λων, ζητών νά μάθ1:\ άπό αύτούς 61α ποίον λόγον tδόθη εtς
    αύτα μία τοιαύτη μορφή.
    22. Έαν μέν άπεικον{σ&η ετσι τό θείον, 61ότ1 εΙ νε άνθρωπό..
    μορφον, διατί άποδίδοvν είς cχύτό και μορφας ζφων; Έαν δέ
    εχει την μορφήν των άλόyων ζφων, 61ατί τοΟ άπο6ί6οvν καl
    παραστάσεις λογικών όντων; Έαν πcιλιν άληθεύοvν καl τα
    6ύο αύτα και κατενόησαν τον θεον ώς σvνιστάμενον e< των 6vo
    και ότι εχει τάς μορφάς καi των ζφωv καl των άνθρώπων, δtατί
    6ιαιροϋv τά σvνη νωμένα καl ξεχωρίζουν τά άyάλματα με μορ­
    φη ν ζφων και μορφη ν άνθρώπωv καί δεν κατασκεvάζοvν αv­
    τόv πάντοτε με τάς δύο μορφάς, όπως ε{νε τα μvθικα πλάσματα
    ή Σκvλλα καi ή Χάρvβ6ις 93 καl ό ιιmτοκένταvροs 94 καl δ κυνοκέ­
    φαλος "Ανοvβις 95 των Αlyvπτίων; Διότι θα rnρrnεν η μόνον αύ­
    τοl να παριστάνωνται ετσι, 6ηλα6η με 6ύο μορφάς, η !φ' δσον
    εχοvν μίαν μορφην νά μη rnινοοvν καi άλλην εις βάρος των ...Έ­
    πειτα έαv αt μορφαί των εΙ νε άρσεν11<α{, διατί άττοδ{δοvν εlς
    αvτούς και χαρακτηριστικά θηλέων; έαv δέ ε{vε θήλειαι, διατι
    τάς ,ταριστάνονν κα\ άρσενικάs ψεvδόμενοι εlς βάρος των; 'Εάν
    ,τcιλ1ν, εχοvv και τας 6ύο μορφάς, θα επρrnε να μή δ1αιρεθοvν,
    άΧλά νά παραμένουν σvνη νωμέναι καl να ,rαροvσιάζωνται
    σάν τούς λεγομένοvς έρμαφρο6{τοvς 96 , ούτως ώστε ή 6εισιδαι­
    μονiα των νά 6{61) εlς τούς θεατάς, άφορμήν όχι μόνον άσεβείας
    και διαβολης άλλά καί yέλωτος. Καl έάν έν γένει έκλαμβάνοvv
    τό θείον μέ μορφην σωματικήν, ώστε να έτrινσοvν καi να φαν­
    τάζωνται και κο1λίαν και χέρια και πό6ια και CΧUΧένα και στή-

    -------
    95 .. «•Ανοvβ1ς κυνοκέφαλος». Σφζεται άγαλμά τοv ~ ιcεφcχλήv ιαινός η
    θωός ( = τσακαλιοv). Δ1όδωρος Σικ., 'Ιστ. βιβλ. 1, 18, 1. Αtγν11Τ1ακός θεός
    των νεκρωv καl της ταριχεvσεως των vεκρωv. Εtς τούς μίιθοvς βοηθεί τήν
    7
    fσ1ν να θάψι:ι τόv ·οσιριv· ~ν τφ ~δr.ι μαζι με τόv ΤΩροv και τόv θώτ είνε
    ό,rηρέται τον θεοv τοv ~δοv Όσ{ρεως .. Παριστάνονται ώς 'fΛΙΧΟΠομποl
    ό,rηρέται ζvy{ζοντες τήv \fNXt}V η την καpδίαv τοv νεκροv. Ως ψvχο­
    11
    t<al
    τrομϊΤός δ •Άvοvβις hαvτ{σθη μέ τόν Έρμην 1<αl ώνομάσθη Έρι,.ιάνοvβις.
    96. Έρι,.ιαφροδίτοvς !λε'yον ot άρχαtο1 κάτι φανταστικα δvτα τrov ησαv
    148 Μ. ΑθΑΝΑΣΙοr

    σιν άνθρώπων μlλη έπινοείν αύτφ και άvαπλάττειν, ορα είς


    Βσην άσέβειαν και άθε&τητα καταπέπτωκε τούτων ό νοϋς, ώστε
    τοιαύτα ύπονοείν περl του Θεlοv. άκολοvθεί γαρ αύτφ και τά
    u"λλ α του - ,
    σωματος ,
    παντως πασχειν, ' ('Ι
    ωστε και' τ έμιvεσ θ αι και \
    5 διαιeεϊσθαι καl πάλιν έξ lJλov φθεlρεσθαι· ταύτα δέ και τά
    τοιαύτα ούκ lδια Θεοv, άλλα μαλλον τών έπl Ύifς σωμάτων
    έστlν· ό μέν γαρ Θεος &.σώματός έστι και ll.φθαρτος και &θά­
    νατος, ουδενός εlς ότιούν δεόμεvος· ταϋτα δέ και φθαρτά καί
    σωμάτων εlσί τύποι, καl τ~ϊς παρ' αύτών έπιδεόμειvα χρείας
    10 ωσπερ και πρότερον είρηται· πολλάκις yοϋν όρώμεν άνακαι­
    νοvμένοvς τούς παλαιωΟέvτας, και ους ό χρόνος f} ύετός ή άλ­
    λο τι τών έπι Ύης ζφων ήφάνισε, τούτους άναπλαττομέvους.
    'Εφ' φ αν τις αύτών καταγνώσηται τής παραφροσύνης,
    tl 'r, \ \ Ι , θ 'ά Ι
    οτι ων αvτοι ποιηται τvyχανοvσι, τοvτοvς εοvς ναyορενοvσι,

    15 και ο/Jς αύτοl ταίς τέχναις περικοσμοϋσιν bεκα τού μη φθαρfj­


    ναι παρα τούτων, αύτοl σωτηρ[αν αίτ:οϋσι· καί oiJς ούκ άγνοοvσι
    δεομένοvς της αύτών έπιμελεlας, παρά τούτων αύτοl τάς έαv­
    τών χρείας άξιοϋσιν άναπληρούσθαι · και οvς έν μικροίς οίκί­
    σκοις κατακλεlοvσι, τούτους ούρανοϋ καl γης άπάσης δεσπότας
    20 , '
    ουκ αισχvνοvται. κα
    , λ -
    οvvτες.

    23. Ού μόνον δέ έκ τούτων αν τις αύτών τήν &.θεότητα κα­


    ταμάθοι, άλλά καί άφ' ών έν αύτοίς τοίς είδώλοις αυτών έστιν
    ' , t' δ '1= ., ' ' ' θ ι ' ιt 1L , '
    ασvμφωνος η ο,α. ει γαρ αvτοι εοι εισιν, ως Ν::γοvσι και περι

    αύτών φιλοσοφοϋσι, τlνι τις πρόσΟηται τούτων και πο(οvς αν

    25 αύτc:Ον κρlνn κ1,eι(.οτέρους, ίνα~ τόν Θεόv θαρρήσn προσκvνων, ή,


    ως φασιν, έν αύτοίς μη διστάζn yινώσκων τό Θείον; ού γάρ οί
    ' \
    αυτοι παeα. πασιν ονομ
    \ - :> άζ
    οvται
    θ
    εοι
    I
    · dλλ' λ
    οσα κατα το π ειστυν
    t'I \ \ - _./
    '
    εστιν "Ω
    εvνη, -
    τοσοvτοι και' θ εοι \ αναπ
    ' ,
    λ αττονται. !!
    ι;στ, '
    δ ε οποv
    rι και\

    σvyχρόνως άνδρες καl yvναΤκες ( άρσενοθήλeις)· δια τοvτο και Wyovτo


    ετσι (καl Έρμης 1<αι 'Αφροδίτη).
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 149

    θη καt τά άλλα μέλη τωv άνθρώπων τά άπαραίτητα πρός άνα­


    ,rαραyωyήv, πρόσεξε eίς ,τόσην άσέβειαv καl άθειαv κατέπeσεν
    δ vovς των, ώστε νά φαντάζωνται τοιαvτα περt τοϋ θeίοv. Διό­
    τι όπωσ8ήποτε ετreται, ότt vτrόκειται και ε[ς τά άλλα σωματι­
    κά πάθη, ώστε καl να τέμνεται καl νά Sιαιρηται καl tξ δλοκλή­
    ροv να καταστρέφεται. Αύτά όμωs καl τα παρόμοιά των δέν
    e{νε Ιδιότητες τοϋ Θεοv άλλά μαλλον τωv έτrιyείων σωμάτων­
    διότι ό μεv θεός ε1ve άσώματος, άφθαρτος καl άθάvατοs, καl
    δέv εχει χρείαν οv8eνός elς οv8εμίαν πeρίπτωσι ν· ένφ αίιτά eI-
    νe καl φθαρτά καl μορφαl σωμάτων καί εχοvν άvάyκηv τfis
    περιποιήσεώς των, όπως καi προηyοvμένως έλέχθη· διότι πολ­
    λάκις βλέπομεν νά έπισκevάζωνται ot παλαιωθέντeς, καί νά
    άvακατασκεvάζωνται αύτοl τοvς δποίοvs δ χρόvος η ή βροχή
    η κάποιον άπό τά ζφα της γης έςηφάνισe.
    θα ή8όvατο vά τοvς κατηyορήσ,:~ κανelς δια τήν παρα­
    φροσίιvην των ώς πρός 'ΤΟ: ~ξηs· ότι αύτοvς τοίις δπο{οvς οι
    ίδιοι κατεσκεύασαν, τοvς όvομάζοuν θεούς·
    0
    Ότ1 ζητοvν σω­
    τηρίαν άπ6 έκείνοvς, τovs δτrοίοvς ot ίδιοι σvvτηροϋν με τήν
    τέχνην των, δια vά μη καταστραφοϋν- ότ1 ζητοϋν να ίκανο­
    ποιηθοϋν αί άνάyκαι τωv άπό έκε{vοuς, ποv yνωρίζοvν ότι
    εχοvν άνάyκην της φροντίδας των- ότι αvτούs τούς δποiοvς
    έyκλeίοvν έντόs μικρων οtκfσκων, δεν αtσχάνονται να τovs όνο­
    μάζοuν κupίous τοΟ ούρανοϋ και όληs τηs γης.
    23. Δια την άθεtαν αύτωv Sόvαται καvείs vα πληροφορηθf.i
    καλως όχι μόνον άτr αvτά, άλλά καί άπό το ότι Sέν σvμφω­
    1

    νοϋν ώς πρός τήν τιμήν πού άπο8ίδοvν εlς τά είδωλα. Διότι


    έαν αύτοl ε{νε θεοί, όπως λέyοvν και φιλοσοφοϋv ,reρi αύτωv,
    ποίον έξ αvτων vα προτιμήσtj κανεiς καi ποίοvς έξ αύτων να
    θεωpήσtJ σποv8α1οτέροvς, ώστε η να εΙνε σίyοvρος ότι προσ­
    κvvεi τόv θεόν, η, καθώς λέyοvν, vά μη άμφιβάλλ1j ότι εiς αvτά
    yvωρ{ζε1 το θεiοv; Διότι δεν εΙvε παραδεκτοί άπό όλοvς οι ίδιοι
    θεοί, άλλ' δσον περισσότερα είvε τα εθνη τόσοι εΙvε καi ol θεοί
    πού έπινοοvντα~. Έv{οτε Sέ καl οί κάτοικοι μιαs χώρας η μιας
    150 lf. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    μlα χώeα καί μlα πόλις πρός έαvτάς στασιάζοvσι περί της τών
    είόώλαιν δεισιδαιμονlας. Φοlvικες γοvν οvκ ίσασι. τοvς παρ'
    Αlyυπτlο" λεγομένοvς θεούς, οvδέ Αίγύπτιοι τα αvτά τοίς πιzeά
    Φοlνι.ξ, προσκvνοvσιv είδωλα. καί Σκύθαι, μεν τοvς Περσών,
    5 Πέρ(Jαι δέ τούς Σύρων ov παραδέχοvτα, θεούς. άλλά και Πε­
    λασ;,οi μέν τους b ΘράκτJ θεούς δι,αβό.λλοvσι· Θρq.κες δέ τοvς
    πιzeά Θηβαlοις ov γινώ(Jκοvσw. 'lvδol δέ κατά 'Αράβων, καl
    "Αeαβες κατ' Αίθιόπων, και Αlθlοπες κατ' αύτών b τοίς εί­
    δώλοις διαφέροvται. καl Σύροι μέν τά Κιλlκωv ov σέβοvσ,,
    10 Καππαδοκωv δέ τό γένος αλλοvς παeά τοvτοvς όvομάζοvσι θε­
    ούς.. καl BιθV'JJOL μεν έrέροvς, 'Αeμ~ι,οι δέ αλλοvς έαυτοίς
    dvεπλάσαvτο. καί τl μοι, δεi πολλών; 'Ηπειρώται παρά τούς b
    ταίς vήσοις άλλους θεούς πeοσκV'JJούσι· και Υf}σιώται παeά τοvς
    Αν ταίς ήπε[eοις θρησκεvοvσι. καl 8λως έκάστη πόλις καί κώ-
    15 μη, τούς Ακ γειτόνων ούκ είδvία θεούς, τούς έαvτης προκρ{vει,
    καl μσvοvς εlva, τούτους vομlζε, θεούς. περί rάe τώv lv Αl­
    γύπτφ μvσσ.eώv ούδέ λέγειν Αστl, πiί.σιv Απ' όφθαλμών δvταιν,
    8τ, bavτlaς και μαχομbας άλλήλαις lχοvσι τας θρησκείας
    aι πόλεις, και οΣ iκ γειτόνων άεl σποvδάζοvσι κατα τών πλη-
    20 (1/aw τα bavτla σiβειv· ό γοv,ι παρ' έτέροις προσκvvούμενος
    ώς θεός κροκόδειλος, οδτος παeά τοίς πλησlοv βδέλυγμα vομl­
    ζεται· και ό παe' έτέροις λέων ώς θεός θρησκευόμενος, τοvτο'V
    οι άστυγεlτοvες ού μόνον ov θρησκεύοvσιv, άλλά και εveόvτε,
    ά.ποκτεlvοvσι.ν ώς θηρlσv· καl ό παe' dλλοις άvατεθεις lχθ6ς,

    97. Μθαι· λαός νομαS1κός1 βάρβαρος ιcal ,rολεμοχαρής εtς τά νότια


    της •Ρωσ(ας και τήν
    1
    Ροvμα:ν(αv. •Ηρόδοτος, Ίστ. 4, 6-20.
    98. Πελασγο(· ol Προέλληνες- βλ. 6λ(yov ι<ατωτfρω.
    99. Αlβίοπες+ ο{ •Αβvσσηνοί, •Αφρ1κανοl κατοικο·J~ες νοτίως της
    Αtγύπτοv, μαίίροι όλιyώ-τεροv τωv νέγρων.
    100. Κfλ1κες· tθvότης κατοιιcοϋσα &ν Κ1λ1κί~, m:ριοχij της vοτtοςχvαw­
    λικης Μ. •Αα{cχς.
    ΚΑΤΑ. ΕΙΔΩΛQΝ 151

    1rόλεωs διαφωνοΟν μeταςv των ,rερί τηs δεισιδαιμονίας των εις


    τα είδωλα. Οι Φοίv1κες π.χ. δέν yvωρίζοvν τοvς ίιτrό των Α[yv­
    τrτίωv θεωροvμέvοvς θεοίις, ούτε ol ΑΙ-γίιπτιοι τrροσκvvοϋν τα
    ίδια είδωλα μέ τοvς Φοίνικας. Καi ot Σκvθαι 97 δέv τrαραδέχονται
    τούς θeοvς των Πeρσωv, ούτε ot Πέρσαι τοvς των Σvρων. 'Ακό­
    μη, ot Πeλασyοl 98 κατηyοροvν τοvς θεούς της Θρφ<ης· tνφ ol
    θρφ<.eς δεν άvαyvωρίζοvv τούς θeοvς των Θηβαίων. Οί 'lvδoi
    καταφέρονται έvαντίον των 'Αράβων, και ot •Αpαβeς έvαντ(οv
    των Αtθ161rων, καί οι Αiθίοτreς 99 έvαντίοv αύτωv, ώς τrρόs τά εί­
    δωλα. Ot Σvροι δέv λατρεύοvν τα άyάλματα των Κιλίκων100 • έvφ
    τό εθνος των Κα ιι ιιαδοκωv 1 εχει θεοvς διαφορετικούς άπό τοVς
    των Κιλίκωv· καί oi Βιθuvοί 2 rnεvόησαv άλλοvς, οί δέ 'Αρμένιοι
    άλλους. , Αλλα τi μοϋ χρειάζονται τα τrολλα 1rαραδeίyματα; Ot
    κάτοικοι της ξηρας προσκvvοΟv θeovs διαφορeτικοVς άτrό a<e(-
    νovς των νήσων- καi οι νησιωται λατρεvοvv θeοVς διαφορετικούς
    άπό έκeίvovs των κατοίκων της ξηρας. Και yενικως εκάστη 1tόλις
    και κώμη, δέv ,rαραδέχεται τοvς θεοus των yειτόνωv της καl
    θεωρεί άvωτέpοvς τούς δικοvς της καί τrιστεvει ότι μόvοv αvτοί
    εΙνε θεοί. Δέv ε1νε άvάyκη ούτε vα άvαφέρωμeν καν ,repl τωνβδε...
    λvρωv της ΑΙ-γίιπτοv, διότι όλοι βλέποvν δλοκάθαρα ότι αt
    1r6λe1ς εχοvν άντιθέτοvς και άντιμαχομέvας θρησκείας, καl ot
    yεiτoveς τrάvτοτε φροντίζουν vά λατρεvοvv άντίθeτα ά,rό ό,τι
    ο{ τrλησίοv τωv 3 • ιο κροκόδeιλος 4 τr.χ. δ ότrοiος άτrό αλλοvς
    τrροσκvvεϊται ώς θεός, θeωρeΤται βδέλvyμα εlς τούς yε(τοvάς
    των- καi δ λέων ό δτrοϊος άπό άλλους λατρεveτα1 ώς θεόs, αύ­
    τόv ot γείτονες της 1rόλεώς των όχι μόvοv δέν τον λατρεύουν,
    άλλα καl όταν τόv σvvαντοίίv τον φονείιοvv ώς evα θηρίον. Καl

    1. Καππαδόκαι· ot κάτοικο1 της Καmrαδοκίας- έν τ~ κεντρικij Μ. •Ασίq..


    2. Β1θννοί· ol κάτο1κοι της- Βιθvvίας, τrερ1οχης της- βορετοδvτικης- Μ.
    "'Ασ{ας παρά τήν Προποντίδα.
    3. cΗ AiΎV1ΠoS διtJpείτο εtς πολλούς- νομούς-, εκαστος δε νομός εlχe διά­
    φορον θρήσκεvμα, λατpeίιων διάφορον θεόν ή ιcτηνος-.
    4. «θεός κροκόδειλ09. Καi ό Φίλων (Δέ~<. λόy., 78) μαρτvρei δτι ό ι<ρο­
    κόδειλος- !v Αlyύπτφ tλατρεvετο ώs θεός.
    152 lf. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    οvτος έν αλλφ άλίσκεται τeοφή. Βθεv δή πόλεμοι καί στάσεις


    καl πiίσα φόνων πρόφασις καί πασα τών παθώv ήδοvή παe'
    αύτοίς έστι. καί. τόγε θαvμαστόν, ότι, οjς ol ίστοeήσαvτες έξη­
    γοifνται, παρ' Αίγvπτlων οί Πελασγοl μαθόντες τά όνόματα
    5 τώ11 θεών, ούκ ίσασιν οvτοι τοvς Πα(]' Αίγvπτίοις θεούς, αλλά
    αλλοvς παe' έκεlνοvς θeησκεvοvσι. καl όλως πάντων τών έν
    εlδώλοις μανέvτων έθνών διάφορός έστιν ή δόξα καl ή θρησκεlα,
    κα l ov' τα' ' , \ -
    αυτα παρα τοις αvτοις εveισκεται
    ' - __( ' ..
    Καί είκότα,ς γε τούτο πάσχοvσιν. έκπεσόντες γαρ άπό
    1ο -
    της προς , '
    ι,
    τον ενα Θ' '
    . . εον κατα'Jlοησεως, ' πο λλ'α και'δ'
    εις ιαφορα

    καταπεπτώκασι.· και άποστραφέvτες τον άληθώς του Πατρός


    Λόγον, τόν πάντων Σωτήρα Χριστόν είκότως είς πολλά την
    ,
    δ ια'Jlοια'JΙ [χοvσι ρεμ
    C' β, 'rι <' .1 rιλ '
    ομε,,ην. και ωσπερ οι τυν η ιον αποστρα-

    φέντ~ς καί έ11 σκοτεινοίς γεvόμενοι τόποις πολλάς άνόδοvς


    15 , ' \ \
    κvκ λ εvοvσιν ο ους, και τους μεν παροντας ουχ ορωσι, τοvς
    t.'δ \ ., ' t.' - _\ δ .1
    ~

    μη όντας φαντάζονται ώς παρόντας, καl βλέποντες ού βλέποv-


    ' " '
    σι., τον αυτον τροπον ο, τον ' (' ' Θ '
    Η εον αποστραφεντες και σκοτισθ'
    ' ' '
    t'JI-
    ' ψvχην
    τες την Α'
    \ f!εμ β' '!:!
    ομενον ~χοvσι '
    τον -
    νουν και\ τα
    ' οvκ
    ' 'J!
    υντα ("
    ως

    μεθvοντες καl μη όρωντες φαντάζονται.

    5. «Ίχθός:ι.• τονrον tλάτρεvον ώς θεόν ot Σϋροι. Cicero" Nat. deor. 3,


    15 (39). Λοvκτανός, Πeρl της Σvρίης θεοv, 14. •Αθηναγόρας, Πρεσβ., 30.
    6. Ύπό τήν λέξιν «ot Ιστοpήσαντες» 6 Μ. 'Αθανάσ1ος wνoeI τόν Ηρ6- 1

    δοτον τοϋ δτrο(οv τήν πληροφορίαν άναφiρeι ~δω. Ό •Ηρόδοτος λέγει·


    «Δvώδε1<ά τε θeων tτrωwμίαS' ελεyον τrρώτοvς AlγvmiovS' νομίσαι, και 'Έ λ­
    λ. η να ς παρά σφέων άναλαβeΙν, βωμούS' τe καl άyάλματα καL vηούς θεοiσι
    άτrονeΤμαι σφέας••• »., Ίσ"'t. 2, 4, 2. •ΑίJι..• δ "ΑθανάσtΟS' άντl τοίί «·Ελληvεs•
    λέyετ «Πελασyοί:ι.. Πελασyοl άρχικως Αλ~οντο αύτοι πού κατφκονν ε1S' τήν
    1
    Ελλάδα, προτοϋ νά !λθοuν of ·ωηνεS'. ·οταν ηλθον ol ·ωηvεS' άνεμίχ&η ..
    σαν μέ αvτοίις· εlς ώρισμένα δi μέρη lμειναν αμικτοι. ΟΙ ·ομηρος, •Ηρόδοτος,
    θοvκνδίδης, καl "Έφορος άvαφέρονν ότι νιrηρχον Πeλασyοl εtς τήν Δωδώνην
    της Ήmfρov, τήv θεσσαλ{αν, την Λημνον, τήν Πeλοτrόννησον, την Κρήτην.
    Κατά τά ~λ.ηνισ"'ttκά όμως καl μάλtστα τά μeταχριστtανικά χρόνια, mειδή
    ΚΑ'ΊΆ ΕΙΔΩΛΩΝ 153

    ό tχθvς 5 δ δποίος άπό άλλοvς άνvψώθη ώς θεόs, αίrτός άπό άλ­


    λοvς καταναλίσκεται ώς τροφή. Δια τοϋτο λοιπόν πόλεμοι και
    έπαναστάσεις καί κάθε αiτία φόνων καί κάθε ήδονή παθων
    ύrrάρχει είς αύτοvς. Καl τό άξιοθαύμαστον, καθώς λέyοvν αίιτοί
    ποv iστοροϋν, εtνε τό έξης· ότι έν~ οί Πeλασyοl eμαθαν τά
    όνόματα των θεών άπό τοvς Αtyvπτίοvς, δέν yνωρ{ζοvν αv­
    τοl τούς θεούς ποv λατρεύονται εtς την Αίyvπτον 6, και λατρeύ­
    οvν άλλους θεούς διαφορετικούς άπό τούς θεοvς έκείνων. Καl
    ε1νε τελείως διαφορετικη ή θεωρία καi ή .θρησκεία των έθνων τά
    όποία κατελήφθησαν άπό τή ν μανίαν των εiδώλων, καl δεν
    σvναντωνται τα αύτά etς τούς αίιτοvς.
    Ευλόγως βεβαίως τό παθαίνουν αίrτό. Διότι άφοϋ έξέπε­
    σαν άπό τήν yνωσιν τοϋ ένός Θεοϋ, κατήντησαν εiς πολλας και
    διαφόρους δοξασίας- καi άφοϋ άπεστράφησαν τόν άληθη Λό­
    γον τοϋ Πατρός, τον Σωτηρα πάντων Χριστόν, εύλόyως περι­
    πλαvαται ή διάνοιά των εiς πολλά. Καί όπως εκείνοι πού άπο­
    στpέφονται τόν ήλιον καl ευρίσκονται εiς τόπους σκοτει νοvς,
    περιπλανωνται εiς πολλας όδοvς πού δεν εχοuν διέξοδον,
    και δεν βλέπουν μέν αύτούς πού σuναντοϋν. φαντάζονται δέ
    ώς παpόvτας άλλους άνvπάpκτοuς, καί ένφ κοιτάζουν, δεν
    βλέπουν- κατα τόν ίδιον τρόπον καl έκεϊνοι πού άπeστpάφη­
    σαν τόν θεόν καi έσκοτίσθη ή ψvχή των, εχοuν τόν νουν περι­
    πλανώμενον καi βλέπουν έμπρός των άννπαρκτα σαv μεθυ­
    σμένοι καl τvφλοί.
    ---------
    τό «·Ελληνeς• ελαβεν · άλληv σημασfαν, ot •Ελληνeς ήpχ1σαv vά λέyωvτατ
    μέ τάς παλα1.άς καl τοπ1κάς όνομασ{ας, ήτοι Πελασγοί, 'Αχα1οί, Μαι<εδόvες,
    ΚΛ1Τ. •Αν ό 'Ηρόδοτος ελεyε «Πελασγοί», θά ελεyε κανεlς ότt δ )Αθανάσιος
    λαμβάνει τό χωρίον, χωρίς vά ιεeτάσυ ποϊοt f1σαν ol Πελασγοί. Έφ' δσοv
    όμως μεταβάλλει τό «'Έλληνες» του. Ήpοδότοu εlς «Πελασγοί», άρα έv yvώ­
    σετ λέγει Πελασγούς τους προ Χpιστοίί και τούς νϋν λεyομέvοvς ·ε~.ληvας.
    Κατά τήv άρχαιότητα ot μέν •Ελληvες ελεyοv «πας μή ·Ελληv βάρβαρος»,
    ot δ~ Ίοuδατοι «πας μή ·ιουδαίος •Έλληv», ot δέ Χριστιανοl «πας μή Χp1στ1α­
    vός θvραθεν», δηλαδή εεω άπό την θvραv (της μάνδρας τοϋ Χριστοϋ). Τά
    «'Ιοuδαiος• και «·Ελληv» rnαυσαν νά eίνe έθνικά·. f1σαv θpησκεvτικά. Ίοv...
    80:ίος δέν έλέγετο μόνοv ό ~Εβραίος, άλλcχ ι<:ς:(ί πας άνθpωπο~ πάσης cpvληs
    15/ί 11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    24. Ταύτα δέ ού μικρος έλεγχός έστι. τ'ijς ύ.ληθώς άθεότη­


    τος αύτώv. διαφόρων γάρ οντωv καί πολλώv κατά πόλιv και
    χώραv θεών, καl τoiJ έτέρου τόv τoiJ έτέρου άναιροvvτος θεόv,
    οι.! π ά vτες παρα παντωv \ , '
    αvαιροmιται. - '
    και γαρ , ('
    οι παρ ' "λλοις
    α

    5 νομιζόμενο, θεοί τώv παe' dλλοις λεγομέvωv θεών γlνοvται


    θvσlαι, καl σποvδal· καl αλλων αΕ θvσίαι αλλωv έμπαλίv είσ,
    θεοl. Αίγvπτιοι δέ τον βoiJ,J καl τον "Άπιv μόσχοv Βντα σέβοvσι ·
    και\ τοvτοvς
    , α - Δ ιι' θ vοvσι.
    Ηλ)..οι τφ , 2!
    κav '
    γαρ μη' αvτοvς
    ' \ ,1 ,
    ΙJκειvοvς

    _,,
    ο-υς ανατε θεικασι
    ' ' θvσωσιv
    ' άλλ α' τα ' 8μοια θvοντες,
    ' τα ' ' '
    αvτα

    10 προσάγειv δοκοvσι. Λίβvες πρ&βατον, 8 καλοϋσιv "_4μμωνα,


    θεόv έχοvσι· καi τούτο πολλοίς παρ' έτέρΟJ11 είς θυσίαv σφάζε·
    ται. 'lνδ οι\ , ,
    τον Δ ιονvσον θρησκευοvσι,
    Ι -
    σvμβο λ ικως oιvov
    Τ , '
    αvτοv

    όνομάζοντες• και τοvτοv τοίς αλλοtς σπένδοvσιν έτε(!Οι.


    "Αλλοι ποταμούς καl κρήνας, και πάντων μάλιστα Αlγύ-
    -
    1;:, πτιοι το
    , "~
    vυωρ προτετιμηκασι,
    , \
    και
    ο \ '
    εοvς αναγορεvοvσι·
    ' και
    \
    όμως αλλοι, και αύτοl δέ οί ταύτα θρησκεύοντες Αίγύπτιοι, τούς
    τώv αλλων ρύποvς και τους έαvτών άπονL-ττονται τοίς iJδασι,
    '
    και το'λ,
    ειψανον μετα ατιμιας εκριπτοvσι. '' , ' , σχε δ' ov δ' -
    ι' των
    ε πασα η -

    Αlγvπτlωv είδωλοποιlα τώ·v παρ' άλλοις θεώv έστι θvσlα· ώστ'


    20 αv αύτοvς και παρ' αυτών έκείvων χλεvάζεσθαι, ότι μη θεούς
    α'λλ α τα \ , -
    των ""λλ ων ετι
    α '}!,
    τε και\ παρ ' αvτοις
    ' -
    αποτροπιασμα
    ' ,
    τα

    καί θυσίας οvτα θεοποιοϋσιv.

    και γλώσσης καl ύπηκοότητος, πού fδέχετο vά τrεριτμηθfj καl vά θρησκε<n;ι


    κατα τόv μ~::ταίκόv vόμοv. Και ·αιηv siv έλέyετο δ κάτοικος της CΕλλάδοςt
    άλλ.ά πας ε[δωλολάτρης πάσης φvλης καl yλώσσης, fφ" δσοv δέν η το Ίοv­
    δαίος. ·0ταν λοιπόν τό «•Ελληv» ελαβe την παyκ6σμ1οv ιcal θρη ΟΊ<ιvτιι<.ήv
    σημασ{αv, ol κάτοικοι της •Ελλάδος ελαβοv τά άλλα 6v6ματα. Μέ αί,τήν
    τήv σημασίαν λέγεται τό ·ωηv καl elς τήν Κ. Δ1α6ήκην καl εtς τ ό fρycv
    αvτό τοv Μ. •Αθανασίου, καl εlς άλλοvS' έιαλησ1αστ1κούς σνyyρ aφείς. 1<7'cσ­
    σικόv ,ταpάδeιyμα τό χωρίον Μρ 7, 26 δ,τοv ό εύαyyελιστής λέyε1 Sιά τήν
    Χαvαναίαν· «Ή Sέ yννή ηv (Ελληνίς, Σvροφοιvίκισσα τ~ γένε1~.
    7, •:''Άτηs μόσχοςχ,. A(yvτrηcxιcόs ταvροιdφαλος θεός, χθόv1ος, ίrποκα-
    l{ATA ΕΙΔQΛQΝ 155

    24. Αύτα δεν eΙνε μτκρα άπόδειξις της πραyματικηs άθειας


    των. Διότι όταν vπάρχοvν διάφοροι καl τrολλοl θeol elς κάθε
    πόλιν καl χώραν και δ ενας καταργεί τόν θεόν τοv άλλοv, όλοι
    ά,rό όλοvς καταρyοvνται. Έϊrίσης Ικεϊνοτ τrov άπό άλλοvς θεω­
    ροvνται θεοί ά,rό άλλοvς ϊrpοσφέρονται ώς θvσ{αι καί σπονδαl
    e[ς τοvς λεyο~νοvς θεοός των. Καl άντ1θέτως αi θvσίαι των άλλων
    eIνε θεοl εtς άΚλοvς. 01 At-yίnrrιo1 λατρεύουν τόν βοϋν και τόv
    τΑπ1ν 7 τrοίι εtνε μόσχος· αύτούς όμως άλλοι τοvς θυσιάζουν είς
    τόν Δία. Δ1ότi κι αν άκόμη δεν θvσιάζοvν τά σνyκεκριμένα
    ζ~α τα δτrοία !θεοποίησαν, όμως μέ τό νά θvσ1άζοvν τά όμοια,
    θεωρείται ότι τrροσφiρονται αύrά τα ίδια. ΟΙ Λίβuες eχοvν ώς
    θεόv τό τrρόβcrrον τό δποiον όνομάζοuν ,,Αμμωνα 8• αύτό άπό
    πολλοvς άλλοvς προσφέρεται ώς θvσία. ΟΙ 'Ινδοl λατρείιοvν
    τόv Διόνvσον 9 καl σuμβολικως τόv όνομάζοvν οΙνον· καl αvτόν
    άλλοι τrροσφέροuν σπονδη ν εlς άλλους.
    •Αλλοι τιμοϋν καl άναyορεvοvν θeοvς τους τrοταμούς καi
    τάς πηyάς, και μάλιστα ot Αί-yίmτιοι τιμοvν περισσότερον άτrό
    όλα το ύδωρ· και όμως άλλοι, καί αvτοi άκόμη οί Αiyύπτιοι
    it'O\J λατρεύουν αvτά, τάς άκαθαρσίας των άλλων Κα\ τας lδι­
    κάς των άποτrλvνοuν με ύδωρ τό δτrοϊον μeτα την χρησιν χv­
    νοvν μέ τreριφρόνησιν. Σχεδόν όλοι ot θeol τούς δποίοuς κατα­
    σκevάζοvν oi Αlyύπτ101 eiνe θvματα e[ς τας θυσίας τrov άλλοι
    τrροσφέροvv etς τούς θεοvς των- ώστε oi άλλοι δύνανται νά τούς
    χλeuάζοuv, διότι λατρεύουν ώς θεούς μή θεούς, άλλ' όσα καί οί
    άΛΑοι καl ot ίδιοι άπeχθάvονται και θυσιάζουν.

    τασταθεlς- ίιπό τοv Όσίρεως. Ό Κ1κiρων (Nat. deor, 1. 29, 82) λέγει δτ1
    «δ "'Αmς- etvε δ Ιερός βοϋς των ΑIΎ\fΠΤίων». ·ομοίως καl δ Mtvovκ1oς Φηλtξ.
    (Oct., 28 PL 3,343a-344a). Όμοlως και δ Δ16δωρος Σ,κ., ·ιστ. βιβλ. 1, 21,
    10· καl δ Ευσέβιος Κα1σ., Είι. ,τρ .. 3, 13, 2. Έταvτίζeτο μέ τόv •οσ1ριν, όστ1ς
    1
    εtς- την αtγvπτιcχκήν iλtyaτo Όσάρ. Έτσι τό « Όσαρ
    1
    + ..Α,rις» fγιvεν «δ
    Σάρcrτrtς». •vπηρχον δ~ και άνθρώ,τωv όvόματα iv Atyό,rrφ Σάραmς, Σε­
    ρcrτrίων, κλπ.
    8. Ό κριοκέφαλος θεός .,Αμμων ητο αvτή αύrη ή θεοποίησις τοv πpο­
    βάτοv. Βλ. § 9, ίιποσημ.. 11.
    9. ~Άppιανός, .. Ινδική, 5, 8, 9· 7,4-8,1 9, 9-10.
    156 Μ. ΑθΑ~Α!ΙΟϊ

    25. 'Ίlδη δέ τινες εις τοσαύτην άσέβειαv καί παραφρο-


    Ι 'J: 1 θ θ f 1"" ' 1
    συνην εr;ηνεχ ησαν, ως και αυτους τους αν ρωποvς, ων εισι τν-
    lf' \ ) ' ' .,

    ποι και' μορφαι,


    f
    τοις
    .,.
    παρ ' αvτοις
    ' -
    ψεv δ ο θ' Ι
    εοις κατασφαττειv και\

    θvσlας προ<tάγειν. καl οόχ όρώσιν οί κακοδαίμονες, 8τι τά


    5 σφαγιαζόμεvα θύματα άρχέτυπά είσι τών ύπ' αυτών πλασθι:,'ν-
    των και ' προσκvνουμ έ11ωv θ-
    εων, ' .ο,ς
    και , προσαγοvσι ' τοvς ' 'αν-
    θρώπους. σχεδόν γάρ τά όμοια τοίς όμοίοις 1} μαλλον τα κeείτ­
    τονα τοίς έλάττοσι προσάγοvσιν. έμψυχα γάρ άψύχοις θύοvσι
    και ' λ ογικα~ τοις - ' Ι
    ακινητοις Ι
    προσαγουσί.. Σκv'θ αι γαρ \ οιlf' κα λ '
    ov-
    1Ο μενοι Ταύρειοι τfj παρ' αύτοίς Παρθένφ καλοvμένn τούς άπό
    ναυαγίων καί όσους αν λάβωσι τών Ελλ17vων lf' είς θυσίας άνα­
    φέροvσι, τοσοvτον άσεβούντες κατιi τώ11 δμογενώv άνθρώπω11,
    και ούτως έλέγχοντες τώv θεών αύτών την ώμότητα· δτι οvς ή
    Ι
    προvοια απο
    :,, \ θλ'
    α ασσης )
    εκ κιν δ'
    vνων δ'
    ιεσωσε, Ι
    τοντοvς αvτο
    ) ι

    15 κατασφάττοvσι, μο11ονοvχί κατα τijς Προ11οlας γιν6μενοι· 8τι


    την έκεlvης εύεργεσlαν τfi έαυτών θηριώδει ψvχfι κατακρύ­
    πτοvσιv. άλλοι δέ τiρ 'Άρει, έπειδάν έκ πολέμων έπαvέλθ ωσι
    \ Ι 1
    \ - ' C' 'δ δ λ Ι \
    και νικας φερωσι, το τηνικαvτα εις εκατο11τα ας ιε οvτες τους

    1
    ,ι.ηφ θ'
    εvτας, και \ αφ
    ' ' Ι
    εκαστης
    C' ιι,
    ενα λ αμβ'
    ανοντες, Ι
    τοσοvτοvς -
    _κα ...
    20 τασφάττοvσιν, όσους αν κατά μlαν έκατοντάδα έκλέξωνται.
    Ού μόνοι δέ Σκύθαι δ,ά τήν έν βαρβάροις έμφvτον αύτοίς ά­
    γριότητα τα τοιαύτα μυσαρά δρώσιv, άλλ' ίδιόv έστι της των
    ει'δ ωΛων ', και \ δ αιμ νων & !
    κακ,ας -
    τοvτο το' -
    δ ραμα. και \ γαρ \ και \
    Αίγύπτιοι έθvον μεν πάλαι τfί t, Iiρq. τοιαύτα σφάγια· Φοίνικες δέ
    25 και Κρήτες τόν Κρόνον έν ταίς τεκνοθvσlαις έαvτώv lλάσκοντο.

    10. «Σκvθα1 Ταόρε101» λέγονται ol fν Ταύροιs Σκύθαι. Παρθένος έλέyετο


    ή wΑpτεμιs. Περl τήν vπόθεσ,ν αvτων των άνθρωποθvσιων στρέφεται ή τρα­
    y<t)δία τοv Εvριπίδοv
    1
    (φιyένε1α fv Ταίrροιs... Ησαv δέ ot Ταίίροι παρά τον
    Εvξειvον Πόντον. Καl έπε1δήels τό μέρος αύτό ol ναvαyοι &ντί νά φιλοξε -
    νοϋνται καί πpοστατεvωvται ~σφάζοντο ώς θvσ{α, τό μέρος ώνομάσθη .,Αξ ε..
    :ΠΆΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ 157

    25. 'Ή δη δέ μερικοί κατή ντησαv εlς τόσην άσέβειαν καl πα­
    ραφροσύvη ν, ώστε άκόμη και άνθρώποuς μέ τήν [δfαν παρά­
    στασι ν καi μορφήν νά κατακρεοuρyοvν καi προσφέρουν θvσ{αν
    εts τοίις ψevδοθεούς των. Καί δέν βλέπουν ot κακοδα{μονes ότι
    τά σφαyιαζόμενα θvματα εΤ νε τά πρότV'Π'α, σvμφώνως πρός
    τα δποία κατεσκεvάσθησαν οι θεο(, τούς δπο(οvς προσκvνοίίν
    ι<αi εlς τους δποlοvς πpοσφέp~vv θvσ{αν τούς άνθρώποvς. Σχε­
    δον θυσιάζουν τα όμοια εtς τά όμοια η μαλλον τά άvώτερα εlς
    κατώτερα. Διότι θvσιάζοvν εμψuχα εlς άψυχα, καί λοyικα εfς
    άκί νητα. ΟΙ Σκύθαι, λόyοv χάpι ν, πού όνομάζοvται Ταύρειοι,
    θυσιάζουν εtς τήν θεάv των, τήν λεyομένην Παρθένον, τους
    ναvαyούς καl όσους ·ελληνας συλλαμβάνουν 10, καl καταπί­
    πτουν εiς τόσον μεγάλην άσέβειαν κατα των συνανθρώπων των
    και άποδeικvvοuν ετσι τήν ώμότητα των θεών των- διότι αύ­
    τοvς ποv ή Πρόνοια τους διέσωσε άτrο τούς κινδύνους της θα­
    λάσσης, αύτοi τούς κατακpεοuρyοuν καi καθίστανται σχεδον
    έχθροί της Προνο{ας, άφοίί μέ την θηριώδη ψuχήν των έντα­
    φιάζοvν την eύepyεσίαν της. "Αλλοι πάλιv, όσάκις eτrανέpχον­
    ται νικηταi άπό τούς πολέμους, άμέσως κατατάσσουν elς έκα­
    τοντάδας τούς αtχμαλώτοuς, λαμβάvοvv ενα άπό κάθε έκα­
    τοντάδα καl κατασφάζουν θvσίαv elς τόν "Αρη τόσους, δσοvς θά
    έξέλεyον ανα eνα άπο κάθε έκατοντάδα.
    Το1αϋτα βδελvρα δέν ένεpyοvν μόvον ot Σκύθαι, ot δποίοι
    μεταξύ των βαρβάρων eΙνε έκ φύσεως άyρ101 1 άλλ" αύτό τό
    δραμα εΙνε ίδιον της κακίας των είδώλων καί των δαιμόνων.
    Διότι καl oi Αlyύ,ττιοι παλαιότερον έθvσίαζον elς τήν ·Ηραν
    τοιαϋτα σφάγια· ο1 δέ Φοίνικες και ot Κρητες έξιλέωναν τόν
    Κρόνον μέ τας θvσίας των τiκνων 11 των. Καl ol παλαιότεροι ..Ρω-

    νος (= άφ1λ6ξεvος) Πόντος· έπειτα 8~ κατ• εvφημισμ.οv Εύξεινος Πόντος.


    Εύρtπiδης, 'Ίφιy. Ταύρ., 28-41.
    11. «Τεκνοθvσίαι,.. Πολλοl λαοι εtχοv θeovs etς τούς δποίοvς έ6vσίαζοv
    τά βρiφη τωv.
    1
    Ev Κρήτη εtχοv τόv Κρόνοv, !v Παλα1στίv1,1 ot Χαvαναίοt
    τόν Μολόχ. Ύπό τό θρησκεvτικόv αvτό πρόσχημα ol άρχαtοι λαοl !φήρ­
    μοζοv τήv άτrοφvyήv τfiS' τεκνογονίας, !mιδή δ!v ύπηρχον τότε τά σημε­
    ρινά φαρμακεvτικά μέσα.
    158 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ' •
    _..ι,
    και οι .1ι.ι.v..αι __ι'
    υε ~pαιμαιοι.
    - τον
    ' κα λ ουμενοv ' Λ ατιαριον Δ' '
    ια αv- '
    θeαιποθvσlαις έθeήσκεvοv· καl dλλοι dλλως, καί πάντες άπλως
    έμlαιvοv καί έμιαlνοvτο. έμιαlνοvτο μεν αύτοi δeωvr:ες τά φο­
    νικά, Αμlαιvαιι δe τούς έαvτώv vaovς τοιαύταις καπνlζοντες θv-
    5 σlαις.
    'Από δή τούτων τα κακά τοίς άνθριbποις είς πλήθος
    έφθασεv· &eώντες γαρ έv τούτοις τους παρ• αύτοίς ήδομbοvς
    δαlμοvας, εύθέως και αύτοι τοίς τοιούτοις πλημμελήμασι τοvς
    r
    εαtΠαιν
    - θ , , ι "δ f'
    εοvς εμιμησαvτο, ι ιον ηγοvμε·vοι κατορ
    , , θ '
    ωμα την προς
    ,
    10 τα\ κeειττονα,
    , (' αυτοι
    ως ' \ 'r
    νομι,.,οvσι, μ [μησιν. ν θ
    εν ' 2 '
    εν ανυροφον,-
    ' , , , ,
    αις και τεκvοκτονιαις και. πασαις ασε γειαις _ηττη ησαν ο
    λ , f' 'θ ι !tιιf
    αν-

    θρωποι. \ \
    και γαρ σχε δ' -
    ον πασα πο'λ ις πασης
    Ι ασε
    ' λγειας
    Ι έστ, με- }
    στή δι' όμοιότητα τeόπων τών παρ' αύτοίς θεών γινομi-vη· καi
    ούκ lστι σώφeων έν τοίς είδώλοις, εί μή μόνος ό παι./ αύτοίς έπ'
    15 άσελγεlq. μαρτυeούμεvος.
    26. Γυναίκες γοϋν έν εlδωλεtοις της Φοινlκης πάλαι π ροε­
    καθέζοντο, άπαρχόμεναι τοίς έκεϊ θεοίς έαυτώv την του σώμα­
    τος έαvτών μισθαρνlαv, vομlζοvσαι τfi πορyεί(!, τήv θεδv έαvτών

    12. 'Ο Λατιάριος Ζευς ή J upρiter Latiarίs, ητο θεός τωv Λατίνων tv
    Λατίφ. Κατά την 1ορτήν αvτοv τοiί Διός !θvσίαζον ά.ν&ρωτιον μέχρ1 κcd
    των ι,.ιεταχριστιανικων χρόvων (Β' αlών). Annaeus Lucanus, Bel. civ.
    1, 198-9. Το:nανόs, πρός •Ελλ., 29. Θεόφιλος Άντιοχ., Αύτόλ. 2, 8 .. Εύοiβtος
    Καισ.., Εύ πρ. 4, 16, 9· και εlς Κων. τρtακονταετηρτκός, 13 ΒΕΠ 24, 266.
    13. «Τοιαvταις θvσίαις». 'Εννοεί τάς άνθρωποθvσίας. co Τερτυλλιανός,
    vlόs άξιωματικοϋ, εlς τό •Α,τολοyητικόν τοv yράφει· «·Εν •Αφρικij tθvσιά­
    ζοντο πρός τ1μήv τον Κρόνοv νήπια μέχρι της άνθu,τατείας τοiί Τιβερίου •••,
    καθώς μαρτvρεt τό στρατιωτικόν άγημα τοϋ πατρός μου» (9, 2)• «ο( Γα­
    λάται !θvσlαζοv elς τον 'Ερμηv tνήλικας» (9, 5)· «άλλά και elς τήv θρησκι:υ­
    τικωτάτηv πόλιv των είισεβων yόvωv τον Αfνείοv ( = 'Ρώμην) ύπάρχe1
    εναs Ζεύς ( = δ Λατιάριος Ζεύς), τοv δπο'iον κατά τούς τrαvηyvρ1κούς άyω­
    νας των ρcχvτίζονν ~ άνθρώπινον atμcn (9, 5). Tertulliaαus, Apol. 9,
    2-5. tO Κλήμης •Αλεξαvδρώς καl δ Εύσέβιος άvαφέρονν τάs !ξης άvθρωπο­
    θvσίας. "Ev "Ρόδφ !θvσ1άζετο &νeρωττος, λαμβανόμενος &πό τούς θαvατο-
    ί59

    μαϊοι έλάτρεvον τόν όνομαζόμενον Λατ1άρ1ον Δία 11 με άνθρω­


    ποθvσίας· καί άλλο1 διι άλλωv τρόπων, άλλ• όλοι yεvtκως tμό­
    λuνον καl έμολvνοvτο. Έμολύνοvτο μεν ot ίδιοι διαπράτrον­
    τεs τούς φόνους, έμόλuνον δέ τούς vαοvς των με τοvς καπνούς
    τέτοιων θuσιων 13.
    'Εξ αtτίας αvτων λοιπόν εφθασαν τόσα πολλα κακά εlς
    τοίις άνθρώποuς· διότι βλέποντες ότι ol δcnμονικοl θεοί των
    ηίιχαρtστοvvτο μέ αvτά, άμrο-ως και ol ίδιοι έμιμήθησαv τούς
    θεοvς των μέ όμοια παραπτώματα, θεωροϋντeς tδιαίτερον κα­
    τόρθωμα νά μ1μοvντα1 1 όπωs Ανόμιζον, τά άνώτeρα. 'Εξ αύrοv
    ot άνθρωποι κατέ,τεσαν εiς άνθρωποκτον(ας καl παιδοκτονίας
    καl etς όλας τάς άσελye{ας. Σχεδόν κάθε πόλις eΥνε γεμάτη άπό
    κάθε άσέλyeιαν, διότι εχeι τρόπους δμο{οuς μέ τωv θεων της· και
    μεταξv των ε{δωλολατρων δεν θεωρείται σvvετός κανείς, παρά
    μόνον αvτός πού άποδεδειyμένως ζij άκόλαστον βίον.
    26. Κατα την παλαιάν έποχη ν εlς τούς εlδωλολατρικοvς ναούς
    της Φοινίκης έξετ{θεvτο αt yvναϊκες, διά νά προσφέρουν etς τοvς
    έκεϊ θεοvς τό μίσθωμα της διακορείισεώς των, διότι έτriστεvον
    ότι με τή ν πορνείαν θά έξιλεώσοuν τή ν θεάν των καί μέ τάς πρά-

    πο1νίτας, κατά την 16 τοϋ μηνός Μεταyειτν~ωνος. Έν Σαλαμίνι της Κύ-προv


    Ιθvσιάζετο !φηβος. •εν •Ηλτοvπόλε1 της Atyvπτov lθvσιάζοντο ήμερησίως
    τρεϊς άνθρωποι elς τήν •Ηραν, άλλ.. δ φαραώ •Αμωσις τό μετέβαλε, διατάεας
    νά θvσ1άζωνται κήρtνα δμοιώματα &νθρώπων. Έv Χίφ lθvσιάζετο άνθρω-,,
    πος εtς τόν •Ωμάδιον Διόwσον. •εν Τενέδφ δμοίως elς τόv αύτόν. Έν Λακε­
    δαίμονι άνθρωπος elς τόν •Αρη. •εν Φο1νίΚ1J. άνθρωπος elς τόν Κρ6νον. Έv
    Κρήτ13 βρέφη καl νήτnα εlς τόν Κρόνον. 'Εν Λαοδιι<ε(q: της Σuρίαs παρθiνος
    εtς την •Αθηναν. ·εν Καρχηδ6ν1 δμο(ως etς τήν αvτήν· (ίιτr δψtν δτt
    11
    ot Καp­
    χηδόνιοι κατάγονται tκ τηs Φο1νίκηs της Συρίας). •εν •Αραβίq: ,rαtς iθά. .
    πτετο ίιτrό τόν βωμόν ζωντανός. 'Εν •pώμ1) άvήρ elς τόν Λατιάρtον Δία.
    Έν Φωκα(q: άνθρωπος etς την Ταvροπόλον .1Άρτεμ1ν. Κατά τόν Φvλαρχον
    δ'λοι οι ·αιηνες εtς πολύ άρχαlοvς χpδνοus πρό -πάσης Ικστρατε(ας &&ν­
    σίαζον άνθρώ-ποvς- (eιδε,εις ή θυσία της Ίφιyεvείας-). ΟΙ άρχατοι !σννήθι­
    ζον νά θuσιάζονν τό πλέον άyατrητόν τfκνον των, διά v· άποφύyοvν σνμ...
    φοράς. At θvσ(αι αvταl Ιπαύοντο κατά καιροvς. •Η τελευταία άνθρωποθν­
    σ{α lπαvθη tπl αντοκράτορος •Αδριανοv (117-138 1,1.Χ.). Κλήμης JΆλεξ .. ,
    Προτρ .., 3 ΒΕΠ 7, 37-39. εύσέβιος Καισ., Εύ. -πρ. 4, 161 1-12.
    160 !Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ίλάσκεσθαι, και είς εύμέvειαv 11.γειv αύτηv δια τοvτωv. 11.'J!δeες


    δ ε,
    ' '
    την ,
    φvσιν '
    αevουμεvοι, ' \ Ι
    και μηκετι Τ
    ειvαι θ'"
    ε.ι..οvτες ι.ιeρεvες,
    ]!

    την γυναικών πλάττονται φύσιν, ώς iκ τούτων κaταθύμια και


    τιμηv τfl μητρl τώv παι/ αύτοίς λεγομένων θεών ποιοϋ'Vτες.
    5 πάντες δέ όμοϋ τοίς; αlσχlστοις βιοϋσι καί τοίς χεleοσιv έαv­
    τοίς; άμιλλωvται· και ώς elπεv δ αγι,ος τοϋ Χeιστοϋ διάκονος
    Παύλος, Αί τε γαe θήλειαι αύτώv μετήλλαξαv την φvσικηv
    xeijσιv εlς την παρά φύσιν. όμοlως δέ και οί άρρενες, άφέvτες
    την φvσικηv χρ·ησιv τijς θηλείας, έξεκαύθησαν έν τ'fί όρέξει αύ-
    10 τώv είς άλλήλοvς, άρρενες έv αρσεσι την άσχημοσύνηv κατεργα­
    ζόμevοι. ταύτα δέ και τα τοιαύτα πeάσσοντες, όμολογοϋσι
    και' ι:; λ'
    2 \ , , " -
    εγχοvσι και τους λ εγομεvο-vς αυτt.υν ο εοvς τοιοvτοv ι:;σχη-
    2. \ -
    κέvαι τον βίο1,. iκ μέv γάρ Διος τήν παιδοφθορlαv καί ~ήv μοι-
    ,
    χειαν, εκ ' δ ε' ' .ι1φρο δ{της την
    ' πορνειαv,
    ' '
    2
    και ι:;Κ μεν
    ' rpεας την
    1
    ' ασε
    ' 'λ -
    15 γειαν, έκ δε 'Άρεως τους φόνους, και έξ aλλωv αλλα τοιαϋτα
    , Ι \ λ 'ζ
    t'I - δ ι;.1 σωφρωv ανηρ
    μεμα θ ηκασιν, α οι Ύομοι μεν κο α οvσι, πας
    t' f ' \

    αποστρέφεται. αρ' ουν αξιοv έτι τούτους vομlζειv εlναι θεούς,


    τους τά τοιαύτα ποιοiJντας, καi μη μαλλον τώv άλόγων άλογω­
    τέροvς ήγείσθαι τούτους διά την άσέλγειαν των τρόπων," αρα
    ..... _______
    14.. Τοvτο μαpτvρeί καl δ Λουκιανός ώς α:ίιτότnης. Λέγει ότι έv Φο1νίκ1J
    vπηpχεν i61μον !πi των ήμερων του να ςvpίζονν την κεφαλήν των αt yννα1-
    1(ξς πρός τtμην της 'Αφροδίτης· όσαι δ~ yνναtκες δέν ~θελον να ξυρ1σθοvν,
    vπεχρεοϋvτο νά έι<:τeθονν ώς' 1tόρνα1 ε[ς οiοvσδήποτε και δσουσδή,τοτε ξέ­
    νους παpονσιασθοϋν εtς τόν ναόν, και τά χρήματα πού Θά εlστrpάξονν άνή­
    κοvv εlς τόν ναόν. Λοvκzανός, Περl της Συρίης θεοv, 6. Καl δ Ήρόδοτος λέ­
    γει ότι αι yνναίκeς της Βαβυλωνος άπαξ της ζωης των !τrοpνεόοντο διά
    λοyαptασμόν της 'Αφροδ(της Αν τω. να~ αvτης ύπδ των ξένων προσκυνη­
    τών, άvτi οtον6ήποτε ποσοϋ, τό δ,τοtον άφιερώνετο εiς τόν ναόν. •Ηρόδο­
    τος, Ίστ.1, 199. Κατά τούς άποστολtκούς χρ6νοvς δ fv Κορfνθcρ ναός της
    'Αφροδίτης εtχε 1.000 πόρνα~. Δ1ά τοvτο και αl πόρναt λέγονται tερ65ου­
    λοι μέχρ1 σήμερον. Αvτή ή Θpησιcεvττκη πορνεία elς τοίις ναούς άναφέρετα1
    και εlς τό Δευτερονόμιον (Δε 23, 18-19).
    Ι{ΑΤΑ ΕΙ.ΔQΛQΝ 161

    ξeις αύτας θα την έξevμeνίσοvν 14• 'Αλλά καί άνδρες άρνοίιμeνοι


    την φύσιν των καί μή θέλοvτeς πλέον νά elvε άρρevες, υποκρί­
    νονται την γυναικείαν φvσι ν 15, καl διά τον τρόποv αύrοv tvερ­
    yovv πρός εύχαρ(στησ1 ν καi τιμή v της μητρός 16 των λεγομένων
    θeων των. Καl όλοι μαζί ζοvν αtσχρόν βίον και σvναyωνίζον­
    ται δια να έπιτύχοvν τά χειρότερα. Καθώς eΤ,τε καί δ άγιος διά­
    κονος TOV Χριστοίί, δ Παvλος· «Ai τε yαρ θήλeιαι αύτω ν με­
    τήλλαξαν τήv φvσικην χρησιν elς την τταρά φίισιν. δμο{ως δέ
    καl ol αρρevες, άφέντeς την φvσικη ν χρησι ν της θηλείας, ~ξεκcχό ..
    θησαν έν τί] όρέξeι αύrων elς άλλήλοvς, άρρενες !ν αρσeσι την
    άσχημοσvvην κατερyαζόμeνοι» ('Ρω 1, 26-27). Πράττοντeς δέ
    αvτα καl παρόμοιά των δμολοyοίίν καl άποδeικvύοvν, ότι καί
    ot λεγόμενοι θεοί των ζοvν τέτοιον βίον. Διότι εχοvν μάθει άπο
    ~ντον Δία τήν τταιδeραστίαν και την μοιχeίαν, άπό δέ την Ά­
    φροδίτην τήν πορνeίαν, άπο την 'Ρέαν τήν άσέλyeιαν17 , άπο
    τόν Αρη τοίις φόνοvς18 , και άπό άλλοvς άλλα παρόμοια, τα δ­
    )1

    ποϊα και οί νόμοι τιμωροvν, άλλα καί κάθε σvνετός άνθρωπος τα


    άποστρέφeται . .,.Αραye άξίζeι νά πιστeίιωνται άκόμη ώς θeol αύ­
    τοl ol δττοίοι διαπράττοvv τοιαvτας πράξεις, και να μη θeωροίίv­
    ται δια την άκόλαστον σuμπeριφοραν περισσότερον άνόητοι
    καi άπο τα άλογα ζφα; Τ Αραye &ξίζει να θεωροvνται αvθρω-

    15. Δtν εΙνe γνωστόν αν δ Μ. Άθαvάσιος γνωρίζει την πληpοφορίαv


    αv,ήν tξ δ.Αλων κειμwων πλήν της Γραφης. Πάντως ~ τrj Γραφij άναφέρε­
    ται σννήθετα των άρχα(ων νά fχοvν ot ναοl κτνα{δονς. τοvς δποίοvς ή Γραφή
    δνομάζeι «κύvας» και cτελισκομένους», διά νά άσε'λγοϋv tπ• αvτων ot προσ­
    κwηταl καl νά etσπράτπJ τά χρήματα δ ναός. Ό Μωνσης άτrαyορεύει ~η­
    τως την χρησιν πορνων i\ κιναίδων εls την θρησκείαv τον 'Ισραήλ (Δε 23,
    18-19).
    16. «Τtϊ μητρl των θεών». Μήτηρ θεων lλtγετο Ι} εlς κάθε τόπον 'λα­
    τρεvομένη μεγάλη θήλεια &εά της άσε'λyε{ας· ή Κνβ~η, ή Κόρη, ή •Αρτεμις,
    ή τισις, ή 'Αtροδίτη, ή 'Αστάρτη, κλπ.
    Και ή Ρfα, καθώς tλtχθη, !λατρεvετο ώς μήτηρ θεά της γονιμοποι­
    1
    17.
    ήσεως και της d:σε'λyείας.
    1·8. Τό δvομα •Αρης ώς κοινή Μςις «&ρης:. !σήμαινε φόνος, καl (πειτα
    αΙ μα και πόλεμος.

    11
    162 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    "ξ ιοv
    α τους, θρησκευοντας
    Ι' αvτοvς
    ' ' νομι'ζ ειv ,
    αν θ ρωποvς, και μη
    ' ' '
    μαλλοv ώς άλόγωv άλογωτέροvς καί τώv άψύχων άψvχοτέροvς
    οίκτεlρειv; εί γάρ έλογίζοvτο της έavτών ψυχής τδv νοvν, ούκ αν
    έv τούτοις κατεπεπτώκεισαv δλοι πeηvείς καί τόν άληθιvδv ήρ-
    5 νουvτο τοϋ Χριστού Πατέρα Θε&v.

    27. 'Αλλ' ίσως οί έπαvαβεβηκότες τούτων καί περί την


    κτlσιv έπτοημέvοι, δvσωπούμε11οι τοίς περί των βδελυγμάτων
    ').'
    ε .εγχοις,
    :,
    εvκαταγνωστα
    , μεν
    \ και
    \ ''λ
    εvε εγκτα παρα
    \ -
    πασιv
    )!'
    υντα

    ταύτα ούκ άρνήσοvται και αυτοί· έκεlνηv δέ αvτοίς άσφαλij την


    10 δόξ αν και
    ' αvαντιρρητοv
    :, , ειvαι
    "' ' ,,
    οιησονται την
    ' προς
    ' j ••
    τυν
    '
    κοσμοv

    καί τά τοϋ κόσμου μέρη θρησκείαν· καvχήσοnαι γάρ ούχ ώς


    λίθους καί ξύλα καl μορφάς άνθeώπωv καl άλόγων πτηνών τε
    και έρπ"ετών καί τετραπόδων άπλώς, άλλ' ήλιον και σελ17νην
    \ ,
    και παντα τοv κατ
    \ ' " \ ,,
    οvραναν κοσμον, και γην αv πα
    \ - 'r 'λ \
    ιv και σvμ-
    ,
    15 πασαν τού ύγρού την φύσιν σέβοντες καl θρησκεύαντες· καί φή­
    σοvσι μη δύνασθαt τιvας ά..,-τοδείξαι και τούτους μη είναι φύ­
    σει θεούς, πfJ.σιv δvτος φανερού, Βτι ούτε άψυχα· ούτε άλογα τυγ­
    χάνει, άλλα καί τήv άνθρώπων ύπεραlρει φύσιν τψ τά μεν έv
    ο6ρανοίς τα δέ έπί της γης κατοικείν. άξιον ovv καl περι τού-
    20 των lδείν και διερευνijσαι. πάντως γάρ και έν τούτοις εύρ·ήσει ό
    λόγος το1f έλεγχον άληΟij κατ' αυτών.

    Πρlv δέ ήμας ίδείv καl της άποδείξεως αρξασθαι, άρκεί


    ' '
    την κτισιv αvτην κατ
    ')\ ',_
    α·υτων μοvονοvχι
    \p-
    οησαι
    'δ"'ξ
    και ει αι τον
    \
    aύτfjς ποιητrιv καί δημιοvργόv Θεόν, τόv και τaύτης καί τυϋ
    25 παντος ~ασιλε·ύοντα τον Πατέρα ταϋ Kvρlov ήμωv 'Ιησού Χρι­
    στο·ϋ· δν άποστρέφοvται μέv οί δοκησίσοφοι την δέ παρ' αύτοϋ
    γενομiνr;v κτlσιv προσκvvοϋσι καί θεοποιο,ϋσι, καlτοι προσκυ­
    νούσαν και αύτην και όμολογοϋσαν, δν έκείv~ι· δι' αύτηv άρvοvv­
    ται Κύριον. οϋτω γάρ τους άvΟρώποvς είς τά ταύτης μέρη κε-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛQΝ 163

    ΠΟ1 αvτοί ot όποϊοι τοvς λατρεύοvν, και vά μή έλεeινολοyοΟν­


    ται ώς μαλλον άνόητοι άπό τα άλοyα ζφα καl περισσότερον
    άναίσθητοι άπό τά άψυχα; Διότι αν έλοyάριαζαν τό λοyικοv
    της ψvχης των, δέν θά eΙχον καταπέσει όλοι τελείως, ούτε θα
    ήρνοΟvτο τόν Πατέρα τοΟ Χριστοv, τόν Θεόv.
    27. 'Αλλ' αvτοl πού eI νe μvημέvοι elς αίιτά καl λατρevοvv
    μeτα φόβοv την κτίσιν, όταν άντιμeτωπίζοvν τηv ~πίθeσιv τοΟ
    έλεγχου κατά των σιχαμερών eiδώλων, ίσως μέv vά δμολοyή­
    σοvv καl oi ίδιοι, ότι αύτά ε'Ιvε εvκολον vά τά κατακρίνουν καί
    να τά έλέyξοvν ο{ πάvτες· θα θeωρήσοvν όμως ότι εΙνε άκρά­
    δαvτος καi άvαντίρρητος δοξασία τωv, ότι άπονέμοvν λατρεί­
    αν eίς τόν κόσμοv καl τα μέρη τοΟ κόσμοv. άσφαλως θα καuχη­
    θοvv ότι σέβονται καi λατρεύουν όχι λίθους καi ξύλα καl μορ­
    φάς άνθρώπων καί άλόyων πτηνωv καί ~ρπετωv καl τετραπό­
    δων yενικως, άλλα τόν ήλιον, την σελήvηv καί όλον τόν ούρά...
    νιον κόσμον, καί τήν yηv και όλα τα νερά. Καi θα ίσχvρισθοvν
    ότι δέν δύναται κανείς νά άπ0Sε{ξτ1, ότι καί αίιτοί δέν εΙνε φv­
    σει θεοί, διότι όλοι βλέπουν ότι δεν είνε ούτε άψvχα ούrε άλο­
    γα, άλλά καl άνώτeρα άτrό τόν άνθρωπον κατα τό ότι άλλα
    μεν κατοικοΟv elς τοvς οvρανοvs άλλα δέ εtς τήv yην. :. Αξίζει
    λοιπον να ~ξeτάσωμεν καi να έρevνήσωμeν καi πεpl αvτων. Διό­
    τι όπωσδήποτε καί eίς αύτα ή λοyική θά eύρτ1 αληθη τόν ελey-
    , ,
    χον eναντιον
    , -
    αvτων.

    Πρl v ιξeτάσωμeν λοιπόv καl πρί ν άρχίσωμεν τή ν άπόδe1-


    ς1 ν, άρκεί να φωvάε'ζ} ή κτίσις προς αvτοvς και νά δeίε-r:1 τον
    ποιητην κα\ δημιοvρyόν της Θεόν, αύτόν ό δποίος etνe βcχσι­
    λεvς tδικός της καl τοΟ παντός, τόν Πατέρα τοΟ Κvρίοv ήμων
    'Jησοv ΧριστοΟ· τόv όποίον άτrοστρέφονται μέν αύτοl πού vο­
    μίζοuv ότι εtve σοφοί, αλλά πpοσκvνοΟν και θεοποιοΟv την κτί­
    σιv πού eπλασeν αίιτός, άv καί ή {δία προσιαινeί καl παραδέ­
    χεται ώς Κvριον αύτόv τrοίι ~κείνοι προς τιμήν της άρνοΟνται.
    Διόη eτσι ή Ιδία ή άνmάpκεtα των μeρων της κτίσεως θα κατ­
    αισχvνι:~ τοvς άνθpώποuς ποv μένοvv μέ άνοικτοv το στόμα
    164 ιr. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    χηνότας και Οεοvς νομlζοντας ταύτα δvt1ωπήσrι αν καλώς αυ­


    τούς ή τών μερών προς αλληλα χρεlα· γvωρlζει δέ καl σημαίνει
    \
    τον και\ αvτωv
    ' - J!
    uvτa V'
    .n..vριo'J1 και' ποιητην
    ' \
    τον - Λ&γοv πατερα,
    του '
    τfl άναvτιρρήτφ προστάξει τής είς αύτοv ύπακοijς, 'fj φησι καί
    5 ή θεία vομοθεσla· Οί ούραvοl διηγούνται δόξαν Θεού· ποίησιν
    δέ χειρών αύτού άναγγέλλει τδ στερέωμα. πlστις δέ τούτων
    ούκ άφανt7ς, άλλα και λίαp έvαeγής έστι τοίς τόv όφθαλμόν τής
    δ ιανοιας
    ' μη
    \ παvτn
    , πεπηρωμε'ΡΟΊ)
    , J!
    εχοvσιν.

    El γάρ τις καθ' έαvτά τα μέρη της κτίσεως λάβοι και


    1ο ι, ι'δ ιg. vοησει.,
    1
    ~λ κα θ' σελ 7J-
    1 1 1
    εκαστοv ' οιον ,1 ιον εαvτον
    «' ' μοvον και'

    vηv χωρlς, καί γη,ι av καί άέeα καί τήv θερμή,, καl ψvχράv καί
    ξηρα'Ρ καί ύγραν ουσίαν διελων άπό της πeος αλληλα συναφής'
    11
    ~καστοv έκ λ α'βοι κα θ' ~
    εαvτο ' '
    και ι"δ ιq.
    I
    θ εωρησειεν·
    I
    ι- '
    εvρησει παν-
    1

    τως μηδέν ίκανούμενοv έαvτφ, άλλα πάντα τής άλλήλω,, χρεlας


    15 δε&μενα καί ταίς παρ' άλλήλων Απικοvρίαις σvνιστάμενα. ή­
    λιος μεν γάρ τφ σύμπαnι ούρανφ συμπεριφέρεται και έμπεριέ-
    , :t \
    χεται, και εκτος της εκεινοv κvκ
    - 2' λ / 1! , '
    οφοριας ουκ ιιν ποτε γενοιτο·

    σελήνη δέ και τα 11.λλα άστρα μαρτvροϋσι την παρα ήλlοv γι­


    vομένηv αύτοίς έπικοvρίαν· γη δέ πάλιν ούκ ανεv ύετών τους
    20 κα.ρπους άποδιδοϋσα φαίνεται· ol δέ vετοι χωρις της των νε­
    φελών χρεlας ούκ αν καταβαίεv έπί γης· άλλ' ούδέ νέφη χωρlς
    τού άέρος καθ' έαvτα αν φανεlη καί σvσταlη ποτέ. 11 τε άηρ
    ούχ ύφ' έαvτοϋ, άλλ' ώιό μέv τού αίθέρος διακαlεται, ώιδ δέ τού
    ιtλ'
    η ιοv καταλ αμπυμε'J'ος
    ..! '
    λ αμπ(!V'Ρεται. και \ πηγαι \ '
    μεν )
    και πο-

    25 ταμοί ούκ 11.νεv τής γijς σvιιτήσονταl ποτε· γfj δέ οvκ άφ' έαv­
    τfjς έρήρεισται, άλλ' έπί μέν την των vδάτων ούσlαν σvνέστηκεν,
    έμπεριέχεται δέ καί. αvτη κατά τό μέσον σvνδεθεί<1α τού παν-

    19. ΟΙ &ρχαfοι Ιν6μιζον άrι δ fιλιος εTve καρφωμένος ιπι τον ούρανοv
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛQΝ 165

    έμπρός εlς αvτά καί νομ{ζουv ότι eΙνε θeο{. ιΗ άναvτίρρητσς ίι­
    πακοή της κτίσεως εtς αvτόν δ1δάσκε1 καί φανερώνει ότι ό
    ΠCΧΤηρ τοv Λόyοv εtνε δ Κύριος καi ποιητης πάντων, όπωςλέ­
    yει καί ή θεία νομοθεσία. «Ot ουρανοί διηyοvνται δόξαν θeov,
    πο(ησιν δέ χειρών αίιτον άναyyέλλει τό στερέωμα» (Ψα 18, 2).
    cH δέ άξιόπιστος αύτών μαρτvρία δέν εtνε άφανής, αλλά καl
    πολύ ~μφανής, ε[ς δσοvς δέν εχοvν τελείως κατεστραμμένα τα
    μάτ1α της ψvχης των.
    Διότι έάν κανεlς λάβ1j ενα-ενα τα μέρη της κτίσεως, καl
    έννοήση το καθένα χωρ1στά, δηλαδη τόν ήλιον μόνον τοv, καl
    την σελήνην χωριστά, καί την γην, καl τόν άέρα, καl !άν ξε­
    χωρίσ1j άπό την σvνάφeιάν των τήv θερμην καί την ψvχράν
    καl την ξηράν καί την ύyραν ούσίαν, ιαν έκλάβ1J τό καθένα χω­
    ριστα και τά έξeτάστ1 iδιαιτέρως, δπωσδήποτe θά διαπιστώ­
    σΤJ, ότι τίποτε 6έν εΙνε αvταρκες, άλλ~ όλα eχοuν τό ενα τή v
    άνάyκην τοv άλλοv, καl σvvίστανται διά της άλληλοβοηθeίας.
    Διότι δ μέν ήλιος περιφέρεται μαζi μέ τό ουράνιον σύμπαν 19 καί
    περιέχεται έντός αvτοϋ καl ουδέποτε θά ή6ύνατο να ίnrάρξτ:ι
    άvεu της ιαικλικης κιvήσeως αίιτοϋ, ή δέ σελήνη καί τα άλλα
    άστρα δμολοyοϋν την βοήθειαv ποv προσφέρει eίς αvτά δ ήλιος·
    ή yη πάλιν φαίνεται ότι δέν άποδίδeι καρποvς άveu των βρο­
    χων, καί αί βροχαί δέν θα κατέβαι νον έτrί της γης χωρlς τή v
    σvνδρομην των νεφών. Άλλ., οΟτε τα νέφη θα ~νeφανίζοντο καl
    θα έσχηματίζοντο ποτέ μόvα των χωρiς τον άέρα. Και δ άήρ
    θερμα{ νεται άτrο τον αlθέρα20 καi φωτίζεται μέ τη \1 λάμψι \1 του
    ήλίοu καl οχι άφ' έαvτοv. Καί ποτέ 6έν θα σχηματισθοϋν πηyαl
    και ,τοταμο\ άνεv της γης· ή δέ yη δέν στηρίζεται ά,τό μόνη
    της, άλλ' εχει σταθεροποιηθi:j rnι της ούσίας των vδάτων, καί
    εχeι σvνδeθij με τό κέντρον τοv σύμπαντος καi περιέχεται έν·

    κα:\ δτι δ οvραvόs etνε !κείνος ,τού πeρtστρiφεται κα:l Ο\ 1 μπαρασvpει και τόv
    ήί\1ον. Βλ. καl Μ. Βασ(λεtον, Έξαήμ. 9, 12.
    20. οι άρχα:iοt Ινόμtζον δτι Απάνω άτrο τόν άiρα vτrάpχεt δ αlθήρ ,τού
    εΥνε πvρακτωμένος. Βλ. Μ. Βασίλειον, Έξαήμ. 3, 33.
    166 1f. ΑθΑΝΆΣΙΟr

    τός. 1j τε θάλασσα καl δ έξωθεν περιρρέων τήν σύμπασαv γijν


    μέγας ώκεανος ύπό dνέμοw κινείται και φέρεται, ΟΠΟΙ, αν
    avτov
    ' '
    ηt' των
    - L
    αν~μων
    ., ,
    προσρησσn β' '
    ια. και αvτοι δ' ' '
    ',ι>
    ε οιr ανεμοι ουκ
    '

    εν
    ,1
    εαvτοις,
    t!' - , \
    α'λλ α, κατα τους περι τοvτων ' ' , ' ,
    ειπιrvτας, '
    εκ -
    της πeος '
    5 τσν άέρα τοϋ αlθέρος διακαύσεως καί θεeμότητος έν αύτφ τψ
    άέρι σwlστα,,ται, καί δ/ αύτοv πανταχού πνέουt1ι. πεal γάρ
    τάw τεσσάρων στοιχεlων, Αξ ιbν και συνέστηκε11 ή των σωμά-
    '
    των φυσις, την θ ερμ,'
    ,J. ν λ'
    1 εγω κα ι την ψυχeαν, ξηραν τε και vγ- ' ' ,
    .
    , ('
    ράν ούσlαν, τί,; τοσοϋτον άπέστραπται. τήν διάνοιαν, ωστε μη
    10 είδέναι, ότι όμού μέν συνημμένα ταύτα σvνlσταται, διαιρού-
    μενα δέ '
    και κα θ' έαvτα\ γινομενα,
    J ' \
    λ οι..ι-τον και α"λλ η'λ ων εισιν αναι- ' ' .,
    ρετικd ταύτα κατά την του πλεονάζοντος έν αύτοίς Απικeάτειαν;
    θερμόν τε γαρ ύπδ ψυχρού πλεονάσαvτος αναιρείται· καl ψυ­
    χρδν πάλιν ύπό της θερμής άφανlζεται. δυνάμεως· ξηρόν τε αδ
    15 ύπο του ύγροiJ διvγραlνεται και τούτο ύπό τοϋ έτέροv ξηραί­
    νεται.

    28. Πως ovv ταύτα ιίν εlεν θεοί δεόμενα της παρ' έτέρων
    lπικοvρlας; ή πως παρά τούτων αίτείσθαl τι προσηκε, καί αύ­
    τω" άπαιτούντων παι;/ άλλήλαw την είς iαvτα χeε/α,,,- εl γάρ
    20 περι Θεού λόγος Αστι μηδενός αύτον έπιδεη εlναι, άλλ' αύτdρκη

    καl πλήρη έavτoii καl έν αύτψ τά πάντα σvστήκειν, καl μiiλλσν


    αυτόν τοίς πασιν έπιδιδόναι, πώς 1jλ,ον καl ιtελήνην και τά
    αλλα μέρη τής κτίσεως ούκ όντα τοιαύτα, άλλά και λειπόμενα
    τijς άλλήλων χρεlας, άναγορεύειν αξι,ον θεούς;
    25 "Αλλ• "'ισως '
    δ ιαιροvμενα '
    μεν κα, κα θ' ' εαυτα
    t' ' λ αμ β ανομενα,
    J

    έπιδεij εlναι αντά και αυτοί σvνομολογοϋσι, της άποδεlξεως έπ'


    όφθαλμών ούσης· όμοϋ δέ πάντα σvνάπτοντε, καl ώ,; Bv άπο­
    τελοvντες μέγα σώμα, τό 8λον Θεόν εlναι. φήσοvσι. αvστάντος

    21. Κατά την ώrτίληψιν των άρχαfων όλας τάς ήπeiροvς τάς mριβάλ-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛΩΝ 167

    τός αύτοv~ Καί ή θάλασσα καi δ μέγας ώκeανός 21 ποv πepιβρέ­


    χει έξωτeρικως όληv τήν γην κινοvνται άπό τοvς- άνέμοvς και
    κατεvθvνονται ό,rov τά ώθεi ή δρμή των. Καί οί ίδιοι ot άνεμοι,
    όπως eΙπον έκείνοι ποv ήσχολήθησαν μέ αύτοvς, σχηματίζον­
    ται έντός τοv άέpοs καί δι' αύτοv πνέοvν πρός- όλας- τας κατεu­
    θύνσeις-, όχι άτrό μόνοι τωv. άλλα διά της- καvστικης ένeρye(ας
    καl θeρμότητοs τοQ αlθέρος. Καl περί τωv τeσσάpωv στοιχeίωv
    της- φvσεως, έκτων όποίων έσχηματίσθη ή φvσιςτωνσωμάτων,
    iνvοω τό τrvp, τόν άέρα, τή ν yη ν καί το ϋδωρ, ποίος εt νε τό­
    σον παράλογος, ώστε νά μη yνωρίζ,:~ ότι αύτα σvwπάpχοuν
    μεν σvνηνωμένα μεταξύ των, εαν όμως χωptσθοίίν καl παpα­
    με( VΌ τό καθένα μόνον τοv, τότε πλέον καταντοίίν νά iξαφαvί­
    ζ,:ι τό eνα τό σ:ΪJ\ο, και έπικpατεi ~κείνο ποv πλεονάζει elς ποσό­
    -τητα; δtότι καl τό θερμόν στοιχeϊον καταστρέφεται άπό τό
    ψvχρόν, όταv αύτό πλeονάζ1)· καi το ψvχρόν έξαφανίζεται μέ
    την δvναμιv τοv θeρμοQ· καί τό ξηpον διαποτίζεται άπο τό
    _vypov καί αvτο ξηραiνeται άπό τό άλλο.
    28. Πως λοιπον αvτά θα ήδίιναντο να eTνe θεοί, άφοv eχοvν
    άνάyκην της βοηθείας- άλλων; καl πως άpμόζeι νά ζητοίίμενκάτι
    άπό αvτά, άφοv καl αύτά ζητοvν το ενα άπό τό άλλο ό,τι τοvς
    χpeιάζe-:rαι; Διότι eφ' όσον λέγεται περl τοv Θεοv, ότι δεν εχει
    άνάyκηv κανενός, αλλ' εΙνε αύτάρκης- καi δλοκληρωμένος καi
    τά πάντα ύrrάρχοvv έντος- αvτοϋ, καi μαλλ.ον αvτός βοηθεί τα
    ·πάντα, πως άξίζει νά δνομάζωνται θεοl δ ήλιος καl ή σελήνη
    καi τα άλλα μέρη της κτίσεως, τά δποϊα et νe έλλιπη καί eχοvν
    άνάyκην της- βοηθείας- τωv σ:ΪJ\ων;
    'λλλ' ίσως καl αύτοi θά σvμφωνήσοvv ότι, όταv αvτά χω-
    :ρίζωνται καl λαμβάνωvται χωριστά, εt νe έλλιπη, διότι ή άπό­
    δeιξις εtνε δλοφάνeρος-· θά tσχuρισθοvν όμως ότι Θεός- εtνε τό σύν~
    ολον, όταν δηλαδή σννενωθονν όλα μαζί καί άποτελέσοvv ενα
    μέγα σωμα. CΙ'Οταν σχηματ1crθ-Ό το σύνολοv, δέν χρeιάζον-

    λει μ{α ΚV1<λοτeρής άπέpαντος θάλασσα λεγομένη ώκεαvό5. Βλ. Μ. Βασί­


    λειον, Έξαήμ. 3, 29, vποσημ. 43· καt 6, 59.
    168 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟι·

    γάρ τού lJλov, ουκέτι μέν έξωθεν αύτοίς χρεlα γεv17σετaι· έαv-
    τφ - δ'
    ε
    51
    τα' υ.λ ον ικανον
    t: ' και' α·υ ιαρκες γενησεται
    .1'~ ' προς
    ' παντα,
    ' λ'
    ε-

    ξοvσιν οί δοκησίσοφοι, ίνα καί έ:vτεύθεν έλεγχθώσιν· ούτος δέ


    ό λόγος και μάλλον αυτών τήν άσέβειαν μετά μεγάλης άπαιδευ-
    5 f!laς οvκ lλαττσν τών πράσθεν άποδεlξει. εί γαρ τό καθ' έκα­
    στον σmιαφθέν, τό lJλον άναπληροϊ, και τα δλον έκ των καθ' έν
    συνlσταται, τό lJλαν αρα έκ μερών ουνέστη και έκαστον τού
    δλοv μέρος τυγχάνει. τούτο δέ τών περι Θεού έννοιών πολύ
    ,
    π όρρω θεν κα θ εστηκεv. '('
    ο γαρ ' Θ '
    ... εος 51
    υ.λ ον έστι' ' ov'
    και '
    μερη, και '
    10 οvκ έκ διαφόρων σvνέστηκεν, άλλ' αυτός τijς πάντων συστά­
    σεώς έστι ποιητής. θέα γάg lJσην άσέβειαν κατά τοϋ Θεlαv
    ταύτα λέγοvτες έξηγοϋπαι. εί γάg έκ μερών σvνlστηκε, πάν­
    τως αvτός έαvτοϋ άνόμοιος φαvήσεται, καί έξ άιvομοίων έχων
    την ι1vμπλήρωσιν. εί γάρ ήλιός έστιν, οvκ έστι σελήνη· και εl
    15 σελήvη έστίν, ούκ lστι, γij· καi εl Ύiί τυγχάνει, ούκ αν είη θάλασ­
    σα· καί ούτως έφ' έκάστοv λαμβάνων αν τις εύeήσει την άτο­
    πlαν του τοιούτου αύτών λάγοv.

    Τούτο δ) 11.ν τις καl έκ τού καθ' ιήμδ.ι:; dνθρωπεlοv σώματος


    ίδων καταγνοlη τούτων. (1,ς γάρ ό όφθαλμός ούκ lστιν άκοή,
    20 ούδέ ή dκοη χείρ, ούδέ ή γαστήρ έ,πι στέρνα, ούδ' αύ πάλιν ό
    αύχήν έσrι πούς, dλλ' έκαστον τούτων lδlαν Dχε, τήν ένέργειαν,
    και έκ τούτων διαφόeων όντων έν σvνlσταται σώμα, συvημμένα
    μέv Dχσv τα μέρη κατά τήv χρεlαν, διαιρούμενα δέ κατά την τοϋ
    χρόνου παeοvι1ίαν, lJτav ή φύσις ή σvvάξασα -ι:aϋτα διέλ71, ώς ό
    25 προστάξας Θεός βούλεται· ούτω ( ι1vyyvώμην δέ ό λόγος έχέ­
    τω παρ' αυτού τού κρε.ίττονας), εl, τα μέρη τής κτlσεως σvνά-
    '
    πτοντες εις .s!... σωμα,
    t:.-Y - \ ' ' ' '
    θ εον αναγορεvοvσιv, αναγκη αvτον μεν κα οι ' \ '
    έαvτόν άνόμοιον έαvτφ εlναι, ώσπερ έδείχθη, διαιρείσθαι δέ
    πάλιν κατά τήν τών με(!ών είς τό μεelζεσθαι γεvομέvηv φύσιν.
    ΚΑΤΑ EI..\QAQN 169

    ται πλέον άλλον· άλλά τό σvνολον άπό μόνοv τοv e{vε lκανόv
    καi αυταρκες δι' όλα· αvτά θά μας etπovν οι δοκησ(σοφοι, δια
    να ~θοvν και ά,τό αvτά. Αvτό δέ ποίι θά ε[,τω τώρα θά άη-ο­
    δείξ1:t όχι όλιyώτερον άττό τα προηγούμενα, άΛλά καi πολύ
    πeρισσότeροv, ότι ή άσέβειά των σννοδevετα1 άτrό μεγάλην
    άμάθeιαv. Διότι έάν τά hτl μέροvς, σvνeνούμeνα άvαπληροvv
    τό σvvολονt καl τό σίινολοv σννίσταται έκ των έτrί μέροvς, άρα
    τό σvνολοv ~eι σχηματισθij άτrό μέρη καi τό καθέvα τvyχά­
    νει μέρος τοv σννόλοv. 'Αλλ' αύτό evρf σκeται πολύ μακράν των
    άντιλήψεωv πeρl Θεοv. Διότι δ Θεός εΤνe !νιαίος καl όχι άπό
    κομμάτια καi δέv ~χει σχηματισθη άπο διάφορα πράγματα,
    σJJ\ αvτος Αδημ1οvρyησε τα ,τάντα. Πρόσεχε λοι,τόν πόσην
    άσέβeιαν mισννάπτοvν elς τόν Θεό ν λέγοντας αvτά. Διότι εάν
    Ε)('Ό σχηματισθη ά,τό μέρη, θά φανij δπωσδήποτe ότι eTve άν­
    όμοιος πρός τόν !αvτόv τοv καi ότι άποτελεΤται ά,τό άνόμοια.
    Δ1ότ1 έάν eΙνε ήλιος, δέν eΙνε σελήνη· καi έάν eΤνε σελήνη, δεν
    eΤνε γη· καl !αν eΙνε γη, δέν θά e{vε θάλασσα. Παίρνοντας hσι
    καvεlς ενα-ενα τά πάντα, θά εvρ,:ι τόν παραλοyισμόν αvτης
    της θεωρίας.

    θά ήδύνατο δέ κανείς νά τούς καταδικάστι δι' αύrό, άπό


    την !ξέτασιv τοv άνθρωπiνοv σώματος. Τό μάτι δέν e{νε αύτί,
    ούτε τό αύτi εΙvε χέρι, ούτε ή κοιλία eivε στέρνον, ούτε δ λαι­
    μός εΤ νε πόδι, άΛλά τό καθένα ~χει ίδιαιτέραν ένέρyeιαν- καi έν~
    αύτά eT νε διαφορετικά, σνvιστοvv ενα σωμα, τοv ό,τοίοu τά
    μέρη εΤνε μ~ν ήvωμ.ένα όπως άπαιτεi ή λειτοvρyία των, διαλv­
    ονται δμως μέ τήv παρέλευσιν τον χρόνον, όταν τά δtαλύσtJ ή
    φύσις που τα σνvή vωσε, κατα τό θέλημα τοv Θeοϋ που διέτα­
    ξeν. ·ετσι av αvτοι σvvαρμολοyοvν τά μέρη της κτίσεως elς
    ενα σώμα και τά άναyορeύοvν θεόν, κατ' άvάyκη ν αvτός μέν
    1
    καθ Ιαvτόv θά εΤνε άνόμοιος προς τόν !αvτόν τοv, καθώς άπe­
    δe(χθη, θά διαλύεται δέ, διότι ή φvσις τωv μερών εχeι το χα­
    ρακτηριστικόν νά μερίζεται· (ας μας σvyχωρήσι:, ό 'Ύψιστος
    την χρησιν cxvτov 'TOV m1χeιρήματ05).
    1ΊΟ ιι .ΑθΑΝΑΣΤΟl

    29. Καί αλλως δέ ii.v τις αύτών έλέγξειε τ1)ν άθεότητα κατά
    τήν της άληθείας Οεωρίαν. εί γάρ ό Θεός άcιώματός έcιτι καl
    άόeατος καί αψavcιτος τfi φύcιει, πιϋς cι(Jjμα τδν Θεδν έπινοοvcιι
    και τά φαινόμενα τοίς όφθαλμοίς καί ών ψαύομεv τfj χειel
    5 θeηcικεύουcιι τfl τοϋ Θεοϋ τιμfi; και πάλιν, εl ό πεeι Θεού κeα­
    τεϊ λόγος, δV'Vατον αύτδν εlναι κατά πάντα, και μηδ"έν μέν αύτοϋ
    κeατείν, αύτdν δέ τών πάντων κeατείν και δεcrπόζειν· πώς οί
    την κτίcιιν θεοποιοiJvτες ούχ όeώσιν αύτήν έκτδς ουcιαν του τοι-
    Ι
    ουτοv πεeι
    ' Θ ... ueov;
    ""εου
    J!
    η
    f'λ Ι
    ιου μεν
    \ \
    γαρ
    t
    υπο γην
    ' -
    γενομεvου,
    Ι
    το
    \

    10 φως ή γη σκιάζει μή δρασθαι· σελ17vην δέ μεθ' 1jμέραν ό ήλιος


    έπικeύπτει τfj τού φωτδς λαμπηδόνι. καl γης μέν τούς καρ-
    πους πο
    , λ1 I
    ,. ακις χα
    'λ ζ
    α α
    βλ Ι
    απτει· το πυρ
    \ - δ J :,
    ε, ει γεvοι.το
    Ι Ι
    τις υ
    ~δ Ι
    α-

    των πλημμύeα, σβέvνυται. καί χειμώνα μέν έαρ παραγκωνί­


    ζεται, θέρος δε τδ lae ύπεeβηναι τούς όρους ούκ έπιτeέπει, καί
    15 ' '
    'λ c- \ ,., Ι λ f \ 'δ Ι tf 2 t:έ
    αυτο πα ιν vπο του μετοπωρου κω vομενον τας ι ιας ωρας ες; a-
    χεσθαι.

    Είπεe ούν rJσav θεοl, έδει τούτους μη ύπ., άλλήλων ήτ-


    -
    ταcιο αι και ' ' επικeυπτεσ
    f θ αι, α'λλ α ' παντοτε
    f :,λλη'λ οtς
    α συνειvαι -
    και' κοινας
    ' uμα
    J! τας
    ' 2
    ενεργειας
    ! αποτε
    ' λ ειν· - c'J!δ ει μεθ' ημεeαv
    t>
    1
    και'

    20 μετά νύκτα ήλιον όμοϋ και cιελήνην και τόν άλλον τών άcιτέρών
    \ "
    χοeον ισον εχειν το φως ,, \ - \ -
    και τουτο παcιι λ' -
    αμπειν, και παντα παρ ' ' ,
    αύτων καταvγάζεσθαι· έδει θέeος όμοϋ και χειμώνα και έαρ
    και\ μετοπωeον
    f
    απαρα
    ' λλ'
    ακτως και ' κατα το ' , ''
    αυτο cιvνιcιταcιθ αι , ·
    lδει την θάλαcιcιαν ταίς πηγαίς έπιμίγνυcιθαι και κοινόν άνθeώ-
    25 ποις τδ πόμα παeέχειν· έδει νηνεμlας καί τών ανέμων τας πvοάς
    έν ταύτψ γlvεσθαι· lδει το πυρ όμοfJ καί το ϋδωe κοινηv καί
    μίαν άνΟeώποις την χρεlαν .παρέχειν. ούδε γάρ ο-ύδέ βλάβην
    -,,
    αν τις
    έt: ' -
    Ι
    ς; αυτων vπεμεινε,
    ( θ -
    εων
    ,ι
    οντων κατ
    ) ' Ι
    αυτους, και μη
    \ δ \
    εν

    ' \
    επι βλ α'βrι, ~π
    )! '
    ωφε
    :, λ ειq.
    Ι δ ε μα
    -λλ \ ov παντα, Ι
    ποιουvτωv. ει,' δ ε ταυ- \ -
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 171

    29. Και δι' άϊ.λοv δέ τρόπου θά ήδvνατο κανeiς νά άποδeί­


    ζΤJ την άθeίαν των rnl τij βάσει της άληθινης θεωρίας. Διότι
    έαν ό θεος etνε εκ φύσεως άσώματος καi άόpατος καi άψηλά­
    φητος, πως φαvτάζοvτω τον θeον με σωμα, καl τον λατρεύουν
    με τ1μήν πού άvήκει eίς τόν Θεόν, πράγματα τά δποία βλέπο­
    μεν μe τα μάτια καl ψηλαφοvμeν μέ τα χέρια; Καl πάλιν έανe1νe
    όρθος δ λόγος, ότι δ θεος ε{ νe παντοδύναμος καi ότι δέν έξοv­
    σ1άζeται άπό τίποτε, αύτος όμως έξοvσιάζeι καi κvβεpνξχ τά
    πάντα, πως αύτοi ποv θeοποιοvν τήν κτίσιν δεν βλέπουν ότι
    αίπή δέν πληpο'i τον δρον αυτόν πepi θeov; Διότι όταν δ ήλιος
    εvρίσκεται κάτω άπό την yην, ή yη έπισκιάζeι τό φως ώστε
    νά μή e{νε δρατός· και ό ήλιος με τήν λάμψιν τοίί φωτός τοv,
    κpύπτeι κατά τήν ήμέpαν την σελήνην. Καί τοvς μέν καρπούς
    της yης πολλάκις τοvς βλάπτει το χαλάζι, ή δε φωτια σβήνει
    με την πλημμvpαν. Καί ή άνο1ξις παραμερίζει τον χειμώνα, τό
    δe θέρος δέν άφή νει τή ν άνοιξι ν να ύπεpβ'5 τα όρια τηs, καi αύτό
    πάλιν έμποδίζeται άπο τό φθινόπωρον να ξεπεράσ1) την διάp-
    ,
    κειαν τοv.

    Έάν λοιπόν αί έποχαί -ί)σαν θeoi, δέν eπprne νά vικαται καi


    νά καλύπτεται ή μ{α άπό την άλλην, άλλ) επρεπε να σvvuπάρ­
    χοvν πάvτοτε και να ένεpyοίίν άπο κοινοv. 'Έπρεπε ήμέραν καί
    νύκτα να εχοvν tσοδύναμον φως ό ήλιος καl ή σeλή νη καl όλον
    το άϊ.λο πληθος των άστέρων, και το φως των να φωτ{ζ1J τα
    πάvτα καi όλα να λαμπρvνωvται άπο αυτά. ΝΕπpεπeν άμeτά­
    βλητα και. σvyχpόνως να σvνvπάpχουν το θέpοs μαζi μέ τόν
    χeιμωνα και ή άνοιξις καl το φθινόπωρον. --επpeπeν ή θάλασσα
    να άναμιyνύeται μέ τάς πηyάς καί να παpέχ1) άπο κοινοv πό­
    σιμον vδωp elς τοvς άνθpώποvς. ·Επρεπε νά vπάpχ,:Ί σvyχρό­
    νως νηνεμία και άνεμος. 'Έπpεπεν ή φωτιά καί τό v6ωρ μαζί νά
    προσφέρουν μίαν καi τήν αίπήν εξυπηρέτησιν eίς τούς άνθpώ­
    ποvς. Ποτέ μα ποτe δέν eπρeπe να βλάπτεται κανelς άπ~ αίπά,
    άφοv κατά την yνώμην των etνe θεοί και δέν κάνοvν τίποτε πρός
    βλάβην, αλλ" όλα τα κάνουν πρός ώφέλeιαν. Έάν δέ eTνe &δv...
    172 )1. Αθ.ΑΝΑΣΙΟr

    τα γlvεσθαι άδύνατον διά τr)ν πeός αλληλα έναντιότητα, πώς


    .,. , -
    οιοv τε ταvτα α'λλ 'λ οις έναντια και μαχομενα
    11 ' \ , '
    και μη δυναμενα ' ,
    άλλήλοις σvστηναι έτι θεούς όνομάζειv, rJ Θεοϋ θeησκεύεσθαι.
    τιμαίς; τά δέ πeός έαvτά άσύμφωνον τήν φύσιν έχοντα πώς
    5 αν άλλοις εύχομένοις είe-ήνην παρέχοιεv, και όμονοlας αύτοίς
    ,
    γεvοιvτο πρvτανεις;
    ' .,,
    οvτε οmι
    .τ_. ,αλ
    ,1 ιος
    ' '
    εικοτως, ουτε σε
    χ λ ,
    ηvη, 011τε
    ,ι

    ά'λλο τι μέρος της κτ{σεως, πολλrp δέ πλέον οvδέ τά έv λίθοις


    και' χρι,σψ
    - και' ταις
    - ν ':'Ι λ αις υ
    α,. "λ αις αγα'λματα, ου'δ ε οι παeα ποιη- ' ' (' '
    ταίς μvθευόμενοι. Ζεύς και 'Απόλλων καi οί ά'λλοι εlεv άληθώς
    10 θεοί, ώς ό λόγος άπtδειξεv· άλλά τά μεν avτ(flV μtρη τ1jς κτ{­
    σεώς έστι, τά δέ αύτών αψvχα τυγχάνει., τά δέ μόνον ανθeωποι
    θ νητοι' γεγ όνασι. δ'
    ιο και\ tη
    "
    πεeι.\ ταvτα
    - θ eησκεια και'θ εοποιια ' ,
    ουκ ' '
    ευσεβειας, ' α'λλ α , α'θ ε ότητος και \ ,
    πασης '
    ασεβειας , έστιν ' ει- '
    σήγησις, και μεγάλης πλάνης έλεγχος άπό της πeός τόν bα
    15 και μόνον άληθινόν Θεδν γνώσεως, λiγω δή τον του ΧeιστοfJ
    Πατέeα.
    "Ο τε τοινυν ' -θ'
    ταυ "'
    οvτως ,2:;.λ εγχεται,
    ' και ' δε'δ εικται ('
    η παeα '
    τοίς "Ελλησ,ν είδιύλολατelα πάσης dθεότητος oiJσa μεστή, καί
    '
    ουκ επ ' ' ωφε
    ' λειq,
    ' 'λλ' επ
    α .1 ' απω
    ' λ ειq. τφ , - '
    βιψ - '
    των αν θ eωπων εισαχ- , '
    20 θείσα, φέρε λοιπόν, ώς έξ άeχης & λόγος έπηγγε[λατο, της πλά-
    νης δ ιεΛ,t:;γχ
    '2 - θ εισης,
    Ι την
    ' της
    - 'λ η θ ειας
    α Ι \ ο'δ εvσωμεv,
    οt"δ ον
    1
    και\ θ εω-

    e17σωμεν τόν ήγεμόνα και δημιοveγόν τοϋ παντός τόν τοϋ Πα-
    τρ ό ς Α ογον,
    , ιι:,
    ινα
    δ"' - ΤΤ \'1
    ι avτov και τον τοvτοv .ι.ιατεeα
    1 Θ'
    εον κατανοη- .., '
    σωμεv, καί γνώσιν "Ελλη,,ες δσον της άληθείας έαvτούς άπε-
    25 σχοίνισαν.

    Β'. Ή γνώσις τοϋ &ληθινοϋ θεοϋ


    1. ·a γνώσις τοϋ θεοϋ διιχ της γνώσεως της ψuχης

    30. Τα μέv πeοειρημένα ούδέν έτεeον rJ πλάνη τφ βίφ


    διηλέγχθη· ή δέ της αληθείας δδός πeός τον γντως όντα Θεον
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛQΝ 1Ί3

    νατον νά σvμβοvν αύτά, διότι εΙvε άντίθετα μεταξύ των, πως


    ε{νε δuνατον νά έξακολοuθοϋν νά όνομάζωνται θεοl η νά λα­
    τρεvωνται μέ τιμας θεοϋ αύτά, τά δποϊα e{νe άντίθετα και σvy­
    κροvονται μεταξύ των καί δέν δύνανται να σvνερyασθοϋν;
    'Εκεtνα δέ τα δποtα έκ φvσεως δέν σvμφωνοvν με τόν ~αιrrόν
    των, πως εtνe δυνατόν να προσφtροuν εtς άλλοus, τovs προσ­
    εuχομένοuς, την εtρήνην, καl νά γίνουν ρuθμισταl δμονο{ας;
    Εύλόyως λοιπόν, όπως άπtδειξεν ό λόγος, δεν δύναντα1 νά ε{νε
    θεοl ούτε ό ήλισs, ούτε ή σελήνη, ούτε κανένα άλλο μtρος της
    κτίσεως, πολv δε περισσότερον τά έκ λίθου, χρuσοv, η άλλης
    ύλης άyάλματα, ούτε ot μuθολοyούμενοι άπό τούς ποιητάς,
    Ζeίις και Άπόλλων καl άλλοι· άλλα τα μέν πρωτα έξ αύτων
    ε!νε μέρη της κτίσεως, τά άλλα ε{νε άψυχα, καί τό: τελευταία
    ιnτηρξαν μόνον θνητοί άνθρωποι. Διά τοϋτο καl ή λατρεία καί
    θεοποίησις αύτων δεν εlσάyει εόσέβειαν άλλ' άθείαν καi πασαν
    άσέβειαν, καl εΙ νε άπόδειξις μεγάλου έκτροχιασμοϋ άπο την
    yνωσιν τοϋ μόνου άληθινοv θεοϋ· έννοω άσφαλως τον Πατέ­
    ρα τοϋ Χρtστοϋ.
    ·οταν λοιπον αuτα ξεσκrnάζωνται eτσι, και άποδεικνύ­
    eται ότι ή είδωλολατρ{α των έθνικων εΙνε πέρα ώς πέρα άθεία,
    καί ότι εχει έπι νοηθη όχι πρός ώφέλειαν αλλά προs καταστρο­
    φή ν τοv άvθρωπίνοu βίου, ελα λοιπόν, μετα τόν ελεγχον τηs
    πλάνης, όπως ύπeσχέθηκα εiς την άρχήν τοv λόγου, να βαδί­
    σωμεν την δδόν της άληθeίας καi νά θεωρήσωμeν τόν Λόγον
    τοv Πατρός, τόν άρχηyόν καl δημιοuρyόν τοϋ κόσμου, ώστε δι'
    αύτοϋ να κατανοήσωμεν και τόν Πατέρα του, τόν θeόν, και νά
    μάθουν ot εtδωλολάτραι πόσον άπεμακρύνθησαν άτrό τήν άλή­
    θειαν.

    Β' ..
    1
    Η yνώσις 1:οϋ &ληθινοu θεοϋ
    1. 'Ή γvώσι.ς 1:οϋ θεοϋ διcί της yνώσεως της ψuχης

    30. ·οσα έλέχθησαν προηγουμένως, άπeδeίχθη ότι δέν εΙνe


    τίποτε άλλο παρα πλάνη εις την ζωήν- ή δέ δδός της άληθeίας
    174 :&ι ΑθΑΝΑΣΙΟr

    <11[:, '
    εr:iει τον σκοποv. πeος
    , ' δ' \
    ε την ταvτης γνωσιv και
    , - \ απ
    ) λ ανη- κατα-
    ,
    ληψιv ούκ αλλωv έστlv ήμίv χeεία, άλλ' ήμών αύτων· ούδ'
    "
    ωσπεe
    έ '
    στιν αvτος ο
    1' \ t' Θ \ t' , Ι
    ~ εος vπεeανω παντων, οvτω και η προς
    ~f'f \ t' '

    τουτσv όδδς π6eeωθεν ~ lξωθεv ήμώv έστι1J· άλλ' έν ήμίν έστι,


    5 καί άφ' ήμω1J ε:ύeείv τή1J άeχηv δυνατόν, καθώς καί Μωϋσijς
    έδtδασκε λέγων· Τδ ρijμα της πlστεως έvτός τijς καeδίας σού
    έστιν. lJπεe καl ό σωτηe σημαlvων καl βεβαιών lλεγε1J.
    rH βασιλεlα του Θεού έντός ύμώv έστιν. ένδοv γάρ έν έαυ­
    τοίς έχοντες την πίστιv καl την βασιλεlαv τού Θεοϋ, δvνάμε-
    10 θα ταχέως θεωeijσαι καί νοijσαι τόν τού παντός βασιλέα, τού
    Πατeος σωτήeιοv Λόγον. και μή προφασιζέσθωσαv ('Έλληνες
    οί τοίς είδώλοις Οeησκεύοντες μηδέ αλλος τις άπλώς έαvτόν
    άπaτάτω, ώς τήν τοιαύτην όδόν ούκ έχων καί διά τούτο της
    "θ Ι t' - 1 t Ι Ι \ :,, ' ,._\
    α εοτητος εαυτοv πeοφασιν ευρισκων. παντες γαρ εις α-υτ,1 ν

    15 lπιβεβ1;καμεv και έχομεν, εί και μή πάντες αύτήv όδεύειν, άλλά


    παeοδεύειv έκβαlνοντες θέλουσι δια τάς έξωθεν αύτους έλκού­
    σας ήδονας του βίου.

    Καί εί τις αν έeοιτο, τlς αν είη αϋτη· φημί δη τήv έκάστου


    φvχην εlναι και τόν έν αύτfl νοϋν. δι' αύτοϋ γάρ μόνου δύναται
    20 Θ '
    ., εος θ εωeει-Όf) αι και\ νοεισ
    - θ αι· 2 ,
    ι:;κτος ει' '
    μη, rι
    ωσπεe '
    τον ., \
    Θ εον

    ήevήσα1Jτο, οϋτοJ καl ψυχήν έχειν παeαιτήσονται οΣ άσεβείς,


    είκ6τως τοϋτο πeδ τω'ΙJ αλλω'ΙJ λέγοντες. ού γαe έχ6ντωv έστι
    1Joϋv άρνείσθαι τόν τούτου ποιητήν καi δημιοveγόν Θεόv. ότι
    μέν oiδv ψυχήν έκαστος άνθeώπων έχει καί ταύτη1J λογικήν, και
    25 τούτο άναγκαίόν έι1τι δείξαι δι' όλίγων δια τους dκεeαlους, έπε,
    μάλιστά τιvες άπό τώv αίρέr1εω1J άρνοvνται καl τούτο, οίόμε­
    νοι μηδέv πλέον εlναι τόν ανθρωποv ~ τό φαινόμενον εlδος τοϋ
    σώματος· ίνα ταύτης δειχθείσης, φαvεeώτερον δι' έαυτών τόv
    κατά των εlδώλων έλεγχον έχειν δυvηθώσι.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛΩΝ 1?5

    θα εχ,:~ σκοπον να μας δδηyήΟίJ εlς τόν πράγματι άληθι νον


    Θεόν. Δια να την γνωρίσωμεν δε καl νά την κατανοήσωμεν,
    δεν χρειάζεται τίποτε αλλο παρά δ έαvτός μας· ούτε, όπωs ό
    Θεόs ευρίσκεται ύπεράνω πάντων, ετσι και ή δδος προς αίιτόν
    εΙνs μακράν καl έκτός ήμων, άλλ' eivε lντός ήμων, καl δυνάμεθα
    νά εvρωμεν ότι άπό ήμας άρχ{ζει, όπως ~δίδασκε καl δ Μωϋσης
    λέγων- «Τό ρημα της πίστεως έντος της καρδίας σοv έστιν»
    (Δε 30, 14). Αύτό το έδήλωσε και τό διεβεβαίωσε καi ό Σωτηρ
    λέγων- <<(Η βασιλεία τοϋ Θεοv εντός ήμων έστι ν>> (Λκ 17, 21 ).
    )sΈχοντeς λοιπον μέσα μας τήν πίστιν καl την βασιλείαν τοv
    Θεοv, δυνάμεθα ταχέως νά θεωρήσωμεν ι<αl να έννοήσωμεν τόν
    βασιλέα τόϋ παντός, τόν σωτήριον Λόγον τοv Πατρός. Καi ας
    μη ζητοϋν να evρovν δικαιολογίας ot έθνικοί ποv λατρεvοuν
    τά είδωλα· οvτε κανείς άλλος να έξαπατ~ τόσον εύκόλως τόν
    έαuτόν τοv, έξεvρίσκων ώς δικαιολοyfαν της άθείαs τοv ότι
    δηθεν δεν γνωρίζει τόν δρόμον της άληθε{ας. Διότι όλοι
    εχομεν πατήσει επάνω του καl τόν έyνωρίσαμεν, eστω καί αν
    δεν θέλουν όλοι νcχ"περιπατοϋν είς αvτόν, άλλά παραστρατοvν
    ώς παραβάται έξ αiτίας των ήδονων τοϋ βίου, αι δποiαι τους
    έλκύοuν προς τα eξω.
    Καi έαν κανεlς ή ρώτα, «ποίος δvναται να εΙ νε αίιτός; ', άπαν­
    τω ότι e{νe ή ψυχή έκάστοv καl όνους της. Διότι μόνον διά τοv
    νοv είνε δυνατόν να θεωρήσωμεν καi να έννοήσωμεν τόν Θεόν·
    έκτός αν ot άσθεvεtς Ισχvρισθοίίν ότι δεν εχοvν ψuχήν,όπως ήρ­
    νήθησαν τον Θεόν- κατ ε{νε τοϋrο εύλογος προϋτrόθεσις δι' όσους
    άρνοvνται τόν Θεόν. Διότι δεν εΙνε ίδιον άνθρώπων ποv εχοuν
    νουν νά άρvοvνται τόν ποιητήν τοv νοϋ και δημιοuρyόν Θεόν.
    ΕΙνε άνάyκη να δείξωμεν δι' όλίyων χάριν αίιτων ποv 5Υνε άκό-
    ·μη άπονήρεvτοι, ότι κάθε άνθρωπος εχει- '4N)(,T}V καi μάλιστα
    λογικήν, έπειδή μερ1κοl κυρίως αtρετικοι ·.&ρνοϋνται καί αvτό,
    νομ(ζοντες ότι δ άνθρωπ~ δ~ν εΙνε τ(ποτε περισσότερον άπο
    τήν παράστασιν τοv σώματος ποv φαίνεται, ώστε άποδεικw­
    οντες τήν vπαρξιν της ψuχης. θά δuνηθοϋν νά eχοvν άπό τόν
    έαuτ9ν των δλοφάνερον κατηyορίαν κατά των εiδώί\ων.
    1.76 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    31. Πρώτον μεν ούν ού μικeο"Ρ γνώρισμα τού λογικήν εlvαι


    τη"Ρ τω"Ρ ά"Ρθρώπων ψυχήν, έκ τοv πρός τά dλογα διαλλάττειν
    αύτή"Ρ· διά τούτο γάρ έκείνα μεν dλογα καλείν ή φύσις είωθεν,
    έπειδή τωv ά"Ρθρώπων τό γέvος έσrl λογικόν· lπει,τα δέ καί τοϋ-
    ' απο
    5 το προς ' 'δ ειr.ι"Ρ
    Ι: \ u"P
    ov' τό τvχο"Ρ ~ ,, .2 - , , J!!~JJ
    ειη, ι;Κ τοv μονον το"Ρ u:wραι-

    πο"Ρ τά έξωθεν έαvτοϋ λογlζεσθαι καl έvθvμείσθαι τά μή πα-


    ρόντα, καί πάλιν έπιλογίζεσθαι καl κρίσει τό κρείττον των λο­
    γισμώ'ν αίρείσθaι· τά μέν γάρ αλοyα μόνα τά παρόντα βλέπει,
    καί πρδς μόνα τα έν όφθαλμοίς όρμ{!., καν μετα ταύτα τήν βλά-
    1.0 βην έΧΊJ.

    C'o δέ ανθρωπος ού πρός τα βλεπ&μειια όρμ{j., άλλα τψ λο­


    yισμφ τα δια των όφθαλμων δρώμενα κρl"Ρει· πολλάκις γοiiν
    όρμήσας κεκράτηται τφ λογισμφ· και λογισάμεvος, πάλι"Ρ έπε-
    λ οyισατο,
    Ι και' αισ
    ' ,
    θ ανεται εκαστος,
    ιιι, ει' της
    - 'λ η θ ειας
    α Ι Ι
    γενοιτο φ l-
    15 λος, Βτι άλλος παρα τάς σωματικάς αίσθήσεις έσrιν ό τώ"Ρ d"Ρ­
    θρώπων νοϋς· διά τούτο γοϋν ώς αλλος ών αύτω"Ρ των αlσθή­
    σεων γίνεται κριτής· καl ώv έκεί"Ραι άvτιλαμβάνονται, ταύτα
    οιδτος διακρίνει καl d'Ι1αμιμvfιr1κει καί δεlκvυσιν αύταίς τό
    κρείττο"Ρ. όφθαλμοv μέ"Ρ γάρ έστι μό"ΡοV τδ όρfiv, καί ώτω"Ρ τό
    20 άκούειν καί στόματος γεύεσθαι και ρινός όδμω"Ρ άvτιλαμ-
    , θ αι
    β α"Ρεσ \ - J!_
    ·και. χειρων το wιτε
    σθ\αι·
    'λ).'
    α • u.η δ - C'
    ει οραν και
    - \ dκοvειν
    ,
    και\ (,.w
    ... J!_
    ιιπτεσ θ αι δ ει - ' ,
    και γεvε σθ αι και ' ο'δμα
    -σθ αι ' ,
    οvκετι τω"Ρ -
    αίσθήr1εώ'Ι1 έστιv άλλα τής ψυχής καί τοϋ ταvτης νοϋ διακρί"Ραι.
    άμέλει καί ξlφοvς λαβέσθαι δύναται ή χείρ καί δηλητηρlοο
    25 γεύσασθαι τό στόμα· άλλ' σύκ οlδεv, ότι βλάπτει ταύτα, εί μή
    ιr
    ο νοvς
    -δ ,
    ιακριvn. και εοικ
    ,,, έ 1
    γε το τοιουτον,
    - ιι,
    t"Pa
    .!' 'L ''
    liΠt εικu"Ρος αvτο

    θεωρήσωμεν, λύρq. καλώς κατεσκevασμέ,ηJ καί τip ταύτφι κρα­


    τοϋντι μcrυσικφ μετ" έπιστήμης. ώς γάρ αΕ έv τfl λύρζ1 vεvραί
    iκάστη μέν έχrι τόν ίδιον φθ&γγον, ή μέv βαρύν, ή δέ όξύν,
    30 ή δέ μέσον, ή δέ dξύτrwο"Ρ, ή δέ αλλο"Ρ, άδιάκριτος δέ έστιν αύ-
    · - 11!' ('
    τι.u"Ρ η αρμονια και
    / \ άδ , f' a~a.l)
    ιαγ,ωσrος η σ·u,,vεσις χωeις του
    \ ,.., έπ ,
    ιστη-
    1.' '(' (' / ,·- ,ι, '(' '
    μο"Ρος· τυτε γαρ και η αρμΟ'Ρια αvτωv υεικνvται και η σm,τα-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ9Δ9Ν 177

    31. Έ ν πρώτοις λοιπον δεν eY νe μικρόν γνώρισμα τοϋ ότι ή


    ψvχή τοϋ άνθρώποv etνe λογική το ότι αvτη διαφέρει άπό τά
    άλογα. Δ1' αvτο σvνηθίζοvν όλοι να όνομάζοvν έκεϊνο το γέ­
    νος άλογα, διότι το άνθρώπινον eYνe λογικόν- έπίσης δεν θά
    ητο τvχαία ά1Τόδeιξις καi το ιξηs· μόνον δ άνθρωπος σκέπτεται.
    τά έκτος cχvτοϋ κα\ ένθvμeiται τά περασμένα, καί άκόμη κρίνει
    κα\ μέ την κρίσιν τοv προτιμ~ τον καλύτερον λοyισμόν- τα μεν
    άλογα βλtποvν μόνον τά παρόντα και δρμοϋν μόνον πρδς αίιτά
    ποv eiνe elς τα μάτια των, και όταν άκόμη άκολοvθij ζημία.
    ιο άνθρωπος όμως δεν δρμξχ προς αύτά: ποv βλέπει, άλλά
    δια τοϋ λοyισμοϋ έξeτάζeι όσα βλέποvν τα μάτια· πολλάκις
    σvyκρατοvνται αt δρμαί άπο τόν λοyισμόν, και όταν σκέτrτe­
    ται, ξανασκέπτεται πάλιν, καl -τό άντιλαμβάνεται δ καθelς έφ'
    όσον θά fιτο φίλος της άληθείας, ότι ό νοvς τοϋ άνθρώποv e{vε
    διαφορeτικος ά,τό τας σωματικά:ς αtσ&ήσεις· διά -τοvτο λοιπόν,
    έπeιδη etvε κάτι άλλο, γίνεται κριτής των αίσθήσεων- κα\ αvτά
    τrov έκeίναι άντιλαμβάνονται, δ νovs τά διακρ{ νει, τά σκέπτε­
    ται πάλιν, καl δeικνveι eις αύτας τό καλύτερον. Διότι τό μάτι
    eτνε μόνον δια νά βλέπ13, τα αύηά διά να άκοvσοvν, τό στόμα
    διά να γεύεται, ή μύτη δια να όσφραί vεται, και τα χέρια δια νά
    πιάνουν· άλλα τί πρέπει να βλέ-m:, καl να άκού"Ό και νά πιάν"Ό
    και να γεύεται και να 6σφραίνετα1, αvτό δέν ε{νe πλέον epyov
    των αtσ&ήσeων να το διακρίνοvν άλλα της ψvχης και τοσ νοός
    της. Βεβαίωs το χέρι δύναται νά πιάστ) και ξίφος και το στόμα
    να yεvθfj δηλητήριον- άλλα τα αtσ&ητή ρια δέν yνωρ{ζοvν ότι
    αVτα βλάη τοvν, ~άν δέν διακρίνι:t δ νοvς. Καi αvτο δμοιάζeι,
    διά να το ~ξετάσωμeν εlς ενα παράδειγμα, μέ μ{αν λύραν καλης
    κατασκΕVης ποv την παίζει έπιστήμων μοvmκός. Διότι όπως
    αι χορδαt της λύραs εχοvν ή κάθε μία τον Ιδικόν της fιχον, άλλη
    βαρύν, άλλη όξίιν, άλλη μtσον, άλλη όξύτονον καt άλλη άλλον,
    όμως χωρίς αvτον ποv γνωρίζει τήν λύραν δέν eΤνε δυνατή ή
    διάκρισις της αρμονίας και ή διάγνωσις της σvνθέσεως των
    ήχωΨ διότι τότε φαίνεται όρθή καl ή άρμονία καl ή σύνθεσις

    i2
    178 :ΑΙ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ξ ις ' tJ ,
    oeuη, !!
    uταv δ κατεχων την λ υραν ' ' , πλη'ξrι τας νεvρας και αρ- ' , - ' ('
    μο δ ιως
    ' $! (' '
    εκαστης υ.ψr;ται· ,..,
    τοvτον '
    τον '
    τeοπον και\ των
    "" ' tJ '
    αισuησεων

    έν τφ σώματι ώς λύeας ήρμοσμένων, όταν ό επιστήμων νους


    ,_
    αυτων ηγεμονεvn, (' ' '
    τοτε και'δ ιακρινει η ' (' ψvχη \ \
    και ο lδ εν δ ποιει -
    5 και πeάττει.
    - δ'ε
    1Ίοvτο μ όνον ,,_~
    ιuιον αν '
    ' θ ρωπων '
    εστι'! και\ ,.., '
    τοvτο l στι το '
    λογικον της ψυχής τώ11 άνθeώπων, φ χρωμένη διαλλάττει τώv
    α'λ ογων,
    Ι και' δ εικνvσιν,
    Ι οτι
    tl α'λ η θ ως - "λλ η
    α παρα \ τα ' Ι
    φαινομενα

    έν σώματί έστι.· πολλάκις γοϋν κειμένου τού σώματος επί


    10 γijς, τα έν ούeανοίς φαντάζεται και θεωρεί ό άνθρωπος· και
    πολλάκις τοϋ σώματος ήρεμοϋντος καί ήσvχά.ζοντος καί κα­
    θεύδοντος, κινείται ένδον ό άνθρωπος και τα έξωθεν έαvτοϋ
    θεωeεί, χώeας άποδημών και περιπατών καl άπαντών τοίς
    γ11ωριμοις,
    I
    και
    \
    πο
    λλ Ι
    ακις
    δ
    ια
    \ τοvτω11
    Ι
    τας
    \
    με
    θ' t'
    ημεραν
    Ι
    πeα
    'ξ
    εις

    15 έαvτοϋ μαντευόμενος καt προγινώσκων. τούτο δέ τl αν εΕη


    Π
    ετερον η ψvχη
    " \ λ
    ογικη, εν Ίl
    Ι -' Τ λ 'ζ
    ογι εται και νοει τα
    \ • \ vπερ
    t' \ ι:'
    εαvτον
    \

    (:' ,, θ
    ο αν ρωπος;

    32. Καί τούτο δ' αν είη προς άπόδειξιν άκeιβij τοϊς έτι πeδς
    '
    α'Vαι'δ ειαν -
    της 'λ ογιας
    α Ι Ι
    τετeαμμενοις. πως,
    - του
    - σωματοr:;
    ' θ νη-

    20 - κατα\
    του Ι
    φvσιν ,ι
    οντος, λ ογι'ζ εται ,ι θ eωπος τα πεeι α'θ ανασ ας,
    αν ' \ l
    '
    και πο λλ"
    ακις εαvτιp τον (' - ' θ'
    ανατον (' '
    vπεe ' ..
    αρετης προκα λ ειται; - ~
    'lΊ

    πώς, πeοσκαίροv τού σώματος ο'Vτος, τά αίώνια φαντάζεται


    ανθeωπος, ώστε τών μεν έμποδων καταφρονείν, εlς έκείνα δε
    τον πόθον έχειν; τό μεν oiw σώμα ουκ αν έαvτο περί έ.αvτοϋ
    25 τοιαύτα λογlσηται, καί ούκ αν τα έξωθεν έαvτού λογlζοιτο·
    \
    θ 11ητον γαρ
    \ και
    ' Ι
    πeοσκαιeον
    Ι ~
    εστιν·
    '
    αναγκη
    ' δ'
    ε
    S!
    ι=:τεeον
    Τ
    ειναι το
    \

    τα \ ε11αντια
    :, ' και \ παeα ' '
    την φvσιν ' του - σωματος ' λ ογι ζ'
    ομενον. τι '
    Τ
    συν
    {1 ν ,ι - 'λ
    ειr; τοvτο πα ιν
    ~ ' λ 'θ Ι \ \ \ \
    11 ψvχη ογικη και α ανατος; και γαe

    ουκ έξωθεν άλλ) ένδοθεν αύτη τφ σώματι, ώς ό μοvσικδς τfl


    30 λύρq. έvr;χεί τά κρεlττονα. πώς δέ πάλιν κατα φύσιν ών ό όφ-
    Ι{ΑΤΑ ΕΙΔΩΔΩΝ 1?9

    τωv φθόγγων, δταv πλήξ,:ι τας χορδάς καί άyyίς1J έκάστη ν


    καταλλήλως, αύτος πού γνωρίζει τήv λίιpαν- κατα τον ίδιον
    τρόπον καi αι αισθήσεις, eΙνε άρμοvικά σvνδeδεμέναι με το σω­
    μαt όπως αί χορδαί eiς την λίιραν, και δταν τας κατεvθvντ:1 δ
    έπιστήμων νους, τότε ή ψvχη διακρίνει καt γνωρίζει αίιτο ποv
    ,
    κανeι και
    \ ) -
    eveρyeι.

    Τοvτο εive ίδιον μόνον των άνθρώπωνι καί τούτο eiνe το


    λογικόν της ψvχης των άνθρώπωv- δια της χρήσεως αίιτοv
    διαφέρει απο τα άλογα καi αποδeικvίιει ότι πράγματι eI νe κάτι
    διαφορετικοv απο 8, τι φαί veται εiς το σωμα. Διότι πολλάκις,
    έvφ το σωμα eive έξηπλωμένον έπi της yης, ό άνθρωπος φαντά­
    ζεται καi σκέπτεται τα έποvράvια. Καi πολλάκις έvφ το σωμα
    ήρεμeί καί ήσuχάζeι και κοιματαt, eίς τό έσωτερικόv τοv ό άν­
    θρωπος κινείται καi θεωρεί τα έκτος αvτοσ και φείιγeι άπό την
    χώραν τοv καi περιοδεύει καί σvναντ~ γνωστούς τοv, καl πολ­
    λάκις δι' αύτων μαντεύει καi προγνωρίζeι τί θα τοv σvμβ~ eίς
    το έyyvς μέλλον. Αvτο δε τί άλλο θα ήδίινατο να εΤνε παρα λο­
    yικη ψvχή, διά της όποίας ό άνθρωπος σκέπτεται καί κατα-
    ... ι ' , ,
    νοeι πραyματα αvωτερα τοv;

    32. (Ως άκρ1βής άπόδειξις προς αίιτοvς ποv eΙνε άκόμη όπα­
    δοi της άναισχvvτίας, της άλογίας, θα ητο καi το έξης. 'Αφοϋ
    τό σωμα eiνe έκ φύσεως θvητόν, πως ό άνθρωπος σκέπτεται τα
    περi άθανασίαs, καl πολλάκ1ς προτιμ~ τον θάνατον χάpι ν της
    άρeτης; 'Ή άφοv το σωμα eiνe πρόσκαιρον, πωs ό άνθρωπος
    διαλογίζεται τα αiώνια, ώστε να πeριφρονΌ. αvτά που εΙ VE eiς
    τά πόδια τοv καl νά ποθfj έκeϊνα; Το σωμα λοιπόν δέν δύναται
    να κάντ:1 τοιαύτας σκέψεις περί τοϋ έαvτοv τοv, οvτε θα ήδύνα­
    το να σκεφθfj τα έκτός έαvτοϋ· διότι e{νe θνητον καί πρόσκαι­
    ρον- κατ) άνάyκην κάτι άλλο πρέπει νά eΙνε αvτο ,του σκέπτε­
    ται τα άντίθετα καl παρά την φύσιν τοv σώματος. Τί άλλο λοι­
    πόν θα ητο αύτο παρα ψvχη λογικη καi άθάvατος; Διότι αvτη
    έμπνέει τα καλvτeρα eίς το σώμα άπο μέσα και όχι άπ' εξω,
    δτrως ό μοvσικος eiς την λίιραν. Πως δε πάλιν, άφοv έκ φvσεως
    i80 Μ. AθANA1JIOr

    '
    θ αλμος ,.
    εις το οραv
    «' - \ και' η(' άΚυ'Ι
    ~ εις τ' () ακοvειv,
    ' Ι \
    τα '
    μεν ' 1
    αποf1τρε-

    φοvται1 τα δέ αfροvνται; τίς γάρ ό τόv όφθαλμόv τού όρiiν άπο­


    στρέφωv; {j τ(ς τήv άκοηv κατά φύσιν οvσαν άκοvστικην άπο-
    λ l - '
    κ ε ει, τοv ακοvειv; η τις , "' , '
    την - ':!('
    γεvσιv, κατα φvσιv οvσαv γεv-

    5 fJτικηv, κωλύει πολλάκις της φυσικής όρμης; τlς δέ την χεί­


    eα, κατά φύσι.v οvσαv εlς το έvεργείv, έπέχει τού ψαύειv τ,νός;
    τlς δέ τήιv lJσφρησιv, καί αύτήν είς τό όδμiifJθαι γεvομέvηv, άπο­
    στρέφει τού μη άvτιλαμβάνεσθαι; τlς ό ταύτα κατα τώv φυσι­
    κών τοϋ σώματος έ,,εργώv; Ι} πώς τό σώμα, τ1jv φύσιν άπο-
    10 fJτραφέv, έπιστρέφεται ΠQΟς τάς έτέροv σvμβοvλlας και προς
    το έκεlvοv vεϋμα ήvιοχείται; ταύτα γάe ούδέ'V έτερον {j ψυχήν
    λογικήν άποδεlκvvσιv ήγεμοvεύοvσαv τού σώματος. ούδέ γάρ
    έαvτο τό fJώμα πέψvκεv έλαmιειv, άλλ' ύφ' έτέροv αγεται καί
    φέρεται,
    r,
    ωfJπερ ου
    'δ ,
    ε
    ('f
    ιππος εαvτ
    (' ό (' ζεvγιvvσιv,
    v vπο , :,λλ'
    α
    (' ,
    vπο τοv
    -
    15 κρατοvντος έλαύvεται. διά τούτο γοϋιv και νόμο~ μέ'V άvθρώποις
    τα καλα μέ'V πράττειν, τήν δέ κακlαv άποστρέφεσθαι: τοίς δέ.
    a,2_λ.f 'λ Ι \ \ \ "' r, A.J. - λ ογι-
    uγοις α ογιστα τα κακα και ακριτα μεvει, ατε v'I της
    f

    κότητος και της κατα λdγοv διαvοlας έκτος τvγχάvovfJιv. εl­


    vαι μέ'V OV'V ψυχηv λογικήν έv dvθρώποις έκ τώv προειρημένων,
    20 ιvομlζω δεδεϊχθαι.
    33. ,,Οτι δέ καί άθάνατος γέγονεv ή ψυχή, και τούτο άvαγ­
    καίοv εlδέvαι έv τ'fj έκκλησιαfJτικfj διδαfJκαλίq. πρός lλεγχΟ'JJ της
    τώv εlδώλων άvαιρέσεως. γένοιτο δ' άv ovv ή πεel τούταw γνώ­
    σις έγγvτέρω μάλλον έκ τijς περί τοϋ σώματος γvώfJεως και
    25 έκ τού πρός το σώμα διαλλάττειv αύτήv. εί γάρ αλληv aύτ,jv ό
    λόγος άπέδειξε παρα τό σώμα, lστι δέ τό σώμα φύσει θ,,ητόv,
    dvάγκη τήv ψvmv άθάvατοv εlvαι τφ μή εlvαι κατα τό f1ώμα.
    καl πάλιν εί ή ψυχή τό fJώμα κιιvεί, ώς δέδεικται, κα1 ούχl vπό
    άλλων αύτη κινείται, dκόλοvθόιv έστιv ύφ' έαvτης κιvοvμένην
    30 την ψvχ1jv, καί μετά την είς γην άπόθεσιv τού σώματος κινεί-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑQΝ 181

    τό μάτι eΤνε διά νά βλέτη}, 1<αi τό ·αύτι διά νά άκοv-~:1, άλλα άπο­
    στρέφονται κα\ άλλα προτιμοvν; Ποίος λοιπόν ιμποδίζει τό
    μάτι νά βλέτη), η ποίος eμ,rοδίζeι τά αύτιά νά άκοόοvν, άφου
    ή άκοvστική των εΤ νε φvσική; ~Η ποίος tμποδίζει την yεvσι ν
    άπό την φvσικήν τηs έπιθvμ{αν, άφου έκ φύσεως eΤνε πλασμένη
    διά νά yεvεται; 1<αl ποίος έμποδίζeι το χέρι νά ψηλαφ~ κάτι,
    άφου tκ φύσεως έπλάσθη διά να tveρy,5; καί ποίος έμποδίζει
    την όσφρησιν νά αtσθάνεται, άφοv καl αvτή εχeι πλασθη δια
    να όσφραίνεται; Ποίος δε ένερyεί αvτά εναντίον των φuσικων
    tνερye1ων τοv σώματος; 'Ή πως τό σωμα άποστρέφεται την
    φύσιν τοu καl στρέφεται πρός τάς σvμβοvλάς άλλοv καί κυβερ­
    ναται άπό τό νεvμα a<είνοu; ~Ολα αύτά τα παραδείγματα δέν
    άποδεικνvοvν τίποτε άλλο παρά την λοyικην ψvχήν πού κv­
    βερν~ τό σωμα. Διότι το σωμα δέν έπλάσθη δια να 1<ατevθύV1J
    τόν έαυrόν τοu, άλλα νά δδηyηται άϊrό άλλον, όπως ούτε ό
    ίππος ζεύει τόν έαvτόν τοv, άλλ' δδηyετται άπό τόν Ιππέα. Δια
    τούτο βeβαίωs vπάρχοuν καί ot νόμοι ε[ς τοvς άνθρώποvς, διά
    να πράττοvν τά καλα 1<αί να άποστρέφωνται τα κακά. 'Α vτι­
    θέτως είς τά άλογα μένοvν ακαταλόγιστα 1<αί άκριτα τα κακά,
    έπeιδη δ!ν eχovv λογικόν οϋτe την άνάλοyον σκέψιν. Νομίζω
    ότι άπο όσα etπομεν εχει άποδειχθ,j, ότι ή ψvχη των άνθpώ­
    ,rων eΙνε λοyι1<ή.
    33. Εlνε άνάyκη να μάθωμεν άπό την διδασκαλiαν της Έκ­
    ι<λησίας, ότι ή ψvχή eΤνε καl άθάνατος, πρός άπόδειξιν της άνα­
    τροτrηs των είδώλων. Θά πλησιάσωμεν δέ την yνωσιν αύτων
    περισσότερον διά της yνώσeως του σώματος 1<αl διά της δια­
    φορας του σώματος πρός αvτήν. Διότι άφου δ λόγος- άπέδeι­
    ξeν, ότι ή ψuχη εΙνε κάτι διάφορον του σώματοs καl ότι το σώ­
    μα εΤνε e1< φύσεως θvητόν, κατ' άνάyκην ή ψυχή εΙνe άθάνα­
    τος, διότι δέν εΤνe όμοία πρός τό σωμα. Καl πάλιν, άφου ή ψvχή
    κι νeί τό σωμα, όπως άπεδείξαμεν, 1<αl δεν κινείται αvτή ύ,το
    άλλοv τινός, eΤνε έ,rόμενον ότι ή ψvχη κινείται άπο μόνη της,
    Καί άφου άποθέσrJ εls Τη V yη V τό σωμα, ιξακολοvθεί νά Κ1 vη-
    182 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    σ θ αι πάλ ιν αvτην αφ ' ' ' ' ~


    εαvτης. ... ' '
    ου γαρ η ψvχη εστιν η~ απο θ νυσκον- (' '' ' '
    (fa· α'λλ α ' δ ια' την
    ' ταυτης
    f αναχωρη(fιν
    ' t απο
    ' ,
    θ νr;σκει το' σωμα.
    -
    Εί μέν ούν και αϋτη ύπο τοϋ σώματος έκινεϊτο, ακόλοv-
    Οον ην, άναχωρούντος τού κινούντος, άποθνύσκειν αυτήν· εl δε
    5 ή ψvχη κινεί και το σώμα, άνάγκη μαλλον αύτήν έαvτήν κινείν.
    έαvτ'fί δέ κινοvμένη, έξ άνάγκης και μετα τον του σώματος
    θάνατον ζfj. ή γαρ κίνησις τής ψυχής ούδέν ετερόν εστιν ή ή
    ζωή αύτης· ώσπερ άμέλει και το σώμα τότε ζην λέγομεν, 8τε
    κινείται, και τότε θάνατον αύτου εlναι, 8τε της κινήσεως παύε-
    1 Ο ται. τούτο δε και άπο της έν σώματι καθ άπαξ ένεργείας αilτης
    φανερώτερον liν τις ίδοι. εί γάρ και οτε τφ σώματι έπιβέβηκε
    και
    \ (fVV δ'δ
    ε εται
    Ι
    τοvτφ, ου
    '
    κατα
    \
    την
    \
    του
    - Ι
    σωματος
    1
    σμικροτητα

    συστέλλεται και συμμετρείται, αλλα πολλάκις έπl κλίνης τού-


    του κειμενοv και μη
    ' \ \ κινουμ νου,
    έ α
    'λλ' ('
    ως εν
    :, θ ανατφ
    Ι I
    κοιμωμε-

    15 νου, αύτη κατα την έαvτης δύναμιν γρηγορεί καt ύπερεκβαlνει


    την
    \
    του
    - Ι
    σωματος
    Ι
    φvσιν· και
    \ r,
    ωσπερ
    :,
    απο ημουσα
    δ - Ι
    τοvτου, μ
    έ
    -
    νοvσα έν τφ σώματι, τά ύπέρ γην φαντάζεται και θεωρεί, πολ­
    λάκις δε και τοίς έξω των γηtνων σωμάτων άγ{οις και άγγέλοις
    σvναντfi. και προς αύτους άφικνείται τfl του νου θαρρούσα καθα-
    20 ρότητι· πως ούχl μαλλον και πολλφ πλέον, απολυθείσα τοϋ σώ-
    r, δ ι ' \ β 'λ Θ ι ' ~t
    ματος, οτε ο συν ησας αυτην ου εται ""εος, φανερωτεραν εςει
    t.'

    την τής άθανασίας γνώσιν; εl γαρ καί σvνδεθείσα σώματι την


    ..2 \ - Ι
    ι:;κτος του σωματος
    ζ
    ωην ε.., η, πο
    λλ λ Ι \ \
    φ π εον και μετα
    \θ Ι
    ανατον
    ,,,.. ""
    του σώματος ζήσεται, και ού ~αύσεται του ζην δια τδν οϋτως
    25 αύτην ποιήr:ιαντα Θεον δια του έαvτοv Λόγοv, του l(vρlov ήμων
    Ίησοϋ Χριστοϋ. Δια τούτο γάρ καl άθάνατα και αίώνια λογl­
    ζεται και φρονεί, έπειδη και άθάνατός έστι. και ωσπερ, του
    σώματος θνητού τυγχάνοντας θνητα και αί τούτου θεωρούσιν
    ., θ Ι
    αισ ησεις, οvτως α ανατα
    f'f 'θ Ι θ
    εωροvσαν και
    - \ λ ,.. Ι
    ογι..,ομενην την ψv-
    \

    30 χήν, άνάγκη καl αύτην άθάνατο'JJ εl,ιαι. και αει ζην.. αί γαρ περl
    ΚΛΤΑ ΕΙΔ2Λ2Ν 183

    ται μόνη της. Διότι δέv άποθντ:ισκeι η ψvχή άλλά το σώμα,


    έπειδη άποχωρεi αvτή .
    . 'Εάν λοιποv καl ή ψvχη εκινείτο ίιπο τοίί σώματοςt θά ητο
    έπόμeνοv να άποθν1:1σκ1:1 μετά τη v άπομάκρvvσι ν τοίί κι νητη­
    ροs της· άφοίί όμως ή ψvχrι κινεί και το σωμα, κατt άνάyκη ν
    μαλλον κινείται άπο μόνη της. Άφοίί δε κινείται άπο μόνη της,
    κατ' άνάyκην ζ,:ί καi μετά τον θάνατον τοίί σώματος. Διότι η
    κίνησις της ψvχης δεν εΙνε τίποτε άλλο παρα η ζωή της· καθώς
    βεβαίως ί\έyομev, ότι καί το σώμα τότε ζfj, όταν κιvηται, καl
    τότε άποθv~σκει, όταν παύ1J νά κ1νητα1. Άλλ) αύτο δύναται
    νά το tδ,:ί καveiς δλοφό:vερα καi άπο τη v παvτοτει νη ν μεν έvέρ-
    , 'C:,., ,, \<7' c:, ;) ' -
    ye1αv της, την οποιαν ομως εχει και οταν εvρισκeται εντος τοv

    σώματος. Διότι έφ' όσον, και όταν ευρίσκεται έπi του σώματος­
    καi συνδέεται με cruτό, δέν συστέλλεται, οuτε ίιπολοyίζεται άπο
    τή V μικρότητα του σώματος, άλλά Πολλάκις, ένφ αίιτο είιρ{­
    σκεται έπl της κλί vης καi δεν κι νeϊται, άλλα κοιμαται σαν να ex.1.1
    αποθάνει, αuτη άyρvπνεί με την ίδική ν της δύναμι v καi ξεπερ­
    ν~ την φύσιν του σώματος· καi ένφ μένει εiς τό σωμα, σκέπτε­
    ται καί εξετάζει τα ίιπeρyήιvα σαν να άπομακρύνεται άπ!t αvτό•
    πολλό:κιs δε σvvαvτ~ άyίοvς και άyyέλοvς που βρίσκονται eξω
    άπο τά γήινα σώματα, καί ερχeται προς αύτοvς στηριζομένη
    εiς την καθαρότητα του νοίί· όταν άπολvθi) άπό το σωμα, τότε
    ποιι θα θελήσ13 ό Θεος ΠΟ\J την σvvέδεσε με αύτό, ~εν θα SΧTJ
    πολv μεyαλvτέραv και πολύ καθαρωτέραν την yvωσιν τηςάθα­
    vασίας; Διότι έαν καl όταν ητο σvνδεδεμένη με το σωμα εζη
    την έκτός τοίί σώματος ζωήν, θα ζήσ~:1 πολύ περισσότερον και
    μeτα τον θάνατον του σώματος καi δεν θα παv01:1 να ζfj, διότι
    έτσι την rnλασεν ό Θεος δια τοίί Λόyοv τοv, τοϋ Κvρίοv ήμων
    Ίησοv Χριστοv. Διά τοϋτο λοιπον σκέπτεται καl φρονεί άθά­
    νατα καl αίώvια, διότι εΙνε άθάvατος. Και όπως-, έπειδη το σώ­
    μα είνε θνητόv, θνητα βλέποvv και αl αίσθήσeις τοv, ετσι καί ή
    ψvχή, έπειδη σκέπτεται και εξετάζει τα άθάνατα, κατ' άνάy­
    κην εΙνε αvτη άθό:νατος καί ζ~ πάντοτε. Διότι αt σκέψειs και
    184 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    της
    .. 'θ ,
    α rχ.vασιας ι:;vvοιαι
    1l.
    και.
    ' θ ,
    εωριαι.
    ,
    ov'δ εποτε ' \ :ι - ,
    αvτηv αφιασι με-

    vοvιιαι έν αύτfl, και ώσπερ έκκαυμα έv αύτfj γινόμεναι πρός


    άσφάλειαν της άθαvαιιlας.. δια τούτο γοvν και της περί Θεοϋ
    θεωρlας lχε1ι την bνοιαv καί αύτη έαvτης γίνεται όδός, ούκ
    5 lξωθε,, άλλ' έξ έαvτης λαμβάνουσα την τοϋ Θεοϋ Λόγου γνω­
    ,
    σιv και κατα'λ ηψιv.
    '
    34. Λ εγομεv _,.__ ' ,, ,
    O'w, κα απερ ειeηται, προτεροv, ωσπερ
    θ t,
    τον
    \

    '
    Θεοv ', 'Χ
    ηevησαντο, και utpυχa
    θ , _q ',
    ρηιικευοvσιv, ο·uτω και την ψυ-

    χήν ο"1κ lχειv λογικήν 'Ρομίζοvτες, αύτόθεv lχοvσι τής παρα-


    10 φροσύvης την έπιτιμίαv έv dλόγοις καταριθμούμεvο,· κα! δια
    τούτο ώς αtpυχοι έν άψvχοις lχοvτες την δεισιδαιμονίαv, tλέοvς
    και χειeαγωγlας είσlv δ.ξιοι. εl δε ψvχηv άξιοϋσιv lχειv καί έπl
    τφ λογικφ μέγα φροvοϋιιιv, είκότως τούτο ποιοϋvτες, δια τt ώς
    μη lχοντες ψυχήν παρα λόγον τολμώσι, και ούχ ι2 δεί φρονείν
    15 φροvοvιιιv, άλλα κρεlττοvας έαvτοvς και του Θεlου ποιοϋσι;
    ψvχην γιie &Θάνατον lχοvτες καl μή βλεπομέvηv αlιτοίς, τόv
    Θεδν έν τοίς βλεπομέvοις καl θvητοίς άπεικάζοvσιv. ~ διά τl,
    ώσπερ άπέστησαv άπό τοϋ Θεού, α{Jταις ov καταφεύγοvσι πά­
    λιν πeός αύτό,,; δύνανται, γάρ, ωΟ'Περ άπεστράφησαv τfj δια . .
    20 vor.Q.
    ! '
    τον Θ εοv "' ' και τα\ \ '
    Ν..
    οvκ υντα :ι
    αvεπ ,
    λ αιιαvτο εις θ εοvς, οvτως
    .!t ' '
    dvαβηναι τφ vψ της ψυχής και πάλιν έπιστρέψαι πρός τον Θε-
    όv. έπιστρέψαι δέ δύναvτα~, έάv δν ένεδύσαnο ρύπον πάσης έπι­
    θvμlας άπόθωνται καl τοιιοϋτον άπονlψωνται, έως
    dv άπό­
    θωnαι παν τό ιιvμβεβηκός άλλότριοv τfl ψvχfl καl μόvη11 αύ ...
    25 τήν ώσπεe γέγοvεv άποδε{ξωσιv, ίv' ούτως έv αύτfi θεωρησαι
    τον τού Πατρος Λόγον, καθ' δv καl γεyόvασιν έξ άρχης, δm,η-
    -
    θ ωσι.. κατ ' εικοvα
    'J
    1
    γαρ
    ' Θ -
    "εοv '
    πεποιηται και κα θ' ' ομοιαιιιιv
    lf!' ' γέ -
    γονεν, ώς και ή θεία σημαlνει, Γραφή έκ προιιώποv τού Θεού
    λέγοvιια· Ποιήσωμεv δ.vθeωποv κατ' εlκόvα και καθ' όμοlωσιv
    SO ημsτεeαv.
    lf!' ' J!,θ
    υ1 εν και
    ' J!
    uτs
    ,
    παvτα
    ,
    το11
    , Θ'
    επιχv εντα evπον της
    lf!'f -
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 185

    θeωρίαι περί άθανασ{ας. χωρiς ποτέ νά τή ν έyκαταλείποuν, μέ­


    νουν πάντοτε έντός της, και γίνονται σάν σημάδια έyκαύμα­
    τος ε{ς αίιτή ν διά νά της έξασφαλίσοuν τήν άθανασίαν. Δια τοv­
    το λοιπον σκέτrτeται καί την Θεωρίαν περi Θεοv καί ή Ιδία γί­
    νεται διά τον έαvτόν της όδος και λαμβάνει την περi τοv Θεοv
    Λόyοv yνωσιν και κατανόησιν όχι άπ' εξω άλλ' άπό τόν
    ~αvτόν της.
    34. Λέyομεν λοιπόν, όπως καί προηγουμένως ελέχθη, ότι
    καθώς ήρvήθησαν τον Θεον καi λατρεύουν άψυχα, eτσι καί
    έπειδή έπίστεuσαν ότι δέv eχοuν λοyικην ψvχήν, άπ~ αύτό έπι­
    τ1μωνται ώς παράφρονες καί καταριθμοϋvται μεταξύ των ά'λό­
    yωv- και διά τοϋrο εΙνε άξιοι Ελέους καί καθοδηγήσεως, διότι ώς
    άψυχοι λατρεύουν τά άψvχα. 'Εαν λοιπόν Ισχupίζωνται ότι
    eχοuν ψvχήν και εΙνε vπερήφανοι δια την λογικήν, καί ευλό­
    γως τό κάνοvν αύτό, διατί σάν νά μη εχοuv ψυχήν έπιχeιροίίν
    παράλογα καί δέν σκέπτονται αvτά ποv πρέπει να σκέπτων­
    ται, άλλά θεωροvν τοvς έαvτούς των άνωτέροvς καί του Θeοϋ;
    Διότι ινφ eχοuν &Θάνατον ψvχήν, την δποίαν δέν βλέπουν, εt­
    κοvίζοuν τόν Θεόν εtς δρατά καί θνητά. ,r\H δ1ατί, όπως άπεμα­
    κρvνθησαν ά,τό τόν θεόν, δέv καταφεύγουν .έτσι πάλιν
    eiς αvτόν; Διότι όπως άκριβωs άπέστρεψαν τήν διάνοιάν των
    άπό τόν Θeόν καi rnλασαv άνυπάpκτοvς θεούς, έτσι δύνανται
    νά άνέβοvν μe τόν νοvν της ψvχης, καί νά έτηστρέψοvν πάλιν
    προς τόν Θεόν. Καl δύνανται νά ιπιστρέψοuν, έάν άποβάλοuν
    την άκαθαρσ(αν κάθε έπιθuμίας, την δπο{αν tνεδvθησαν, καί ξε­
    πλvθοϋν τόσον πολύ, μέχρι να εξαφανίσουν κάθε τι ξένον ,τού
    έΎJ<ατεστάθη elς τήν ψuχην καl νά έμφανίσοuν αυτήν μόνην
    όπως tδημιοuρ-yήθη, ώστe ετσ1 νά δuνηθοίίν νά ίδοuν ~ντος αύ­
    της τόν Λόγον τοΟ Πατρός, κατ' εlκόνα τοv δπο{οu tπλάσθη­
    σαν tξ άρχης. Διότι δ άνθρωπος tδημιοupΥ1\θη κατ' εlκόνα
    Θεοϋ και έτrλάσθη καθ' δμοίωσιν, δπως τό δηλώνει καi ή Θεία
    Γραφή λέγουσα έι< μέρους του Θεοv· «Ποιήσωμεν άνθρωπον
    κατ' elκόνα και καθ' δμοίωσιν ήμετέραν» (Γε 1, 26). Δια του­
    το κςχ\ όταν άποβάλ,;ι άπό έπάνω της κάθε ώ<αθαρσίαν της
    186 Μ. Α0ΑΝΑΣΙ0r

    άμαρτίας αφ' έαυτής αποτίθεται και μόνον το κατ' είκόνα κα-


    \
    θ αρον λ'
    φv αττει,
    'Ι Ι
    εικοτως,
    δ '1 θ'
    ιαr.αμπρυν εντος
    Ι
    τουτου, ως εν
    (' '
    κα-

    τόπτρφ θεωρεί την εlκόνα τού Πατρός, τόν Λόγον, και έν αύτφ
    '
    τον πατερα,
    Ι ου
    ,;,-
    και\ εστιν
    "
    εικων
    ' \
    οι:' σωτηρ, λ ογι'ζ εται.
    1

    5 'Ή εl μη αυτάρκης έιιτιν ή παρα της ψυχής διδασκαλtα δια


    τα έπιθολουντα ταύτης έξωθεν τον νουν και μη δραν αυτήν το
    κρείττον, άλλ' έστι πάλιν και <11:0 τών φαινομfνων την περl τού
    Θεού γνώσιν καταλαβείν, της κτ{σεως ωσπερ γράμμασι δια
    της τάξεως και άρμονlας τον έαυτής δεσπότην και ποιητην ση-
    ι Ο μαινούσης καl βοώσης.

    2. Γνώσις του Θεοu διά της γνώσεως της κτ[σεως

    35. )Αγαθος γαρ ο~ν καl φιλάνθρωπος δ Θεός και κηδό­


    μενος τών ύπ' αυτού γενομένων 'ψυχών' επειδη αόρατος και άκα-
    'λ Ι ' ' Ι , I Ι - , Ι (' f
    τα ηπτος εστι την φυσιν, επεκεινα πασης γενητης οvσιας υπαe-

    15 χων, και δια τούτο έμελλε το ανθρώπινον γένος άτυχείν της πε­
    ρi αυτού γνώσεως, τφ τα μέν έξ ουκ όντων είναι τον δε άγένη-
    Ι ~ ' ' ....,
    το~,, τουτου ενεκεν την κτισιν ουτω
    δ ' ι' . .,
    -Δ'
    ιεκοσμηιιε τφ εαυτου ο-

    γφ ο (' Θ '
    "'εος, "' ' επει
    ιν ' δ η' ' ' ' ' ''
    ~ εκ των εg-
    την φυσιν εστιν αορατος, καν ' - ,,
    γων γινώσκεσθαι δvνηθfί τοίς ανθρώποις. έκ γαρ των έργων
    ..'}ο πο
    λλ Ι
    ακις ο
    (" Ι '
    τεχνιτης και μη
    ' (' Ι Ισ
    ορωμενος γινω κεται
    . και
    \ tt'
    ο ιον τι

    λ εγουσι
    ι περι' -
    του '
    αγαλματοποιου - φ ει δ'
    ιοv, ('
    ως '
    τα τοvτοv
    1
    δ η-

    μιοvργ1ίματα έκ τijς συμμετρίας και της πρός lίλληλα των μερών


    άναλογίας έμφαίνειν και μη παρόντα Φειδlαν τοίς όρώιιιν, οiJ­
    τω δεί νοείν έκ της τού κόσμου τάξεως τόν τούτου ποιητην και
    25 δημιουργον Θεόν, καν τοίς τοϋ σώματος όφθαλμοίς μη Θεωρη­

    ται. ού γαρ κατεχρήσατο τfί dοράτφ φύσει αυτού ό Θεός· μή


    τις το,ϋτο προφασιζέσθω· και παντελώς έαυτδν αγνωιιτον τοίς

    22. 'Ο διασημότερος γλύπτης της &ρχαfας Έλλάδοs, ζήσας κατα -τά
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 187

    άμαρτίας που έχύθηκε έπάvω της καi διατηρεί καθαροv μόνον


    το κατ' eiκόνα, εvλόyως, όταν αύτο τελείως λαμπικαρισθ~,
    βλέπει ώς ε[ς κάτοπτρον την ε[κόvα τοv Πατρός, τον Λόγον,
    1<αl έvτος αίποv σκέπτεται τον Πατέρα τοίί όποίοv δ Σωτηρ
    ε{νe είκών.
    "'Η έαν δέν eΙνε αvτάρκηs ή διδασκαλία άπο την ίδίαv τήv
    ψvχήν, διότι έξωτερικα αiτια έπιθολώνοvv τον vovv της καi
    δέν βλέπει το καλύτερον, είνε δvvατοv τότε να καταvοήσωμev
    την πeρi Θεοv yνωσιν απο όσα βλέπομεv, διότι ή κτίσις δια
    της τάξεως καl άρμονίας ώς να εΤ νe γράμματα ίιποδεικvύeι καl
    διακηρύσσει τον Δeσπότηv καi δημ1οuρyόv της.

    2. Γνώσις τοu Θεοu διά της γνώσεως της κτ[σεως

    35. co Θeος λοιπόν eTve άyαθος καi φιλάνθρωπος καi φρον­


    τίζει δια τας ψvχό:ς τό:ς όποίας eπλασεv· έπειδή ομως etvε έκ φύ­
    σεως αόρατος καi άκατάληπτος, διότι εvρίσκεται έπέκει να παν­
    τός δημιοvρyήματος, καi δια τούτο το άνθρώπι vον yέvος δεν
    θα έπετίιyχαve νά τόv yνωρίσ'Q, καθ' δσοv τά μεν πλάσματα
    εyιvαv έκ τοv μηδενός, αύτος δε -ητο άδημιούρyητος, δια τοϋτο
    ό Θεος διεκόσμησe τήν κτ{σιv διά τοv Λόyοv τοv, ώστe έπειδη
    έκ .φύσeως etνe άόρατοs, vά εΤvε δυνατόν να άvαyvωρισθi] άπο
    τους αvθρώποvs εστω καi άπο τά ερyα. Διότι πολλάκις άvα­
    yνωρίζομεν τήν ύπαρξιν τοίί τεχvίτοu άπο το epyov τοv, άνκαi
    δέν τον βλέτrομεν- και κάτι τέτοιον λέγεται περι τοv ά)' αλματο­
    ποιοίί Φειδίοu22 , ότι όσοι εβλεπαv την σvμμeτρίαv και τη v άρμο­
    vίαν εtς τα ερyα τοv, εβλεπαν τον iδιοv, άv καl δέv ητο παρών.
    Jt'Ετσι άπο την τάξιν τοίί κόσμοu 1 πρέπει vά άντιλαμβανώμeθα
    τόν δημιοuρyον καί πλάσϊην αύτοίί Θεόν, αν καl δεν τόν βλέ­
    πομεν με τα μάτια τοίί σώματος. Διότι ό Θεος δεν εκανε κακήν
    χρησι ν της άοράτοu φύσεώς τοu - μή το χρησιμοποιij κανείς
    αvτό ώς πρόφασι ν - καί δέν άφηκe τον έαvτόν τοu τελείως

    τέλη τοv Ε' αίωνος π.Χ. Αvτος εκανε τα yλvτrrα της άκpοπόλεωs των' Αθη­
    ν~v.
    188 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    άvθρώποις άφήκεν· άλλι ώς προείπον, οvτω διεκόσμησε τήν


    ι r1 , ,J,t-' ,, - , r, , ,.. ,,
    κτισιν, ωστε και μ 11 ορωμενοv αυτον ττι φvσει, ομως εκ των ερ-

    γων γινώσκεσθαι. καί τούτο ού παρ' έμαvτοϋ ψημι, άλλ' άφ'


    ών παρα των θεολόγων άνδρών έμαΟον, ών εlς έστιν ό Παϋλος
    5 f'pωμαιοις
    , ,ι .q
    μεν γραφων ουτω·
    7Ί' ,
    α γαe αορατα
    ,, , - , ,
    avτov απο κτι-
    ι

    σεως κόσμου τοίς ποι17μασι νοούμενα καθορiiται· Λvκάοσι


    δέ παρρησιαζ όμενος και λέγων· Και ήμείς όμοιοπαθείς έσμεν
    ύμίν άνθρωποι, εύαγγελιζόμενοι ύμας άπδ τών ματαlων bιι­
    στρέφειν έπι Θεdν ζώντα, δς έποlησε τδν ούρανόν καί την γijv
    10 καί τήν θάλασσαν, καί πάντα τά έν αύτοίς, δς έν ταίς παρφχη­
    μι~αις γεvεαίς είασε πάντα τα έθνη πορεύεσθαι ταίς όδοίς αύ­
    τών. καίτοι γε ούκ άμάρτυρον έαvτόv άφηκεv άγαθοvργών,
    '
    oveavo'θ εv ~
    ημιν - δδ'
    ι ους υετο
    t ύς και , καιροvς ' καρποφοροvς,
    1
    έμ-

    πιπλών τροφής και ευφροσύνης τας καρδlας ήμών.

    15 Τίς γάρ, όρων τον ούρανοiJ κύκλον καί τόν δρόμον ήλlου κα1
    σελήνης και των αλλων dστέρων τας θέσεις καl τας περι.ι"l:ολή­
    σεις, έναντίας μέν και διαφόρους γινομένας, έv δέ τfl διαφορlj.
    όμοlαv τηv τάξιν παρα πάντων όμοiJ σφζομένην, ούκ ένθvμεί-
    ται,
    1!. '
    uτι ουκ αvτα εαυτα,
    ' \ e' , 'λλ.,
    α
    S! '
    ι:;τερος εστιν ο
    ' (' δ
    ιακοσμων αvτα
    - ' ,
    ' τις
    2 ο ποι.ητης; ' δ ε,' ορων
    (' - η"λιον μεv
    ' ανατε
    ' ~ '
    'λλ οντα μεΟ' ημεραν, σε-
    ,
    ληνην δέ ι
    φαινουσαv
    ,
    κατα νυκτα
    ι
    και φ
    ' θι '
    ινουσαν και π ηρουμε-
    λ ι

    νην άπαραλλάκτως κατα τδν των ήμερων ίσον πάντως άριθμόν,


    , - ,, '
    'δ ιατρεχοντα και ποικι'λ ως ενα
    και των αστρων τα μεν 'λλ'αττον- , '
    τα
    ' δ ρομοvς,
    τους
    Ι
    τα
    \ δ':, λ -
    ε απ αvως
    Ι ., Ί\,,
    κινοvμεvα, ουκ αν εννοιαν
    λ"
    α-

    25 βοι, δτι πάντως έστίν ό κυβερνών αύτά δημιουργός;


    36. Τίς, όρων τά έναντία τfl ψύσει συνημμένα καl σύμ­
    φωνον έχοντα τήν άρμονίαν, οlον τίς, lδων πϋρ ψvχρψ καί ξη­
    ρον ύγρφ κεκραμμένον, καί ταϋτα μη άντιστατοϋντα πρός αλ­
    ληλα, άλλ' έν άποτελοϋvτα ώς έξ ένος τύ σώμα, ούκ dv ένθvμη·
    ΚΑΤΑ ΕΙΔQΛΩΝ 189

    άyνωστον elς τούς άνθρώποvς, άλλ,. όπως προηγουμένως Ε{πα,


    δ1εκόσμησε ετσι την κτίσιν, ώστε άν καi tκ φίισεως αύτος ητο
    άόρατος, !ν τοίιτοις νά γίνεται άντιλητrτός άττό τά lpyα. Καl
    αύrό δέν ε{νε iδικόv μοv, άλλά τό εμαθα ά,τό τούς θεολόγους,
    ε{ς !κ των δπο(ων εtνε καl δ Παvλος ,τοv yράφε1 πρός τοίις «Ρω­
    μαίοvς τά ~ξης· «Τά yάp άόρατα αvτοϋ άπό κτίσΕωs κόσμου
    τοϊς ποιήμασι νοοvμενα καθοραται>> (Ρω 1, 20)· καl εtς τοvς
    κατοίκους της Λuκαονίας23 με θάρρος λέγει· «Καί ήμείs όμοιοπα­
    θεϊς tσμεν vμίν άνθρωποι, εvαyyελιζόμενο1 ίιμας άτrό των μα­
    ταίων έπιστρέφειν έπl Θeόν ζωντα, δς έποίησε τόv ούρανόν καί
    την yηv καί τήν θάλασσαν, καl πάντα τα έν αύτοίς, 8ς iν ταίς
    παpφχη μέναις yενεαίς εiασe πάντα τά εθvη πορεύεσθαt ταίς
    όδοίς αύrων. καίτοι yε οvκ άμάρτvρον tαvτόν άφηκεv ό:yαθοuρ ...
    yων, ούρανόθεv ήμϊν δtδούς vετοvς καί καιροuς καρποφόρους,
    tμπιπλωv τροφης καί evφροσύvης τάς καρδίας ήμων» (Πρξ
    14, 15-17).
    Διότι ποϊος βλέπων την οvράνιον σφαίpαν καi τήv τρο­
    χιάν τοv ήλίοu καί της σελήνης καl τάς θέσεις καί περιφοράς
    των άλλων άστέρων, ένφ etνε άντίθeτοι καί διαφορετικαί, έν
    τούτοις νά διατηροϋν όλαι μαζί τήν τάξιν και έντος της δια­
    φοράς, δέν σκέπτεται ότι άλλος ετ νε δ δη μιοuρyός αύτος ποv
    τά ρυθμίζει καl δεν ρuθμίζοvν αύτα τον tαvτόν τους; Ποίος
    δέ βλέπων νά άνατέλλη δ ήλιος τηv ήμέραν, καi τήν νύκτα vcx
    ~μφαvίζεται ή σελήνη και νά έλαττοϋται καί νά yeμίζ,:,, χωρlς
    νά μεταβάλλεται δ άριθμοςτων ήμeρωνποvόπωσδήποτεεtνεκα...
    θωρισμένος, καi τα άστρα άλλα μέν νά διατρέχουν τόv οvράvιον
    θόλον και να άλλάζοuν κατά διαφόρους τρόποvς τροχιάς, αλλα
    δέ νά κινοϋνται έπl τηs Ιδίας τροχιας, δεν θά ενvοήσtJ ότι δπωσ­
    δήποτε vπάρχει δ δημιοvρyός ,rov τά κvβερν~;
    36. Βλέπωv τά tκ φύσεως άντ(θετα σvνη νωμένα και σvμφω­
    νοϋντα άρμονικως, δπως όταν lδij τή ν φωτιάν άvαμεμιyμέvη ν
    μέ τον άέρα και την γην με τό ίιδωρ και αύτcχ νά μή άντιδροϋν
    τό ενα tναντίον τοϋ άλλοv, άλλά νά άποτελοvν ενα σωμα, σάv

    23. Λvκάονες· (θνος της κεντρικi;s Μ. "Ασίας. Βλ. Πρξ 14, 6· 11.
    190 }Ι. ΑΘΑΝΑΣΙΟt

    θ ειη
    Ι "ξ ω θ εν ειναι
    ε Τ ι
    τοvτων '
    τον -
    ταvτα ι
    σvναψαντα; ι
    τις, 'δ '
    ι ων χει-

    μώνα παραχωρούντα lαρι και έαρ θέρει καl θέρος μετοπώρφ


    και δτι έναντ{α 011τα ταύτα τfj φύσει. τδ μεν γαρ ψύχει, τδ δε
    Ι
    καιει, το
    \ δ \
    ε τρ φει, το
    έ \ δ ε\ φ θ ινει
    f
    · !'Ι
    ομως τα παντα ισ17ν και α
    \ Ι ,r \ 'βλ
    α-

    5 β17 τοίς ανθρώποις αποτελούντα την χρήσιν, ούκ άν έννοήσειεν,


    δτι έστι τις κρεlττων τούτων, ό την lσότητα παρέχων πα.σι και
    ,!υβερνών τα πάντα, καν μη βλέπrι τούτον; τlς, όρών tν αέρι
    \
    τας νεφ έλ ας vπο β αστα ζ ομενας ,: 1
    και\ εν
    '
    νεφε'λ αις την των \ - vι:δ ατων
    Ι

    δεθείσαν βαρύτητα, ουκ έννοιαν λαμβάνει τού ταυτα δ17σαντος


    10 \
    και προστά αντος
    'ξ
    γενεσ αι;
    Ι θ ~ Ι ι: - :, \ \ ,., β Ι
    11 τις, ορων αvτην την γην αρvτα-

    την ο·vσαν τfj φύσει, έπι το ύδωρ έδρασθείσαν καί δ.κlνητον μέ-
    νοvσαν
    '
    επι
    \
    το
    ' Ι
    φvσει κινοvμενον,
    1
    ov :, δ ιανοη θ'
    ησεται
    'f
    ειναι
    Ι τινα

    '
    τον ,.
    ταvτα δ ιατα ξ αμενον
    ' και ' ποιησαντα ' Θ '
    .. εον; τις,' ι'δ ων' την '
    κατα καιρον τijς γης καρποφορlαν καί ούραν6θεν ύετοvς καl
    15 ποταμών επιρροίας καl πηγών dναβλύσι::ις και ζφων tξ άνο-
    f Ι
    μοιων γονας, και ταvτα οvκ αει α
    \ - :, :, \ :, λλ \
    α κατα καιροvς ωρισμενοvς
    \ \ ι: !

    1 '!!λ Ι Ι , :, Ι \:, Ι
    γινομενa· και u ως τις, κατανοησας εν ανομοιοις και εναντιοις

    την ίσην και όμοίαν παρ' αύτών άποτελοvμένην τάξιν, ούκ αν


    ένθvμηθεlη, 8τι έστl μία δύναμις ή ταύτα διακοσμήσασα καί
    20 διέποvσα, ά>ς αν avτfj δοκfj, μένοvσα καλώς;

    Αvτα μεν γάρ καθ' έαvτα ούκ αν σvσταlη και φανijναί ποτε
    δ-vνηθείη δια την προς αλληλα τής φύσεως έναντιότητα. το μεν
    \ vηδ ωρ
    γαρ φvσει
    Ι β \ \
    αρv και κατω ρεον εστιν, αι
    Ι t:f ) / ,: δ'
    ε νεφε αι κοvφαι
    'λ -
    και των έλαφρών και τώv άvωφερώ11 τvγχάvοvσ,: και Ομως το
    25 βαρύτερον. ϋδωρ όρώμεν έν ταίς νεφέλαις βασταζόμενον. και
    πάλιν ή μεν γij βαρvτάτη έστί, το δ., αύ πάλιν {Jδωρ κοvφότε-
    1' Ι \t:/ t'\ - 'λ Ι 'β Ι
    ρον εστι. ταvτης· και ομως vπο των ε αφροτερων το αρvτε-

    ρον βαστα'ζεται, ' '


    και ου καταφερεται, ' άλλ' εστηκεν
    (f
    ακινητος
    ' t η,:

    - ,
    γη. και το
    \ , "'
    μεν αρρεν ov, ., ι , -
    ταvτον εστι τφ
    θ 'λ rt , σ
    η ει, και ομως εις εν
    ,
    RATA ΕΙΔΏΛΩΝ 191

    να κατάyωνταt άπό εvα σωμα, ποίος δεν θα σκεφθtj δτι ύπαρ­


    χει eςω άπό αύτα έκεϊνσs ποv τά συνήvωσε; Ποίος όταν ίδfj
    τόv χε1μωνα να παραχωρij την θέσιν του eίς την άνο1ξιv καl ή
    άνο1ςις els τό θέρος καi ότι ένcρ αύτα έκ φύσεως eί ve άvτίθeτα -
    διότ1 τό μεν evα προκαλεί ψϋχος, τό άλλο καίε1, το άλλο καρ­
    ποφορεί καί το άλλο φθείρει - έv τούτοις όλα· vά παρέχουν eis
    τούς άvθpώπους fση v και άβλαβη χρησι v, ποίος όταν ίδtj αύτά,
    δεν θα ήδύvατο vα καταvοήσ1J ότι ύπάρχε1 κάπο1ος άvώτερος
    αύτων, δ δποϊος δίδει els όλα την ίσορροπίαv καi κυβeρv~ τα
    πάντα, εστω και άv δέv τον βλέπτ:1; Ποίος βλέπων vό: ύποβα­
    σταζωvται αί veφέλαι ύπό του αέρος καί την βαρύτητα τοσ
    ύδατος δeμένηv είς τό:ς vεφέλας, δev λαμβάνει ίδέαν αvτοv πού
    τα εδΕσΕ αύτα και διέταξε να yίvoυv; 1\Η ποίος, όταν iδ'Ώ τηv
    βαρυτάτηv yην VCX στηρίζεται είς το uδωp κα1 VO: μέVΤJ ακ{vη­
    τQS έπάvω eis τό κι voύμevov24 , δεν θα διαvοηθij ότι ύπάρχει κά­
    ποιος, ό Θεός ποv διeρρύθμισe καί έδημtούρyησε την yηv;
    Ποίος, όταν iδfj τη v κατα περιόδους καρποφορίαv της yης, τας
    ούραvοστάλτοuς βροχάς, τα ρεύματα των ποταμωv, τας άvα­
    βλύσeιs των πηyωv, τάς yevvήσeις των ζφωv από άvόμοια, και
    όλα αvτα VCX yfvωvταt οχι συveχως αλλα Καθ,. ώpισμέvας ΠΕ­
    ριόδους, καi yevικως ποίος, όταν διακρίv,:ι ότ1 καί των άvομοίωv
    καί των άντιθέτωv έπ1τvyχάvετα1 ίση και όμοία τάξις, δέv θό:
    ένθυμηθfj ότι ίnτάρχει μία δύναμις, ή όποία διαρρυθμίζει καl
    κυβερνξχ αύτά, όπως θέλει αvτή, καl παραμένει σταθερά;
    Διότι αvτα μόνα των ουδέποτε θά ήδύvαvτο vα συσταθοvν
    και να έμφαvισθοΟv, διότι έχουν άvτίθeτον φύσιν μeταςν των.
    Διότι τό μεν ύδωρ έκ φίισeως et VE βαρv καί ρέει πρός τα κάτω,
    τα δε νέφη ε{Vε έλαφpα καi ώς έλαφρα eχουv τη Vτάσι V VCX άνα­
    βα{ νοvν προς τα έπάvω· έν τούτοις βλέπομev τό βαρύrερον
    ύδωρ vα βαστάζεται έντος των veφωv. Ές άλλου ή μev yη eίνε
    βαρυτάτη, το δε ύδωρ εtvε έλαφρότeροv αύrης· καl όμως τό
    βαρ&τeροv βαστάζεται άπό τα έλαφρότeρα, καi δεν πίπτει πρόs
    τα κάτω ή yη, άλλά μένει άκί vητος. Καi έvφ το άρρεν δεν εΙ VE

    24.. Μία άπο τας άpχαίας φvσικας θεωρίας ητο, ότι ή yη στηρίζεται έ­
    πάvω eiς το ύδωρ. Βλ. Μ. Βασίλειον, JΕξαήμ. 1, 33.
    1.92 ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ

    συνάγεται, και μlα παρ' άμφοτέρωv άποτελeίται γένεσις τοv


    f'
    ομοιαv
    , ζ
    φοv.
    , και
    , σvνε
    λ '
    οvτι φαvαι,
    ' το
    \ ψυχροv τφ
    ' - θ
    ερμφ
    - ,'l_.
    ι-.,..,,av-

    '
    τιοv , ' και' το• vγροv
    εctτι, (' \ τφ
    - r,;ηρφ
    t: "" μαχεται,·
    ' κα i. J!
    υμως ctvvελθ οvτα ,
    ού στασιάζει πρός έαvτά, άλλ' έξ όμοvοίας εν σώμα καl τήv
    5 πάντων γέvεσιv άποτελοvctιv.

    37. οvκ
    , ά _,.__
    v ovv
    2 , ,
    ,,, - , ('
    μαχομεvα και 1;;vavτιa οντα τn φυctει εαv-
    '

    τά ctvν-17γaγov, εί μη κρε(ττωv ,jv καl κύριος δ σvνδήctας αύτά,


    Τ \ ,, \ - r, δ-λ δ ,Ζ f' 1
    φ και αvτα τα ctτοιχεια, ωσπερ αυ α εctποτ17 vπακουοvτα,

    ,., ' !Ω ' ' ' ' ~ - , ,,


    εικει και πεwεται· και ουκ εις την ~αvτου φυctιv εκαctτοv ctκo-

    10 ποvν άvτιμάχεται πρός τό έτερον· ά).λά τόv συvδήσαvτα Κύ­


    ριον γιvώctκοvτα, δμ(Wοιαv έχοvctι πρός έαυτά, φύσει μέv όντα
    bavτla, τfi δέ του κυβερνώντος βοvλ17σει φιλιάζοντα. έπεί εί
    μή κρείττονι προστάξει έγεγόvει τούτων μlα κρϋ.σις, π<nς άv τό
    βαρύ τςϋ tλαφρφ ή το ξηρόν τφ ύγρφ ,f} τό περιφερές τφ όρ-
    1.5 θφ ή τό πϋρ τφ ψυχρφ ή 8λως ή θάλασσα τfl γfl ή δ ήλιος τfi
    ctελfJvn ή τα ll.στρα τφ ούραvφ και ό άήρ ταίς vεφέλαις έμlγη
    καί ctυνijλθεν, άνομοlου οvσης τής έκάctτοv πρόr; τό έτερον φύ-
    εμε λ)..ε μεγα'λ η γινεctθ αι
    1
    σεως; .,, γαρ ' κα l ctτασις ' προς ' αυτα, ' '
    τοϋ μέv καίοvτος, τοϋ δέ ψύχοντας, και τού μέv βαρέως κάτω,
    20 τoiJ δέ κούφου tκ των tναντlωv αvω lλκοντος, και τοϋ μέv ήλl­
    οv φωτίζοντας, τοϋ δε άέρος ctκοτίζοvτος· καί γαρ και τά αctτρα
    έστactιactav
    ! ά
    v ' ('
    προς εαvτα, υτι τα μεν αvωτι:ρω, τα
    , 1ts \ \ ' ,l \ δ'
    ε κατωτι:-
    ,l

    ρω την θέσιν έχει· και 1j vύξ δέ ούκ άv παρεχώρηctε τfl ήμlρq,,


    άλλ' έμενεv αν πάντως μαχομέvη πρός αύτήv καί στασιάζουctα.
    25 Τούτων δέ γινομένων, λοιπόν ήv ίδείv ούκέτι κόσμον άλλ'
    έτι τ άξιv α'λλ' αταr,;ιαv, ctvστactιv α'λλ' ασv- ' 1
    ακοσμιαv,
    ' αvκ
    '
    1
    t:' '
    ουκετι
    1
    ' '
    στατοv τό 8λον, ούκέτι μέτρα άλλ' άμετρίαv. τfi γαρ έκάctτοv

    25. Τά ίδτα λέyε1 JCαl ό Μ. Βασίλειος, 'Εξαήμ. 4, 29.


    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 193

    όμοιον μe τό θηλv, έν τούτοις σvνενοΟνται καί yενvαται άπο τα


    δύο όμοιον ζq,~ν . Καί δια να σvvσψίσω, το ψvχρόν εt νe άντt­
    θετοv τοϋ θερμοϋ καi τό ύyρόν καταπολeμei το ξηρόν25· έv τού­
    τοις, όταν σvνeνοΟνται, δεν άντιδροϋν το εvα ~ναντίοv τοΟ άλ­
    λου, άλλά με όμόνοιαν άτrοτελοϋv ενα σώμα καl σvvτι:λοϋν εlς
    την δημιοvρyίαν των τrάντωv.
    37. 'ΑφοΟ λοιτrον eI νe άντιμαχόμενα καί άντίθετα έκ φv­
    σεως, δev θά σvνηνοϋντο, tάν δεν ύπηρχεν ό άνώτeρος Κύριος
    πού τά σvνέδεσε, εις τον όποίον ύποχωροϋν καί τrείθοvται καl
    αύτά τα στοιχεία, όπως άκριβωs ύπακούοvν ot δοΟλοι εls τον
    κόριόν των. Καί δεν άντιμάχeται τό !να πρός τό άλλο, διότι το
    καθένα eχeι τον σκοπόν τοv· άλλ., έπeιδή yνωρίζοvν τον Κύ­
    ριον ό όποίος τά σvνέδeσeν έναρμονfζοντα, αν καi άντiθετα e<
    φvσεωs, καl χάρις εlς τήν θέλησιν τοϋ ιαιβερνήτοv σvμφιλιώ­
    νονται. Διότι έάν δεν έyί νετο ή σvνένωσις αύτωv δια μιας άνω­
    τέρας διαταyης, τrως θα άνεμιyνύετο καi θά σvνeνοϋτο τό βαρv
    μέ τό έλαφρόν, τό ξηρόν μέ τό ύyρόν η το κvκλικως κινούμενοι,
    μέ το εvθυyράμμως κι νούμενον96 η τό ηίίρ με τό ψvχρόv η yeνι­
    κως ή θάλασσα μέ την yηv η ό ήλιος με τήν σελήvην η τά άστρα
    με τόν οvρανόν η ό άηρ μέ τά νέφη, άφοv ή φvσις ~κάστοv εΤνε
    διαφορετική άπό τήν φvσιν τοΟ άλλοv; Διότι θά σvνέβαινε καi
    μεγάλη διάστασις μεταξν των, διότι τό ενα θά eκαιε, τό άλλο θα
    προεκάλει ψvχος, τό βαρύ θά hραβοϋσε προς τά κάτω, ένφ
    άντιθέτως τό έλαφρδv τrρός τα άνω, καl δ μέν ήλιος θα έφώτι­
    ζεν, ό δέ άήρ θα τrροεκάλει σκότος.' Ακόμη καl τά άστρα θά rnα­
    ναστατοΟσαν μεταςv των, διότι άλλα εύρlσκονται ύψηλότερα
    και άλλα χαμηλότερα· και ή vύς θά εδιδe την θέσιν της ets τήv
    ήμέραv, άλλ' ότrGΟΟ"δήτrοτε θά έμάχετο και θά έπανeστάτeι έv­
    αντ{οv της .
    Κα\ έάv σvvέβαιναv αvτά, δεν θα έβλέτrαμev τrλέον κόσμον
    άλλ' άκοσμ{αv, όχι τό:ςιν άλλ" άταξlαν, όχι σvνθεσιν άλλα διά...
    λvσιv τοΟ δλοv, όχι σvμμετρίαv άλλ' άμετρ{αυ. Διότι μέ τή ν

    26. Περl της mριφεροϋς καl της εύθvyράμμοv 1<tνήσεως- (ή θεωρία eive
    τοϋ •Αριστατ~οvς) δμιλεt 8ιεξο811<ώτερον δ Μ. Βασίλειος, Έςαήμ. 1, 41-42.
    i3
    19/ί ΑΙ. ΑθΑΝ.Λ.ΣΙΟr

    στάσει. καl μάχn ή πάντα άνnροϋντο, ι/} τό κeaτoiJν μόνον έφαί-


    νετο. και τοvτο πα'λ ιν την του ι;; δ'
    1 2 1
    ' - ' - παντος ' 'ακοσμιαν εικνvε. μo-

    vov γάρ γενόμενο1: καί λει..ι~όμε-vον τfl τών αλΑων χρεlq., άνάρ-
    μοστοv το ΟΛ.Ον
    ' f""'} έ ! ~ ,. \, ' 'ό
    ποιει· ωσπερ ει και μονος πους και μ νη χειρ
    '
    5 άπομεlvασα, ούκ αν lσωσεν όλόκληροv τό σώμα. ποίος γάe
    κόσμος ήv, εί μόνος ήλιος lφαινεν, r} σελήνη μόνη περιεπόλει,
    ή rύξ μόνη ιην, ΙJ ,7μέρα άει έτύγχανε; ποlα δέ πάλιν ην αρμονία,
    εί μόνος ήν ό οveανός χωρlς τών ϋ.στρων r} τά άστρα χωρlς τοϋ
    '
    οvρανοv; τι - ' δ.1
    δ κα ί χρησιμον, ει
    ' ' '
    μονη ο α'λ ασσα 1:1,;:ν, και\ ει' μονη
    '
    10 γij χωρίς υδάτων καί τών αλλωv της κτίσεως μερών iκειτο;
    πώς δ' dν και ανθρωπος έφάνη rJ δλως ζφοv έπι γης, τών στοι­
    χείων πρός; έαvτά στασιαζόντων καί ένας όντος τοϋ κρατούν­
    τος καl μη δvναμέvοv προς τήν τώv σωμάτων σύστασιν άρκείν;
    ούκ dν γάe έκ μόνου Οεeμοϋ r} μόνου ψυχρού r} μόνου ύγeοϋ
    15 r} ξηροϋ σvνέστη τι των δλων· άλλ' ήν ατακτα πάντα καί άσύν­
    Οετα καθόλου. άλλ' ούδ' dν αύτδ τό δοκούν κρατείν ήδvνήθη
    αν συστijναι χωρις της τών άλλων έπικοvρlας· οiJτω γάρ και
    νύν συνέστηκεν.

    38. 'Επει οvν ούκ άταξlα άλλα τάξις έστίν έv τφ παντl, και
    20 ούκ dμετρ{α dλλά συμμετρlα, καl ούκ άκοσμία άλλα κόσμος καl
    κόσμου παναρμόνιος σύνταξις, άvάyκη λοylζεσθαι καl λαμβά­
    νειν εννοιαν του ταύτα σvναyαyόντος και συσφlyξαντος, και
    συμφωνlαν έργαζομέvοv πρός αύτά Δεσπότου. κllν γάρ μη τοίς
    όφθαλμοίς όραται, άλλ' άπδ της τάξεως και συμφωvlας των
    25 tναντlων fvi,oείv έστι τόν τούτων άρχοντα καί κοσμήτορα καl
    βασιλέα. ώσπερ γάρ πόλιν έκ πολλών και διαφόρων άνθρώπων
    συνεστώσαν, μικρών καί μεyάλων, και πλουσlων av καi πενή­
    των, καί πάλιν γερόντων καl ~1 εωτέρων, καί άρρένων καί Οη-
    ). '
    .εων, ει ' ' ' '
    ο εωρησαιμεν ευτακτως οικουμενηv, και τους t.'1''
    ,1_. αυτn
    ' - ' \ \
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 1.95

    διαμάχη v καί τόν τrόλeμοv ~κάστοv η όλα θά έςηφανίζοvτο, ή


    θά έφαivετο μόνον ~κείνο πού θα ύπερίσχve. Καl αίπο πάλιν θά
    εδειχvε τή ν άκαταστασiαv τοΟ σύμπαντος. Διότι άφοΟ θα εμε...
    νεν ενα στοιχείον μόνον χωρίς τη v βοήθειαν των αλλ.ωv, θά καθ­
    ίστατο σύμπαν χωρlς άρμον(αv, όπως δέν θά ήδύvατο νά σώ­
    σ'Ι) δλον τό σωμα, έαν εμενεν eνα μόνον πόδ1 η eνα μόvον χέρι.
    Διότι ποίος κόσμος θα vπηρχev, έαν μόνον δ ήλιος eλαμπeν, η
    μόνον ή σελήνη έκινείτο, η ύπηρχε μόνον νύς, η ητο πάντοτε
    ήμέρα; Καl ποία άρμοvία θα όπηρχeν, έάv ίrrτηρχε μόνος ό ού­
    ραvός άνευ άστρων, η μόνον άστρα άνευ ούρανοv; Καί ποίον
    το όφελος, eάv ύπηρχε μόνον θάλασσα, καί ~άν ή γη εμεvε μό­
    νη, χωρlς τά ίιδατα και τά άλλ.α μέρη της κτίσεως; και πως θα
    εζ η και δ ίδιος ό άνθρωπος η yεvικως ενα ζφοv rnl της γης, έάν
    τά στοιχεία εόρίσκοντο εlς διαμάχην μεταξύ των και ητο εν
    μόvοv έκείνο πού θα ίrrτερίσχve καl δεν θά ήρκeι πρός σύστασιν
    των σωμάτων; Διότι τίποτε ες δλωv δέν θά ήδύvατο νά σv­
    σταθij μόνον άπό το θερμοv η μόνον άτrό τό ψvχρον η μόνον
    ά,το τό ύyρον ή μόνον άτrό ΤΟ ξηρόν, άλλ' όλα θά ησαν άτακτα
    και έντeλωs &:σύνθετα . ., Αλλ.' oCrτe καl αίπο τrov φα{vεται ότι
    vπερισχύει θά ήδύvατο να ύπάρξτ, άνευ της βοηθείας των άλ­
    λων, διότι e-τσι εχοvν σvνδvασθη καl τώρα.
    38. 'Επειδή λοιπόν δέν υπάρχει άτας{α εlς τό σύμπαν άλλα
    τάξις, δεν ύπάρχet άμετρία αλλα συμμετρία, και οvτε άκοσμ{α
    άλλά κόσμοs καl μάλ1στα παραρμόνιος- τάςις els τόν κόσμον,
    εΤνε ά:νάyκη να σκεφθωμεν καl να έννοήσωμεν τόν Δεσπότην
    τrού τά σvνεκέvτρωσε καl τα συνήνωσeν αύτα και τα εκανε να
    σvμφωνοϋν. Διότι αν κα\ δεν τόv βλέπομεν μέ τα μάτια, έν τού­
    τοις άπό τή ν τάςι ν καl την σvμφων(αv των ά:ντιθέτων et νε δυ­
    νατόν να ~ννοήσωμεν τον άρχοντα καί κοσμήτορα και βασιλέα
    των. Διόη όπως, ~αν ~βλέπαμεν να κατοικηται άρμονικως μία
    πόλις els τi1 ν δποf αν υπάρχουν άνθρωποι πολλοl καl διάφοροι,
    μικροl καl μεγάλοι, πλούσιοι καl πτωχοί, γέροντες και νέοι,
    άνδρες καl yvναίκες, κα\ νά διαφέρουν μeταςίι τω VI Καί ~νφ
    196 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    διαφόρους μεν 8νταc;, όμοvοοmιτας δέ πρός έαvτούc;, καί μήτε


    τούς πλοvσlοvς κατα των πεvητωv, μήτε τοvς μεγάλους κατα
    - - , \,
    των μικρωv, μητε τους vεοvς κατα
    ' -
    των γεροvτωv
    , '
    γιvομεvοvς,

    ''1'1 \ , \ ' ' , ' , ' - βλ'


    αΛΙ".α παvτας κατα την ισομοιeιαv ειρηvεvοvταc;· ει ταvτα ε-

    5 ποιμεν, πάντως έvνοούμεv, Βτ, tJ.eχovτoς παροvσlα τήv όμόvοιαv


    πevταvεύει, κdv μή όeωμεv αύτ6v. ή μεν γαρ άταξlα άvαρχίας
    έατί yvώeισμα, ή δέ τάξις τόv ήγεμοvεύοvτα δεlκvvσι. και γάe
    καl την έν τφ σώματι τώv μελών πρδς έαvτα σvμφωvίαν όρώv­
    τες, δτι ού μάχεται ό όφθαλμός τfj άκοfl, ούδέ ή χεlρ τφ ποδl
    10 στασιάζει, άλλ' έκαστον τήv lδtav άποτελεί χρείαν άστασιά­
    στως, ivvooϋμεv έκ τούτου πάντως εlvαι ψvχηv έv τφ σώματι
    τήv τούτων ήγεμοvεύοvσαv, κάv μή βλέπωμεν αύτήν ..
    Οδτως έv τfl τοϋ και παvτδc; τάξει άρμοvlq. τδv τοϋ παντός
    ~
    ηγεμ όνα -
    vοειν ' '
    αvαγκη Θ '
    Ν εοv, '
    και -
    τοvτοv ι:,--,,α
    JL. και' ου' πολλ ους.
    '
    15 και ή τάξις δέ αl!τη της διακοσμήσεως καl ή τών πάντων μεθ'
    όμ011οlας dρμονlα, ού πολλούς άλλ' ένα τόν αύτης tJ.eχovτa καl
    ήγεμόνα δεlκvvσι Λ6γοv. ούκ llν γ&ρ, είπερ ήσαν πολλοt της
    κτlσεως αρχοvτες, έσφζετο τοιαύτη τάξις τώv πάντων· άλλ'
    ηv πάλιν άτακτα πάντα διά τούς πολλούς, έλκοvτος έκάστοv
    20 πeδς τήv έαvτοϋ βούλησιν τά πάντα καί μαχομέvοv _πρδς τδv
    έτερον. ό5σπερ γάρ έλέγομεν την πολvθεότ11τα άθεότητα εlvαι,
    ούτως άvάγκ11 την πολvαρχlαv άvαρχlαv εlvαι.. lκ&στοv γά{,
    τήv τοϋ έτέροv ιzeχήv άvαιροvvτοc;, ουδείς έφαlvετο λοιπδν ό
    άρχων, άλλ' ηv άvαρχlα παρά πασιv. lvθα δέ μή έστιv αρχωv,
    25 έκεί πάντως άταξία γ{vεται. καί έμπαλιv 1j τώv πολλών και
    διαφόρων μία τάξις και όμόινοια ba καί τόν άρχοντα δείκvυσι.
    καθάπερ γάρ εί τις πόρρωθεν άκούει λύρας έκ πολλών και δια·
    φόρων vε·υρώv σvγκειμέvηc;, καi θαυμάζει τούτων την άρμοvlαv
    της σvμφωνlας, ότι μη μόνη ή βαρεία τόv ήχον άποτελεί μηδέ
    30 μόνη ή όξεία μηδέ μόνη ή μέcrη, άλλα πα.σαι κατα την ίσην
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏΛΩΝ 197

    αίrτοi διαφέρουν ~ν τούτοις vά εχοvν δμόνοιαν καί νά μη κατα­


    φέρωνται μήτε οι ττλοίισιοι κατά των τττωχων, μήτε ot μεyά­
    λο1 κατά των μικρωv, μήτε ot νέοι κατά των γερόντων, άλλ' ές
    ίσοv δλοι vά eT νε elρη νικοί · έάν έβλrnομεv αvτά, δττωσδή,τοτe
    θα έσκεπτόμεθα, οτt νπάρχε1 Ε νας άρχων ΠΟV !,τιβάλλeι τη V
    όμόνο1αν, εστω και αν δεν τόν έβλrnαμεν. Διότι ή μέv άταξία
    εΤ ve γνώρισμα της άναρχf ας, ή δέ τάξις ά,τοδeικνύeι ότι vπάρ­
    χeι άρχηγός. Διότι βλέτrοντες καl την σvμφωνίαν των μeλων
    τοϋ σώματος μεταξύ των, ότι δηλαδή δέν άντιμάχεται τό μάτι
    τrρός το αvτf, ούτε τό χέρι έπαναστατεί κατα τοv ποδιοv, αλλά
    κάθε μέλος rnιτeλεi τη v ά,τοστολή v τοv χωρίς άντ1ρρήσeιs, ά,τ~
    αύτό κατανοοϋμεν δτι δ,τωσδήτrοτe ύτrάρχe1 elς το σωμα ψυχη
    ή δπο{α κvβeρv~ αvτά, άv και δεν την βλέπομeν.
    Τοιοvτοτρόπως λόyφ της τάξεως καl της άρμονίας τον
    κόσμοv εΙνε άvάyκη vά έvνοήσωμeν τον ήyeμόvα τοϋ κόσμοv
    θeόν, καl μάλιστα !να Θeόν καl όχι πολλούς. Καl αvτή ή τά­
    ξιs της δ1ακοσμήσeωs καί ή άρμονικη όμόvοια των τrάντων ά,το­
    δeικνύeι οχι πολλοιις άλλ.!) εvα τόν άρχοντα καl ήyεμόνα αύτης,
    τον Λόγον. Διότι, έάv ησαν πολλοi ol άρχοvτes τηs κτίσΕωs,
    δεν θα διeτηρeϊτο αvτή ή τό:ξις τον σύμπαντος, άλλά θά ησαν
    όλα άτακτα έξ αlτίας των πολλων άρχόντων, διότι δ καθεiS' θά
    είλκvε τά τrάντα κατά την Ιδικήν τοv θέλησιν καi θά eύρίσκeτο
    eiς διαμάχην πρόS' τον άλλον. Δ1ότι δ,τως κατηyοροvμεv την
    πολvθεtαν ότι eI νε άθeία, hσι κατ' άvάyκη v καi ή τrολvαρχία
    εΙνε άvαρχία. Διότι ~άv δ καθεiς άνέτρrne την ~ςοvσίαν τοv άλ­
    λοv, δεν θά ~αίνετο τrλέοv άρχων, αλλά θά ύπηρχeν etς όλα
    άναρχία. Καl δ,τοv δεν ύπάρχeι άρχων, έκeϊ δπωσδήποτe σvμ­
    βαίνeι άταςία. Και άντιθέτως ή τάξις και δμόνοια των τrολλων
    καl διαφόρων ά,τοδeικννει, δτ1 εvας eΙνε καί δ άρχων. 'Ακούει
    ,τ.χ. κανεlς ά,τό μακράν τόv ηχον λύρας άτrοτελοvμένης ά,το
    ,τολλάs χορδάς, και θαvμάζe1 την άρμοvικην σvμφωνίαν των,
    δ1ότι τον ηχον δέν ,τροκαλeϊ μόνον ή βαρεία η μόνον ή όξeία
    η μόνον ή μέση, ά.λλ' δλαι καταλλήλως πληττόμενα~ σvνηχοvν.
    1.98 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    dντlcrτacrιν άλλήλαις σvνηχούσι· καl πάντως έκ το-ύτιυν έννοεί


    ,
    οvχ .. ..J. κινειν
    εαvτην - ' λvραν,
    την , α'λλ' ου .
    'δ ε υπο
    f! ' -
    πο λλων αvτην
    ..J. τv-
    ,'
    πτεσθαι, ένα δέ εlναι μοvcrικόν ταν έκάστης νεvρας ήχον προς
    την bαρμόνιον σvμφωνlαν κεράcrαντα τfl έπιστήμn, κll.ν μη
    5 τοiJτον βλέπn · οvτω παναρμονlοv οϋcrης τής τάξεως έν τφ κό­
    σμφ παντl, καl μ-ήτε τών 11.νω πρός τα κάτω μt7τε τών κάτω
    πρός τά ανω στασιαζόντων, άλλα μιας των πάντων άποτελοv­
    μένης τάξεως, bα και μή πολλούς νοείν άκόλοvθ6ν έστι τόv
    11.ρχοντα καί βασιλέα της πάσης κτίσεως, τόν τφ έavτoiJ φωτ!
    1 Ο τά πάντα καταλάμποvτα καl κινούντα.
    39. Ούδέ γάe πολλούς εlναι. δεί νομlζειν τούς της κτlσεως
    αρχοντας καl ποιητάς, άλλά πρός εύσέβειαν άκριβη καl άλή-
    θ ειαν ι, ' , )\...., '
    ενα τον ταvτης v, 1 μι.οvργον πιστεvειν προσηκει· και τοvτο
    ' ι \ ,..

    της κτlσεως aiJτfjς έμφανώς δεικνvούσης. γνώρισμα γαρ άcrφα-


    15 λές τού ba τόν ποιητή,, εlναι. τού παντός έστι τούτο, τό μή πολ­
    λούς άλλ' ένα εlναι τδν κόcrμσ,,. lδει γάρ, είπερ ηcrαν πολλοl
    θεοl, πολλούς εlναι καί διαφόρους τούς κόσμους. ούτε γάe έπρε­
    πε τούς πολλούς ένα κ&crμον καταcrκεvάζειν, ούτε τδν lνα ύπό
    πολλών ποιεΊcrθαι, δια τα έκ τούτων δεικvύμεvα άτοπα.
    20 Πρώτον μiν ότι., εl vπδ πολλών δ είς έγεγόνε, κόσμος,
    άσΟένεια τών ποιησ&ντων ήν· Οτι έκ πολλών έν έργον άπετελέ-
    σθη· '
    και έκ τοvτοv
    Ι ,
    γιιωριcrμα ου' το' τvχ () ν ;;Ά. -
    ην της :,
    ατε λ οvς εκα-
    f!' Ι -
    crτοv πρός τό ποιείν έπιστήμης . εί γάρ ήρκει εlς, οιι}κ dν ol πολ­
    λοl την άλλήλων άνεπλήροvν lλλειψιν. έν Θεφ δέ λέγειν εlναl
    25 τι Αλλιπές ov μόνον άσεβές, άλλά καi πέρα τών άθεμlτων scrτt.
    κα ι
    \
    γαρ
    \ f
    και τεχνιτην
    ~ :,
    ~ν αν ρωποις
    θ I
    ουκ
    :, J!
    ιιν τις
    V
    ειποι τε
    'λ
    ειο1'

    άλλά άσθwη, εl μη μσvος άλλα μsτά πολλών εν άποτελο{η τό


    έργον. εl δέ lκα<1τος μεν ήδύνατο τό Βλον άποτελfcrαι, ol πάντες
    δέ εlργάcrαvτο διά την τού γινομένοv κοινωvlαv, γελοίον μέν
    30 dv εrη τό τοιούτον> εί διά δόξα11 έκαστος εlργάσατο, ίνα μή ώ~
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ2.Δ.ΩΝ 199

    Καl δπωσδήποτe έξ αίπων evvoei, ότι δέv πάλλεται μόνη της


    ή λύρα, οϋτe πλήττεται ά,τό πολλούς· άλλ' evας eίνε ό μοvσι­
    κδs ό δποϊος μέ την τέχνη ν του έvαρμονίζeτ τόv ηχον κάθε χορ­
    δηs eiς την όλην έvαρμδνιον σvμφων{αν. 'Ο άκούων λοιπον τήν
    άρμονίαν έννοeϊ τόν μουσικόν, αν καl δεν τόν βλέπει. ).'Ετσι λο1-
    ,rόν, έπeιδη όπάρχει ,rάντα άρμον1κή τάξις eίς κάθε τι eiς τόν
    κόσμον και δεν έ,rαvαστατοvν οϋτe τά άνω πρός τα κάτω οίίτε
    τά κάτω ,rρος τά άνω, άλλ' δλα άποτελοvν μίαν τάξιν, ίιπάρ­
    χeι 1<ατ' άκολοvθίαν ενας άρχων καl βασιλevς όλης της κτίσeωs
    καί όχι πολλοί· εΙνe αίιτός ,τού μέ τό φως τοv λαμ,τρύνει καί κι­
    νεί τά ,rάντα.
    39. Ούτε ,τρέπει να νομίζω μεν ότι eI vε πολλοί ot άρχοντες
    καί δημιοvρyοi της κτ{σεωS', άλλ' ή άκριβής evσέβeια καl ή άλή­
    θeια άπαιτοvν νά πιστείιωμεν ότt eνας eΙνε ό δημιοvρyός της·
    καi αίιτό τό δeικvveι tμφανως ή ίδία ή κτίσις. )Ασφαλές γνώρι­
    σμα τοv ότι εvαs eive δ δημιοvρyος τοv παντόs eΙνε το ότι δεν
    ίιπάρχοvν πολλοi άλλ' eνας κόσμος. Διότι θά επρεπeν, έαν ίrτrη ρ­
    χον πολλοl θεοί, νά v,τάρχοvν καl πολλοi και διάφοροι κό­
    σμοι. Διότι δέv θά ητο πρέπον ot ,τολλοl θεοί νά δημιοvρyοvν
    eνα κόσμον, ovτe ό eνας κόσμος να δημιοvρyηται άπό πολλούs
    θεούς, διότι προκύπτοvν τά ιξηs άτοπα.
    Πρώτον ότi, έαν ά,το πολλοvς θεοvs έδημιοvργήθη εvας
    κόσμος, oi δημιοvρyοι ησαν άvίσχvροι, διότι άπό ,rολλοίις rn-
    ετελέσθη eνα ερyον- και αύτό eive σοβαρα ά,τόδeιξιs τηs άτε­
    λοvς γνώσεως έκάστοv διά νά δημιοvρyij. Δ1ότι έαν ητο άρκε­
    τός eναs, δεν θά άveπλήρωναν οl ,τολλοl την μεταξύ των Ελλει­
    ψιν. Τό να λέyt) δε κανείς, ότι ίιπάρχeι eis τόν Θεόν κάτι έλλι­
    ,τέs, eive οχι άπλως άσέβe1α άλλ' ίrrrερβαίνeι καl αύτά τά όρια
    των παραβάσεων. Διότι καl eνα άνθρωπον τεχνίτην δέν θα τον
    ώνόμαζε καvelς τέλeιον, άλλ) άνlσχvρον, αν eκαve κάποιο ερyον
    όχι μόνος άλλά μαζί μέ 1τολλοv5'. Έάν δέ δ καθεiς μεν ήδvνατο
    να κατασκεvάσt) το σύμπαν, άλλ, εlρyάσθησαν όλοι δ1ά νά
    σvμμετάσχοvν elς το eργον, κάτι τέτοιον θα ητο yελοϊον, αν
    δηλ. δ καθeis εlρyάσθη δτά την φήμην, μή τυχόν θeωpηfrG άδv-
    200 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    άδύνατος ύπονοηθfl. κεvοδοξ(αν δέ πάλιν έν θεοίς λέγειν τώv


    " ' '» ,
    ατοπωτατων εστιν.
    ,ιΕ: ,(" ~ \
    πειτα, ει εκαστος ικανος ηfl προς την του ο
    ~ \ \ -"λ
    ov δ
    ημιοvρ-

    γίαν, τlς ή χρεία των πολλών, ένός αύτάρκοvς yινομένοv προς


    5 τό παν; dλλως τε άσεβές και dτοπον dν φανεlη, εί τδ μέν ποlημα
    b τυγχάνει, οί δέ ποιήσαντες διάφοροι καί πολλοl, λόγου οπος
    ψvσικοϋ τδ b καί τέλειον τών δι.αφόρωv κeείττον εlναι. καl
    τούτο δέ ίστέον, ότι εl vπό πολλών ό κόσμος έyεγόνει, διαφό-
    l '
    ρους ε χε και τας κιvησεις κα
    \ Ι l :t ι ~ -
    ανομοιοvς εαvτφ. προς εκαστfΥΡ
    \ ι,

    10 yάρ τών ποιησάντω,, άποβλέπων, διαφάροvς εlχε καί τας κινή­


    σεις. έν δέ τfl διαφορ{j., καθάπερ εlρητα, πρότερ01J, πάλιν ην
    άκοσμlα καl τοϋ παντος άταξlα· επειδή ούδέ ναϋς ύπδ πολλών
    κvβερvωμέvη κατ,. όρθά,, πλεvσείται, εl μη εlς ταύτης. τούς οlα­
    κας κρατοίη κυβερνήτης· ούδέ λύρα vπό πολλών κροvομέvη
    15 σύμφωνον άποτελέσει τον ήχfΥΡ, εl μη εlς ό ταύτην πλήττω,,
    εlη τεχνlτης. οvκοvν μιας σϋσης της κτlσεως, και ένός όντος
    κόσμον και μιας της τούτου τάξεως, ba δεί νοείν εlναι καl τά,,
    ταύτης βασιλέα καί δημιοvρyόν Κύριοv.
    Δια τούτο yάρ καl αυτός ό δημιουργός ένα τον σύμπαντα
    20 κόσμον πεπο{ηκεν, ίνα μή τfj των πολλών σvστάσει πολλοl και
    οΣ δημιοvργοl νομlζοιντο, άλλ» ένός lJvτoς τού ποιήματος, εlς
    καl ό τούτου ποιητής πιστεύητα&. καί ούχ δτι εlς έστιv ό δη­
    μιοvρyός, δια τούτο καί ετς έστιν ό κόσμος· ήδύνατο yάρ καl
    αλλοvς κόσμους ποιησαι ό Θεός. άλλ) ότι εlς έστιv ό κόσμος
    25 ό γενόμε11ος, άνάyκη καl τόν τούτου δημιοvρyόv ένα πιστεύε,ν
    εlναι.
    40. Τίς αδν dv είη ούτος; καl τσϋτο yάρ άναyκαίον μάλι-
    στα δηλωσαι και λέyειv, ίνα μή, τfi πεel τοiJτον άγνοlg, πλα­
    vηθεlς τις, έτερον vπολάβυ, καί εlς τήν αυτήν πάλιν τοίς πρό­
    sο τεeοv άθεότητα έμπέσυ. vομlζω δέ μηδέ,,α περί τούτου τήν
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΏΝ 201

    νατος. Νά etπovμev δέ πάλιν ότι ol θeoi eTvε κενόδοξοι, etve πάρα


    πολv παράλογον.
    •Έπειτα, lάν δ καθεlς ήδύνατο νά δημιουρyήστ1 το σύμπαν,
    τί ~ρειάζοντο ol πολλοί, άφοϋ δ ~νας ητο Ικανός διά τό παν;
    άλλως τe θά lφαίνετο άσeβές καl παράλοyον, !άν τό δημιούρ..
    yημα eΙνε ενα ot δέ δημιουργοί πολλοl καl διάφοροι, διότι eTvε
    δικαιολοyία φυσική τό ενα καl τέλeιον να εΤνε άνώτeρον των
    δ1αφόρωv. Καl τοϋτο πρέπe1 νά yνωρίζωμeν, ότι έάν δ κόσμος
    εΤχε δημιουρyη&η ίιπο πολλων, θά eiχe διαφόρους καi άνομοί­
    ους κινήσεις. Διότι προσπαθώντας νά ίιπακούσ,:Ί εls ~καστον δη­
    μιουρyόν, θά eΤχε διαφόρους κινήσεις. J Αλλ' eίς την διαφοράν,
    όπως κα\ προηγουμένως είπομev, θά ύrτηρχe πάλιν άκαταστα­
    σ{α καi άταξία τοΟ σόμπαντος· διότι ούτε καi ενα πλοίον ,rov
    τό ιαιβερνοvν πολλοl θά πλεύσ1) όρθως, lαν δέν κρατίj, τό πη­
    δάλιόv τοv ενας κυβερνήτης-. Ούτε μία λύρα πού την παίζουν
    πολλοί θά παραyάy,J άρμονικόv ήχον, αν δέν την παiζ,:Ί ενας
    ποv νά e{vε elδικός. '_Αφοϋ λοιπόν μία εΤνε ή κτίσις καi eνας δ
    κόσμος και μία ή τάξις τοv, πρrneι νά ~ννοήσωμεν δτι ενας eΤνε
    καl δ βασιλεύς καl δημιουργός Κύριός της.
    Διότι διά τοvτο και αvτόs δ δημιουργός ενα έδημιούρyη­
    σe τόν σύμπαντα κόσμον, ώστε νά μή θeωροϋvται πολλοί καί
    oi δημιουρyοι λόycρ της συνθέσεως των πολλων κόσμων, άλλά
    νά πιστεύεται ότι ενας eT ve δ δημιουργός, άφοϋ ενα eT νe καί τό
    δημιούργημά του. Καl δέν ef vε ~ναs ό κόσμος, rnειδή eiνe εvας
    δ δημιουργός· διότι δ Θεός ήδύνατο νά δημιουρyήσ1) καί άλ­
    λους κόσμους. 'Αλλ' rneιδή εvας efvε δ δημιουρyηθεlς κόσμος,
    εtνε άνάγκη νά πιστείιωμeν, ότι eνας ε{vε και ό δημιοvρyός αύ-
    Ν

    τοv.

    40. t:Τοϊος λοιπον θα ήδύνατο να ef νe αύτός; Και τοvτο βε­


    βαίως eΥνε πολύ άπαραίτητον να δηλώσωμεν καl νά εlποΟμeν,
    ώστε νά μή ύτrοπέσ,:ι κανείς πάλιν elς την άθeιαν των προηyοv­
    μένων, πλαvηθelς άπό την άyνοιαν ,τepl αύτοΟ, καl θeωpήστJ
    άλλ.ον ώς Θεόv. Νομίζω ότι κανεls δέν άμqηβάλλeι πeρl Φiτοv.
    2()2 1Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    διάνοιαν άμφlβολον iχειv. εί γάρ δή τούς παρά ποιηταίς λεγο-


    μενοvς
    , θ ,
    εοvς ουκ ειναι
    ' "f. θ '
    εοvς ο
    (' λ& ,,ιδ f:'
    γος ε ει'iε,
    \ _\ 1 ι
    και τους τηv κτι-

    σιν θεοποιοfrντας tfλεγξε πλανωμένοvς, καί καθdλοv τήν τ(~ν


    ε'θ νων - ει'δ ω λ ο λ ατριαν , 'Ο εοτητα
    α ' και ' ασε
    ' 'βειαν .Τ
    ουσαν απε
    ' 'δ ειι;εν,
    ~

    5 άvάγκη πασα τούτων άναιροvμένων, λοιπόν παρ' ήμίν εlναι τήν


    εύσεβη θρησκεlαν, κal τόν παr/ ήμων προσκυvούμε11ον καί κη­
    ρvττόμενοv τούτον μdνον εlναι Θεόν άληθή, τόν καl της κτί-
    v, ' , ,. , δ 1.. , δ \ ...
    σεως .n..vριον και πασης vποστασεως ημιοvργυv. τις η ουv

    έστιν οvτος, άλλ' r} ό πανάγιος καl ύπερέκεινα πάσης γε11η-


    10 τής ούσίας, & τοϋ Χριστού Παnjρ, οστιr;, καθάπερ 11.ριστος κυ­
    βερνήτης, τfi lδlq. σοφlq. καl τφ lδlφ Λ6γφ, τψ Κvρίφ ήμών καί
    σωτηρι Χριστφ, τά πανταχού διακ·υβερνij. σωτηρlως καl δια­
    κοσμεί καl ποιεί, ώς αν αύτψ καλώς έχειν δοκfj; έχει δέ κα­
    λώς, ώς γέγονε καί όρώμεν γιvόμε11α, έπειδη καl τούτο βού-
    15 λεται· καl τούτο ούκ αν τις άπιστήσειεν. εί μέν γάρ αλογος ήν
    ή της κτlσεως κίνησις καί άπλώς lφέρετο το παν' καλώς αν τις
    και τοις
    '\ - λ Ι
    εγομενοις ηπιl1τησεν· ει
    ' , , δ \
    ε
    λ Ι' '
    ογφ και σοφιq. και
    ' \ έ
    πι-

    στήμrι συvέστηκε και παντι κόσμφ διακεκόσμηται, ανάγκη


    τον ' '
    επικειμε11ον ' και ' δ ιακοσμηl1αντα,
    ' -
    τοvτον '
    ουκ "λλ ον
    α τιvα '
    20 ή Λόγον εlναι τού Θεού.

    Λόγον δέ φημι ού τον έν έκάστφ των γενομ{...,,ων σvμπε­


    πλεγμένσv καί σvμπεφvκότα, δv δή καl σπερματικdν τινες είώ­
    θασι καλείν, δ..ψυχον όντα καί μηδέν λογιζόμενον μήτε νοοvvτα,
    άλλά τfl έξωθεν τέΧVΊJ μ6vον έvεργοϋντα κατά τήν τού έπιβάλ-
    25 λοντος αύτόν έπιστήμην· ούδέ οlον έχει τδ λογικδv γένος λό-
    γον τον ' '
    εκ συ λλ α p- ων σvγκειμενον ' κα 1 εν
    ' αερι
    ,, σημαιν όμεvον.

    άλλα τόν τού άγαθοϋ καί Θεοϋ τών δλων ζώ'JΙτα καl ένεργή Θε­
    όν αύτολόγαv λέγω, δς άλλος μέν έστι τωv γεvητώv καί πάσης
    της κτ(σεως 1 lδιος δέ και μόνος τού άγαθοϋ Πατρός ύπάρχει
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΑΩΝ 203

    Διότι άφοv δ λόγος άτrέδeιξeν ότι αίιτο\ τovs δποίοvs ot πο1ηταί


    όvομάζοvν θεοvs δεν εtνe θeο{, και άφοσ κατέδeιξεν ότι πλαvωv­
    ταt όσο1 θεωροvν ώς θeόν την κτ(σ1 ν, καl yeνικως ά-πέδειξεν ότι
    ή elδωλολατρ{α των fθνικων etvε άθeία, διότι ε1vε άσέβeια· άφοv
    λοιπόν όλα αύτα άVΤ3ρέθησαν, κατ' άνάγκηv ήμείς εχομeν την
    eύσεβη θρησκείαν, καl αύτός ,τού ,rροσκvvοvμeν και κηρύτ­
    τομεν ήμείς, αύτος μόνον εΤvε δ άληθης θεός, ,τού etνe και Κίι­
    ριος της κτίσεως και δημιοvρyόs κάθε ύποστάσεως. Ποtος λοι­
    πόν eTvε αvτός, αν όχι δ πανάγιος καl ύπερέκε1να κάθε κτιστης
    ούσ(ας, δ Πατηρ τοv Χριστου, δ δποίος ώς άριστος κvβeρvή­
    της δια της Σοφίας τοv καl τον Λόyοv τοv, του Κvρίοv ημων
    και Σωτηροs Χρ1στου, διακvβeρv~ -τrρός σωτηρίαν μας τα πάν­
    τα καi τά διαρρvθμίζeι, καl ένερyet όπως αvτος νομίζει ότι eTvε
    καλά; εlvε δέ ώρα{α ή δημιοuρyία 1 όπως έδημιοvρyήθη καί όπως
    βλέπομeν σννεχωs να δημιοuρyοϋνται κατά τό θέλημά του.
    Καi ώς πρός αίιτό ούδείς θά ήδvνατο νά άπιστήσtJ. Διότι έαν
    ή κτίσις έκινεϊτο άνεv λοyικον όντος καi έκιvοvντο τά πάντα
    τvχα[ωs, θα eκανe καλα κανe\ς νά άπιστήσ,:, e\s όσα eίπομeν·
    άφον όμως μέ λοyικην και σοφ{αν καl έπ1στήμην εχeι δημιοuρ­
    yηθη και μέ κάθε κόσμημα εχει διακοσμηθη, κατ' άνάyκην αυ­
    τός πού στέκει rnάνω της και την διeκόσμησe, δέν et vε κανεls
    άλλος ,rαρα δ Λόγος του θeον.
    Λόγον όνομάζω όχι αίιτον ,τού et νε συνυφασμένος καl σvμ­
    φυτος με κάθε δημιοvργημα, τό δποίον μερικοt σvνηθ{ζοuν vά
    όνομάζοuν και σπeρματικόν27 , πού eTvε άψvχος καl δέν eχeι λο­
    γικήv, ούτε σκέπτεται, αΚλ' ένeρyεί δvνάμe1 της τέχνης ποv έφ­
    ηρμόσθη έπ' αύτου εξωθeν καl σνμφώνωs πρός την σοφίαν
    lκείνοv πού τόν κuβeρνςi. Ούτε εχeι λόγον σαν αίιτόν πού εχeι
    τό λοyικόν γένος των άνθρώπων, δ δποtος άποτελείται άτrό
    σvλλαβας και μεταδίδεται διά του άέρος. 'Αλλ' όνομάζω Λό­
    γον τόν ζωντα και lνeρyη θeόν, τόν αύτολόyον, του άyαθοv
    κα\ θeου των όλων, δ δποiος eTvε διάφορος των δημιοvρyη ..
    μάτων καl όλης της κτίσεως, eTve δέ του άyαθου Πατροs Λόγος,

    27. Διά τovs «στrερματικοvς λόγοvs:ι βλ. Μ, Βασiλeιοv, Έξαήμ. 3, 42,


    20, Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Λόγος, δς τάδε τό παν διεκ6σμησe καί φωτίζει τfj έαυτοϋ προ­


    νο{g,. άγαθοϋ γάe Πατρός άγαθδς Λόγος ύπάρχα,ν, αύτδς τήν
    -
    των παvτων ' δ ιεκ ό(Jμη(Jε δ' ι:
    ιατα~ιν, 'μεν
    τα ' ιναvrια ' -ιvαντιοις
    τοις '
    ιtυναπτων,
    I
    εκ
    ')
    τοvτων
    Ι δ'
    ε
    /
    μιαν
    δ
    ιακοσμων
    - αρμονιαν.
    f! / ?'
    ουτος,

    5 Θεοϋ δύναμις καί ΘεοiJ σοφlα ων, ούρανόν μέν περιστρέφει, γηv
    δέ dναρτήσας καl έπί μηδενδς κειμένηv τφ ίδίφ νεύματι ήδρα-
    ,
    (fε. τοvτφ φωτι ομενος η ιος την
    ζ Ι "'λ \ , Ι
    οικοvμενηv καταvyα ει,
    'ζ
    κα,
    \
    (fελήνη μεμετρημbον έχει το φως. διά τούτον καl το ifδωρ έπl
    νεφελών κρεμαται καl vετοι τήν γην tπικλύζοvσι, καί ή μέν
    10 θάλασσα περιορlζεται, ή δέ γη παντο{οις φvτοίς κομg. καί
    χλοηφορεί. καί εί τις απιστος ζητοlη περί τώv λεγομέ:vων, εί
    δλως έστι Λόγος Θεοv, μαlνοιτο μέv ό τοιούτος άμφιβάλλων
    περί Λόγου Θεοv, έχει δέ δμως έκ τών δρωμένων τήν άπόδει­
    ξιν, ότι, πάντα Λόγφ Θεοϋ και Σοφl(!, σvvέστηκε, καί ούκ dν
    15 ήδράσθη τι των γενομένων, εl μη Λόγφ έγεγόνει και Λόγφ τφ
    θείφ καθάπερ έλέχθη.
    41. Λόγος δέ ιον, ού κατα τήν τών άνθρώπων όμοιότητα,
    ώσπερ εlπον, έστί συγκείμενος έκ συλλαβών· άλλά τοϋ έ.avτoiJ
    Πατρός είκών έ(Jτιν απαράλλακτος. ανθρωποι μέν γάρ έκ με-
    20 ρών συγκείμενοι καl έκ τού μη όντος γενόμενοι, σvγκεlμενο·ν
    έχουσι και.'δ ια λ v όμενον '
    τον εαυτων
    f! - λ'
    ογον· ο(! δ'ε Θ' ν έστι
    Η εος ων

    και ' ov, 'θ ετος· δό


    UV'JJ ι \
    και οf! τοvτοv
    , Λ'
    ογος ,, '
    ων εστ, και ' ov' (Jvν-
    Ι

    θετος· dλλ' εlς και μονογενής Θεός, ό έκ Πατρος ola πηγής


    άγαθης άγαθός προελθών, τά πάντα διακοσμεί και συvέχει. ή
    25 δέ αίτία, δι' ην δλως ό τοϋ Θεοv Λόγος τοίς γενομένοι;
    έπιβέβηκεν, έστίν άληθώς θαυμαστή καί γvωQίζοvσα, δτι ούκ
    άλλως lπρεπεν, fJ οifτω γενέσθαι ώσπερ καί lστι. των μέν γάe
    γενητών ή φύσις, ατε δή έξ ούκ lfντων ύποστασα, ρεvστ,ή τις καί
    ' θ
    ασ ενης
    \ και
    \ θ
    vητη
    \ κα
    θ'
    εαvτηv
    f! \
    (Jvγκeινομε:vη
    Ι 1
    τ'υγχανει,
    f'
    ο
    δ \
    ε

    30 τών όλων Θεός άγαΟός καl ύπέρκαλος την ψύσιν έστt. δw καl
    ΚΑΤΑ ΕΙΔgΛgΝ 205

    μόνος αύτός καl έvτeλως Ιδικός του· αύτός διeκόσμησεν αvτό τό


    σύμπαν καl τό φωτίζει μέ τήν πρόνοιάν τοv. Αύτος λοιπον etvε
    άyαθός Λόγος άyαθοϋ Πατρός, αύτός διeρρύθμισε την τάξιν των
    όλων, σvνήνωσε μεταξύ των τα άντίθετα καl ιδημιούρyησe δι'
    αvτων μίαν άρμονίαν. Αύτός εtvε «Θeov δύναμις και Θeov σο­
    φία», (Α' Κο 1, 24) καl περιστρέφει μεν τόν ούρανόν, έκρέμα­
    σe δε την γην, και ιν~ δεν στηρίζεται ,rοvθeνά, με ΤΟ vεvματοv
    την έστερέωσeν. 'Απ' αvτον παίρνει φωs δ ήλιος καί φωτίζει
    την οlκοvμένην, καί ά,r' αvτόν ,rαραχωρeίται φως els την σε­
    λήvην. Αvτος κρεμ~ το ύδωρ έπl των vεφων, καl αt βροχα\ πο­
    τίζουν την γην, iν~ ή θάλασσα τreρ1opfζeτcn και ή γη καλύ­
    ,rτεται μέ παντός είδους φvτό: και βλαστάνει χλόην. Καl έαν
    καvεlς άπιστος .μετα άτrο όσα eίτrομεν ζητεί νό: μάθτ) άνπράyμα­
    τι vπάρχ,:ι Λόγος θeοϋ, αύτοs eivε τρeλλος άμφιβάλλων πeρι
    τοϋ θeov Λόγοv. 'Από όσα όμως βλέπει eχeι την άτrόδeιξιν, δτι
    όλα δια Λόyοv θeov και Σοφίας έδημιοvρyήθησαν καί δέν θά
    ~στeρeοϋτο κανένα δημ1ούρyημα, έάν δέν έyίνετο δια Λόyοv,
    καi μάλ1στα δια τον θείου Λόyοv, όπως έλέχθη.
    41. Efvε δέ Λόyος, όπως eΙπα, όχι όμοτος μέ τον λόyον των
    άνθρώπων δ δποίος άτrοτeλείται άπο συλλαβάς, ά'Λλ• e{νε
    άπαράλλακτος eίκών του Πατρός τοv. Διότι οι μεν άνθρωποι,
    επειδή άποτελοΟνται άτrό μέρη κα\ eχovv δημιοvργηθη {κ τον
    μηδενός, εχοvν λόγον δ δποΤος σvvτίθεται και διαλύεται. Ό
    Θεός όμως e{νε ών και δχι σύνθετος· διά τοϋτο καl δ Λόγος τοv
    eΤνε ών καl όχι σύνθετος. , Αλλ' δ eναs καi μονοyevης Θεός, δ
    δποίas eΙνε άyαθός tιτειδή προηλθεν άπό τόν Πατέρα σάν άπό
    άyαθήν ,rηyήν, διαρρvθμίζeι και σvyκρατεΙ τα πάντα. CH δe
    αιτία, δια την δποίαν ό Λόγος τοϋ θeov ηλθεν εlςταδημιοvρyή­
    ματά τοv, eΙνε πράγματι άξιοθαύμαστος και μας πληροφορεί
    ότι δεν iπprne να σvμβij κατ' αλλον τινά τρόπον, παρά μόνον
    eτσι όπως γίνεται. Των μεν δημιουργημάτων ή φύ01ς, έπeιδη
    ώς γνωστόν ιδημιοvρyήθησαν άτrό «ούt< όντα», e:χν την έξε­
    τάσωμεν, θα ίδωμεν ότι eT νε ρευστή καl άνiσχvρος καi θνητή.
    'Εν't) δ θεός των τrάvτων, eΙνε κατα την φύσιν άyαθός και wέρ-
    206 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    φιλάνθρωπ&ς έστιν.. άγαθqj γαρ περι ούδενός iίν γένοιτο φθ6-


    11ος· όθεν ούδέ τό εlναl τιvι φθονεί άλλα πάντας εlναι βούλεται,
    fνα καί φι.λανθρωπεvεσθαι δώιητα~. όρων OV'P τήν γsνηφ πα--
    ' ~
    σαν φυσιv, οσον κατα τους ι
    \ \ 'δ Ι
    ιοvς αvτης
    ' - λ Ι
    ογοvς
    f' \
    ρεvστην ovσav
    _Τ

    · 5 καί διαλυομένηv, ίνα μη τούτο :ιάθn καί πάλιν είς τό μή εlναι


    άναλvθfi τό όλον, τούτου έvεκεv τφ έαvτοϋ καl άιδ{φ Λόγφ
    Ι \ Ι \ 'J Ι \ Ι , ,_ :,\
    ποιησας τα παντα και ουσιωσας τηv κτισιν, ουκ αψηκεv αvτην

    τfl έαvτής φύσει φέρεσθαι και χειμάζεσθαι, lνα μή κινδvvεύσn


    πάλιν είς τό μή εlναι: άλλ' ώς άγαθδς τφ έαvτοϋ Λ&γφ και αύτφ
    10 όντι Θεφ τήν σύμπασαν διακvβερνij. καί καθίστησιν, ίvα τfi
    τού Λ&γοv ήγεμοvlg. καl προνοlq. και διακοσμήσει φωτιζομέvη
    ή κτlσ,ς, βεβαlως διαμένειν δmιηθ'fi, lί.τε δη τοϋ όντως όντος έκ
    Πατρός Λόγου μεταλαμ/1.4..νοvσα καί βοηθοvμέvη δι' αύτοϋ είς
    το
    ' ε ιναι,
    .,. μη
    ' u.ρα
    1! πα'θ lJ υπερ
    !! .n επα
    ιιν " θ εν, ει μη οt' ' ' '
    Α ογος ' '
    αυτηv έτη- '
    15 ρει, λέγω δή τό μη εlναι, ος έστ~ν είκών τοϋ Θεού τοϋ άορά­
    τοv, πeωτότοκος πάσης κτίσεως· lJτι δι' αύτοϋ καί έv αύτψ
    ,
    συνεστηκε
    ,
    τα
    ,
    παντα τα
    ,
    τε
    f'
    ορατα
    '
    και
    \
    τα
    ' '6
    α ρατα, και.
    \ ' ,
    αvτος

    έστιν ή κεφαλή της )Εκκλησlας, ώς οί τής αληθείας διάκονοι


    διδάσκοvσιν έν άγlοις γράμμασιν.

    20 42. Αύτός γοvν ό παντοδύναμος καl παντέλειος άγιος, ό


    τοv ΓΙατρδς Λόγος, iπιβάς τοίς πασ, και πανταχού τας έαυτοv
    δvνάμεις έφαπλώσας, καl φωτlσας τά τ:ε φαιν&μεvα καί τά
    άόρατα πάντα, είς έαvτον συνέχει και συσφίγγει, μηδέν έρη­
    μοv τής έαvτοϋ δυνάμεως άπολελοιπώς, άλλα πάντα καl διά
    25 πάvτων, και έκαστον ίδl9, και άθρ&ως όμοv τά 8λα ζωοποιών
    και διαφvλά.ττων· τάς τε άeχάς πάσης αlσθητης ούσ{ας, αίπερ
    "'θερμή\
    εισι και ψυχρα και vγρα και'ξηρα cις εν
    '\C''
    tl
    σ·vγκεραvvvωv,
    ., ''
    ποιεί μή άντιστατείν, άλλά μlαν καί σύμφωνον άποτελείv άρ­
    μονlαν. δι.t αύτόν καl φ αύτοϋ δνναμιν ούτε τό πϋρ τφ ψυχρψ
    ΚΑΤΛ ΕΙΔΩΑ2Ν 207

    καλος. Διά τοϋτο eΙνε καl φιλάνθρωπος. Διότι ό άyαθός δeν


    δύναται νά αiσθαν6i] φθόνον28 δια τί1τοτe· δια τοiίτο δέν φθο­
    νεί ovδeνos τήν ύrrαρξιν, αλλά θέλει νά ύτrάρχοvν όλοι, δια νά
    δvναται να δeίχντ~ φιλανθρωτrίαν. Βλέποντes λοιπόν ότι όλη
    ή κτ1στή δημιοvρyία εΙ νe ϊΓΤώσιμος καί διαλvτή, όσφ ~ξαρτα­
    ται άπό τας λοyικάς δυνάμεις της Ιδίας, ,τροκειμένοv νά μή τό
    1Τάθ1J αυτό καί διαλvθij τό σvμ,ταν πάλιν ets ΤΟ μη eΤναι, αv­
    τος τrov με τόν Ιδικόν του ά(διον Λ6yον eκτισe τά 1τάντα και
    εφeρe την κτίσιν ets την ύτrαρξιν, αύτοs δεν την άφηκε να ,ταρα­
    σίιρεται καί να ταλαιπωρηται άπό την φύσιν της, διά να μή
    κι νδυνεvσ1J να έπιστρέψt) els τό μή eT ναι. 'Αλλ' ώς άyαθός διά
    τοv Λόyοu τοv, 1TOV et νε και αίιτόs Θεός, διοοαιβeρνςχ και σvν­
    τηρeϊ όλην την κτίσιν, ώστε φωτιζομένη ή κτίσις άπό τt)ν ήye­
    μον{αν καl πρόνοιαν και διαρρύθμισιν του Λόyοv, νά δυνηθij
    νά μέvι:ι σταθeρως, διότι θα μετέχ1J του 1τράγματι «οντος» Λό­
    γου τοϋ Πατρός καί θα βοηθηται ύτr' αύτοu elς τό «eΤναι», ώστε
    νά μή ,τάθ1) αvτό τό ό,τοϊον θά fτrάθαι νε (καί έννοω να έκπέ­
    σΤl elς το μη eΤναι), έαν δέν τήv διετήρει δ Λόyοs, «όςtστινetκών
    τοv Θeοϋ τοv άοράτοv, πρωτότοκος ,τάσης κτίσeως· ότι δι'
    αύτοϋ καί έv αvτφ σvνέστηκε τά ,τάντα τά τε δρατα και τά ά6-
    ρατα, καl αύτόs έστ1νή κεφαλή της Έχκλησίας» (Κλ 1,15· 17-18),
    όπως διδάσκουν εls τά άγια Γράμματα οι διάκονοι τηs άληθείας.
    42. Αυτός λοι,τόν δ τrαντοδvναμος καl ,ταντέλeιος άγιος
    Λόyος του Πατρόs, άφοv έστάθη πάνω e[s όλα καl ήτrλωσε ,ταν­
    του τας δυνάμεις τοv 1<αi eφώτισeν δλα τά άόρατα και δρατά, τα
    σvyκρατei σφικτα και δεν άφηκε τίτrοτε eξω άπό την δvναμ{ν.
    του, άλλ' όλα καl δι' όλων τα ζωο,τοιeί καl τά διαφυλάσσει,
    και τό καθένα χωριστά και όλα μαζι και κάνει να μη άντιμά­
    χωvται, άλλά νά άποτελοvν μίαν άρμονικήν σvμφωνίαν σvν­
    eνώνοvτας τά βασικα σvcπατικά του α(σθητοϋ κόσμου δηλ.
    θeρμόν, ψvχρόν, ίryρόν, ξηρ6ν, σvνδέων αύrά. Χάρις etς αύτόν
    καί τήν δvναμ(ν τοv δι},ν άντιμάχeται τό θερμόν μέ τό ψvχρόν

    28. «Άyαθός ην (δ δημιοvρyός θεός), άycχθφ δέ ούδεiς ϊt'εpl ονδενός


    ουδέποτε fyγ{νετα1 φθόνος» Πλάτων, Τίμαιος, 29e.
    208 11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    μάχεται, ούτε τδ ύγρδv τφ ξηρφ, άλλ' ώς φlλα και άφελφά. τά


    κα θ)" '"'
    εαυτα οντα εναnια, dV'Vελθ' '
    οντα ομου,
    f" - '
    τα' τε φαιν μενα 6 ζ ωο-

    yονοϋσι και τού εlναι τοϊς σώμασιν άeχαί γlναιιται. τούτφ τq,
    Θε{j, Λ6yφ πειθ&με,ια τά μέν bιί γης ζωογονείται, τά δέ έν τοίς
    5 οvραvοίς σvνlσταται. και διά τούτον θάλαττα μέv πασα καί ό
    μέγας ώκεανdς ΙJροις lδίοις έχοvσι την έαvτώ'V κlνησι.v·
    ή δέ ξηρά πασα χλοηφορε, καί κομij, παντοlοις καί διαφόροις
    φvτοίς, ιός προεlρηται. καί lνα μή τό καθέκαστοv έπί φαvεροίς
    όνομάζω,ι έvδιατρlβω, ουδέν έστι των όντωv καί γινομένων ό
    10 μη\ ιν
    ' ' -
    αvτφ και
    \ δ
    ι
    ' ' -
    g , ~ \
    \ f' θ
    αvτοv γεγονε και e,ctτηκεν, ιι φησι και ο εο-

    λόγος άνήρ· Έv άexfi ,ην ό Λόγος, και 6 Λ6γος ήν πρός τόv


    Θεον,
    ' και' Θ '
    :.. εος J.
    11 11 οf' Α ογος
    ' . '
    παnα δ ι' '
    αvτοv - έγι:,"Vετο,
    ' κα l χωρις '
    ' - J,,.. ,
    α-υτου c-,rενετο
    :)δ j
    ου ι::
    JL..
    ι:,,r.
    'f \ ,,,
    οιον γαρ ει τις
    λ '
    vρav μοvσικος αρμο-
    ' f"

    σάμεινος και τά βαρέα τοίς όξέσι και τα μέσα τοίς dλλοις τfl
    1.5 τέχνυ ctvνayayώv, έv τό σημαιvόμενον μέλος άποτελοlη, ούτω
    και ή τοϋ Θεού Σοφία, τό δλον ώς λύραν έπέχων και τά έν άέρι
    τοίς iπί yfjς συvαγαyώv, και τά έν ούρανφ τοίς έν άέρι καί τά
    Βλα τοίς κατα μέρος σvνάπτων καί περι.άγαιν τφ έavτoiJ νεύμα-
    ' ,
    τι και θε λ ηματι, ενα τον κ όσμον κα " \ l , ..,,
    'ξιν απο-
    μιαν την τουτοv τα , "
    20 τελεί καλώς και ήρμοσμένως, αυτός μέν άκίvητος μbωv παρά
    τφ Πατρl, πάντα δέ κιvών τfl έαvτοϋ σvστάσει, ώς dv lκαστον
    τφ έαυτο-6 Πατeι δοκjj .
    Τό γάρ παράδοξον αύτού τής Θεότητας τούτ6 tστιν, ότι
    ένί. και τφ αvτφ vεύματι πάvτα όμοϋ καl οvκ tκ δ,αστημάταnι,
    25 άλλ άθρ&ως δλα τά τε όρθά καί τά περιφερή τά αvω τά μέσα
    1

    τα κάτω τά vγρά τά φvχρά τά θερμά τά φαινόμενα καί τά


    άόeατα περιdγε, καl διακοσμεί κατα τψι έκάστοv ψύσιv. όμού
    yαρ τφ αύτιp νεύματt αύτοϋ τδ μεν όρθδν ι:Ι>ς όeθόν τδ δέ πεeι-

    Βλ. § 37, ύποσημ. 26· καl Μ. Βcχσ{λειον, Εςαήμ. 1, 41-42. 1


    29.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔ2ΛQΝ 209

    ovτe τό vyρόv μέ τό ξηρόν· άΧλ' αvτά ποv έκ φίισεωs eivε άντί­


    θετα σuνενοvντα1 μαζl ώς φ1λ1κα καί άSελφικα και SίSovν ζωήν
    eίς όσα βλέτrομεν καί yί νοvται Sιά τά σώματα αί άρχαi της
    ύπάρξεως. Δtά τηs vτrακοης ets αύτόν τόν Θεόν Λόyον, τά μεν
    Απι τηs γης ζωοyοvοvvται, τά δέ tποuράνια σvvτηροvvτα1 εl>
    την ίnταρξtν. Χάρις ε[ς αίrτόν όλη ή θάλασσα και δ μέyας ώκε­
    ανός κινοvvται ,ντός ώρ1σμένων δρίωv- καl ολη ή ξηρά πρασι­
    νίζει καi καλότrτεται μέ παντός είδους φvτά, όπως eίπομeν προ­
    ηyοvμένως. Και Sιά νά μή χρονοτριβώ κατονομάζων ενα _ gνα
    φανερό: πράγματα, Sέν ύrrάρχeι τίποτε άτrό τά όντα καl τά
    δημιουργηθέντα, τό δποίον να μή !δημιοvρyήθη καί συνεστή­
    θη «έν αύτ~ καi Sι) αvτοv,> (Κλ 1, 17), όπως λέγει καί δ θεολό­
    γος άνηρ «Έν άρχfj ην δ Λόyος, καi δ Λόγος ην πρός τόν θeόν,
    καί Θeός ,ην δ Λόγος. πάντα δι' αύτοϋ έyέvετο; καί χωρis αύ-rοϋ
    !yένετο οίιδέ εν» (Ίω 1, 1-3). "Οπως π.χ. ~αν κάποιος μουσικός
    παίς'Q καταλλήλωs την λύραν. θα δημιοuρyήση τήν μοvσικήν
    σvvSuάζων άρμονικως Sιά της τέχνηs του τοvς βαρeϊς μe τούς ό­
    ςεiς και τούς μέσοvς μέ τοvς άλλοvς φθόγyοvς, eτσι καl δ σοφός
    Θεός κρατών ώs λύραv το σvμπαν, και σvνενώνων όσα ύτrάρ­
    χοuν eίς τόν άέρα μέ τά έπί της yης 1 καi όσα ύτrάρχοuν εiς τόν
    ούρανόν μέ όσα ύπάρχοuν εις τον άέρα. και σvνάnτων τα σύνο­
    λα μέ τα έπί μέροus καl κατevθvνων μέ τό νεϋμα καl τή ν θέλησί ν
    του τά πάντα, άπαρτίζeι eνα κόσμον μe μίαν S1άταξ1ν είς αύ­
    τόν ~ ώραιότητα καi άρμονίαv, και αύτός μεν παραμένει άκί­
    νητοs ~rλησίον τοϋ Πατρός, τά πάντα δε θέτει els κίνησιν Sια
    της καθοδηyήσeώς τοv, ότrωs άρέσει τό κάθε τι elς τον Πατέ­
    ρα του.

    Kcxl τό άξιοθαύμαστον της θeότητός τοv e!νe τό !ξηs· ότι


    μέ eνα καl τό αυτό νώμα όλα μαζ{, καl όχι κατά S1αστήματα,
    άλλά σvyχρόνως τά πάντα κινεί καl Sιαρρvθμίζeι άναλόyως
    πρός την φύσιν τοv τό καθένα, καl τά εύθvγράμμως και τά κv­
    κλικως κι νοvμενα29 , τα άνω, τα μέσα, τα κάτω, τα ίτyρά, τά ψu-­
    χρά, τα θερμά, τα δρατά, καl τά άόρατα. Διότι μe τό iδιον νεϋμα
    τοv κινοvνται ταvτοχρόνωs τό μ~ν της evθvyράμμοv κ1νήσεως
    14
    210 Μ.. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    φεeές περιάγεται, τό δέ μέσον ώς έcιτι κινείται, τό ~ θερμδv


    ,
    θ εeμαιvsτα,, και το
    \ 'ξ t: \
    l \ '"'λ ιt'., ,
    ηeov ι..ηeαιvεται, και τα ο α ως εχει. φv-

    σεως ζωοποιείται καί crvνίσταται παρ' αύτου· καί θαυμαστ17


    τις καί θεlα αληθώς a.eμovla άποτελείται δι' αύτοϋ.
    5 43. Καί ίνα έκ παραδεlγματος τό τηλικουτοv vοηθεlη,
    έστω τό λεγόμενον ώς έv εlκόvι χοeοϋ μεγάλου. ώς τolvvv τοϋ
    χορού' σvνεστωτος έκ διαφόρων άνθeώπων, πα(δω,,, γυναικών
    aι καί γερόντων, και τώv Η.τι vέωv και έvός τοϋ καθηγεμ&vος
    ' jf \ \ ' , (' - \ δ'
    σημαι"Ροvτος, ι::καστος μεv κατα τηv ψv(1ιv εαυτου και υvαμιv

    10 φωvεί, ό μεν άvήρ ώς άν17ρ, ό δέ παίς ώς παίς, ό δέ γέρων ώς


    ,
    γερωv, και ο vεος ως
    ' f' , ('
    v έ
    ος, παvτες
    , δ \ , .2._ λ
    ε μιαv uποτε ουσιv αeμοvιαv
    - (' ,
    1j ώς ή καθ' ήμας ψvχη έv ταύτφ τάς έv ήμίv αlσθήcιεις κατά
    Ji έ' "fl - r, ι Ι f"\
    τιιv καστης εvεργειαv κιvει, ωστε παροvτος πραγματος εvος

    τάς πάσας όμοϋ κιvείσθαι, καl τόv μέv όφθαλμόv όραv, τήv δέ
    ' \ ακουειv,
    15 ακσην , ' τηv δ'
    'ε χειρα απτε(1
    tr θ αι, - και τή ' v υσφρησιv
    1! αvτι-
    '

    λαμβάvεσθαι, και τηv γεύσιv γε.ύεcιθαι, πολλάκις δέ καl τά αλλα


    μέλη τού σώματος, ώστε κα! τοιδς πόδας πεeιπατε.ϊv· rJ ίνα κα,
    τρlτψ παραδslγματι, -rό λεyόμεvο"Ρ σημαvθfί, έοικεν οlκοδομη-
    ,
    θ εισn 'λ 'λ
    μα ιστα μεγα 1} πο
    'λε ι \ ' Ι , \ Ι
    και οικοvομοvμενrι επι παeουσιQ,

    δ ομτ;σαvτοr; και' β ασι λ εως· έκει-


    1 1 I 1
    20 - κα,t ταυτηv οικο
    του ' αρ
    .,, χοvτος

    vου γαe
    , παρ vτος
    ό
    και
    ' προσταττοvτος
    Ι
    και
    \
    πρυς
    j
    παvτα
    ι \
    τον

    'Ολ' , f:'I
    οφ α μοv τειvοvτος, επομεvοι, παvτεr;, οι μεv επι τηv γεωργιαν,
    , (' \ ,, \ ,

    οΣ δε έπl τούς ύδραγωγοvς ύδρευσόμενοι σπεύδου(1ιv· dλλος δέ


    έπισιτισόμεvος προέρχεται· καί ό μέv έπι τήν βουληv βαδlζει,
    25 ό δέ έπi τήv έκκλησlαv είσέρχεται· και ό μiv δικαστης έπl τό
    δικάζειv, ό δέ ύ.ρχωv έπl τό θεσμοθετεϊv· καθlσταται δέ εύθέως
    (' \
    ο μεν τεχνιτης επι, τ
    / :, \ J.
    'lv έ Ι
    ργασιαv, ο
    • δ Ι " ι
    ε vαυτης επ την
    θ 'λ \
    α αττα·v
    \
    κατέρχεται, ό τέκτωv έπl τό τεκτοvεύειν, ό ίατρός έπl τήν Οε-
    1
    ρ απειαv ~
    1 υ
    '
    οικο •,
    δ ομος επι τηv οικο
    ' '
    δ ομηv· και' οt' μι:..,,,
    11
    .ι.. ε ς τοv ά γροv 1
    l ' •
    30 βαδlζsι, ό δέ άπό τοv άγροϋ άvέρχεται· καl οί μέν περl τήv πόλιν
    άvαστeέφιwται, οί δέ άπό της πόλεως έξέeχοvται, καl πάλιv
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΏ.Δ.9Ν 211

    εύθvyράμμως τό δέ της κνκλικης κvκλικως, το δέ μέσον ώς μέ­


    σον· το θερμόν θερμαίνεται και τό ξηρον ξηρα{veται· και τά
    πάντα άναλόyως πρόs την φvσιν των ζωοπο1οvνται καl σνν­
    τηροvντα1 άπό αύrόν- και αvτος πραyματοποιeϊ μlαν θαυμα­
    στή ν καl πράγματι θε{αν άρμονίαν.

    43. Και διά νά κατανοήσωμεν δια παραδείγματος αύrο τό


    τόσον μεyάλοv, ας παρομοιάσωμeν αvτό δια το δποίον δμι­
    λοίίμεν μέ μεγάλην χορφδίαν- ή χορ(f)δία ά,τοτeλείται άπο δια­
    φόροvς άνθρώποvς, πα18ιά, yvναίκας καl γέροντας καi νεωτέ...
    ροvς· καί όταν ό Sιεvθίινωv δώΟί) το σvvθημα, δ καθεlς ψάλλει
    κατά την φύσιν καi την δvναμ{~ τοv, δ άνήρ ώς άνήρ, τό παιθl
    ώς πα18ί, ό γέρων ώς γέρων, καί δ νέος ώς νέος, και όλοι ά,το­
    τελοίίν μίαν άρμονίαν. 'Επίσης ή ψυχή μαs θέτει εtς κ(vησιν τάς
    αtσθήσεις ταυτοχρόνως κάθε μίαν μέ την έvέρyeιάν της 1 ώστε
    όταv παροvσιάζeται κάτι, να κι νοvνται όλαι σvyχρόνως, καί.
    τό μέν μάτι να βλέτπ:}, τό Se αύτl να άκού,:1, τό χέρι να πιάντ:ι,
    ή μύτη νά όσφραίνεται, και τό στόμα νά yεveται· καi πολλάκις
    κινεί καl τα άλλα μέρη τοv σώματος, ώστε κάνει και τα πόδια
    vcx πeριπατοίίν. "Ή διά να καταστήσω σαφeς το λεγόμενον και
    δια τρίτοv παραδείyματοςt δμοιάζeι μέ πολύ μεγάλην πόλιν,
    ή όποία έκτ{σθη και κvβeρνατα1 άπό τόν άρχοντα και βασιλέα
    πού την εκτισe. Διότι όταν έκεiνος eίνε παρών καί δiθει δια­
    ταγάς, και στρέφει προς πάντας το βλέμμα του, ύπακοvοvτeς
    όλοι, σπεvδοvν άλλοι μεν εlς την yeωρyίαν, άλλοι δέ εtς τα ύδρα­
    yωyεία δ1α νά φέροvν ύδωρ· άλλος δε πηyαί νε1 να φέρ13 τρο­
    φάς, άλλος πηyα{ vει eiς τή ν βοvλή ν, καl άλλος etσέρχeται elς
    την yeνικήν σvνέλεvσιν- δ δικαστής ,τηyα(νeι να Sικάση καi δ
    άρχων νά νομοθeτήση· άμέσωs δε ό τεχνίτης έyκαθίσταται εlς
    την έρyασίαν καί δ ναύτης κατeβαί ve1 etς την θάλασσαν· δ τe­
    κτων elς τό έρyαστήριόν τοv, καl δ [ατρός e[ς την θeραπείαν, δ
    ο[κοδόμος etς την οtκοδομήν· καl άλλος μέν πηyαίvει εlς τά κτή­
    ματα, άλλος θέ έπιστρέφει άπο τα κτήματα· άλλοι μέν άσχο­
    λοίίνται elς την πόλιν, άλλοι δέ έζέρχονται έξ αύτης καi πάλιv
    212 !Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟf

    είς αύτήv έπαvέρχοντa,· πάvτα δε ταύτα τfl παeουσlq. τοϋ ένός


    Μ
    uρχοvτος, και
    ' -
    τn
    ,
    τουτου
    δ ιατα'ξει ,
    γιvονται, και
    ' ι
    συvισταvται.

    κατα ταύτα δή κα, έπι τijς σvμπάctης κτlσεως, κdν μικρόν nτό
    παράδειγμα, όμως μεlζοvι διavolq. χρη vοεϊv· ύπό γάρ μιας
    s eιπijς vεύματός τιvος; του Θεού Λόγου όμοϋ τά πάντα διακο­
    σμsίτa, .και τά οίκεία παρ' έκάστου γlvεται και παρα πάvτωv
    όμου μlα τάξις άποτελείται.

    44. Νεύματι γαρ καί ταίς δυνάμεσι του έπιστατουvτος και


    ήγεμονεύοvτος τώv πάvτωv θεlου και πατρικού Λόγου, ούρα-
    10 vος μkιJ περιστρέφεται, τά δέ αστρα κινείται, καί ό μsv ήλιος
    φαlvει, ή δl σελήνη περιπολεί, καί άήρ μ~ ύπ., αύτοϋ φωτί­
    ζεται, αίθηρ δέ θερμαlvεται, καί αvεμοι πvέ01Jσι. τά ορη είς vψος
    άvατεταμένα ίσταται, ή θάλασσα κυμαlvει, και τα έv αύτfl ζφα
    τρέφεται, ή γη άκίvητος μέv01Jσα καρποφορεί, καl ό αvθρωπος
    15 πλάττεται και ζfl καί άποθνnσκει πάλιν· καί άπλώς πάντα ψv­
    χοϋται καί κινείται· τό πυρ καίει, το ύδωρ ψύχει, πηγαί άvα­
    βλύζουσι, ποταμοι πλημμvροϋσι, καιροι και ιΤJραι παραγίvοv-
    ται,
    f!
    vετοι
    i ι
    κατερχοvται, τα
    ,
    vεφη
    Ι λ
    π ηρουται,
    - χα
    'λ ,.
    αι,α
    1
    γιvεται,

    \
    χιωv καιi κρυστ
    ' αλλ ος π1wvυται, πετεινα ιπταται,
    α 'ερπετα
    C' '
    πορευε- ' 1

    20 ται, ένυδρα 'J'1}χεται, θάλαττα πλέετα,, γη σπεlρεται και κατά


    τΟ'iJς lδlovς καιραός χλοηφορεί, φvτα αϋξει, καl τα μ~ νεάζει,
    τα
    \ δ'
    ε πεπαινεται, τα
    Ι \ δ' :ιt:ι Ι
    ε av~avovτa γηρασκει και φ ιvει, και τα
    \ θ' \ \
    μέv άφαvlζεται, τα δέ γεv:ναται καί φαίνεται. ταiJτα δέ πάντα
    \ '!Ι
    και ετι π ειω τουτωv,
    λ Ι Ι
    uJ:! δ \ \
    ια το π η
    λ-θ ' 't Ι
    ος ουκ ισχυομεv ημεις
    f.' - λ 1
    ε-

    25 γειv, ό παραδοξοποιός και θαυματοποιός τοϋ Θεοϋ Λόγος φω­


    τlζωv καί ζωοποιώv, τφ έαυτοϋ vεύματ, κινεί και διακοσμεί,
    έvα τόv κόσμον άποτελώv, ούκ έξωθεp έαυτοiJ και τας άοράτ01Jς
    ~- -~· ,
    umιαμειr; ' '
    αφεις· και' γαρ
    ' και' ταυτας,
    , ?'
    οια λλ και' αυτωv
    1
    't -
    ποιητης
    '
    v,
    ιύπάρχωv, σvμ.ι-τεριλαβωv έν τοίς όλοις σ·ιwέχει καί ζωοποιεί
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛQΝ 213

    έπtστρέφοvν. Καl όλα αvτά γίνονται καi έπιτeλοϋνται διά τηs


    παρουσίας τοv lνος άρχοντος καl δ1ά τηs διαταyηs αvτοϋ. "'Αν
    καl τό παράδειγμα eΥνε πτωχόν, έν τούrοιs μέ πλατvτέραv δ1ά­
    νοιαν πρrneι νά ~ννοήσωμeν, ότι αvτά σvμβαί νουν καl eίς τό
    σvμπαν· διότι μέ evα βλέμμα ,τοv ρίτττeι ό Θeόs Λόyοs, σvyχρό­
    νως διαρρυθμίζονται τα: ,τάντα καl έκαστον εκτελεί τά Ιδικά
    τοv και όλα σvyχρόνωs άποτeλοϋν μίαν τάξιν.
    44. Διότι δια τον νεύματος καl της δυνάμεως τοϋ tπιστά­
    τοv καl ήyeμόνος πάντων, τοϋ θείου καl πατρικοΟ Λόγου, δ
    ούρανός ,τeριστρέφεται, τα: άστρα κινοvvται, καί ό μέν ήλιος
    λάμπει, ή δέ σελήvη ,τeρι,τλαναται, φωτίζεται ό άήρ, θερμαίνε­
    ται δ α[θήρ 30, καl ,τνiοvν ot άνεμοι· τα όρη μένουν άνvψωμένα
    ,τρός τα: άνω, ή θάλασσα ταράσσεται άτrό κvματα, και τα ζφα
    ,τοv ίmάρχοvν μέσα της τρέφονται· ή γη μένει άκίνητος3 1 καί
    καρποφορεί, δ άνθρωπος yeνναται καi ζ~ καl μετά άτrοθv(ισκeι·
    καl yeνικως τά πάντα λαμβάνουν ζωηv καί κ{vησιν· ή φωτια
    καίε1, τό ύδωρ δροσίζει, αt ,τηyαί άναβλvζοvν, ot ποταμοi
    πλημμvροvν, αl περίο6οι καί αi έποχαi παρέρχονται, πίπτουν
    αt βροχα{, τα νέφη ξαναγεμίζουν· ή χάλαζα δημ1οvρyeίτα1
    'ΤΟ χιόνι καl ot κρύσταλλοι παγώνουν, τά πτηνά πετοvν,
    τά ~ρ,τeτά προχωρούν, τα υδρόβια κολvμβοϋν, ή θάλασσα δια­
    ,τλέeται, ή yη σπείρεται και ειs τάς καταλλήλοvs περιόδοvs πρα­
    σιν{ζeι, τά φvτά αύξάν9vν, καi άλλα μέν εΙνe τρvφερα άλλα εfνe
    els την ώρ1μον ήλικίαν, άλλα αύςάνοvν, γηράσκουν, καl φθεί­
    ροντα1, και άλλα μέν έξαφανίζοντα1, άΛλα δέ yeννωνται καl
    έμφανίζονται. ·ολ' αύτα: και άκόμη περισσότερα, τά δποϊα δέν
    δυνάμεθα ήμeϊς να άναφέρωμεν, δ1ότι εfνε πολλά, τά κ1νεϊ καi τά
    δ1αρρvθμίζει δια: τοϋ νεvματός του δ Λόyοs τον Θεοϋ ποv iκτε­
    λeί παράδοξα και θαυμαστά καl άπαρτiζeι eνα κόσμον, χωρlς
    να άφήν1j εξω άτrό αvτόν καί ταs άοράτοvς δvνάμeιs· διότι και
    αvτάς, έπειδη εΙνe και Ιδικός των δημιουργός, ταs σνμπεριλαμ­
    βάνει εlς τό σύνολον, τάs σvyκρατεί καl τας ζωοποtεϊ πάλιν

    30. Βλ. § 27. νrrοσημ. 20· καi Μ. Βασίλε1ον, 'Έξαήμ. 3, 33.


    31. Βλ. § 36, ύποσημ. 24· καi Μ. Βασίλεtον, ·εςcχήμ. 1, 33.
    21( !Ι. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    πάλιν τφ έαυτού νεύματι καi. τfl έαυτοϋ πρovalg: καl τούτου


    οvκ lJ.v τι γένοιτο πρός άπιr.1τlαv έφόδιοv. ώς γd.ρ τfl αύτοϋ
    , και' σωματα
    πραvοιq. ' \ αυ..,.ει,
    με,, "!: ψvχη' δ' 1 \ κινειται,
    ε ηt' ~.ογικη - και'

    τα λογlζεσθαι καί. τα ζήν έχει, καί τούτο ού πολλής ι1.ι'1:οδείξεως


    5 δείται· όρώμε,, γάρ τά γινόμενα· οiJτω δή πάi..ιv αύτός ό τού
    Θεού Λdγος ένι. και άπλφ vεύματι τfl έαυτοϋ δυνάμει τόv τε
    ~
    υeατ όν κόσμοv ' τας
    και ' ά'
    ορατους δ υvαμεις
    1
    κιvει
    .... και' σvvεχει,
    '

    έκάστφ τήv ίδlαv έvέργειαν αποδιδούς· ώστε τάς μe:v θείας


    ,
    θ ειοτερως -
    κινεισθ αι, τα δ ε ' ' ορατα
    f!' '
    ωσπερ
    ff
    και' οραται.
    .. -
    αvτος
    ' \ δέ

    10 έπl πάντων ήγεμώv τε καl βασιλεύς και. σύστασις γινόμενος


    τώv πάντων' τα πάντα πρός δόξαν και γνώσιν τού έαvτοϋ πα­
    τρδς έeγάζεται, μovovovχi διά τώv γινομένων έργων αύτού
    διδάσκων καί λέγων· 'Εκ μεγέθους καί καλλονής κτισμάτων
    άναλόγως ό γε11εr.1ιουργός θεωρείται.
    15 45. "Ωσπερ γάe, άvαβλέψαντας είς τόv ούρανδν και lδόν-
    τας τον κόσμον αυτού και τό των llστρωv φώς, lστιν έvθυμεί-
    .
    σθαι τον ταύτα διακοσμουντα Λόγον, ούτω νοοϋντας Aόyov Θεοϋ,
    - ~'
    νοειν έστιν αναγκη και τον τουτοv πατέ ' ' ' ea Θ' 'ξ ον
    i'f εοv, ε
    _"f!: προιωv,
    _,

    εlκότως του έαvτού πατρός έρμηνεvr; καί αγγελος λέγεται· κα!


    20 τοϋτο tκ των καθ' ήμας τις dv ίδο~. εί γάρ δή, λόγου προίόnοr;
    \ :, θ
    παeα αν ρωπων, ι;ν vμοvμε
    , ~ θ , θ \ Ι "..J..ιι.
    α τηv τοvτοv πηy,1 γ ειναι τον νovv,
    Ί' \ -

    καί τφ λόγφ έπιβάλλοvτες, τόν vοϋν σημαι.νόμεvον άρώμειι τφ


    λογισμφ, πολλιp πλέον μεlζοvι φαvτασlq. και άσvγκρlτφ vπερο­
    χfl τού Λόγου την δvvαμιv όρώvτες, έvνοιαv λαμβάvομεv και
    25 τοϋ άγαθοiJ Πατρός αύτοϋ, ώς αύτός ό σωτήρ φησιv· *Ο Αμέ
    t ' t!,
    εωρακω; εωeακε τον .ι..ι ατ ρα.
    \ π έ

    Ταϋτα δέ καί πασα θεόπνευστος Γραφη φανερώτερον κα!


    κατά μείζον κηρύττει, άφ~ ών δή καl ήμείς rεθαeρηκότες ταϋ-
    ,
    τα σο~ γραφομε11, κα ι' ' av '
    ταvταις εντvγχαvωv ' ' δ'
    vvηcηJ των - λε-

    80 γομhιω,ι έ.χει.,ι την πlσrι,ι. λόγος γαe έκ μειζόνων βεβαιοfJμε-


    ΚΑΤΑ ΕΙΔ~Λ&1Ν 215

    δια τοv νεύματός τοv καl δια της προνοίας τοv· κα1 οίιδέν πρα...
    yμα έν τφ κόσμφ δvναται να χρησιμοποιηθf) ώς τeκμήριοντης
    άπιστlας. Διότι όπως διά της προνοίας τοv καl τα σώματα αίι­
    ςάνοvν καί ή λογική ψvχη κινείται καl εχeι την Ικανότητα να
    ζfj και νά σκέπτεται, και αύτό δέv εχe1 άνά'yκηv πολλών άπο­
    δe{ςεων· διότι βλέπομeν αvτα τrοί, σvμβα{ νοvν· έτσι λοιπόν
    πάλιν δ ίδιος δ Λόγος τοu Θeou με eνα άπλοϋν νεvμα διά της
    δvνάμεώς τοv κινεί καi σvyκρατεί τόν δρατόν κόσμον καl τάς
    άοράτοvς δυνάμεις, χορηyων elς εκαστον την ίδίαν ένέρyειαν~
    Και ετσι αt μέν θeίαι δvνάμεις κιvοϋvται με τρόπον θειότeροv,
    τά δέ όρατά όπως και τα βλrnομeν. Αύτός δέ, δ δποϊος κvβep­
    νξχ κατevθύνeι και δημ1οvρyeί τά πάντα, κάνει τα πάντα, δια
    νά δοξάσ1) καl νά καταστήστJ γνωστόν τόν Πατέρα: τοv, και
    σχeδον διά των ερyων τα δποία έmτελeί διδάσκει και λέγει·
    «' Από τό μέγεθος καl τήν καλλονήv των κτισμάτων φαiνeται
    κατ' άvαλοyίαν δποίος eΙνε δ δημιοvρyός». (Σοφ. Σολ. 131 5).
    45. Διότι όπως, όταν άναβλέψωμeν etς τόv οίιρανόν και Ιδοϋ­
    μeν την διαρρίιθμισίν τοv και τό φως των άστρων, δvνάμεθα
    νά σκεφθωμeν τόν Λόγον ποv τά διαρρvθμ{ζeι, ετσι σκεπτόμε­
    νοι τόν Λόγον τον Θeov, κατ' άvάyκην σκετrτόμeθα και τόv
    Πατέρα αvτοv τον Θεόν, tκ του όποίοv προέρχεται, καi εύλό­
    yωs δ1α τοϋτο όνομάζεται διeρμη νεύς καl άτreσταλμένος τοϋ
    Πατρός τοv. Καl τοϋτο δvνατα1 νά τό {δij κανείς άπό όσα σvμ­
    βαί νοvv etς ήμας. Διότι έφ' όσον, όταν άκούωμeν eνα άνθρώπι­
    νοv λόγον, σκεπτόμeθα ότι πηγή αvτοσ εΤvε δ νοΟς, καί προσ­
    έχοντeς τόv λόγον βλέπομeν νά γίνεται γνωστός ό νους δ1α της
    σκέψεως· όταν βλrnωμεν την δίιναμιν τοϋ Λόyοv, μe πολύ πε­
    ρισσοτέραv φαvrασ{αν καl άσύyκριτον ίιπεροχή ν έννοοϋμeν καl
    τόν άyαθόν Πατέρα τοv, όπως λέγει καi ό ίδιος δΣωτήρ· ««Ο έμέ
    Ιωρακώς ~ώρακε τον Πατέρα» ('Ιω 14, 9).
    Αvτά δέ καl «πασα θeόπνevστος Γραφή» (Β' Τι 3, 16)
    τα διακηρίrrτeι έμφανέστερον και με μεyαλvτέραν δvναμιν· άϊrό
    τάς yραφας ~άβομev και ήμeίς τό θάρρος καi σοϋ yράφομev αvτά,
    1<αt σv έντρvφων είs αvτάs θα δvνηθijς νά πιστεύσ'Ιjς αvτά ποv
    216 1\Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ,
    vος αvαvτιeρητοv
    , ..,
    εχει τηv
    ' ' )απο'δξ,, θ
    ει ιv. αpω εν
    '
    τοιvvν περι της
    \..,
    τώv εlδώλωv iίvαιρέσεως προησφαλlζετο τόν 'Ιουδαlων λαόv
    ό θείος Λόγος λέγωv· Ού ποιήσεις σεαυτφ είδωλον, ούδέ παν­
    τός όμοlωμα, /Jσα έν τψ ούραvφ αvω και έπί τijς γης κάτω.
    δ δ1 καθ αιe έσεως λ'
    1 1 1
    5 '
    την αιτιαv
    ' της
    - τουτωv ετεeως
    t' σημαινει
    ' ε-

    γωv· Τά είδωλα τώv έθvώv άργύριοv και χρυσίον, lργα χειρών


    'θ,
    αv ρωπωv. , "'"λλ'
    στομα εχοvσι., και ου ,,Jθλ
    α ησοvσιv· υφ \
    ' 1 ~χοv-
    α μοvς /

    , , ,ι τ 1! , , , ι r ..
    σι, και ουκ οψοvται· ωτα ι;χουσι, και ουκ ακουσονται· ριvας

    έχοvσι, και ούκ όσφραvθήσοvται· χείρας έχουσι, καί ού ψηλα-


    10 φήσοvσι· πόδας έχοvσι, καl ού περιπατήσουσιv.

    ου ' σεσιωπηκε ' 'δ ε' '


    τηv περι της κτισεως - 1
    δ ι δ ασκαλ ιav·
    ' ' 1 λ α'
    αΛ

    '
    και μα'λ α ει'δ ως ' ' - το'
    αvτωv κα'λλ ος, ι,
    ιvα ,J, τ,νες
    μιι - κα'λλει του-
    τψ ,
    των ά.-τοβλέψαvτες ούχ ώς lργα ΘεοfJ άλλ' ώς θεούς· θρησκεύ­
    σωσι, προασφαλlζετα, τους άvθρώπους λέγων· Kal. μη άvα-
    15 βλέψας τοίς όφθαλμοίς καl ίδώv τόv ijλιον καl τηv σελήvηv καl
    πάvτα τδv κ6σμοv του ούραvοϋ, πλαvηθεl.ς προσκmιήσnς αύτοίς,
    ιi άπένειμε Κύeιος δ Θεός σου πiiσ, τοίς έθvεσι τοίς υποκάτω
    του
    ,... '
    οvραvου.
    ,.. υ.:.ιιt,-,,ειμε
    .z_L. \ "
    δ ε ουκ ' '
    εις το ειvαι.
    'f ' ' ..
    θ εους αvτοις αυτα,
    ι '
    άλλ' ίνα τfi τούτων έvεργεt~ γ~vώσκωσιv οί άπό τών έθvώv
    20
    , - ι
    τον των παnων
    δ , Θ , Η .,, ι- , t Τ
    ημιοvργον . , εοv, ωσπερ ειρηται. ο γαρ .ιου-

    δαlωv πάλαι λαδς κατα πλείον ε lχε την διδασκαλlαv, ότι, μή


    μόvον i.κ τώv της κτίσεως έργων, άλλά καί έκ τώv θεlωv Γeα­
    φών εlχον τηv περl Θεού γvωσ~v. καί. καθdλοv δέ τους άνθρώ­
    πους άπό της περί τα είδωλα πλάνης καί άλόγοv φαvτασlας
    25 άφέλκωv φησίv· Ούκ έσΟ11τα{ σο, θεοι έτεροι πλήv έμοϋ.
    ούχ ώς OVτCJ)V δέ θεώv αλλωv κωλύει τούτους αύτους εχειV 1 άλλ:.

    lνα μή τις, τόv άληθιvόv άποστραφεlς Θε6v, έαvτψ τά μή οvτα


    Οεοποιείν αρξηται, δποίοl είσ,v οί παρά ποιηταίς καί σvγγρα­
    φεvιtι,v όνομασθέντες καl δεικθέvτες olJκ δvτες θεοl. καl αυτή
    l{ATA ΕΙΔΩΑΏΝ 217

    λέyομεν. Διότι eνας λόγος ποv έτrιβεβαιοvται άπό μεyαλuτέ­


    ροvs, άποδεικvύεται άναντ{ρρητοs. 'Εξ άρχης λο1πόv δ θείος
    λόγος ή σφάλισε τόv Ίοvδαϊκδv λαόν σχετ1κως με τή ν άνα(ρε­
    σιν των elδώλων, λέγων· «Ού πο1ήσeιs σεαvτφ είδωλον, οvδέ
    παντδs δμο(ωμα, όσα έν τφ οvρανφ άνω, καi έπi της yηs κάτω»
    ('Ες 20, 4). Την δέ αίτίαv της καταρyήσeωs των ε{δώλων δη­
    λώνει δι' άλλοv τρόποv λέγων- «Τά εiδ-ωλα των έθνων άρyύ­
    ρ1οv καί χρvσ(ον, eρyα χeιρωv άvθρώ,των. Στόμα εχοuσι, καl
    ού λαλήσοvσιν· όφθαλμοuς εχοvσι, καl ούκ όψοvται· ώτα eχοv­
    σι, κα\ ούκ άκοvσονται· ρϊνας eχοvσι, καl ούκ όσφρανθήσοv­
    ται· χείρας εχοvσι, καl ού ψηλαφήσοvσι· πόδας εχουσι, καί οίι
    περιπατήσοvσιv» (Ψα 113, 12-15).
    Δέv άπeσιώπησe δέ τήν δtδασκαλίαv περί τηs κτίσεως·
    αλλ' rnειδη γνωρίζει πολύ καλά την ώραιότητα των ερyων
    τοv, διά νά μή παρασvρθοϋν ol άνθρωποι άπό τη v ώραιότητά
    των καl δέν τά θeωρήσοvv ώς eρyα Θεοϋ, άλλά τά λατρεvσοvv
    ώς θεούς. τους άσφαλίζει έκτων προτέρων λέyωv· «Καi μή άνα­
    βλέψαs τοϊς όφθαλμοϊς καl ίδών τόv ήλιοv καi τή,;, σελήνηv, και
    πάντα τδv κόσμον τοϋ ούραvοϋ, πλανηθείς προσκvνήστ:~ς αv­
    τοϊs, ά άπtvειμε Κύριοs δ Θεός σοv ,τασι τοίς εθνeσι τοίς vπο­
    κάτω τοΟ ovραvov» (Δε 4, 19) Καl τούς τα προσέφερε αύτά,
    δχι διά να τούς eive θεοί, άλλά διά να yνωρ{σοvν ο1 revικol δια
    τηs ένερyείαs των τον δημιοvρyόν τοΟ σύμπαvτοs, τόν Θεόv,
    όπως ~θη. Δ1ότ1 δ Ίοvδαϊκός λαδs κατά τήv παλαιάv έπο­
    χην efχε περισσοτέραν διδασκαλίαν, διότι έyνώριζαv τον Θεόν
    οχl' μόνον ά'πο τά ερyα της κτίσεως αλλά καl άπδ τάς θeίαs Γ ρα­
    φάs. Καl γενικώς άτrοσπων τovs άvθρώποvς άτrό τήν πλάvηv
    των etδώλωv καl τήν παράλοyον φαvτασίαν, λέγει· «Οvκ gσον­
    ταί σοι θeol eτeροι πλην έμοΟ» (Εξ 20, 3). Δέv τovs έμποδίζει
    νά εχοvν άλλοvς θεούς, σάν νά υπάρχοvν καί άλλοι, άλλα τοvς
    έμπο8ίζeι να μή άτrοστραφi5 κανείς τόν άληθινόν Θεον καl άρχί­
    σ,:-ι νά θeοποι'Ό τά μη όντα. Τέτοιο~ θεοί etνε iκeϊνοι ,rov άναφέ­
    ροvν ol ,τοιηταl και οι σνyyραφets, και πού άπεδείξαμεν ότι δεν
    εΥνε θeof. 'Αλλά ιc;αί ή ιδία ή λέξις, δια της δ,τοίαs όμιλεί, άπο ..
    218 Μ . .ΑθΑΝΑΣΙΟr

    δέ ή λέξις το μη εlναι αυτούς Οεούς δείκνυσι, δι' ής φησιv· Ούκ


    έσοvταl σοι θεοl έτεροι, όπερ έπί μέλλοντος σημαlvεται.· τά δέ
    bιl μέλλοvσι γιvόμεvοv ούκ έστι. τότε Βτε ταύτα λέγεται.
    46. ''Άρ' ovv, άvελων τnv τώv έθνώv ή είδώλωv άθεότητα,
    5 σεσιώπηκεv ή ένθεος διδασκαλlα και άπλώς άψηκε τό τώv άνθρώ­
    πων γένος lJ.μοιροv τής τού Θεού γνώσεως φέρεσθαι; ούχ( γε, άλλά
    και προαπα11τlj. τfl διανοlq. λέγοvσα· ~Άκοvε, 'Ισραήλ, Κύρίος
    ό Θεός σοv Κύριος είς έστι· και πάλι.v· Άγαπήσεις Κύριον
    τόv Θεόv σου έν lJλτ; τfi καρδlq. σοv καl έν όλ'!} τfi lσχύι σου·
    1ο κα ί π άλ ιv· ..n.vριov
    Τ?' Ι
    τοv
    \ Θ
    l'f
    '
    εοv σου προσκvνησεις
    , και
    \ αvτφ
    ' - ..1
    μυ-

    νφ ,
    λ ατρε.υσεις, \ .
    και προς avτov κο λλη θ'
    ησn. ~'
    "Ο τι δ'ε και' ή δ ια' '
    παvτωv και ηf! εις
    ' παντα
    ' -Λ υγου
    του '1
    προνοια
    '

    καί διακόσμησις άπό πάσης θεοπvεόστοv Γραφής μαρτυρεί­


    ται, άρκεί τά vvν λεγόμενα δείξαι, τοϋ λόγου την πίστιv, fj φασιv
    15 οί Οεολόγο, lJ.vδρες· Έθεμελlωσας την γijv, καί διαμένει· τfj δια­
    τάξει σοv διαμένει ή ήμέρa· καl πάλιν· Ψάλατε τφ Θεφ
    ήμώv έv κιθάρq., τq1 περιβάλλοvτι τάv ουρανόv έv νεφέλαις, τφ
    έτοιμάζοvτι τfl γfl ύετόν, τψ έξαγαγόντι έv ορεσι χόeτον και
    χλόηv τfi δοvλεί9, των άvθρώπωv, καl διδόvτι τοίς κτήνεσι τρο-
    20 φήv. δια τlνος δέ δ{δωσιv η δι' οδ καί τα πάντα γέγοvε; δι'
    ov γάρ γέγονε, δι.' αύτού καί. ή τώv πάvταJv άκολούθως έστί
    πρόνοια. τlς οδv αv είη οδτος ή ό τοϋ Θεού Λόγος, περl οδ καί
    .,
    εv έ
    τερψ
    I
    λ I
    eγει: Τι,..
    φ λ 1
    ογψ Τ? 1
    ..n.vριov οιtt ουρανο
    ' l εστερεω
    , θ
    η-
    1

    σαv, καί τφ πνεύματι τού στόματος αύτοϋ πασα ή δvναμις


    , -
    25 αυτων. _) ' 1 ,' , , -
    και γαρ τα παvτα εv αvτφ και
    ι δ J ::, - ,
    ι αυτου γενομεvα
    δ
    ια-

    ' '
    λέγεται, αφ Τ και'
    ων ήμας - πει'θ ει '
    λ εγοvσα· . '
    Α vτος .,
    ειπε, και εγε- \ '
    'θ
    νη ησav·
    ' \
    αvτος
    ~-·
    ι;,,ιετειΑατο,
    ,, και
    ' ,
    έκτισ οησαv· θ
    κα ως
    \ J
    και
    ~
    ο

    πάντα μέγας Μωϋσijς έv dρχfl τής κοσμοποιίας βεβαιοί τό


    --------
    32. •ο Μ. •Αθανάσιος «θεολόyοvς» λέγει μόνον τοvς θεοπνεvστοvς σvy­
    yραφεtς της άyίας Γραφης. Βλ. και Πeρi !νανθρ., 18• 56· 57.
    Ι{ΑΤΑ ΕΙΔ!2ΛQΝ 219

    δeικνίιeι ότι δέν e{νε αύrοi θεοί· «Ούκ εσοντα( σοι θeol ετeροι»,
    πραyμα τό όποίον λέγεται δια τό μέλλον. Αvτο όμως 1t'OV θά
    σvμβij etς ΤΟ μέλλον, δεν VΠάpχeι τότε ΠΟ\J λέγονται αύrά.
    46. Μήπως λοιπόν, άφοϋ άν,jρεσe την άθεtαν των εθνικών
    η elδωλολατρων, έσιώτrησεv ή θεία διδασκαλία, καl άφηκe μό­
    νον τοv τό άνθρώπ1vοv γένος να περιπλανάται, χωρίς νά εχ1)
    την yνωσι ν τον Θεοϋ; όχt βεβαίως, άΧλά καl ,τροαπαvτςχ ef ς
    την σκέψιν λέγοvσα· «'Άκοve, 'Ισραήλ, Κίιριος ό Θεόs σοv, Κv-­
    ριος eΥς έστι» (Δε 6, 4)· καl πάλιν- «' Αγαπήσεις Κύρ1ον τόν
    Θeόν σοv έν όλ1J τij καρδίςχ σοv, κα\ έν όλη τη [σχvϊ σοv» (Δε
    6, 5)· καl ,τάλιν· «Κύριον τόν Θeόν σοv προσκvνήσειs, κα\ αύrφ
    μόνey λατρεόσeις, καl προς αύrον κολληθήση» (Δε 6, 13).
    Αύτά τά δποϊα λέγομεv τώρα άρκοΟν δια νά δείξουν το
    άξι6πιστοv τοϋ λ6yov, ότι ή διαρρύθμισις πάντων καl ή πρό­
    νοια τοϋ Λ6yov προs όλα διακηρύσσεται ά-ττό όλην την θεό­
    πνεvστον Γραφήν, όπως λέγουν ot θεολόyοι32 αvδρes· «Έθeμε­
    λ{ωσαs την γην, καi διαμένει· τfj διατάξει σοv διαμένει ή ήμέ­
    ρα» (Ψα 118, 90-91)· και πάλιν «Ψάλατe τφ Θεφ ήμων έν
    κιθάρq:, τφ περιβάλλοvτι τόν οuρανον ev νεφέλαιςt τφ έτοι­
    μάζοντι τη ή1 ύeτόν, τφ έξαyαy6ντι tν ορεσ1 χόρτον καί χλό­
    ην τij δοvλείq: των άνθρώπων, καl διδόvτι τοίs κτήνeσ1 τρο­
    φην» (Ψα 146, 7-9). Διά τίνος δέ δίδει παρα δι' αvτοv πού
    έδημιούργησe τά πάντα; Διότι δι' αίιτοϋ δια τοϋ όπο{οv tδη­
    μιοvρyήθησαν τα πάντα, δι' αvτοΟ έκδηλώνεται ή πρόνοια
    mρ\ αύτων. Ποίος άλλος λοιπόν θα ,ητο αvτος παρα ό Λόyοs
    τοϋ Θeοϋ, περl τοϋ δποίοv και ets άλλον ψαλμον λέγει· «Τφ λό­
    γφ Κvρίοv ot οvρανοί έστερeώθησαν, καi τφ πνεύματι τοϋ
    στόματος αvτοϋ πασα ή δίιναμ1ς αvτων» (Ψα 32, 6); Διότι
    τά πάντα ~ιvαν έντός αύτοΟ, καl δι' αίrτοΟ δμιλοϋν, καl διι
    αίrτων ,τe{θeι και ήμαs λέγουσα· «Αύτός eYπe, καl έγeνήθησαν·
    αvτός ένετε{λατο, καl έκτίσθησαν» (Ψα 32, 9), καθώς καi δ
    κατά πάντα μέγας Μωϋσης rnιβeβαιώνει το λey6μeνον ets τήν
    άρχην τηs διηyήσeώς τοv πepl της δημιουργίας τοϋ κόσμοv
    220 !f. ΑθΑΝΑΣΙοl·

    λεγόμενον έξηγο·ύμεvος και λέγων· l(αί εlπεν δ Θεύς· [Ι0ι17-


    σωμεν l1νθeωπον κατ ' ' '
    εικονα ήμετεραν ' και ' κα ο) (' ,
    ομο ωσιν.

    ' λJ. \ \ ' - \ - ' , (' ' ,


    επειvη και την ουρανοv και γης και παντων vφιστας Ύt.,ιεσιν,

    αvτφ ' - l:
    ε πεν οf' Πατηe·
    ' Γ.ενη Ο'ητω '
    οveανος, ' και ' σvναχθ'
    -ητω τα '
    5 ύδατα, καί όφθήτω ή ξηρά· και έξαΎαγέτω ή γij βοτάνην και
    παν ζφον· άφ' ιLν και 'lovδalovς αν τις έλέΎξειεν ού γvησlως
    έφιστάνοντας ταίς Γραφαίς. τίνι γάρ, ό:ιι τις είποι προς αύ-
    τους, ' (' l''
    ωμ Λει σf' Θ
    . ,. εος, ' ιvα
    fl και' προσταττων
    1
    λ αλ - ει'
    n; '
    μεν ~Τ
    ουv

    τοίς Ύινομένοις προσέταττε και ι1Jμlλει, περιττός ηv ό λόΎος·


    10 ούπω γάρ ηv, άλλ' Ίμελλε γlνεσθαι· ούδεlς δέ τφ μή όντι λα­
    λεί, ούδε είς τό γεvέοθα, τφ μηδέπω Ύενομένφ προστάττει καί
    λαλεί. εl Ύάe τοίς έσομl,ιοις προσέταττεv ό Θεός, εδει λέγειν
    αυτόν· Ι'ενοϋ, ούρανέ, καl γενοϋ, γη, καί έξελΟε, βοτάΠJ, καl
    ποιήθητι, άνθρωπε· νυν δέ τούτο μέν ούκ έποίησε· προστάττει
    15 δέ λέγων· Ποιήσωμεν ανθρωπον και' Εξελθ{τω βοτάνη· ά.φ' ϊ&ν δεl­
    κνvται δ Θεός ώς πλησίον τινl διαλεγόμεvος περι τούτων. ούκοfrν
    , ι - ι , '11" ' «' λ ~ l ' δ'1
    αναΎκη σvνειναι τινα τοvτφ, φ και ομι ωv εποιει τα Λα.
    -

    ,.,..,, Τ .Μ 'tf ' \ f' ' Λ Ι ' ' 1! '


    .ι ις ουν uν ειη ει μη ο τοvτοv ΟΎος; τινι Ύαρ αν τις φαιη

    Θεδν όμιλείν ή τφ έαvτοϋ Λόγφ; 1} τίς τούτφ συνην ποιοϋντι


    20 τήv Ύενητήν πiiσαν ούσίαν 7} ή ταύiοv σσφlα, ή λέγουσα· ('Η-
    ι t / , , \ \ \ - / ,_
    νικα εποιει τον σvρανον και την γην, σvμπαρημην αvτψ;

    έν δε τfl ουρανού καί γης ονομασlq. πάντα τά έν ούρανψ καί Ύfi


    γενητα ' συμπερι λ αμ β'
    αvει. σvνων ' δ'
    ε ('
    ως σοφια, ' και ' ως
    ,. Λ'
    ογος

    τδν Πατέρα βλέπωv, έδημwύργει τδ παν και σ1.,"Vίστη καί διε-


    25 κοσμει· και'δ'
    1
    vναμις "' του-πατρος, τα'!!λ
    δ'ε ων ' το' ειvαι
    u α εις Υ ισχv-
    ' '
    ροποιει, ' ,fι. φησι και οfl" ' σωτηρ·
    ' Π'
    αντα ,.,
    οσα βλ'
    επω τον ' Πατερα
    '
    -
    ποιοvντα, :,
    καγω, <' 1
    ομοιως -
    ποιω· και' δ ι ' avτov :, - '
    δ ε και εις αvτον \ ' :, '
    ~ 1 1
    <'C' \ ! δδ' θ Ι \
    τα παντα γεγονενα.ι οι ιεeοι τovτQ'JJ ι ασκοvσι μα ηται, και
    Ι{ΑΤΑ ΕΙΔΩΛ9Ν 221

    έςηyωv καl λέyωΨ «Καί εΤπεν δ θεός Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ'


    1
    ε[κόvα ήμετέραv καl καθ δμοίωσιν» (Γε 11 26). Καί !v τ,5 έν­
    άρςει της γενέσεως τον ούρανοv καl της yης καi όλων εΤπεν ό
    δημιοvρyός ΠCΧΤηρ etς τον Ylόv· «Γevηθήτω ουρανός, καl σvν­
    αχθήτω τα vδατα, καί όφθήτω ή ςηρά· καl έςαyαyέτω ή γη
    βοτάνην καl παν ζί;>ον» (Γε 1, 6· 9· 11 · 20· 24). Λαμβάνων ά­
    φορμηv άπό αvτά θα ήδύvατο καvelς νακατηyορήστι τοvς Ίοv­
    δαίοvςt ότι δέv κατενόησαν καλως τας Γραφάς. Διότι, θα ήδύ­
    vατο να είπfj κανεlς προς αύτοvς, πρός ποίον ώμίλει ό θεός,
    ώστε να όμιλij προστάζων; 'Εάν λοιπον ώμίλeι εlς αύτά πού
    ~ί νοντο καl εδιδε διαταyας είs αύτά, θά ητο περιττός δ λόγος,
    διότι δεν όπηρχαv άκόμη, άλλ' έτrρόκeιτο νά yί νοvν- οvδeίς
    δμιλεί ε(ς CXV'T0\1 ποv δέv υπάρχει, ούτε δίδει διαταγάς δια να
    yί ντ:ι αύrό πού δεν εχει άκόμη yί νει. Διότι έάv δ θεός διέτασσε
    αίιτα πού έπρόκειτο νά δημιοvρyηθοvν, θα rnρεπε να λέyt)·
    Γi vε οvρανέ, καl Γίνε yη, και Βλάστησε βοτάνη, καί Δημιοvρ­
    yήσοv άνθρωπε. Τώρα όμως δεν eκανε αvτό· άϊ,λα διατάσσει
    λέyωΨ «Ποιήσωμεν άνθρωπον», και <<Έςeλθέτω βοτάνη» (Γε
    1, 26· 11). Άπό αvτα φαίνeτα1 ό θεός νά σvνομιλij περί τού­
    των μέ κάποιον πλησίον τοv. Κατ' άνάyκην λοιπόν ίιπηρχε
    κάποιος μαζί τοv, μέ τον δποίον δμιλω ν τά eκave δλα.
    Ποίος αλλος λοιπόν θα ητο άv όχι δ Λόγος τοv; διότι με
    ποίον CJ.ΪJ\oν θα ελeye κανείς, ότι όμιλεί ό Θεός παρά μέ τόν Λό­
    γον τοv; 'Ή ποίος CJ.ΪJ\oς συvvπηρχe μeτ' αύrοv, όταν tδημιούρ­
    yeι πασαν την δημιοvρyηθεϊσαν ίιλην, παρά ή Σοφία αίιτοϋ,
    ή δποία λέγει· «Ήvίκα έποίeι τόv οvρανόν καί την γην, συμπα­
    ρήμηv αvτφ» (Πρμ 8, 27). Και εtς την όνομασίαν τοv οvρα­
    νοv καί της γης σvμπεριλαμβάνeι όλα τα δημιοvρyήματα του
    ούραvοv και της γης. Σvνvπάρχωv δ~ ώς Σοφfα καl βλέπωv τον
    Πατέρα ώς Λόγος, έδημιούρyησe το σύμπαν καl τό fστερέωσε
    καί το δ1ερρνθμισe· καi έrreιδή etve καί δύναμις τοv Πατρός, τα
    πάντα lσχvροπο{ησεν ώστε vαύπάρχοvν, όπως λέγει καi ό Σω­
    τήρ· «Πάντα όσα βλέπω τον Πατέρα ποιοϋvτα, κάyώ δμοίως
    ποιω» ('Ιω 5, 19). 01 1εροl μαθηταί τοv διδάσκοvv δτι έδη-
    222 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    8τι άγαθοv έξ άγαθοϋ γέννημα καί άληθινδς Υίδς υπάρχω~·,


    Μιιαμlς έστι, τοv Πατρδς καί σοφlα καl Λόγος, ov κατα με­
    τοχήν ταύτα ~' oi3δs lξωθεv έπιγενομέvων τούτων αύτψ κατά
    τοvς αύτοϋ μετέχοντας και σοφιζομένοvς δ/ α'(]τοϋ και δυνα-
    5 τούς καl λογικοvς b αύτψ γινομέvους, άλλ' αύτοσοφtα, αύτο­
    λόγος, αύτοδmιαμις lδla τού Πατρός έστιν, αύτοφώς, αύτοα-
    λ η'θ εια, 'δ ικαιοσvνη,
    αvτο ι ' .J. κα ι χαρακτηρ και
    ' και\ μην
    αυτοαρετη, ' '
    :, '
    απαvγασμα και εικων. ' :, ' και ' O'VVε λ'
    οvτι φρασαι, ' καρπος \ παντέ -
    \ ('' \' , \
    λ ειος
    -π "t)""t'ό 't\'
    τοv .ι.ι.ατρσς vπαρχει και μονος εστιν .ι. ι ς, εικων απα-

    1.Ο ράλλακτος τοϋ Πατρός .

    47. Τlς οδv αν, τlς έξαριθμήσειε τόν Πατέρα, lνα καl του
    ι Ι έl: , " \ ,, ,.., π
    "1 ογοv τοvτοv τας;
    \ ..1:-~· ,
    uυιιαμεις 'iεvροι; εστι γαρ ωσπερ τοv α-

    τρδς Λόγος καί σοφtα, οϋτω και τοίς γενητοίς σvγκαταβαίνων,


    15 γlνεται πρός τήν τού γεwήτορος γνώσιν και lvvoιav αύτοαγια-
    ' \ ' ζ '
    σμος και αυτο ωη και
    ,
    \ θυρα \ ' και\ βασιλεvς
    .J.,,,. και\ ο('δ ος
    και ποιμ,J''
    \
    - '
    \

    και\(' '
    ηγεμων κα ιέ'
    πι. πασι - σωτηρ ' και'ζωοποιος ' κα ι φως και.

    πρ6νοια των πάντων. τοιοiJτον αρα dγαθδν καl δημιοvργόν


    Υίον έχων έξ έαυτοϋ & Πατήρ, οvκ άφανij αύτδν τοίς γενητοίς
    20 άπέκρ·υφεv, άλλά καl όσημέραι τούτον άποκαλύπτει τοϊς πα.σι
    διά τ~jς τών πάντων δι/ αυτού συστάσεως καi ζωης. έν αvτφ
    δέ καί. δι' αύτοv καί έαvτόν έμφαίνει, καθως ό σωτήρ φησιν·
    'Εγω b τφ Πατρl καl ό Πατηρ έν έμοί· ώστε έξ dνάγκης
    1. , Λ ι 1~. - ι , ' θ ι , ,..,
    ε,ναι, τον ογον 1;,,ι τφ γεΊJvησαντι, και τον γεπη εJ1τα συν τφ

    25 Πατρί δ~αιαινίζειν.
    ,τ, ,
    .ι. οvταιν '
    δ ε οvταις
    ,φ έχοντων ' \
    και ου'δ εvος c'iω '
    "l: θ εν αvτοv τvγ- ' -
    χάνοντος, άλλά καί ούρανοϋ καί γijς καl πάντων των b αύτοϊς
    έξηρτημέvωv αύτοv, 8μως άνθρωποι παράφρονες, παραγκωνι-
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛ2Ν 223

    μιοvρyήθησαν «δι' αvτοv καl etς αίιτον τά πάντα» ( Ρω


    11
    11,36),
    ότι άyαθός έyεννήθη ές άyαθοv καί άληθινός vπάρχων, εΤνε δύ­
    ναμις τοv Πατρος καl Σοφία καί Λόyοr;. Καl δεv eΤνε δ Λόγος eνα
    ον πού δtά της κοt νωvfας ταvτίζεται με τα δημ1οvρyήματα,
    ούτε τά δημιοvρ-γήματα τοv ,τροσετtθησαv ώς προm,ηκαι, ό­
    πως σvμβαί νεt με αότούς iΓOV κοι νωνοvν και φωτfζοvται ίrrr
    αvτοv, καl γίνονται δι' cxvτov δvνατοl καl λογικοί, άλλ' εΙνε
    δ Λόγος ή αίιτοσοφ{α, δ αvτολόyος, ή αύτοδύναμ1ς ή άνήκοv­
    σα εις τόν Πατέρα, αύτοφως, αίιτοαλήθεια, αvτοδ1κα1οσύvη,
    αίιτοαρετή, καl μάλιστα καl «χαρακτήρ καl άπαύyασμα» (Εβ
    1, 3) κα1 «εfκώv» (Β' Κο 4, 4). Καί διά νά σvvοψίσω, εΥvε ό
    παvτέλιος καρπος τοv Πατρός και δ μόνος Υίός καt ή άπαράλ­
    λακτος εlκών τοϋ Πατρός.

    ΈπLΛογος

    47. Ποίος λοιπόν, ποίος θα ήδύvατο vα καταμeτρήσι:1 τόν


    Πατέρα, διά vά άνevptJ τάς δvvάμεις και τοv Λόyοv αίιτοv;
    Διότι όπως εΙνε Λόγος καί σοφία τοv Πατρός, hσι κατα σνy­
    κατάβασιν πρός τα δημιουργήματα, γίνεται αύτοαyιασμός,
    αvτοζωή, θύρα, ποιμή v, δδός, βασιλεύς, ήyεμώv, καl έπάvω
    άπο όλα σωτηρ και χορηγός ζωης και φως καί πρόνοια περί
    πάντων, διά vά yvωρίσωμev καί νά tννοήσωμeν τόν δημιοvρ­
    yόν. 'Αφοίί λοιπόν εχει ά:,τό τον έαvτόν τοv δ Πατήρ τέτοιον
    άyαθόv καl δημιοvρyον Υlόν, δέv τον άπέκρvψeν άπό τά δη­
    μιουργήματα, άλλα καί ήμέραν μέ την ήμέραv τον άποκαλύ­
    πτeι eiς όλους, διότι δι' αίιτοίί δημιοvρyεί και δίδει ζωήν elς
    όλους. 'Εν αίιτφ δε και δι' αύrοv tμφανίζει καi τόν έαvτόν τοv,
    όπως λέγει δ Σωτήρ·· «Έyώ έν τφ Πατρl και δ Πατήρ !ν tμοί»
    (Ίω 14, 10). ·Ωστε κατ' άvάyι<ηv ό Λόγος υπάρχει elς τον yεv­
    νήσαvτα καl δ yεvνηθείς μαζι με τόν Πατέρα ζtj αtων[ως.
    Έ νφ λοιπον αvτά εχοvv hσι, καl δέv ίrrτάρχει τίποτε gςω
    άπο αυτόν, αλλά καl δ ουρανός καί ή yη καi όλα όσα eίιρ{σκον­
    ται έvτος αύτων έςαρτωvτατ ά:,τό αvτόv, tν τοότοις άνθρωποι
    224 ){. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    σάμενοι τήν πρός τούτον γνώσιν καl εύσέβειαν, τά ούκ όντα πρό
    τών δντων έτlμησαν· και άντί τοϋ όντως οντος Θεού τα μή
    ,ι
    ιwτα ε'θ εοποιησαν,
    1
    τn
    - Ι
    κτισει '
    παeα '
    τον !
    κτισαντα λατρεvον-
    1

    τες, πρό.γμα πάσχοντες άνόητον καl δvσσεβές. 8μοιον γάρ ώς ε,


    5 τις τά έρyα προ τού τεχνlτοv θαvμάσειε και τά έv τfl πόλει
    δημιοvργ17ματα καταπλαγεlς τόν τούτων δημιοvργδv καταπα-
    τοιη·
    ' .Ζ)
    ,1 ως
    ('
    1 -·
    ει" τις τ c} μι;,-v μοvσικον
    ' οργανον
    "
    1
    επαινοιη,
    ' τον
    ' δ ε συv- \
    θέντα και άρμοσάμε,ο,, έκβάλλοι, ll.φρονες καί πολύ τόν ό­
    φθαλμδν πεπηρωμένοι ! πώς γάρ αν έγνωσαν άλλως οίκοδο-
    1 ο μήν ή ναϋν f} λύραν μή οοχι τού vαvπηγον έργασαμένοv καί
    τοv άρχιτέκτονος οίκοδομήσα'))τος καί τού μουσικού σvvθέντος;
    t,
    ωσπερ οvν
    _,:_.
    ο
    ('
    ταvτα
    - .,
    Λογι
    ζ '
    ομεvος
    '
    μαινεται και
    ' vπερεκεινα
    '-' '
    πασης μανιας ' ' .εστιν,
    ,' ,.,
    ovτr.vς ου μο1, .,, - (''
    δ οκοvσιν vγιαιvειν την δ'
    ια- \
    νοιαν οι τον '-' ' Θ '
    • εον ' "
    μ11 επιγιvωσκοντες ' \ '
    και τον τοvτοv ' Λ υγον
    1
    μη'

    15 θρησκεύοντες, τον σωτήρα των πάντων τδν Κύριον ήμώv 'lη­


    σοϋv Χριστόν, δι' ov τά πάντα δ Πατηρ διακοσμεί και συνέχει
    και προνοείται τών δ'λων· είς 8ν (/1} την πlστιν έχων και το θεο­
    σεβές, αι φιλ6χριστε, χαίρε καί εύελπις γlνοv, ότι της είς αύ-
    τον ' '
    πιστεως \
    και. '
    ενσε β ειας ' '
    dθ ανασια και \ ') '
    β ασιΛεια )
    οvρανωv -
    9 εστιv
    _ο ' ο~ καρπος,
    ι '
    μονον ,,
    εαv κατα\ τους
    ' ' -
    αvτοv ι
    νομοvς η(' ψvχη' κε-

    κοσμημένη γtvηται. ώσπερ γαρ τοίς κατ' αύτον πολιτεvομέ-


    ~•οις εστι τ
    ' \ (),ι
    επα
    θλ
    ον
    ζ \
    ωη αι.ωνιος,
    ,ι f'ι'
    οvτω τοις τ
    - ή :11 Ι
    ν ι:."'ναντιαν και
    \

    μή τήv τής άρετijς άτραπόν δδεvοvσιν αlσχύνη μεγάλη και κlνδv­


    νος άσύγγνωστος έν ήμέρq. κρ[qεως, ότι καlτοι. γvόvτες τήν τή,;
    25 άληΟείας dδόν, έναντlα ι1w έγνωσαν lΠ(!αξαν.
    ΚΑΤΑ ΕΙΔΩΛΩΝ 225

    τrαράφροvες, ~yκαταλείψαvτες την yνωσι ν καί τη v εvσέβειαv


    πρός αvτόv, lξετίμησαv τα άνύπαρκτα περισσότεροv άπό ϋπ...
    άρχοντα καl ~θεοποίησαν τα μή όντα άvτl τοϋ πράγματι όντος
    Θεοv, λατρεvοvτεs «Tij κτίσει παρα ΤΟΥ κτίσαντα» (Ρω 1, 25),
    καταντήσαvτες εts άvοησίαv και 5vσσέβειαν. Διότι αvτο δμο1ά­
    ζει σαν νά θαvμάζ1J κανeις τα lρyα περισσότεροv άπο τοv τε­
    χνίτην, η Vd έκπλήσσεται άτrό τα ερyα ΠΟV vπάpχοvν εiς μ{αv
    ,rόλιν καi να ·τrεριφρονij τόv δημιοvρyόv των· η σαν να ~παινij
    μεν κανεlς το μοvσικον όρyαvοv, άλλά να άθeτη αύrοv πού ~δη.­
    μιούρyησε την σύνθεσι V και τή V άρμονίαv. Τ pελλοι και τvφλοl
    με μάτια πολύ χαλασμένα. Διότι διά πofov άλλου τρότrοv θα
    ήδύvαντο νά yνωρίσοvv τήν οlκοδομην η το πλοίον η τήv
    λύραv, ~αν δεν τό lvαvτrήyει ό νcχvπηyός-, έάν δεν το φκοδόμει
    δ άρχιτέκτων και δέν τό σvvέθετε δ μουσικός; ·οπωs λοιπόv
    αvτός πού τα σκέπτεται αvτό: εΤvε παράφρωv καl εχeι ύrrερβη
    κάθε τrαραφροσύνην, ετσι μοΟ φαίνεται ότι δεν lχovv vyια νovv
    αvτοι πού δέv παραδέχονται τόν Θεόν καί δεν λατρεύουν τόν
    Λόγον τοv, τον Σωτηρα πάντων, τόν Κύριον ήμωv Ίησοvν Χρι­
    στόν, δια του δποfοv δ Πατήρ διαρρυθμίζει καί σvyκρατeϊ τcc
    πάντα καl προνοεί δι' όλα. Εtς αύτόv ~οντας τrίστ1v καl θεο­
    σέβειαν, ώ φιλόχριστε, νά χαίρεσαι καl vά έλτrίζ13ς δυνατά, διότι
    καρπός της εις αvτόv πίστεως καί εύσεβείας e{νε ή άθανασία καί
    ή βασιλεία των οίιραvων, μόνον έφ' όσον ή ψuχη κοσμείται με
    την ~κτέλεσιv των vόμων τοv. Διότι ότrως δι:ι έκείvοvς τrού ζοiίv
    συμφώνως τrρόs τόν νόμον τοv τό επαθλον ε{νe ή αlώvιος ζωή,
    (τσι !κeίνοvς ποίι βαδίζουν τήv άντίθετοv πρός ,ήν άρετήv δδόv,
    τovS' περιμένει μεγάλη α[σχύvη καl άσυyχώρητος κί νδvvος κατα
    τήv ήμέραν της κρίσεως, διότι lvφ έyνώρ1σαν την δ8ον της
    άληθείας, rnραξαν τά άντίθετα ~κ.εί vων πού έyvώρισαν.

    i5
    ΛΟΤΟΣ Β'

    ΠΕΡ/ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ

    Προο[μιον

    1. Αirrdρκως έν τοίς προ τούτων έκ πολλών &λlγα διαλα-


    5 βόπες περl της τών έθνών περl τα είδωλα πλάνης καl της τού­
    των όει(Ιιδαιμονlας, πώς Αξ άρχfjς τούτιυ'V γέγονεν ή εl5ρεσις,
    δτι Ι.κ κακ(ας οί tJ.,,θρωποι έαvτοίς τήν πρδς τα είδωλα θρησκε[α,,
    έπεvόησαν· άλλά γάρ χάριτι Θεοϋ σημάναντες όλlyα καί περί
    της θει6τητος τοϋ Λόγου τοv Πατρός καί της εlς πάντα προ-
    10 ,,οlας και δυ'Ράμεως αύτοv· και ΙJτι δ άγαθος Πατήρ τούτφ τα
    πάντα διακοσμεί και τα πάντα vπ., αύτοϋ κινείται καί έ,, αvτφ
    ζωοποιείται· φέρε κατα άκολοvθίαν, μακάριε καl άληθc'i'Jς φιλό­
    χριατε, τfj περί τijc εύσεβεlας π[(!τει και τα περl της bανθρω­
    πήσεως τού Λ&γοv όιηγησώμεθα, καί περι τijς θείας αύτοϋ προς
    15 ήμδ.ς έπιφανείας δηλώσωμεν· ~" ., Ιοvδαίοι μέv δι,αβάλλοvσιν,
    rιΕλληνες δέ χλevάζουσιν, ήμείς όέ προσκvνοϋμεv· lν' έτ, μαλ­
    λον hι της όοκού(Ιης εύτελείας τοϋ Λ&γοv μείζονα καί πλεlοvα
    τήν εlς αύτδν εύσέβειαν έχυς. Βσφ γαρ παρά τοίς άπlστοι,
    χλευάζεται, τοσούτψ μείζονα τήν περι της θεότητας αύτοv μαρ-
    20 τ1,ρίαν παe'-χει: Βτι τε d μή καταλαμβάνοvσιν ανθρrnποι ώς
    αδύνατα, ταύτα αύτδς έπιόεlκνvται όυνατd · καί α ώς άπρεπη
    χλεvάζοvσιν άνθρωποι, ταϋτα αυτός τfl έαιι:τοϋ άγαθότητι ε·ύ-

    -------
    1. «Ίοvδαίο1 ~ν δ1αβ&λλοvσιν, ·εί\ληνes δέ χλεvάζοvσιν». ·vπαινίσ-
    ΛοrοΣ Β'

    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ

    Προο(μιοv

    1. Φθάνουν, αv και όλίyα άπό τά πολλά, τά όσα ά11Ε'ΤΠ'V­


    ξαμεν εtς την ,τροηyοvμένην πραyματeiαν περl της τrλάνης και
    της δεισιδαιμονίας της εiδωλολατρίας, ήτοι ότι τά είδωλα ησαv
    εtς την άρχήν έπιvόησιs των άvθρώπων και ότι ot άνθρωποι
    άπό κακίαν έrreνόησαv τή ν θρησκe{αv των elδώλων διά τovs
    έαvτοvς των. Έπ{σηs με τήν χάριν τοv Θεοv ~πeσημάvαμeν και
    όλίyα πeρi τηs Θεότητος τοv Λόγου τοΟ Πατρδς καl πeρ\ της
    τrρονοί ας τοv εtς όλα καl της δvνάμeώς του και ότι δ άyαθός
    Πατήρ με τόν Λόγον του ρυθμίζει τα πάντα καi κατεvθόvει τά
    τrάντα καl tντος αvτοΟ εχοvν ζωήν. ΕΙς την σvvέχeιαv λοιποv
    των περl της άληθινηs evσεβείαs eλα, μακάριε καl γνήσιε φιλό­
    χρ1στε, νά διηyηθωμeν καί τά τreρί της έναvθρωπήσeωs τοv
    Λόyοv και να φαvερώσωμeν τά περl της θε(ας ζωης του έπi της
    γης· την δποίαν ot μεν Ίοvδαϊοι σvκοφαντοϋν, ot δε etδωλο-,.
    λ<hραι χλevάζοvv1 , ήμεϊς όμως προσκvνοΟμεν· ώστε ή φαι νο­
    μεν1κή πτωχεία τοΟ Λόyοv, νά αvξήστι καί νά δvναμώστ:1 άκόμη
    τrερισσότερον τήv πίστιν σοv εlς αvτόν. Διότι 8σον περισσό­
    τερον χλευάζεται άιτό τούς άπίσ:rοvς, τόσον μεyαλvτέραν άπό­
    δe1ξι v παρtχeι πeρi της Θeότητός του· καl όσα οί άνθρωποι δεν
    τά άντιλαμβάνονται διότι τοvς eI νe άδύνατα, αύrος τά άπο ..
    Sεικwει δvνατά.. Καί όσα οί άνθρωποι χλεvάζοvν ώς άτrρεπη,
    αύτος τα κάvε1 evπpετrη με Tf\ ν άyαθότητά 'TOV. Και δσα ot άν-

    σεται τόv λόγον τοv Παάλοv ότι δ σταvρός τοv Χρ1στοv εtνε «Ίοvδαίο1ς
    μέν σκάvScχλοv, •Ελλησι δέ μωρfα» Α' Κο 11 23.
    228 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    - ',..
    πρεπη κατασκεvα~.:,ει· και α σοφι ομενοι οι αν ρωποι ως αν ρω-
    \ ι\ ζ , f' ,, θ f' ., θ ,
    πινα γελώσι, ταύτα αυτός τfl έαvτοv δυνάμει θεία έπιδεlκνvται,
    την μέν των είδώλων φαντασίαν τfi νομιζομένrι έαvτοv ευτε­
    λεl~ διά του σταvρου καταστρέφων, τΟ'ός δέ χλεvάζοντα; και
    5 dπιστοiiντας μεταπεlθων αφανώς, ώστε τήν θειότητα αυτοϋ καl
    δύναμιν έπιγινώσκειν.
    Εις δε την περl τούτων διήγησιν χρεία τής τών προειρη­
    μένων μνήμης, ίνα καί τήν αίτ{αν της έν σώματι φανερώσεως
    τοϋ τοσαύτοv καl τηλικούτοv πατρικού Λόγου γνώναι δvνη-
    10 θfiς, καί μή νομ{σ17ς, δτι ψύσεως άκολοvθίq. σώμα πεφόρηκεν
    ό σωτήρ· άλλ' δτι άσώματος ων τfi φύσει καί Λόγος υπάρ­
    χων, δμως κατά φιλανθρωπlαν καί άγαθότητα τού tαvτofi Πα­
    τρδc; διά τήν ήμών σωτηρίαν έν άνθρωπlνφ σώματι ήμίν πεφα­
    ,ιέρωται. πρέπει δέ, ποιοvμένοvς ήμας τήv περί τούτου δι17γη-
    15 σιν, πρότερον περ, της των όλων κτlσεως και τού ταύτης δη­
    μιουργού Θεοfi είπείν, ίνα ούτως καl την ταύτης άνακαlνισιν
    ύπδ τού κατά τήν άeχήν αύτην δημιοvργήσαντος Λόγου γεγε­
    νήσθαι dξlως αν τις θεωρήσειεν. ουδέν γάρ έναντlον φαvήσεται,
    '
    ει
    δ
    ι
    ' ,,. !tJt ,
    ,
    ου ταvτην εuημιουργησεν ο
    f' π , , ' - , \
    ατηρ, εν αυτφ και την ταυ-
    ,
    20 της σωτηρίαν είργάσατο.
    2• l"f"Y\
    .ι. ην
    δ , - Ι
    ημιοvργιαν του κοσμοv και την των παντων κτι-
    \ \ - Ι ,

    σιν πολλοί διαφόρθ.)ς έξειλ17φασι, καl ώς έκαστος ήθέλησεν, οϋ-


    τω και
    ' r !
    ωρισατο. οΣ μεν γάρ αύτομάτως και ώς έτυχε τά
    πάντα γεγεvijσθαι λέγοvσιν, ώς οί 'Επικούρειοι, ο ί και τήν τών
    25 όλων πρόνοιαν καθ' έαvτών ουκ εlναι μυθολογοϋσιν άντικρυς
    παρά τά έναργij φαινόμενα λέγοντες. εl γάρ αύτομάτως τά
    ι:;1δ ει
    11
    ' l t τα π ά ντα
    ' ι-
    1
    παντα χωρ ς προνο ας κατ αvτοvς
    ' ' γεγονεν,
    ' α-

    πλώς γεγεvijσθαι καl όμοια εlναι καί μη διάφορα· ώς γάρ έπl

    11
    2. Επ1κούρe101· ot όπα:δοi τοϋ Έτrtκοvροv, φιλοσόφου της άρχα:16τη-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΕ 229

    θρωποι μέ τάς σοφιστίας των κοροϊδεύοvν ώς άvθρώπι να 1 αύ­


    τος τα άποδεικvvει με τήν δύναμίν τοv θεία. Και άφ' ενός μέν
    καταστρέφει δια τοϋ σταuροΟ μέ την άνθρωπίνην του πτω­
    χείαν την φαντασμαyορ{αν της εlδωλολατρ{ας, άφ' έτέροv Sέ
    μεταπείθει άοράτως τούς χλεvαστας και άπ-(στοvς, ώστε να
    yνωρ!σοvν την Θεότητά τοv καl τή ν δύναμί ν τοv. Χρειάζεται
    όμως να ~'TJS εlς τήν μνήμην σου καl τα τrροηyούμενα κατα τήν
    ν~αν άνάιι·ιvξιν, ώστε νά: δvvηθfjς vα μάθΤjς και την αίτίαν
    της ένσαρκώσeως τοϋ κατ' tξοχην μεγάλου καl ύψηλοϋ Λόγου,
    τοΟ Λόyοv τοϋ Πατρός, και να μη νομίσι:)S ΟΤ1 ητο. κάτι τό φv­
    σικον ή tνανθρώπησις τοv Σωτηρος, άλλ' ότι, tνφ εΥνe άσω­
    μάτοv φύσεως καl ύτrάρχει ώς Λόγος, όμως μας tφαveρώθη με
    άvθρώπινον σωμα δια την σωτηρίαν μας άπο φιλανθρωπίαν
    καl άyαθότητα τοv Πατρός τοv.
    Καl τώρα πού άνα ιτ· ι Uσσομeν α\ιτο τό θέμα, εΤ νε άνάyκη
    προηyοvμέvως νά δμιλησωμεν ,τερl της δημιοvρyίας της κτί­
    σεως και τοv Θεοϋ, τοv δημιοvρyοv αύτης, ώστε έτσι έτrαξίως
    να δvνηθfj κανεlς νά lδi) ότι καi ή άναδημιοvρyία της κτίσεως
    σννετελέσθη ύπο τοv Λόyοv, ό όποϊοs την ~sημιοίrρyησε καt
    ~ς άρχης. ·ετσι δέν θα φανij καθόλοv άvτιφατικδν τό ότι δ Πα­
    τήρ δια τοϋ Λόγου ~sημιούρyησε την κτίσιν καί διά τοv Λό-
    γου rnετέλeσε τήν σωτηρίαν της. ·
    2. Την δημιοvρyίαv τοv κόσμου καl την κτίσιv των όλων
    πολλοi την κατενόησαν κατα διαφορετικδν τρόποv καί δ κα. .
    θένας τήν διετύτrωσεν όπως ήθέλησεν. "Αλλ.01 λέyοvν ότι τα
    τrάvτα eχοvν yί νeι αίιτομάτως καl τvχαίως, όπωs oi 'Επ1κοίr­
    ρε1012, ot όποίοι στηριζόμενοι εlς μvθοvς άποκλeίοvν ότι υπάρ­
    χει πρόvοια εtς τοv κόσμον καί ύποστηρίζοvν τα άvτίθετα άπο
    ό,τι φαίνεται δλοκάθαρα. 'Εάν λοιπον κατά την θεωρίαν των
    τά πάντα εyιναν αvτομάτως χωρlς τrρόνοιαν, επρεπε τά: πάν­
    τα νά εΥχαν γίνει άπλα και να εΤvε όμοια και όχι διάφορα· mρε-

    τος. •Η φιλοσοφία τοίi Έπικούροv ητο fJ πλiον vλ10"Τ1κη και ήδον1σπκή.


    Δtoy.hrηs Λαέρτ ., Βίο1 φιλοσ., 10 ('Επfκοvpος).
    230 :Μ .. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    ' f' \ "δ


    σωματος εΊJος ε ει τα
    ' 1 "' rιλ ~ λ ι 2 \ -
    παντα ειναι η ιον 'Ι σε ηνην, και ι::πι των
    \
    dνθρώπων έδει τό 8λον εlναι χείρα η όφθαλμάν ή πόδα. νυν
    δε ούκ έστι μέν ούτως· δeωμεν δε τό μέv ήλιον, τό δε σελψη,,,
    τυ δ 5.1 γην•
    1 - και' πα'λ ιv επι των uν , '
    ~ θ ρωπινων
    1
    -
    σωματωv
    , το' μεν
    '
    1
    πο-

    5 δα τό δε χείρα τό δέ καφαλήv. ή δέ τοιαύτη διάταξις ούκ


    αύτομάτως αύτά γεγεvijσθαι γιιωρlζει, dλλ' αίτίαν τούτων προ-
    -
    ηγεισ θ αι, δ εικvvσιv·
    !. αφ
    ' ' ης
    ,.. και' τ δ ν δ ιατα ξ αμεJJον
    1 1
    και' παντα ποιη-
    1

    t:Ιαvτα Θεόv έστι νοείv•


    .,Αλλοι δέ, lν οlς έστι καί δ μέγας παρ' ,,Ελλησι Πλάτων, έκ
    1Ο πeοϋποκειμένης καί άγενήτοv vλης πεποιηκέvαι τόν Θεόv τά
    8λα δι,ηγούνται· μή αν rάe δύνασθαί τ, ποιήσαι. τόν Θεόv, εl μη
    προvπέκειτο ή vλη· ώσπεe καl τφ τέκτονι πeοvποκείσθαι δεί
    τά ξύλον, fvα και έeγάσασθαι δvvηθ'fί. ούκ lσασι δε τούτο λέ­
    γοnες, IJτι, άσΟl:,,ει,αν περιτιθέασι, τφ Θεφ. εl γαρ ούκ έστι, της
    15 ύλη, αύτός αίτιος, dλλ' Βλως έξ ύποκειμέvηr; iJληr; ποιεί τά δv­
    τα, άσθενης εύρlσκεται, μη δvνάμεvο, ανεv τής ϋληr; έργάσα­
    σθα( τι, των γενομένων· ώσπερ dμέλει καί τού τέκτοvο, άσθέ­
    -Ρειά έστι τό μή δ6ιιασθα~ χweίς τών ξύλων έργάσασθαt τι. τώ-,
    άναγκα(ωv. καί καθ' ύπόθεσιv γάρ εί μή ήv ή ύλη, ούκ dv sle-
    20 γάσατό τι δ Θεός. καί πώς έτι ποιητή, και δημιοvργδς αν λε-
    1,θεlη Αξ έτέροv τό ποιείv έσχηκώς, λέγω δή έκ τήr; ύλης; lσται.
    δέ, εl ούτως έχει, κατ' αύτούς δ Θεός τεχνtτης μόνον καί. ov
    ι , , ,: ,, , ~ L. r,λ 2 '1- -
    κτιστης εις το ειvα~, ει γε την vποκειμι:,-ιrηv v ηv ι::eγα,,εται., της

    δε vλης οvκ έατιν αvτό, αίτιος. καθόλου rάe ούδέ κτ(ατης dν


    25 λεχθείη, εί γε μή κτlζει την '6λην, εξ ή, και τα κτισθέvτα γέγονεν.
    Οί δε άπδ των αίeέσεωv αλλοv έamοϊς άναπλάττοvται δη­
    μιοve γόv τώv πάντων παeα τόv Πατέeα τοv Kvρlov ήμώv 'Ιησού
    Χρ,στοϋ, τvφλώττοvτε, μέγα καi περί α φθέγγονται.. τού γάe

    3. Αόταl αt θeωpfcxt τον Πλάτωνος, ποv &ναφέpει iδω, &ναπΤVσσοv...


    τα ι εις τόν Sιάλοyον Τlμαιος.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΠ:ΣΕQΣ 231

    ,τε δηλαδή τά πάντα νά άποτeλοvν ένα σωμα, ήλιον η σελή­


    νη V" καi elς τοvς άνθρώποvς επρετre τό όλον σωμα να εί νε χέρι
    η μάτι η πόδι. Εlς την πραγματικότητα όμως δέν σvμβαlνει
    αύτό· άΧλά βλrnομεν άλλο να εΙνε ήλιος, άλλο σελήνη, άλλο
    γη· rnίσης εtς τα άvθρώπινα σώματα άλλο να ε{νε πόδι, άλλο
    χέρι, άλλο κεφάλι. Αvτη όμως ή τάξις μας βεβαιώνει ότι αvτά
    δεν εyιναν αvτομάτωs, άΧλα δε1κνve1 ότι μία αίτ{α ύπηρχε προ
    αίrrων. Άπό την τάςιν αύτην δυνάμεθα νά έννοήσωμεν τον
    Θεόν, ό όποίος έποίησε καi έτακτοπο{ησe τα πάvτα .
    11
    Αλλο1 πάλιν, μεταςv των δποfων εΤνε και δ μεγάλος των
    Έλλήvων Πλάτωv\ διδάσκουν ότι δ Θεός tδημιοvρyησεν άπό
    ύλην τrροϋrrάρχοvσαv καl άδημιοvρyητον· καl δέν θα ήδίινα­
    το δ Θεος να κατασκεvά01) κάτι,έάνδένπροvπηρχενή vλη·όπως
    και δ ξvλοvρyός, πρέπει νά προϋπάρχτι το ςvλον, διά νά: δv..
    νηfn5 νά έργασθij. Με το νά λέyοvν όμως αvτό δέν yνωρίζοvν
    ότι άποδίδοvν άδvναμ{αν ε[ς τόν Θeόν. Διότι έάν αύτδς δέν
    ε{νε αίτιος της Ολης, ά"λλ.' έξ δλοκλήροv κατασκευάζει τά όντα
    έκ προϋπαρχούσης Ολης, άποδε1κνvετα1 άδύνατος ~φ' όσον
    δέν δύναται να κατασκεvάσtj κάτι άπο αvτά ποv εy1ναν χω­
    ρls την ύλην- όπως άκρ1βως καl ό ςvλοvρyόs ε{νε άδύνατος με
    τό να μή δύναται να κατασκεvάσι:ι κάτι άπό τα άναyκαία χω­
    ρίs ςvλα. Καi σvμφώνως πρός την όπόθεσιν αύτην δέν θά κα­
    τεσκεύαζe τίποτε ό Θεόs, έαν δένίrrτηρχενvλη. Καlάκόμηπωςθα
    ώνομάζετο πο1ητης καl δημιοvρyός, έάν άπο άλλο εtχε την
    δυνατότητα να κατασκεvάζ'Q, καl έννοω άτrό την vλην; Καl
    !άν ετσι σvμβαlντι, τότε θά: εΙνε κατά την yνώμην των, δ Θεός
    τεχνίτη) μόνοv καl όχι κτίστης έκ τον μηδενός, έπeςερyαζόμε..
    νο) την ύλην τrov εvρίσκεται eiς την διάθεσίν τοv, χωρίς νά εΤνε
    όμως αvτος αίτιος της vλης. Καl οίίτε κτίστης θά ήδvνατο
    νά: όνομασθij, έάν δεν δημ1οvρyτj την ύλην, άτrό την δτrοίαν
    εχοvν y{veι τα δημιουργήματα.
    CΥπάρχοvν και αlρετικοl οι δποiοι φαvτάζοvται ότι δ δη­
    μιοvρyος τοΟ κόσμοv εtνε διάφορος άπό τόν Πατέρα τοΟ Kv..
    ρίοv ήμων )ιlησοv Χpιστοv, ά1Τοδe1κνvόμενο1 πολύ τvφλοl μέ
    232 Μ. ΑθΑΝ ΑΣΙΟ r
    π ι
    .n.vρ,ov λ'
    εγοντος πeος τους ' ' ,τ
    .ιοv δ αιοvς·, Ο" ., ' !!
    vκ α,ιεγνωτε, ()τι '
    απ '

    άρχijς ό κτlσας αρσε,, και θηλv έποlησεν αύτούς, καί εlπεν· "Ενε-
    κε,ι τοvτοv, {:
    καταλ ε ψει ,,
    ανθρωπος τον ' πατ έρα και ' '
    την μητερα ,
    avτov και προσκολληθησεται τfj γυναικι αύτοv· καί έσοvται
    5 οι
    ,: .1-~
    υυο
    '
    εις
    '
    σαeκα
    Ι
    μι.αΊJ·
    ,: /
    ει.τα σημαινω,ι το,ι κτισαντα
    ' , ι
    φησιΊJ·

    'Ό οvν ό Θεδς σ~rνέζεvξεv, αΊJθρωπος μή χωριζέτω. πώς


    "'
    οvτοι ξL.,.,, ττ ...
    ' τη,ι
    ζ,:η/Ρ του .ι.ιατρος ' ,
    κτισιν ι '
    εισαyοvσιν; ει' δ ε κατα τ ό ' ' "
    'Τ ,
    .ι. ωανvην '
    πα,ιτα πεeι λαβ'
    οντα και\ λ'
    εyοντα Π'
    αΊJτα δ'
    ι , -
    avτov

    έγhετο, και χαιρις αύτοv έγl:vετο ούδέ έ,ι, πώς dv άλλος εlη
    10 ό δημιοvργος παρά τόν Πατέρα του Χeιστοv;

    Α'. Σκοπος 'tijς lvσvθpωπήαεως

    1. • Απ6δοαις της άθα:vcιαιας

    3. Ταvτα μέν οvτοι μvθολογουσι,ι· ή δέ bθεος διδασκαλlα


    και' η~ '
    κατα V '
    Λ{]tστον ,
    πιστις ..,.,J..,.,
    ι.,1 , μεν ' ι
    τοvτων ματαιο λ ογια,ι ως ' ,:
    15 άθεότητα διαβάλλει. ούτε γάρ αύτομάτως, διά τό μή dπeονόητα
    εlΊJαι, ούτε έκ προϋποκειμέvης vλης, διά τό μή άσθεvij εlΊJαι τόΊJ
    Θεό,ι· άλλ' iξ ούκ δ,ιτων καl μηδαμώς υπάρχοντα τά δλα είς τό
    εl,ιαι πεποιηκbαι τον Θεό,ι διά του Λόγου οlδεν, ύ φησ~ διά
    μέν Μωϋσέως· 'Ε,ι άexfl έποlησεv ό Θεδς τδ,ι ούρα,ιδν καί τήν
    20 yην· διά δέ τής; ώφελιμωτάτης βlβλοv τοv Ποιμl:vος;· Πρώ­
    το,ι πά,ιτων πlστεvσο,ι, δτι εlς έστι,ι ό Θεός, δ τά πάΊJτα κτlσας
    καl καταρτlσας καl ποιήσας έκ του μη 8ντος εlς το εlναι. δπερ
    και ό Παϋλος σημαlνων φησί· Πlστει ,ιοοϋμεν κατηeτlσθαι
    τούς αlώνας; eήματι Θεοv, εlς; τό μη έκ φαι,ιομένωv τά βλεπόμε,,α
    25 γεγο,ι/:vαι.
    ro Θεός γάρ άγαθός έστι., μάλλον δέ πηγη τής άγαθότη­
    τος ύπάqχει: άγαθφ δέ πεgl ουδενός δ.,ι γέ,ιοιτο φθό,ιος· δθεv
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕ2Σ 233

    όσα φλvαροvν. Διότt δ Κίιριος λέγει πρός τούς 'Ιοvδαfοvς· «Οίικ


    άνέyνωτε, δτι άτr' άρχfjς δ κτίσας άρσεν καl θfjλv hrοίησεν αv­
    τοvς, και εΙπeν- ·ε νεκεν τοvτοv καταλείψει άνθρωπος τον πα­
    τέρα καl τήν μητέρα αύτοϋ καί προσκολληθήσeται τη yvνα1κί
    αίrτοίί· και εσοvτα1 oi δύο εlς σάρκα μίαν»; (Μθ 19, 4-5)· έπει­
    τα ~ννοών τον κτfστην λέγει· «"Ο οvν δ Θεός σvνέζεuξεν, άν­
    θρωπος μη χωρ1ζ~τω» (Μθ 19, 6)· πως αίιτοi θεωροίίν την
    κτίσιν ξένην άπο τόν Πατέρα; Καl όταν δ Ίωάννη5 hrιyραμμα.-.
    τικω5 λέγει· «Πάντα δι' αύτοv ιyένετο, καί χωρi5 αύτοv έyέ­
    νeτο οvδέ ~ν» ('Ιω 1,3), πως θά ητο άλλος ό δημιοvρyός έκτος
    άπό τοv Πατέρα τοv Χριστοίί;

    Α'. Σκοπός τη' lνανθρωπήσεως

    1. •Απόδοσις της άθι.ινι.ισ(cχς

    3. Αvτά λοιπον μvθολοyοvν αίrτοί · ή θεία όμως διδα­


    σκαλία καl ή κατά Χριστον 1τίστ1ς έλέyχeι την ματα1ολοyίαν
    των ώς άθε1αν. Οvτε αvτομάτως έδημιοuρyήθησαν, διότι vπ­
    άρχει πρόνοια, ούτε ιξ όπαρχοvσης ίίλης, διότι δέν ε{νε άδίι­
    νατος δ θeός· αλλά γνωρίζει ή Γραφή ότι έκ τοίί μηδενος καt
    χωρlς να vπcιρχτ:ι τίποτε ό Θεος ιοημιοvρyησe τα πάντα διά
    τοίί Λόyοv, καθώς λέγει διά τον Μωοσέως· «Έν άρχij tποίη­
    σεν δ Θεος τον οvραvον καl την γην» (Γε 1., 1)· καl διά τοv
    ώφελιμωτάτοv βιβλfοv τοv Πο1μένος· «Πρώτα άτr' όλα πίστevε,
    ότι Ινας etvε δ θεός, δ δποiος εκτισε τά πάντα καl έτακτο,τοίη­
    σε κα\ τα εφερεν άπό τήνάνvπαρςίανεlςτηνύπαρξιν» 4 • Αύτο το
    rnισημαίvει και δ Πανλος λέγων- «Πίστει νοοvμεν κατηρτίσθαι
    τοv5' α(ωνας ρήματι θεοv, εlς τό μή έκ φαινομένων τα βλεπόμe­
    να yεyονέναt» (ι:Εβ 11,3).
    'Ο θeόs λο11rον εΤvε άyαθός, η μαλλον ή ,τηyή της άyαθό­
    τητος· εtς τον άyαθον δέ δέν δύναται να δημ1οvρyηθij φθόνοs

    ------
    ...
    4. Έρμα, Ποιμήν, fντολή 1, 1,
    ιι .ΛθΑ.ι'iΑ~ΙΟl"

    οt1δενι τοϋ είναι φθον17σας, έξ ούκ όντων τά πάντα πεποίηκε


    διά τοϋ iδlov Λόγου τοϋ Κυρίου ήμώ'Ρ '/ησο-ϋ Χριστού· έv οlς
    πeό πά'Ρτων τών έπι γης το άνθρώπων γένος ελεήσ'ας, και θεω-
    ρησας
    '
    ως
    ('
    οvχ
    ' 1
    ικανυν
    f' ,, κατα' τον
    ειη ' - ι'δ ιας γεν έσεως
    της , .,,. ογο'Ρ
    ' δ ια-

    5 μένειν άε{, πλέο,, τι χαeιζόμενος αύτοίς ούχ απλώς, ώσπερ πάν-


    τα ,
    τα έπ'ι γης - uJtλ ογα ζ φα,
    - ,,,
    εκτισε τους ' '
    άνθρωποvς, άλλ α' κατα '
    την έαυτοϋ είκό'Ρα έποίησεν αυτούς, μεταδούς αύτοίς και της
    τού ίδlοv Λόγο·υ δυνάμεως, lνα ώσπερ σκιάς τινας έχοντες του
    Λόγου, καί γενόμενοι λογικοl, διαμένει'Ρ έν μακαριότητι δvνη-
    10 Οώσι, ζ(nντες τδv dληθινο" και δντως των αγίων έv παραδεlσφ
    β[ο'Ρ. είδιbς δε πάλιν τήν α.'Ρθρώπων είς ά.μφότερα 'Ρεύει'Ρ δvνα­
    μένηv πeοαlρεσι'Ρ' πeολαβων ήσφαλlσατο νόμφ καί τόπφ την
    δοθείσα'Ρ αύτοίς χάριν. είς τό'Ρ έαvτοϋ γάρ παράδεισον αυτούς
    ' '
    εισαγαγωv, ε'Jtδ ωκε'Ρ αvτοις νομον, ινα,
    fl
    ει, μεν
    ' ' -
    φυλ.tι: '
    ας-αιεν τη'Ρ χα- , '
    15 ρι'Ρ καl μένοιεν καλο{, lχωσι τήν εν παραδείσφ 11.λυπο'Ρ καί άνc{)­
    δvνον και άμέριμνον ζωή'Ρ, προς τφ καί της έ:v ούρα'Ροίς άφθαρ-
    ' ' '
    σιας αvτους την επαγγε λ ,αν ι-;χειν·
    χ ' ,
    ει'
    1
    δ'ε - '
    παραβ αιεν και. στeαφ έν-

    τες γέ'Ροι'Ρτο φαύλοι, γι'Ρώσκοιεν έαυτούς τή'Ρ έν θανάτφ κατα


    φύσιν φθοραν ύπομένειν, και μηκέτι μέν έv παραδεlσφ ζijν, έξω
    ...')ο δ \
    ε τοvτου
    Ι λ t ' θ Ι
    οιποv απο ηJσκο'Ρτας μενειν εν τφ
    Ι ~ ""' θ Ι \
    ανατφ και. εν τn
    :. -

    φθορq.. τούτο δέ καl ή θεlα Γραφή προσημαlvει λέγουσα Ακ


    προσώπου τού Θεοϋ· 'Από παντός ξvλοv τοϋ έv τφ παeαδεί­
    σφ βρώσε~ φαγjj· άπό δέ τού ξύλου τού γινώσκειν καλον καl
    πονηeόv ού φάγεσθε άπ' αύτοϋ· ύ δ' dν ήμέeι,. φάγητε, θα-
    25 νάτφ άποθανείσθε. το δέ Οανάτφ άποθανείσθε τί dv άλλο είη
    ,] τό μή μόνον άποθνnσκειν, άλλά καl έν τfj τού θανάτου φθορfj,
    διαμένειν;

    4. "Ισως θαυμάζεις τ{ δήποτε περί της ενα,,θρωπήσεως τοϋ


    Λόγοv πeοθέμενοι λέγει", vvv πεeι τijς &.ρχής τώv άνθρώπαw
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 235

    διά τ{πο'Τe· και ώς έκ τούτοv χωρίς νά φθονi5 κανέναν διότι


    vτrάρχει, έδημιοvρyησε τά πάντα ΕΚ τον μηδενός διά τον {δ{οv
    Λόγου τοϋ Kvp{ov ήμωv Ίησοϋ Χριστοϋ. Περισσότερον άπό
    όλα τα δημιουργήματα της γης ήλέησε το άvθρώπινον γένος,
    το δποϊον, έπειδη εtδεν ότι δέν εΙνε ίκανον νά παραμε{ν1J όπως
    έξ άρχης έδημιουρyήθη, έπροίκtσε μέ περισσότερα χαρίσματα·
    {πλασε τούς άvθρώποvς όχι άπλως όπωs τά αλοyα ζφα της
    γης άλλά κατα την lδικήν τοv elκόνα, καl τούς μετέδωκe καl
    την δύναμιν τοϋ Ιδίου Λόyοv, ώστε νά εχοvν τρόπον τινα μe­
    ρικας σκιάς τον Λόyοv καί νά yί νοvν λογικοί, καί νά δuvηθοvν
    να παpαμe{νοvν eίς την εvτυχίαν, ζώντες τόν άληθινόν και
    πράγματι παραδeίσιον βίον των άyίων. Έπειδη πάλιν έyνώ­
    ριζεν, ότι ή θέλησις των άvθρώπων εχε1 την δυνατότητα να
    κλ{1ΠJ καl προς τά δύο, έτrρόλαβe καί έξησφάλισε μέ νόμον καi
    τόπον την χάριν που τοvς ~sωκε. Τοvς eβαλε δηλαδη ets τον
    παράδeισόν τοv καl τοvς εδωκε νόμον. "Ώστε, έάν φvλάςοvν
    τή ν χάριν καl παραμεί νοvν καλοί, νά ζουν είς τον παράδeισον
    χωρlς λύτrας καl πόνοvς καi μερ{μ νας, και έκτος αύτοϋ νά eχοvν
    καl vπόσχεσι ν της οvρανίοv άφθαρσίαs· έάν όμως παραβοίίv
    τόν νόμον καl μέ την άτrοστροφην προς τον Θeον γίνουν κα­
    κοί, να yνωρ(ζοuν ότι θά ίιποστοίίν την φθοράν τοίί θανάτου
    εiς την δποίαν ίιπόκειται ή φύσις τωνt καί δέν θά ζοvν πλέον
    εiς τόν παράδeισον, άλλ' έν σvνεχεί't θά πeθάνοvν εςω άπο αύ­
    τόν καί θα παραμένουν εlς τον θάνατον καί είς την φθοράν. Αύτό
    τό έπeσήμανεν έκ των προτέρων και ή θεία Γραφη λέγουσα ές
    όνόματος τοΟ θεοϋ· ,,,:, Απο παντός ξvλοv τοϋ έν τ~ ,rαραδεiσφ
    βρώσει φαyf.i· άπο δέ τοϋ ξύλου τοϋ yινώσκειν καλόν καί πο­
    vηρόν ov φάyeσθε άπ' αύτοΟ· {ι δ' αν ήμέρςι φάyητε άπ' αvτοίί
    θανάτφ ά-τrοθανεΥσθε» (Γε 2, 16-17). Το «θανάτφ άτrοθα­
    νeiσθε» δεν σημαίνε1 άσφαλως άπλως θάνατον, άλλα αtωνίαν
    παραμονήν ε[ς τόν θάνατον καl την φθοράν.

    4. 'Ίσως άπορεϊς, διατί τέλος πάντων ένφ έσκοπεόαμεν νά


    όμιλήσωμεν πεpl της ~ναvθpωπήσεωs τον Λόyοv, τώρα διη-
    236 Μ. ΑθΑ'ΝΆΣΙΟr

    διηγούμεθα. άλλα και τοϋτο ούκ άλλότριόν έστι τού σκοποϋ


    τής διηγ1ίσεως. άνάγκη γάρ ήμας, λέγοντας περl τής είς ήμας
    έπιφανείας του σωτηρος, λέγειν και περl της τώv άvθρώπων
    ' - ι, Ι $! t! (' - ) Ι έ Ι Ι ό
    αρχης, ινα γινωσκrzς, υτι η ημων αιτια κεινφ γεγονε πρ φασις

    5 της καθόδου, καί ή ήμώv παράβασις τοϋ Λόγοv την φιλανθeω­


    πlαν tξεκαλέσατο, ώστε καί είς ήμας φθά.σαι καί φavijvaι τόv
    Κύριον έν άvθρώποις. τijς γάe έκεtνοv bσωματώσεως ήμε'iς
    γεγόναμεv υπόθεσις, καί δια τήv ήμών σωτηρlαv lφιλαvθeω-
    ,
    πεvσατο και'έdθ
    ν ν ρωπινφ γενέθ
    σ αι και φαvηvαι σωματι. , \ - ,

    10 Η
    οvτω έ _τ..
    μ ν ο·υι, ο
    (' Θ '
    ν θ 1
    ~ εος τον αν ρωποv πεποιηκε
    ' \
    και μ νειν
    έ

    η:,ο ε'λησε, '


    εv ,ι ο αρσιq..
    αφ Ι αν
    V θρωποt. δε \ κατο λ ιγωρησαvτες
    Ι και.!

    άποστραφι;ιτες τήv πρός τόν Θεόv καταvόησιν, λογισάμενοι δέ


    και έπινοήσαvτες έαvτοίς τήν κακlαv, ώσπερ έν τοίς πρώτοις
    έλέχθη, έσχοv την προαπειληθε ίσαν τού θανάτου κατάκρισιv,
    15 και λοmδν ούκέτι ώς γεγόvασι διέμεναν, άλλ' ώς έλογlζοντο
    δ ιεφ ο ειροντο,
    1
    και' '
    ο,.. θ αvατος " -
    .:!
    αvτωv ι:;κρατει
    1
    {1 ασι λεvων. l'
    rιr γαρ
    '

    παράβασις της έντολης είς τό κατα ψύσιν αύτούς έπέcιτρεφεν,


    11/ ti :, )1 Ι Η \ \ ) , \ Υ
    ινα, ωσπερ ουκ οντες γεγοvασιv, ουτω και την εις το μη ειναι

    φθοράν ύπομείνωσι τφ χρόνφ είκότως. εί γάρ, φύσιν έχοντες


    20 τό μη εlνα{ ποτε, τfl τοϋ Λ6γοv παροvσίrι. καί φιλανθρωπίq. είς
    τό είναι lκλήθησαν, άκόλοvθοv ήv κε,,ωθέvτας τους άvθρώποvς
    της περt Θεοϋ ένvοίας και εlς τά ούκ αντα ά.-τοστραφέvτας ( ούκ
    δ ε' ' ' επειυηπερ
    " .1
    1
    κα λ α,
    1 1
    vντα
    1!-. γαρ εστι
    " τα
    ' κακα, οvτα
    " τα απο
    ' ' του
    """'

    όvτος Θεου γεγόvασι}, κενωθijvαι καί τού εlvαι άεί. τούτο δέ


    25 έστι τό διαλvθέντας μέvειv έν τφ θαvάτφ καί τfi φθορ{j.. έστι
    μέν γαρ κατα φύσιν ανθρωπος θνητός, dτε δή tξ Ο't~Κ οnων γε-
    γονως. , \ ' την
    δ ια δ ε ' οvτα
    \ πρ ό ς τον " '('
    ομοιοτητα, .ι! 'λ αττε δ ια'
    ηV ει' ι:;φv
    l
    1

    της
    - ό " \ , ,, β'" :,\ \
    πρ ς αvτον κατανοησεως, ημ Λυνεv αν την κατα φvσιv
    ' ,
    φθοeάν καi lμεινεν άφθαρτος, καθάπερ ή Σοφία ψησί· Προ ...
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΏΠΗΣΕ!2Σ 237

    yovμe6α περί της άρχης τωv άνθρώπων. 'Αλλά καl αvτό δέν
    eΙνε ξένον πρός τόν σκοπόν ·της ,τραyματε{αs. Διότι εΙvε άνάy­
    κη, έφ' όσον δμιλοϋμεν περι της έμφανίσεως τοϋ Σωτηρος ε(ς
    ήμας, νά δμ1λήσωμεν και περl της άρχης των άνθρώτrων, διά:
    νά yνωρίζt]ς, ότι ή Ιδική μας αlτία εyινεν εlς έκεϊνον άφορμή δια
    vά κατέλ&ι:\, και ή tδική μας παράβασις έκάλεσεν εlς βοήθeιαν
    την φtλανθρω,τίαv τοίί Λόyοv, ώστε νά ελθΤJ κοντά μας καl να
    !μφανισθij δ Κύριος etς τούς άνθρώποvς. Δι' lδικήν μας vπό ...
    θεσιν έκείνος έσαρκώθη καl διά την σωτηρίαν μας άπό φιλαν­
    θρωπίαν κατeδέχθη να έμφανισ&ίj μe άνθρώπινον σωμα.
    ,Έτσι λοιπόν eπλασeν δ Θεός τόν άνθρωπον καl ήθέλησε
    να παραμεi V1:1 elς την άφθαρσίαν. οι άνθρωποι όμως άπό άμέ­
    λειαν άπεμακρvνθησαν άπο την όρθην πeρl Θeοίί άvτ{ληψ1ν,
    έσκέφθησαν και έτrενόησαν διά τούς έαuτοίις των τήν κακίαν,
    όπως έλέχθη καi εlς την πραyματείαν, κατεδικάσ&ησαν εtς θά­
    νατον σvμφώνως πρός την προαyyeλθeϊσαν άπειλήν, καi εlς
    το έξης δεν παρέμειναν όπως έπλάσθησαν· ol λοy1σμο{ των
    τούς διέφθeιραν, και ό θάνατοs έβασίλεvεν εlς αvτοvς. Μάλιστα
    ή παράβασις της εντολής τους mανέφερeν εtς το κατά φύσιν,
    ώστε, όπως άπό την άννπαρςίαν ηλθον e{ς τήν ζωήν, ετσι εtνε
    φvσικόν να υφίσταται διά τοΟ χρόνοv ή ύπαρςίς των φθοράν.
    Διότι έάν ~κ φύσεως εΤ νε τοιοvτοι, ώστε να μη ίιπάρχοvν ποτέ,
    και δια της ένερyείας καl φιλανθρωπίας τοϋ Λόyοv έκλήθησαν
    εtς την ύπαρς1ν, brόμενον ητο, άφοϋ eχασαν την ~ννοιαν πeρί
    θεοίί καί κατήντησαν etς τά «οvκ οvτα» (οίικ όντα eI νε τά κακά,
    και όντα τά καλά, έπειδή εyιναν άπό τόν όντα θeόν) νά χά­
    σοvν και την δυνατότητα τοϋ να ίrπάρχοvν πάντοτε. Αύrο
    σημαίνει το δτι διαλvόμevοι μένοvν εtς τόν θάνατον και την
    φθοράν. Έκ φίισεως λοιπόν δ άνθρωπος εΙνe θνητός, hrειδή
    βεβαίως έπλάσθη !κ τοίί μηδενός. Μέ την δμοιότητα όμως προς
    τόν δvτα, την δτrοίαν θά έφvλαπε δια της κατανοήσεως τοϋ
    Θεοv, ήδίινατο να άμβλvντι την φvσικήν φθοραν και να παρα...
    με{νt) άφθαρτος, όπως λέγει ή Σοφία· «Τήρησις νόμων έξασφά-
    238 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟΙ

    σοrη νόμων βεβαlωσις άφθαρσlαr;. αφθαeτος δέ ων, lζη λοι­


    πόν ώς θεός, ιΖς ποv ή θεία Γeαφη τούτο σημαlvει λέγουσα·
    Έγώ elπa, θεοl έστe και vίοί ·yψ[στοv πάντες· ύμεΈς δέ ώς
    άνθρωποι άποθvnσκετε και ώς εlς τώv άρχόντωv πlπτετε.
    5 ' γαρ
    5. ιιο μεv ' θ ' ov:, μ011ον
    εος
    ' ,}l': , 'J!.
    cS" ουκ υvτων ημας πεποιηκεv,
    t' - ,

    άλλά καί τό κατα Θεόv ζijv ήμίv έχαρlσατο τfl τοϋ Λόγου χάριτι·
    οί δέ 11.νθρωποι, άποστραφέντες τά αlώνια, καl συμβουλlg. τοϋ
    δια{lόλοv εlς τά της φθορα.ς έπιστραφέvτες, έαvτοίς αίτιοι τ·ijς
    έv τφ θαvάτφ φθορiiς γεγόvασιv, όντες μέν, ώr; προείποv, κατά
    10 φύσιν φθαρτοί, χάf!ιτι δέ τής τοϋ Λόγου μετο-υσlας τοϋ κατα
    φύσιν έκφvγόντεr;, εl μεμεν·ήκεισαν καλοl. δια γαρ τόv σvvόντα
    τούτοις Λόγον και ή κατα φύσιν φθορά τούτων ούκ ηγγιζ ε, κα­
    θώς καl ή Σοφlα φησlν· ιι Ο Θεδς έκτισε τόv ανθριοποv έπ'
    άφθαρσίQ. και είκόνα της ίδίας άιδιότητος· φθόνφ δέ διαβόλου
    15 θάνατος εlσηλθεv είς τόν κόσμον.
    ,τ, I
    .ι. ovτov
    δ \
    ε γεvομt;-,,ου,
    1 •· t'
    οι μεv
    ' Υ θ
    αν ρωποι
    :, 'θ
    απε vnσκov,
    t'
    η
    δ ,
    ε

    φθορά λοι.πόv κατ' αύτwν ηκμαζε, και πλείοv τοϋ κατά φύσιν
    , ,
    ισχvοvσα κα
    θ'
    ο
    rιλ -
    ου τοv γενοvς,
    , tι 1
    οσφ και τ, ν απει ην τοv
    .J. , λ , - ';,/ ειοv
    Θ ,
    1
    διά την παράβασιν της έντολήr; κατ' αύτώ'Ρ προειλήφει. και γάρ
    20 και έν τοίr; πλημμελήμασιv oL l1.11θρωποι ούκ αχρις δρωv ώρι-
    ,
    σμεvωv r Ι
    ειστ·ηκεισαv· α'λλ α \ κατ ' όλ ιγοv
    Ι cπεκτειv
    _1 όμενοι, λ οιποv '
    καί είς αμετροv έληλύθασιν, έξ άρχ·ijς μέv εύρεταi. τής κακlας
    γενόμενοι, καί καθ' έαvτώv τόv θά11ατοv προκαλεσάμεvοι καl
    τηv φθοράv· i5στερον δέ είς άδικίαv έκτραπέντες καl παρανο-
    25 μίαv πδ.σαv vπερβαλόντες, και μή ένί κακφ lστάμεvοι, άλλά
    πάντα καινά καιvοίr; έπιvοοϋvτες, άκόeεστοι περl τό άμαeτά­
    'Ιι'ειv γεγ&vασι. μοιχεΈaι μέν γαρ ησαv καί κλοπαl παvταχσϋ,
    φόvωv δέ καl άeπαγώv πλήρης ηv ή σύμπασα γη· καί νόμου μεv
    ουκ , ,:,;
    'lv \ \
    φροvτις περι φ θ ορας και α - '
    ~δ ικιας, παvτα δέ τα κακα κα θ' , , ' '
    30 ένα και κοιήj παρά πα.σιν έπράττετο. πόλεις μέv κατά πόλεων
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΙΙΗΣΕΩΣ 239

    λισιs άφθαρσ(ας» (Σοφ. Σολ. 6, 18). Ευρισκόμενος εtς την άφθαρ­


    σ{αν, θά έζοuσεν elς τό !ξης όπως ό θεός, καθώς κάποv τό hrι­
    σημαίvει καl ή θεία Γραφη λέ'γοvσα· «Έyώ εtπα, θεοί έστε, καl
    vlol cΥψίστοv πάντες· vμeίs δέ ώς d:νθρω,τοι άποθν(ισκετε καί
    ώs εtς των άρχόντων π(πτeτε» (Ψα 81, 6-7).
    5. co μέν θεός όχι μόνον μας επλασεν έκ τοϋ μηδενός, άλλα
    με την χάριν τοΟ Λόγου μας άνέπλασe να ζωμεν κατα θεόψ ol
    δέ άνθρωποι ά,reστράφησαν τα αlώνια, καί με την σvμβοvλη ν
    τοϋ διαβόλου έπέστρeψαν etς τα φθαρτα καl εyι ναν ot fδιο1
    αίτιοι νά καταστραφοϋv μέ θάνατον. Ένφ όμως εtνε φθαρτοί
    έκ φύσεως, δπωs ,τροeϊπα, χάρις εlς την κοι vωνίαν των μέ τον
    Λόγον έν{κησαv την φύσιν, έφ' δσοv ε{χον έδραιωθη εlς τό κα­
    λόν. Έ,τειδή ό Λόγος σvννπάρχει μέσα των, δεν θα τοvς ~ί­
    ζ'J] ή φvσική φθορά, καθώς καl ή Σοφία λέγει· «co θεός tπλασε
    τόν άνθρωπον δια να etvε άφθαρτος κcn etκών της tδικης τοv
    άιδιότητος· άπό φθόνοv όμως τοu διαβόλοv εlσηλθεν εiς τόν
    κόσμον δ θάνατος» (Σοφ. Σολ. 2, 23-24).
    Μετά τό yεyονος αvτό, ο1 μέν άνθρωποι άπέθνι:ισκον, ή
    δέ φθορά etς τό ~ξης ηvξανεν eiς βάρος των και vπερίσχve τηs
    φvσικης καταστάσεως όλοv τοϋ άνθρωπίνοv yένοvς, καθ' όσον
    ε{χev έξ άρχης σίιμμαχον έναντfον των άνθρώπωv την άπει­
    λην τοΟ Θεοϋ διά την παράβασιν της έντολης. Διότι καi e[ς
    τα άμαρτήματα οι άνθρωποι δεν έσταμάτησαν μέχρι ώρισμέ­
    νων όρίων, άλλ' όλίyον κατ) όλ{yον έπεξετάθησαν καί εφθα­
    σαν έν σvνεχeί(ίt εls τό επακρον. Κατ, άρχαs εyιναν έφεvρέται
    της κακίας καi έπροκάλeσαν εtς τόν έαvτόν των τόν θάνατον καi
    τή ν φθοpάV" άρyότερα παρeσvρθησαν εlς άδικίαν καί hrέρασαν
    κάθε παρανομ{αψ δεν έσταμάτησαν ε[ς τό eνα κακόν, άλλ' εiς
    τά wα έτrινοοϋσαν αλλα νεώτερα καl δέν ~όρταιναν νά άμαρ­
    τάνοvν. Παντοu έyίνοντο μοιχείοο. και κλοπαί, καl όλόκληρος
    ή γη ητο γεμάτη άτrό φόνους καl άρπαyάς· καi κανelς νόμος
    δέν έφρόντιζe δια την άντψετώπισι ν τfis φθορας καί της άδι­
    κ[ας· όλα τα κακα ξεχωριστά τό καθένα καl όλα μαζl δ1επράτ­
    τοντο άπο δλοvς. πόλεις έπολsμοΟσαν έναντίον 'Πόλεων καί
    24.Ο Μ .. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    έπολέμοvν καί έθνη κατα έθνών ήγε{ρετο· διnρητο δε πασα ή


    οίκοvμένη στάσεσι και μάχαις, εκάστου φιλονεικοϋντος έν τφ
    παeανομειν.
    - '
    ουκ
    ,;χ
    'Ιν
    δ '
    ε
    ,
    τοvτων μακραν
    ' :.δ
    ου ε
    \ τα
    ' παeα
    \ ,
    φvσιν,

    άλλ' ώς εlπεν ό τοϋ Χριr1του μά.eτvς dπόστολος· Αί τε γαe


    5 θήλειαι αύτών μετήλλαξαν τt}ν φvσικην χρήσιν είς τήν παρα
    φύσιν· όμοlως δε και οί lJ.eρενες, άφέντες τήν φvσικην χρήσιν τής
    θηλείας, έξεκαύθησαν έv τfj όρέξει αύτών είς άλλήλοvς, άρρενες
    έv lί.ρρεσι τήv άσχημοσύνην κατεργαζ όμενοι, και τήν άντιμισθl­
    αν ,J}v έδει τής πλάνης αύτιvv έν έαvτοίς άπολαμβάνοντες.
    10 6. Διά δη ταϋτα πλείον του θανάτου κρατ·ήσαντος, καί της
    φθορii.ς παeαμενούσης κατd: τών άνθρώπων, τδ μέν τών άvθρώ-
    πων γ ένος '~ '
    εψvειρετο, οι- δ.J. '
    ~ λ ογικος '
    και κατ ' " '
    εικονα γενομeνος
    1

    άνθρωπος ήφανίζετο· καl τό vπδ τού Θεού γενόμενον έργον


    'λλ vτο. και γαρ και ο
    παραπω \ ' \ (' , ('
    θ ανατος, ως προειπον, ν όμφ λ οι- -
    15 πον ' "ισχvε κα θ' ημων· και' οvχ f '
    οιον τε ,;χ
    , ν τον ι
    ' νομον , -
    εκφvγειν,
    1
    f.' - .,

    διd: τδ vπό Θεού τεθείσθαι τούτον τής παραβάσεως χάeιν. και


    ,;χ
    , ν 1! (' ,.,,
    και\ ' '
    το\ ' -
    'λ η θ ως· 1!
    1 u.τοπον ομοv απρeπες γινομεvον α u.τοπον

    ,
    μεν γαρ
    , ,;χ,
    "" ι
    ειποντα τον
    , Θ' , θ r,
    Η εον ψεvσασ αι, ωστε νομο ετησαντος
    θ ι

    αύτοϋ θανάτcp άποftιη7σκειν τδν αvθρωπον, εί παραβαlη τήν


    20 bτολή,,, μετα τήv παράβασιν μή άποθνnσκειν, άλλα λύεσθαι
    τδν τούτου λ6γον. αύκ άληθής γαρ ή,, ό Θε6ς, εί, είπόvτος αύτού
    άποθν17σκειν ήμας, μή ά.7:έθνnσκεν & άνθρωπος. dπρεπες δe
    ήν πάλιν τd: απ~ξ γεν6μενα λογικά καl τού Λόγου αύτού μετα­
    σχ6vτα παραπόλλvσθαι, καί πάλιν εlς τδ μή elvaι διά τής φθο-
    25 ρας έπιστρέφειν. ούκ αξιοv γάρ ηv της άγαθ6τητος τού Θεού
    τα vπ' αύτοϋ γεν6μενα διαφθε{eεσθαι διά τήν παρα τοϋ διαβό­
    λου γενομένην τοίς άνθρώποις άπάτην. άλλως τε καl τών
    άπρεπεστάτων ήν τήν τού Θεού τέχνη,, έν τοίς άνθρώποις άφα­
    νlζεσθαι fJ δια τήν αύτών άμέλειαν Ι} διά τήv τών δαιμό,αw άπά-
    30 την.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕΩΣ 241

    eθνη έξεye(ροντο έναντ{ον έθνωv- όλη ή οtκοvμένη ητο διηρη­


    μένη ά,τό rnαναστάσeις καi μάχας καi δ καθένας σvνηyωνίζετο
    etς την παρανομίαν. Καi δεν τοvς ησαν· άγνωστα τα ,ταρα φv...
    σιν άμαρτήματα, άλλ' όπως e1πev ό μάρτυς τοϋ Χριστοϋ από­
    στολος· «Ai τε γαρ θήλειαι αύτων μετήλλαξαν την φuσικηv
    χρησ1 ν elς τη v παρα φύσιν· δμοίως δέ και οί άρρενες, άφέντες
    την φυσική ν χpησι ν της θηλeίας, έξεκαvθησαν έν τij όpέξeι αύ...
    των elς άλλήλοuς, άρρενες έν άρρeσι την άσχημοσvνην 1<ατeρ­
    yαζόμενοι, καl την άvτιμισθίαν ην ~δει της πλάνης αύτων, έv
    έαvτοίς απολαμβάνοντeς» ( Ρω
    1
    1, 26-27).
    6. 'Επειδή λοιπον έκuριάρχησeν δ θάνατος περισσότερον
    καi ή φθορα έγκατέστησe κατοχήν ε[ς τοvς άνθρώποuς, τό άν ...
    θρώπιvον γένος κατeστρέφετο και δλοyικόςκαl κατ' elκόνα πλα­
    σθε\ς άνθρω,τος tχ,άνετο, και τό ερyον τοϋ Θεοϋ διeλvετο. Διότι
    και ό θάνατος, σrrως ε1,τα προηγουμένως, μeτα την παpάβασι ν
    μας έξοuσ{αζe διά νόμου· καi δεν ητο δυνατόν να διαφύyη κα­
    νεiς τόν νόμον, διότι αύτός έθεσπίσθη ά,το τόν Θeov λόyφ της
    παραβάσεως. Κα\ θά ητο πράγματι άταξία και συγχρόνως
    απρέπεια αύτό ,τοv θα έy{νετο. Διότι θά ητο άσφαλως άταξίαJ
    πρώτα νά elπ-G δ Θεος κάτι, και επeιτα ν' αιrοδeιχθij ψeuδόμε­
    νος· δηλαδη ένφ αύτός ένομοθέτησeν, elς ,τερίτrrωσιν ,τού ό
    άνθρωπος θα ,ταραβ,:i τήν έvτολήν, να αποθνύσκ1:1, μετα την
    ,ταράβασιν νά μή αποθν~σκt:ι δ άνθρωπος, άλλα να καταλύεται
    δ λόγος τοϋ θεοϋ. Δεν θά ητο βεβαίως αληθής δ Θεός, έαν δ
    άνθpω,rος δέν ά1τέθVΤ)σκΕν, ένφ αvτός e{,τe γα ά,τοθντjσκωμεν.
    J Αλλά 1<α\ πάλιν θά ητο απρrnές να έξαφανισθοvν και να rnι­
    στρέψοvν πάλιν εlς την άwrrαpξίαν διά της φθορας, αυτοi ,τοv
    άπας rnλάσθησαν λοyικοl καl μeτeϊχον τοΟ Λόyοv. Δ1ότι δέν
    θα ητο άξιον της άyαθότητος τοϋ Θeοϋ να καταστρέφωνται
    τά πλάσμ~ά του, έ,τeιδή δ διάβολος έξη,τάτησe τούς άνθρώ­
    ,τοuς. Έξ l!iλλov θα ητο ,τάρα πολύ απprnές να εξαφανίζεται
    ή πχνη τοϋ θεοϋ ,τον φαίνετο;ι etς τοvς άνθρώ,τοuς, είτε έξ αt­
    τ(ας της άμελε{ας των είτε έξ αlτίας της άπάτης των δαιμόνων.

    16
    242 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Φθειρομέναw τοίvυv τώv λογικών καί παραπολλvμένωv


    τώv τοιούτων έργων, τl τόv Θεόν lόει πο,είv άγαθόν δvτα;
    '
    αφειvαι ... την ' '
    φ θ οραv κατJt αvτωv
    ' - ισχvειv
    ' , '
    κα ί τον θ'
    ανατοv '
    αυ-

    τών κρατεϊv; καί τίς ή χρεία τοv και, έξ ά.ρχijς αύτα γενέσθαι;
    5 lδει yάg μή γενέσθαι, 1} γενόμενα παραμεληθήναι καί άπολέ­
    σθαι. άσθέvεια γάg μαλλοv καl οvκ άγαθότης έκ τijς άμελεlας
    γιvώσκεται, τοϋ Θεοϋ, εί ποιήσας παρορij. φθαρijvαι το έαvτοv
    έργον, rfπερ εl μή πεποlηκε κατα τήv ά.ρχηv τον 11.νθρωπον. μή
    , ' \ , ,Χ
    ποιησαvτος μεν γαρ ουκ ηV ο
    f' λ ζ ~ 'σθ
    ογι ομενος τ'Ιv α εvειav· ποιη-
    ' , '
    10 σαvτος όέ καl είς το εlvαι κτlσαντος, άτοπώτατσv ήv άπόλ-
    λ vσθ αι '!!
    τα ι:;ργα και' μα'λιστα επ ,. ' ~
    uψει -
    του πεποιηκότος. ovκovv , -
    έόει, τους άνθρώποvς μή άφι.έναι, φέρεσθαι τfi φθορij., όια το
    &πρεπές καί άvάξιον εlvaι τούτο της τοϋ Θεοϋ dγαθότητος.
    7. 'Αλλ' ώσπερ έδει τούτο γενέσθαι, ούτω καί έκ τώv έvav-
    15 τlωv πάλιν άvτίκειται το πρός τόv Θεόv εύλογον, ώστε άληθij φα­
    vijναι τόv Θεόν έv τfi περl τοϋ θαvάτοv νομοθεσίQ,. ατοπον γάρ
    ήv διά την ήμωv ωφέλειαv και διαμοvήv ψεvστηv φα'Ρήναι τόv
    της
    - a,.η
    ' θ ειας πατερα
    1 ' ' Θ '
    Η εοv. ' -~-- ""..t
    τι ο-ιnι εuει και' περι' τοvτοv
    ' γεν έσ θ αι

    1} ποιήσαι τόv Θεόν; μετάvοιαv έπl τ'fj παραβάσει τοvς άvθρώ-


    20 ποvς άπαιτησαι; τούτο γάρ ll.ν τις άξιον φήσειε Θεοϋ, λέγων
    ότι, ωσπεe έκ της παραβάσεως είς φθοραv γεγόvασιv, ούτως έκ
    πάλ ιv ., θ αρσιαv. λ 'J ' '
    1 I 1
    της
    - μεταvοιας γενοιvτο
    ' uv
    1! εις
    ' αφ uz-A ηt' μετα·

    vοια οvτε
    "' το' t,ι 1
    εvz..oγov το, πρ ό ς τό ν Θ ' εφv
    1<t εοv
    ~ 'λαττεν· ι::μεvε
    'Jl YOf!
    '

    πάλιν ούκ άληΟ·ής, μή κρατοvμέvωv έv τψ θανάτφ τώv άvθρώ-


    25 πων· ούτε δέ ή μετάνοια άπδ τώv κατά φύσιν άvακαλείτα,,
    άλλά μόνον παvει των άμαρτημάτωv. εl μέv οδ,, μόνον ην πλημ-

    5. 'Εννοεί ότι, αν ot άμαρτήσαντες 1rρωτόπλαστο1 μετενόονν καl διά


    της μeτcχvο{ας άποκαθίσταντο, πάλιν δ θεός- θά &τrεδε1κνύετο, ότι δεν lφαρμό-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ&lΠΗΣΕΩ.Ε 243

    'Αφοϋ λοιπόν έφθe{ροντο τα λογικά κτίσματα καl έςοΒεv...


    οντο είς τά χαμένα τέτοια Βημιοvρyήματα., τί eπρεπε να κάvι:ι
    δ Θεός πού εΙνε άyαθός; Νά άφήCΠJ να ίrπερισχύσ1J ή φθορα
    εις βάρος των και να κvρταρχ'ίJ δ θάνατος; 'Αλλα τότε πο(α ή
    άνάyκη να Βημιοvρyηθοϋν αvτα άϊrό τή ν άρχή ν; 'Έπρεπε λοι...
    πδν νά μη έΒημιοvρyοvντο, παρά, άφοv έΒημιοvρyήθησαν, νά:
    παραμεληθοvν καί να καταστραφοvν. 'Α ναyνωpίζεται άΒvνα­
    μ{α ~ξ άμελe{ας eiς τόν Θεόν καi όχι άyαθόϊης, ~αν άΒιαφοpi)
    δια την φθορά:ν τοv πλάσματός του, μεyαλvτέρα άπδ τό άν
    δέν e!χe πλάσει ~ξ άρχης τον άνθρωπον. Διότι έά:ν Βέν τον έδη­
    μιούρyει, δέν θά ίιπηρχe κανεlς να τοϋ καταλοyfση την άδv­
    ναμίαV' άφοv όμως τα έδημιοίιρyησε κα1 τά εφeρeν εlς την v-
    παρξιν, θα ητο έντeλως παράλοyον να καταστρέφωντα1 τά: δη­
    μιουργήματα καl μάλιστα πρό των όφθαλμων τοΟ δημιοvpyοv.
    '•Έπρεπε λοιπόν νά: μη άφήσ1J τούς άνθρώποvς νά: δΒηyοvνται
    πρός τήν φθοράν, διότι αύτδ θά ητο άνάpμοστον καi άνάξιον
    της άyαθότητος τοϋ Θεοϋ.

    7. 'J Αλλ" όπως επprne να σvμβ,j αύτό. ετσι καί άvτιτ{θε­


    ται άϊrο την άλλην πλεvραν το δίκαιον τοv Θeov, διά: να φανij
    άληθής δ Θeος elς την περί θανάτου νομοθeσίαν τοv. Διότι θα
    ητο ,rαράλοyον, χάριν της tΒικης μας ώφeλeίας και άφθαρσίας
    vά φαντ\ ψεvστης δ Πατήρ της άληθε(ας Θεός. Τί λοιπόν eπpe­
    πe νά: yίVT] η να κάvrJ δ Θεός περί αύrοv; Να ζητησ1J άπο τούς
    άνθpώποvς νά: μετανοήσοuν δια την παράβασιν; Αυτό, θά:
    tσχvρ{ζετο ι<ανelς ότι eI νε άξιον τοΟ ΘeοΟ, λέγων, δτι, όπως ή
    ,rαράβασις ώΒήyησεν elς την φθοράν, ετσι ή μετάνοια δΒηyeϊ
    πάλιν etς τήν άφθαρσίαν. 'ΑΧλ' ή δια της μετανοίας έπάνοΒος
    εlς την άφθαρσίαν θά: προvτrέθετe πάλιν τον Θεόν έκτεθειμένον
    άπό πλεvρας τοu 6 • Διότι θά: άτreΒeικvίιετο πάλιν άνειλικριvής,
    ιφ' όσον ol άνθρωποι δέν θά: hίθεvτο ίrπο κράτησιν τοϋ θανά­
    του, (καθώς ένομοθέιιισeν δ Θεός). 'Άλλως τε ή μετάνοια δεν
    έπαναφέρει άτrο την φuσιιςην ι<ατάστασιν, άΧλά μόνον Β(δeι
    άφεσιν τωv άμαρτημάτων. 'Εάν λοιπόν ητο μόνον άμάρτημα

    ζει όσα λέγει• δτι ol άνθρωποι μόνοι των εύρίσκουν τρόπον νά καταπατοGν
    άημωρητl την &ντολήν τοv θeοΟ.
    ιr. ΑθΑΝΑ.ΣΙοr

    ' ' - ,,
    με'λημα και μη φ θ ορας επακο λ ου'θ ησις, κα ως αν ,,χ.. η~ μετανοια.
    ' ).. - ,, 'J"
    εί δέ, απαξ προλαβούσης της παραβάσεως, εlς την κατά φύ­
    σιν φθοράv έκρατούντο οί α:vθρωποι, και την τοϋ κατ' είκόvα
    xάeiv άφαιρεθέ:vτες ήσαν, τl αλλο έδει γενέσθαι; ή τlvος ηv xeεla
    πρ ό ς τ'Ιv τοιαvτην χαριv και αvακ ησιv
    λ .JI
    .5 ,J. , , \ ,. ,
    ,1 του- και\ κατα' την
    ,J. ' '
    αρχην

    έκ τοϋ μή όντος πεποιηκότος τά όλα τοϋ Θεοϋ Λόγου; aύτοϋ


    γαρ η,ι πάλιν καί τό φθαρτδv εlς uφθαρσlαv bεγκείν καl τό
    ύπέρ πάvτοJV εύλογον dποσώσαι πρός τόv Πατέρα. Λ6γος γάρ
    ά>v του Πατρός καl υπέρ πάvτας ώv, άκολούθως καί. άvακτlσαι
    10 τά όλα μόνος ηv δυνατός και ύπέρ πάντων πaθείv καl πρεσβεϋσαι
    '
    περι π ά ντων ικανος
    f' ' προς
    ' τον
    \ πατερα , ..
    8. Τούτου δή bεκεν δ άσώμaτος καl άφθαρτος καί αvλος
    τοϋ Θεοϋ Λόγος παραγlvεται εlς τήv ήμετέραv χώραν, ούτι γε
    μακράν lvv πρότερον. ούδsν rάe aύτοϋ κενόν ύπολέλειπται της
    15 κτlσεως μέρος, πάντα δε. δια πάντων πεπλήρωκεv αυτός συνώv
    τφ έαυτοϋ Πατρl. άλλα παeαγίvεταc σvγκαταβαlνωv τfl εlς
    r -
    ημας
    :, -
    avτov φι
    λ θ I
    αν ρωπιq. κα
    ι .1
    ι:.πιφανεtf!,.
    , Tf
    .n.αι
    \ "δ
    ι ων
    \ το
    ' λ
    ογικοv
    ,
    ' ,
    απο λλvμεvov '
    γενος, '
    και \
    τον .,
    θ ανατοv κατ ' ' -
    avτων βασι λ εvοvτα ,
    τfl φθορij., δρώv δέ καl την dπειληv της παραβάσεως διακρατοϋ-
    20 σαν την καθ' ήμώv φθοράv, καί ότι ατοποv ηv πρό τοϋ πληρωθη­
    vαι τόv νόμον λvθηι,αι, δρώv δέ καί τό άπρεπες έv τιp σvμβεβη­
    κότι, ότι ώv αύτος ηv δημιουργός, ταύτα παρηφαv[ζετο, όρώv
    δέ και την των άvθρώπων ύπερβάλλοvσav κακίav, 8τι κατ' &λl­
    γοv και άφόρητοv aύτήv ηvξησαv καθ' lavτώv, όρώv δέ κal τό
    25 ύπεύθvvοv πάντω~1 τώv άvθρώπων πρός τόv θάνατον, έλεrzσας
    τό γέvος ήμών καl την άσθi-vειαv ήμών οlκτειρήσας κal τιϊ
    φθορij. ήμώv συγκαταβάς καί την τοϋ θα11άτοv κράτησιν ούκ
    2
    ~·έγκας,
    ι;-,, ι,
    ιvα μη
    ' το\ γενυμεvοv
    ,/ απο
    ' 'λ ηται, και εις αργοv τοv ' ' ' ' - πα-

    τρος τό είς άvθρώποvς έργον αvτοϋ γέvηται, λαμβάνει έαvτιp


    30 σώμα, καί τοϋτο ούκ άλλ&τριοv του ·ιjμετέeοv.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗ!ΕΏΣ 2(ι5

    καί δέν ιπακολουθοϋσeν ή φθορά, θά ητο ώφέλιμος ή μετάνο1α·


    έφ' όσον όμως με την ,τρώτην παράβασιν ot άνθρωποι έκvρι­
    αρχονντο άπό την φuσικην φθοράν, και τούς άφ,:ιρέθη τό χά­
    ρισμα τοΌ κατ' elκόνα, τί άλλο επρεπe να yίντ1; η ποίον θα
    έχρeιάζeτο διά να τοvς eπαναφέρ1) etς τό χάρισμα αvτό ,ταρα
    τόν Λόγον τον θεοv, δ ό,rοϊος τα ,rάντα έδημ1οίιρyησεν ΕΚ
    τον μηδενός ες άρχης; Αύτος και πάλιν εχeι την έςοuσiαν να
    δδηyήστ-ι τό φθαρτόν elς την άφθαρσ{αν καί νά πeρισώσr:ι eναντι
    όλων τό κϋρος τον Πατρός του. Έπειδη λοιπόν είνε Λόγος τσΟ
    Πατρός καl εύρίσκεται ύπεράvω όλων, ~πομέvως μόνον αότός
    δύναται και νά ςανακτ{σJj τά πάντα και νά ,τάθ1) vτrέρ πάντων
    καί να μεσιτεύσ,:ι προς τόν Πατέρα ύπeρ όλων.
    8. Διά τοvτο λοιπόν ό άσώματος καl άφθαρτος και αvλος
    Λόγος τοv Πατρός eρχεται efς τήν Ιδικήν μας χώραν, χωρlς βε­
    βαίως και ,τροηyοvμένως να evρίσκεται μακράν. διότι άτrό κα­
    νένα σημeiον της κτίσεως 6έν άτrοvσιάζeι, άλλα yεμ{ζe1 ις δλο­
    κλήροu τα σύμπαντα σvwπάρχωv μέ τον Πατέρα του· καl ερ­
    χeται να έμφανισθij κατά σvyκατάβασιν άτrό φιλανθρωπίαν
    τrρός ή μας. Καl έπeιδή εΙδε να χάνεται τό λοyικον yέ νος καi ό
    θάνατος να βασ1λΕύ1) έπάνω των δια της φθοpας· βλέποντας
    ότι ή άπειλή κατά της παραβάσεως ένίσχve την φθοραν εtς
    βάρος μας καί ότι ητο άβάσιμοv να καταρyηθij δ νόμος ,rρο­
    τον νά ικπληρω&ϊ]· βλέποντας τό άνάρμοστον εlς αότά ,τού
    συνέβησαν, ότι κατεστρέφοvτο αύτα τά όποία δ ίδιος έδημιοίιρ­
    yησev· βλέποντας άκόμη καi τήν vπερβολικήν κακ{αν των άv­
    θρώ,των καί ότι όλ{yον κατ' όλ{yον την ηίιξησαν έπάνω των
    άβάσ-τακτα· βλέποντας έπίσης ότι δλοι ot άνθρωποι ησαν ίrπ­
    εύθvνοι 61α τόν θάνατον, evστrλα:yχv{σθη τό γένος μας και σvν­
    επάθησe την άδvναμfαν μας καl σvyκατέβη eίς τήν φθοράν,
    καl μή ύποφέρονταs τή ν κvρ1αρχίαν τον θανάτου, διά νά μή
    χαθij το πλάσμα του καί άποβ'ίj μάταιοv τό ερyον τοΌ Πα·
    τρός τοv etς τούς άνθρώ,τοuς, λαμβάνει σωμα διά τον έαvτόν
    τοv καl μάλιστα όχι διαφορετικόv άτrό τό tδικόν μας.
    246 11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Ού γάe άπλώς ήθέλησεν έν f1ώματ, γενέσθαι, ούδέ μQ'J'ον


    ήθελε φavijPaι,· έδmιατο γάρ, εl μόνον ήθελε φavijvaι, καl δι'
    έτέeοv κeεlττονος την θεοφά,,ειαν αύτοϋ παιήσασθαι · άλλά λαμ­
    βάνει το ήμέτερον, κal τοϋτο ούχ άπλώς άλλ' έξ άχράντοv καl
    5 άμιάnοv, άνδeος dπεlροv Παeθένοv, καθαeόν καl όντως άμι­
    γες της άνδeων UV'J)OVσlaς. αύτός γάe δυνατός άJν καί δημιουρ­
    γός τών όλων, b τ'fί Παeθένφ κατασκευάζει eavτφ ναδν τό σώ­
    μα καί ίδιοποιείται. τούτο ώσπερ όργανον, έν αύτφ γνωριζό...
    μενος καl ένοικων· καl ούτως άπο των ήμετέeων τό όμοιον λα-
    10 βών, διά τό πάnας ύπεvθ6νοvς εlναι τfl τοϋ θανάτου φθορij.,
    άvτι πάντων αύτό θaνάτφ παραδιδούς, πeοσijγε τqj Πατρί, και
    τοϋτο φιλα,θeώπως ποιών, lνα, ώς μέν πάντων άποθανόντων
    Ι:,ι αύτφ, λvθfί ό κατα της φθοeας τών άνθρώπων νόμος, ατε
    δη πληρωθεlσης της Αξουσlας έν τφ κv(!ιακφ σώματι, καί μη-
    15 κέτι. χώραν lχοντος κατά των όμοlωv ά'Ρθρώπων· ώς δέ είς
    '
    φ θ οραν
    , '
    αναστρεφαντας τοvς
    \ ' ..ll
    αyυeωποvς
    , Π
    άλ
    ,ν
    )
    εις τ
    ,Jι
    111' ' θ
    αφ αe-

    σlαν hιιστeέψn καl ζωοποιήσn τοvτοvς άπό τού θανάτου, τfl


    τοv σώματος ίδιοποιήσει καl τjj τής άναστάσεως χάeιτι τον
    θάνατον άπ' α1'τών ώς καλάμη,, άπό πveός lξαφαν{ζων.

    20 9. Σvνιδών γάe δ Λόγος, ότι άλλως αύκ liν λvθείη των


    άνθeώποn ή φθορά, εl μη διά του πάvτως άποθανείν· ούχ οlόν
    τε δέ ήv τόν Λόγον άποθανείv άθάνατοv δντα καί τοv Πατρός
    Υιό11· τούτοv bεκεv το όυvdμεvοv άποθανέ'iv έαvτφ λαμβάνει
    σώμα, lνα τούτο τοv έπl πάντων Λόγοv μεταλαβόv άντl πάv-
    25 των lκa,όν γέvηται. τφ θαvάτφ καl διά τον ένοικ17σαvτα Λό­
    γον αφθαeτον διαμεlVΊJ, καl λοιπόv από πdντων ή φθορά παύ­
    σηται τfj της άναατdσεως χάριτι. όθεν ώς lερείον καl θϋμα παν­
    τός Αλεύθεροv ιιπlλοv, 8 αύτός έαvτφ lλαβε σώμα πeοσάγοn είς
    θάνατοv1 από πάντων εύθvς των δμοlων ήφάνιζε τόν θά,ατοv
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ9ΠΗΣΕΩΣ 2~7

    Διότι δεν ηθeλeν άτrλως νά λάβ13 σωμα, ούτε ήθελε μόνον


    νά tμφανιστ)ij· διότι ήδύνατο, tάν ηθeλε μόνον να eμφανισθiJ, νά
    κάvη τήν θείαν έμφάνισίν του δι' άλλου καλuτέροu σώματος·
    άλλα λαμβάνει τό Ιδικόν μας, και αύτό οχι φvσιολοyικως, άλλ•
    άτrο την άμόλuvτον Κα\ άyνήν ,ταρθένον, 1TOV δεν έyνώpισeν
    άνδρα, λαμβάνει ,τράyματι σωμα καθαρον καl όντως άνόθεv­
    τον άπό άνδρικήν σuνοuσίαν. και !πειδή αύτος e{νe δuνατόs
    και δημιοvρyός των όλων, έντόs της παρθένου κατασκevάζeι
    ναόν δ1ά τόν έαυτόν του τό σωμα καl γίνεται αύτό lδ1κόν τοv
    ώς όργανον μέ τό δποϊον γνωρίζεται καl eiς το όποϊον κατοι­
    κεί. Κα\ ετσι άφοv ~αβεν άπό ήμας σωμα όμοιον με τα Ιδικά μας,
    διότι όλοι εΙvε ύτrεvθvνοι διά τήν φθοραν τοv θανάτου, ,ταp­
    έδωκεν αύrό ύπΑρ ,τάντων εlς τόν θάνατον, ,τροσφοραν ε[ς τόν
    Πατέρα, κα1 το εκαveν αvτό άπό άy&-rrη ,τρος τόv άνθρωπον,
    ώστε, άφοίί όλοι άτrέθανον μαζf του, να καταλvθi) δ νόμος
    της φθορας κατά των άνθρώ,των μέ το να εχ1) έκπληρωθη ή ές­
    οuσία τον θανάτου eίς το σωμα τοϋ Κυρίου καl δέν eχeι πλέον
    έςοvσ{αν εtς τούς όμοίοvς άνθρώποuς, μέ σκοπον τοvς κcnαv...
    τήσαvτας εtς την φθοραν άνθρώποuς νά mαναφέρ13 τrάλ1 ν εtς
    την άφθαρσ{αν, νά τούς ζωοποιήσι:1 ά'Πό τον θάνατον μέ τό
    σωμα ,τού εκανe tδικόv του, και μέ την χάριν της άναστάσεωs
    νά ~ξαφαν{σι:, ά,rο έπάνω τους τόν θάνατον, όπως έξαφαν{ζe­
    ται ή καλαμιά άτrο την φωτιάν.
    9. Έyνώρ1ζε λοιπον δ Λόγος ότι μέ κανένα άλλον τρόπον
    δεν θα ήδύνατο να κcχταλνθτj ή φθορά των άνθρώπων, παρά
    έαν δ,τωσδή,τοτe άτrέθν1Jσκe ν· ~πeιδή όμως ό Λόγος ποv ητο
    άθάνατος καl Υlος τοϋ Πατρδς δέν ητο δυνατόν να άτrοθάVΙJ,
    δια τοiίτο λαμβάνει διά τόν έαuτόν του σωμα 1TOV να δvναται
    να &-rτοθάvι:,, ώστε άφοϋ αυτό y[vr:} μέτοχον τοϋ Λόγου ποv έξ­
    οuσιάζeι τα 1Τάντα, να Καταστfj ίκανόν καt νά άποθάVΤJ ίnτέρ
    πάντων και να παραμeίν1J άφθαρτον χάρις εlς τόν Λόγον πού
    κατφκησeν έvτός cώτοϋ και elς τό ~ξης μέ τήν χάριν της άνα­
    στάσεως να παίισ1) άπο όλους ή φθορά. ·oeev τό σωμα ποv
    fλαβε διά τον έαuτόν του ώδήyησεν εts τον θάνατον, ώs tε-
    ιr. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    τfl προσφορr.1 τοϋ καταλλήλου. ύπέρ πάvτας γαρ ό:,ν δ Λόγος


    τοϋ Θeοϋ, eίκότως ,τον έαvτοϋ ναόν καl τδ σωματικον όργανον
    ά '
    προσ γων ι;ιντιψυχον vπeρ
    f' • ' παvτωv,
    , έπλ'
    ηροv τό ' 1
    οφeι λ υμεvοv εν
    '

    τφ θανάτφ· καί ώς σ"ιWών διά τοϋ δμοlοv τοίς πδ.σιν δ αφθαρ-


    5 τος τοϋ Θεού Υί'&ς, είκdτως πάντας ένέδvσεv άφθαρσlαν b τfj
    περl τής άναστάσεως έπαγγελl~. καl αύτή γαρ ή έν τφ θανά-
    τφ φ θ ορα' κατα των άθ'\ - 'Χ
    ν ρωπων οvκετι χωραν ,:;χει ''
    δ' ,
    ' L t.-νοι-
    ια τοΡ ..

    '
    κησαντα
    Λ , L. ,
    ογον ι:.-,, τοvτοις
    δ .
    ια
    - ειιος
    του
    • , ,
    σωματος·
    '
    και ωσπεe
    d

    μεγάλου βασιλέως εlσελθdντος εrς τινα πόλιν μεγάλην καl ol-


    10 κήσαντος εlς μlαν των b αύτfl οlκιίίw, πάντως 1j τοιαύτη πόλις
    τιμής πολλής καταξιοϋται καί ούκέτ, τις έχθρός αύτήιι ούτε λrι­
    στής έπιβαlvων καταστρέφει., πάσης δέ μσ.λλον έπιμeλε{ας άξι­
    ού'τα, διά τόv elς μlαv αύτης οίκlαν οlκήσαντα βασιλέα· οiJτω
    καί έπι τοϋ πάvτωv βασιλέως γέγονεν. έλθόντος γαρ αύτοv
    15 έπl την ήμετέραν χώραν και οlκήσαντος εlς 1.v των όμοlων σώ·
    μα, λοιπδν πασα ή κατά τώv άνθρώπων παρά των έχθρων έπ,­
    βοvλή πέπαvται καl ή του θανάτου ήφά,ισται φθορα ή πάλαι
    κατ' αυτών lσχύοvσα. Παραπωλώλει. γάρ ιiν τδ των άvθρώπων
    γένος, εl μη ό πάντων Δεσπότης καί σωτηρ τοϋ Θεού Υίδς
    20 παρεγεγό~ιει προς τδ τοϋ θανάτου τέλος.

    10. Πρέπον δε καl μάλιστα τfί άγαθότητι τo.fJ Θεοϋ άλη­


    θώς τό μέγα τούτο έργον. εl γαρ βασιλεύς κατασκevάσας
    οlκlαν ή πόλιν καί ταύτηv έξ άμελεlας τών ένοικο-6vτων πολε­
    μοvμένην ύπδ λrιστών τό σύνολον ού παρορ9, άλλ' ώς lδιοv
    έκδ ικει- ' 'ζει, ουκ el ς ' - ' .2. έ
    1
    "
    25 εργον και περισφ ' την των ενοικουντων αμ -
    λειαν άφορων άλλ' elς τδ έαvτοv πρέπον, πολλιp πλέον ό του
    παναγάθοv Θεός Λόγος Πατρός εlς φθοράν κατερχ6μενοv τό
    δι' αύτοϋ γεν&μενον των άνθρώπων γένος ού παρείδεν· άλλά τόν
    μέν σvμβεβηκdτα θάνατον άπήλειψs διά της πeοσφοeας τού
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΏΠΗ:ΣΕΏΣ

    ρόν σφάγιον κα\ βίίμα άτrηλλαyμένον άπό κάθε κηλίδα, καl


    μέ την θvσίαν τον καταλλήλοv έςηφάνισεν άμέσως άπό δλοuς
    τοvς δμοfοvς τον θάνατον. 'Επειδή δ Λόγος τοϋ Θεοv εtνε υπερ­
    άνω όλων, ,ταρέδωκe τον ναόν τοv καί σωματικόν όργανόν
    του λvτρον vτrep της ζωης όλων καl έξώφλησε τό χρέος πρός
    τον θάνατον- καl ετσι συνν,τά:ρχων δ1ά τοv δμο{οv σώματος
    μέ δλοvς τούς άνθpώποvς ό άφθαρτος Υίός τον Θeοϋ, εύλόyως
    μe την ίrrrόσχeσ1 ν της άναστάσeως τούς ένέδvσεν όλους μέ
    άφθαρσ{αν. Καl αύτη άκόμη ή φθορά τοv θανάτου δεν εχει πλέ­
    ον fξοvσ{αν κατά των άνθρώπωv, έπeιδή κατφκησεν εtς αύτοίις
    δ Λόγος μέ τό ενα σώμα. Έάv π.χ. ένας μεγάλος βασιλevς etσ­
    έλθ1j etς μίαν μεγάλην πόλ1ν κα\ κατοικήσ,:ι e[ς μίαν έκ των οί­
    κιων της, δλόκληpος ή πόλις τιμαται μέ μεyάλας τιμας και κα­
    νεiς Αχθpος ,τλέον ovτe λ,:ιστής δέν όρμ~ νά την καταστρέψ1j,
    άλλ' άξιώνεται ,τολλης φροντiδος χάpι ν τοv βασιλέως ποv
    κατφκησεν εlς μίαν έκτων οlκιων της ...Έτσι έγινε καl μέτον βα­
    σιλέα των όλων. Διότι όταν ηλθεν eiς την χώραν μας καi κατ­
    φκησeν etς eνα δμοιόν μας σωμα, eiς τό έςfis επαvσe κάθε έπι­
    βοvλή των Αχθρων κατα των άvθρώπων και έςηφανίσθη ή
    φθορά τοv θανάτου, ή ό,τοiα παλαιότερον έξοvσίαζeν έναvτίον
    μας. Καί θά έπήyαινε χαμένον το άνθpώπινον γένος, έαν δεν
    ηpχeτο δ Δεσπότης των πάντων καί Σωτήρ Υlος τοϋ Θεοv με
    σκοπον να άτrοθάντ~.
    10. Αvτο τό μέγα epyov ηρμοζε πράγματι καt eiς τr,ν άyα­
    θότητα τοΟ Θεοv. ·εvας βασιλεύς π.χ., fάν κατασκεvάσυ μίαν
    οlκ{αν η ,τόλιν, καl έξ αiτίας της άδιαφορίας των κατοίκων της
    αύτη ,τολεμηται άπό ληστάς, αύτός όπωσδήποτε δεν άδια­
    φοpεί, άλλα διεκδικεί καl διασφζει τό epyov τοv, έπειδη δεν έξe­
    τάζeι την άδιαφορ{αν των κατοίκων άλλα ϊό καθηκον του. Πο­
    λv ,τep1σσότερον δ Θεός Λόγος τοv παναyάθοu Πατρός δέν
    έyκατέλε1ψe το άνθρώπινον γένος, το δημιούργημά: του, νά
    ιςατέρχεται etς την φθοράν, άλλα τόν θάνατον ,τού εΤχe σuμβη
    έξηφάνισε δια της προσφορας τοΟ lδικοv τοv σώματσs και 6ι-
    250 ·ιι ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    lδlov σώματος, τήν δε άμέλειαν αύτών διωρθώσατο τfi έαυτοv


    διδασκαλίq., πάvτα τα τών dνθρώπων διά της έαvτοϋ δυνάμεως
    κατορθώσας.
    Ταύτα δέ καί παρά των αύτού τού σωτηρος θεολόγων dν-
    5 δρώv πιστοϋσθαl τις δύναται έvτvyχάνων τοίς έκείνων γράμ­
    μασιν, 'δ φασι.ν· •Η γάe dγάπη τού Χριστού συνέχει ήμας
    κρlναvτας τούτο, δτι, εl εlς ύπέρ πάντων άπέθανεv, lJ.ea οΕ πάν­
    τες άπέθανον· καl υπέρ πάvτων άπέθανεν, ίνα ήμείς μηκέτι
    έαvτοίς ζώμεν, άλλα τψ ύπέρ ήμών άποθαν&vτι καl άναστάν-
    10 τι έκ νεκρών, τφ Κvρίφ ήμών 'Ιησού Χριστφ· καl πάλιν·
    Τον δέ βραχύ τι παe' άγγέλοvς ήλαττωμέ:vοv βλέπομε11 'Ιη­
    σοvv διά τδ πάθημα τού θαvάτοv δόξΊJ καl τιμfl έ.στεφαvωμέ-
    ,.,
    νον, οπως χαeιτι
    , Θ -~, \
    ;,ι εοv vπερ παvτος γεvσηται
    Ι θ,
    αvατοv. ε. τα κα
    l l
    τήν αίτίαv τού μη αλλοv δείv η αύτόv τόν Θεόv Λόγον έvav-
    15 θρωπησαι σημαlνει λέγων· .,Επρε.πε γάe αύτφ, δι' 8v τά πάν-
    τα, και
    ' δ
    ι
    ) ov
    _'f! \ Ι '1 1 \ ~ __\ '
    τα παvτα, πor.z.ovς vιυυς εις
    δ '1:.
    o5'av 't Ι
    αγαγοvτα, ταιι
    \

    άρχηγόv της σωτηρίας αvτώv διά παθημάτων τελειώσα,.


    τούτο δ.ε σημαlvει λέγων, ώς ούκ αλλοv ήv άπό της γενομένης
    φθορας τούς άvθρώποvς άvεvεγκείv η τού Θεού Λόγου τού καί
    20 \ ή
    κατα τ
    ' \
    v αρχηv πεποιηκοτος
    , '
    αυτοvς.
    , $!
    uτι
    δ '
    ε
    δ , \
    ια την περι των
    ' -
    όμοlωv σωμάτων Ovσ{av σώμα και αvτδς ό Λόγος lλαβεν έαυ-
    τφ, καί τούτο σημαίvοvσι λέγοvτες· , Επει ovv τα παιδlα κε-
    ,
    κοιvωvηκεv αι,ματος και σαρκ
    ' ' ό ',, λ,
    ς, και αvτος παραπ ησιως μετε.-
    ,
    σχε τώv αυτών, ίνα διά τού θανάτου καταeγήσn τόν τδ κράτος
    25 έχοντα τού θανάτου, τοvτέστι τον διάβολοv, και άπαλλάξrz τού­
    τοvς, όσοι φόβφ θανάτου διά παντός τοϋ ζην lνοχοι ήσαν δοv­
    λεlας. τfl γάρ τοϋ ίδlοv σώματος θvσίq. καί τέλος έπέθηκε
    τψ καθ' ήμας vόμφ καl αeχηv ζωής ήμίv έ.,:αlvισεν, έ.J.π{δα
    της άvαστάσεως δεδωκώς. έπειδη γάe έξ άνθριfJπων εlς άv-
    30 θρώπους ό θάνατος έ.κράτησε, διά τοϋτο πάλιν διά της έvαv­
    θρωπ17σεως τού Θεού Λόγου ή τού θαvάτοv κατάλυσις γέγοvε,
    ΠΕΡ! ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 251

    ώρθωσε την άδιαφορ{αν δια της δ1δασκαλ{α5 τοv καί έ-ττετέ­


    λεσεν δλα τα άνθρώmνα δ1α της δvνάμεώς τοv.
    Αύτά δύναται νά τά δ1απιστώσι:1 κανεlς καί άπό τοvς θεο­
    λόyοvς άνδρας τοϋ Σωτfiρas, έάν μελετήση τα γραπτά των,
    &που λέγουν· «•Η yάρ ά'yάπη τον Χριστοv σvνέχει ήμας κpί­
    ναvτας τοϋτο, ότι, et εtς όπερ ,τάντων άιrέθαvεν, άρα ot πάντες
    άιrέθανον- καl ύπερ πάντων άιrέθαvεν, tνα ήμείς μηκέτι ~αvτοϊς
    ζωμεν, άλλά τφ ύπέρ ήμων άιrοθανόvrι καi άναστάντt» (8' Κο
    5,14-15) !κ των vεκρων, τφ Κvρίφ ήμωνΊησοΟ Χριστφ· καl πά­
    λιν· «Τόν δέ βραχύ τι παρ' άyyέλοvς ήλαττωμένον βλέπομεν
    Ίησοvν δ1ά τό πάθημα τοΟ θανάτου δόξrι καl τιμij έστεφανω­
    μένον, όπως χάριτι θεοϋ ύπέρ παντός yεύσηται θανάτου» ( Εβ
    2, 9). ·ετrειτα δηλώνει καl την αlτίαν δ1ά τήν δποίαν οχι άλλος
    άλ.λ' αίιτός ό θεός Λόγος επρmε νά tνανθρωπήση, λέyων­
    <<•Επρεπe γαρ αίrrφ, δι' ον τά πάντα και 8ι' ov τα πάνϊα, πολ­
    λοvς vtovς εlς δόξαν άyαyόντα, τον άpχηyόν της σωτηρίας αv­
    τωv δια παθημάτων τeλειωσαt» (CΕβ 2, 10). Μέ αύτό φανε­
    ρώνει ό άιrόστολος, ότι καvεlς άλλος δέν ή8ύνατο να άτrο­
    σπάστι τούς άνθρώποvς άπο την φθοράν, παρα δ Θεός Λόyοs
    δ δποΥος καi έξ άρχης τούς εΙχε δημιοvρyήσει. Και άκόμη τό
    ότι ~αβε σωμα δ Λόγος, δια νά τό θvσιάσ1) ύπερ των δμοfων
    σωμάτων, καi αύrό τό διδάσκουν λέyοvτες· «Έπει οvν τα παι­
    δία κεκοινώνηκεν αίματος καί σαρκός-, καί αύτος- παραπλησίως
    μετέσχε των αvτων, ίνα δια τοϋ θανάτου καταρyή0"1j τόν το
    κράτος εχοντα τοϋ θαvάτοv, τοvτέστι τον διάβολον, καί ά:παλ-­
    λάξη τούτους, όσοι φόβ't) θανό:τοv δια παντός τοϋ ζην eνοχοι
    ησαν δουλείας» ('Εβ 2, 14-15). Διότι μέ την θvσίαν τοϋ σώ­
    ματός τοV καl τον ιναντ{ον μας νόμον κατήρyησε καl μας έyκαι­
    νfασεν άρχήν ζωης, άφοϋ μας- e8ωκε την έλπίδα της- άναστά­
    σeως. 'Επειδή λοιπόν έξ αlτίας των άνθρώπων έβασίλεvσεν δ
    θάνατος ε[ς τοvς άνθρώπους, διά τοϋτο πάλιν 8ιά της ενανθρω­
    πήσεως- τοϋ θεοΟ Λόyοv εyινεν ή κατάργησις του θανάτοv
    και ή άνάστασιs της ζωης, καθώς λέγει και δ χριστοφόρος άνήρ·
    252 1\Ι. ΑθΑΝΑΣΤΟr

    καί ή τ-ης ζωrjς άνάσταΟ'ις, λέγοντας τοϋ χριΟ"τοφόροv άνδρός·


    1
    'Επειv, δ ι. ' αν θρωποv θ ανατος, δ ι' αν θρωπου
    1
    ,\,J..1 γαρ
    ' ' ' και' ' ανα-
    " '

    σταΟ'ις νεκρών. ωσπερ γάr] έν τφ 'Αδάμ πάντες άποθνfιΟ'κουσιν,


    οiJτω και έν τφ Χριστφ πάντες ζωοποιηθή0'01Jται · καί τά τούτοις
    5 άκόλουθα.
    Ούκέτ, γάρ νϋν ώς κατακρινόμενο, άποθν17σκομεν, άλλ'
    "l...,
    ως ι;-; yειρομενοι, περι.μενομεν
    , ' '
    την κοι1!1JΊ1 παντων
    ι ,,
    αναΟ'ταΟ'ιν,
    ~
    ιιν

    καιροίς ίδlοις δε{ξει δ καί ταύτην έργασάμενος καί χαρισά­


    μενος Θεός. αlτ{α μέν δ1} πρώτη της ένανθρωπήΟ'εως τού σω-
    10 τijρος αϋτη. γνοlη δ' αν τις αύτοϋ τήν άγαθην εlς ήμας παροv­
    σίαν εύλόγως γεγεvijσθαι καί έκ τούτων.

    2. •Απ6δοαις της tκcινότητοc; πρός γνώσιν

    11 • ('Ο Θ ' ο
    ιο. εος f' παντων
    ' εχων
    " το' κρ ά τος, οτε το ταw ανθρω- ~, ' - ' '
    πων '
    γενος δ ια' του - ,
    ι'δ ιου Λ ογου
    Ι εποιει,
    , f
    κατι δ ων πα'λ ιν την α- \ ' '
    15 σθ{11ειαν τijς φύσεωr; αύτών, ώς ούχ ίκαvη είη έξ έαvτής γνώναι
    τον δημιουργόν, ούδ' όλως εvνοιαν λαβείν Θεοϋ, τψ τον μεν
    εlνα, άγέvητον, τοvς δε έξ ούκ lwτων γεγενησθαι, καl τον μέν
    ασωματον
    ', Τ
    ειναι, 'δ'
    τους 'θ'
    ε αν ρωπους κατω που σωματι πεπλ'
    α- ' '
    σθαι, και όλως πολλην εlναι τήν των γενητών έλλειψιν πρός τήv
    20 τού πεποιηκότος κατάληψιν καl γνώΟ'ιν· έλεήΟ'ας πάλιν τό γένος
    τό άνθρώπινον, Ο.τε άή άγαθός ων, ούκ άφrjκεν αύτούς έρήμοvς
    της έαvτοϋ γνώΟ'εως, ίνα μη άνόνητον έχωσι και τό εlναι. ποlα
    γάr] ονηΟ'ις τοίς πεποι.ημένοις μή γινώσκουσι τδν έαυτών ποιη­
    τήν; η πcvς αν εlεν λογικοί μη γινώΟ'κοντες τόν του Πατρός
    - Λ ογον,
    ?5 1
    εν
    ' Τ και' γεγονασιν; ου'δ'
    ψ εν
    1
    γαρ \ ,
    ου'δ ε α
    'λ ογων
    I
    δ ιαφερειν
    Ι

    ., , ).. λ ον, ει,


    εμε '
    πλ εον ου '
    'δ εν των περιγειων .. , ' '
    επεγινωσκον.

    ,.,,,
    .ι ι δε' '
    και οt Θ ' '
    ιο. εος εποιει τουτους,
    '
    1
    αφ
    ' τ ουκ
    ' ων ' η'θέλ ηΟ"ε γινa1- '
    Ο'κεσθαι; ΙJΟεν ίνα μή τούτο γένηται, άγαθός ων, τής lδίaς είκόνος
    αύτοίς τοϋ Kvρlov ήμών '!ηΟ"ού Χeιστοϋ μεταδίδωσι, καl ποιεί
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕQΣ 253

    «'Επειδή yά:ρ δι' άνθρώποv θάνατος, καl δι' άνθρώποv άνά­


    στασις νεκρων. ώσπερ yάρ έν τφ 'Αδάμ πάντες άποθvrjσκοv­
    σιν, ούτω και έν τφ Χριστφ πάvτες ζωοποιηθήσονται» (Α'
    Κο 15, 21-22)· και τά: ~ςης.
    Τώρα δεν ά"Jrοθνtjσκομεν πλέον ώς κατάδικοι, άΛλα μέ τήν
    έλπίδα ότι θα άναστηθωμεν, περιμένομεν τήν κοινήν άνάστασιν
    όλων, την δποίαν δ Θεός, δ δποiος την ένήρyησε και μας την
    έχάρισe, θα φανερώση εlς τούς καιροvς ποv ώρισεν αίιτός. Αύrη
    λοιπόν εΙνε ή πρώτη αlτία της ένανθρωπήσeως. ·ομως θα ήδίι­
    νατο κανείς να κατcχλάβη, ότι εύλόyως εyι νεν ή άyαθή τοv πα­
    ροvσία εt5 ή μας, καl ά-πό τά: επόμενα.

    2. • Απόδοσις της bccινότητος πρός γνωαιν

    11. ιο παντοκράτωρ Θεόs, όταν έδημιοvρyει διά: τοΟ Λό­


    yοv τοv τό γένος των άνθρώτrων, έyνώρισε καί την άδvναμίαν
    της φvσεώς των καi ότι αίrτή δέν θα ητο Ικανή μόνη της να yνω­
    ρίσt:ι τον δημιουρyόν, ούτε καν να λάβ,:-ι εννο1αν θεοv. Διότι
    αύτός μεν ητο άκτιστος, αvτοί δέ πλάσματα έκ τοΟ μηδενός,
    αίιτός μεν ητο &σώματος, οι δε άνθρωποι έτrλάσθησαν με σω­
    μα κάτrοv έδω κάτω, καί yενικως μεyάλαι εΙ νε αt έλλείψεις των
    πλασμάτων, δια νά yνωρ{σοvν καl vά κατανοήσοvν τόν τrλά­
    στην των. Και πάλιν ώς άyαθος Θeος εύσπλαyχνίσθη ΤΟ άν..
    θρώτrινον γένος και δέν ΤΟ άφηκe μακρια άπο την γνώσιν τοv,
    δια να μή εχ1) άχρηστον ζωήν. 'Αλλα ποία ή ώφέλεια των δη­
    μιοvρyημάτων, όταν δεν yνωρίζοvν τον δημιοvρyόν των; .. Η
    πως θα ησαν λογικά, όταν δεν θα έyνώριζον τόν Λόγον τοΟ
    Πατρός, δια TOV δπο{οv έδημιοvρyήθησαν; Καθόλοv μα καθ­
    όλοv δέν επρόκειτο να διαφέροvν άπο τά άλογα, έάν δέν άvε­
    yνώριζον τίποτε περισσότερον άπο τά έπίyεια.
    Διατί καl δ Θεός eκανεν αvτοvς, άπο τοvς δποίοvς δεν ήθε­
    λε να γνωρίζεται; Δια νά μη σuμβτj λοιπον αvτό, δ άyαθος με­
    τέδωκεν etς αvτοuς έκ της ίδ(ας ε[κόνος τοϋ Κvρίοv ήμων 'Ιησοϋ
    25ft :Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    , ~ '
    τοvτους κατα την εαvτου '
    ε κυvα
    .L ... l
    κα1ι' κα θ' ομοιωσιv·
    ~ , "ιvα '
    δ ια της -
    τοιαύτης χάριτος την εlκόvα ,ιοουντες, λέγω δή τόv τοϋ Πα­
    τρδς Λόγον, δvvηθω(fιV έvvoiav δι., αύτοϋ τοϋ Πατρδς λαβείν,
    καί. γιvώσκοnες τδv ποιητηv ζω(f1, τόv εύδαlμοvα καί. μακά-
    5 ριοv όντως βtov.
    ' ..4λλ' άνθρωποι πάλι,v παeάφeονες, κατολιγωρήσαντες
    και οvτω τijς δοθεlσης αύτοίς χάριτος, τοσοϋτοv άπε(fτράφησαv
    τόv Θεσv καl τοσοiJτον έθόλω(fαν έαvτών τήv ψυχήν, ώς μή
    μ6vov έπ,λαθέ(fθαι τfjς; περι Θεοϋ έννοίας, άλλά καί lτεeα άvθ'
    10 sτέρωv έαvτοίς άvα.ι-τλάσασθαι . είδωλά τε γαρ άvrl της dλη­
    θεlας έαvτοίς άνετυπώσαvτο καl τά ούκ lJvτa τού οντος Θεοϋ
    προετlμη(fαv, τfi κτίσει παρά τον κτ[(fαvτα λατρεύοvτες, καi
    το, yε χειριστοv,
    ,
    οτι
    t'f
    και' εις
    ' ξ'λ α v ' '
    και. εις λ'θ
    ι ους \ '
    κα, εις Πα(fαV -
    δληv καl dvθρώπους την του Θεού τιμήν μετετlθουv, καl πλείο-
    15 va τούτων ποιούvτες, &(fπερ έv τοίς lμπροσθεv είeηται. το­
    σοϋτοv δέ ήσέβαυv, ότι και δαlμοvας 'έθρή(fκεvοv λοιπόν καl
    θεούς άvηy6ρευοv, τάς έπιθυμlας αύτώv άποπληροvντες. Ου­
    (f[ας τε γαρ ζιρωv dλ6yωv καl ά.νθρώπωv σφαγάς, ώσπερ εl­
    ρηται πρ6τεροv, εlς τό έκείνωv καθήκον έπετέλουν, πλείσν
    20 έαυτούς τοίς έκείvωv οlστρήμασι. καταδεσμεύοvτες. διά τοϋτο
    γουν καi μαγείαι παe' αύτοίς έδιδάσκοντο, καί μαντεία κατά
    τόπον τούς Q.νθρώπους έπλάνα, καl πάντες τα γενέ(f εως και
    τού εlναι έαυτών τά αίτια τοίς α.(fτροις καί τοίς κατ' ούρανόv
    πασιv άvετlθουv, μηδέν πλέον των φαινομένων λογιζόμενοι.
    25 καi δλως πάντα ήv ά(fεβε{ας καί παραvομlας με(fτά, και μ6-
    ,ιος ό Θεός ούδέ ό τούτου Λόγος έπεyιvώσκετο, καlτοι, ούκ
    άφανij έαυτόv τοίς άvθρώποις έπικρύψας, σύδέ άπληv τήv περι
    έαυτοϋ γνώσιν αύτοίς δεδωκώς, άλλά καί πο,κlλως και διά
    πολλών αύτήν αύτοίς έφαπλώσας.

    6. *Εννοet την yενεθλ.1αλοyίαν, την άντ{ληψιν δηλαδή άrt αt τύχαι των


    άνθρώ~rωv ι ξαρτωvται &πό τόν άστερισμόν κατά τόv δτrοίον Ιyεννήθη­
    σαν. Πeρ\ αύτης της πλάνης λέγει ,rολλ.ά δ Μ. Βασίλειος. •εξαήμ. 6, 24-38.
    ΠΕΡΙ Ε~ΆΝθΡgΠΗΣΕΏΣ 255

    Χpιστοϋ καί τrο1εί αvτοίιs κατ' eiκόνα τοv καl καθ' όμοίωσιv,
    ώστe δια τοϋ χαρίσματος αvτοv, άφοϋ άvτtληφθοvv την εtκό­
    vα, ένvοω άσφαλωs τόv Λόyοv τοϋ Πατρός, να δvvηθοϋν δι'
    αvτοϋ να λάβοvv ενvοιαν τοϋ Πατρός, καl yvωρίζοvτας τόv δη­
    μιοuρyόv των να ζovv την όντως εντvχισμένηv καi μακαρίαv
    ζωήν ..
    'Άλλ οί άνθρωποι τrάλιv τrαρεφρόνησαν καί παρημέλησαν
    1

    την χάριv πού τούς έδόθη μ' αίιτόν τόv τρόπον, και τόσον πο­
    λv ά,reστράφησαν τόv Θeov καl τόσον πολύ έθόλωσαv την ψv­
    χήν των, ώστε όχι μόνον έλησμόνησαv τήv όρθήν άvτ{ληψιν
    πepi Θeov, άλλα καl άλλα άvτ' αλλων έτrεvόησα\1 ε{ς τούς έαv-
    '
    τovs των. ' και' τα' eι.,,,8ω λα κατeσκεvασαv
    Δ ιοτι , ' τοvς
    δ 1α ' ~αvτovs
    1. '

    των άvτl της άληθείας, και τrροετίμησαν τα άνvπαρκτα άπό


    τόν ,rραγματικον Θεόv, καl έλάτρεvσαv «τi) 1<'τίσeι ,rαpα τόv
    κτίσαvτα» (Ρω 1, 25), καi το χειρότερον άπ' δλα eΙνε, ότι τήv
    τιμήν ποv άνήκeι εlς τον Θeόv την άπέδωκαv καl elς ξύλα καί
    etς λί6οvς κα\ ets κάθε δλη ν, κα\ etς άνθpώπους, και άκόμη περισ­
    σότερα άτrό αvτα gκαvαv, ότrως έλέχθη ers τά τrροηyοvμevα.
    Καi τόσον τrολύ ήσέβησαv 1 ώστε etς τό έξης και τούς δαίμονας
    έλάτpeυοv κα\ τούς άνεκήρvττον θεοvς, tκανοποιοvvrες τάs έπ1-
    θvμfας των. Καl έevσίαζοv άλογα ζφα καί eσφαζοv άκόμη καl
    άνθρώποvςι ότrως υιέχθη τrροηyοvμέvως-, κατα την λατρε(αv
    των θεων a<είvων, και hσι vπeδοvλώvοvτο άκόμη τreρισσότe­
    ροv e[ς την άκόλαστοv μανίαv έκεί νων. Δtά τοvτο λοιπόν έS1-
    Sάσκοvτο άπο αύτοvς τάς μαγείας καl τά κατά τόποvς μαvτeία
    rnλάνεvοv τοvς &:vθρώποvs και όλοι ά,rέδιδοv τα αtτια της yeν­
    νήσεως καl όπάρξεώς των εls τά άστρα καi elς δλα τά οάράvια
    σώματα 8 κα1 δεν fσκέπτοvτο τίποτε mρισσότeροv άπό όσα ιβλε­
    τrοv. Καl yevtκωs όλα ησαv γεμάτα άπό άσέβeιαv καl παραvο­
    μίαν καl μόνον δ Θeος καl δ Λόγος αίιτοϋ δεν άνeyvωρfζοvτο,
    αν καi δέv άπέκρvψεv εtς την άφάνeιαv τοv ~αυτόν τοv άπο τοvς
    άvθρώποvς, οvτε εδωκεv elς αίιτούς άμvδράv yvωσιv πepl τοΟ
    Ιαvτοϋ του, αλλά με πολλούς και διαφόρους τρότrοvς την έςή­
    πλωσev ets αυτούς.
    256 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    12. Αύτάeκης μεν yάρ ηv ή κατ' είκόvα χάρις γνωeίζειν


    ' Θ• εον
    τον ' Λ.Luγον, και' δ'ι. '
    avτov τον - ' Πατερα·
    ' ει'δ'ως δ ι::.1 ό Θ.., εος
    ' την
    '
    άσθbειαv τώv άνθρώπων, προενοήσατο καί τής άμελεlας τού-
    των,
    rt '
    ιν , ~av
    ., , , λ '
    αμε ησαιεν
    δ
    ι
    ' εαυτωv τον
    C' - ' Θ ' ., ,..
    :ι. εον επιγvωναι., εχω-
    ,,
    5 σι διά τώ,.ι τής κτ[(fεως lργωv τον δημιοvρyοv μή άγνοείv.
    έπειδ1} δέ ή άνθρώπων άμέλεια έπί τά χε{eοvα κατ' όλtγοv
    έπικαταβαlvει, προενοή(fατο πάλιν & Θεος καί της τοιαύτης
    αύτιϋv ά(f()ενείας νόμον καί προψήτας τοvς αύτοίς γνωρίμοvς
    ' '1
    α:τοστει,.ας, ,,
    ιv,t
    ~av
    2' και' '
    εις '
    τον ' '
    ουρανοv ,
    ό κ,,ησωσιv ' Rλ'
    ανα,.., ε-

    10 ψαι καί γνώναι τόv ποιητ17v, lχω(fιv έκ τώv έγyvς την διδα­
    σκαλίαv. άνθρωποι γάρ παρα άvθρώπωv έγγvτέριο δύνανται.
    μαθείv περί τών κρειττόναιv.
    'Ε·~'
    ~ον Τ J..
    ovv '
    ' βλ εψαvτας
    ,,v, ava ' ' εις
    αυτους ' το' μεγε
    , θος του-
    '
    ουρανοv
    - και
    ' κατανοησαντας
    ' , , \ ...
    την της κτισεαις αρμοvιαv, γpω-
    - ('

    i5 ναι τον ταύτης ήγεμόvα τον τοϋ Πατρός Λόγον, τον τfl έαvτοϋ
    εlς πάντα προνοίg. γναιρlζοvτα πα(fι τδv Πατέρα καί δια τοϋ-
    το τα υ.,
    !!λ α κιvοvντα, - ~
    ιvα δ ι, ' , - Ι '
    avτov παντες γιvω(fκαισι \
    τοv Θεοv. • '
    ή εί τούτο αύτοίς ηv όκνηρόv, καν τοίς άγ(οις δvvaτov ήv αυ­
    τούς Ο'vντυγχάνειv καί δι' αύτώv μαθείv τόv τώv πάντων δη-
    20 μιοvργδv Θεόv, τον τοv Χριστού Πατέρα· καί δτι τώv είδώλωv
    ή θρησκεlα άθεότης έστί καl πάσης άσεβείας μεστή. έξδv δέ
    ήv αύτούς, καί τdv νόμον έγvωκότας, παv(fα(fθαι πάση, πaea­
    voμlaς και τον κατ' άρετην ζ,η(fαι βlον. ούδέ γάρ διά Ίοvδαl­
    οvς μόνοvς ό νόμος ήv' ούδε δι' αύτοvς μόνους οί προφtjτα,
    25 έπέμπ,οvτο, άλλά πeός 'Ίουδαlοvς μέν έπέμποvτο καί παρά
    'Ιουδαίων έδιώκοντο, πά(fης δε τής οίκουμhης ήσαν διδασκά­
    λιοv ίερόv της περ! Θεοϋ γνώσεως, καί τής κατά φvχηv πολι­
    τεlας. τοσαύτης ovv ούσης τής τοϋ Θεού άγαθότητος και φι­
    λανθρωπlας, Βμαις ol άνθρωποι vικώμεv_οι ταίς παραυτίκα
    30 ήδοvαίς καί. ταίς παρα δαιμόνων φαvτασlαις καl άπάταις, ούκ
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΏΠΗΣΕΩΣ 257

    12. Τό χάρισμα του «κατ) εlκόνα» ητο μόνον τοu άρκετόν,


    διά νά yνωρίζ,:~ δ άνθρωπος τον Θεόν Λόγον και δι' αvτοΟ τόν
    Πατeρα. 'Ετrειδη όμως δ θεός έyνώρ1ζε την άδuναμίαν των άν­
    θρώπων, έπρονόησε και ,τερl της άμελε{ας αvτων, ώστε, έαv
    άμελοϋσαν νά yνωρίσοuν μόνοι των τόν Θeόν, νά δίιναvται δ1ά
    των ερyων της κτίσεως vά μη άyνοοvν τόν δημιοuρyόν. ,Επει­
    δή όμως ή άμέλεια των άνθρώπων επεκτείνεται όλίyον κατ'
    όλίyον ε[ς τά χειρότερα, και πάλιν δ Θεόs έ,τρονόησε δι
    1
    αύ­
    την την άδuναμfαν των, και εστeιλε τόν νόμον καl τοιις προ­
    φήτας, ol ότrοίοι ησαν γνώριμοι eis αύτοίις, ώστε καί έα:ν δι­
    στάσοuν νά σηκώσοuν τό βλέμμα των είς τόν ούρανόν, δια νά
    άναyνωρίσοuν τον τrοιητήν, να εχοuν την διδασκαλίαν έκτων
    πλησίον. Διότι οί άνθρωποι δίιvαvται άτrό τούς σvνανθρώ­
    ποuς των να μάθοuν Sιά τά άνώτερα πράγματα.
    τΗτο δuνατόν νά σηκώσοuν αύτοl τό βλέμμα els τό μεγα­
    λείον τοv ούραvοiί καf, άφοv καταvοήσοvv την αρμονίαν της
    κτίσεως, νά yνωρίσοuν τόν ήyεμόνα crύτης τόν Λόγον τον Πα­
    τρός, ό όποϊος διά της προνο{ας τοu τreρl όλων γνωρίζει εlς
    δλοvs τόν Πατέρα. Καi δια τοϋτο κι vεί τά πάvτα, δια νά yνω-­
    ρίζοvν όλοι τόν Θεον δι' αίιτοQ. ''Ή έάν καί τοϋτο τοvς t}το κοv­
    ραστ1κόν, ήδvναντο νά σνναναστρέφωνται τovs cryίovs και μέ
    την βοήθε1αν αύτων να yνωρ{σοuν τόν δημιοuρyόν τωv πάν­
    των Θeόν, τόν Πατέρα του Χριστου, και άκόμη ότι ή θρησκεία
    των εtδώλων εΙνε άθetα καl γεμάτη άσέβειαν . ~Ήτο έπ(σης δv­
    νατόv εις αύτοιις νά εΙχον γνωρίσει τόν νόμον και να παvσοvν
    να κάνουν κάθε ,ταρανομlαν, και να ζήσουν βίον ένάρετον.
    1
    Διότι Sέν ητο μόνον δια τοvς 'Ίοuδαίοvς ό νόμος, ούτε δι αv. .
    τοvς μόνον wτέλλοντο ol προφηται ( αλλ' έστέλλοντο πρός
    τοvς Ίοvδαίοvς καi έδιώκοντο άπό τοvς Ίοuδαίοuς)· ησαν όμως
    Ιερόν διδασκαλεiον, δια νά yνωρίσ13 δλη ή οlκοvμέvη τόν Θeόν.
    Ένφ λοιπόν τόσον μεγάλη ητο ή άyαθότης καl ή φιλανθρω­
    πία τον Θεοv, iν τούτοις ot άνθρωποι, έπeιδή ένικήθησαν άπό
    τας ,rροσκαίροvς άπολαύσεις και τας σατανtκάς φαντασίαs καί
    άτrάτας, δεν παρεδέχθησαν τήv άλήθειαν, αλλ' έγέμισαv τοvς
    17
    258 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr
    ι

    :ι ' λ 'θ "'-λλ' πλ ειο(Ιι


    Ι
    1
    αvεvεvσαv προς
    \
    την
    \
    α η ειαν, α εαvτοιις
    11' \
    κακοις
    -
    και\

    άμαρτήμασιv bεφ6ρησαv, ώς μηκέτι δοκείv αύτοvς λογικούς,


    άλλά άλόγοvς Sκ τώv τρόπων 11ομlζεσθαι.
    13. οvτω
    tt τοιvυv
    ' 'λ οyω θεντωv
    α ' τωv - '
    ανθ ρωπωv , και ' .rι
    αυτω

    5 της δαιμονικής πλάvης έπισκιαζούσης τά πανταχού καl κρvπ­


    τού(Ιης τήv περί τού άληθιvού Θεού γνώσιν, τl τον Θεόv έδει
    ποιείv; σιωπή(Ιαι τδ τηλικο-ϋτοv καί. άφείvαι τούς άνθρώποvς
    ,.,δ αιμ όνωv πλ ανασ
    vπο -οαι και μ, ',.\1 '
    γιvω(Ικειv '' 'Θ'
    αvτοvς τον ι.. εοv;

    καl τlr; ή χρεία του καί έξ άρχijς κατ' είκόvα Θεού yενέ(Ιθαι τόv
    10 α.νθρωπον; lδει γάρ αύτόv άπλώς ώς άλογον γενέσθαι, ή γε­
    vόμενοv λογικόν τήν τώv άλ&γωv ζωηv μη βιοϋν. τlς δέ 8λως
    -η,, χρεία έvνοίας αύτδv λαβείν περl Θεού έξ αρχής; εί γάρ ούδε
    11ϋv αξιός έστι λαβε'iν, έδει μηδε κατά την άρχην αύτφ δοθήvαι.
    τt δέ και όφελος τφ πεποιηκότι Θεφ, ,JJ ποία δόξα αύτφ αν είη,
    15 εί ol vπ' αύτού γενόμενοι άνθρωποι ού προσκvνοϋσιv αύτφ,
    'λλ' Ι(' .l Τ. \ , , ' 'ζ 11' ,
    α ετεραvς ει.ναι τους πεποιηκοτας αvτοvς vομι ουσιν; εvρι-

    σκεται γάρ ό Θεός έτέροις καl ούχ tavτij, τούτους δημιουρyή-


    (!ας. ε τα l β aσ,λ εvς
    \ Ι
    μεν,
    ~•• {}
    u:wρωπος
    ,ι \
    ων, τας vπ
    (' J ' -
    αυτοv κτt(Ι ει-
    θ I

    (Ιας χώρας ούκ dφlησιν έκδότσvς έτέροις δοvλεύειν, ούδέ πρδς


    20 lJ.λλ οvς καταφευγειν, ' '
    α'λλ α γραμμασιν, ' .\
    αvτσυς vπομιμvnσκει,
    11' ,

    πολλάκις δε και διά φίλων αύτοίς sπι(Ιτέλλει, εί δε καί χρεlα


    6,ιν,ι,
    γc;,γ ιι ται,
    "
    αυτος
    ' !
    παραγ1,,vεται,
    ""
    τn
    ,
    πaeov(lιQ,
    λ οιποv ' '
    αvτοvς
    \ υυ-
    ~--
    σωπώv, μόνον lνα μη έτέροις δοvλεύ(Ιω(Ιι καί άρyιw αύτοϋ τό
    lργοv γέvηται· ού πολλψ πλέον ό Θεδς τώv έαvτοϋ κτι(Ιμάτωv
    25 φε((Ιεται, πρός τό μή πλαvηθηναι dπ' αύτοϋ καί τοίς σύκ οvσι
    δ ov λ εvειv,
    I
    μ άλ ιατα ~
    υτι ~
    η ταιαvτη
    1
    πλ'
    αvη '
    απωλ ειας αvτοις
    '
    1
    - αι-
    '

    '
    τια
    \ ' - ι
    και αφαvισμοv γιvεται;
    ' Νδ
    ουκ ει ει
    δl
    ε τα
    \ Η ~ ,
    απα, κοιvωv·ησαντα

    της τοϋ Θεού είκόνος άπολέσθαι.


    Tl οδv lδει ποιείv τόv Θεόv; ~ τl έδει yεvέσθαι, άλλ' ή
    30 το' κατ ι εικοvα
    '
    1
    -
    πα'λ ιv ά11αvεωσαι, ~
    ιvα δ ι' αvτοv
    ' - πα')..ιv αυτοv
    ' ' γνω-
    -
    ΙΙΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ~ΠΗΣΕ&!Σ 259

    iαvτovs των μέ περισσότερα κακά καί αμαρτήματα, ώστε νά μή


    φαίνωνται ,rλέον λοyικοίt άλλ' έκ της σvμπepιφορας τωv νά
    θεωpοΟνται άνόητοι.
    11
    13. Έτσι λοιπόν ot άνθρωποι εχασαν τό λογικόν των καl
    eτσι ή δαιμονική πλάνη έ,reσκίαζe τά πάντα, και άτrέκρυτrτε
    τη v yvωσι" ,rερi τον άληθι νοΟ Θεοϋ. Τί e,rpeπε νά κάνtJ δ Θεός;
    Να σιωπ~ διά μίαν τόσον μεγάλην πλάνην κα! να άφήν,:ι τοvς
    άνθpώποvς να πλανωvται ύrrό των δαιμόνων και να μή yνω­
    ρ{ζοvν τόν Θeόv; Καί δια ,rοϊον λόyον έδημιοvρyήθη ές άρχης
    δ άνθρωπος κατ' elκόνα Θeοϋ; τΗτο προτιμότeρον να δημιοvρ­
    yηθfj άπλως ώς άλογον ον, παρά, άφοϋ Ιδημιοvρyήθη ώς
    λογικόν, να ζij τήv ζωήν των άλόyωv. Καl ποία τέλος 1rάv­
    των άνάyκη ίrιτηpχeν ές άρχης νά λάβ'Q eνvοιαν περl Θeοϋ, έφ'
    όσοv μάλιστα ovτe τώρα eI νe άξιος να λάβτ:ι; Δέv έrrpe,re vά τοϋ
    δοθij ούτε ές άρχης. Καl ποίον θά ητο τό όφελος η ή δόξα δια
    τόv πο1ητήv Θeόν, ~φ' όσοv δεν τόv πpοσκvvοvν ot άνθρωποι
    πού αvτός έδημιοvpyησεv, άλλα νομfζοvν ότι άλλοι eivε ol δη­
    μιοvpyοί των: Διότι ~μφανfζεται δ Θεός νά τους ~-ι:Ί δημιουρ­
    γήσει δι' άλλους και δχι διά τόν ~αvτόv τοv. )Ες σΧλοv, οταv
    !νας άνθρωπος εΙνε βασιλεύς, δεv άφήvει τάς χώρας τrov κατ­
    έκτησeν ~tpας vα δοvλeίιοvν elς σΧλοvς, ούτε να κcrταφev­
    yovv elς άλλους, άλλά δι' έyyραφωv τούς ίrιτεvθvμίζeι, πολλάκις
    δέ και δtά φίλων στέλλει hrιστολας eis αύτάς, και ακόμη, ~αν
    παpαστίj άvάyκη, δ ίδιος τrηyα(νeι και τοvς κάvει vά σvσταλοvν
    άπο τηv ,ταροvσίαν τοv, ώστε νά μη vτrηpeτoϋv άλλοvς και
    μέvτ;ι άvεκτέλεστοv τό Ιδικόv τοv lpyov. Δέv θα λvπηθi] δ Θεός
    ,τολv περισσότeροv τά πλάσμα,:ά τοv, ώστε vά μή άποπλαvη­
    θοϋν μακραv αότοΟ καl vα μή ίπτηρετοϋv els τα άvύπαρκτα,
    άφοϋ μάλιστα αvτη ή πλάνη γίνεται ή αlτία άπωλείας καl &φα...
    vισμοv των; ·Άπας και εyιναv μέτοχα της εtκ6νος τοΟ θaov,
    δεν ετrρετrε να χαθοϋv.

    Τί ετrρεπε λοιποv να κάvτι δ Θεός; 'Ή τ{ άλλο επρeπe νά


    yίVTJ παρά vα άνανεω&G τό «κατ' etκόνα», ώστε δι' αύτοv vά
    δvνηθοvν ο1 άνθρωπο1 πάλ1ν να τόv yvωρίσοvν; Καl πως άλλως
    260 ιι ΑθΑΝΑΣΙΟr

    11αι δvvηΟώσιν οί ανθeωποι; τούτο δέ πώς dν έγεγόνει, εl μή


    αvτης της τον Θεοv εlκ&vος παeαγενομένης, τοv σωτijρος ήμών
    'Ιησού Χριστού; δι' άνθρώπων μεν γάe ούκ ήν δv-νατόν, έπει
    ' " '
    και αvτοι κατ ' όνα γεγυvασιν·
    ' εικ ,/.. άλλ' ov'δ'ε δ ι ' αγγ
    ' έ:"Λων· ov'δ ε'
    5 γαρ ου"δέ
    ' ' l εισιν
    αvτο ' ' '
    εικονες. "θεν ο" τοv- Θ εοv- Λ ογος
    ο ' δ ι' εαυ-
    (' #,(

    τού παeεγέvετο, ίν' ώς εlκών &'>ν τοϋ Πατρός· τδν κατ' είκόνα
    άνθeωπον άνακτlσαι δυνηθfl. άλλως δέ πάλιν οvκ αν έγεγ6νει,
    εί μή ό θάνατος ήν καl ή φθορά έξαφανισΟείσa· lJθεJJ εlκότως
    έλαβε σώμα θvητόν, ίνα καl ό θάνατος έν αύτφ λοιπόν έξαφα-
    10 νισθήναι δmιηθfl, καί ol κατ' είκ&vα πάλιν άνακαινισθώσιν
    άνθρωποι. ούκοϋν έτέροv πρδς ταύτην την χρείαν ουκ ήν εl
    μή της εlκόνος τοϋ Πατρός.
    14. ι'Ως γάe τής γραφείσης έν ξύλφ μορφης παραφανισθε{...
    σης έκ τών έξωθεν ρύπων, πάλιν χρε(α τούτον παραγεJJέσθαι.,
    15 ου καί έστιν ή μορφή, lνα άνακαινισθήναι ή εlκών δvvηθfi έν
    τfi avτfi ϋλr7-διο. γαe τήν έκεlνοv γραφήν καί αυτή ή ύλη b n
    καί γέγραπται, ουκ lκβάλλεται, άλλ' έν αύτfl άνατvποϋται­
    κατά τούτο καί. δ πανάγιος τοϋ Πατρδς Υίός, εlκών &'>ν τού
    ΤΤ ' έ l' \ .\ ι> ι ι ff , ,
    .ι.ι ατρος, παρεγ νετο ι;πι τους ημετεροvς τοποvς, ινα τον κατ

    20 ' ,
    αvτον
    ,
    πεποιημενον
    ,,
    θ
    αν eωπον
    "
    ανακαινισυ
    ' και
    ' r'
    ως απο
    ., λό
    μενον

    εfJeυ δια της τών ό.μαρτιών άφέσεως, iί φησι και αύτός έν τοίς
    Εύαγγελlοις· "'Ήλθον τδ άπολόμενον εύρείν καί ·σώσαι. ό-
    0εν \ '
    και προς τους \ ' .ιοv
    Τ δ αιοvς
    ! l',""εγεν· ' ,
    'Εαν μη τις αναγεvνη ο1( ' -
    ού τήν έκ γ1,vαικών γέvνησιν σημαlνων, ώσπερ ύπενόοvν
    25 έκείνοι, άλλά τήν άναγεvνωμέvην καί ά~1 ακτιζομένην ψυχήν έν
    τφ κατ' εlκόνα δηλών. επειδή δέ καi είδωλομανlα καί άθεό­
    της κατείχε τήν οίκοvμένην και -rj περί Θεοϋ γνώσις έκέκρvπτο,
    τlνος ήν διδάξαι τ~ν οίκοvμένην περί Πατρός; άνθρώποv φαlη

    7. Τό χωρίον αύτό χpησιμοτrο1eί τrαpηλλαyμέvον δ πάπας cΡώμης


    'Αδρtαvός' εtς την ·επιστολήv του ,rρός τούς αίrτοκpάτορας Κωνσταντtνον
    ΠΕΡ! ΕΝΑΝθΡΩΠΙΙΣΕΩΣ 261

    θα ήδίινατο νά yivr:1 αύτό παρά διά της προσελεύσεως αύτης


    της Ιδίας της εiκόνοs τοϋ ΘεοΟ, δηλαδή τοv Σωτηρος ήμων
    Ίησοv Χριστοϋ; Δ1' άvθρώπων μέν δέν ητο δυνατόν, !τrει8ή
    αύτοl ε1χον δημ1οvρyηθη «κατ' εtκόνα»· άλλ' οvτε δι' άyyέλων,
    81ότι αύτοl δεν εΥνε εtκόνες. Δια τοϋτο δ Λόyοs τοϋ Θεοϋ έν­
    ηνθρώπησε, δια να έπιτύχη νά άναδημιοvρyήσ,:-ι τόν «κατ'
    εtκόνα» άvθρωπον, αύrόs δ δποiοs ητο εtκών τοϋ Πατρός. Και
    δέν ητο δvνατόν νά y{V1J άλλιως, αν δεν έξηφανίζετο ό θάνατος
    καl ή φθορά. Διά τοϋτο εvλόyως ελαβε θνητόν σωμα, διά νάεΥvε
    δvνατόν και δ θάνατος νά !ξαφανι~ εtς αύτόν καί ol «κατ'
    εlκόνα» άνθρωποι νά άνακαινισθοϋν πάλιν. Δι αύτην λοιπόν
    την άνάyκην δεν έχρειάζετο τίποτε άλλο, παρά ή εlκώv τοϋ
    Πατρός.
    14. ιΥποθέσατε ότι μία μορφή, πού έπροσωποyραφή&η έπl
    σαν(δος, ~ξηφαν{σθη, διότι rnεκάθ1σαν ειs την rnιφάνειάν της
    άκαθαρσίαι· εlς την περ{τrτωσιν αύτην πρέπει νά ελθη τrάλιν
    !κείνος τοϋ όποίοv εΤνε ή μορφή, διά να καταστfιj δυνατόν νά
    άνακαινι~ ή προσωπογραφία rni τοϋ αίιτοϋ φόντοv· (δ16τ1
    δέν πετάζεται το φόντο rnί τοϋ δποίοv έζωyραφήθη, άκριβωs
    rnει8ή εΥvε προσωπογραφία έκείνοv, άλλα ξαναζωyραφεiται
    έπ' αύτοϋ) 7 • Δια τόν ίδιον λόγον καi δ πανάγιος Ytόs τοΟΠα­
    τρός, δ δποίος εΥνε εlκών τοϋ Πατρόs, ηλθεν είς την yην μας, δια
    νά άνακαιν{σΤJ τόν ανθρωτrον πού εχει δημιοvρyηθη κατ' εtκ6-
    να του, καl να άνεόp1J τό άπολωλόs δια τfjς άφέσεως των άμαρ­
    τιων, όπως καl δ ίδιος λέγει εlς τα Εvαyyέλια· «"Ήλθον τό άπο­
    λόμενον εύρείν καί σωσαη> (Λκ 19, 10). Δια τοϋτο καl πρόs τοvς
    '1οvδαίοvs ελεyεν- «'Εάν μή τιs άναyεννηθij» (Ίω 3, 5), έννοων
    όχι την yέννησιν έκ yvναικων, δπως ένόμιζοv έκεϊνοι, ά)λά δη­
    λων την άναyεννωμένην καi άναδημιοvρyημένην ψvχήν εis τό
    «κατ' εlκόνα». 'Επειδή δέ καl εlδωλομαν{α καί άθεtα έξουσ{αζον
    την οίκοvμένην, καl ε1χε χαθη ή όρθη άντίληψις περl Θεοϋ,
    ,τοϊοs ήδuνατο νά διδάξ'ζ1 την ο[κοvμένην περι τοϋ Πατρός;

    καl Εlpήvην, ή όποfα καταχωρίζεται εlς τά Πρακτικά τηs Ζ' οlκοvμενικης


    Σννόδοv, 1τραξις 2, Mansί 12, 1067bc.
    262 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τ~
    lr ό."ΙΙ/•
    , )
    άλλ' ουκ ~ '
    ην αν θ ρωπων ενον / ) ' \ -
    Γ 'λιον πασαν vπε
    την vφη Γ λ -
    θείν, ούτε τfi φύσει τοσοϋτον lσχvόντων δραμείν, ούτε άξιοπί­

    στων περί τούτου δυναμένων γενέσθαι, οδτε πρός την των δαι­
    μ&,,ων ά.πάτην καί φαντασlαν iκανων δι' έαvτών άντιστήναι.

    5 πάντων γάρ κατα ψυχήν πληγbτωv καί ταραχθbτων παρά


    της δαιμονικής άπάτης καί της τι&ν είδώλων ματαιότητας, πώς
    ol&v τε ήv άνθρώποv ψυχήν καί άνθρώπων νοϋν μεταπείσαι,

    lJπov γε ούδέ όραν αύτούς δύνανται,· δ δέ μή όρij τις, πο1ς δύ­

    ναται μεταπαιδεϋσαι; άλλ' ίσως αν τις είποι τήν κτlσιν άρ-

    10 κείσθαι. άλλ' εl ή κτ[σις ήρκει, ούκ αν έγεγόvει τα τηλικαϋτα


    κακά. ,}ν γάe και ,j κτlσις· και οvδέν ηττον οί ανθρωποι έν τfί
    aiπfi περl Θεού πλάvn έκvλlοντο.

    Τ[νος oJv ήν πάλιν χρε[α lj τού Θεού Λόγου τού και ψυχήν
    καl vovν 'όρώvτος, τού και τά όλα έν τfi κτίσει, κινούvτος και
    15 δι.' αύτων yvωρίζΟ11τος τδν Πατέρα; τού γάρ διά της ίδίας προ­
    νοlας καί διακοσμήσεως των δλων διδάσκοντος περι τού Πα­
    τρός, αvτοϋ ,}ν καl την αυτήν διδασκαλlαν άνανεωσαι. πώς οvν
    αν έγεγόvει τούτο; ίσως αν τις είποι, ότι έξόν ήν διά των αύ­
    των, ώστε πάλιν δια των της κτίσεως έργων τά περί αύτοϋ δεί-
    20 ξαι. άλλ' σύκ ήν άσφαλές lτι τούτο. ούχl γε· παρείδον γάe
    , .,. ό
    τοvτο πρ τεροv ο, uν ρωποι,
    1'1!θ ' , ι '1! ι
    και οvκετι μεν uνω, κατω
    δ'
    ε τους
    ,
    \
    όφ θ αλμοvς ' ,
    εσχηκασιν. /Ίθεν
    ο ~ '
    εικοτως, ,
    'θ ρωποvς
    αν θ'λ '
    ε ων ωφε-

    λήσαι, ώς ανθρωπος έπιδημεί λαμβάνων έαvτ{ρ σώμα όμοιον


    έκείνοις καl έκ των κάτω, ίνα ol μη θελήσαντες αύτόv γνωναι
    25 ίκ της εlς τα όλα πeονοlας καί ήγεμονίας αύτοϋ κliv έκ τών δι'
    αύτοϋ τού σώματος lργων γνώσωνται τόν έv τφ σώματι τοϋ
    Θ εοv. . ογον, κα1. δ'
    Λ, '
    ι avτov τον πατερα.
    Ι - '
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡgΠΗ:ΣΕQΣ 263

    Μήπως θα ελeye κανεlς ότι δ άνθρωπος; 'Αλλα δέν ητο δυνατόν


    εtς άνθpώποvς να διασχίσοvv άπαpατήpητοι όλην την ύφή­
    λιον, ούτε έκ φύσεως να εχοuv τόσον μεγάλην δvναμιν δ1ά νά
    τρέχουν, ovτe δύνανται να γίνουν ,rιστεvτοi ότι δtαθέτοvv δυ­
    νάμεις δια τό lpyov αvτό, ούτε μόνοι τους eTve Ικανοι να άντι­
    σταθοvν πρός την ά,rάτην και τήν ,τλάνηv των δα1μόνων.
    Διότι άφοv όλοι eχouv πληyωθη εlς τήν ψvχην καί άναστcπω­
    θη etς τόν vovv άπό την δαιμοvικήν άπάτηv και τηv ματαιότητα
    τωv elδώλωv, πως θά ητο δvνcχτόν vά μeταπεfσοvv τήv ψv­
    χήv κcxl τόv voϋv τωv άνθρώπωv εlς θέματα, τά δποτα ούτε
    αύτοl δύvαvται vα lδovv; Και πως δίινατα1 κανεlς νά έκ~
    παιδeίισ,:~ καl τούς άλλοvς elς κάτι τό δποίοv καl δ ίδιος δέv
    βλέπει; Άλλ' ίσως θα ήδίινcχτο vά elπij καVΕlς ότι ητο άρκΕτη
    ή κτ{σ1ς. 'Αλλ' έαν ητο άρκετη ή κτίσις, δέν θά εtχοv ονμβη
    τόσοv μεγάλα κακά. Διότι ύπηρχe καl ή κτίσις άΧλά καt πάλιv
    ot άνθρωποι έιαιλiοvτο όχι όλιyώτεροv εlς τη v πλάνη v περl
    τοv Θeov.
    Ποίος άλλος λοιπόv ητο άναyκαίος, παρα ό Λόγος του
    Θeov ό όποίος βλέπει και TOV VOV\7 καl τη \1 ψvχή v, δ δ,τοϊος
    καί κι VΕί τά πάντα εtς τή v κτίσι v, καl δι' αύτων κάνει yνωστόv
    τόv Πατέρα; Διότι αύτος δ δποϊος μέ τήv tδικήv του πρόvοιαv
    και διαρρύθμισιν όλωv διδάσκει πepl του Πατρός, αvτός ήδίι­
    νατο καi να άνανεώσι:} τη v διδασκαλίαν. Πως λοιπόv θα ~(...
    \1ΕΤΟ αvτό; 'Ίσως θά ελεγε καVΕ{ς, ότι ητο δuvcxτov. vά yί V1j τό
    ίδιοv, δηλαδή δια Τω\1 εpyωv της κτίσεως vα φαVΕpώση ,τάλιν
    τά πeρι αvτοv. 'Αλλ' αvτο δέν ητο πλέον άσφαλές. «οπωσ6ή­
    ποτε όχι· διότι αvτο προηyοvμέvως τό πeριεφρόvησαv ot &v...
    θρωποι καl eTχov ,τλέον τούς όφθαλμοίις τωv έστραμμένοvς
    όχι προς τα άνω άλλα πρός τά κάτω. Διά τοϋτο εvλόyως, θέ­
    λωv vα ώφελήσ1) τούς άνθpώποvς, eρχεται ώς άνθρωπος και
    λαμβάVΕι σωμα όμοιοv μέ έκeί vovς έι<: τωv κάτω, ώστε όσοι δέv
    ήθέλησαv vά τόν άvαyvωρίσοvν έκ της προvοίας καί της ήyε­
    μοv{ας τοv eiς ΤΟ σvμπαv, eστω καl διά των ερyων αύrοv τοv
    σώματος vά yvωρίσοvv τόv ίrπάρχοvτα Λόγον τοϋ Θeov πού
    εύρίσκeτο elς τό σωμα καi δι' αύτοv νά yvωρίσοuv τόv Πατέρα.
    2βlι: Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    15. ~Ως γάe άγαθός διδάσκαλος κηδόμενος των έα-υτσύ μα ...


    θητών, τους μή δV11αμένοvς έκ των μειζόνων ώφεληΟηναι, πάν­
    τως διά τώv εύτελεστέρων σvγκαταβαlνων αύτους παιδεύει,
    αiJτω καί ό τού Θεσϋ Λόγος, καθώς καl ό Παϋλός φησιν· 'Ε-
    5 πsιδη γαρ b τfl σαφlq, ταv Θεοϋ αύκ fyvω ό κόσμος διά της σσ­
    φlας τδν Θεόν, εύδόκησεν ό Θεδς διά της μωelας τού κηevγματας
    ιtώσαι τούς πιστεύοντας. έπειδη γάρ at lJ.νθeωπο~, dπαστραφέv­
    τες τ,}ν πρός τόν Θεδν θεωρ[αv καί ώς b βvθφ βvθισθbτες
    κάτω τους όφθαλμοvς lχιwτες, έν γενέσει καl ταίς αίσθητοίς
    10 τόν Θεόν άνεζ1;τοvv, άνθeώπαvς θνητούς καl δαlμοvας έαvταίς
    θεούς άνατvπαύμεναι· τούτου bεκα ό φι.λάνθeωπος καl κοινδς
    πάντω11 σωτήρ, ό ταυ Θεοϋ Λόγος λαμβάνει έαvτφ σώμα και ώς
    ανθeωπος έν άvθeώπaις άvαστeέφεται, καl τάς αίσθήσεις πάσας
    άνΟeώπων πeσσλαμβάνει, fνα αί έv σωματικοίς vοοvντες εlνα, τόν
    15 θεόν, άφ' ώv ό Κύριας έργάζεται διά των τοv σώματος leγων,
    άπ' αύτών νοήσωσι τήν άλήθειαν καl δι' αύτού τόν Πατέeα
    i.oylσωvτa,. 11.νθeωπαι. δέ 6vτες καl άvθeώπ,vα πάντα vοαihι­
    τες, οίς έάν έπέβαλαν τάς έαvτών αlσθήσεις, έν τούτοις προσ­
    λαμβαναμbοvς έαvτοvς έώeωv, και πανταχόθεν διδασκομένοvς
    20 τήv άλήθειαν. ε'lτε yae είς τ,}ν κτlσιν hιτόηντα, άλλ' έώeω,
    αύτην όμολογαϋσα,, τον Χριστόν Κύeιον· είτε είς άνθρώποvς
    ήv αύτών ή διάνοια πραληφθείσα, &Sστε τοvτοvς θεrυς vομlζειν,
    άλλ' έκ τών έργων τσϋ σωτήρας, σvγκeινόντων τε έκεlνων,
    έφαlνετα tν άνθeιbποις μόνος ό σωτηe Θεού Υlός, σύκ lhιτων
    25 παr/ έκεlνα,ς τοιούτων όπaία παeά του Θεού Λόγσv γέγαι,εν.
    εί δέ και slς δαlμαvας ήσαν πραληφθέvτες άλλα όρώvτες αύ­
    ταυς διωκομέναvς ύπδ ταϋ Kvρlav, έγlνωσκον μόνον εlναι, του­
    ταν τόv ταϋ Θεσv Λόγον και σύκ εlναι θεούς τους δαlμσνας.
    -------
    8. Kcd ή Γραφή άποκαλόπτει ,cαl ol ΙΚt<λησ~αστικοl σvyyραφεtς φώ . .
    ριζι;>v, . δτι ot &οι των ε1Sωλολατρωv 6έv ησαv τελε(ως άνντrαρκτα δντα,
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ!2ΠΗΣΕgΣ 265

    15. •0tτως λοι,τόv δ καλός διδάσκαλος ποv φροvτ(ζει δια


    τούς μαθητάς τοv, M(vovς ποv δέv δvvαvται νά καταλάβοvv
    τά τrολό μeyάλα, τούς aαιαιδεveι μέ σνyκατάβασιv εστω και
    διά τωv άπλοvστέρων, τοιοvτοτρό,τως και 6 Λόγος τοΟ θeοϋ,
    δ,τως καl δ Παvλος λέyeι, «έ-πeιδή έν τi] σοφί~ τοΟ ΘeοΟ ούκ
    εyvω δ κόσμος δια της σοφίας τοv Θeόν, eύδ6κησεv δ Θεός
    διά της μωρίας τοΟ κηρ(ιyματος σωσαι τους πιστεύοντας» (Α'
    Κο 1, 21). Έπeιδη ot άνθρω,τοι, άφοΟ άπeμακρύνθησαν άπό
    την όρθήν άvτίληψιv περί ΘεοΟ καl eΤχον έστραμμένα πρός
    τα κάτω τα μάτια, σαv vά εΤχοv βvθισθη etς βvθόν, άνeζή­
    τοvv τόv θεόν eiς την δημιοvρyίαv καί τά αlσθητά, κατε­
    σκεύασαv ώς θεοvς των άνθρώποvς θνητοvς καί δα[μονας· διά
    τούτο δ φιλάνθρωπος καί κοιvός Σωτηρ δλωv, δ Λόγος τοv
    θεοϋ, λαμβάνει δια τόv έαvτόv τοv σώμα, καl με τοίις άνθρώ­
    τrοvς ώς άνθρωπος σvναναστρέφεται καί βοηθεί τάς αlσθήσεις
    όλωv. 'Έτσι καl ~κείνοι ποv σκέπτονται ότι δ θεός etνε σωμα­
    τικός, δtά των ερyωv τά δποϊα δ Κvριος κάveι με τό σωμα, δι,
    αύτων νά έvνοήσοvv τηv άλήθειαν καl διι αύrοv vά σκeφθοϋν
    τόv Πατέρα. 'Ε,τeιδη δέ ησαv άνθρωποι καί eβλεπον τά πάντα
    ώς άνθρωποι, όσα και άv ύτrέπι,rτοv elς τάς αtσθήσεις των, εβλe­
    πον vα βοηθοίίvται δια τω V αtσθήσeωv, ώστε με όλα να δ ιδά­
    σκωνται τήν άλήθειαv. Είτε ~λάτρeυον μέ φόβοv τηv κτίσιv,
    όμως τήv εβλrnον να όμολοyi] Κίιριοv τοv Χριστόν. Εϊτε ητο
    ή δ1άνο1ά τωv προκατeιλημμέvη άπό άνθρώποvς, ώστε νά
    τούς θεωρij θεοίις, άπό τα ερyα όμως τοΟ Σωτηρος, τrοίι ησαv
    μοναδικά σνyκρι νόμeνα πρός ,τάvτα, άπeδεtκνύετο μeταξν τωv
    άνθρώπων δ Σωτήρ μόvοv Υtός ΘeοΟ, διότι ot άvθρω,τοι δέν
    ει<αναν τόσον στrοvδαiα ερyα, σαν αύτα τά δποία εκαvεv ό
    Λόγος τοϋ θeοϋ. ...Αν καί ησαν προκατειλημμένοι καi με τοvς
    δαfμοναs, βλrnοvτες δμως vά διώκωvται αύτοi vrrό τοΟ Kvpfov,
    άvτελαμβάvοντο ότι μόνον αvτός εΥvε δ Λόγος τοΟ θεοϋ και
    ότι ot δαίμονες δέv εΥvε θeοί 8 • ·Αν καl εΤχε 1(\jριεvθη δ νους των

    &λλά δαιμόνια τά δ,rοlα ύπεδόοντο τόv (:,όλον της θεότητας καl θαυμα­
    τοvρyονν, και θεραιrεvοvν' ι<αl μαντενοw'
    266 Μ. ΑθΑΝΆ:ΣΙΟΥ

    El δέ καί. είς νεκeοvς ήδη τούτων ήν ό νους κατασχεθε{r;, ώστε


    θρηqκει1ειν ήρωας και τούς παρά ποιηταίς λεγομένοvς θεούς,
    άλλ' όρώvτες τήν τοϋ σωτήρας άνάστασιν, ώμολόγοvν έκε[νοvς
    εlναι ψευδείς και μόνον τόν Κύριον άληθιvόν, τόν τού Πατρδς
    5 Λ ογαι,,
    , ' \
    τον και. του
    - θ ,
    ανατοv κvρ,εvο,,τα.
    ,
    Διά τούτο και γεγέvvηται και άνθρωπος έφάvη καl άπέ­
    θανε καl άνέστη, dμβλύνας καί έπισκιάσας τα τών πώποτε
    γενομένων άνθρώπων διιί των ίδlων έργων, fνα όπου δ' dv ?f.Jσε
    πρόληφθέντες οι άνθρωποι, έκε'ίθεν αύτούς άvαγάγn, καl δ1,-
    1ο δάξn τόν άληθινόν έavτοϋ Πατέρα, καθάπερ και αύτός φησιν·
    .,.Ήλθον ι1ώι1α1, και εύρεϊν τό άπολωλός.
    16. ..Απαξ γαρ είς αlσθητα πεσούσης τής διανοlας των
    άνθρώπων, vπέβαλειι έαvτόν διά σώματος φαvηναι, ό Λόγος,
    lνα μετε,,έ:yκrι είς έαvτιw ώς ίl.νθρωπος τούς άνθρώποvς καl
    15 τας αίσθήσεις αύτων είς έαvτιw άποκλίνn και λοιπδν έκείνοvς
    ώς αvθρωπmι αύτδν όρώvτας, δι., ών έργάζεται έργων, πεlσn
    μή εlναι έαvτον ανθρωπον μόναι,, άλλα και Θεδν και Θεοv άλη­
    θινού Λdγοv καί ctoφlaν. τοϋτο δε καί d Παϋλος βοvλόμενος
    σημαναl φrισιν· 'Εν άγάπn έρριζωμένοι καl τεθεμελιrl)μένοι,
    20 ίνα έξισχύσητε καταλαβέσθαι συν πα.σι τοίς άγlοις, τ{ τδ πλά­
    τος και μήκος καί ύψος και βάθος, γνώναl τε τήv {,περβάλ­
    λουσαν της γνώσεως αγάπην του Χριστού, ίνα πληρωθήτε είς
    παν το πλήρωμα τοϋ Θεού. πανταχού γάρ τού Λόγου έαv-
    ' Γ λ !
    τον απ ωσαντος, και ανω
    \ ,ι \
    και κατω
    I \ )
    και εις το
    \ β 'θ
    α ος
    \ '1ι
    και εις το
    \

    πλ ατος· lJ.νω μεν


    ' εις
    ' την ' κτισιν, κατω δ ε' εις ' την
    ' ι;--vαν θ ρωπησιν,
    I 1 1
    25 " L.

    ' β α'θ ος δε\ εις


    εις ., τον
    ' ιι1Ζδ ην, εις '
    ' πλ ατος δ ε' εις
    ' τον' κοσμον·
    , ' παν-
    τα '
    τα τη~ περί Θεοϋ γνώσεως πεπλήρωται. δια δέ τούτο οvδέ πα-
    ραvτα \ '
    παραγενομενος 'θ'
    την vctιaν την vπερ
    '4!'\
    παντων
    '
    επετε
    , 'λε,,

    παραδιδούς το σώμα τφ θανάτφ και άνιΟ"των αυτό, άφανij έαυ-


    30 τιw δια τούτου ποιων· άλλά καί έμφανή έαvτον διά τούτου κα­
    θίστη, διαμέvtmJ έν αύτφ και τοιαύτα τελών έργα και σημεία
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡS'.! ΠΗ:ΕΕΏΣ 267

    άπο νεκρούς, ώστε νά λατρevοvν τοί,ς ήρωας καί τούς θεούς


    που άναφέροvν ot ποιητα{, βλέτrοντeς την άνά:στασιν τοv Σω­
    τηρος, ώμολόyοvν δτι fι<etvoι etνe ψeυ8eτς καl μόνον δ Κύριος
    εΤνε άληθινός, δ Λόγος τοϋ Πατρος δ δποtος χvριαρχeτ και hrl
    τοv θανάτου.

    Διά τοvτο καl έyevνήθη καί ώς άνθρωπος εζησε καί &πέ­


    θανε καl άνέστη. Μέ τά t8ικ& του ερyα ~ξησθένισe καl rneσκίασε
    τα άπ' αlωνος ερyα όλων των άνθρώπων πού εζησαν, ώστε
    δποu εχοvν περιπέσει ol άνθρωποι vα τούς σηκώσι:ι άπό έκei,
    και να Sιδάξη TOV άληθιvόv Πατέρα αύτοv, δπως καί δ ίδtος
    λέγει· «''Ήλθον σωσαι και eύpeiv τό άπολωλόs» (Λκ 19, 10).
    16. ,. Απαξ καi κατέπεσεv ή διάνοια τοϋ άνθρώποv e[ς τα
    αlσθητά, rneφορτiσθη δ Λόyος νά έμφανισθij μέ σωμα δια
    νά φορτω&ί] ώς άνθρωπος τούς άνθρώποvς και προσελι<v0'1J
    πρός τον έαvτόν του τάς α[σθήσeις των καί ε[ς το έξης νά τόv
    βλέπουν έκεϊvοι ώς άνθρωποv, να βλέπουν και τά ερyα τοv καi
    να πeίθωvται, ότι δέν eΤνε μόνον άνθρωπος αλλά καl Θεός και
    Λόγος καi Σοφία του αληθινοϋ θeοϋ. Τοvτο δέ θέλοντας vα
    άποκαλύψtj και δ Παvλος λέ'yeι· <<'Ev άyάτr,:1 ~ρριζωμένοι καί
    τεθεμελιωμέvοι, ίνα ~ξισχύσητε καταλαβ~θαι σίιv τrασι τοtς
    άyίοις, τί το πλάτος καί μηκος καi ύψος και βάθος, yvωναι τε
    τήv vπeρβάλλοvσαν της γνώσεως άyάτrην τοϋ Χριστοv, ίνα
    πληρωθητe eiς παν το πλήρωμα τοϋ Θεοv» ('Εφ 3, 18-19).
    Ό Λόγος ef νe έξηπλωμένοs παντοv καi άνω καί κάτω καi elς
    τα βάθη καi εlς τά πλάτη· άνω μέv eΤνε elς την 8ημιοvρyίαv,
    κάτω δέ μέ τήv ένανθρώπησίν του, καί εiς τά βάθη εiς τόν ~δηv,
    έπίσης εlς τα πλάτη εlς τον κόσμον. ·ολα εΤνε γεμάτα άπό την
    yνωσιν τοϋ θεοϋ. Διά τοϋτο Sέv hrετέλεσε την θvσίαv eύθvς
    μόλις ηλθe κοντά μας παραδί8οvτας το σωμα eίς τον θάνατον
    και άvασταίνοντας αvτό, διότι eτσι θά εμeνeν εlς τήv άφάνειαv.
    'Απεναντίας κατέστησε τόν Ααvτόν τοv έμφαvη διαμένων elς
    το άνθρώπινοv σώμα, και μέ τά υπεράνθρωπα eρyα πού rnε­
    τέλεσε και ε8ωκεν ώs σημεϊα, TQV άνεyνώρισαv ώs Θεόv Λόγον.
    268 }f. ΆθΑΝΑΣΙΟϊ

    διδούς, a μηκέτι αvθριqπο11 άλλά Θεό~• Λ.όγοv αύτδv έγvώριζοv.


    ~
    αμφοτερα
    " '
    γαρ
    ,
    εφι
    "
    λ αν ο ρωπευετο t:'
    ο
    '
    σωτηρ
    .ι
    υια
    \ -
    της
    :,
    εvav ρω-
    θ

    ,
    πησεως, ,!/
    υτι 'θ'
    και' τον ανατον εξ ημωv
    2 t:' ... ', J-
    ηφαvι~ε, και'ά νεκαιvι ζ εν, ,
    ήμας· καί 8τι, άφανής άJv καί άόρατος, δια τώv lργων έvέφαιvε
    5 καί έγνώριζεν έαvτόν εlvαι τόv Λόγον τοϋ Πατρr$ς, τόv του
    παντός ήγεμόνα καί βασιλέα.

    Β'. Μέσcι πρΔς iπ(τεuξ ιν του Ο')(οποu

    1. Τrι θrχuμάσιrχ lργrχ τοu Χριστοϋ

    17. Ού γάρ δή περικεκί.εισμέvος 1711 έv τιp σώματ~· ούδέ


    10 έν σώματι μέv ήν, άλλαχόσε δέ ούκ ήν· ούδέ έκείvο μέv έκίvει,
    τα ' οtlλ α δε' της. . τοvτοv
    , .l '
    1;νεργειας και\ προvο tας κεκενωτο·
    ' '
    α'λλ α

    το' παραδ ος;-οτατον,


    t:' Λ' " ου:, σvνειχετο
    ογος ων, ' μεν' vπο
    (' ' τιvος, σvνει-
    -
    χε δέ τα πάντα μαλλοv αύτός· καί ωσπερ έv πάσrι τfj κτlσει ων,
    έκτός μέ:ν έστι τοϋ παντός κατ' ούσίαν, έv πii.σι δέ έστι ταίς έαυ-
    15 τοϋ δνvάμεσι, τά πάντα διακοσμώv καί εlς πάντα έv πασι την
    έαvτου πρόνοι.αv έφαπλων καί έκαστον καί πάντα όμοϋ ζωο­
    ποι/όν, περιέχων τά ολα καί μή περιεχόμενος, άλλ' έv μόvφ τφ
    έαvτοv Πατρι όλος &>v κατα πάντα· οϋτω και έν τcp άvθριοπlvφ
    σωματι
    ,
    ων,
    'J1
    και\ αvτος
    ' ' "'ζωοποιων,
    αvτο - '1
    εικυτιι>ς ε ' και'
    2ζωοποιει

    20 τά δ'λα· και έv τοίς πασιν έγlvετο, καί έςιο τών όλωv ήν· καl άπό
    τοϋ σώματος δέ δια των έργων γvωριζόμενος, ούκ άφανης
    ήν καί άπό της των όλων ένεργείαr;. ψυχής μέν o.Jv έργσν έστι
    θεωρείv μεν καί τα έξω του ίδίου σώματος τοίς λογιcιμοϊς, ού
    μήv καl έξωθεν τοϋ ίδlοv σώματος έvεργείv, ή τά τούτου μακραv
    25 τfl παροvσlq. κινείν. ουδέποτε γοϋv άνθρωπος διανοούμενος τά
    μακράν, ήδη καl ταύτα κινεί και μεταφέρει· ούδέ εί έπl τ·ijς lδlας
    οίκtας καθέζοιτό τις καί λογlζοιτο τά έv ούρανφ, ήδη και τιw
    fίλιοv κινεί καί τόv ούρανόν περιστρέφει· άλλ' όρfj. μέv αύτά κι­
    νο·ύμενα και γεγονότα, ού μήv ώστε έργάζεσθαι αύτά δυνατός
    30 τυγχάνει.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΙΓΣΕΩΣ 269

    'Αμφότερα έπετέλeσeν ό Σωτήρ με την έvανθρώ,τησίv τοv άπό


    άyάπηv πρός τόv ανθρωποψ πρωτοv ότt ~ξηφάv1σev άπό ήμας
    τόv θάνατον καί μας άvevέωσe· καl δεύτερον ότι ~φανέρωσε μέ
    τα ερyα τΟV τόv αφαVΤΟV καL ·άόρατον ~αυτόν TOV yνωστο­
    ΠΟtώντας, ότι αύτός εΤ νε δ Λόγος τοv Πατρός δ ήyeμών καl
    βασιλevς τοv παντός.

    Β'. Μ έσιι πρός iπ(τευξιν -τ-οϋ αχοποϋ

    1. Τά θc:ιυμιίσιQ ερycι τοϋ Χριστοϋ

    17. Δev ητο βεβαίως έ-γκλeισμένος eiς τό σωμα· οvτε ευρί­


    σκετο μεν εtς τό σώμα άλλα δεν eύρίσκeτο etς άλλα μέρη· ούτε
    έκινοϋσε τό σωμα μόνον και όλα τά άλλα ησαν χωρίς τηv ~v-
    έpye1άv τοv καi τη v πρόvοιάv τοv. 'Α ντ1θέτως πράγμα πολύ
    παράδοξον, έπeιδη ητο Λόγος, δέν σvveκρατeϊτο μ~ν άτrό τί­
    ποτε, μαλλοv δέ σvνeκράτει cχύτός τα πάντα. Και όπως, ~νφ
    ευρίσκεται εiς όληv τήv κτίσιν, ουσιαστικώς είιρίσκeται έκτός
    τοv παντός, άλλ' εις πάντα eύρίσκeται διά τώv ένεpγeιων τοv·
    διαpρvθμίζει τα πάντα καί άτrλώνει elς πάντα την πρόνοιάν
    τοv, ζωοποιεί τό καθένά καl δλα μαζί· περιέχει τα πά:ντα καί
    δέν περιέχεται άπό τίποτε έκτος μόνον άπό τόv Πατέρα τοv
    εlς τόv όποϊον vπάρχε1 όλος κατά πάντα· ε-τσι υπάρχων καl
    εις τό άνθρώπινοv σωμα καi δίδωv ζωηv etς αvτό, evλόyως εδ1δε
    ζωήν καί εtς τά ,τάvτα. Ύ,τηρχeν e[ς όλα καl εύpίσκετο εξωάπό
    δλα· καl έν~ άνεyνωρtζeτο διά: των ερyωv τοϋ σώματος, δεν
    ,ητο άφατης καl άπο την έvέρyε1άν τοv έπi της κτίσεως. aι-Ερyον
    της ψvχ;;ς εΤνε νά: παρακολοvθfj μέv δ1α της διανοίας όσα eΙνε
    εξω άπό τό σώμα της, όχι όμως και νά ένερy~ εξω άπό τό σώ­
    μα της, η με την παροvσίαv τοv σώματος νά μετακιντj και όσα
    άκόμη et ve μακράν τοv. Οvδέποτε π. χ . ενας άνθρωπος που σκέ­
    ,rreται όσα eTνs μcrκpάv τοv δύναται νά τά κινiJ καινά τά μeτα­
    φέρ,:t. Ούτε έάν ενας κάθεται εlς τηv οΙκίαv τοv καί ~αι
    τα ούράνια σώματα, δύναται καi τόv ήλιον νά κινij καl τόv οv­
    pανόν νά πeριστρέφτι. Βλέπει βεβαίως αύτα νά κιvοvvται και
    να eχovv yίντ;1, άλλ' δπωσδήτrοτε δεν εΤvε ίκανός να ενερyήστι.
    270 ~Ι. ΑθΑΝΑ.ΣΙΟr

    Ov δη τοιο-Jτος ήν ό τού θεού Λόγος έν τψ άνθρώπψ. συ


    γαe σvνεδέδετο τφ σώματι, άλλα μαλλον αύτός έκeάτει τούτο,
    Η \ ' 1 .:1..
    ωστe και ε,ι τοvτφ 'Ιν και
    - πuσιv
    \ έν τοις - ' Ι \ "ξ -
    ετvγχανε και ε ω των

    J!.
    υvτωv
    .:1.. ,,
    'Ιν και εν μονφ τψ
    ' -π ,, ,
    ατeι ανεπαvετο. και το
    ) 'θ
    αvμαστον
    \
    5 τοvτο ην ΙJτι καί ώς ανΟeωπος έπολιτεύετο και ώς Λόγος τι'.ι
    πάντα έζωογόνει καί ώ, Υlός τcρ Πατρί σvvήν. όθεν ούδέ της
    πae θεvov
    ' τικτουσης ' ι;;πασχεν
    1! ' ός,
    αvτ ov'δ ιs! έν ,
    σωματι "
    ων '
    εμο-

    λύνετο· άλλα μαλλον καί τό σώμα ήγίαζεν. ούδέ γαρ έν τοίς


    πασιν ών, των πάντων μεταλαμβάνει," άλλά πάντα μαλλον vπ'
    1Ο α-δτοv ζωογονείται και τeέφεται. εί γάe και ήλιος δ vπ' αύ­
    τοv γενόμε~:ος και vφ' fιμών δρώμενος, περιπολών έν ούραvφ,
    OV (!VΠαlνεται των έπι γης σωμάτων άπτόμενος, οvδέ vπδ σκό­
    τοvς άφαvίζεται, άλλά μαλλον αυτός κο.ι ταύτα φωτίζει και
    καθαeίζει· πολλψ πλέον ό πανάγιος τού θεού Λόγος, ό καί τού
    15 ' ' ' ,
    ηΙ!'λ ιοv ποιητης και κveιος, εν σωματι γνωeι1.ιι.ομενος ουκ ' , }" ' ' έ ρeυπαι- '
    νετο, άλλα μαλλοv άφθαρτος ών καί τό σώμα θνητδν τvγχάνον
    ε~.:,ωοποιει
    .,}"
    1
    και' ' ζε,, uς
    έκα Ο αeι ~ r
    αμαeτιαν
    1
    γαe,
    ' φησιν,
    1
    ουκ
    ' έποι-
    1

    ησεν' ούδέ εveέθη δόλος b τψ στόματι αvτο-ϋ.


    18. "Ο ταν τοιvυν εσ ' 1
    ' 0ιοντα και' πινοντα
    ' και' τικτομeνον
    ' av-
    '

    20 τον λέγωσιv οί περl τούτοv θεολόγοι, γίνωσκε ότι το μέν σώμα


    ώς σώμα έτlκτετο καί καταλλήλοις έτρέφετο τροφαίς, αύτδς; δέ
    ό σvvών τφ σώματι θeδς; Λόγος τα πάντα διακοσμών, καl δι'
    ώv εleγάζετο έν τψ σώματ, οvκ ανΟρωπον έαvτόν άλλά Θeα,
    Λόγον έγ"ώeιζεv. λέγεται δέ πeeί allτov ταύτα, έπειδη και τό
    25 -
    σωμα '_.n
    εσvιοv και' τικτόμεvαv και~
    1 1
    πασχον, οvχ
    ' ι- '
    ετεeοv '
    τινος άλλ α '
    του Kvelov ην· καί ότι άvθeώποv γεvομέvοv, έπeεπε καl ταύ-
    τα ώς πeeί άνθeώποv λέγsσθαι, ίνα άληΟεl(!, καί μη φαντασ{q.
    'λλ' Η έκ τοvτων Ι
    1
    -
    σωμα 'll
    ι:;χων φαιvηται.
    I α ωσπεe εγινωσκeτο
    '
    σω-

    ματικώς παρών, ούτως έκ τώv εeγων ών έποlει διά τού σώματος


    30 Υiόν Θεοϋ έαvτόν έyvώeιζεν.
    ,,ΟΟεv και πeός τούς άπ{στοvς 'lovδalovς έβόα λέγων· Ει
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕΩΣ 271

    Δεν ητο όμως τέτοιος δ Λόγος τοΟ Θεοϋ ώs άνθρωπος.


    Δεν ητο δεμένος άπό τό σώμα, άλλά μαλλον αvτός τό ~κράτει,
    ώστε καί ~ντός αύτοϋ εvρίσκeτο καl εlς όλα ύπηρχεν- καl eξ;ω
    άπό τά όντα ίnτηρχe καί μόνον elς τόν Πατέρα άνεπαvετο. Καi
    τό άξ;ιοθαvμαστον ητο τό έξ;ης, ότι καi ώς άνθρωπος εζη και
    σvμmριεφέρετο, και ώs Λόγος τά πάντα ~ζωοyόνει, καl ώs Υlός
    σvνvπηρχε μετά τοΟ Πατρός. Δι' αίrrό κατά την yέννησ{ν τοv
    έκτης Παρθένου αύτοs δέν vπέφερε, οvτε υπάρχων εlς τό σώμα
    έμολίινετο, άλλά. μαλλον ήyίαζε τό σώμα. Διότι αν καi ύπάρ...
    χει ε[ς όλα, δ~ν παίρνει άπό δλα, άλλά μαλλον τά πάντα ζωο­
    yονοϋvται καl τρέφονται άπό αvτόν. 'εάν π.χ. δ ήλιος ποv εyι­
    νeν άπό αvτόν καί ήμεϊς τόν βλέπομeν νά περιφέρεται εlς τόν
    οvρανόν, δέν μολύνεται όταν lρχεται εlς rnαφήν μέ τά rnίyeια
    πράγματα, ούτε χάνει τή ν λάμψιν τοv έξ α{τίας τοΟ σκότους,
    άλλ' άντιθέτως αvτός τά φωτίζει καί τά καθαρίζει, ,roλv πε­
    ρισσότερον δ πανάγιος Λόγος τοv Θeov, δ ποιητής καί Κύριος
    τοϋ ήλlοv, μέ τό νά ζi) μέ τό σώμα δέν έμολvvετο, αλλά μαλλον,
    έπeιδή αvτόs ητο άφθαρτος, έζωο,τοίeι και ήyίαζe και τό σώμα
    ,rov ητο θνητόν. Διότι λέγει· «"Όs άμαρτίαν ούκ rnο{ησεν, ούδέ
    εύρέθη δόλος έν τφ στόματι αύτοΟ» (Α' Πε 2, 22).
    18. ·οταν λοιπόν ot θεολόγοι δμιλοϋν πeρi αύτοv ότι τρώ­
    yeι καl πίνει και yeνναται, γνώριζε ότι τό μέν σώμα, ώς σώμα
    έyeννατο καi έτρέφετο μέ καταλλήλους τροφάς, αύτός δέ δ μετά
    TOV σώματος θεός Λόγος eαιβέρνα τα σvμπαντα, καl μέ όσα
    διά τοΟ σώματος έξ;ετfuι άmδείκweν, ότι δέν ητο ενας άνθρω­
    πος, άλλ' δ θεός Λόγος. Καi αύτά λέγονται τrερl αvτοΟ, rnει­
    δη και τό σώμα, όταν ετρωye και έyeννατο και !πασχeν, ητο
    τοv Κvρίοv καl όχι κανενόs αλλοv· άλλ' άφοϋ fyινεν <.'χvθρω­
    ,rος, lπρrne και αύτα να λέyωνται όπως πeρl άvθρώ,rοv, διά
    να άποδeικνύεται ότι eχeι σώμα ,rραyματικόν καi όχι φαντα­
    στικόν. 'Αλλ" όπως δι' αvτων ~yίνετο άvτιλη1ΤΤΤ} ή σωματική
    τοv παρουσία, ετσι μέ τά .ερyα τά. δποϊα rnρcrπε διά. τοϋ σώ­
    ματος, ~φανέρωνε τόν έαvτόν του ώς Υlόν ΘeοΟ. Δια τοΟτο και
    πρός τovs ά,τ(στοvς Ίοvδαίοvς εκραζe λέγων· «ΕΙ ού ποιώ τά.
    fρyα τοϋ Πατρός μοv, μή ,τιστεόm μοι· et δέ ποιώ, καν έμοi μή
    272 Μ~ ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ov ποιώ τα έργα τοv Πατρός μοv, μή πι~εύετέ μαι· εί δέ ποιώ,


    καv iμol μή πιστεύητε, τοίς lργοι.ς μοv πιστεύσατε· Eva γvώτε
    tι ~ 2 \ ,.. π Ι 2 - π Ι
    \ J
    και γιvωσκητε, οτι εv ι;μοι ο
    ' \
    ατηρ, καγω ι::v τφ ατρι •
    ..Ως γιfe, άόρατος ώv, άπό τώv τής κτlσεως έργων γιvώ-
    tr J! θ J \ 'JI / \ ,:, Ι
    5 σκεται, οvτως u.P eωπος γενομενος κα, εν σωματι μη ορωμε-

    ,ιος, έκ τών lργων av γνωσθεlη, ότι, ούκ άνθρωπος άλλά Θεού


    δ υναμις
    ,
    και
    'Λ' 2 'ό
    ογος ι::στιΡ ταvτα
    - 2 ,..,
    ι::ργα1:, ομενος. το
    ' ' ,
    γαρ επιτασ-
    ,

    σειν αύτόv τοίς δαlμοσι κάκείvοvς άπελαvvεσθαι οvκ άvθρώ-


    πινοv 'λλ α
    α ' -
    θ ειο'V
    1 2
    ι::στι τ ό εργοv.
    ι, ιιΑ
    ,1
    \
    τις, ι"δ ωv avτov τας vοσοvς
    1
    , ' ' 1

    10 ίώμενοv, έv αlς υπόκειται τό τωv άνθρώπωv γένος, έτι αvθρωποv


    και ού Θεόν ήγείτο; λεπροvς γαρ έκαθάριζε, χωλοvς περιπα­
    τεϊv έποlει, κωφών τήν άκοηv ηvοιγε, τvφλοvς άvαβλέπειv έ­
    ποlει, καl πάσας απλώς νόσους και πα.σαν μαλακίαιv άπήλαvνεν
    ' ' - '
    α.πο τωv αΊJ θρωπωv, ' άφ) ...
    ωv ..J: ' - κα, τοv
    ηv avτov ' τvχοvτα
    ' 1
    την
    ' Θ '
    "' εο-
    15 τητα Οεωρείv. τlς γιfe, lδώιv αvτόν άποδιδόvτα το λεϊποv, οlς
    ή γένεσις ένέλειψε, και τοv έκ γενετής τυφλού τοvς όφθαλμοflς
    άvοίγοvτα, ούκ av ένενόησε την άνθρώπωv ύποκειμένην αύτψ
    γέvεσιν, και ταύτης εlvαι τούτον δημιοvργοv και ποιητήν; ό
    γαρ το μη δ έκ γενέσεως έσχεv ό ανθρωπος άποδιδούς, δijλος
    :!Ο αν είη πάντως, ότι Κύριος οιδτός έστι και τής γενέσεως τών
    άνθρώπων. Διά τούτο καl b άρχfl κατερχόμενος πρός ήμας, έκ
    παρθένου πλάττει έαvτφ τό σώμα, lνα μή μικρόν τijς Θεότητος
    α1;τού γνώρισμα πα.σι παeάσχr( δτι ό τοvτο πλάσας, αl,τός έστι
    και τών αλλων ποιητής. τίς γάρ, lδώv χωρίς άvδρός έκ παρθέ-
    25 νοv μ&vης προερχόμενον σώμα, ούκ ένθvμείται. τόν έν τούτφ
    φαιν όμενον ειναι και των... ' - 2
    u..λλων '
    σωματων ποιητηv και ' ' Κ'
    vριοv,

    τlς δέ, ίδών καί τήν υδάτων άλλασσομέvην σύσίαν καί είς οl­
    νον μεταβαλούσαv, οvκ έvνοεί τον τούτο ποιήσαvτα Κύριον εlναι
    καί κτlστηv τijς των Βλω,, υδάτων ovσlaς; διά τοvτο γάρ ώς
    30 δεσπότης έπέβαιΊJε καί τ'fj θαλάσσn καί περι.επάτει ώς έπi γης,
    γνώρισμα τής έπl πάντα δεσποτεlας avτov τοΈς όρώσι πιzeέχων·
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗ.ΣΕΩΣ 273

    πιστείιητe, τοίς eρyo1s μοv πιστεvσατε· ίνα yνωτε και γινώ ...
    σκητe, ότι ~ν έμοl δ Πατηρ κάyώ έν τc:ρ Πατρl» (Ίω 10, 37-38).
    Διότι όπως ~νφ eΙνε άόρατος, γίνεται άντιληπτός άτrο τά
    ερyα της κτίσεως, έτσι καί όταν syι νεv άνθρωπος, ένφ 8εν έφαί­
    νετο eίs το σώμα, ητο δvνατόν !κ των ερyων νά γίν1J άντιλη­
    ,ττόν, ότι Seν eΙνε eνας άvθρω,τος αύτος ποv έπιτελεί αύrά, άλλά
    Svναμις καi Λόγος Θεοv. Διότι το νά 5ιατάσσ1J αύrός τούς δαί­
    μονας, και έκείνοι νά φείιyοvν, δέν εΤνε άvθρώπ1νον, αλλά θεϊοv
    εpyov. 'Ή ποίος άφοv τον εΤδε να θεραπείι1J τάς vόσοvς-, εtς- τας
    δπο{ας ύπόκeιται -το άvθρώ,τι νοv yέvος, θά έξηκολούθει vά το v
    θεωρfj άνθρωποv καi όχι θeόv; Διότι έκαθάριζε λεπρούς-, εκανe
    χωλοvς vά ,τερ11τατοvv, S1ήvo1ye την άκοήν κωφωv, εκανε τv­
    φλοvς vά ξαναβλέποvν και yeνικως έθeράττεvεv δλας τάς νό­
    σοvs καl τάς- άσθεvεlας- από τοvς άvθρώποvς· απο αύτά ήSv­
    vατο καί δ τvχώv να άντιληφθi) την θεότητά τοv. Ποίος έττ{­
    σης, όταν τόν e{δε να σvμπληpώV1J eλλειψι v ,τοv τή v έστερή­
    θησαv μeρ1κο1 ά-ττό τη v κvοφορίαv των 1 8,τως δ έκ γενετης τv·
    φλός του δποίοv καί Sιή νοιςε τά μάτια, Sέv άvτeλήφθη ότι ή
    Sημ1οvρyία των άνθρώπων ευρίσκεται κάτω από την έξοvσίαν
    τοv και εΙ νε αύrός δη μιοvρyός καl κατασκεvαστης αvτης; Διότι
    αύτός δ όποίος δίδει ό,τι άπό την Sημιοvρyίαv τοv Sέv etχe ό
    άvθρωπος, e{ve δτrωσδήποτε φαvερόv, ότι αότόs etve Κύριος
    καl της δημιοvρyίας των άvθρώ,των. Δια τοvτο και έξ άρχης-,
    όταν κατηλθε ,τρος ήμας-, πλάθει σώμα διά τον ~αvτόν τοv !κ
    Παρθέvοv, διά vά Sώσ,:ι εlς όλοvς όχι μικράν άποκάλvψιv της
    Θεότητός τοv, ότι αvτός 1TOV επλασeν αvτό, αvτος eΙνε δημtοvρ.
    yos και των άλλων. Διότι ποίος, όταν βλέπι:1 ότι άvεv άvδρός
    έκ παρθέvοv μόνης προέρχεται σωμα, δέv σκέΗ ιeται ότι αύrός
    ποv παροvσιάζεται εlς αvτο etνε δημ1οvρy05 καl Κύριος και των
    άλλωv σωμάτων; Ποίος Se όταν βλέπ1J vά αλλάσσ'Ιj ή ούσf α
    των υδάτων καl να μεταβάλλεται εiς οΙ vον, δέv άντιλαμβάνε...
    ται οτι ό ποιήσας αύτό εΙ νe Κvριος και κτίστης της ουσίας όλων
    των ίιδάτωv; Διά τοϋτο ώs Δεσπότης- έκαβαλοvσε την θάλασ­
    σαν καί πeριe,τάτeι, σαν vά eύρίσκετο rnάvω eίς- τη v γη v πα­
    ρέχοντας eίς δσοvς την βλέπουν γνώρισμα της κυριαρχίας τοv
    1S
    2'74 }[. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τρέφων δέ καί έξ όλlγων τοσοvτον πλήθος καί έξ άπόρων εύ-


    πορω'J'
    ,...
    αυτος,
    , '
    ωστε
    tf
    απο
    ' '
    π έντε αρτωv
    ~ πεντακισχι λ'
    ιοvς κορεσ θ-
    η-

    ναι και ' 1!λ Λ,Ο


    α "2 -
    τοσοvτο καταλ ειψα:, .. ' ,,
    'δ εν ετερον η αvτον ειvαι
    ου " ' \ "'
    ,
    τον και της υ
    ' - J!λ '
    ων προνοιας nvριov εγνωρι,ε.
    τ,τ, ' , ,.

    5 19. Ταύτα δέ πάντα ποιείν τψ Σωτijρι καλώς έχειν έδό-


    κει, ιv
    lft'J
    , επει
    ' δ' 2
    η την ι;ν -
    τοις' -
    πaσι'J' ' - προνοιαν
    avτov ' ' '
    ηγ11οησαν οι('

    άνθρωποι. και σύ κατενόησαν τήν δια τής κτlσεως αvτοϋ Θεό­


    τητα, καν έκ τών διά τού σώματος έργων αύτοiJ άναβλέψωσι.
    ' ,,
    και ι-ννοιαν λ α,βωσι δ ι ' '
    αvτοv της - - '
    εις. τον ' πατι;;eα ,[ '
    γνωσεως, εκ '
    10 τών κατά μέρος την είς τά δλα αύτοv πρόvοιαv, ώς προείπο11,
    άναλογιζόμενοι. τlς γάρ lδων αύτοiJ την κατά δαιμόνων έξοv-
    '
    σιαv, ~
    ιι τις ι'δ ων τοvς , ' ' δ αιμονας
    I
    ι:-
    ομο λ.ογοvντας ειναι
    Τ ' -
    τουτοJν '
    αυ-

    τον Κύριον, έτι τήv διάvο~.αv άμφlβολοv έξει, εl ούτός έστιv ό


    τοv - Θ.. εοv- '
    Υ.("ιος ' ("
    και η σοφια κα ' l ηf' '
    δ vvαμις; Οv'δ ε ' '
    γαρ τη~. ' κτι- '
    1il
    ...
    σιv αvτην
    't '
    σιωπησαι
    -
    πεποιηκεν,
    ,
    αλ α τ ό γε ο αvμαστον, και εν
    '"). '
    . ' \'
    τi[, θαvάτφ, μαλλον δέ 1:,'tv αύτφ τφ κατά τού θανάτου τροπαί<ρ,
    λέγω δη τφ σταυρφ, πiiσα ή κτlσις ώμολόγει τόν έv τ(p σώματι
    γνωριζόμενον και πάσχοντα ούχ άπλώς εlvαι li.νθρωπον άλλά
    Θεοϊ'i Υίόν και σωτήρα πάντων. δ τε γαρ rjλιος άπεστράφη
    ') '"' """,
    _ο και η γη εσειετο και τα ορη ερρ'ηγνυτο, παντες κατεπτησσον·
    \ ,,, '' ' ,
    ταt'Jτα δέ τον μέν έ1• τφ σταvρφ Χριστον Θεάν Αδείκνυον τηv
    δε κτlσιν πt1.σαv τοvτοv δούλην εlναι καί μο.ρτυροiJσαν τf.f.j φό-
    βφ '
    ττJν του - Δ εσπ.οτοv
    ' παροvσιαν. ' _,.
    1
    ουτω μεν
    • ο-ιΨ
    "" υ,. Θ · Λ ογος
    "'εο; '
    διιi τώv έργων έαvτδν l'Vεφά~,ιζε τοίς άνθρώποις.

    25 'Ακόλοvθον δ' αv είη καί τά τέλος τής έν σώματι διαγωγής


    καί περιπολ;1σειης αιύτού διηγ-ήσασθαι, καί είπεί-v και όποίος
    γέγονεν ό τοv σώματος θάνατος· μάλιστα οτ1 τό κFφάλαιον τ1jς
    '
    πιοτειt,ς ~
    ημωΊJ - έστι -
    τουτο, και , '
    πο.ντες ι.ιπ
    t" λως - ,,
    αν θ ρωποι περι '
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ&!ΠΗΣΕQ.Σ 275

    0
    eίς όλα. Οταν Se με όλίyας τροφάς ετρεφe τόσον μέγα πληθος
    και εvpισκε δι' αύτοίιs λύσιν έκeϊ πού Sέν vπηρχs λύσις, ώστε
    άπό πέντε άρτοvς νά χορτάσοvν πέντε χιλιάδες καl να περισ­
    σεύτ:ι rnίσης τόσον πολύς άρτος, ό καθείς άντeλαμβάνeτο, ότι
    αύτός δεν ε1vε τίποτε άλλο, παρά δ Κύρ1οs ποv προνοe'i δ1
    1

    όλα.

    19. ·εκρ1νε Sέ δ Σωτήρ ότι καλον ητο να τά κάVΤ) όλα αvτά,


    ώστε ot άνθρωποι, άφοv ήyνόησαν την περl πάντων πρό­
    νοιάν τοv καl Sέν κατενόησαν S1ά της- κτ(σεως την Θeότητά
    τovt vά άναβλέψοvν eστω καl tκ των ερyων τά δποiα Sια τοϋ
    σώματος tξeτέλει, και Sιι αvτοv νά fvvoήσovν τόν Πατέρα, άνα...
    λογιζόμενοι, όπως προηyοvμένως εΙπον, τή ν πρόvοιαν αύτοϋ
    δ1' όλα. Δ1ότι, ποiος άφοϋ e{Ss την iξοvσίαν τοv eναντι των δαι­
    μόνων, η eISe τοvς δαίμονας να δμολοyοΟν ότι αύτός εΙ νε Κύ­
    ρ16s των, θά εχτ:ι άκόμη άμφτβόλοvs λοyισμοvs έαν αίrrος ε{ νε
    δ Υίός του θeοϋ καί ή σοφία καί ή δύναμις; Διότι καί τή ν κτίσι ν
    δέν την επλασeν ετσι ώστε νά σιωπ~, άλλα το πιο θαvμαστον
    eΥνε ότι καl elς τόν θάνατον καl μάλιστα etς αvτό τό τρόπαιον
    τό όποiον eστησe κατα του θανάτοv, έννοω βεβαίως τόν σταv­
    ρόν, όλη ή κτ(σις ώμολόyεt ότι αύτόs ό όποiος ητο βέβαιον
    ότι πάσχει σωματικώς, Sέν ε{νε ά-τrλως άνθρωπος ά'λλ) Υtός
    Θεου καί Σωτήρ πάντων. Διότι όταν δ ήλ1ος έσκοτίσθη και ή
    γη tσe{eτo κcxi τά 5ρη έσχ{ζον-το, όλοι έτρόμαζαν. Αύτα άπε­
    Sε{κνvον ότι δ Χριστόs- μέν ποv εί.rρίσκετο rnl τον σταvρου etve
    Θεός, όλη Sέ ή κτίσις εΙ ve Sούλη αύτοv καl μέ τον φόβον της
    ~μαρτίιρeι την παροvσ{αv του Δecrnότov. Έτσ1 λοιπόν δ Θεός
    1

    Λόγος Sια των ερyων iφανέρωσe τόν tαvτόν τοu elς τοvς άν­
    θρώποvς.

    'Ακολούθως Θά ~πραιe νά δ1ηγηθωμεν καί να όμ1λήσωμεν


    S1α ποiον σκοπόν tζησε καl σvνανεστράφη έν σώματι, και τί
    εiSovς ητο δ θάνατος τοΟ σώματος, δ όποiος μάλιστα άποτeλεί
    κεφαλαιώδες S6yμα της πίστεώς μας· και όλοι ο{ άνθρωποτ αύ-
    276 Μ. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    τούτοv θρvλλοϋσιν, ίνα γνφς δτι καί έκ τούτου μαλλον ούδέv


    ηττον
    1"' γινωσκεται
    , Θ '
    Η εος V '
    οf' Λριστος ' τοv
    και - Θ -
    »- εοv ΥΣ'
    ιος.

    2• C ο θά.vα,:ος χ«ι ή άvά.σ,:αQ' ι.ι;

    20 . Την μέν οδν αίτίαv τής σωματικής έπιφανεlας αύτοϋ,


    5 ώς olόv τε ήν, έκ μέρους καl ώς ήμείς ήδm,ήθημεν νοησαι προ­
    εlπομεv, δτι ούκ dλλοv ηv τό φθαeτόν εlς ό.φθαρσ{αv μεταβα­
    λεϊν, εl μη αύτοϋ τού σωτήρας τού και την άρχηv έξ ούκ οv­
    των πεποιηκότος τά ΙJλα· καί ούκ clλλov ήν τό κατ:. είκόνα πάλιν
    ό.νακτ{σαι τοίς άνθρώποις, εl μη τής εlκόνος τον Πατρός· καl
    10 αόκ dλλοv ήν τό θνητόν άθάνατον παeαστijσαι, el μη τής αύτο­
    ζ ωijς ούσης τοϋ Kvρlov ήμών •Ιησού Χριστοϋ· κα! ούκ dλλοv
    ηv περl Πατeός διδάξαι καl την εlδώλων καθαιeijσαι θρησκείαv,
    εί μη τοv τα πάντα διακοσμοfJντος Λόγοv καl μόνου τοϋ Πατρός
    llντος ΥΣοv μοvογενοvς άληθινοv. Απειδη δε καl τό όφει λόμε-
    15 νον παρα πάντων lδει λοιπδ-ν άποδοθήνaι· ώφεlλετο yάρ πάvτας,
    ώς προείπαν, άποθανείν, δι' 8 μάλιστα καί έπεδήμησε· τούτου
    lνεκεν μετα τας πεeί της Θεότητας avτov έκ των lργωv άποδεl­
    ξεις, 1jδη λοιπον καί vπέe πάντω,, την θvσίαν άνέφερεv, άντί
    πάντωv τον ' ~
    εαvταυ -
    να ό ν ι
    ες Ο'
    ανατον παρα δδ'
    ι οvς, ,, '
    ινα τοvς μεν ,
    20 πάvτας άνvπεvθύνοvς καl έλεvθέeοvς τfjς άρχαlας παραβάσεωr;
    ποι17σrι' δείξn δε έαυτδν καl θανάτοv κρεlττονα, άπαemν τfjς
    τώv όλων άναστάσεως τό lδιον σώμα dφθαρτον έπιδεικvύμεvος.
    Kal μ17 τοι θαvμάστις εί πολλάκι, τα αvτα περί τώv αvτών

    9. Πράγματι Ακείvο ~ποv έθρvλλεΙτο ,roλv μεταξv τωv eίδωλολατρων


    περl τωv Χριστιαvωv, ητο δτι ol Χριστια11οl Exovv ώs θeόν κάποιον θανα­
    τοποιvίτηv !σταuρ~μwον. Φ.:χίveταt δέ τοiiτο και άπό τά: ~ξης λόγια τοv
    Λοvκιαvοv άπό ΤΟ βtβλfον του «Πeρι της Πeρεyρίνο\J τελεvτης» ( §11), το
    δ,τοiον lyραψe διά: νά διασύpt] τούς Χριστιαvούς"· «Τόv μάyον yovv έκείvον
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕ&!Σ 277

    τό σχολιάζοvν 9 • δια να μάθ1Jς ότι και δι' αίιτοv έξ ϊσοvάναyνω­


    ρ{ζeται δ Χρισ-rός ώs Θeόs καi ώς Υiός τοv Θeov.

    2. ·ο θάνc:ιτος χc:ιι ή άνάστc:ισις

    20. Π ροηyοuμένωs λο1πόv είπομεν μερικα διά τή ν αlτίαν


    της σωματικης tμφαν{σεως αύτοϋ έτrί τη5 γης, δσα ήδuνήθη ..
    μεν νά καταλάβωμev, δηλαδη ότι δεν ήδύνατο νά μεταβάλτ:~
    τό φθαρτον etς άφθαρσίαν άλλοs, παρα δ ίδιος ό Σωτήρ ποv ις
    άρχης ~κ της άνυrrαρξίας !δημιούργησε τά ,τάvτα· και ότι δεν
    ήδvνατο άλλοs νά ςανακτf01J etς τovs άνθρώ,τοvς τό κατ' eι­
    κό vα, ,rαρα ή εtκών τοv Πατρός, καi ότι Sέν ήδvνατο άλλος νά
    Κά\71) τό θvητόv &θάνατον, ,rαρα μόνον δ Κύριος ήμων Ίησοvς
    Χρ1στός ,τοv ε1νε ή Ιδία ή αίιτοζωή, και ότι Sέν ήδύνατο άλλος
    να 0156:ξ'Ι] περ\ τοϋ Πατρός καl νά διαλύσt) την θρησκe{αv των
    εtδώλων, παρα μόνον δ Λόγος ,τοv ρυθμίζει τά ,rάvτα, ό μόνος
    μονοyeνή5 καl άληθtνός Υlος τοϋ Πατρός . 'Ακόμη, εΙ,τον προ­
    ηyοvμένως ΟΤ1 rnρεπε να έξοφληθi5 ΤΟ κοινόν χρέος των άν­
    θρώ,των, όπως και εΊΤρεπe νά crτrοθάνοvν όλοι. Δια τούτο μά­
    λιστα ήλθε και εtς την γην· δια: τούτο, μeτα άπό τά5 άποδeί­
    ξeις έκ των ερyων τοv πeρ\ της Θεότη-τόs τοv προσέφερεν έν
    σvνεχε{q: καί την θvσ{αν ύτrέρ πάντων, παραδίδοντας τόν ναόν
    TOV εlς τον θάνατον vτrέp πάντων με σ1<01ΤΟν νά καταστήσtJ
    τους ,rάvτας άνενόχοvς και ~λεvθέροvς άτrό τη v άρχαίαν ,rαρά­
    βασι ν, να άποδε{ξΤJ δέ τόν ~αvτόν τοu άνώτερον τοϋ θανάτου,
    hrιδeικvύοντας τό tS1κ6v του άφθαρτον σώμα ώς ύπόδειyμα
    τηs άναστάσeως όλωv.
    Και μή άπορήστις, διατί πολλάς φοράς λέyομεν τά ίδια

    fτι σlβοvσι τόν άνθρωτrον τόν lν τfj Παλαιστί\11) άνασκολοπ1σθέντα ( =


    σταvpωθέντα), οτt κα1νήν τελεvτήν εtσήγαyεν έs τόν βίον». 'Ο Λοvκtανός
    «καινήv τελevτήν», δηλαδη τταράδοξον θάνατον, λέ'Υ[;1 τό μαρτύριον των
    Χρ1στιανων κατά τό πρότvττοv της σταυρώσεως τοϋ Χρ1στοϋ, τό δτrο1ον
    τόσον ττροθόμως vτrέμεvον ot ΧριστιανQ\ καi το δποϊον !Sημιοόρyει κατά...
    τrλης1ν elς τούς εi5ωλολάτραs.
    278 Μ. ΑθΑΚΑΣΙΟl"

    λέγομεν. έπειδή γάQ περ! τrjς εύδοκίας τού Θεού λαλοϋμεv,


    διά τούτο τόν αύτόν νοϋv διά πλειόνων έρμηνεύομεν 1 μ1j ιiρα τι
    παeα ,
    λ ιμπαvειν \ ..,
    δ ο'ξ ωμεν, και εγκλ ημα γενηται ως ενδ ειuς f;ιρη- , " ' - '
    κόσι.. καl γάρ βέλτιον τavτολογίας μέμψιν ύποστήναι, τj παρα-
    5 λsίψαl τι τών όφειλόvτων γραφijναι. το μέν ουν σώμα ώς καί
    αύτό κοινην έχοv το ίς πίi.σι τ1'p, ουσίαν ( σii>μα γαα ήν ά:ι1Οριύ:ιι-
    Ι θ Ι Ι θ'
    νοv ) , ει
    .,
    και
    \
    καινοτεeφ ανματι συνεστη
    ,
    εκ παρ ενοv
    1
    μονης,

    δμως θγητόν όv, κατα άκολουθίαv τι:ίrν όμοίων καί άπέθ1,71 σκε·
    τn
    - s,
    δ
    του
    ,., Δ , 2, β , '
    ογοv εις αvτο επι ασει, οvκετι κατα την
    'δ ι , ,
    ιαν φυ-
    ,:, , , , ,
    10 σιν έφθεlρετο, άλλα διά τον tvοικ11σαντα τοv Θεού Λόγον έκτος
    έγlνετο φθοeας. καl σvνέβαινεv άμφότερα έν ταύτφ γε11έοθαι
    παeαδόξως· δτι τε ό πάντων θάνατος έv τφ κvριακφ σώματι
    iπληροiJτο, καί ό θάνατο~ και 17 φθορα. διά τδν σννόντα Λόγον
    έξηφανίζετο. Οα~;άτοv γαρ ήv χρεlα και θάνατον vπie πάντων
    15 .,,δ
    ε ει γενεσ
    Ι θ
    αι,
    w ' ' , ., λ Ι
    ιvα το παρα παντων οφει ομενον γεvηται.
    , IJO εν,
    ώς προείπαν, ό Λόγος, Α.πεl ούχ οlόν τε ηv αυτόν ά.ποθανείν
    ( άθάνατος
    - ~ t wδ
    rae ι
    ήv ), έλαβεν έαvτφ σώμα τό δvνάμενοv άποθα-
    '" , ,
    ,, , ,,
    νειν, ,:να, ως ι ιον αντι παντων αvτο προσεvεγκn, και ως αvτος

    r '
    vπεe ,
    παντων '
    πασχων δ ια ' ' ' ' '
    'R
    τ?}Ρ προ(.; αυτον επι,.,ασιν, ''
    καταργηση

    2Ο ' το1 κρατος


    τον Ι δΧ,οντα
    1! του- θ ανατοv,
    Ι Ι
    τουτεστι. τον
    ' δ ια'{J ο λ ον, και \
    ά.παλλάξυ τούτους, δσοι φόβφ θανάτου διά παντος τού ζήv ένο-
    χοι ήσαν δοvλεlας.

    21. :.Αμέλει. τού κοινού πάντων Σωτήρας άποθανόντος ύπερ


    17μώv, ουκέτι νvν ώσπερ πάλαι κατά τήν του νόμου άπειλην
    Ι
    2 50 ανα.τφ απο
    "
    vnσκομε,ι οι~:,
    θ' V - πιστοι' ( πεπαvται
    εν Λριστψ ' '
    γαρ η~

    τοιαύτη καταδlκη)· άλλά τής φθορας παυομένης καί άφαvιζο-


    ' :t - - :, , , ,. ' \ ,.1 - ,
    μεvης εv τrι της αναστασεως χαριτι, Λ.οιπον κα.τα τu τοv σω-

    ματος θγητό,ι διαλvόμεθα μόνον τcp χρ6νφ, δv έκάστφ ό Θεός


    ώρισεν, ίνα κρείττονος άvαστάσεως τvχείν δυνηθώμεν. δίκην
    ΠΕΡΙ Ε~ΑΝθΡQΠΗΣΕQΣ 279

    περί των Ιδίων πραγμάτων. Έπeιδή όμιλοvμeν περί της εvδο­


    κίαs του Θεοϋ, διά τοίίτο έρμηνεύομeν τή ν {δίαν iδέαν μέ ,τeρισ­
    σότερα λόγια, δια vά μή φανij ότ1 κάτι ,ταραλείπομεν, και μας
    κατηγορήσουν ότι έλλιπώs ώμιλήσαμεν. cΩπωσδή,τοτe εive
    ,τροτιμότeρον να δεχθωμεν τή ν κατηyορίαν ότι λέyομεν τα
    iδια. παρα νά παραλelψωμev κάτι άπό αύτά πού χρeωστοϋμe,
    ' ,
    να yραφωμeν.

    Το σωμα, λο11rόν, έπειδή καt αίιτό eTχe την Ιδίαν ουσίαν


    που eΙχαν καί όλα τα άλλα (διότι ητο άνθρώπινον σώμα), άν
    καl έδημιοuρyήθη διά πρωτακοvστοv θαvματοs μόνον άπο
    παρθένον, όμωs έπeιδή ητο θνητόν, άπέθν,:ισκe ό,τως καi τά
    όμοιά τοv. 'Ε-τreιδη όμως κατ't)κησeν elς αvτό ό Λόγος, δέν
    κατeστρέφετο σvμφώνως ,τρος τήν φύσιν τοv, άλλα χάρις
    εlς τον Λόγον τοv Θeov πού κατφκει lντοs αύτοv, eμeι vεν άφθαρ­
    τον· καί σvνέβη το παράδοξον να yίνωνται καi τά δύο συγχρό­
    νως· δηλαδη καl δ κοι νόs θάνατος έξεπληροvτο eis το σωμα τοv
    Κvρίοv, καl ό θάνατος και ή φθορα έξηφανίζοντο iς αίτίας τοϋ
    σvvuπάρχοντος Λόyοv. τΗτο άναyκαiος ό θάνατοs καl επρeπe
    νά σvμβ1\ ενας θάνατος ί.rπέρ ,τάντων, δια να έξοφληθτj αvτό
    1TOV έχρeωστοvσαμeν όλοι μαζl ώς άvθρω,τότης. Δια τοϋτο,
    όπως eΥπα άνωτέpω, άφοv ό Λόγος δέν ητο δvνατον νά &πο. .
    θάν-ςι (διότι ήτο άθάνατος) sλαβe σώμα που να δύναται νά
    άποθάν-ςι, ώστε να τό προσφέpΤJ ώς Ιδική ν τοv προσφοράν χά­
    ριν όλων καί, πάσχοντας αvτός vτrέρ πάντων, έπeιδή ητο δ
    ίδιος κάτοικος τοv σώματος-, να «καταρyήσι:1 τόν τό κράτος
    εχοντα τοv θανάτου, τοvτέστι τον διάβολον, και άπαλλάςΤJ
    τούτους-, όσοι φόβφ θανάτου διά παντός το Ο ζην ενοχοι η σαν
    δουλείας» (Εβ 2, 14-15).
    21. Άψοv βεβαίως δ κοινός Σωτήρ όλων άπέθανεν &ιreρ
    ήμών, τώρα πλέον όσοι πιστεύομεν elς τόν Χριστον δέν άπο­
    θνrjσκομεν διά θανάτου, όπως παλαιότeρον κατά τήv άπειλήν
    TOV νόμου· (διότι eχet πλέον 1ΤCΧ\ΙσΕ1 ή τοιαvτη καταδίκη).
    'Αλλ' άφοv σταματ~ καί έςαφανίζεται ή φθορά διά της χάριτος
    της άναστάσεως, eίς τό έξης άποθνf.ισκομεν ώς πρός τό θνητόν
    στοιχείον τοv σώματος μόνον, els τόv καιρόν τόv δποϊοv ώρισs
    280 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    γαρ τών έv τfl γfj καταβαλλομi-νων σπερμάτων ούκ άπολλύμε-


    Ι
    θ α δ ια,.vομενοι,
    1 'λλ' Ι θ α.,
    1
    α ως
    C' σπειρομεvοι αναστησομε
    ' καταργη ...
    θέντος τού θανάτου κατά τηv του Σωτήρας χάριν. Διά τούτο
    γοvν και ό μακάριος Παϋλος, έγγvητής της άναστάσεωr; πα.σι.
    5 1ενόμενο,, φησί· Δεί το φθαeτδv τούτο ένδύσασθαι άφθαρ­
    alαv, καl τό θvητόv τοiJτο bδύσασθα~ άθαvασίαν. lJταν δέ τό
    φθαeτοv τούτο ένδύσηται άφθαρσ{αν και τδ θνητάν τούτο ένδύ­
    σηται άθανασlαν, τότε γενήσεται ό λόγος ό γεγραμμένος· Κα­
    τεπόθη ό θάvατος είr; νίκος· ποv σου, θάνατε, το κέντρον; που
    10 σοv, αδη, τό νίκος,·

    Δια τt oi5v, αν τις είποι, εlπερ άναγκαίον ην dντl πάντωv


    '
    αυτόν παραδοinιαι τό σώμα θανάτφ, ούχ ώς άνθρωπος ίδlως άπέ...
    θετο τοvτο, άλλα και μέχρι τού σταvρωθήναι παρήλΟεν; έν­
    τlμως rάe μαλλον έπρεπεν άποθέσθαι τδ σώμα, ηπερ μεθ'
    15 iJβρεως τδν τοιούτον θάνατον ύπομείναι. θέα δη πάλιν εί μή ή
    τοιαύτη άντlθεσlς έστιν άνθρωπ[vη• τό δέ vπό τού σωτήρας γε­
    νόμενον θείον dληθώς και αξιΟ11 της αvτοv Θε6τητος διά πολλά·
    πρώτον μέv Βτι ό σvμβαlνων τοίς dνθρώποις θάνατος κατα.
    άσθένειαv τής αύτω-ν φύσεως αύτοίς παραγlνεται · ού δυ,,άμεvοι
    20 γάρ έπ'ί πολv διαμένειν, τφ χρόνψ διαλύονται. διά τούτο γαρ
    καί νόσοι. τούτοις σvμβαlνοvσι, καl έξασθεvήσαντες άποΟνύ ...
    "Ο δ ε' Κvριος
    ' ' '
    ασ θ εvης, 'λλ α ' Θ - δ vναμις,
    1 1
    ι1κοvσιν. ουκ α Η εου κα,)

    Θ εοv- Λ ογος
    ' ' ' ' '
    εστι και αυτο ζ ωη. ει μεν ' ' ' _τ__
    ουν ~
    η'ΙΙ lδ'
    ι~ ποv κα l κα-

    τά την ιtυνήθειαν τών άνθρώπων άποθέμενος τό σinμα έν κλl-


    25 vn, bομlσθη ι2v καl αύτος κατά τήv της φύσεως άσθένει.αν τοϋ­
    το παθών και μηδεν έχωv πλέον τώv αλλων άνθρώπων· lι-ιειδή
    δέ κα, ζωη ηv καl Θεού Λόγος καί lδeι τόν ύπέρ πάντων γεvέ-.
    σθαι θάνατον, διά τοϋτο ώς μέν ζωή καί δύ?ιαμις ώv σvνlσχvεv
    έν αύτφ τό σώμα, ιbς δε όφεlλοντοr; γενέσθαι τού θανάτου, ούχ
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗ:ΣΕΩΣ 281

    δια τόν καθένα δ θεός, δια νά δvνηθωμeν vά έπιτίιχωμεν άνω­


    τέραν άνάστασιν. Διότι όπως τα σπέρματα τα δποτα ρί,rrοv­
    ται εlς την yην, ετσι καl ήμeϊς μe το να άποθν~σκωμεν δέν χα­
    vόμeθα, αλλα σπeιρώμεθα δια νά άναστηθωμεν, άφcΟ κατηp­
    yήθη δ θάνατος δtα της χάριτος τοϋ Σωτηρος. Δtα τοΟτο λοι­
    πον και δ μακάρ1ος ΠαΟλος γίνεται εlς δλοvς έyyvητής καί λέ­
    γει· «Δεϊ τό φθαρτον τοϋτο ένSίισασΘαι άφθαρσίαν, καί το θνη­
    τόν τοϋrο ένδvσασθαι άθανασίαν. δταv δέ τό φθαρτον τοvτο
    ένδύσηται άφθαρσίαv, και τό θνητόν τοvτο ένδvσηται άθανα­
    σ{αν, τότε yeνήσεται δ λόγος ό yeyραμμένος· Κατεπόθη δ θά­
    νατος ε[ς νίκος· ποϋ σοv, θάνατε, τό κέντρον; ,τοv σοv, ςχδη, το
    vϊκος; » (Α' Κο 15, 53-55) .
    Διατί λοιπόv, θα eλεye κανείς, άπέθαvεν όχι μέ φuσικον θά­
    vατον αλλά σταvρικόv, έφt όσον ητο άναyκαίον νά παραδώσ13
    αύτόs το σωμα του εlς τοv θάνατοv ύπέρ πάντων; Διότι φαί­
    νεται πιο σωσ-rον να άϊrοθέσ,:ι το σώμα με εvτιμον θάνατοv,
    παρά νά vπομείν13 την άτ1μίαν τοΟ σταuρικοv θανάτοv. Πρόσ­
    εχε όμως μήπως αύτή μεν ή άντίρρησις eTve άνθρωπίνη, αυτό
    δe το όποίοv eπραξev ό Σωτήρ εΙνε πράγματι θείον καί διά πολ­
    λοvς λόyοvς άξιον της Θeότητός τοv . Πρωτον, διότι ό σvνη­
    θισμέvος θάνατος έπέρχεται λόyφ της άδvναμίας της φύσεως
    τωv άνθρώπων, καi έτreιδη δέv δύνανται έπί πολv νά διατη­
    ροvνται elς την ζωήν, μέ τόν χρόνον άϊrοθν(}σt<οuν. Δ1ά τοvτο
    έμφανίζοvται elς αύτοvς και άσθέvειοο και έξασθeνοvν καί άπο­
    θν-(~σκοuν. ro Κύριος όμως, δέν εΙνε άδύvατος, άλλ' εΤvε δίιvα­
    μις Θeοϋ καl Λόγος θeοϋ και αύτοζωή . 'Εαν λοιπόν άϊrέθV"Όσκε
    κάτrοv rnάνω εlς ενα κρεββάτι τόν σvνηθισμένον άνθρώπι νον
    θάνατο v, θα έθεωρείτο ότι και αvτός συμφώνως πρδs τη v άσθέ­
    vειαν της φύσεως το ετrαθeν αύτό καί ότι δέν εχeι τίποτε περισ­
    σότερον άπό τοιις άλλοvς άνθρώποvς . 'Επειδη όμως ητο και
    ζωη καl Λόγος τοϋ ΘεοΟ, καί ετrρεπε νά άποθά\11) ύπερ πάv­
    τωv, διά τούτο ώς ζωή καl δύναμις ποv ητο έδvvάμωνε μαζl
    καl τό σωμα. έτrειδή όμως ώφειλε νά άϊrοθάV1J, !λάμβανε τή ν
    άφορμην να θvσιασθfj δχι άπό τόν !αvτόν τοv άλλα qπο τovs
    282 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    έαvτφ άλλά παρ' έτέρων έλάμβανε τ1jν πρύφασιν ταν τελειώσαι


    τήν θvrιίαν· έπεί μηδέ νοσείν έδει τόν l(ύριον τόν των άλλων
    τας
    \ Ι
    νοσοvς ο eραι-τεvοντα.
    f "λλ)
    α ου'δ ε \ -
    ε'ξ ασ ο ενησαι ε"δ ει Ι ') ιν
    πυ., .
    τα' ,. ,
    σωμα, , " \ '
    "λλ ων
    εν φ και τας των α ,. , ' ,
    ασθ ενειας ισχvραποιει.' ' δ ια '
    5 τ{ ov,, και τόν θάνατον ώσπερ και. τό νοσείν ούκ έκώλυσt:ν; ότ1ι
    διά τούτο lσχε τό rιώμα, και άπρεπές ην κωλϋσαι, ίνα μή καί ή
    άνάστασις έμποδισθfl. προηγrjσασθαι μέντοι τού Οανάτου νό­
    σον άπρεπές πdλιν ην, ίνα μη άσΟέvεια τοϋ έν τφ rιώματι νο-
    ' ' ' ' ' , --' ' ' ,,.t
    μισ θΏ· ουκ επεινασεv ο·ιn; να, επεινασε υια το ιυιον ταν σωμα-
    - _τ_. - ,

    1ο 'J,t ') J
    τος· α :.Λ οο
    :,, λ -
    ιμφ υιεφ
    _.t θ Ι
    αρη
    δ \ \ -
    ια τον φοeοvvτα αvτα .n..υριον.
    > \ Τ/". 1 _.Ι
    υια
    \

    τούτο, εl καl άπέθανε διά τό ύπέρ πάντων λύτρόν, άλλ' ούκ εlδs
    δ ιαφθ οραν.
    Ι οf'λοκλ ηραν γαe ανεστη·
    I
    \ ' 1
    επει
    ' \ μη δ ε \ ')
    "λ ,ωv τινος, α"λλ'
    α
    1

    αύτης τijς ζωής ήν τό σώμα.

    22. 'Αλλ' έδει, φήσειεv αν τις, κρvβijναι την έπιβοvλην τών


    15 'Ιουδαίων, ίνα καθόλου τδ έαvτοϋ σώμα άθάνατον διαφvλάξ11.
    ακουέτω δή ό τοιούτος, δτι καί τούτο άπρεπές ήν τψ Κvρίφ.
    ιός γαe αύκ έπρεπε τψ τοϋ Θεού Λόγφ., ζωfl lfντι, τφ σώματι
    έαυταϋ θάνατον παρ' έαvτοϋ διδόναι, ούτως ούχ ηρμοζεν ούδe
    τόν παρ,, έτέρων διδόμεvον φεvγειν, άλλά και μαλλω διώκειv
    20 αύτον είς άναίρεσιν. δθεv εlκότως ούτε έαvτrp άπέθετο το
    σii,μα, αflτε πάλιν έπιβοvλεύοντας τούς 'Ιαvδαlοvς έφυγε.
    rrυ1
    .ι. δ ε' τοιοvταν - '
    αvκ ασ θ'
    " ενειαν ε'δ εικνvε του
    ' - Α ογαv·
    ' 'λλ α
    α '
    μάλλον καί σωτήρα καί ζωην αύτόν έγvώριζεν· οτι κα! τόν θάνα-
    τον '
    εις '
    α'Vαιρεσιν' '
    περιεμενε, '
    και. '
    τον δδ'
    ι ομενον θ'
    ανατον υπερ
    C' '

    25 τής πά'Vτων σωτηρίας έσπευδε τελειώσαι. καί άλλως δέ ού τόν

    έαvτοϋ θά'Vατον, άλλα τόν τών άνθρώπων ήλθε τελειώσα, δ


    σωτήρ· /Jθεν ούκ ίδίφ θανάτι:p ( ούκ εlχε γάρ ζωή ών) άπετίθε­
    το το σώμα, άλλά τόν παρά τών άνθρώπων έδέχετο, ίνα καi.
    τούτον έν τψ έ.avτo·iJ σώμα,τ, πρασελθόντα τέλεον έξαφανίσrι
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕ2Σ 283

    άλλοvς· διότι οvτε επρeπε να άρρωστήσ,:ι δ Κvριοs, δ δποϊος έθε­


    ράπεve τάς άσθeveίας των άλλων. 'Αλλ' ούτε έ,τ{σης επρrnε νά
    έξασθενήση τό σώμα, έφ' όσον ένεδvvάμωσε καί τας άδvναμίαs
    των άλλων. Διατί λοιπόν, Sέv ήμπόδισe τόv θάνατον όπως καί
    την άσθέveιαv; 'Αλλά τό σώμα τό εΙχε S1ά τόν θάνατον καί Sέv
    συνέφερε νά τόv έμποδίστ1, Sιά νά μή έμποδισθ;j καί ή άvάστα­
    σις. Να προηyηθfj πάλι v τοϋ θανάτοv άσθέvεια, Sέv ητο σω­
    στόν, Sιά vά μή θεωρηθ~ άδvναμία αίιτοϋ πού ευρίσκετο έντόs
    τοϋ σώματος. Δεν mεί νασε λοιπόν; Ναl έτrεί vασεv έξ αiτίας
    της {Sτότητος τοv σώματος· Sέv άτrέθανεv όμως τό σώμα άπό
    τή ν πείvαv έξ αiτίας τοϋ Κvρίοv δ δποiος τό έφοροvσε. Διά
    τοϋτο, αv καi &-πέθανε Sιά νά λvτρώστ~ τούς πάντας, έv τοv­
    τοις δεν «εΙδε διαφθοράv» (Ψα 15, 10· Πρξ 2, 27). Διότι άνεστή­
    θη δλόκληροv· S1ότι δεν ητο κανεvδs άλλοv σωμα, άλλ' αvτης
    τηs ίδiας της ζωηs.
    22. 'Αλλ' έπρεπε, θά eλeyε κανείς, vά κρvβ'ij άπό τή ν έπι­
    βοvλ η v των 'Ιοvδαίων, Sιά νά φvλάξτ:1 τό σωμα τοv τελείως
    άθάvατοv. Υ, Ας άκούσr.t λοtπόν αυτός, ότι καί αύτό ητο άνάρ­
    μοστοv εiς τόν Κvριον. Διότι όπως δεν ήρμοζεν eίς τόν Λόγον
    τοϋ θεοΟ ό δποίος etνε ζωή, νά προκαλέση μόνος τοv τόν θάνα­
    τον τοΟ σώματός τοv, eτσ1 δεν ήρμοζe να άτrοφeύyτ:1 τόν θάνα­
    τον τόν προκαλούμeνον άπό άλλοvς, άλλα μάλλον νά τον έπι­
    Sιώκτ:1 διά να τόν καταρyήστ:1. Εvλόyως λοιπόν, Sέν άπέθαve
    φvσικόν θάνατον, άλλ' ovτe άπέφvyε τόν θάνατον ποv προεκλή-­
    θη άτrό τή ν έπιβοvλη v των Ίοvδαίων.
    Αvτό όμως Sέν έδeίκνveν άδvvαμίαv τοϋ Λόyοv· άλλά μαλ­
    λον άπεδεfκνveν δτι e{νε Σωτήρ καl Ζωή. Διότι καί ένέ5ραν eστη­
    σe, δια να καταρyήσι:ι τον θάνατον, και ετρεχe να vπομε{νrJ ώς
    προσφοραν τόν θάνατον ποv τοϋ έδ{Sετο ή άφορμή νά ύττο­
    μeί vτ;i, S1ά νά σώστ;~ τούς πάντας. 'Εξ αλλοv δε δ Σωτήρ ηλθε
    να προσφέp-ι:1 ώς θvσiαν όχι τόν Ιδικόν 'TOV θάνατον, άλλα 'TOV
    θάνατον ποv 'TOV eδιναν ol άνθρωποι. Και ετσι άπέθξσε 'ΤΟ σω­
    μα όχι με Ιδικόν τοv θάνατον, διότι αvτός ε!νε ή ζωη καl Sέν
    εtχε θάνατον. 'Εδέχθη όμως τόv θάνατον πού τοv έτrpοκάλeσαν
    ot άνθρωποι, ώστε νά έξαφαν{σ1J και αvτόν τελeίωs-, μ1α καi
    284: Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟϊ

    έπειτα καί iκ τούτων αν τις εύλόyως ίδοι το τοιοϋτον τέλος


    έσχηκέναι τό κυριακόν αώμα. έμελε τψ Κυρίψ μάλιστα περι
    ής έμελλε ποιείν dναστάαεως του σώματος. τοϋτο yάρ ήν κατά
    -
    του θ ανατοv ' '
    τροπαιον '
    ταυτην επι
    J δ ειf:iαα
    '!: θ αι -
    πααι '
    και '
    παντα

    5 πιστώαασθαι την παr/ αύτου γενομένην τ1jς φθορας άπάλε,­


    ψιν, και λοιπόν την τών αωμάτων άφθαeσlαν, ής πααιν ώσπερ
    ένέχυροv καί γνώρισμα τijς έπί πάντας έσομένης άναστάσεως
    τετήρηκεν αφθαρτον το έαvτοv σώμα. εί μέν ovv ήν πάλιν vο­
    αήσαv το σώμα, καl έπ' όψε, πάντων διαλυθείς άπ' αύτοϋ ό
    10 Λόγος, άπρεπές μέν ήν τόν τών άλλων τάς νόαοvς θεραπεύοντα
    παροραν τό lδιον δρyανον tν ,,όσοις τηκόμενον. πώς γαρ dν
    επιστευ'θ η
    ' ' "λλ ων απε λ ασας
    ' θ ενειας,
    Ι ' θ ενουντος ι:.;ι
    -
    1 2
    τας α ασ
    ' ασ -. αυ-
    '

    τφ τού ίδίου ναοϋ; η γαρ ώς ού δvνάμενος άπελάσαι νόσο11


    .,
    εγε λά σ θη· η
    1'Ι υυναμενος,
    Jι ,
    και\ μη\ ποιων,
    - '
    αφι λ αν θρωπος και προς ' ' \
    15 τούς άλλους tνομίζετο.

    23. Ει δέ καl χωρlς τινος νόσου καί χωρίς τ,νος άλyηδό­


    νος, lδlQ, που καί καθ' έαυτδν έv γωνlQ, η έv έρήμφ τόπφ η κατ'
    οίκlα11, f} όπου δήποτε τδ σώμα κρύψας ήν, καl μετα ταϋτα πά­
    λι11 έξαίφνης φανεlς, έλεγεν έαvτδν έκ νεκρών έγηγέρθαι· μύ-
    20 Οους μέν αν έδοξε λέγειν παρά πeiσιν, ήπιστήθη δs πολλφ πλέον
    και περί της άναστάσεως λέγων, oflκ όντος όλως τοϋ μαeτυ­
    ροvvτος περι τού θανάτου αύτοϋ. τής δέ άναστάσεως προηγεί­
    σθαι δεί θάνατον, έπεί ούκ dν εfη άνάστασις μη προηyουμένοv
    '
    θανατου. .!!Ό εν
    u, "
    ει κρvφα ' που έγεγ όνει - '
    του σωματος ο~θ'
    ανατος,
    1
    θ ανατοv,
    ' 'δ ε' επ1ι
    ' ) ' 1
    ..?5 ov' φαινομενου του
    - ου μαρτυρων γενομε-

    νου,
    '
    αφανης
    \ ,Χ
    'Ιν και
    \αμαρτvρος
    '' και
    't'
    η
    ,
    τουτου αναστασις.
    '' ~δ'
    ,1ια

    Ι \ '
    τι την μεν
    ' Ι J ,
    αναοτασιν εκηρυττεν
    :,
    αναστ
    ά
    ς, τυν
    j δ' θ'
    ε ανατον
    '
    αφα-

    'θ αι; f}δ''' 'δ' ''γψει παν-


    1 1
    νως
    - εποιει
    ' γενεσ ια τι τους μεν α.ιμονας επ

    των άπήλαυvε, τ6ν τε έκ γενετής τvφλόν ά·ναβλέπειν έ.-ιοlει


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 285

    ηγyισεν elς τό σωμα τοv. ,..Επe1τα δύναται νά έννοήστι κανείς,


    ότι καλως τό σωμα τοϋ Κvρίοv ιξεrτλήρωσε το χρέος τοv θα­
    νάτοv, έκ των έξης. :tΕνδιεφέρετο πολύ δ Κίιριος δια την άνά­
    crrασιν τοϋ σώματος, τήν δπο{αν έπρόκeιτο νά κάv1J. Διότι
    τοϋτο ητο τρόπαtο\1 κατά τοϋ θανάτοv· νά έπιδe{ξ1J δηλαδή
    εlς όλοvς την άνάστασt\1. Καl διά νά διαπιστώσουν όλοι τήν
    !ξάλειιvιν της φθορας ίΤΟV εκανε καi τήν άφθαρσ{α\1 των σω­
    μάτων ποv θά άκολοvθήση. Καl έτήρησeν άφθαρτον τό σωμα
    τοv, δια να eiνe elς όλοvs ένέχvρο\1 καi yνώρ1σμα της άναστά­
    σeως ποv θά σνμβη els όλοvς. 'Εάν πάλιν eΙχeν άσθevήσει τό
    σωμα καl άπέθν1J01<Εν δ Λόγος tμπρός ets τά μάτια όλων, ητο
    άνάρμοστον νά ~αραμeλfj τό Ιδικόν τοv ορyανον νά λuώvtJ
    elς τάς άσθενe{ας, αvτός δ όποίσs έθeράπeve τας άσθενeίας των
    άλλων. Διότι πως θά έyίvετο πιστevτόν ότι έδίωςe τάς άσθε­
    ve{ας των άλλων, άφοΟ την Ιδίαν στιγμήν fiτo άσθεvηs δ Ιδι­
    κός τοv ναός; Διότι η θά έξηvτελίζετο ώς άνίκανσs νά θεραmv­
    θfj, η lφ' όσο\1 ήδύνατο καl δέν τό εκανe, θά έθeωρeίτο ότι καi
    πρός τους άλλους δεν ίmηρξeν φιλάνθρωπος.
    23. Έάν πάλιν χωρ\ς καμμ(α\1 άσθένeιαν καl κανένα πόνον,
    τελείως μόνος κάποv e[ς μίαν γωνίαν η είς eρημον τόπον, η
    εts μίαν οiκίαν η δποvδήποτe εκρvπτe τό σωμα τοv και μετα
    τοϋτο ινeφανίζετο έξαίφvης και eλeye\1, ότι εχeι έyepθη έκ νe­
    κρων, όλοι θά eνόμιζον ότι λέει μύθοvς· καl πολv περισσότερον
    δεν θα τόν έπίστεvαν, έάν ώμίΧeι πepl της άναστάσεωs, διό­
    τι δέν θα ίnτηρχε κανeις iTOV νά μαpτvρ'1 πeρι τοίί θανάτου
    τοv. Ό θάνατος τrρέπeι νά προηyηθf.i της άναστάσeως, διό­
    τι δεν θά ίnτηρχeν ά'1άστασις, icxν δέν eiχe προηγηθi) δ θά­
    νατσs. Διά τοϋτο, ~αν κρvφίως σvνέβ~ινε κάποv δ θάνατσs τοίί
    σώματος, με το να μη eΙνε έμφανης οϋτe ~νώπιον μαρτvρων δ
    θά\1ατος, θά fiτo άφαvης και άναπόδeικτος και ή άνάστασις
    αύτοΟ. 'Ή διά τrοϊον λόγον τό μέν yεyο\1ός της άναστάσεως θά
    ~κήρvττε, τό δέ yεγονσs τοϋ θανάτου θά τό άφηνeν elς ό:φά­
    νeιαν; 'Ή διά ποίον λόγον έμπρος elς τά μάτια όλων, έςεδίωκe
    τούς δαίμονας καl εκανε τόν τvφλον να βλέπ,:,, και μετέβαλε τό
    286 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    καί τό i5δωρ είς οlνον μετέβαλλεν, ίνα δι' αύτών πιστεvθfl Λό­
    γος Θεού, το δs θνητόν ούκ έπ"' δψει πάντων 11.φθαρτον έδεlκνυεν,
    ι, ο-
    ινα πιστεv ΊJ αυτος
    ώ ν η ζ ωη; πως δ ε και οιt' ,' • ' - \ \ τοvτοv μα
    ' θ ηται \
    παρρησlαν εlχον περί τού τής άναστάσεως λόγου, ούκ έχοντες
    5 εlπείν, ότι πρώτον άπέθανεν; ή πώς αν έπιστεύθησαν λέγοντες
    yεγονεναι πρωτοv
    Ι ,.., θ'
    ανατον, ε τα την αναστασιν,
    1 \ , I :t
    ει μη παρ
    ' )
    οις
    ?'

    ,
    επαρρησια~οντο,
    ,,. l
    ε χον
    '
    τοvτοvς μαρτvρας
    , του
    - θ
    ανατοv;
    , '
    ει γαρ
    '
    \ Ν ~ ) J! I 1__ ""' θ I \ -
    και οvτως, ι::π υψει παντων γενομι:,-,,ων του τε ανατοv και της

    '
    αναστασεως, , '
    'θ ε'λ ησαν
    ουκ η οί ,
    τοτε φαρισαιοι πιστε·υειν, - , '"λ α
    α,. '
    \ \ t' Ι \ , Ι , Ι , Ι σθ Ι
    10 και τους εωρακοτας την αvαστασιν ηναγκασαν αρνησα αι ταv-

    τ1;ν, πάντως εί κεκρvμμένως έγεγόνει ταύτα, πόσας αν προφά-


    σεις άπιστlας έπενόουν; πώς δt lί.ρα τδ τού θανάτου τέλος
    "δ'
    ε
    ,.
    εικvυτο και η κατα τοvτου νικη, ει μ,1 επ
    \ , ' , ,J.,'':ι!.
    uψει παvτωv προσ-
    ,

    καλε(Ιάμενος αύτον ,JJλεγξε νεκρόv, κε1•r.οθέντα λοιπόν τ:fj τοϋ


    15 σώματος άφθαρσlq.;

    24. Τα δε καί πα(/ έτέρων αν λεχθέντα, ταύτα προ{Jαλεϊν


    ήμας άναγκαίον ταίς άπολογlαις.. τάχα γάρ αν τις είποι καί
    τούτο· Ει Απ' lfψει πάντων καί έμμάρτυρον lδει γενέσθαι τόν
    ,
    τοvτο·υ θ'
    ανατον, ι,
    ινα και\ οt' της
    -
    ανα(Ιτασεως
    ) '
    πι(Ιτεv ο- λ'
    ογος, ε"δ ει n
    20 Κ(ί~• αύτόν έαvτq, ένδοξον έπινοήσαι θάνατον, lνα μόνον τ1)ν
    ' Ι
    ατιμιαν του στα1,ρου ψlJYTJ· α
    • - Ι . "'λλ' ' \
    ει και τοvτο ποιησας
    - Ι
    ηv,
    Τ
    vπο-
    f' Ι

    νοιαν καθ' έαvτοϋ παρείχεν, ώς ού κατά παντδς θανάτου δυνά-


    'λλ,
    μενος, α α μσvου τοv περι αυτου ' - \ :, - επινοr;
    , ,
    θ εντος και ο·υ'δ εν 1Jτ-' ' ,,.
    τον πάλιν 1jv ?J πρόφα(Ιις τής περl τής άναστάσεως άπιστlας.
    25 lJθεν ού παρ' α·ύτοϊi, άλλι έξ iπιβουλfjς έγένετο τφ σιόματι δ
    θάνατος· ίνα 8v α~τοi προσαγάγωσι τ<p σιΙJτfjρι θάνατον, τού­
    τον αύτδς έξαφανld?']. καί ώσπερ γενναίος παλαιστ1ίς;, μέγας
    ~
    αιν τr,
    "" σvνεσει
    , και τn
    \ - αν
    , δ ριQ,,
    ' '
    ο·υκ
    , \
    αvτος
    ~
    εαυτι!J
    - τους αντιπα-
    .\ ' '
    λ ους 2 '}'
    ι::κ,.εγεται,
    V
    ινα μη
    \ t f
    vπονοιαν της προς τινας
    - Ι δ
    ει
    λ'
    ιας παρα-
    Ι
    ΠΕΡ! ΕΝΑΝΘΡUΠΗ!ΕQ! 287

    vθωρ ε[ς οΙ voνt διά νά y{ νη δι' αίιτων πιστεuτος ώς Λόyοs Θeοϋ;


    δέν θά άτrεδε{κνυεν άφθαρτον τό θνητόν σωμα ένώπtον όλων,
    δια νά yίν,:ι πιστεvτός, άφοϋ καl πράγματι ητο ή ζωή; Καl
    πωs ol μαθητα[ του θά εΙχον την παρρησίαν να δμιλοϋν ,τερi
    της άναστάσεως, όταν Seν θά ήδvναvτο να εtποvν ότι πρωτα
    άπέθαvεν; •Η πως θά έπίστevον ot άνθρωπο~, ότι μετα τό ye-
    yονός τοϋ θανάτοv σννέβη ή άνάστασις, έάν δέν ησαν μάρτv­
    ρες τοϋ θανά:τοv αύτοl ot ίδιοι πρός τοvς δποίοvς μετά παρρη­
    σίας έκήρvττον; Διότι έάν, και ετσι ποv συνέβη έμπρός εtς τα
    μάτια όλων καl δ θάνατος καί ή άνάστασις, δeν ήθέλησαν νά
    πιστεύσοvν ol τότε φαρισαίοι, άλλα καl έκείνοvς πού εΙχαν lδη
    την άνάστασιν τους έπίεσαν νά την άρνηθοϋν, δπωσδήποτε,
    έαν κρυφίως εtχαν yl νει αvτά, πόσας ψεvδεiς δικαιολογίας άπι­
    στίας δεν θά έπeνόοvν. Καl πως λο1πόν θά έτιλeι τό χρέος τοϋ
    θανάτου καl πως θά ένίκα τοϋτον, έάν δεν τόν mpοσι<αλοϋσe
    καί Sέν έπεδείκνvεν tνώπιον πάντων τόν θάνατον vεκρόν και
    άκvρον έξ αίτίας της άφθαρσίας πού έδόθη εlς τό σωμα;
    0
    24. Όσα καί άλλοι θά ήδvναvτο νά εχοvν etπη, εΙ νε άνά­
    γκη νά τά προβάλωμeν, διά να άντικρούσωμeν τάς κατηγορίας.
    :ιΊσως καvεiς θά ελεyε κα1 τό ~ξης 'Εάν ό θάνατός τοv επρεπε,
    να σvμβij ένώ,τιον όλων καl να άποδεικvύeται δια μαρτύρων
    δια να yί VT] πιστεuτός δ λόγος της άναστάσeως, rnρετrε του­
    λάχιστον νά έπινοήσ,:ι ενδοξον θάνατον διά τόν tαvτόν του καi
    να άποφuy-ι:1 δπωσδήποτe την άτιμ[αν τοϋ σταvροu. 'Αλλ.'
    έαν καi τοϋτο τό εΙχε κάνει, θά έπροξέvε1 tναντ(ον τοv vπόνοιαν,
    ότι δεν eχeι Ισχύν έναντίον παντός είδους θανάτοv, ά'Κλά μόνον
    έναντίον τοϋ θανάτοv ,τοv έπενοήθη δι' αvτόν- και δεν θα ητο
    πάλιν μικροτέρα ή δικαιολογία ν' άπιστήσοvν είς τήν άνάστα­
    σι ν. Δια τοϋτο δεν ώρισeν αύτός τόν θάνατον τοϋ σώματός τοv,
    άλλ' άλλοι τόν έπέβαλον, ώστε τόν θάνατον ποv αύτοl θα ,τα­
    ροvσίαζον ε[ς τόν Σωτηρα, τοϋτον αvτός να tξαφανίσ,:ι. Δ'Ενας
    π.χ. γενναίος παλαιστής, πού εΤνε σιτοvδαϊος εlς την φρόνησtν
    καi εiς την άνδρίαν, δέν έκλέyeι δ ίδισs τούς άντιπάλοvς του, διά
    να μή προκαλέσ1) τή ν vποψ(αν δτι eT vε δειλός, άλλ' άφή νeι
    288 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    σχn· άλλα τfl των θεωρούvτων δlδωσν έξοvσlg,, καl μάλιστα


    κllv έχθροl τvγχάvωσιν, ίνα πρδς δν liν (!Vμβάλλωσιv αύτοl,
    τούτον αύτός καταρράξας, κρείττων τώv πάντων πιστευθfl·
    ούτω καl ή τών πάντων ζωή ό Κύριος καl σωτηρ ήμών δ Χρι-
    5 σ'τός ούχ έαvτφ θάνατον έπενόει τφ σώματι, ίνα μη ώς έτερον
    δειλιών φανfj· άλλα τον παρ'J έτέρων, καl μάλι(Πα τόν παρά των
    έχθρώι, δν ένόμιζον εlvαι δεινόν tκείνοι καί ατιμον καί φεvκτόν,
    τούτον αύτός έv σταvρφ δεχόμενος ήνείχετο, ίvα καl, τούτου
    καταλvθέντος, αύτδς μεν ών ή ζωη πιστεvθfl, τοϋ δε θανάτο1,
    10 το κράτος τέλεον καταργηθfj. γέγονε γονν τι θαυμαστδν καί
    παeάδοξον· ον γάρ bόμιζον ατιμον έπιφέρειν θάνατον, ο-δτος
    ;;f., ' :ι ' - -ο' JI' 'JI, ''Τ,
    'Ιν τροπαιον κατ αvτοv του ανατοv. vιο ο-υvε τον .ιωαvvοv

    θάνατον ύπέμεινε, διαιροvμένης τής κεφαλής, ούδέ ώς Ήσαtας


    , θ η,
    έπρισ ινα
    tff'
    και' τψ
    - ' ,
    θ ανατφ α'δ ιαιρετον και οf.'λ οκληρον τ ό σωμα \ ' -
    15 φvλάξrJ, και μη πρόφασις τοίς βοvλομένοις διαιρείν την 'Εκ-
    κλ ησιαv γεvηται.
    ' '

    25. Καί ταϋτα μεν προς τους lξωθεν έαvτοίι; λογισμο-vι;


    έπισωρεύοντας· α-v δέ και τώv έξ ήμώv τις μή ώς φιλόνεικοι;
    άλλ' ώς φιλομαθής ζητfj, δια τl μη έτέρως, άλλα σταvρδ-v ύπέ-
    20 μεινεν, άκοvέτω και ούτος, 8τι ούκ άλλως η οfJτωςήμίν συνέφερε,
    καί τούτο δι' ήμαι; καλώς ύπέμεινεν ό Κύριος. εl γαe την καθ'
    1Jμών γενομένη,, κατάραν ήλθεν αύτος {3αστάσαι 1 πώς llv dλλωι;
    , ,l' Ι ' ,J. \ έπ' Ι Ι θ Ι έδ
    εγι:::-vετο καταρα, ει μ,1 τον ι καταρg. γενομενον ανατον ε-
    f

    ξατο; έστι δε ούτος δ ιrταvρdς· οvτω rae καl γέyραπται.


    2.5 Επικατά(!ατος ό κρεμάμενος έπί ξύλου. ~Επειτα, εί ό θά­
    1

    νατοι; τοϋ Κυρίου λύτρον έστί πάντων καl τφ θανάτφ τούτφ


    τι} μεσότοιχον τοϋ φραγμού λύεται και γίνεται τίϋv έθνών ή
    κλήσις, πώς αν ήμας προσεκαλέσατο, εί μη έσταύρωτο; έν μd­
    νψ γάρ τφ σταvρφ έκτεταμέναις χερσί τις άποθνfισκει. διδ
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQ ΠΗ:ΣΕQ:Σ 289

    την ~κλοyήν είς την έξοvσίαν των θεατων (καl μάλιστα όταν
    τvyχάνη αύτοl να εΙvε έχθρο{), διά να πιστεύσοuν, δτι εtve Ισ­
    χυρότερος άπό όλους, άφοίί θα κατασνvτρ{ψι:1 όποιον αύτοl θά
    φέρουν δια να σνyκροvΟ'&Ό ...Ετσι καi ή ζωή των πάντων, δ
    Κvριος καl Σωτήρ μας, δ Χριστός, δέv έπεvόησεv δ iδισs τον θά­
    νατον τοΟ σώματός τοv, διά vά μη φαvfj δτι φοβεtταt άλλον
    θάνατον, ά.Χλ' ~sέχθη καl ίnτέφeρεv έτrάνω εtς τόν σταυρόν, τόν
    θάνατον που άλλοι και μάλιστα οι εχθροί τοv ~πeνόησαv, τόv
    δποtον tκεϊνοι έθεώροvν φοβερόν και άτιμωτικόν καl άτrο.κpοu­
    στικόν· ώστε νά τόν πιστεvσοvν ότι αίιτός εtνe ή ζωη κα\ νά
    καταρyηθij τελείως ή δύναμις τοv θανάτου. Συνέβη λοιπόν κάτι
    άξιοθαύμαστον καί παράδοξον- ό θάνατος δηλαδή πού τοv
    έπέβαλον και τόν όποτον ~ώροvν άτιμωτικόν, αύτός ήτο
    σύμβολον νlκης έναντ{ον τοv lδ{ου τοϋ θανάτοv. Διά τοϋτο
    οvτε τον θάνατον τοίί Ίωάννοv \/Πέστη δι' άποκοπης της
    κeφαλης, ούτε rnριονίσθη όπως δ 'Hσαtas διά να φvλάξt)
    άδιαίρετοv και δλόκληρον το σωμα καl ε[ς τόν θάνατον, καl vά
    μή εόρίσκουν άφορμας έκεϊνοι που θέλουν νά διαιροΟν την •εκ..
    κλησίαν.
    25. Καi αύτα μεν πρός τούς μή Χρ1στιανοvς ot δποίοι συνε­
    χώς ~mστρατΕVοuν έτrιχειpήματα. Έάν όμως καl κάιrο1ος άπό
    ήμας, δχι μέ σκοπόν φιλονικε{αs άΧλ' άπό φιλομάθειαν, ζητεί
    να μάθt) διατ( δέv &πέθανε μέ άλλον τρόπον, άλλά με τον σταυ­
    ρόν, ας άκοvση καi αvτόs δτι δεν μας σvνέφερe μέ κα~να άλλον
    τρόπον παρα μόνον ε-rσι, καl καλώς έσταυρώθη δ Κύριος πρδs
    χάριν μας . 'ΑφοΟ ηλθε νό: φορτωθij την ~vαvτ{ον μας rnιβλη­
    θεϊσαv κατάpαν, δια πofov άλλοv τρόποv θά Αyένετο κατάρα,
    Αάν δεν ~δέχετο τον θάνατον, δ δποϊος l:ιrενοήθη δια τούς κατη­
    ραμ~vους; Αvτος δ θάνατος etve δ σταvρόςt διότι ετσι εχeι yρα­
    φfj· «'Επικατάρατος δ κρεμάμενος rnι ςύλοv» (Δε 21, 23·
    Γα 3t 13). 'Έmιτα, lαν δ θάνατος TOV Kuρ{ov εtvε το λvτροv
    δλων και δια TOV θανάτοv αύτοϋ διαλvεται «τό μεσότοιχοv
    τοv φραyμοΟ» (Έφ 2, 14) και hπτvyχ.άνεται τό κάλεσμα των
    ιθνωv, ,τως θά μας l:ιrροσκάλει, lαν δεν wταvρώνετο; διότι
    μόνον rnάνω εlς τόν σταvρδν άποθvύσκει κανεlς μέ άτrλωμένα

    ιs
    290 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    και τούτο έπρε.ι*~εν vπομείναι, ~αν Κύριον καί τας χείρας έκτεί­
    ναι, ίνα τfj μέν τδν παλαιόν λαόν τfί δέ τοvς &πδ τών έθνών
    έλκύd?7 καl άμφοτέeοvς έv έαvτφ dvvάψ{J. τούτο γάρ καί αύτός
    είeηκε, dημαlνων ποίφ Οανάτφ Ίμελλε λvτροϋσθαι τοvς πάντας.
    r.:
    i)
    Ηο
    ταν
    at.ιι
    vψω ω,
    θ - ψηdι,
    Ι
    παντας
    Ι f!λκ 1
    ε vdω
    \
    προς
    ,1
    ι;;μαvτον.
    Ι
    και.
    \

    πάλιν, εl ό έχθρδς τού γi-νοvς ήμών διάβολος έκπεσών άπδ τοϋ


    ούρανσϋ, περl τον άέρα τόν ώδε κάτο1 πλανά'ται, κάκεί τών d·ύv
    ,. -
    αvτφ '
    δ αιμονων ιος ομοιων έ (" (" ' " τn - απει ,
    ,. θ ειq. ε'ξ ουσια'ζων, φαντα-

    dlας μέν δι' αύτιi,ν ένεργε_ί τοίς άπατωμl"Vοις, έπιχειρεί δε τοίς


    ' ,
    10 ανερχομι"Vοις " ~,,.
    εμποuιι.. ειν· και περι
    \ ' τοvτοv
    , φησιv ο
    \ (' :t
    απ t1το
    ό λ
    ος·

    Κατά τόν lί.ρχοvrα της έξοvdίας τοο άέρος, τοϋ πνεύματος


    τού vϋν έvεργοϋντος έν τοίς vίοίς της dπειθεlας. ηλθε δέ
    ό l(ύριος, lνα τον μέν διάβολον καταβάλ17, τον δε αέρα καθα­
    ρlσrι, καί όδοποιήσrι ήμίv τήν εlς ούραvοος 11.νοδον, ώς εlπεν
    15 ό άπόσrολος, δια τοv, καταπετάdματος, τοϋτ' Ίστι τής dαf2-
    κδς αύτοv· τοϋτο δέ lδει γενέσθαι δια τοϋ θαvό.τοv· ποlφ δ'
    αν αλλφ θανάτφ έγεγόνει ταvτα ή τι'[, l"V αέρι γενομένφ 1 φημl
    δη τφ dτavαij,; μόνος γαρ l"V τφ αέρι τις ιίπηθv17σκει, ό στα11ρφ
    τελειούμε1ος .
    20 Δ ιο\ και
    \ εικοτως
    ' 1 -
    τοvτον
    ~t έ
    vπ μεινεv
    t'
    ο
    V. I
    n..vριος. οvτω
    ι'Ι
    γαe
    \

    ύψωθεlς, τόν μέν άέρα έκαθιfeιζεv άπό τε τής δια{Jολικής και


    πάdης τών δαιμόνων έπιβοvλης λέγων· 'Εθεώρουν τδν dα-
    ταναν- ~
    ως ~
    υ.στραπ·ηv ' πεdοντα. , την \ δ'
    ε εις ' ουρανοvς,. ' 1!
    uνο δ ον

    όδοποιών bεκαlνιζε λέγων πάλιν· "Αρατε πύλας, οί lJ.eχοντες


    25 vμών, καl bιάρθητε, πύλαι aldYVιoι. Ov γάρ αύτδς ό Λόγος
    ην ό χρ17ζων ανοίξεως τών πυλών, πάντων Κveιος ών ούδέ
    κεκλει(fμlνον ην τι τών ποιημάτων τφ ποιητfl· άλλ' ήμείς ήμεv
    ο,(' χ,m'ζ σvτες, _ti
    ους ανεφερεν
    'J '
    αvτος
    ' \ δ ια ' του - ι'δ,
    ιοv dωματος , '
    av-
    τov. ιδς γαα υπέρ πάντων αvτό προσήvεγκε τφ θανάτφ J ούτω
    80 δι' αυτού πάλιν ώδοποlησε την είς ούραvούς 11.νοδον.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 291

    χέp1α. Δι' αύτδ eπpmε καl τοiίτο vά τδ ίιπομe{ν~:ι δ Κίιpισs καl


    να άπλώm) τα χέρια, ώστε να έλκύσΤJ μέ τό ενα τόν τrαλαιόv
    λαόν και μέ τό άλλο τούς ~eνικοίις και να σvveνώm) και τους
    δύο ε[ς τόν ~αντόν τοv. Αύτό και δ ίδιος τό εΙτre, δεικνύων δtά
    ποίοv θανάτοv rnρόκειτο να λvτρώm) δλοvς. «·Όταν ύψωθω,
    λέγει, ,τάvτας έλκvσω τrρός έμαvτόν» (Ιω 12, 32). Κα\ τrάλιv
    ό έχθρός μας, ό διάβολος, έξέπεσεν άπό τόν οvρανόν και ,τεpι­
    φέpεται έδω κάτω εlς τόν άέρα, και έκεί κvβepν~ τοvς δαίμονας
    τrοίι εTve μαζί τοv καl εTve όμοιοι μέ αίrrόν εlς την άνταρσ(αν·
    με αvτούς ivepyεί φαντάσματα ε[ς δσοvς έξαπατωvται κα\ έτrι­
    χειpei να έμτrοδίσΤJ ~κε{ νοvς τrov άνέpχονται. καi τrεpι αύτον ό
    άπόστολος λέγει· «Κατά τον άρχοντα της ~ςοvσ(ας τον άέpος,
    τοΟ τrνeύματος τον νυν ivepyovvτoς έν τοtς vlοϊς της άπειθείας»
    (' Εφ 2, 2). Καί ό Κvριος ηλθε, διά να νικήστ.~ τόν διάβολον, να
    καθαpίστ.t τόν άέpα καl να μας άνο{ςιJ δpόμον δια την άνοδόν
    μας e[ς τούς ovpαvovς, δτrως eΤτrεν δ άπόστοί\σs· «δt<Χ τοΟ κα­
    ταπετάσματος, τοΟτ' εστι της σαpκος αύτοΟ» ('Εβ 1Ο, 20)·
    και αύτό επρεπε νά yίν,:ι διά τον θανάτοv· άλλα με τrοtον άλ­
    λον θάνατον θα Fyf νοντο αύτά, αν όχι μέ τόν θάνατον τrοίι συν­
    τελείται ε{ς τόν άέpα, δηλαδή μέ τόν σταvpόν; Διότι εtς τόν
    άέpα άποθν(ισκει μόνον αυτός τrov θvσιάζεται δια τοΟ σταv-
    -
    pον.

    Δι<Χ τοΟτο φvσικcχ έσταvpώθη ό Κvpιος. Διότι όψωθεiς έκα­


    θάpιζε τδν άέρα άπό κάθε διαβολικηνκαι δαιμονικην έπιβονληv
    Μyων· «Έθεώροvν τόν σαταναν ώς άστpαπην τrεσόντΦ
    (Λκ . 10, 18) .. '/\Αλά και διήνοιyε καl άνεvέωνε την όδδν τrov
    δδηyεi άνω εtς τόν οvpανόν, Λέγων πάλιν- «·Αpατε mιλας, ot
    άρχοντες όμων, κα\ έπάpθητε, mιί\αι αlώνιοι» (Ψα 23, 7).
    'Ο Λόγος δ tδιος 6έν εΥχεν άνάyκην νά τοΟ άνο{ςοvν τάς mιλας,
    διότι αύτδς etve Κvριος δλων· οvτε ητο κλεισμένον διά τόν δη­
    μιοvpyδν κάπ άπο τά δημιοvρ-γήματα· άλλ' ήμεiς είχομεν άνά­
    γκη νI τούς ότrοίοvς fφερεν έπάνω εtς τό σωμα τοv. Διότι οτrως
    τrροσέφερε τό σωμα τον etς τόν θάνατον V"tτεp τrάντων, ετσι μέ
    τό σωμα τοv τrάλιν άνοιξε την άνοδον πρός τοvς ουρανούς.
    292 ?rl. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    26. Πρέπων ovv lJ.ea καί άρμ6Cων ό έν τφ σταvρφ γlγονε


    ,
    θ ανατος
    .t
    vπερ
    , t!
    ημων·
    - \
    και η
    t! ,
    αιτια
    ι ,
    τοvτοv
    ,r,
    __
    ι:.-vΛογος
    ~ ,
    ε.φανη
    ,
    κατα

    πάvτα, καl δικαlοvς έχει τούς λογισμούς, ότι μη αλλως άλλα


    διά τοv σταvροv lδει γενέσθαι την σωτηρlαν τών πάντων. καl
    s γάρ οvδ' οvτωr; άφανfl έαvτόν ούδt εν τφ σταveΦ άφηκεv· άλλά
    '
    κατά περιττόν την μεν κτlσιν έποlει μαρτvρείν την τοv έαvτης
    δημιοvργοv παeοvσlα7 1 τόν δέ έαvτοv ναόν τό σώμα οvκ έπl
    πολv μένειν άνaιιχόμενος, άλλά μόνον δεlξας νεκρόν τfi τοv θα­
    νάτου πρόr; αυτό σvμπλοκfί, τ~ιταίον ευθέως άνέστησε, τρ6-
    1.Ο παια καί νlκας κατά τοv θανάτου φέρων την έν τφ σώματι γε­
    νομένηv άφθαeσlαν καί άπάθειαν. ήδύνατο μtν γάe καί. παι:/
    αύτά τοv θανάτοv τό ιιώμα διεγείραι καί πάλιν δείξαι Cών· &λλά
    καί τοvτο καλώς προϊδών ό σωτηρ ού πεποlηκεν. εlπε γάρ
    αν τις μηδ6λως αυτό τεθνηκέναι, 1} μηδέ τέλεο'Ρ avτov τδν θά-
    15 νατον έψαvκέναι, εί παρ' αvτά την άνάστασιν ήν tπιδεlξας. τά­
    χα δέ. και έν lσφ τού διαστήματος δvτοr; ταϋ τε θανάτου και
    της άναστάσεωr;, dδηλον έγlνετο τό περί της άφθαρσlας κλέος.
    rΌθεν, ίνα δειχθfί' νεκρόν τό σώμα, καί μlαν vπέμεινε μέ­
    σην ό Λόγος, και τριταίον τοvτο πασιν έδειξεν 11.φθαρτον. ένε-
    20 κα μέν ο.Jν τού δειχθηναι τόν θάνατον έν τφ σώματι, τριταίον
    άνέστησε τούτο· lνα δέ μή έπ, πολv διαμείναν καl φθαρέν τέ­
    λεον fJστερον άναστήσας άπιστηθfl, ώς ούκ αύτό άλλι έτερον
    σώμα φέρων· έμελλε γιze dν τις καί διά τόν χρόνον άπιστείν τφ
    φαινομένφ και Απιλανθάνεσθαι τών γενομένων· διά τούτο ov
    25 πλείω τών τριών ήμερών ήνέσχετο, ούδt έπl πολύ τούς άκοv­
    σαντας avτov περί τfjς άναστάσεως παρεlλκvσεν· άλλ' lτ, τώv
    άκοών αυτών b(!.vλσv έχόvτων τόν λόγον καί. έτι των &φθαλ­
    μών αvτών έκδεχομένων και τής διανοlας αύτών ήρτημέ­
    νης καl Cώντωv έπί γης έτι καl έπl τόπον lJντων τών θανα-
    30 τωσάντων καί μαeτvροvντων περl τοϋ θανάτου τοv κvρια-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ!2ΠΗΣΕ!2Σ 293

    26. 'Άρα λοιπόν δ θάνατος eyιve διά σταvροv, έτreιδη έτα[­


    ριαζε καl σvνέφερev εlς ήμας. Και ή αlτία τοv έφάνη καθ' όλα
    λογική καl εΤνε δικαιολογημένη, ~τreιδή μέ κανένα αλλοv τρό­
    πον, παρά μόνον με τόv σταvρόv επρετrε να σvvτελeσ&G ή σω­
    τηρία τοΟ κόσμοv. Διότι eτσι !φανέρωσε τελείως τόv έαυτόν
    τοv rnl τοΟ σταvροv, καl εκαvε την κτlσ1v vά μαρτvρi) τrολv
    ~ντοvώτeρα την τrαροvσ(αν τον δημ1οvρyοΟ της· δέv ήνέχθη
    τόv ναόν τοv, τό σωμα τοv, vά τrαραμείντι rnl τrολv νεκρόv,
    άλλ άφοΟ τό εδειςε νεκρόv εlς τηvσνμτrλοκήvτοvπρός τόv θάνα­
    1

    τον, είιθvς την τρ(τηv ήμέραν τό άνέσrησε, φέρων ώs τρόπαια


    και νfκας κατα τοv θανάτοv τή V άφθαρσ(αv και τη \7 άτrάθε1αν 1
    την δπο{αv άτrέκτησε τό σωμα. Βεβαίως ήδvνατο κα\ πάραυτα
    vά άvαcττήσ'Ι] τό σωμα άπο τόv θάνατον καl -rrάλιν vά τό δείξ'Q
    ζωvταvόv, άλλα και αντό δεν τό εκανε, !,rειδή καλωs τrροέβλε­
    ψεv ό Σωτήρ. Διότι !αν τrάραvτα άvεσταίνετο, θα ήδvvατο κα­
    νεlς vά εl1T'f.i ότι δεν άπέθανεv η δτι δεν τόν ηyyισε καθόλοv δ
    θάνατος. JΊσως δέ, !άv συνέβαιναν εlς τό αvτο χρονικόν διά­
    στημα και δ θάνατος και ή άνάστασις, δεν θά !φαvερώνeτο ή
    δόξα της άφθαρσ{ας.
    Δ1α τοϋτο, διά vά δε1χθij τό σωμα νεκρόν, δ Λόγος ύπέ­
    μειvε και μίαν ήμέραv μeταςv θανάτοv και άvαστάσεως και την
    τρ{τηv ήμέραv τό εδειξev εlς δλοvς άφθαρτον. Διά vά δειχθη
    λοιτrοv δ θάνατος e[ς τό σωμα, τό άνέστησε την τρ{τηv ήμέραv.
    Δ!v ήvέχθη όμως vά με{νι:ι περισσότερον άτrό τρeίς ήμέρας, δια
    vά μή -rrαραμe{ ντ:ι rnl μακρόν καί φθαρij τελείως, καl ύστερα,
    όταν άναστηθij, να μή τrιστεύοvv ότι φέρει τό ίδιον, άλλ" άλλο
    σωμα (διότι δτrωσδήτrοτε !ς αlτ{ας τοΟ τrολλοΟ χρόvοv θά
    ήδvvατο κανelς νά λησμονήσι:ι τά γενόμενα και νά άπιcττήση
    εlς τό φαινόμενον). Ovτe {βράδvνεv rn\ τrολv νά iμφανισ&G e{ς
    αuτοvς τrov τόv etχαv άκοόσει vά δμιλij -rrepl της άναστάσεως,
    άλλ
    1
    iv~ άκόμη άνέμevοv και ή σκέψις των ητο καρφωμένη εtς
    αύτά και lvφ άκόμη εζωv elς την γην, και η,:rαv εlς τόv τόπον
    έκε{νωv ,τοv τόv {θανάτωσαν καi έκείvωv πού διεβεβα(ωvαv
    περ\ τον θανάτοv τον σώματος τοϋ Κvρίοv, αvτόs ό Υiός τον
    29i 11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    κοϋ fJώματος, αύτός ό τoii Θεοii Υίός έν τaιταίφ διαστ17ματι τό


    γενόμεvον νεκρόν σώμα lδειξεv άθάνατον καί αφθαρτον· καί
    άνεδεlχθη πασιν, ότι ούκ άσθενεlg, φύσεως τoii ένοικοiνvτος Λ&­
    rov τέθνηκε τό σώμα, άλλι έπι τφ τόν θάνατσ,ι έξαφανισθijναι
    5 b αύτφ τfl δvvάμει τού σωτηρος.

    27. Toi1 μέv γάρ καταλελύσθαι τιw θάνατον καί νίκην


    κατ' avτoiJ γeγεvijσθαι τόν σταυρόν καl μηκέτι λοιπόν lσχύειν,
    dλλ' εlναι νεκeδv αύτδν άληθώς, γνώρισμα οvκ όλtγον και πί­
    στις έναργής τό παeα πάnων τών του Χριστού μαθητών av-
    f Ο τόν καταφρονείσθαι καί πάvτας έπιβαlνειν κατι αύτοϋ καl μη­
    κέτι φοβείσθαι τούτον, άλλα τφ σημείq, τού στaveov και τ'fj είς
    Χριστον πίστει. καταπατεϊν αυτόν ώς νεκρόv .
    Πάλαι μέ,, γάe πρίν τήv θεlαν έπιδημίαv γενέσθαι τοϋ σω­
    τηρος, φοβερδς ήv και αύτοίς τοίς άγlοις ό θάνατος και πάν-
    1.5 τες τούς άποθν17σκοντας ώς φθειeομέvοvς έθeήνοιr,.ι· aeτι δε
    τοv σωτηρος άναστήσαντος τό σώμα, ο'fJκέτι μεν δ θάνατός
    Αστι φοβερός, πάντες δέ οι τφ Χeιστq1 πιστεύοντες ιJ,ς ούδέν
    αύτόν όντα πατοϋσι και μαλλον άποθνr7σκειν αίροϋνται, η άρν1ί­
    σασθαι την εlς Χριστόν :πlστιν. rσaσι γαρ οντως, ότι άποθνΊί-
    20 σκοnες ούκ dπ&λλvvτaι, άλλά και Cώσι και αφθαeτοι διά τής
    άναστάσεως γίνονται. έκείνος δέ ό πάλαι τφ θανάτφ πονηaϊδς
    lναλλόμενος διάβολος, λvθεισών αυτού τ(nν ώδlνων, έμεινε
    μόνος άληθώς 4Ρεκρός. και τούτου τεκμήριον ότι, πρl,ι πιστει'J­
    σοvσιν οί 11.νθeωποι τφ Χριστφ, φοβερον τόν θάνατον δρώσι κα;,
    25 δειλιώσιν α'fJτόν· έπειδάν δέ εlς τήν έκείνοv πίστιν και διδασκα­
    λlαν μsτέλθωσι, τοσοvτον καταφρονοvσι τού θανάτο·υ, ώς και
    προθύμως έπ' αvτόv όρμαν καl μάeτvρας γίνεσθαι τ17ς κατ'
    αύτοϋ ΠιΙQά τού Σωτηρος γενομένης άναστάσεως. καί γάe έτι
    ,ήπιοι όντες την ήλικlαν, σπεύδοvσιν άποΟν17σκειν, καί μελετώσι
    30 κατ' αύτοv ταίς άσκήσeσιν ού μόνον άνδρες άλλά καί γvvαίκες.
    ΟfJτως άσθεvής γέγονεν, ώς καί γυναίκας τάς άπατηθε(σας τό
    πeιν παρ!ι avτού νvν πaίCειν αυτόν ώς νεκaόν κaί πaρειμένον.
    ώς γάρ τveάv.vov καταπολεμηθέντος ύπό γνησlοv βασιλέως
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΏΠΗΣΕΩΣ 295

    Θeov ένεφάν1σeν άθάνατοv καl άφθαρτοv το σωμα, τό ό,rοίοv


    εtχe μείνει έπ\ τρeίs ήμέρας vεκρόv. Καi έγινε φανερόν εlς όλοvς
    ότι το σωμα τοv λόyοv δέν άπέθανεν ά,rό άσθένειαv φvσικηv,
    άλλα μέ την δύvαμ1v ,rοίι eΤχεv δ Σωτήρ vά έςαφαvίσl) άπ' αvτό
    τον θάνατον.
    27. Μέγα γνώρισμα καl δvνατή ά,rόδeιςις διά τό ότι κα­
    τeλύθη ό θάνατος και ~vικήθη άπο τόv σταvρόv, καi δεν εχeι
    ,τλέοv δύναμ1v, άλλ' etνe ,τράyματι νεκρός, εtνε τό ότι ,rεριφρο­
    νεΤται άπ' όλοvς τούς μαθητας τοΟ ΧριστοΟ, και όλοι ,rροχω­
    ροίίν έvαιπίοv τοv καί δέv τόν φοβοϋνται ,rλέοv, άλλά. μέ το
    σημείον τοΟ σταvροΟ καl μέ τήv π{στιν etς τόv Χριστόν τόv
    ιν ιι ι

    καταπατοvv ως νεκρον.

    Διότι παλαιότεροv, ,rρίv έμφαvισθ'ξ} έπl της γης δ Σωτήρ,


    δ θάνατος ητο φοβερός άκόμη και elς τούς άy{οvς και όλοι έθρή­
    vοvv αίrι:οvς ποv chrέθνι:1σκοv, διότι έvόμιζον δτι καταστρέφον­
    ται. Τώρα όμως ποv ό Σωτήρ άνέστησε τό σωμα, δέv eΤνε πλέον
    φοβερός ό θάνατος, δλο1 δε όσοι πιστείιοvv elς τόv Χριστοv τόv
    καταπατοvν σαν νά μη eΤνε τίποτε, κα\ ,rροτιμοvν vα άποθά­
    vοvv, παρά vά άρvηθοvv την ,r(στιv etς τόv Χριστόν. Διότι
    ,rράyματι yνωρfζοvν, ότι δταν άποθV1)σκοvν δεν χάνονται,
    άλλά ζουν καl yίνοιrται άφθαρτοι διά της άvαστάσeως. co δέ
    διάβολος έκeίvος, ό όποiος ,rαλαιότερον ώρμοvσε ,rοvηρως
    (κατά των άνθρώ,rωv) με τόv θάνατον, τώρα ,rού διελύθησαv
    τά σπλάγχνα τοv, άπέμεινev δ μόνοS' -πράγματι νεκρός. Καi
    άτrόδειςις αύτοv eTve τό ότι, ,rρlv ,r1στeίισοvν εtς τόv Χριστόν
    ο1 άνθρω1rο1, θeωροvν τόv θάνατον φοβeρόν και τόν τρέμοvv.
    ·0ταv δμως ~vταχθοvν eiς την πίστιv τοv και ylvovv μαθητα(
    τοv, τόσον ,rολύ ,rεριφροvοΟv τόv θάνατον, ώστε μέ ,rροθvμfαν
    δρμοvv elς αvτόv, και yfvovται μάρτvρeς της άvαστάσεως την
    δπο{αν ~,reτέλeσεv δ Σωτήρ ιναvτίοv τοΟ θαvάτοv. Καl νή,rια
    άt<όμη σπεύδοvv vά άποθάvοvν, καl κατ~ρχοvτα1 e[ς άyωνα
    έvαιrτίοv τοv οχι μόνον άνδρες άλλά. καί yvvαϊκες. Τόσον άδv­
    vατος κατέστη, ώστε καl αt yvvαίκeς, αί δ,rοϊαt ήπατήθησαν
    ,rροηyοvμένως ίrτr' αίιτοϋ, τώρα τον ,reριπαίζοvv ώς vεκροv καl
    παράλvτοv. Έαν ,r.χ. εvας άληθινος βασιλεύς καταvικήσ1J ενα
    296 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    καl δεθέvτος τους πόδας και τάς χείρας, πάντες λοιπόν οί δια­
    βαlνοnες καταπαlζοvσιν αύτοϋ, τvπτο,,τες καί διασύeοντες,
    ο/Jκέτι φοβούμενοι τήv μανlαν αvτου και τήν άγριότητα διά
    τδΡ νικήσα'Ρτα βαdιλiα, ο1Jτω καl τοϋ θανάτου vικηθέντος καl
    5 στηλιτΒVθbτος ύπό τοϋ σωτηρος lν τφ σταvρφ και δεδεμέ­
    ,,οv τάς χεϊeaς καί τovr; π6δας, πάπες oC έν Χριdτφ δια{Jαίνοvτες
    αύτιw καταπατοvdι, καl μαeτvροvvτες τφ Χριοτφ χλευάζοvσι
    τό" θάνατον, έπικερτομοvvτες αύτφ καl τά 11.νωθε,, κατ' αύτοϋ
    γεγραμμbα λέγοnες· πoiJ dov, θάνατε, τό νίκος; ποv σου, Ο.δη,
    1 ο τό κέvτρmι;

    28• .,.Αρ' ov,, τούτο μικρός lλεyχ6ς έστι τής του θανάτου
    dοθεvεlας; iJ μικρά έστιν άπόδειξις τής κατ• αύτοϋ γενομένης
    νlκης παρά τοϋ Σωτηρος, ΙJταν oC έΡ Χeιστφ παίδες καί νέαι
    κόρα, παρορώdt τόν bταvθα β[ον και άποθανείν μελετώσιν;
    15 ldτι μέν γαρ κατά φύσιν ό άνθρωπος δειλιώ,, τδν θάνατον καl
    την τού σώματος δι.άλvdιΡ· τδ δέ παeαδοξότατον τοvτό έστιν,
    8τι ό την του σταvροv πlστιν ένδvσάμενοr; καταφeονεί καl τών
    κατα ' ,
    φvσι,,, ' '
    και τον θ'
    α,,ατοΡ ov:, δ ειλ- .t' τmι
    ι(/, υια ' V
    Λριστ6ν. και.i

    ώσπερ του πυρός lχοvτος κατά φύdιν τό καlειν, εί λέγοι τις


    20 εlναt τι τδ μή δειλιώv αύτοv την καvσιv, άλλά και μάλλον dσθε­
    νές αύτό δεικvvον, olov δή λέγεται τό παeά τοίς 'Ινδοίς άμlαν­
    τοv· εlτα ό τφ λεγομbφ μή πιστεvωΡ, εl πεϊeαν θελήσειε λα­
    βείιι τοϋ λεγομένοv, πάντως τό ακαvdτο,, ένδvσάμεvος καl ~οσ­
    βαλών πvet, πιστοϋται λοιπώ, τή,, κατά του πvρδς ddθέvει-
    25 αν· iJ ώς, ετ τις τόν τύeαvνιw δεδεμέvmι lδείν θελήσειε, πάν­
    τως εlς την τού νικήσαnος χώραν καί άρχηv παeελθών, ό­
    e~ τδv δλλοις φοβερόv άσθενη γεvόμενον· οvτως εί τtς έστι,,
    δ.πιlJτος, και dκμήv μετά τοσαvτα καί μετα τοvς τοσού­
    τοvς b Χeιστφ γεvομένοvς μrJeτveaς καi. μετα τήΡ καθ' ήμέ-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕQΣ 297

    τύραννον καl τοv δέσr.1 τα πόδια κα1 τά χέρια, δλοt πλέον ol


    τrεραστικοl τόν τreριτrαίζοvν καl τον κτvποΟν καl τόν διασύ­
    ροvν, διότι δέν φοβοvνται ,τλ~ον την μανiαν τοv καl την ά­
    yριότητά τοv, χάρις εlς τόν νικητήv βασιλέα. •ετσι, άφοv δΣω­
    τήρ ~νίκησε και ~στιγμάτισε τόν θάνατον ε[ς τόv σταvρόv, και
    εδεσε τα χέρια TOV Καl τα ,rόδια TOV, όλοι 0001 ζουν χριστια­
    vικως, τόν καταπατοϋν, και όσο1 δμολοyοvν τον Χριστόν. τον
    χλεvάζοvν και τον τreριτrα{ζοvv, λέyοvτες αύτά πού {ξ άρχης
    gχovv yραφη έναντfον τοv· «ΠοΟ σοv, θάνατε, το νiκσs; Ποv
    σοv, ~δη, τό κέντρον;» (Α' Κο 15, 55).

    28. Ετνe λοιπόν αύτο μικρά άτrόδeιςις της άδvναμίας τοv


    θανάτοv; "Ή eΤνε μ1κρα μαρτvρfα της νίκης τον Σωτηρος !ναν­
    τ(οv τοv, όταν ot Χριστιανοί νέοι καί νεάνιδες παρθένοι, mρτ­
    φρονονν τήν ,rαροvσαν ζωήν και άτrοφασίζοvν νά αιτοθάνουν;
    Βεβαίως δ άνθρωπος ~κ φvσεως φοβείται τον θάνατον και τήν
    διάλvσιν τον σώματος· άλλα τό καταπληκτικώτατον εΤνe
    τοϋτο, ότι αυτός ,τού {νδύεται την πίστιν τοv σταvροv, ςe­
    τreρνςχ τάς φvσ1κας άδvναμ{ας και Sέν τρομάζει τόν θάνατον
    χάριν τοv Χριστοv. Ή φvσικη Ιδιότης τr.χ. της φωτιας etνε να
    κα{1)· θα ~Ε κανelς ότι vτrάρχeι κάτι 1TOV όχι μόνον δεν τρο­
    μάζει τό κάψιμόν της άλλα μαλλον την άποδεικνίιει άνίκαvον,
    όπως λέyοvν βεβαίως δια τό άμίαvτον των Ίν8ων10 • Τώρα αν
    κάποιος δέν ,τιστεύeι εtς τό λεγόμενον, {αν θέλ1J να λάβ,:ι πείραν
    τον λεyομένοv, δέν gχeι παρά να φορέσ'ΙJ αίιτό ,τοv Stν καίεται,
    και να ελ&r] εlς rnαφην με τήν φωτιάν, δ,rότε διατrιστώνει της
    άδvναμίαν της φωτ1ας eναντι αύτοΟ. :ιΉ, αν κάτrοιος- θέλ,:ι νά
    tδij δeμtνον τον τvραννον, δ,rωσδήποτε πηγαίνει elς τήν χώ­
    ραν 1<αί τή ν βασιλείαν τον νικητοίί και έκεϊ βλέ,τει τελείως άδv­
    νατοv αύτόv πού δtά τοvς άΧλοvς εΤνe φοβερός. 'Έτσι, αν κά­
    ποιος et νε άπιστος, άκόμη 1<αl μετά άπό τόσα πολλά, μeτα άτrό
    τόσον πολλούς μάρτυρας Χριστιανοvς καl μετα άπο τόv χλev...

    10. •ο άμίαντος ητο yν'4στός καl τότε, εtσήyετο δέ έ~ ·ιvδtώv.


    298 Μ. ΑθΑΝΆtΙΟr

    ραν γινομbιην κατά τού θανdτου χλεύην παρά των έν Χριστi[,


    διαπρεπόιιτωv, lJμως, εί lτι τήν διάνοιαν άμφlβολον έχει περl
    τού κατηρΎησθαι τόν θάνατον καi τέλος έσχηκέναι, καλώς μεν
    ποιεί θαvμάζων περί τού τήλικούτοv· πλήν μή σκληρός είς
    5 άπιστ{αν μηδέ άναιδής πρός τά οi5τως έναρyη Ύtνέσθω. dλλ'
    ί!Jσπερ δ τό άμ{αvτοv λαβωv γι.νώσκει τδ 11.ψαvστον τού πvρδς
    προς αύτό, και ό τόv τύραvνον δεδεμένον θέλω" όραν, εlς τήν τού
    νικήσαντος άeΧΨ1 παeέρχεται.· ούτω καί δ άπιστών περl της
    τού θανάτου ,,{κης λαμβανέτω την πlστιν τοϋ Χριστού καl εlς
    10 τήν τούτου διδασκαλlαν παρερχέσθω, καί Οψεται τού θανάτοv
    'Ι 'σθ Ι
    την α
    ' <ι J t - /
    ενειαν και την κατ αυτοv ,,,κην. πο
    λλ ό
    οι γαe πρ τεeον απι-
    \ \ .,
    στοϋvτες καl χλεvάζοντες ύστερον πιστεvσαντες, οiJτω κατεφρό·
    1'ησα1' τού θα,,άτου, ώς καί μά{!τvρας αύτοϋ γενέσθαι τού Χριστοv·
    29. El δέ τφ σημεlφ τού ιtταυροv καl τfi πlστει τij είς
    15 Χaι(Ιτον καταπατείται ό θάνατος, δήλον αν είη παρά άληθείf!.
    δ ικα,.,ουσr,
    1- ' J!λλ ον ειναι
    μη' u Τ V " ' ,
    άλλ' η αvτον τον Λ(}tστιw, τον
    ,
    κατα
    ' '
    του
    ,..
    1

    θανάτου τρόπαια καi νίκας έπιδειξάμενον κάκείνον έξασθενrj-


    l ' ' "ισχvεν θ α1'ατος δ ια'
    1 1
    σαι ποιησαντα· και' ε προτερον μεν οr και'

    τούτο φοβεgός ήν, Ο{!τι δέ μετά τηv έπιδημίαν τού σωτηρος


    -C'JQ και\ τον
    ' - σωματος
    του ' ' -
    αυτοv '
    θ ανατον ' '
    και την αναστασιν κατα- ' '
    φρονείται ·φαvερόν αν εΈη παρ' αvτοϋ τοϋ έπι τόν σταvρόν άνα­
    βάντος Χριστού κατηργησθαι και νενικ?7σθαι τόν θάνατον. ώς
    γάρ, Άά,, μετά νύκτα Ύένηται ήλιος και πας ό περίγειος τόπος
    ,
    κατ αλ αμπηται
    (' '
    vπ
    ,,
    avτo-v,
    - '
    παντως
    ,
    ουκ
    ,,
    εστιν
    ' ''β λ
    αμφι ο ον,
    ~
    uτ ι

    25 δ τό φϊός έφαπλώσας ήλιος πανταχού αυτός έστιν ό καί τό σκό ...

    τος απε
    '11 λασας ' \ ' ' '
    και τα παντα φωτισας, ουτω, τοv θ ανατοv κα- ,., "" '
    ταφaοvηθέvτος καί καταπατηθέντος, άφ' ού Ύέγοvεν ή τοϋ σω­
    τήρας έν σώματι σωτήριος έπιφάνεια καί τό τέλος τοϋ σταυρού,
    πρόδηλοv άν είη, ότι αυτός έι1Τιν ό σωτηρ δ κal έ,, σώματι
    8ο ,
    φανεις, ο ταν
    r ' θ , , \
    ανατον κaταeΎησας, και κατ αvτου τρuπαια κα
    ' :. - 1 θ'

    ήμέeαν lν τοίς έαvτοϋ μαθηταίς έπιδεικvύμενος.


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ9ΠΗΣΕ9Σ 299

    ασμόν ,τού ίιφίσταται καθημερινώς δ θάνατος άτrό τοvς έςαι­


    ρετ1κούς Χριστιανούς, {ν τούτοις, έαν άκόμη άμφιβάλλt.1 περί
    της καταργήσεως και τοv τέλους 'TOV θανάτου, άσφαλώς καλα
    κάνει ποv άπορei δια κάτι τόσον μεyάλον· άλ'λ' ας μή φανi]
    σκληρός κα\ άπιστος, ούτε άνα1δής, διά πράγματα τόσον ζω­
    ηρά. 'Αλλ' όπως {κείνος ποv δοκιμάζει τόν άμ{αντον άναyνω­
    ρ{ζeι την άδvναμ{αν της φωτ1ας να τόν καvσ1.1, ι<αl έκεiνος ποv
    θέλει να lδij δεμένον τόν τύραννον πηγαίνει elς τό βασίλe1ον
    τοiί νικητοv, ετσι καt έκeϊνος 11Όv δέν πιστείιeι etς την v{κην
    κατά τοiί θανάτου, ας λάβ-ι:ι την π{στιν τοΟ Χριστοv, καί ας
    πλησιάσ,a νά διδαχθij αvτό, καi θα lδij τή ν άδυναμίαν τοΟ θα­
    νάτου καl την κατ' αύτοiί v{κην. Δ1ότι πολλοi ol δτrοίοι προ­
    ηyοvμένως fισαν άπιστοι καl έχλεvαζον, όταν ύστερον έ,τί­
    στεvσαν, τόσον τrολύ κατeφρόvησαν τόν θάνατον, ώστε εyι­
    vαν και μάρτvρες αύτcv τοϋ Χριστοv.
    29. 'Εάν δέ, δια τοv σημείου τc.iί σταvροϋ καί δια της πί­
    στεως εlς τόν Χριστόν, καταπατηται ό θάνατος, μέ δικαστή ν
    τη V άλήθetαν θα mreδeικνveτo, ότι δέν et VE άλλο5, άλλ' αυτός
    δ ίδ1ος ό Χριστός, έκεϊνος πού rnέ8ειςe τρόπαια καί νίκας κατα
    τον θανάτοv καi τόν εκανe νά {ξασθevήσ"ΙJ. Καί έφ) όσον προ­
    ηγουμένως μεν εΙχe δύναμι v δ θάνατος, καί διά τοvτο fιτο φο­
    βερός, ~νφ τώρα, μετα την ~,τί γης έμφάνισιν τοϋ Σωτηρος καί
    μετα τόν θάνατον καί την άνάστασιν τοiί σώματός του, κατα­
    φρονείται, eive φανeρόν δτι δ θάνατος κατηρyήθη καί ένικήθη
    άπό αυτόν τόν Χριστον δ δποϊος άνέβη eίς τόν σταvρόν. Μετα
    την νvκτα έμφανiζεται δ ήλιος, καi φωτίζει τήν έπιφάνeιαν της
    γης· δπωσδήποτe δέν ότrάρχeι άμφιβολiα, ότι ό ήλιος πού ά­
    πλωσε παvτοv τό φως, αύτος εΙνε πού έδιωξε καί το σκότος, καi
    iφώτισε τα πάντα· ετσι, άφοv κατεφρονήθη ι<αl κατεπατήθη δ
    θάνατος, άπό τότε ,τού σννέβη ή σωτήριος σωματική έμφάν1σ1ς
    του Σωτηρος καί δ σταυρικός του θάνατος, eI ve φανeρόν, ότ1 αυ­
    τός eΤνε δ Σωτήρ δ δποtος ένεφαν{σθη με σωμα, «δ τόν θάνατον
    καταρyήσας», καi καθημερινώς tπιδeικνveι τρόπαια κατ' αv­
    τοΟ διά των μαθητ~ν τοv.
    300 · 11 .. ΑθΑ.ι'JΆ:ΣΙΟr

    'Όταν γάρ lδn τις άνθeώποvς άσθεvείς 8vτας τfl φύσει


    προπηδωnα~ εlς τόν θάνατον καi μή καταπτήσσοvτας αύτοv
    τήv φθοράv μηδs τάς έν Ι!,δοv καθόδους δειλιώnας, άλλά προ­
    θύμφ ψvχfl πeοκαλοvμένους αύτόv, καl μή πτήσσοnας βασά-
    5 νους, άλλά μάλλον τής ένταϋθα ζωής προκρ(vοvιας διά τοv
    Χeιστόν τήv είς τό,, θάνατο,, όeμήν, IJ κα1 tάν θεωρός τις γέ­
    ΠJτα1ι άνδρών και θηλειώv καl παlδωv νέωv όρμώvτωv καl tπι­
    . πηδώnωv εlς τόν θάνατον διά τήv εlς Χριστόν εvσέβειαν, τlς
    ούτως tστίν ευήθης, 1' τlς οιδτως tστlv llπιστος, τlς δέ ούτω
    10 τήv διάνοιαν πεπήρωται, ώς μη νοείν καί λογίζεσθαι, 8τι ό Χρι•
    στ6ς, είς δν μαρτvροvσιν oi αvθρωποι, αύτός την κατά τού θα­
    νάτοv νlκη,, έκάστφ παeέχει. καί dlδωσιν, tξασθεvείv αυτόν
    ποιάw έ,, έκάστφ των αvτοϋ τήν πlστιν tχ&ντω-v και τό σημείον
    τού σταυρού φορούνταιv; καί γάρ ό τόν lJφιν βλέπων καταπο.-
    15 τούμενοv, είδώς αύτοϋ μάλιστα τηv προτέeαν άγeιότητα, ούκ
    άμφιβάλλει λοιπόν, 8τι νεκρός lστι κα! τέλεον lξησθένησεν,
    iκτδς εl μή τήν διάνοιαν dπεστράφη και ovdέ τάς τού σώματος
    αlσθήσεις 15γιαιvούσας lχε1ι. τlς γάρ, καί λέοντα παιζ6με:νον
    ύπό παιδlων όρώv, άγνοεί τούτον 1/ νεκeόν γε:ν6μεvο,, ,JJ πασαν
    20 άπολέσαnα την έαvτοϋ δύναμιν; άJσπερ οvν ταϋτα άληθij εlvαι
    τοίς όφθαλμοίς έξεστιν όραν, ούτω παιζομένοv καl καταφρο­
    νοvμbου τοϋ θανάτου ύπό τώv είς Χρσιτόν πιστεvόvτωv, μηκέ­
    τι μηδε'ίς dμφιβαλλέτω, μηδε γινέσθω τις άπιστος, 8τι ύπό
    ΧριστοιfJ κατήργηται ό θάνατος καl ή τούτοv φθοgά διαλέλvται
    25 και πέπαvται.

    30.. Τοϋ μέv οvν κατηeγησθαι τοv θάvατοv καί τρόπαιον


    εlvαι κατt αύτοϋ τόv κvριακόν σταvρδv σύ μικρός lλεγχος τά
    προειρημένα. της δέ γενομένης λοιπόν άθανάτου &ναστάσεως
    τοv σώματος παρά τού κοινού πάντων σωτijρος και ζωής όντως
    30 Χριστού έναeγεστέρα των λόγων ή διά τών φαινομέναw άπό­
    δειξlς έστι τοίς τόν όφθαλμόν τής διαvοlας lχοvσιv ύγιαlνοnα.
    , \ ,
    ει γαρ κατηργηται ο
    f' '
    θ αvατος, f'
    ως ο
    f' '
    λ ογος ι:;υει
    Jl.1 ξ ε, κα
    l \ '
    δ ια τοv

    Χeιστόν πάντες αύτδv καταπατοϋσ,, πολλφ πλέον αύτός αύ-


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕgΣ 301

    Διότι όταν κανεlς lδf.i άvθρώτrοvς, τrov έκ φvσεως eI νe άδv­


    νατοι, νά πηδοϋν ε\5 τον θάνατον και να μή τρέμοvν την φθο. .
    pάν τοv, ovτe vά φοβοΟνται την κάθοSον elς τόν ςχSην, άλλά
    μέ τrροθvμ{αν νά τόν τrροκαλοΟν, καl νά μή φοβοννται τάς βα­
    σάvοvς, άλλά να τrροτιμοϋν χάρ1 ν τον Χριστοv νά δρμοϋν ets
    τόν θάνατον τrαρά νά: ζουν έδω· η όταν κανεls βλέτnJ άνδρας
    καi γυναίκας καί νέα τrαιδιά νά δρμοvν καl νά ,τηδοvν mάνω elς
    τόν θάνατον, χάριν τηs εvσεβείαs ,τρός τόv Χρ1στόν, τrοίσs eiνe
    τόσον άνόητος η τrοίος εΙνε τόσον &rηστος, η τrοίος eive τόσον
    άνά,rηρος ets την διάνοιαν, ώστε vά μή έννοf.i καi νά μή σκέπτε­
    ται ότι δ Χριστός, ε{ς τό όνομα τοv δτrοίοv μαρτvροϋν ot άν­
    θρωποι, αύτόs παραχωρεί καί δίδει els τόν καθένα τήν v{κην κα­
    τά τοv θανάτου, και αύτός κάνει τόν θάνατον vά έξασθενη
    έμτrρος εlς κάθε τrιστόν καl καθένα τrov φέρει τό σημείον τοv
    σταvρον; Διότι όταν ενας βλέτr1J το φίδι νά καταπατηται, έvφ
    yνωρίζει ,τολv καλά τήν ,τροηyοvμ~νην άyριότητά τοv, δtν άμ­
    φ1βάλλε1 τrλέον, ότι εΙvαι νεκρόν καl εχeι τελείως έξασθενήσει·
    έκτόs έάν εχτι τρελλαθη και δέν eχει ύyιετς τάς α{σθήσεις τοv σώ­
    ματός τοv. ~Η ,τοίος, όταν βλέπ,:ι τrαιδιά νά τrα{ζοvν μέ ~να λέοv...
    τα, δέν άναyνωρίζει ότι η eive νεκρόν η εχει χάσει όληv την δv­
    vαμί ν τοv; ·0rrως λοι,τόν elνe δvνατόν νά lδοϋμeν μέ τα μάτ1α,
    ότι αvτα elνe άληθινά, ετσι καl όταν τrεριτrα{ζεται καi ,τερι­
    φροvε1τcα δ θάνατος άττο Ικε{ νοvς τrov τrιστείιοvν els τόν Χρι­
    στόν, κανεls πλέον αs μή άμφιβάλλ,:, ούτε να δεfχν1) άττιστfαν,
    δη δ Χριστός gχει καταργήσει τόv θάνατον καl gχει ,ταόσει
    την φθοράν τοv.

    30. ·οσα εiπαμεν προηyοvμένως άποτελοΟν όχι μικραν


    άπόSειςιν τοv ότι δ θάνατος κατηρyήθη και δ σ·ιαvρός τοΟ
    Κvρίοv εtvε τρό,ταιον κατ• αύτοΟ. Εlς όσοvs δεν gχοvν χαλα­
    σμένα τό: μάτια τηs διανοfας άποδεικνίιοvν τά ,τερισταπκα
    τrολv ζωηρότερα άπό τά λόyια, ότι δ Χριστόs, δ κοινος Σωτήρ
    όλων και ή άληθινή ζωή, άνέστησε τό σωμα etς άθανασ(αν.
    Διότι Ιάν gχi:1 καταρyηθη δ θάνατος, όπως άπέδειςεν ό λόyος,
    και μέ την δvναμιν τοΟ Χριστον όλοι τον κατα,τατοvν, πολύ
    302 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τάν πρώτος κατεπ&τηι1ε τφ ίδlφ σώματι καί κατήργησεv αύ­


    τόν. τοϋ δέ θα?άτοv νεκρωθέvτος vπ• αύτοv, τl lδει γενέσθαι
    1} το σώμα άvαστήvαι καί τούτο δειχθijvαι κατ' αύτοϋ τρόπαι­
    ον; tJ πώς γάρ dv έφάνη καταργηθεlς ό θάνατος, εl μη τδ σιtJμα
    5 ' \
    το κvριακο'JΙ ηV t.ιvασταv;
    ~ ' 1

    Ειι δ ε, '
    τφ μ·fJ αvτu.ρκης ' ' ή ' "' \ -
    α:ιιο'δ ει ξ ις αvτη περι της αvαστιι- ' ,
    σεως αύτο11, καν έκ των έv όψει yεvομέvωv πιr:ιτο-ύσθω τό λε­
    γόμεvΟ'V. εί γάρ δή νεκρός τις γενόμενος ο-όδέv έvεργείv δύνα­
    ται, άλλα μέχρι τού μ117ματός έστιv αύτφ ή χάρις, καl. πi-παv-
    1ο ται λ οιποv,
    ι .t
    μυvωv
    δέ
    τωv
    - ζ ι , ' "" 'ξ ~
    ωvτων ε,σιv αι πρα εις και αι προς
    \ ,
    ' ' ,
    τοuς ανθρωποvς έvεργειαι, οeατω , ,. , ' ,.
    δη ο '
    βουλόμεvος και γιvεσ θ (ιJ ,
    δικαστης έκ τώv όρωμένων τήv άλ,ήθειαv δμολογώv. τοσαϋτα
    γάρ τού σωτηρος έvεργοϋvτος έv άvθρώποις, και καθ" ήμέραv
    παnαχόθεv άπό τε τcvv τήv ~ Ελλάδα καl την βά(!βαeοv οίκούv-
    15 των τοσοϋτοv πλήθος άοράτcος πεlθοvτος είς τήν έαvτοϋ πl­
    στιv παρελθείν, και πάvτας ύπακούειv τfl αύτοϋ διδασκαλί,!,,
    dρ' έτι τις την διάνοιαν ύ.μφlβολοv έξει εl yέγοvεv dvdr:ιτασις
    ύπο του σωτijρος και ζfi ό Χριστός, μίίλλοv δi αύτός έστιv ή
    ζωή; dρα δέ vεκροϋ έστι τός με:v διavοlας τώv άvθρώπωv κα-
    20 ταvύττειv, ώστε τσύς πατρικοvς άρvείσθαι νόμους, την δέ Χρι­
    στού διδασκαλίαv προσκvνείv; 1} πώς, εlπερ ούκ lστιv έvερ­
    γώv, νεκρού γαρ ίδιόν έστι τούτο, αυτδς τούς έvερyοϋvτας καl
    ζ ώvτας τijς έvεργεlας παύει, ώστε τόv με:v μσιχόv μηκέτι μσι­
    χεύειv, τον δέ άvδροφόvοv μηκέτι ψΟ'Vεvειv, τόv δέ άδικοϋvτα
    25 μηκέτι πλεοvεκτείv, καl τόv άσεβη λοιπόν εύι1εβείv; πιος δέ,
    '
    ει. μη - άvέστη, α \
    'λλ α νεκρ ός έ στι, \
    τους λεγ ομεvσvς
    , vπο
    t' ' των
    - απι-
    ' ,

    στων ζijv ψεvδοθέοvς και θρησκευομέvοvς δαίμονας αύτός άι""ιε­


    λαvνει, καί διώκει, και καταβάλλει; 'Ένθα γαe όνομάζεται
    Χριστός καί ή τσύτοv πlστιr;, έκείθe, πασα μ~v είδωλσλατρ{α
    ΠΕΡ! ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕQΣ 303

    mρισσότερον αvτός τόν~ κατεπάτησε πρώτος με τό Ιδικόν του


    σωμα καl τόν κατήρyησεν. 'Αφου δέ έθανάτωσε τόν θάνατον,
    μετά τ{ επpεπε νά KάV1J, παpα να άναστήCΜJ τό σωμα, κα\ αύτό
    νά το δε(ξtJ ώς τρόπαιον έναντίον αύτοϋ; 'Ή πως θά έφαίνετο
    ότι Ε)(ΕΙ καταpyηθη δ θάνατος, eαν δεν εfχεν άναστηθη τό σω­
    μα του Κυρίου;

    Έαv Se εlς κάποιον δεν είνε άρΚΕτη αvτή ή άπόδειξιs τrερl


    της άναcrrάσεως αύτοσ, ας βεβαιω&G άπ' αύτα πού σvμβα(­
    νοvν έμπρος εlς τά μάτια μας ...Οταν ενας εf νε νεκρός, δεν δόνα...
    ταt νά ένεpyήσt]· ή Ικανότης τοv vφ(σταται μέχρι τό μνημα,
    πέραν δέ αvτοϋ πmιε1. At πράξεις καl αt έvέρyειαι προς τοιις
    άvθρώποvς εΙνε Ιδιότητες μόνον των ζωνταvων. "'Ας προσέξ,:ι
    λοιπόν αvτός πού θέλει, και ας κρ{ \11) άπό όσα βλέπει, δια να
    όμολοyήσ1:1 την άλήθειαν. 'Όταν βεβαίως δ Σωτηρ ένερyij εtς
    τούς άvθρώπους τόσον μεγάλα, καt καθημερι νως ,τε(θει άορά­
    τως νά προσέλθοvν εlς τή ν π{στι ν του καί να ίιπ00<:ούοvν όλοι
    εlς τήν lδικήν του διδασκαλίαν, τόσον μέγα πλfiθος άπό όλα
    τα μέρη και άπό έκe{νοvς πον κατοικοvν εtς τήν CΕλλάδα καί
    άτrό αι{νοvς πού κατοικοvν εtς βαρβαρικας χώρας, αραyε άμφι..
    βάλλει άκόμη κανείς, ότι άνεστήθη ό Σωτήρ καl ζfj δ Χριστός,
    η μαλλον ότι αυτός είνε ή ζωή; Μήπως εΤνε ίδιον νεκροv vά
    σvyκινi) βαθvτατα τάς διανοίας των άvθρώπων, ώστε να άρ­
    νοvνται την θρησκεfαv των προyόνων καi να προσκvvοvν ώς
    διδάσκαλον τόν, Χριστόν; 'Ή, αν δεν iveρ-yij, Ιφ' δσον εΥνε
    νεκρός, πως αvτός σταματ~ τάς Ινερyeίας έι<εί vωv πού ζovv
    καi ένερyοvν, ώστε δ μοιχός νά μή μοιχεό1J πλέον, δ φονεύς να
    μή φονεv,:ι, δ άδικος νά μή ,τλεονεκτij, καl δ άσεβής εtς τό ιξης
    νά εfνε εύσεβής; Έάν πάλιν Sέv άνeστήθη, άλλ' etvε νεκρός,
    πως έκοιώκει καl καταδιώκει καl καταβάλλει τούς ψευδοθεοvς
    και λατρeuομένοvς δα{μοvας 11 , δια τούς δποίοvς ol άπιστοι λέ­
    yovv δτι ζοvν; Διότι σποv προφ~ρεται τό όνομα Χριστbs' και

    11. Πρβλ. § 15, ίnrοσημ. 8.


    3Οί )!. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    καθαιρείται, πάσα δε δαιμόνω,ι άπάτη tλέγχεται, πας δέ δαt­


    μω,, ούδέ το Ηνομα ύποφέρει, άλλα καl μόνον άκούσας, φυγάς
    οrχεται. τούτο δέ of:J νεκρού τδ έρyοv, άλλα ζώντος καl μάλιστα
    ΘεοiJ. άλλως τε και γελοίον αν είη τούς μέν διωκομένου~ ύπ.,
    1

    5 αύτοϋ δαίμονας καί τά κατα(}γούμενα είδωλα λέyειv ζώντα,


    εlναι, τόν δέ άπελαvvοντα καl τfί έαvτοϋ δυνάμει μηδέ φανη-
    ναι ποιοvντα
    ... ,
    τοvτοvς,
    'λJ.
    α .α
    ' και
    ' ομο
    C' λ ,
    ογοvμενον
    C'
    vπο
    ' ,
    παvτωv

    εlναι Θεού Υίόν, τούτον λέγειν slvaι νεκeόν.


    31. 'J.I'
    .ιr.ιεγαν δ'
    ε '
    και κα θ' ~
    δαvτωv - '
    τον ειιεγχαv "1 ,
    ο ι απιστουν- -
    10 τες; τfl άvαστάσει προβάλλονται, εί τόν Χρισ"τόv τδv λεγόμεvοv
    Πα(}' αύτωv vεκρόv llπαvτες δαίμοvε, και οί προσκvνούμενοι
    παρ J αvτωv
    , - θ εοι! ου
    , δ ιωκοvσιv, άλλ'
    α μα ,
    -λλ ον οr Λριστος
    V ' '
    τους
    1
    παν-

    τας lλέγχει νεκρούς. εl yαρ άληθέ~ τόν νεκρόv μηδέν lvεργsίν,


    έργάζεται δε τοσαϋτα καθ' ήμέραv δ σωτήρ, έλκωv είς εύσέ-
    15 βειαv, πείθωv εlς άρετήν, διδάσκων περι άθανασlας, εlς π&θοv
    των ούραvtωv άνάγων, άποκαλύπτωv την περι Πατρός γ'Ρώσιv,
    \ '""θ αvατοv
    τηΊJ κατα του ' δ'
    V}αμιν δμπν
    ,1 έων, r'
    εκαστφ '
    δ εικνvω,ι r
    εαv-

    ,
    τοv, και' '
    την ει)δ ω
    'λ ων ()
    'θ ε τητα
    α κα θ αιρωv· - ,
    τοvταιν δ Β1 ov'δ'εν
    δύνανται οί παρά τοίς ιi"l:lστοις θεοl καί δαlμοvες, άλλά μάλλον
    20 τfl Χριστού πa,eovσlq. νεκροι ylνονται, άργήν έχοντες. καί κε­
    vη,, την φα"Ρτασίαv· τφ δέ σημεlφ του οταvροv πσ.σα μεν μα­
    ;1εlα παύεται, πάσα δέ φαeμακεlα καταργε'ίται, καί πάvτα μέν
    τα είδωλα έeημοiiται καί καταλιμπάνsται, πάσα δέ άλογο~ ήδο­
    vή παύεται, καί πας τι, εlς ούρανόν άπό γης dποβλέπει · τlva
    25 αν τις είποι νεκρόv,· τόv τοσαϋτα iργαζόμεvον Χριστόν; άλλ'
    ούκ ίδιο,. νεκρού τό έργάζεσθαι. ιJJ τόv μηδόλως bερyοiwτϋ,
    άλλ' ώς αψυχοv κείμενον, δπερ Μιον των δαιμόνων καί εlδώλωv
    ώς νεκρών ύπά(}χει; ό μέv yιze τοϋ θεοv Υίδς ζωv και bεργής
    ώv καθ' ήμέραν έργάζεται, και bερyεί τήν πάντων σωτηρlαv·
    30 ό δε θάνατο, lλέγχsται καθ) ήμέραv αvτδς tξασθεvήσας, και
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ!aΠΗΣΕgΣ 805

    ή πίστις' τοv, Ικκαθαρ{ζεται άπ' e<εί κάθε είδωλολατρία, ξε­


    σκεπάζεται κάθε άπάτη των δαιμόνων, και κάθε δαίμων ovτe
    τό ονομα δεν νποφέpΕt, άλλα Κα1 μόνον εάν ΤΟ άι<ούσι:,, ά:μέσως
    τρέπεται elς φuyήν. Αvτό, βεβαίωS', δέν εΤνε ερyον νεκροv,
    αλλά ζώντος' καl μάλ1στα θeov. Ές άλλοv θα f]το και yελοΤον
    να λέγωμεν ότι ε! VE μέν ζωντανοi ο{ δα{μονΕς' ο{ δποίοt έκδιώ­
    κονται ντr' αύτοv καl τα είδωλα τα δ,τοiα καταργοvvται, ε{ νε
    δε νεκρός αύτός ό δ,τοίος τους έκδιώκει καl μέ την Sύναμ{ν του
    δεν τουs άφή νει νά φανοίίν, αύτός τον ότrοϊον όλοι δμολογοvν
    δτι εt νε Υtός θεοϋ.

    31. ·οσοι άπιστοvν elS' τήν άνάστασιν ,τροκαλοϋν σφο-­


    δρόν ελεγχον tναντίον των, άφοv δλοι ot δαίμονες και ot θεοί
    τoVS' δτrοfοvς προσκυνοvν δέν έκδιώκοvν τόν Χριστόν, αλλι
    δ Χριστός τοvς άπΟQeικνvει δλουs νεκρούς. Διότι tαν εt νε άλή ...
    θεια δτι δ νεκρος δεν tvεργεί καμμίαν ένέργeιαν, tνφ ό Σωτηρ
    καθημερινωS' κάνει τόσα πολλά, ητοt έλκύε1 εtς εvσέβeιαν, ,τεί­
    θει εtς άρετήν, διδάσκει περί άθαvασ(ας, ώθεr εfς τοv πόθον τωv
    οvpανίων, άποκαλύπτeι την γνώσιν ,τeρl τοϋ Πατρός, tμ,τνέει
    την δύναμιν κατα τοv θανάτου, φανερώνει εts τόν καθένα τόν
    έαυτόν του, καl κρημνίζει την άθetαν των elδώλων. 'Από αύτά
    τίποτε δεν δίιναvται να ,rράξοvν ot θεοl καi δαίμονες των ά,τί­
    στων, άλλα μαλλ.ον νεκρώνονται μέ την ,ταροvσίαν τοv Λpι­
    στοϋ, διότι ή lμφάνισ{ς των ε!vε άνεv eργοv καί κοvφια. Διά τοϋ
    σημείου όμως τοϋ σταvροϋ πα<ιεται κάθε μαγεία, καταρyεΙται
    κάθε μαγγανεία, καl όλα τά είδωλα έρημώvονται καl έyκατα­
    λε{ποvται· ,ταύεt κάθε άνόητη ήδοvή, καi δ καθένας στρέφει το
    βλέμμα άπο την γην ,τρός τον οvρανόν. Ποtον θά όνομάσι:ι κα­
    vεις νεκρόν; Τον Χριστόν, δ δποrος iνερyεί τόσον μεγάλα;
    'Αλλα Sέν etνε ίδιον τοϋ νεκροϋ νά έρyάζeται. Ή αvτον πο\J
    11

    δέν Ανεργεt καθόλου, αλλά μένει ώs άι.μιχος-, ,τρ&γμα τό δτrοtον


    ε1νε Ιδιότης των δαtμόνων καl των εtδώλων, άφοϋ εΙνε νεκρά;
    Διότι δ Υtος τοϋ θεοϋ εtνε ζωvτανος καl δραστr1ριος και καθη­
    μερινώS' έργάζεται καl ένeρyετ την σωτηρ(αν δλωΨ ένφ καθη­
    μeρ1 νως ά,τοδeικνόεται δτι δ θάνατος ~ει άδvνcχτήσει και δτι
    20
    306 11. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τά είδωλα καl οί δαlμοvες μαλλοv 'Vεκeol τvγχάvοvτε~, ώς έκ


    τούτου μηδέvα διστάζειv έτι πεeί της τοϋ σώματος άvαστάσεως
    αύτοv. lοικε δέ ό περι τής άvαστάσεως το·ϋ κvριακοϋ σώματος
    άπιστων άγvοεϊv δύναμι11 Θεοϋ Λόγου καί Σοφίας. εl γαe όλως
    5 έλαβεν έαvτψ σώμα και τούτο lδιοποι~7σατο κατα τηv εϋλο­
    yο, άκολοvθlαv, ώς ό λόγος έδειξε, τt lδει τόv Κύeιον ποιε'iv
    \
    πεe1, τοvτοv;
    f JI
    ,1 ποιον
    - ".J:
    ευει τε
    'λ
    or; γεvεσ
    f ο
    αι
    "" ,
    του σωματος,
    Η
    απα':i
    l:.

    '
    επιβ αvτος
    1
    αvτflJ
    ' - τοv
    - Λ υγοv;
    ..1 μη' απο
    " Ο αvειv - μεν ' '
    γαe ουκ ' Ί}'δ
    1
    v-
    'Vατο, ατε
    ,, δ..J.Θ
    ,1 '11:
    νητοv uv, ,.~,
    και vπεe
    ' '
    παvτωv πeοσφεeομεvοv
    '
    εις

    10 '
    τον θαvατοv· , ov.,. .,
    χαριv και ό σωτηρ '
    ..J. αvτο
    ' ' '
    κατεσκεvασεν εαvτφ·
    f' -

    μείvαι δε 'Vεκedv ούχ olόv τε ήv, διά το ζωής αύτδ ναόν γεγενij-
    σθαι. lJθεν άπέθαvε μεv ώς Οvητόv, άvέζησε δέ δια την έv αύ­
    τφ ζωήν· καl της άtαστάσεώς έστι γνώρισμα τά εeγα .

    32. Εί, δ', ότι μη όραται, άπιστείται και έγηγέρθαι, ώρα


    15 και τό κατά φύσιν άevείσθαι τούς άπιστοϋvτας. Θεού γάe ίδιον
    μη όρασΟαι μέv, έκ δέ των lργωv yιvώσκεσθαι, καθάπερ καl
    2 ,
    δΠανω λ'λ
    ε εκται. ' •
    ει μεν οvν
    41' τιι
    ' εργα
    ,, μη δστι, κα λ""'
    1 2
    ως τφ μη φαι- - '
    'VΟμέvφ άπιστοϋσιv· εl δέ τά έeγα βoij. καl δείκνvσιv έναργώς,
    δια τl έκόvτες άρvοϋνται την της άvαστάσεως ούτω φαvεeως
    20 ζωήν; εl γάρ καl την διάνοιαν έπηρώθησαv, άλλα καν ταίς
    έξωθεν αlσθήσεσιv deαv έστι την άvαvτίρρητοv τού Χeιστοϋ δύ­
    vαμ,,,, καl Θεότητα· έπεί καl τυφλός, lάv μή βλέπrι τόv 1Jλιοv,
    άλλά καν τής vπ' αύτοϋ γινομένης θέeμης άvτιλαμβαvόμενος,
    οlδεv, ότι ήλιος vπie yijς έστιv. ούτω και οί άvτιλέyο'Jiτες, εl
    •n5 ' '
    και μηπω πιστεvοvt1ιν, ' άκμην
    ' τvφλ ωττοvτεr; περι τ,
    ' ..J.1 v α'λη'θ ειαv,
    '
    άλλά κdv έτέeωv πιστεvόvτων γιvώσκοvτες την δύναμιν, μή
    άρνεlσθωσαv τήν τοv Χeιστοϋ Θεότητα και τήν ύπ' αύτοϋ γε­
    J1ομέvηv άJ1άστασιv. δηλοv rάe, ότι, εί vεκeό~ Αστιv ό Χeιστός,
    ούκ dv τού~ δα{μοvα~ έδlωκε καl τα είδωλα έσκύλεvε· vεκρφ
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕΏΣ 807

    τα είδωλα καί oi δαίμονες εΙ vε νεκροί· δια τοvτο κανείς ,rλέον


    δέν άμφιβάλλει περl της άvα~τά::rεως τοϋ σώματος cxίrrov. Αv­
    τόS' δ δποίος- δέv πιστεύει elS' τη v άvάστασι ν το ϋ σώματος τοϋ
    Κυρίοv, φαίνεται vά άyvoτj την δvναμιν τοv Λόyοv και τfiS'
    Σοφίας τοϋ Θaοϋ. Διότι eφ) όσον ελα~ε σωμα και κατα φvσικην
    σvνέπειαv τό εκανεν iδικόv του, όπωS' άπέδειξεv ό λόyος, τί
    επρrnε νά τό 1<άV1) ό Κύριος; η ,τοίοv επρrnε vά εf νε το τέλος
    τοϋ σώματος, άφοϋ έ,τάvω εlS' αύτό εvρiσκeτο δ Λόγος; Δεν
    ητο δvvατόν vά μή άτrοθά~, rnειδη άσφαλως ητο θνητόv, καl
    προσφέρεται εtς τόv θάνατον ύπέρ πάντων, και χάριν αύrων
    το κατεσκevασε καl ό Σωτήρ. Νά παραμεί\11) vεκρόv, δέν ητο
    Svνατόv, διότι εtχε γίνει ναός ζωης. Δια τοvτο άπέθαvε μέv ώς
    θνητόv, άνέζησεν όμως λόyφ της ζωηS' ποv είχε μέσα τοv.
    Τα eρyα άποδεικvvουv τήv άvάστασίv τοv.

    32. ~Εαν δέ, δέv πιστεύοvν εlς την άνάστασιv τοv Χριστοϋ
    έτrειδή δέv τόv βλέτrοvv, etve ώρα να άρνηθοϋv ol άπιστοϋv­
    τες καl τά φυσικα πράγματα. Διότι εΙvε 1Sι6της τοϋ θεοϋ να
    μή εί νε μέν δρατός, άλλά να άναyvωρ{ζεται άτrο τα ερyα, ο,τως
    και άνωτέρω εχομev εtπη. Έαv λοιπον δέv ύϊrάρχοvv τά eρyα,
    εχοvv δ( 1<α1οv να μή πιστεvοvν EIS' avτov 1ΤΟ\/ Sέv φαίνεται•
    tφ' όσον όμως τα ιρyα βοοϋv 1<αl λάμ,τοvν, διατ{ rn[τηδες' άp­
    VOV\1'Tαt την τόσον φανεράv ζωηv της άvαστάσεως; Διότι και
    άv άκόμη ή διάvοιά των εχει βλαβη, όμ~ και δια των iξω­
    τερικωv αl~σεωv εΙνε δvvατοv vά iSoϋv τηv άvαντίρρητοv
    δvναμιν καl Θεότητα του Χρ1στοϋ. 'Επειδή καi evας wφλος
    1τΌv δέv βλέπει τόv ήλιον, ~v τούτοις' αlσθάνεται την θερμότη­
    τα τήv δ,rο{αv ,τροκαλεi, και γνωρίζει ότι ύϊrάρχει ήλ1ος rnάvω
    άπό την yηv. 'Έτσι και ot άvτιλέyοντες κα\ αν άκόμη S~ν πι­
    στεύοvv καl αν άκόμη εΙvε τvφλοl δια τήv άλήθειαν, !v τούτοιί,
    άvαyvωρ{ζοντες τήv δύναμιν αύτωv ttov ,τιστεόουv, ας μη άρ­
    νοϋνταt την θεότητα του Χριστοϋ καl τήv άvάστασίv του.
    Διότι εΙvε φανερόv, ότι, έαν ητο νεκρος δ Χριστός, δ~v θα έξ­
    eδίωκε TOVS' δαίμονας καl δέv θά σvvέτριβε τα eiδωλα, διότι
    δέν θά ύϊrήκοvον etς νεκρον ol δαίμονες. 'Εφ' όσον δμως έκδιώ--
    308 Μ. ΑθλΝΑΣΙΟr

    yάρ ούκ dv ύπήκοvσαv οί δαlμονες. εl δέ διώκονται φανερώς


    τfl τούτου όvομασlg., δηλοv αν είη μη εlvαι τοvτον νεκρόν, μά­
    λιστα ότι δαίμονες, καί τα μή βλεπόμενα τοίς άvθρώποις
    t" -
    ορωvτες,
    ' .f_,!_.
    ηυv,,αντο
    ,
    γινωσκε.ιv ε
    l ,
    vεκρος
    έ
    <1τιv
    Γ
    ο
    V ..!
    Λριστυς,
    \
    και

    5 μη δόλ ως
    ~ ,
    vπακοvειv αvτφ.
    ' .,.
    Νvν δέ 8 μη πιστεvοvσιν άcιεβεϊς, όρώcιιv oi δαlμονε.ς, Βτι
    Θεός έστι, καl διά τούτο φεύγοvσι και προσπlπτοvσιν αvτφ
    λέyοnε~ d καl δτε -ηv έv σώματι έφθέyξαντο· Οlδαμέν σε τlς
    εl • σv εl δ liyιoς τοv Θεοϋ· και 'Έα, τl σοι καί ήμϊv, Υίέ
    1 ο τού Θεού; . δέομαl σοv, μή μs βασαvlσυς. δαιμόνων τolvvν
    όμολογοvντωv καί των έργων δσημέραι μαρτvgοοντων, φανε­
    eόv a, εiη, καl μηδεις ά,,αιδεvέcιθω πρός την dλήθειαv, δτι τε
    άνέcιτησε το έαvτοϋ σώμα ό σωτηe και δτι Θεοv Υίός t()'τιV
    dληθιvός, έξ αύτοϋ ola δή έκ Πατρος ίδιο~ Λόγος καί σοφία
    15 καl δύναμις ύπάe χων, δς χρόνοις i5στεροv έπl σωτηρlq. τώv πάντων
    έλαβε σώμα, καί τήv μέv οlκοvμέvη11 περl Πατρός iδlδαξε., τόv
    δε θάνατον κατήργησε, πδ.σι δέ τήν άφθαρcιlαν έχαρ[cιατο διά
    τfj~ έπαγyελlας της άvαστάσεως, άπαρχήv ταύτης τδ iδιο'V
    έγείρας σώμα, και τρόπαιον αvτό κατα τού Οαvάταv καl τij~
    20 τούτοv φθορας έπιδειξάμενος τφ σημεlφ τού σταvροϋ.

    r•.. •Ανcιmcευή άντιρρήσεων

    1. • ΑV"fιρρήαειc; 1:ών • Iouδa.tωv

    33. Τούτων δέ ούτως έχόvταw και φαvερας οvσης τ·ij~ άπο­


    δεlξεως περl της άvαστάσεως τού σώματος καl τής κατα του
    25 θανάτου γενομένης ύπό τού Σωτijρος νlκης, φέρε, και την άπι­
    στlαv των 'lovδalωv καl τήv τώv r Ελλήνων χλεύηv διελέγξω­
    μεv. hιί τούτοις γάρ icιω~ 'Ιουδαίοι μέv άπιστούσιv, ,,Ελλη­
    vες δέ γελώcιι, τό άπρεπtς τού σταvροϋ και της ένανθρωπήσεως
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕ!;!Σ 309

    κονται φανερά δια τοϋ όνόματός του, eίνε φαveρόv ότι 6έv eivε
    νεκρός, καθ' όσον μάλιστα ot 6α[μοvες ποv βλέποvv καl δσα
    6έv βλέτrοvν ol άνθρωποι, ήδύvαντο να yvωρίζοvv, έαv eΙνε
    νεκρός δ Χριστός, καl καθόλοv vά μή \J'Πακοόοvv εlς αότ6v.
    Τώρα δμυ:>ς αύτό τrov δέv πtστevovv ot άσeβeϊς, ot δαίμο­
    νες τό βλέποvv, τό ότι eΙνε Θεός, καl 61' αvτό φεύyοvv καl τόv
    έκλ1παροϋv καl λέyovv αύτά ποv eΙχαν elπη και δταν eύ'ρfσκe­
    το ets τό σωμα· «Οf6αμέv σe τ{s eI · σv εΙ ό άγιος τοϋ Θeοϋ» ( Λκ
    4, 34)· καl «1.'Εα, τ{ σοι καl ήμϊν, Υlέ του Θeοϋ; δέομαί σοv, μή
    με βασαv{σ,:ις» (Μρ 5, 7). 'Αφοϋ λοιπόν ot δαίμονες δμολοyοϋv,
    και τά eρyα ήμέραν με την ήμέραv μαρτvροϋv, eive φανερόv,
    καl κανεls ας μή φέρεται μέ άvαί6ειαv προς τήv άλήθειαv, ότι
    δ Σωτήρ άνέστησe τό σώμα του καl δτ1 elvε άληθιvός Υlός του
    Θeοϋ, ότι προερχόμενος άπό τόv Πατέρα etvε δ Λόyος καl ή
    Σοφία κα1 Δvvαμις αvτοϋ· ότι επeιτα άπό χρόνους δια να σω-­
    θοϋν όλοι, ελαβε σωμα, καl έ6[δαξε 'Περί τοϋ Πατρός τη v ot...
    κοvμέvηv, κατήρyησε δέ τόv θάνατον, καl έχάρισev εls όλους
    τη v άφθαρσίαv με τη v ύπόσχεσι v τηs άναστάσεως, ή δποία
    ήρχ1σε μέ την άνάστασιv τοϋ σώματόs του. Τούτο έπέ6eιξε
    δ1ά του σημείου τοϋ σταvροϋ ώs τρόπαιον κατα του θανάτοv
    και της φθορας αύτοϋ.

    Γ'. •Αναακεuή &ν'tιρpήσεων

    1. •ΑV'tιpρήσεις 'tων •1οuδrι[ων

    33. Έφ' όσον αvτα εχοvν ετσι και εΙνε φανερα ή ό:πό6ει­
    ξιs περl της άvαστάσεως τοv σώματος και mρl τiis νίκης ,τοv
    rnετέλεσεv δ Σωτηρ κατα τοv θανάτοv, ελα, νά Ιξeτάσωμεν
    την άτηστίαv των Ίοvδαίωv καl τόv χλevασμόv των έθvικων.
    Διότι σχετικωs μέ αvτα ol μεν Ίοv6αϊοι άπιστοϋv, ot 6~ ε16ω­
    λολάτραι κοροϊδεvοvv 111 , 6ιασνροντεs τήv άτrρέπeιαv τοv σταv-

    12. Πρβλ. § 1, ύ1rοσημ. 1.


    810 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τοv θεσϋ Λόγοv διασύροvτες· άλλα κατα άμφοτέeων ό λόγος


    οvκ όκvήσει χωeήσαι, μάλιστα κατ' αύτών τας ~,:οδε{ξεις
    έvαerείς lχωv.
    'Ιοvδαίοι μέΡ άπιστοϋvτες lχοvσιv άφ' ών άvαγινώσκουσι.
    5 καl αύτοl Γραφών τόv lλeγχον, lJ.νω και κάτω πάσης άπλώς
    θεοπνεύστοv βlβλοv πεel τούτων βοώσης, ώς και αύτd. τά ρή­
    ματα πeόδηλα. πeοφτjται μέv γae ll.νωθεv περί τού κατα τήν
    παρθένο,, θαύματος και τής έξ αυτής γενομένης γεvvήσεως
    προεμήνvον, λέγοvτες· Ίδοv ή παeθένος έν γαστeί έξει καi
    10 τέξεται vί&v· καl καλέσοvσι το ονομα αύτοϋ 'Εμμανοvήλ,
    8 έστι μεθεeμηνεvόμε,,011 rμεθι ήμωv ό Θεός'. Μωσfjς δέ ό τφ
    δντι μέγας καl παρ' αύτοίς πιστεvόμενος άληθής περ! τής
    ένανθeωπήσεως τοϋ σωτfjρος άντι μεγάλου τα f}ητόv δοκιμά­
    σας καl άληθές hιιγvσός lθηκε λέγων· ι Ανατελεί αστeον έξ
    15 'Ιακώβ καί lJ.vθeωπος έξ 'Ισeαήλ, καl θeαύσει τούς άρχηγού~
    Μωάβ· καl πάλιν• •Ως καλοt ιtov οί οlκοι, 'Ιακώβ, αί σκη-
    11α( σοv, Ίσeαήλ/ ώσεl νdπαι σκιάζοvσαι, καί ώσεί παρά­
    δεισοι hιl ποταμών, και ώσεl σκη11αl, llς lπηξε-v ό Κύριος, ώσε,
    κέδeοι παρ' ,{Jδατα. έξελεvσεται δ.νθeωπος έκ τοϋ σπέρματος
    20 αύτοv, και κveιεvσει tθνωv πολλών· και πάλιν ι Ησαίας·
    Πelv ,JJ γvωvαι τό παιδlο11 καλείν πατέeα ή μητέeα, λήψετα,
    δvvαμιv Δαμασκού, καi τά σκύλα Σαμαeείας lvavτι βασιλέως
    'Aσσvelωv. ότι μέν oJv lJ.νθeωπος φανήσεται, δια τούτων
    προκαταγγiλλεται· 8τι δέ Κύeιος τώ11 πάντων έστιν ό έeχόμε-
    25 ,ιος, πάλι11 προμηνύοvσι λέγοvτες· 'Ιδοv Κύριος κάθηται lπl
    11εφέλης κούφης, καl ,JJξeι εlς Αlγvπτον, καί σεισθήσεται τά
    χειeοποlητα Αlγvπτοv. καl ,,άρ κάκείθεv αύτόν ό Πατήρ άνα­
    καλεϊ λέγιο,,ι• 'Εξ Αίγύπτοv tκάλεσα τόv Υιόv μου.
    34. Ού σεσιώπηται δέ ούδέ ό τούτου θ&vατος· άλλά καl
    30 λlαv τηλαvγως l:v ταίς θεlαις σημαίνεται Γραφαίς• καί γάρ καl
    τήv αίτlα11 τοϋ θα11άτοv, ότι μή δι' έαvτό11, άλλ' ύπέρ της πάντων
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ9ΙΙΙΙ.ΣΕΩΣ 311

    ροίί καl της ένανθρωπήσεως του θεοϋ Λόyοv· αλλ) εναντίον


    καi των δύο αύτωv παρατάξεων δεν θά φοβηθij vά προχωρήσΤ)
    δ λόyas, άφοίί μάλιστα !χει έμφαveίς άτrοδε{ξε1ς κατ' αύτωv.
    Ot μέν άπιστοι Ίοvδαiοι έλέyχονται άτrό τάς Γ ραφάς πού
    καί αύτοl άvαyιvώσκοvv- διότι παντοίί όλη yεvικως ή θεό­
    πνευστος Βίβλος βο~ περί τοίιτωv, καθώς εlνε δλοφάνeροvάπο
    όσα γράφει. )Από την παλαιαv έποχηv _ot προφηται προαν­
    ήγγειλαν τό θαϋμα της παρθένου και την yένvησιv την όπο{αv
    εκαvev αίιτή, και ελεyοv· «'Ιδού ή παρθένος lv yαστρl εςeι και
    τέςεται vlόν καi καλέσοvσι τό όνομα αύτοu Έμμαvοvήλ, ό
    ιστι μεθερμηνευόμενον, μεθ' ήμων δ Θεος» (Μθ 1, 23). Καl ό
    Μωίίσης δ δποίος ητο πράγματι σπουδαίος καl θεωρείται καl
    άτrό αύτοvς άςιόπιστas, προκρί ναs ότι εΙ vε μέγα αίιτό ,τού
    έλέχθη δια τη V ένανθρώπησιν τοίί Σωτηρος, και άvτιληφθεiς
    ότι etvε άληθές, τό σvμπεριέλαβev εlς- τά βιβλία τοv yράψας·
    «' Α vατeλeϊ άστρον !ς 'Ιακώβ καl άνθρωπος ~ς
    1
    Ισραήλ, καί
    θραvσει τοvς άρχηyοvς Μωάβ» (' Αρ 24, 17)· και πάλιν «Ώs
    καλοί σοv οί οΙκοι, Ίακώβ, αt σκη ναί σοv, 'Ισραήλ! ώσεi vάπαι
    σκιάζοuσα1 1 καi ώσεi παράδεισοι έπί παταμων, καί ώσei σκη­
    vαί. άς επη ξεv δ Κύριος, ώσεί κέδροι παρ' ύδατα. έξeλεύσεται
    άνθρωπος έκ τοίί σπέρματος αύτοv, καl κυριεύσει έθvων πολ­
    λωv» (Άρ 24,5-7). Καί πάλιν δ 'Ησαίας· «Πρίν η yvωvαι τό
    παιδίον καλείv πατέρα η μητέρα, λήψεται δύναμ1ν Δαμασκοίί,
    καί τά σκvλα Σαμαρείας εvαντι βασιλέως 'Ασσυρίων» (Ήσ 8,
    4). Δι'' αvτων προαναyyέλλονται ότι θά tμφανισθfj άνθρωποs.
    'Ότι όμως αvτός πού θά ελθτt eiνe δ Κύριος όλων, τό προμηνύ­
    ουν άλλοίί λέyοντες· «Ίδοv Κύριος κάθηται έπί νεφέλης κούφης,
    καί ήξε1 είς Αίyυπτον, καί σεισt)ήσεται τά χειροποίητα Αiyύ­
    πτοu» ('Ησ 19, 1). Διότι καi άτr' έκεί τόν προσκαλεί δ Πατήρ
    λέγων- «Έξ Αlyίιπτοv έκάλεσα τόν Ytόv μοv (Ώσ 11, 1).
    34. 'Επ[σης και δ θάνατός τοv δέv άτrοσιωπατα1, αλλά
    λίαν τηλαvyως έπιδε1κνύεται εlς τας θείας Γ ραφάς. Διότι δέν
    έφοβήθησαv vά προφητεύσοvν και τη v αίτίαv τοίί θανάτου,
    ότι δηλαδή δev άπέθαve δ1ά τον έαvτόν τον, άλλι ύrreρ της
    312 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    άΘανασlας καί σωτηρlας vπο μένει, καl τήν •Ιοvδαlων έ;;ιιβοv-


    ,
    λ ηv, ' '
    και, τας εις ' ' ' L.
    αvτοv γινομι:,-.,ας παρ ' ' -
    αvτων , έφο-
    v"βρει.ς ουκ
    βήΘησαv είπείν, προς το μηδέvα αύτων τών γινομένων d~:ήκοον
    εlναι καl πλανηΘijvαι. φασι τοί'ΡV'Ρ· 'Άνθρωπος έν πληγfl ά1ν
    5 και εiδώ~ φeeειν μαλακlαv, 8τι άπέστeαπται τδ πρόσωποv αύ­
    τοϋ, ~τιμάσθη, καi σόκ Αλογίσθη. αvτδς τάς άμαρτίας ήμών
    φέeει. και πεei ήμών όδvναται· καί ήμείς έλογισάμεΘα αύτόν
    εlναι. έιι π&νφ καί έ,ι πληγfl κα1 έ,ι κακώσει· αύτδς δέ έτραvμα­
    τ(σθη διά τας άμαρτlας ήμων καl μεμαλάκισται διά τάς άνο-
    10 μlας ήμών. παιδεlα εlρήνης ήμώ~• έπ' αύτόv, τφ μώλωπι αύ­
    τοv iJμείς ίάΘημεv. Θαύμαζε την τού Λόγου φιλανΘeαιπlαv,
    8τι. δι' ήμας άτιμάζεται, lιva iJμείς lντιμο~ γεvώμεΘα. Πάντες
    γάg, φησίν, ώς πρόβατα hιλανήΘημεv· ανΘρωπος τfj όδφ αύ­
    τοv hιλαvήΘη· και Κύριος παρέδωκεv αύτόv ταίς άμαeτlαις
    15 ήμων· καί αύτός δια το κεκακώσθα, ουκ dνοlγει τό στόμα.
    ιbς πρόβατον hι1 σφαγην ηχΘη και ώς άμvδς έναντίον τού κεl­
    eοντος αvτόv αφοπος, ούτως ούκ άνοlγει τό στόμα αύτοϋ. έν
    τfj ταπεινώσει αύτοϋ ή κρktιr; αύτοv ~ρΘη.

    Εlτα iva μή τις αυτόν κοινόv liνθρωπον έκ τού πάΘοvr;


    20 imολάβn, προλαμβάνει τάς vπονοlας των άνθρώπων καί τήv
    wτέe α'J'Θραιπον αύτο6 δύναμιν' και τό πeός ήμας ά'J'όμοιοv τής
    φύσεως διηγείται iJ Γραφή λέγοvσα· Την δέ γεvεα'J' αύτοϋ τ[ς
    διηyήσετα1,; 8τι αϊeεται άπό τη~ γης ή ζα>7} αύτοϋ· ιiπδ τών άνο­
    μιίiw τοv λαοv ήχθη εlς Θάνατον. καl δώσω τούς πονηρούς dντl
    25 της ταφής αύτοϋ καi τούr; πλοvσlοvς άvrι τοϋ Θαvάτοv αύτοv·
    δτι. άνομlαv ούκ έπο{ησεv, ούδέ εδeέθη δόλος έ,ι τφ στόματι αύ­
    τοϋ. και Κύριος βούλεται. καΘαρlσαι αvτοv άπό τής πληγής.

    35. Αλλ' lσαι~, πεel μέv τηr; τοϋ θανάτοv πeοφητεlας


    1

    άκσύσας, ζητείς καί τά πεeι το6 σταvροv σημαι'J'όμενα μαΘεϊν.


    30 ovδe γάρ ούδέ τοvτο σeσιώπηται· δεδήλωται δέ καi λ{αν τη­
    λαvγως άπό τώ,, άγlαιν. Μωϋσης rάe πρώτος καί μεγάλrι τfj
    φωvjj προαπaγyέλλει λέγων· 'ΌψεσΘε τήν ζωή" vμων κeεμα-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕQΣ 313

    άθανασ{ας και της σωτηρίας όλων, καl την έrrιβοvλήν των


    1
    )Ιοvδα{ων κα1 τάς ύβρεις ,τον ίnτέστη άπ αίrτοός, <ΟΟΤΕ κανείς
    άπ' αvτοvς να μή τrλαvηθij μέ τδ νά μη εχτt άκοόσει τά γεγο­
    νότα. Λέ-γοvν λοιτrόν· «'Άνθρω,rος ~ν ,τληyij ών καl εlδώς φέ­
    ρειν μαλακ{αν, ότι άπέστpαπτα1 τό πρόσωπον αύτοv· ήτι­
    μάσθη, καl ούκ έλοy{σθη. oihoς τάς άμαρτίας ήμων φέρει και
    ,τeρl ήμων όδvναται· καί ήμeίς έλοy1σάμeθα αυτόν etναι iν πό­
    νφ καl ιν ,τληyij καl έν κακώσει · αίrτος δέ tτραuματίσθη δ1ά
    τάς άμαρτίας ήμων, και μεμαλάκισται δτά τάς άνομίας ήμωv.
    παιδεία ε[ρήvης ήμων έπ' αvτόν, τφ μώλωπι αύτοv ήμεϊς Ιά­
    θημεν» (Ήσ 53, 3-5). Θαύμαζε τήν φιλανθρωπίαν τον Λόyοv,
    ~φ' όσον άτιμάζeται πρδς χάρτν μας, διά νά yίvωμεν ήμείς εv­
    τιμοι. «Πάντες yάρ, φησίν, ώς πρόβατα ~πλανήθημeν· άνθρω­
    ,τος τfj δδφ αύrοϋ έπλανήθη · καl Κύριος ,rαρέδωκεν αvτόν
    ταiς άμαρτίαις ήμων· καl αύτός δια τό κεκακωσθαι οίικ άνοίyeι
    τδ στόμα. ώς πρόβατον ~πι σφαγήν ηχθη, καl ώς άμνός ιναν­
    τίον τοϋ κείροvτος αύrόν ό:φωνος ούτως οvκ άνοίyει τδ στόμα
    αύτοϋ. εν τ;j ταπεινώσει αίιτοϋ ή κρίσις αvτοv ήρθη» (Ήσ
    53, 6-8. Πρξ 8, 32-33).
    JΈπeιτα, διά νά μη τδν θεωρήστ, κανείς κο1νόν άνθρωπον,
    ιξ αtτ(ας τοv πάθοvς, προλαμβάνει τας ύτrοψfας των άνθρώ­
    ,rων καl διηγείται ή Γραφή την δύναμιν αύτοv και την άνο­
    μοιότητα της φύσεώς τοv πρός ήμας λέγουσα· «Την δε yεveάν
    αύrοϋ -rίς διηyήσεται; ότι αίρεται άπδ της γης ή ζωη mrτov·
    άπδ των άνομιων τοϋ λαοϋ τ\χθη elς θάνατον. καί δώσω τούς
    πονηρούς άντl της ταφης αίιτοΟ, καl τούς πλοvσ(οvς άvτl τοϋ
    θανάτου αύτοϋ· ότι άνομ(αν ουκ έποίησeν, ούδέ εvρiθη δόλος
    ~ν τφ στόματι αvτοσ. και Κύριος βούλεται καθαρίσαι αυτόν
    άπδ της πληyηs» (Ήσ 53, 8-10).
    1
    35. Έπε1τα άπό όσα ηκοvσeς τrερl της προφητεlας τοϋ θα­
    νάτου, ίσως ζητείς νά μά&rJς και όσα δηλώνονται τrερl τοϋ σταv­
    ροΟ. Διότι καl αύrδ δέν άποσιωπαται, άιJ. ά φανερώνεται καl
    μάλιστα λίαν τηλαvyως άπό τούς άyίοvς. co Μωϋσης π.χ.
    τrρωτος καi μέ δvνατην την φωvην προα~αyyέλλει λέyωv·
    311 ιι λθΑΝΑΣΙΟr

    μbη, άπέvαvτ~ τώv όφθαλμώ,, ύμώv, καί ού μή πιστεύσητε.


    και οί μετ' αύτό-v δέ προφijται πάλιν πεel τούτοv μαρτvροϋσ,
    λέγοvτες· 'Εγώ δέ ώς ά(!}·lov ακακοv άγόμεvοv τοϋ θύεσθαι
    ούκ lγvω-v· έπ' έμέ έλογίσαντο ποvηρδv λογισμό-v, λέγοvτες·
    5 Δεύτε, καl έμβάλωμεv ξύλοv είς τόv agτov αύτοϋ, καl έκτρί­
    ψ(J)μεv αύτοv dπο γης ζώντων· καί πάλι,· .,Ωρvξαν χεϊeάς
    μου καί πόδας μοv· έξηρlθμησαν πάντα τά όστα μοv. ~ιεμερl­
    σα·11το τά lμάτιά μοv έαvτοίς1 καl lπl τόv Σματισμόv μου lβαλοv
    κληροv· Οάvατος δέ μετέωρος καi έv ξvλφ γιvόμεvος ούκ
    10 άλλος αν είη εl μή ό σταυρός· καί έv ovδεvl δέ πάλιν θαvάτφ
    .
    διορύσσονται καl χείρες καl πόδες εl μή έv μόvφ τφ ιιτa,Jρφ. έ­
    πειδή δέ τfj τοϋ σωτηρος έπιδημlf!. καl πάnα τα έθνη παvταχόθεv
    έπιγιvώσκειν τόv Θεόν ήgξαvτο, ούδέ τούτο άπαρασήμαvτον
    κατέλειψα-v· άλλ' έστι καl περί τούτων μvήμη έv τοίς άγίοις
    15 Γράμμασιv· 'Έσται γάρ, φησί-v, ή ρlζα τού' Ιεσσαl, καl ό ά-vι·
    στάμενος αρχειν έθ-vω-v· έπ., αύτφ εΟvη έλπιοϋσι.

    Ταϋτα μέν όλίγα πρός άπόδειξιv τώv γεvομένω-v. πασα


    δέ Γραφη πεπλήρωται διελέγχοvσα τηv 'Ιοvδαίωv άπιστίαν.
    Τlς yιze πώποτε τώv έv ταίς θεlαις Γραφαίς iστορηθέvτωv δ, ...
    20 καίωv καί άγίαι, προφητών καl πατριαρχώ,, έκ παeθένοv
    μόvης έσχε τη-v τού σώματος γένεσιv; ή τlς γυνή χωρίς ά-vδρός
    ' '
    αvταρκης '
    γεγοvε προς' '
    ι1vστασιv α-v θ ρωπω-v;
    ' ' '
    ουκ "Αβελ μεv '
    iξ Άδαμ γέγοvεv, 'Ε-vώχ δέ έκ τοϋ 'Ιάρεδ, Νώε έκ Λάμεχ, καί
    'Αβραάμ μέ, έκ Θάρρα, 'Ισαακ δέ έξ 'Αβραάμ, κα, 'Ιακώβ
    '5 εs,
    ~
    '~ , .ι.σαακ;
    τ ι
    οvχι
    , , , τ 'δ
    .ιοv ας ε
    'ξ ,.ι.ακω
    τ 'β
    , και
    , lJI' .. -
    :1.ωvσης και.
    , 'Λ
    αρω-ν
    ,
    έξ Άμεράμ; ού Σαμwήλ τού 'Έλκα-vii γέγοvεv, ού Δαvtδ τού
    •Ιεσσαί, ού Σολομωv τοϋ Δαυίδ, ούκ 'Εζεκlας τού "Αχαζ, ούκ
    ., .ιτωσιας
    , -
    τοv '
    'Α μως, οvχ
    ~ ' .ι.-.~.
    r.:τσαιας
    ... ,..
    τοv 'Αμως,' οvχι ) ' 'ιερεμιας '
    τοv Χελκlοv, ούκ 'lεζεκιηλ τού Βοvζί; ούχ lκαστος lσχε ταν
    ΠΕΡΙ ΕΝ.ΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 315

    1
    « Όψεσθe την ζωήν ύμων κpεμαμένην άπέvαντι των όφθαλμων
    ίιμων, καl ov μη τrιστεύσητε» (Δε 28, 66). 'Αλλα καi ol μετά
    άπό αύτόν ,rροφηται τrάλιv μαpτvpοvν ,τεpl τούτου λέyοv­
    τες· «·εγώ δε ώς άρνίον άκακον άyόμενοv τοϊί θvεσθαι ονκ
    εyνων- έπ' ιμέ ~οy{σαvτο πονηpόν λοyισμόν, λέyοvτeς· Δείίτε,
    καi ιμβάλωμεν ξύλον εtς τό άρτον mrrou καi έκτp{ψωμεν α.ύ­
    τόν άπό γης ζώντων» (Ίe 11, 19)· καl ,rάλιν· «'Ώpvξαν χei­
    pάς μοv και πόδας μοv· ~ξ-ηρ{θμησαν πάντα τα όστα μοv. δι­
    εμερίσαντο τα tμά:τιά μοv έαvτοiς, καί rni τόν ίματισμόν μοv
    εβαλον κληpον» (Ψα 21, 17-19). Δεν vπάpχε1 6e άλλος θάνα­
    τος πού να σvμβαίVΤJ εiς τόν άέρα καi !πάνω elς ξύλον, παρά
    μόνον δ σταυρικός. Καl e[ς κανένα ,rάλ1 ν θάνατον δέv διατρv­
    ,rωνται τά πόδια καl τα χέρια παpα etς τόv θάνατον διά σταv­
    ροϊί. Τό οτι 6έ με την έμφάvισιν τοϋ Σωτηρος- έπl της γης, καl
    όλοι οί εiδωλολάτpαι άπό παvτοϊί ήpχισαν να γνωpfζοuν τόν
    Θεόν. οϋτε καi αύτο τό άφηκαν άτrpοφήτεvτον- άλλά γίνεται
    μνεία καί πεpl αύτοϋ εtς τά άγια Γράμματα· διότι λέγει· «'Έσταt
    ή ρiζα τον 'Ιεσσαί, καl δ άνιστάμενος άρχει ν έθνων- ~π' αύτφ
    εθvη ~πιοϋσιν» (Ήσ 11, 10).
    Αvτr.:ι. τά όλίyα πpός άπόδειςι v των όσων eχοvν γί veι.
    'Αλλ' eχει έκπληρωθη κάθε Γραφη πού άποδεικνvει πλήρως τήν
    ά,τιστίαν των )Ιουδαίων. Διότι ποίος- ποτέ άπό τούς δικαίοvς
    καl άyίοvς πpοφήτας καί ,τατρ1άpχας πού tστοpοϋνται ε[s
    τας θείας Γ pαφας έγeννήθη μόνον άπό παpθένον; η ποία yv-
    ναίκα χωρίς άνδρα άπεδeίχθη tκανή vα κάνη άvθρώποvς;
    Δev έyενvήθη δ "Αβελ άπό τόν 'Αδάμ, δ 'Ενώχ άπό τον 'Ιάρeδ,
    δ Νωε άπό τόv Λάμeχ; καl δ ~ν ~ Αβpααμ άπό τόν θάpρα, ό
    Se 'Ισαάκ άπό τον 'Αβραάμ, και δ Ίακώβ άπδ τόv 'Ισαάκ; Δεν
    έyeνvήθη δ Ίοvδας άπό τον ''Ιακώβ, καi δ Μωϋσης καl 'Ααρών
    άπό τόν 'Αμεράμ; 6έv εΙvε δ Σαμοvηλ τοϊί Έλκανα, δ Δαvtδ
    τοϋ 'Ιεσσαί, δ Σολομών τον Δαvιδ, δ 'Εζεκίας τον 'Άχαζ, ό
    'Ιωσ{ας τοϊί 'Αμώς, δ 'Ησαtας τοΟ 'Αμώς, δ 'Ιερεμίας τοv Χeλ­
    κίοv, δ Ίεζεκιηλ τοv Βοvζί; Δέν εΙχε δ καθelς άpχηyόv της yeν-
    316 Μ. AθANllIOr

    πατέρα τής γενέσεως άρχηγόv; τlς οδν ό έκ παρθέvοv μόνης


    γεγοvώς,· ΙJτι καl λlαν Αμέλησε τφ προφήτn περί τfjς τούτου
    σημασlας. τlvος δε τής γενέσεως προέδραμεν άστήρ b ούρα­
    vοίς και τοv γενvηθέvτα έσήμανε τfl οlκοvμέηJ; Μωϋσης μΑv
    5 γάe γεννώμενος έκρ6πτετο ύπό των γοvέω11· Δαvtδ δέ ούδε τοίς
    έκ γειτ&vωv ήκούσθη, 8ποvγε ούδέ ό μέγας Σαμαι.,ήλ αύτδv
    έγlνωσκεν, dλλ) έπvvθό.νετο, εl lτι έστιν vίός τψ Ίεσσα(;
    )Αβραάμ δt λοιπόν γεγονως μέγας έγνώσθη τοίς έγγύς. της
    δέ του Χριστού γενέσεως μό.ρτvς ούκ ll.vθρωπος, άλλ' άστήρ
    10 φαιvόμεvος ήv έν ούρανφ, όθεν καί κατέβαινε .

    36. Τ(ς δε πιhποτε τώv γεvομbωv βαιιιλέων πρlv lσχϋιιαι


    καλείv πατέρα ιJJ μητέρα έβασ(λεvσs καί τρόπαια κατα τώv
    έχθρώ,ι εiληφεν,· ού Δαυίδ τριακοvταετής tβασlλεvσε, καί Σο­
    λομών νέος γεγοvώς έβασ(λεvσεv; ούκ 'Ιωάς tτωv έπτά γεvό-
    15 μενος έπl την βασιλεlαv παρήλθε, καl ό lτι κατωτέρω 'Ιωσlας
    περι έτη γεγοvώς έπτα της άρχής άvτελό.βετο άλλα καί 8μως
    ούτοι ταύτην άγοντες τηv ήλικlαv lσχvov καλείν πατέρα 1} μη­
    τέρα. τlς οvν ι!ρά έστιν ό σχεδόν πρlv γενέσεως βασιλεύωv και
    σκvλεύωv τούς έχΟρούς; τlς δε τοιούτος γέγοvε βασιλεvς έν τ(ρ
    20 'Ισραήλ καί έ,ι τφ 'Ιούδq., λεγέτωσαv 'Ιοvδαίοι οί διερεvvήσαvrες,
    έφ' δv τά έθνη πάντα τή,, έλπl/Jα τέθεινται καl εlρήνηv έσχε;
    καi ού μαλλον ήvαντιοwτο παvταχόθεν αύτοίς; lως γfie σwι­
    ειστήκει ή ~/ερουσαλημ, πόλεμος ηv ll.σποvδος αύτοίς, καl έμό.-
    χοvτο παντες
    ' προς
    \ τοv
    \ Τ 'λ
    ' .Lσραη , "
    'Α σσvριοι '
    μεν θλ ι,'βοvτες, Α'ι-

    25 γύπτιοι δέ διώκοντες, Βα{Jvλώvιοι δέ έπιβαlνοντες· καί τό γε


    θαvμαστδν οτι καl Σύρους τοvς έκ γειτόνων άvτιπολεμοϋvτας
    εlχοv αύτοίς· ή ούχί Δαvtδ τούς έν Μωάβ έπολέμει και τούς
    Σvροvς έξέκοπτεv, '/ωσlας τοίJς πλησlο1., έφυλάττετο, καί 'Εζε­
    κ(ας έδειλία τηv άλαζοvεlαv τοϋ Σεναχηρεlμ, καl Μωϋσεί ό
    ΙΙΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 317

    νήσεως τον ,rατέρα του; Ποίος λοιπον έyeννήθη άτrό μόνην


    ,rαρθένον; Πολv tνδιεφέρθη ό προφήτης δια την έπισήμανσιv
    αύτοϋ. Καi εlς τίνος yένvησιν έφάvη νά τpέχtj άστήρ elς τους
    ούρανούς, διά να άναyyείλη τόν yeνvηθέντα elς όλην την ο[­
    κοvμένην; μέν Μωvσης, δταv έyενvήθη, a<pv 111.ετο άπό τους
    11
    0
    γονείς τοv· δ δέ Δαυίδ δεν ήκοόσ&η ούτε εlς τους γείτονας,
    άφοϋ καl αvτός άι<όμη ό μέγας Σαμοvηλ δέν τδν έyνώριζεν,
    άλλ' ή ρώτα νά μάθ1:}, !άν εχη άλλον vtόν δ 'Ιεσσαί. 'Αβραάμ,
    1
    0
    μόνον όταν εyινe μεγάλος, εyινε yνωστδς ets τους πλησίον του.
    J Αλλά της yενvήσeως του Χριστοϋ μάρτυς δέv ητο άνθρωπος,
    άJ.:λ' άστήρ που έφα{ νeτο ε[ς τόν οίιρανόν, άτrό όπου καl κατ­
    έβαι vε.

    36. 'ΑΚλά ,rοίος άπδ οσοvς μέχρι σήμερον έχρημάτισαν βα­


    σιλείς, «πρiν Ισχϋσαι καλεϊν πατtpα η μητέρα», tβασίλεvσε καi
    ελαβε τρόπαια έναvτ(ον των έχθρων; co Δαvtδ δέν ιyινε βα­
    σιλevς εtς ήλικίαν τριάντα ~των; Καl δ Σολομών δέv έβασ{λεv­
    σεν άφοϋ e-yινεν εφηβος; Ίωάς δεv άνηλθεν εις την βασιλείαν
    11
    0
    δταν εyινε hrτά hων, καi άι<όμη βpαδύrεpοv δ ]Ίωσίας δέν άν­
    ~αβe την άρχήv, δταν ητο περίπου επτα: έτων; ·ομως αύτοl
    εvρισκόμeνοι εlς αύτήv την ήλικ{αν, ήδίιναντο νά εlποϋv πα­
    τέρα η μητέρα. Ποtος λοιπον εtνε αραyε αίrrός που σχεδόν προ­
    τοϋ yeνvηθij, βασιλεύει και αlχμαλωτίζει τους έχθροίις; Καl
    ποίος βασιλεύς ε[ς τόν 'Ισραήλ είς την φvλήv τον Ίοίιδα ύτr­
    ηpξε τοιοΟτοs, εts τδν δποίον όλα τά εθvη Ιστήριξαν την fλπ(­
    δα των καl δ δποtος εΙχεν εtρήνην; "Άς μας είποvν
    1
    ot Ιοvδαίοι
    ,rov διηρevvησαν. 'Ατrδ παντοϋ δέν έπeτ{θεντο ~ναντίον των;
    'Από τότε ποv e<τ(σθη ή ·ιεροvσαλήμ, εΙχον άδtάι<σπον ,rό­
    λεμοv, και έπολέμοvν όλοι Ιvαvτίοv τοv 'Ισραήλ, καl ol μέν 'Ασ­
    σίιριοι τοvς έπleζαν, ot δέ Αlγύπτιοι τους κατεδfωκαν, ot δέ
    Βαβυλώνιοι τovs κατtκτησαν. Καί τδ παράδοξον eΙνε ότι καί
    αύτοl ot Σίιροt, ol γείτονές των, ~πολέμοvν έναvτίοv των- ή δεν
    έτrολέμει δ Δαvtδ έναντίον των Μωαβιτων, καl δέν ~ςωλόθρεve
    τοvς Σύροvς, δέν έφvλάσσετο άπδ τους γείτονας ό Ίωσίας, καl
    δ 'Εζεκίας δέν hρόμαζεν άπό την άλαζοvεfαν τοv Σεναχηρeίμ,
    818 Μ. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    Άμαλήκ έστρατεύετο, και ol Άμορeαίοι ήναντιοϋvτο, Ίησοϋ


    τιp τοϋ Navfj ο! τήv ~Ιεριχώ κατοικοvvτες άvτιπαeετάσσοντο;
    και ΙJλως ασποvδα ή,ι τοίς έθνεσι πeός τόv 'Ισραήλ τα της φι­
    λlας; τlς ovv Αστιν, εlς δv τα έθνη τήv έλπlδα τίθεται, αξιοv
    5 iδεϊv· εlναι γάρ δεί, έπει καί τοv πeοψήτηv άδύνατοv ψεύσασθαι.
    τίνος δέ. τώv άγlωv πeοφητωv ιJ} τώv ανωθεv πατριαρχών ό
    θάνατος έv σταvρφ γέγοvεv vπέe τijς πάvτων σωτηρlας; ιJ} τlς
    έτραvματlσθη καl ά171ρέθη ύπέρ της πάντων ύγεlας; Τίς δέ των
    δικαlωv ή τώv βασιλέων κατijλθεv είς Αίγvπτοv, καί τfl τούτου
    10 καθόδφ τά τώv Αίγvπτlωv είδα1λα πέπαvται; 'Αβραάμ μεν
    γαρ κατfjλθεv, άλλα πάλιv ή είδωλολατeία κατά πάντων. Μωϋ­
    σης Ακεί γεγένvηται, και αι,δέv ήττοv ήv έκεί ή τώv πεπλανη­
    μέvα)V Ορησκεlα.

    37. Τίς δέ τώv b τ:η Γραφ'fj μαρτvρουμ{-νωv διωρύχΟη τάς


    15 χείρας και τοvς πόδας, ή Gλως έπl ξύλου κεκρέμασται καί σταυ­
    (!ψ τετελεlωται vπερ τijς πάvταw σιι1τηρlας; 'Αβραάμ μέν γαρ
    έπl κλlνης έκλείπωv άπέθαvεv· 'Ισαακ δε καί 'Ιακωβ καί αύτοι
    έξάραvτες τούς πόδας έπ! κλlvης άπέθανοv. Μωϋσfjς καί 'Αα­
    ρωv b τφ οeει, Δαvίδ b τφ οΊκς.n τετελεύτηκεv, ούδεμίαv έπι-
    20 βοvλήv υπό τώv λαών παθ<hv. εl δε καί Αζητήθη vπδ τοϋ Σαούλ,
    άλλ' άβλαβ~ς έσφζετο. Ήσαtας έπρίσθη μέv, ούκ έπ, ξύλου
    κεκρέμασται· 'Ιερεμlας ύβelσθη, άλλ' ού κατακριθεlς άπέθανεv·
    'Ιεζεκιήλ bιασχεν, dλλ' ούχ ύπέe τοϋ λαοϋ, άλλα τά έσόμεvα
    κατά τού λαού σημαίνων. έπειτα οδτοι καi πάσχοvτε, ll.vθρω-
    25 ποι ήσαv, όποίοι. καi πάvτες κατά τήv της φύσεως όμοιότητα.
    ό δs σημαιvόμεvος έκ των Γραφών υπέρ πάvτωv πάσχειv ούχ

    13. Ησ 19,1 δρθως δ Μ. 'Αθανάσtος τό ίρμ.ηνevεt, δτι μέ τήv είσο6οv


    1

    της Χριστιανικης ,rfσ-rεως εlς Atyvτrrov, ή αtyvπτιακή εtδωλολατρ{α mρι-


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQ ΠΙΙΣΕΩ:Σ 319

    καl δεν έςεστράτευεv δ 'Αμαληκ κατα τοv ΜωΟσέως, καί δέν


    έπολέμοvν έναvτ{οv του oi Άμορραίοι, καί oi κάτοικοι της Ίε­
    ριχοϋς δεν παρετάσσοvτο άντιμέτωποι εtς τόν •Ιησοϋν τοϋ
    Ναvη; Καi yενικως δέν ησαν τελείως άδιάλλακτα τά ε&νη πρός
    τον 'Ισραήλ; 'Αξίζει λοιπόν vά Ιδοϋμεν ποίος εtνε αύrός, εlς
    τόν δποίον τά εθνη άνέθεσαν τή ν ελπίδα των- διότι πρέπει να
    ύrrάρχ,:t, άφοv εΙνe άδύνατον vα λέyΤJ ψέμματα δ προφήτης.
    Ποίος δέ ικ των άyίων ,τροφητων η έκ των άρχαίων πατριαρ­
    χων ~ανατώθη δια σταvροv όπερ της σωτηρίας όλων; "'Η
    ποίος lτραvματίσθη καl άwψώθη vπέρ της ύyε{ας όλων; Ποίος
    δe άπό τοvς δικαίους η τοvς βασιλείς κατηλθεν εlς τήν Αίyv­
    πτον και μέ την κάθο6ον αύτοv κατrnεσαν τα είδωλα των ΑΙ­
    -yvπτίων; Βεβαίως κατfίλθεv ό 'Αβραάμ, άλλ" ή εlδωλολατρία
    ,rαρέμεινε κvρίαρχος tς δλοκλήροv. •Ό Μωϋσης εΙχe yενvηθη
    ικei, αλλά δέν ιμειώθη καθόλου ή θρησκεία της πλάνης 13 •

    37. Ά,τό όσους μαρτυροvvται είς την Γραφήν, πο(οv έτρv ..


    πήθησαν τά χέρια και τα πόδια η γενικώς ποίος εχει κρεμασθη
    έ,rί ξύλου και εχει θvσιασθη εlς τόν σταvρόν ύπέρ της σωτηρίας
    όλων; διότι δ μεν 'Αβραάμ άπέθανεν lπl κλίνης, όταν !τελε{ω ..
    σεν ή ζωή του· δ •ισαάκ καl ό 'Ιακώβ ήπλωσαν τά πόδια tπl
    της κλίνης καί άπέθανον· ό ΜωΟσης καl ό 'Ααρών eίς τό όρος·
    ό Δαυίδ έτελeίωσεv εlς τόν οΙκον τοv, χωρlς να ύποστί] καμμίαv
    ιπιβοvλήν άπό τόν λαόν. "Αν και κατeδιώχθη ίιπό τοv Σαούλ,
    έν τούτοις διεσώθη άβλαβής. ιο "Ησαtας !πριονίσθη μέν, άλλα
    δέν έκρeμάσθη iπί ξvλοv· δ 'Ιερεμίας όβρίσθη, αλλά δέν άπέ..
    θανe μετα άπό καταδίκην. ςο ·ιeζεκιήλ επασχεν, όχι όμως vτrέρ
    τοv λαοv, άλλα δια να tπισημάν,:~ αvτά πού θά σvμβοvν elς
    τόv λαόν. ·επειτα αvτο{, και αν eπασχον, ησαν άνθρωποι
    όμοιοι κατά την φύσιν πρός όλους. Αvτός όμως περί του δποίοv
    προφητeίrουν αί Γραφαl ότι θα ,r~ vπερ πάντων, δέν όνο ..

    η λθεν elς παρακμήν. 'Αντιθέτως τά άπόκρvφα τό !ρμ.ηνεvονν μέ τήν ψεv5η


    5ιήyησ1ν, δττ, όταν δ Ίησοvς ώς βρ!φος 51ωκόμ.ενοv vrrό τοϋ Ήρφδοv η'λθev
    εlς Αίγvπτον, τά είδωλα Αν το1ς ναοtς fτrεσαν άπό τήν βάσιν των.
    320 JrI. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    άπλώς ανθρωπος, άλλα ζωη πάvτωv λέγεται, καv Βμοιος κατα


    τηv' '
    φvσιv -
    τοις ' θρωποις.
    av ' "Ο ψεσυε
    ι) yαρ,
    ' φησι,
    ' τηv
    ' ζωην
    '
    vμώv κρεμαμέvηv άπbαvτι τώv όφθαλμώv ύμώv· καl T1jv γε­
    ,rεαv αύτοϋ τίς διηγήσεται;
    5 ΤΤ'
    .ι..ι. '
    αvτωv μεv yae
    ' -
    τωv ιt' ,
    αγιωv την
    ' ι
    γενεαv τις δ'
    υvαται μα-

    θώv αvωθεv διηγήσασθαι τlς και πόθεv έκαστος γέγοvε· τοϋ δέ


    τvγχάνοvτος ζωijς άδιήγητοv τήv γεvεαν οΣ θείοι σημαίνο-υσι
    λόγοι. τίς ούv έστι, περί ου ταϋτα λέγοvσιv αί θείαι Γραφαl; ή
    τlς τηλικοϋτος, ώς καl τους προφήτας περl αύτοϋ τοσαϋτα
    10 προκαταγγέλλειν; άλλά γάρ οvδεlς άλλος έ,ι ταίς Γραφαίς
    εύρίσκεται πλην τοϋ κοιvοϋ πάvτωv σωτijρος τοϋ Θεοϋ Λόγου,
    τοϋ Κυρlοv 1jμώv •Ιησοϋ Χριστοii· οJτος γάρ έστιν ό έκ πae­
    θbov προελθώv και αvθρωπος hιl γijς φαvεlς, και άδιήγητοv
    εχων
    'V
    τηv
    \
    κατα
    \
    σαρκα
    '
    γεvεαv.
    '
    ου~ γαρ
    ' ~
    ε(fτιν δ ς δ' '
    vvαται τον κατα \
    15 σιzeκα πατέρα τούτοv λέγειν, ούκ οντος τοv σώματος αvτοϋ έξ
    άvδρός, άλλ' έκ παρθbι.ιοv μόνης. ώσπερ ούv τοϋ Δαvί:δ καί
    Μωvσέως καl πάvτωι, των πατριαeχώv τούς πατέρας τις γε-
    vεαλογειv "" ~.!_.
    ιrυιιαται, Ι'Ι'
    οvτως '
    ov'δ εις '
    δvvαται τ'Ιν
    .J. κατα\ σαρκα
    ' γε-

    vεάv τοv σωτijρος έξ άvδρός διηγησασθαι. οmός έστιν ό καl


    20 τδv ά(fτέρα σημαίvειv τήv τοϋ σώματος γέvεσιv ποιήσaς· lδε,
    γι:ze άπό ο-δραvοϋ κατερχόμενοv τον Λόγον έξ ούρανοϋ καl
    τφ, σημασlαv lχειv· καl lδει τδv τijς κτlσ εως βασιλέα προερχό-
    μεvοv έμφαvως
    Ν f'ό
    vπ /
    πασης /
    κτισεως I
    γιvωσκεσ θ αι. 'έ.λ'
    αμ ει εν

    Ίοvδα{(!, έγεvνατο, καl oi άπδ Περσίδας ηρχΟ11το προσκvνησαι


    25 αύτφ. οvτός έστιv ό και πρίv τijς σωματικijς έπιφαvείας λα­
    βών τήv κατά τώv άvτικειμbωv δαιμόνων νlκηv, καί κατά τijς
    είδωλολατρ{ας τρόπαια.
    Πάντες γοϋv πανταχόθεν οί άπδ τώv έθvώv, lξομ1ιύμεvοι
    .Ji..,
    τ'Ι,,
    1
    πατριοv
    Ιθ
    σvvη ειαv και
    \ \
    την
    'δ λ '
    ει ω ων
    :,
    θ Ι \
    α εοτητα, προς
    \
    τον

    30 Χριστόν λοιπσv τήv έλπlδα τίθενται και αύτφ καταyράφοvσιν


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 321

    μάζeται άπλωs άνθρωπος, άλλά ζωη δλων, άν καί ώς πρός


    την φίισιν ητο όμοιος μέ τούς άνθρώΠΟ\JS'. «"Οψεσθε yάρ, φησί,
    τήν ζωήν vμων κρeμαμένην άπέναvτι των όφθαλμων vμων» (Δε
    28, 66)· καί «Τήν yενεάν αvτοϋ τίs δ1ηyήσεται;>> (Ήσ 53, 8).
    'Όλων των άyfων την καταyωyήν, άφοϋ την μάθ1) κα­
    νείς, δίιναται να την διηyη&ί) fξ άρχης και ά:τrό τrοϋ δ καθelς
    προέρχεται· αvτόs δμως τrού ε{ νε ή ζωή, πeρl αvτοϋ ή θεία
    Γραφή λέγει ότι ή yeνεά τοv ε{νε άνεκδιήyητοs (Ήσ 53, 8).
    Ποϊος λοιπόν eΤνε αίrτόs, περl τοϋ όποίοv λέγουν αvτά αt θeϊαι
    Γραφαί; ,..Η ποίος eTνe τόσον μέyαs, ώστε και ot προφηται να
    προαναyyέλλοvν τόσα πολλά περl αύτοϋ; 'Αλλ' οόδεlς άλλος
    εvρίσκεται elς ταs Γραφάς, έκτόs cmo τον κοινον Σωτηρα όλων,
    τον Θeον Λόγον, τον Κύριον ήμων Ίησοϋν Χριστόν. Αυτός
    e{ νe ποv τrροηλθεν ά:τrο παρθένον καl έφάνη ώς άνθρωπος rnl
    τηS' yηS' καl εχει άδιήyητον την κατα σάρκα καταyω'γή ν. Διό­
    τι δέν ύτrάρχει κανeίς 'ΠΟV να δύναται νά μαs δeίξ,:ι τον κατα
    σάρκα πατέρα eκeί νοv, διότι το σωμα του δέν προηλθεν ά:τrο
    άνδρα άλλά μόνον άπο τrαρθένον. ·οπωs λοιπον δύναται κα­
    νεls να άναζητήσtj την yενeολοyίαν τοϋ Δαvtδ και τοϋ Μωο­
    σέως και δλων των πατριαρχών, ετσι δ~ν δίιναται κανelς να
    διηγη&ίj την κατα σάρκα καταyωyήν τοv-Σωτηρος- fξ άνδρός.
    Αvτός εtvε ποv εκανε καl τον άστέρα, διά να σημάνυ την yέν­
    νησιν τοϋ σώματος. Διότι eτrρεπeν άφοϋ κατέβαινeν ά:τrο τον
    οvραvόν δ Λόyοs, ά:τrο τον ούρανόν να εχ1) και το μήwμα· καl
    επρεπeν, άφοϋ δ tρχόμενοs ητο ό βασιλeίιs της κτίσεως, να άνα­
    yνωρισθi) δλοφάvερα άτrο όλην την οlκοvμένην. ""Αν και έγeν­
    νήθη e[ς τήν •ιοvδα(αν, όμως ο1 κάτοικοι της Περσίας ηρχοvτο
    νά τον προσκυνήσουν. Αvτός εΙvε πού προ της !νανθρω,τή­
    σeώς τοv ~αβε την νίκην κατα των άντιπάλων δαιμόνων καl
    τρόπαια κατα της εlδωλολατρίας.
    'Όλοι λοtπόν ot etδωλολάτραι ά:τrο δλα τα μέρη, ά:τrηρνή­
    θησαν την τrάτριον σννήθειαν και την άθεtαν των εlδώλων
    και fνατrοθέτοvν τrλk>ν elς τον Χριστόν την fλπ(δα των καi
    κατατάσσονται δοϋλοι τοv, τrραyμα πού eΙνε δvνατον να το

    21
    322 ){. ΑθΑΝΑ:Σtοr

    έαυτα·ύς, ώς κα! ταίς όφθαλμαίς έξεt:1τιν ίδείν τό ταιαϋτο'Ρ. αύδε.


    yάρ άλλοτε ή τών Αίγvπτlων άθεότης πέπαvται εί μη οτε ό
    Κύριος ταϋ παντός, ώς έπι νεφέλης έποχούμενος, τφ σώματι
    κατijλθεν έκεί καί την των είδώλιJJν κατ17ργησε πλάνην, πάν-
    5 τας δ ε\ ,
    Εις εαvταν και
    f , \ δ'
    ι
    f'
    εαvταv προς ταν
    - '\ '\ π 1
    ατερα μετηνεγκεν.
    Ι

    ούτ6ς έστιν ό t:1ταvρωθεlς έπι μάρτvρι τφ ήλίψ και τfl κτίσει


    καί ταίς αύτφ τόν θάνατον προσαγαγαϋσι· καί τφ τούτου Οα­
    vάτ(!J ή σrJJτηρία πα.σι γέγονε καί ή κτίσις πάσα λε)~ύτρωται.
    ?'
    αυτας
    I έ
    στι'Ρ η πα-vτων
    f' Ι ζ \
    ωr; και ο ως προ
    \ f! f Ιβ t
    αταν vπερ της παντων
    \ - Ι

    10 σωτηρίας άντlψυχαν τδ έαvτού σι7Ίμα είς θάνατον παραδούς,


    "
    κα.ν
    ιτ δ
    .ιαυ αιαι μη
    - , πιστε·vωσιv.
    '
    38. Ε~ι γαρ
    , μη
    ' '
    αvταρκη
    > ναμι
    'ζ αvσι -
    ταvτα,
    lJ
    κu.ν
    έ~
    t: f'
    ετερων
    '

    Ι θ ωσαν αφ
    πει θ εσ ' ' ων
    7'
    αvται
    ' ' ,ι
    πα'}..ιν εχοvσι Ι
    Αογιω'Ρ.
    "
    περι' τινας
    1
    γαρ
    '

    λέγαvσι'Ρ οί πραφijται· 'Εμφαvr)ς έγενύμην τοίς έμέ μή ζητοϋ-


    1 r, σιv· εύρέθην ταίς έμέ μη έπερωτώσιν· είπα, 'Ιδού είμι τiρ έθνει
    ιt ουκ
    οι ' '
    εκα'λ εσαν μου το ιJναμα
    'J! , \ · '
    ε'ξ επετασα τας χε ιρας μου προς ' - ' \
    ,
    λ αον '
    απει θ ουντα - και ' αντιιιεγaντα;
    ' ':Ι ' /
    τ,ς :t'~. έ στι'Ρ
    O'lJ11 ο (' έμφαvης '
    1
    " ' 'Τ δ 1 , , • t ι
    γε1Jομενος; ε ιπαι τις προς .ιοv αιαvς· ει μεν γu.ρ ο πραφητης

    έ στι,
    'λ έ έ <ι
    I 1
    '('f - ..
    εγ τ(οσαν ποτε κρvπτετο, ινα και υστερa,· φανn; ποιας

    't: , -
    2 Ηn δ.ι 7 ι , C'
    ι:.; ουτας εστιν ο πραφητης ο και εμφα,,ης ε~ αφαν(t)'Ι, γενομεvας,
    , C' , , ,.,,.), ι

    καί τάς χείρας lκπετάσας έπί σταυρού; των μέν 01'fν δικαlιον
    oi1 δclr;, μ6νας δέ ό ταv Θεαϋ Λόγος, ό άσcόματας ών την q·ύσιν
    και'δ'eο- ι
    ι ημας σωματι ι
    φαν εις, και' " ~ - παΟ'
    ' ' ημων
    vπερ ων.

    "}[ εl μηδε τούτο α·ϋταρκες α-ι',ταίς, καν έξ έτ!ρων δυσιο-


    25 πείσθωσαν, αvτως έναργij τον !λεγχαν όρiίJντες. φησι γάρ ή
    τ, ι ' Τ ι ... ' , \ Ι λ λ
    .ι ραqn( .ισχvσατε, χειρες ανειμεναι και γα'Ρατα παρα ε v-
    μfνα· παρακαλέσ'ατε, αί ολιγόψυχοι τf; διανοlg: ίσχύσατε, μr)
    q:αβεϊσΟε. ίδαt\ ό Θεός ήμών κρlσιν άνταπαδίδωσιν· αύτός fjξει
    καί σώσει ήμας. τότε dναιχθήσανται, όφθαλμαί τυφλιi>ν, και
    30 Τ - "
    ωτα κωφαJν ακαvσο~•ται· τατε α ειται ως ι:,;. αφα; ο χω
    1 1 C'λ - f '1!λ t" λ
    ας, και
    f \
    ΠΕΡΙ ΒΝΑΝθl">ΩΠΗ:ΣΕΩΣ 323

    lδοvμeν καί με τα μάτια μας. Διότι ποτέ άλλοτε δέν eΤχε παvσeι
    ή άθeία των Αtyvπτίων, παρα μόνον όταν δ Κύριος τοϋ παν­
    τός κατηλθeν tκeί σωματικωs ώς να ητο καβάλα etς νεφέλη ν καl
    κατήρyησe τήν πλάνην των εtδώλων καi tτράβηξeν όλοvς
    κοντά τοv καί δι' αύτοv τrρός τον Πατέρα. Αίιτός eΤνε έκeίvος
    δ δποiος tσταvρώθη μέ μάpτvpα τόν ήλιον καl τή ν κτίσι ν καl
    αυτούς πού τόν rοανάτωσαν- και δια τοϋθανάτοv αύτοΟ mηλ­
    θeν ή σωτηρία εlς όλοvς καi ~vτpώθη όλη ή κτίσις. Αvτόs
    eT νε ή ζωή όλων και έκeί νος δ δποίος eδωκε τό σωμα τοv elς
    θάνατον σαν πρόβατον ότrέp της σωτηρίας τοϋ κόσμοv, αν
    καl οι Ίοvδαϊοι δέν πιστevοvν.

    38. 'Εαν βεβαίως δεν θeωροϋν αύτα άρκετα αs πeισθοϋν


    τοvλάχιστον άτrο τα lfλλα λόγια τα δποτα εχοvν αvτοί. Δια
    ποίον λέyοvν ot πpοφηται «'Εμφανής έyeνόμην τοίς tμέ μή ζη­
    τοvσιν· ευρέθην τοίς έμέ μή mepωτωσιν· eΙπα, 'Jδov εtμι τφ
    eθνει οί ούκ έκάλεσάν μοv το όνομα· tξrnέτασα τας χeίpάς μοv
    προς λαόν άπeιθοϋvτα καl άvτιλέ'yοvτα»; (Ήσ 65, 1-2). Θα
    ήδvνατο κανείς να έpωτήση το~ 'Ιοvδαίοvς- Ποίος λοιπόν eT νe
    αίιτός δ δποϊος Ανεφανίσθη; 'Εαν μεν eI νε δ προφήτης, ας el-
    πovν πότε έκpvιι ιετο, δια νά Αμφανισθfj vστeρον; Κα\ ποίος
    eΤνε .αuτος δ προφήτης ποv δεν έφαiνετο, καl ένεφανίσθη, καl
    ήπλωσe τά χέρια τοv έπί τοϋ σταvpοϋ; Δέν εΙνe κανεlς άπό
    τοvς δικαίοvs· etνε μόνον δ Λόγος τοϋ Θeοϋ, ό δποίος elvε άσώ­
    ματος ώς πρός τή ν φvσι ν καί ~νeφαν{σθη πpός χάpι ν μας σω­
    ματικώς καl επαθeν ότrέρ όλων.

    Έαν δέ καί αvτο δeν τοvς Ικανοποι~, τοvλάχιστον αςκατα­


    πeισθοΟν άτrό τα lfλλα, βλέποντes τόσον σαφη την άτr6Seιξι ν.
    Διότι λέ'yει ή rραφή· <<'lσχuσατε, χeϊpες άνειμέναι και yόvατα
    παpαλελvμένα· παpακαλέσατe, ol όλιyόψvχοι τη διανο(q;· Ισχv­
    σατε, μή φοβεϊσθe. [δοv δ Θεός ήμων κρίσιν άvταποδίδωσιν­
    αύτός ήξeι καl σώσει ήμας. τότε άνοιχθήσοvται όφθαλμοl
    τvφλων; καi ώτα κωφών άκοvσονται· τότε άλεϊται ώς eλαφος
    324 :Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    τραvη lσται γλώσσα μογιλάλων. τl τοlνvν και περl τούτοv


    δύναται λέγειν, ή πώς δλω, καl πρδς τοϋτο τολμώσιν άντιβλέ-
    πειν; η
    • μεν
    ' γαρ
    ' προψητεια
    1
    Θ '
    οι εον '
    επι δ ημειν - '
    σημαινει· τα ' δ.1
    δ

    σημεία καί τόν χρόνον της παροvσlας γνωρίζει. τό τε γάρ τυ-


    5 φλούς ά11αβλέπειν και χωλούς περιπατείν καί κωφούς άκούειv
    και. τρα,,οvσθαι μογιλάλωv τη,, γλώσσαν, έπl τfj γινομένn θεlq.
    παρουσl(!, λέγουσϊ πότε τοlvυν γiγονε τοιαύτα σημεία έν τφ
    'Ισραήλ, ~ πού τοιοϋτόν τι γέγιwεv έν τfj 'lovδαlf!., λεγέτωσαν.
    λεπρός έκαθαρίσθη Ναιμάν, άλλ' ού κωφός ηκοvσεv, ούδε χω-
    1Ο λός περιεπάτησε.. ,,εκρόν ήγειρεv 'Ηλίας καl Έλισσαίος· άλλ'
    ούκ έκ γενετής άνέβλεφε τvφλόc. μέγα μέv γάρ και τδ έγείραι
    νεκρόv άληθώς, άλλ' ού τοιούτον, όποίο'Ji τό παρά του Σωτηρος
    θαvμα. πλην εί τό περί τού λεπρού καί τού νεκρού της χήρας ού
    σεσιώπηκεv ~ Γραφή, πάντως εl iγεγόνει και χωλιhι περιπατείν,
    15 καί τυφλόν άναβλέπειν, ούκ llv παρijκε καi. ταύτα δηλώσαι ό
    λόγος. έπειδη σεσιώπηται έv ταϊc Γeαφαίς, δfjλόν έστι μη
    γεγεvijσθαι ταύτα πρότερον. πότε oiJν γέγονε ταύτα, εί μη lJτs
    , '
    αυτος οt' του
    - Θ L -
    οι εου Λ υγος Ι
    L. σωματι
    ι;-y παραγέγ ονε; , '
    ποτε δ ε πα-

    ραγέγο,ιεν, εί μη δτε χωλοl περιεπάτησαν καί μογιλάλοι έτρα-


    20 11ω θησαν
    1
    '
    και κωφο1ιi ηκουσαν
    "' ' , - '
    και' τvφλ οι εκ γεvετης ανε'βλ εφαν;

    δια τοvτο γάe καl οΣ τότε θεωροϋντες 'Ιουδαίοι lλεyον, ώς ούκ


    άλλοτε ταύτα γενόμενα άκούσαντες. 'Εκ του αlωνος ούκ ήκού­
    σθη, δτι ήνέψξέ τις όφθαλμοvς τvφλοϋ γεγεvvημl:vοv. εί μη
    ..χ...
    , ,
    1
    π_
    ο·υτος ' του...
    παρα Θ -
    "ι. εου, ' '
    'δvvaτo ποιειv ου'δ εv.
    ουκ η - '
    25 39. 'Αλλ' "ι.σως '
    και '
    αvτοι ' μη ' VUΥαμενοι
    -'~--· , '
    προς τα ' φανερα '
    διαμάχεσθαι, ούκ άevήσοvται μεν τα γεγραμμ1;7α · προσδοκαv
    δέ ταϋτα καl μηδέπω παραγεγενijσθαι τδν Θεόν Λόγον διαβε­
    βαιώσο11ται. τοϋτο γαρ ανω καl κάτω Ορυλλουnες, ούκ έρυθρι­
    ώσιν άναιδεvόμενοι πρός τά φανερά. άλλα περl τούτου καi
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ!2ΠΗΣΕΏ:Σ 325

    ό χωλός, καl τρανή eσται yλωσσα μοy1λάλων» (Ήσ 35, 3-6).


    Τί λο1ποv δύναται κανels να elπ,5 και περι αvτοσ, η πως τέλος
    πάντων τολμοvν vά τό άτεvίζοvv; Δtότι ή προφητεία δηλώ­
    νει ότι eρχeτοο ό Θεός έ,τl της γης καί κάνει γνωστά τά σημεία
    καί τόν χρόνον της παρουσίας. Διότι καί τό ότι ξαvαβλέ-ποvv
    ο1 τvφλοl καl τreριτrατοΟv ot χωλοί καl άκούοvv ol κωφοl καl
    y{vεται εvκρινης ή yλωσσα των τραvλωv, λέγονται δια τό
    yeγοvός της θείας ,ταροvσ(ας. ""Ας eίποΟν λοιτrόνt ,τότε σvv­
    έβησαv τέτοια σημεία eίς τόv Ίσραηλ η elς ποίον μέρος της 'Ιου­
    δαίας σvνέβη κάτι τέτοιον; 'Εκαθαρίσθη μέv ό λεπρός Ναιμάv,
    άλλά καvels κωφός δεν ηκοvσev, oύre χωλός πeριεπάτησev.
    1
    0
    Ήλίας καl δ 'Ελισαiος- άνέστησαν νεκρόv, άλλα κανείς τvφλός
    a< yενετϊ;ς δέν άνέβ'λeψev. Eive πράγματι μέγα γεγονός τό
    νά άvαστα{ VΌ κανείς, άλλ' οχι ομοιον πρός το θαΟμα τοΟ Σω...
    τηρος. Έφ' όσοv ή Γραφή δev άποσιωπςχ τό yεyovόs πeρl τοΟ
    λεπροΟ καi τοίί veκροΟ της χήρας-, όπωσδήποτε ~αv εlχe σvμβη
    καi χωλός νά πeριτrο:τήστ:ι t<αl τvφλός vά άvαβλέψΤJ, δέv θά
    τrαρέλει,τε καl αvτά να δηλώσι:1 δ λόγος.' Αφοv άποσιω·rrωνται
    els τάς Γραφάs, etνe φαvερόv ότι δέν σvvέβησαv αvτα τrρο­
    ηyοvμέvως. Πότε λοιτrόv σvνέβησαν αότά, παρα όταν ό Λό­
    γος τοϋ Θεοϋ ηλθε σωματικώς; Πότε δέ ηλθe, παρα όταν ol
    χωλοl τreριεπάτησαv, oi τραvλοl eyιvαv εvλαλοι και οι κωφοι
    ηκοvσαv καi ot έκ yeνmϊς τvφλοi άvέβλεψαv; Δι' αίιτό βεβαίως
    καl ο1 'Ιοvδαtοι ol δποίοι τα eβλεπαv τότε, eλeyoν ότι δεν ηκοv­
    σαν νά εχοvν σvμβη άλλοτε αvτά:. «' Εκ τοΟ αtωvos οvκ ήκοίι­
    σθη, ότι ή νέφξέ τις όφθαλμοvς τvφλοϋ yεyεννημέvοv. eί μη η v
    οvτος παρά τοϋ Θeov, ούκ ήδίιvατο ποιεϊv οvδέv» ('Ιω 9, 32-33).
    39. Άλλ' ~πειδή δev δύνανται και αύτοί να evρίσκωνται
    e[ς διαμάχη v πρός τα ~μφανη, Ισως δέv θα άρνηθοϋv μέv όσα
    gχοvν yραφη, άλλα θα ύrrοστηρίςοvν ότι αύτα τα τreριμέvοvv
    καl ότι δev εχει ελθη άκόμη δ Θeός Λόγος. Αvτδ τό διαθρv­
    λοϋv τrαvτοv καl δέv κοκκι vίζovv φερόμενοι άvι:χιδως πρός τα
    φανερά. 'Αλλά περί αύτοv θα δεχθοϋν κvρίως τόν σφοδρόν
    32fi Μ. ΑθΑΝΑΣΙ01'"

    Π(!d πdvτων μαλλον έλεγχθήσονται, OV Πα(!' l]μών άλλά Πα(!ά


    του - σοφωτατοv ' Δ ανιη'λ σημαινοντος ' και ' τον ' '
    παρmrrα καιροv \
    καί την θεlαν τού σωτήρος έπιδημίαν, και λέγοντος· ,. Εβδομ1ί-
    κοντα ε,..βδ ομα'δ ες σvνετμ·η'Ο ησαν έπι' '
    τον λ αον
    ' σαυ ' ' '
    και επι την '
    5 πόλιν τήv άγίαv, τού σvντελεσθijναι άμαρτlαν καt τοϋ σφeαγι­
    σθήναι άμαeτίας καl άπαλείψαι τιiς άδικίας και τού έξιλά­
    σασθαι τάς ά.δικ(ας και τού άγαγείν δικαιοσύνην αιώνιον καί
    τού σφeαγίσαι όρασιν και προφήτην και τοϋ χρίσαι "Λγιον
    αyιων,
    f' ' και' γνωσn
    ' και\ σvvησεις
    ' απο
    ' 'έξ'δ
    ο ου λ'
    ογοv του αποκρι- - .,
    10 θijναι και τού οίκοδομησαι ~Ιεροvσαλημ έα,ς Χeιστο·v ήγοvμέ­
    vοv. fσως tπl τοίς dλλοις κdν προφάσεις εύρίσκειv δύναν-
    και εις με'λλ οντα χem,ον ανα
    'β'λλ εσ θ αι τα γεγραμμεvα.
    1
    ται, '' α
    1
    ' τι
    1

    δέ πρός ταύτα λέγειν ή δλως ά.ντωπijσαι δύνανται, όπου γε και


    f'
    ο
    V
    Λριστος
    ,
    σημαιvεται,
    ,
    και
    '
    ο
    ι- ,
    χριομεvος
    '
    ουκ
    v __ l)
    ανυρωπος
    l"
    απ ως,
    λ -
    i5 άλλ' ,Άγιος άγ[ων είναι καταγγέλλεται καί έως της παροv-
    '
    σιας '_,,τ
    αvτοv .ιεeοvσ αλ'
    ημ σvνισταται , και'λ οιπον παυεται ' ' προ-

    φήτης και δρασις b τφ 'Ισραήλ; 'Εχρίσθη πάλαι Δavtδ και


    Σολομών και 'Εζεκlας· άλλα και πάλιν ~Ιερουσαλήμ και ό
    τ6πος ιιvvειστήκει καί πeοψijται Π(!οεφήτεvον, Γαδ καί ' . 4σαφ
    20 και. ' '1\Τ 'θ αν
    .ιvα και ' μετ ' '
    αvτοvς ' 'J'.T .λ,
    1.σαιας και' 'Ω σηε\ και ' ' .t1μως
    '
    και
    ' 21 1
    ιιr~.Λοt . "'
    επειτα και
    ' αvτοι
    11 1
    οι
    ι: χρισ
    θ εντες
    1
    .,,
    αν ρωποι
    θ r,
    αγιοι,

    .,
    εκ η
    λ Iθ \ ,
    ησαv και οvχ αγιοι αγιων. αι..
    ι, f" , ' Α λ' ., \ ,
    εαν την αιχμα .ωσιαν προ-
    ., ). ,
    βα'λ ωvται, και
    , δ,
    ι
    ., ,
    αvτηv μη
    ' Τ
    ειvαι
    λέ
    γωσι την
    , •τ
    .ιερουσ
    aJ..ημ,
    ι
    τι
    ,

    και' πεeι' -
    των -
    πeοψητων 1!
    ιιν ι,
    ει.ι-τοιεv; και\ γαρ
    \
    πα'λ αι, κατα β αι- '
    25 νοvτος τοv λαού είς Βαβυλώνα, ήσαν έκεί Δανιήλ καί 'lε(!εμίας,
    ι
    πeοεφητεvον δ ε\ 'ιε ζεκιη'λ και ' -
    'Α γγαιος και \ Ζαχαριας.
    Ι

    40. Ούκοϋν μvθολογοϋσιν 'Ιοvδαίuι, κα, παeόvτα τόν


    vvν
    _.,. καιeον
    , •
    vπερτι ενται.
    'θ ,
    ποτε γαρ επα-υσαντο Π(!Οψητης
    ' ., ' ι ,t;.D
    ,1 ()ρα-
    σις άπό τοϋ 'Ισρα·ήλ, εί μή vvv ότε ό "Λγιος τών άγίαJν Χριστός
    ΠΕΙ1 l ΕΧΑΧΘΡΩΠΗΣΕQΣ 327

    ελεyχον όχι άπο ήμαs, άλλ) άπό τον σοφώτατοv Δανιήλ, ό


    όποίσs καθορίζει καi τόν καιρόν άκριβώς καl τή ν θείαν tμφάνt­
    σι v του Σωτηρος, καί λέyeι · «tΕβδομήκοντα έβοομάδeς σvv
    eτμήθησαv έπί τόv λαόν σοv και έπi την πόλιν την άyίαv, τοϋ
    σuντeλεσθηvαι άμαρτίαv καί τοiί σφραyισ&ηvαι άμαρτίας και
    άπαλεϊψαι ταs άδικίαs καί του έξιλάσασθαι τας άδ1κίας καί
    τοϋ άyαyeίv δικαιοσύνηv αίώvιον καί τοϋ σφραyίσαι όρασιv
    καί τrροφήτηv καί τοv χρίσαι 'Άγιον άyίωv, καί γνώση και
    σvvήσεις άπο έξόδοv i\όyov τοΟ άποκριθη ναι καi του οiκοδο­
    μησαι f Ιερουσαλήμ εως ΧριστοΟ ήyovμέvov» (Δα 9, 24-25).
    J(lσως διά τα άλλα δύνανται τούλάχ.ιστον νά eίιρ{σκοvv προ­
    φάσεις καί vά άναβάλλοvv τά όσα eχovv yραφη διά τό μέλλον.
    Τί δύνανται όμωs- να εlποίίν είς αύτα η πως δvvαvται να τά
    άvτιμετω1rίσοvv; 'Εδω όπωσδήποτe προφητεύεται δ Χριστός
    καi άvαyyeλλeται, ότι ό χριόμeνος δέν eI νε άπλως άνθρωπος,
    αλί\'
    0
    Άyιος άyίων, καi ότι ή c-Ιεροvσαλήμ ύφίσταται μέχρι της
    παροvσίας αύτοv καί ότι eίς τό ~ξης παύει να ύπάρχ13 τrρο­
    φήτηs καί όνειρον eis τον Ίσραήλ. Έχρίσθη τrαλαιότeρον ό
    Δαuιδ και δ Σολομών και δ 'Εζεκίας, ά'λλα καi πάλιν ή fleροv­
    σαλήμ καί δ τόποs vφίσταvτο καl προeφήτεvοv οι προφηται
    Γ άδ, )Ασάφ, Νάθαν, καi μετά άπό αvτovs Ήσαίαs, Ώσηέ, καl
    'Αμώς καί άλλοι. ;ιΈπeιτα καί αuτοi oi όποϊοι έχρίσθησαv ώνο­
    μάσθησαν άνθρωποι άγιοι καi όχι άγιοι άyίωv. Άί\λ έάν προ­
    2

    τei vovν ώς έπιχeίρημα τή v αtχμαλωσίαv καi {σχvρίζονται ότι


    έξ α{τίας αύτης δεν υπάρχει ή cιeροvσαλήμ, τί θα ήδύναντο να
    είποvν περί των προφητών; Διότι καί παλαιότεροv. όταν κατ­
    έβαι νev δ λαός elς την Βαβvλωνα, ησαν μαζί ό Δανιήλ καί δ
    'Ιερεμίας, τrροεφήτevον hrίσης δ 'Ιeζeκιήλ και δ 'Αγγαίος κα\
    ό Ζαχαρίας.
    40. Οί Ίοvδαϊοι λοιπόν μvθoλoyovv, καl tvφ eφθασeν ό και­
    ρός- καl elvε ό τωρινός, αύτοl τον το-ποθετοϋv εts το μέλλον.
    Διότι πότε eπαvσαv νά vπάρχοvv προφηται η όράματα eίς
    τόv Ίσραήλ, παρά μόνον όταν ηλθev δ Χριστός ό ·Ayιos των
    άyίωv; Διότι μεyάλη άπόδeιξιs καί γνώρισμα της παροvσίαs
    328 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    παeεγένετο; σημείον γάρ καl μέγα γνώρισμα της τοϋ Θεού


    ι
    Λ ογοv παροvσ,ας
    !
    το
    , ,
    μηκετι
    ,
    μητε
    '
    την
    ~Τ λ'
    .ι.εροvσα ημ
    t' '
    εσταναι,

    μήτε πeοφrjτην έγεeθfjναι, μήτε Βeασιν άπο καλύπτεσθαι τού-


    τοις, '
    και μα'λ α ' '
    εικοτως. '1θ1·~
    εΛ υπος '
    γαe -
    τοv '
    σημαινομενοv, ,
    τι.ς

    5 lτι zρεlα τών σημαιvόnων ήν; καί παeούσης της άληθεlας, τlς
    lτι χρεlα της t1κιας rjv; δια τούτο γάρ καl, προεφήτεvον, έως αν
    έλθΌ ή αvτοδικαιοσύvη καl ό λvτeούμε:vος τάς πάντων άμαρ­
    τlας. διά τούτο καl ι:Ιεeοvσαλήμ έπl τot1ovτov σV'Vειστήκει,
    lν' έκεί προμελετώσι, της άληθεlας τούς τύπους.

    10 Παeόντος τol11Vt1 τοϋ •Aγlov τώv άγίων, είκότως έσφραγl-


    σθη και δeααις καl προφητεlα, καl ή τijς ~ιεροvσαλ1)μ βασιλεlα
    πέπαvται. έπl τοt1ουτοv γ~ έχρlοντο παρ' αύτοίς βασιλείς,
    lως αν έχρlσθη ό ttΑγιος τών άγlωv. καl 'Ιακώβ δέ έως αύτου
    τη, 'Ιοvδαίωv ίστασθαι βασιλεlαv προφητεύει λέγων· Ούκ
    15 έκλεlψει ό.ρχαw έξ 'Ιούδα και ήγούμενος έκ τώv μηeων ailτov,
    lως liν έλθυ τά dποκείμενσ. αύτφ, καl αυτός πeοσδοκlα iθνών.
    δθεν καl αύτδς ό σωτήρ έβόα λέγω,· ,:Ο νόμος καl οί προψij-­
    ται έως Jlω&vvov προεφήτευσαν. εί μεν ο&ι έστι παρά 'Ιοv­
    δαlοις ,ιώ, βασιλεύς 1} προφήτης 1} δρασις, καλώς άf!νοvvται
    20 τόv έλθόντα Χριστόν· εl δέ μήτε βασιλεύς μήτε όρασις, άλλ'
    έσφeάγιt1ται λοιπόν καί πασα προφητεlα, καl ή πόλις καi ό
    ναός έάλω, τl τοσοϋτον άσεβούσι, ώς καί παeαβαίvοvαιv, τά
    μέιι γενόμενα όeαν, τώ, δέ ταύτα πεποιηκότα Χριστόν deνεϊcιθαι,;

    Τί δέ καί τούς άπό τών έθvώv θεαιροϋντες καταλιμπάνον-


    25 τας τά εiδωλα καί έπl τόv θεόv Ίt1ραηλ διά τοϋ Χριστού έχον­
    τας την έhιlδα, άf!νοϋvrαι τόv έκ τijς ρlζης 'Ιεσσαί κατά σ,Jeκα
    γενόμενοv Χριστόν καί βασιλεύοvτσ. λοιπόν; εl μέv γάρ αλλοv
    lθρήσκεvοv τα lθvη θεόv, άλλά μη τόv Θεόν 'Αβρααμ καl 'Ισαακ
    καl Ίακωβ και Μωvσέω, ώμολόγοvv, καλώς av πάλιν Π(!ΟfJψσ,-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ!2ΠΗΣΕΩΣ 329

    τοϋ Θεοϋ Λόyοv εΙνε τό ότι ούτε ή ιιeροvσαλήμ θά vπάρχη


    πλέον, οvτε προφήτηs θά άvαδetχθfj, ovτe δράματα θά ά,rο­
    καλύπτωνται etς αύτούς, καί πολv φvσικά. Διότι ά:φοϋ ηλθev
    ό ,rpοφητevόμενος, τ( έχρειάζοvτο πλέον αt προφητeίαι; Και
    άφοv ητο παρονσα ή άλήθe1α, τf έχpε1άζετο ή σκιά; Δια τοίίτο
    βεβαίως καl προεφήτεvοv, eως ότοv θά ήρχετο ή αύτοδικαιο­
    σύvη και αvτός δ όποiος θά έλvτρωνεv όλοvς άπό τάς άμαp­
    τ{ας. Δι' αύrό καl ή ιlεροvσαλήμ ύrrηpχev eπi τόσον καιρόν,
    διά vά προσχεδιάζωνται έκεi ol τύποι της άληθε(αs.
    ·0ταv λοιπόν ηλθεv δ "Αyιος των άyίωv, eύλόyως έστα­
    μάτησαv τά όράματα καl αt πpοφητeίαι και επαvσev ή βασι­
    λε(α της ιlepοvσαλήμ. Έχp(οντο εlς αύrοvς βασιλείς έπt τόσον
    χρόνον, εως ότοv ~χρ{σθη δ •Αyιος των άyίωv. Καl δ 'Ιακώβ
    πpοφητεveι δτι μέχρι τοΟ Χριστοv θά όφίσταται ή βασιλεία
    των Ίοvδαfωv καi λέγει· «Ούκ έκλe{ψει άρχων έξ 'Ιούδα καί
    ήyούμενος έκ των μηρωv αvτοv, eως αν Ελθ,:-ι τα άτrοκe{μevα
    αύτφ, καί αvτός προσδοκία έθvωv» (Γe 49, 10). Δια τοvτο και
    δ ίδιος δ Σωτήρ ά:veφώνeι λέγων- «eo vόμοs καί ot προφηται
    eως 'lωάvvov πpοeφήτεvσαv» (Μθ 11, 13). 'Εαv λοιπόν ίrrr­
    άρχοvν εtς τους 'Ιοuδαίοvs τώρα βασιλevς η προφήτης ή όρά­
    ματα, όρθως άpvοvνται τόν έλθόvτα Χριστόν· eφ' όσον όμως
    Sev ίιπάρχοvv OVTE βασιλεvς οίιτe δράματα, άλλ' εχeι σταμα­
    τήσει πλέον κάθε προφητεία καl eχeι κvpιεvθη ή πόλ1ς καl ό
    ναός, διατί τόσον πολύ ά:σεβοϋv, καl yf vοvται παραβάται,
    ώστε νά βλέ-ποvv μέν τά yeyονότα, να άρvοvνται όμως τόν Χρι­
    στόν δ δποτος τα κάνει;
    Καl άφοϋ βλέποvv καί τούς ei δωλολάτραs να έyκαταλεί­
    ποuv τα είδωλα καl νά έλπίζοvν εlς τον Θeόv τον Ίσραήλ δια
    τοϋ Χριστοϋ, διατί άρvοϋvται τόν Χριστόν, δ δποϊος eyeνvήθη
    κατά σάρκα άπό την yeνεάv τοϋ Ίeσσαl καl βασιλεύει els τό έ­
    ξης; Διότι ~αν οί εtδωλολάτραι έλάτρεvον άλλον θεόν, καί Sέv ώ­
    μολόyοvv τον Θeον 'Αβρααμ καl Ίσαάκ και Ίcκώβ καi Μωϋσέως
    πάλιν όpθω5 θα rnροφασίζοντο, ότι δέν eχει ελθη δ Θeόs. 'Αλλ'
    330 .Μ. ΑθΑ~Α:ΣΙΟΙ'

    σ{ζοντο μή έληλvθέ11αι τον Θεόν· εl δέ τόν 11,fω-ϋσεί δεδωκότα


    '
    τον '
    νομο11 και ' τιρ - 'Αβρααμ
    ' επαγγει λ αμεvον
    ' ' Θ ' και' ου"' τον
    .. εον, '
    Λόγον ήτlμασαv οί 'Ιουδαίοι, τούτον τα έθνη cιέ{Jοvσι, δια τί
    μή γινώσκοvσι, μαλλο11 δέ δια τl έκόντες παρορώσιν, δτι ό προ-
    5 φητεvόμενος ύπό τώ11 Γραφών Κύριος έπέλαμψε τfl οίκοvμέν17,
    καl έπεφάνη σωματικώς αύτfl, καθως εlπεΡ ή Γραφή· Κύeιος
    ό Θεός έπέφανεν ήμϊν· καl πάλι11• 'Εξαπέστειλε τό11 Λόγον
    ' -
    avτov και ιασατο \ ', '
    αvτοvς· , '
    και πα'λ ι11· ο .,
    v ,
    πρεσβvς, ουκ αγγε-' ,,
    λ υς, α., λλ' ι ' ,. Tl". 1 ΊΙ ., ,
    αvτος ο .ιι.vαιος εσωσεν αvτοvς;

    10 ,,Ομοιοv δ ε ' '


    πασχοvσιv, ως
    t' ,,, τις παραπεπ λ ηγως την
    ει ' ' δ ια-
    1

    νοια11, τήν μέ11 γην φωτιζομένη11 ύπδ τοϋ ήλίου βλέπει, τόν δέ
    ταύτην φωτlζοντα ήλιο11 άe11είται. τί γαρ καl πλείον tλθών ό
    προσδοκώμενος παr/ αύτοίς έχει ποιijσαι; καλέσαι τά έθνη;
    άλλ' έφΟασε κληΟijναι. άλλά παύσαι προφι;την καί βασιλέα
    15 και ορασι11; γέγονεν ήδη και τοϋτο. τήv εlδώλων άθεότητα διε­
    λέγξαι; διηλέγχθη ήδη καί κατεγ11ώσθη. άλλά τόν θάνατο11
    καταργήσαι; κατήργηται ήδη. τί τοlνv11 ού γέγονεν, δ δεί τον
    Χριστόν ποιijσαι; ,JJ τl περιλείπεται, 8 μή πεπλ17ρωται, ίνα
    νυν χαίρrnσι11 οί 'Ιουδαίοι καl ά."7:ιστώσιν; εί γάρ δή, ώσπερ
    11
    20 ovv καί όρώμεν, ούτε βασιλεύς οϋτε προφήτης ούτε Ίεροv-
    σα λημ
    \ W
    οvτε
    θ
    vσια
    ι " f'I I ,1
    ουτε ορασις ι;στι παρ
    ι ι - 'λ}.
    αvτοις, α
    \
    .α και πα-
    \ -
    σα πεπλήρωται ή γή της γνώσεως τού Θεού, καl ol άπό τών
    έθνώ11 καταλιμπάνοντες τη11 άθεότητα λοιπόν προς τδv Θεόν
    'Αβρααμ καταφεύγοvσι διά τού Λόγου τού Kvρlov ήμώ11 'Ιη-
    25 σού Χριστού· δήλον αν είη και τοίς λlαν ά11αισχvντουσιν έλη­
    λvθέναι τόν Χριστόν, και αυτόν πάντας άπλώς τφ tαυτοϋ φω­
    τί καταλάμψα11τα, καί διδάξαντα περί τού έαυτ*Jύ Πατρος τήν
    α -
    "λ η θη και \ ο ειαν δ ι δ ασκa,.ιαv.
    I
    '1
    1
    ' 1Τουδ αιοvς μεν
    1
    ' Τ αv
    ουv "' τις εκ
    " του-
    1

    των καi τών πλειόνω11 παeα τώv θείων Γeαφών είκότως έλέγξειεν.
    ΠΕΡΙ ΕΧΑΧθΡΩΠΗΣΕ!2! 331

    έάv τα εθvη προσκvvοvv τόν Θεόv, δ όποίος εδωκev εiς τόv ΜωΟ­
    ση v τόv vόμοv και εtς τόv 'Αβραάμ τάς vποσχέσεις, καί τοv
    δποίοv τον λόyοv ot Ίοvδαίοt κατεφρόvησαv, διατί δέv yvω­
    ρίζοvv η μαλλοv διατί μέ τηv θέλησίν τωv παραβλέποvv ότι
    δ Κύριος, δ δποίος έπροφητeveτο ίrπό των Γραφών, ελαμψεv
    εlς την οtκοvμέvην, καl έφάvη σωματικώς eis αύτήv, καθώς εΤ­
    πεv ή Γραφή· «Κύριος- ό Θεός έπέφανεv ήμίv» (Ψα 117, 27) καί
    πάλι v· «'Εξατrέστeιλε τόv Λόγον αvτοv καί ίάσατο αίιτοvς»
    (Ψα 106, 20)· καl πάλιν- «Ού πρέσβvς, ούκ άγγελος-, άλλ' αvτόs
    ό Κύριος eσωσεv αύτοvς» (Ήσ 63, 9);

    Πάσχοvv δε κάτι παρόμοιοv μέ evα ποv eT VE κτυπημέvσs


    είs τό μυαλό καi έvφ βλέπει ότι ή yη φωτίζεται άπο τόv ήλιον,
    άρveίται όμως τόv ήλιον δ όποίος τήv φωτίζει. Διότι τί περισ­
    σότερον δύναται vά κάvτι, όταν eλθτJ αίιτός ποv περιμevοvν; Νά
    καλέσr:1 τα eθνη; Άλλ' έπρόφθασαv vά κληθοvv. Νά παvσι:t
    προφήτηv καl βασιλέα καί δράματα; ·Ηδη εχει γίνει καί αvτό.
    Νά άποδείξ~ ψevδη τήv άσθένειαv των ε(δώλων; 'Ήδη εχει
    άτrοδειχθη καί ιχeι καταδικασθη. Μήπως να καταρyήστι τον
    θάνατον; 'Έχει ήδη καταρyηθη. Τί λοιπόν δεν εχει γίνει τό
    δποίοv πρέπει vα κάVΤ) δ Χριστός; ,,.Η ποία ελλειψις δέv σvv­
    επληρώθη, διά να χαίρωvται τώρα οί Ίοvδαίοι καi vά άπι­
    στοϋv; Διότι έάv, πραyμα πού βλέπομεv, δέv ύπάρχοvv είς
    αύτοvς οvτε βασιλεvς οίιτe προφήτης οίιτε ιιεροvσαλημ ovτe
    θvσία οvτε δράματα, άλλά καl eχει γεμίσει όλη ή γη άπό τη v
    yvωσιv τοϋ Θεοv, και ol elδωλολάτραι έ'yκαταλε(ποvv πλέον
    τή V άθειαv καί καταφεvyοvv ε[ς τοv Θeόv τοϋ 'Αβρααμ δια τοv
    Λόyοv, τοϋ Κvρίοv ήμωv 'Ιησοv Χριστοϋ, εΤvε φανερόv καl εlς
    τους λίαv άvαισχvvτοvς ότ1 εχει ελθη ό Χριστός, καi ότ1 αvτός
    εχει φωτίσει μέ τό φωs τοv όλοvs yevι~ως- καί εχει διδάξει πeρl
    τοv Πατρδs τηv άληθη καί θeίαv διδασκαλίαv. Μέ αυτά λοιπόν
    και μέ πολλά άλλα ποv περιέχονται εlς τάς θείας Γραφάς, δv­
    vαται καvεlς evλόyως vά t\έγξη τovs 'Ιοvδαίοv5.
    332 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Αν-ι:ιρρήσεις -.:ων εtδωλολ~-ι:ρων


    11
    2.

    41. tr Ελληνας δέ και πάνυ τις θαvμάσειε γελ(~Vτας μέv τα


    άχλεύαστα, πεπηρωμένοvς δέ έπι τfl έαvτών αίσχύηJ, 1}ν έν ξύ­
    λοις καί λlθοις άναθέντες ούχ δρώσι. πλήv ούκ άποροϋντος έν άπο­
    δεlξεσι τοϋ παρ' ήμίν λόγου, φέρε καί τούτους Ακ των ευλό-
    1
    5 γωv δvσωπήσωμεv, μάλιστα &.φ ών καl αύτοί ήμείς όρώμεν.
    τl γάρ ατοπον 1} τl χλεύης παρ" ήμίv δ.ξιον, ,JJ πάντως ότι τδv λό­
    γον έν σώματι πεφανερώσθαι λέγομεν; 'Αλλd τούτο καl αύτοl
    σvνομολογήσοvσι μη άτόπως γεγεvijσθαι, έάvπερ τής άληθε{ας
    yένωvται φ{λοι.
    10 Ει μέv ovv ολως άρνοϋνται Λόγον εlναι Θεοϋ, περιπώς
    ποιοϋσι, περ, οδ μή ίσασι χλεvάζοντες· εί δέ όμολοyοϋσιv εlναι
    Λόγον Θεού, καί. τούτον ήγεμόνα του παντός, και l:v αύτφ τόv
    Πατέρα δεδημιοvργηκέναι τήv κτlσιν, και. τfj τούτου προνο/q.
    τά όλα φωτ{ζεσθαι καl Cωογονείσθαι καί εlναι, καl έπ! πάν-
    15 των αύτδν βασιλεύειν, ώς έκ των lργων τής προνο{ας γινώσκε­
    σθαι αύτόν, καί δι' αυτού τον Πατέρα, σκόπει, παρακαλώ, εί
    μη την χλεύην καθ' έαυτών κιvοihιτες άγνοουσι. τον κόσμον
    σώμα μέγα φασl.ν εlvαι οί τών ι-Ελλήνων φιλόσοφοι, καl. άλη­
    θεύοvσι λέγοvτες· όρωμεν γάρ αύτδν και τά τούτου μέρη ταίς
    20 αίσθήσεσιν vποπlπτοvrα. εl τοίvvν έν τψ κόσμφ σώματι. οντι
    ό τοϋ Θεού Λόγος Αστ{, καl έv ολοις καl τοίς κατά μέρος αυτοϋ
    πσ.dιv έπιβέβηκε, τ[ θαvμαστδν /} τί ατοποv, εl καl b άνθρώπφ
    '
    φαμεν αυτον
    ' ' , β β
    επι ε ηκεναι;
    , ' \ χ Jt., ' ,
    ει γαe ιιτοπον υΛως εν σωματι αυ-
    '

    τόν γενέσθαι, άτοπον αν εlη καί l:v τf'p παvτl τούτον lπιβεβη-
    25 κέvαι καί τα πάντα τfί προvο{'1, έαvτοϋ φωτlζ ειv και κινείv.
    σώμα γάρ έστι καί το όλον. εί δέ τφ κόσμφ τούτον έπιβαίvειv
    καl l:v όλφ αύτδν γvωρlζεσθαι π~έπει, πeέποι αν καί έν άvθρω-
    , ' ,, 2 'σθ
    πινφ σωματι ιιvτον επιφαινε
    )tl ' -
    αι 1 κα" vπ αυτου
    -
    τουτο φωτ
    t,-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩ3 333

    2. • Αν-tιρρήοεις 1:ων ειδωλ.0Λα1:pων

    41. Oi δ~ ~νικο\ εtνε άκατανόητοι, διότι άφ' ινός μεν χλev­


    άζοvν τα ά:χ.λevαστα, άφ' hέpov δέ etvε τυφλωμένοι άπό τα
    αίσχη των, τα δποΤα δέν βλέποvν σεβόμενοι ξίιλα κα\ λίθοvς.
    •Όμως, hrειδη δέν eΙνε δ λόγος μας πτωχός ε[ς άποδe{ξεις, ας
    έmχeιρήσωμεν να ϊre{σωμeν και αvτοίις έκ των ruνοήτων, και
    κvρίωs έξ αvτων τά όϊrοία βλέπομeν ot ίδιοι. ·τ{ τό άτοπον η
    τ{ άξιον χλεvασμοϋ vπάρχeι εlς ήμας, e<:τος άπό τό ότι λέγο­
    μεν ότι δ Λόγος eχει φαvερωθη σωματικώς; 'Αλλ' ώς ϊrpος
    αvτό καi αvτοι θά σvμφωνήσοvν μαζ{ μας, έαν βeβα{ω5 y(vovν
    φlλοι της άληθείας, δτι ούδέν άτοπον σvνέβη. 'Εάν λοιϊrόν άρ­
    νοvνται τεΑε(ως ότι ίmάρχeι Λόγος θeοΟ, eΙνε τrεριττόν να
    χλevάζοvν αvτό ϊrov δεν yνωρ[ζοvν . 'Εάν όμως όμολοyοΟν δτι
    νπάρχeι Λόγος Θεοv καί ότι αvτος etvε ήyεμών τοΟ ϊrαντός,
    καi ότι eχει δημιοvρyήσει δ1' αvτοΟ δ Πατήρ την nίσιν, καi
    ότι με την ϊrpόνοιαν αvτοv φωτ(ζονται τα ϊrάvτα και ζωοyο­
    νοvνται και vπάρχοvv, και δτι βασιλevει αύτός eίς όλα, ώστε
    να άvαyvωρίζe-ται άπό τα ~ρyα της ϊrpονοίας τοv, καl δι' αύτοΟ
    δ Πατήρ, έξέτασe ϊrαpακαλω, μήπως δέv yvωρίζοvν ότι rnι ..
    0VpOVν τον χλεvασμόν εί) βάρος των. οι φtλόσοφοt των CΕλ­
    λήνωv λέγοvν δτι δ κόσμος εΤνε μέγα σωμα, καl λέyοvν άλή­
    θειανe διότι βλέϊrομεν δτι αvτόs καl τα μέρη τοv, ύποπίπτοvv
    είs ταs αlσθήσe1ς μας. 'Εαν λοιϊrόν δ Λόγος τοv θeοΟ νπάρχeι
    εls τόν κόσμον, δ δποίος εΤνε σωμα, και eύρίσκsται και elς δλα
    τα σώματα καl εtς τά τμήματα αvτών, τf τό άπ!στεvτον η τί τό
    άτοπον εανλέγωμev δτι εχει εvρeθη καl εlς τόν ανθpωϊrον; Έαν
    λοtπόν yevικω5 εt νε άτοϊrΟV να evpeθf.i εtς σωμα, θα ητο άτοπος
    και ή έτr(βασις αύrοΟ εlς τό σύμπαν διά να φωτ{ζΤJ και κι VTJ δια
    της ϊrpονοίας τοv τα πάντα· διότι και τό σύμπαν εΙ νε ~ωμα.
    Έαν δέ πρέπει να εvρ(σκεται αύrδς e[ς τδv κόσμον καl vά άνα­
    yvωρίζεται εtς τό σύμπαν, θα εϊrpεπε καl e[ς τό άνθρώτrινον
    σωμα να !μφαv1σθij αύτός, δια νά τό φωήσι:ι και vα τό θέση
    334 λf. ΑθΑ~ΑΣΙΟr

    ζεσθαι και ένεργείν. μέρος γάρ τοv παντός καί το τών άνθeώ­
    Πω'JΙ έστί γένος. καί εl το μέρος άπρεπές έστιν όργανον αύτού
    γίνεσθαι πρός την της Θεότητος γνώdιΡ, άτοπιότατον αν είη
    καί. δι' 8λου τού κόσμου γνωρlζεσθαι το-ϋτον.
    5 42. "Ωαπερ γάρ, όλου τού σώματος ύπό τού άνθρώπου ένερ-
    γοvμέΡοv καl φωτιζομένου, εΊ τις λέγοι άτοπον εlναι καί iv τlp
    δακτύλφ τού ποδος την δύναμιν είναι τού ά"θρώπο·υ, άνόητος
    ,;ίν νομισΟείη, 8τι, διδούς έν τfp όλψ αύτον διικνείαθαι και ένερ-
    γειν, - v τ(!J- μερει
    κω λ'
    vει Ι '\
    και'έ
    αvτον 'Ι'
    ειναι, ουτύJς οt'δδ'ι 01Jς και\ 11'

    '
    10 πιστεvιιJV - Θ.. εου- Θ.. εον
    τ ό,, του ' Λ ογσv
    1
    εν
    ' τφ - παντι' ειναι,
    "' και' το, πα.ν
    -

    15π' α1jτοϊi φωτlζεσθαι καί κινείσθαι, ούκ ύ.τοπον f2-v ήγήαηται,


    και' -
    σωμα ιι
    εν "Ο'
    αν ρωπινον vπ
    <')
    αvτοv
    ' - -ο αι.
    κινει,σ και ' φωτι'ζ εσ Ο αι.

    ει
    , δ' !!
    ε, υτι
    ,
    γενητο"
    έ '"ξ
    στι και ι:;
    '
    θ ,,
    ουκ οντr.ον γεγονι:: το αν ρωπινον
    , \:, '
    γl'Vος, δια τοϋτο ούκ εύπρεπή νομlζουσιν ήμfiς λέγειν τrrv b
    15 άνθριl,πφ τού σ(οτηρος έπιφάνειαν, ιvρα καί της κτίσειος αύ-
    τους _\ ' '
    avτov '
    εκ β α'λλ ειν· και ' γαρ ' και \ αυτη
    lf' εκ
    ' του
    - μη
    \ οντος
    .,, εις
    '

    τό εlναι δια τού Λ($γοv γέγονεν. εl δέ, καl γεvητijς ούσης της
    !
    κτισεως, '
    ουκ Η
    ,ι.τοπο" '
    εν ' -
    αυτn '
    τον ,
    Λ ογον ,:
    ειναι, ουκ ' uρα
    )!
    ov'δ ε\
    ~
    ιsν αν ρωπφ
    ' θ Ι '
    αvτοv
    \ 'Ι'
    ειναι
    ,,,
    ατοπον.
    r- - '
    ιιποια γαρ uν περι του υΛΟV
    ~ \ - J!"J

    2η νοήσειαν, τοιαϋτα άνάγκη και περl του μtροvς αύτοvς hθ1.,μεί­


    αθαι· μέρος γάe, ώς προείπαν, τοϋ Βλου και ό άνθρωπός έστιν.
    :,
    ovκovv υιι.ως
    - !!1
    οvκ
    :, ,1_ \ , 2.~. ' θ Τ \
    uπρεπες το ι:.,, αν ρrnπφ ειναι τον
    Λ Ι
    ογον και
    \ '
    πάντα ύπ' αtjτοϋ καl iν αύτrv φωτlζεσθαι καl κινείσθαι, και
    ζην, καθώς καl οί παe' αύτοίς συγγραφείς φασιν, ότι 'Εν αύτφ
    25 ζώμεν καl κινούμεθα καί έσμέν.
    Tl λοιπόν χλεύης l1ξιον λέγομεν, εί h ιp έστι" ό Λόγος,
    Ι \ ι ιΙ' ;J Ι Ι δ .λl 't \
    τοvτφ προς φανερωαιν ως υργαvφ κεχρηται ,11.ογος; ει μεν

    γάρ ούκ ,jν έν αύτφ, ούδέ χρήσασθαι αν 1jδvνήθη τούτφ· εί δέ


    προαποδεδώκαμεν έν τψ παντί και έν τοίς κατα μέρος εlναι
    3ο -
    τοvτον, τι απιατον ει ι:;'Ρ
    ,J ' ,,
    οις
    .,
    εστιν,
    ' '
    εΡ
    '
    τοvτοις
    ' ~
    εαvτον
    ' "
    .l
    και\ ,:;πι-
    ΠΕΙ>Ι ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕQΣ 335

    e[ς έvέpyeιαv. Διότι καl το yέvος των άνθpώπωv eive μέροs τον
    παντός. Κcχί έαv eTνe άvάρμοστοv νά ·yίν,:-ι τό μέpσs oρyαvov αv­
    τοv, διά vα y{vτ1 yvωΟ'"Τη ή θeότηs τοv, θα ητο άτοπώτατοv
    vα yvωFίζωμεv τον θεόv δι' όλοv τον κόσμοv.
    42. Τό άνθpώπιvοv σωμα τr.χ. τίθεται εlς ένέρyeιαv καί φω­
    τίζeται άπο τόv άvθρωτrοv· έαv κανε\5 eλeyεv ότι εΤ νε άτοπον
    καi ets τόv δάκτυλον τοv τrοδιοv vα v-rrάpχ't) ή δvvαμις τον άv­
    θρώποv, θά έτ;eωρeiτο άvόητος, διότι έvφ παpeδέχθη ότι αvτος
    εtσδveι καl ~νεpyei είς τό σίιvολοv, tμτrοδίζeι vα eύρίσκeται αύτος
    καi eiς τό μέρσs. ·ε τσ1 καl αυτός δ δποίσs τrαραδέχeται καl πι­
    στεύει ότι ό Λόyσs τον Θeov evpίσκεται elς τό τrαv καi τό παν
    φωτίζεται καl κινείται vπ' αvτοv, δέv θα θεωρήστ:ι άτοπον τό
    ότι και ενα άvθpώπιvοv σωμα κινείται καl φωτίζεται άπι αύτόv.
    'Εάν δέ, έτrειδή το άνθpώπιvοv yέvος e1νε δημιούργημα και έδη­
    μιοvρyήθη Εκ τον μηδενός, δι' αvτό θεωpοvv ότι άδικαιολοyή­
    τως λέyομev, ότι ένεφαv(σθη έπi της yης δ Σωτήρ, efve ώρα vά
    τόv πeτάξοvv κcxl άπο την κτίσιv- διότι κcxl αvτη έδημιοvρyή­
    θη δια τοv Λόyοv ΕΚ τον μηδενός. Έαv όμως δέv eT vε άτοπον
    τό ότι ίιπάρχeι ε[ς τηv κτlσιv δ Λόγος, καίτοι αvτή eTvε δημι­
    οvpyημα, άρα δέv εTve άτοπον vά evρίσκεται καί εtς το άνθρώ­
    τrι vov σωμα. Διότι όσα στοχάζονται τreρ\ τον όλοv, αύτα ,τρέ..
    πει vα σκέπτωνται καi περl του μέροvς. "Εvα μέρος τοίί όλοv
    βεβαίως. όπως άνωτέpω εΙποv, εΤ νε καi δ άνθρωπος. Λοιποv
    δεν εΤνε καθόλοv άvάρμοστοv vα ύπάρχτι δ Λόyσs elς τοv άv­
    θρω,τοv καi τά πάντα vά φωτίζωvται καi vα κιvονvται καi vα
    ζoiiv ύπ' αότοϋ !ντός αύτοϋ, όπως και oi σvyypαφeis τωv λέ­
    yovv ότι· «' Ε v αύτφ ζώμεv καί κι vοvμεθα καl Εσμέv» (Π ρξ 17,
    28).
    Τί λοιπόν λέγομeν άξιον χλεvασμον, έάv δ Λόyσs, δια vα
    φανερωθ~, χρησιμοποιij τοvτο τό opyαvov είς τό όποΙοv εv­
    ρίσκεται; Διότι έαv δέv ύrrηρχεv etς αvτό, δέv θά ήδvvατο vα
    τό χρησιμοτrοιήστι. Έφ' όσον δμως ~ξ άρχης παpεδέχθημev ότι
    vπάρχeι eίς τό σύμπαν καf elς τα έπl μέροvς, τί τό άvαξιόπι­
    στοv, tαv ~μφαvίζεται δι' αύτωv eίς τα δποϊα vπάρχει; Αύτόs
    33G Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    φαlvει; &Sσπερ rάe τaίς έαvτοv δvνάμεσιν όλος έv έκάστφ και


    πασιv έπιβαlvωv καl πάντα διακοσμών άφθόνως, εί ήθελε
    ' '
    και απο τοv μερους του
    \ - Ι ,.., 11, r \ ,
    υΛΟV εαvτοv γvωριι.1αι, ο
    loν ει τα πaντα
    Ι \
    διακοσμώv άφθ6vως; rjθελε διά ήλίου ή σελήνης ή ούραvοϋ ή γης
    5 ή υδάτων ή πvρ6ς;, ούκ a.v τις; άτ6πως αύτοv φωήj χρήσασθαι και
    γvωρlσαι έαvτδv και τάν έαvτοv Πατέρα έφησε πεποιηκέιιαι,
    απαξ πάντα αύτοϋ σvνέχοντος καί μετσ. πάντων και iv αύτψ τφ
    Ι 1 \') 1 r 'δ I .!{ ''!tl'
    μερει τvγχαvοπος και αορατως εαvτοv εικνvvτος· ο-υτως οvκ α-

    τοποv ιιv ειη


    ~ ,ι δ - ' '
    ιακοσμοvvτα αvτον τα παvτα και τα υΛα ,,ωοποι-
    \ ~ \ \ J:t, ,.

    1Ο οϋvτα καί θελήσαπα δι' dvθρώπωv γνωρίσaι, εl όργάνφ κέχρη­


    ται άνθρώποv ι.1ώματι πρός φανέρωσιv άληθεlας καl γvώσιv του
    11ατρ6ς. μέρος γάρ του όλου καl ή άvΟρωπότης τυγχάνει. και ωσ­
    περ όνους, δι' όλου τού άνΟρώποv tόv, άπό μέρους τοϋ σώματος-,,
    τής γλώττης λέγω, σημαίνεται, και ού δήπου τις έλαττοϋσθαι
    15 την ούσ(αv τοϋ vοϋ δια τούτο λέγει· ούτως ό Λόγος, δια πάντων
    .,,
    ων, ει ' αν
    ' θραιπιvφ
    ' '
    κεχρηται '
    οργανφ, ' ' '
    ουκ α.πeεπ~ς
    .1 αν
    "' φαινοιτο
    '

    τούτο. Εί γάρ, ώς πeοείποv, &πρεπsς dργάvφ χρ·17σασθαι σώ­


    ματι, άπρεπές και έv τφ δλφ αύτδv εlvαι.
    43. Δια τl ovv, Aav λέγωσιv, ούχι δ/ άλλων μερών καλ-
    20 λιόvωv τής κτlσεως έφάνη, και καλλlοvι όργάvφ, olov ήλ{φ η
    σελήvn η αστροις ή πυρί 1} αlθέρι ού κέχρηται, .άλλά άvθρώπφ
    μ6vφ; γιvωσκέτωι.1αv, &τι ούκ iπιδεlξασθαι ήλθεν ό Κύριος,
    άλλα θεραπεvσαι καί διδάξαι τούς πάσχοντα,. έπιδεικνvμέ­
    ,ιοv μέv γαρ ήv μόνον έπιφανήvαι καl καταπλfjξαι τούς δρώντας·
    25 θεραπεύοvτος δέ καί διδάσκοvτ6ς έστι μη άπλώς έπιδημijσαι,
    άλλ' έπ' ώφελε{q. των δεομένω·v γενέσθαι, καί ώς οί χρ17Cοvτες
    φέροvσιv έπιφαvijναι, lva μή τψ vπερβάλλοvτι τήv χρεlαv τώv
    πααχοvτωv
    ' :t _,
    αvτους τους-,
    ' δ 1_.
    εομι:,..,,οvς;
    1
    τaρafirJ,
    t: \ ' λ
    και αvωφε ης του-
    ' '
    τοις ή έπιφάvεια τού Θεlοv γέvηται. ουδέν τοίvvν των έv τfl
    30 κτlι.1ει πεπλαvημbον ήv εlς τσ.ς περl Θεού έvvoίa,, εί μη μόνον
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 337

    μέ τάς δvvατότητας πσv eχει, εvρισκόμεvος όλόκληρος εlς τό


    καθένα καl_ etς όλα καl διακοσμωv τά πάντα πλοvσιοπαρόχως,
    αν ήθελε vά φανερώσ-1] τό V έαuτόv τοv καl άτrο τό μέρος τοΟ
    όλοv, π.χ. καθώς διακοσμεί τά πάντα πλοvσfως, ciν ήθελε νά
    δμ1λήσ1j καl vα άποκαλvψτ] τον έαvτόv τοv η τον Πα:rέρα του
    δια τοv ήλίοv η της σελήνης ή τοΟ οvρανοΟ η της γης η των
    υδάτων η TOV πνρός, κανεlς δέv θά ελeyεν ότι κακωs trrραξev .
    JΙΙ'Ετσι άφοv αvτός διαρρυθμίζει τά ,τάντα καl ζωοπο1εϊ; καl ήθέ­
    λησε δια των άνθρώπωv νά y{vr:, γνωστός, δέv θά ητο άτο­
    πον, tάν ~ρησιμοποίει σώμα άνθρώ,τοu δια vά φαvεpώσtj την
    άλήθειαv και νά κcίvtJ yvωστον τον Πατέρα. Διότι και ή άν­
    θρωπότης εΤνε ενα μέρος τοΟ δλοv. Και όπως δ vovς, tv~ ύ­
    ,τάρχει εις όλον τον άνθρωπον, φανερώνεται άπό ενα μέρος τοv
    σώματοςt έννοω τή ν γλώσσαν, καl κανεlς βεβαίως δέν λέγει
    διά τοΟτο ότι οvσιαστικά έλαττοΟται, ετσι καl δ Λόγος έφ,
    όσον ε{νε εtς όλα, δέν φαίνεται κάθόλοv άvάρμοστοv, άν ~ρη­
    σιμοπο(ησεν άνθρώπιvοv σωμα. Διότι tάν, δπως άνωτέρω !ξ­
    έθεσα, εΥvε άπρεπές νά χρησιμοποιήσtj ώς όργανον τό σωμα,
    eίνε άπρεπες καl να vπάρχ,:} εiς τό σύμπαν.

    43. Έάv λέyο"!ν, διατ{ δέv έφάvη μέσφ ciλλων ώραιοτέρων


    μερών της κτίσεως και μέσφ ώραιοτέροv όρyάνοv, π.χ. διατ(
    δέν έχρησιμοποίησε τον ήλιον η την σελήνην η τα &στρα η το
    τrνρ η τόν αiθέρα, άλλά μόνον τόν άνθρωπον, άς μάθοvν· ότι
    δ Κύριος δέv ηλθε δια va έπιδειχθij, αλλά δια νά θεραιτεύστ:ι
    Ί<αl να διδάξ,J τούς πάσχοντας. Διότι iδιον τον έϊτιδειξίοv ε!νε
    vα φαντάζ,:ι μόνον και να καταπλήττ,:ι τοvς θεατά5. :,Ίδιον όμως
    τον ΙατροΟ καl τοϋ διδασκάλου εtνε δχι άπλωs να ελ&ι:1 εις την
    γην, αλλά νά ώφeλήσι:ι τοvς έvδeείς καl vά έμφανισ&ί5 κατά την
    Svναμιν Μlνωv πού τον χρειάζοvτάι,. διcϊ νά μή ταράξ,:ι τούς
    !νδeεiς ~ κάτι τrov ξεπερνάει τάς άνάyκας των πασχόντων,
    καi yίvr:, εlς αvτοvς άνωφeλης ή hr\ γης ιμφάν1σ1ς τον Θεοv.
    Δ1ότι τίποτε άπό όσα vπάρχοvν elς την κτίσιν δέv εΤχe πeπλα­
    νημένηv άντίληψιν τrepl τοΟ θεοΟ, ,ταρά μόνον ό άνθρωπος.

    22
    338 1f. ΑθλΝΑ1JΙΟr

    ό άνθρωπος. &μέλει οvχ ήλιος ού σελήνη ούκ ούρανός ού τα


    άστρα ούχ ύδωρ ούκ αlθηρ παρήλλαξαν τήν τάξιν, dλλ' είδό­
    τες τόν έαvτών δημιοvργόν καί βα<1ιλέα Λόγον, μένοvσιν ώς
    γεγονασιν· ' "Ορωποι
    αν .. ,Ι
    υε μονον αποστραφεvτες
    ' '
    το\ κα λ'
    ον, ..
    ιtοι-

    5 '
    πον τα ουκ ' " - ' δντα ' "λη Ο ειας επλασαντο, και την εις
    αντι. της α ' ' ' ' ' ' Θ '
    .. εοv
    ' και' τηv
    τιμην ' περι\ avτov
    ' ,. , -
    γνωσιν '
    δ αιμοσι \ .,
    και αν θρωποις εν' ' λ'ι-

    Οοις dνατεθεlκασιv.

    rιοοεv είκότως, έπειδη πaριδείν τό τηλικοϋτον ούκ uξιον


    ήν τijς τοϋ Θεού άγαθότητος, άλλα καl έν τφ δλφ αύτδν διέ-
    1.Ο ποντα κα! ήγεμονεύοντα ούκ ήδvνήθησα11 αύτδν γνώναι οί σ.vθρ(JJ­
    ποι, μέρος τού δλοv λαμβάνει έαvτiρ όργανον τό άνθρώπινον σ{n-

    μα, και επι


    ' ., β ' ,
    αινει τοvτψ, ιν
    "' έ ~ .1_. - J!λ j: ,
    πειv'Ι ι:,,ι τφ u ψ αvτον ουκ Ί7uvvη-
    ' ' ' ,
    θrJffav yνώναι, καν έ, τiρ μέρει μή άyνο'ίJCfωσιv αvτδv και έπειδ·1}
    ά.ναβλέψαι ουκ ήδvvήθη<1αν είς τήv άόρατον αύτοϋ δύναμιν,
    15 καν έκ τών όμοlιον λογίσασθαι καί θεωρησαι δvνηθώσιν αύ­
    τr$v. άνθρωποι γάρ όντες, δια τού καταλλ·,7λου σώματος καl
    των- δ'
    ι avτov ' - ο! Ν
    ε,ων ι::ργωv ταχυτερον και\ έγγ-υτεροv τον του-
    1 1
    , \
    του n ' ατερα '
    γινωσκειν ..2-·-· Ι'
    υυvησονται, συγκριvοντες
    ,
    ως
    t'
    ουκ
    '
    αν-
    '

    '
    ο ρωπινα, α.,λλ α' Θ
    .. εοv- " '
    ~·ργα εffτι τα ' ' vπ
    t ' αυτοv
    ' - γιvομενα.
    ' και' εαν
    ' '

    20 ίl.τοπον ηv κατ' αυτούς δια τcuv τοϋ σώματος lργων τόν Λόγον
    IJ- ο Ι1 " fl ,ι ') - ,ι - \
    γνωριι,εσ αι, πα,~ιν ατοπον αν ειη εκ των εργωv του Πflvτος

    γιν(nσκεσθαι τούτον. ώσπερ γαρ l-ν τfi κτίffει ων, ούδέv τι τής
    κτίσεως μεταλαμβάνει, άλλά μσ.λλον τά πάντα τής; α·ύτοϋ δυνά­
    μεως μεταλαμβάνει, ο{5τω και τφ σώματι &ργάvφ χριbμεvος, ού-
    25 δεvδς των τού σώματος μετεϊzεν, άλλά μαλλον αυτός ήγίaCε και
    τό σώμα. εί γαρ δή και ό πιzeά τοίς ,,Ελλr;σι Οαυμαζόμεvος Πλά­
    το,ν φησlv ότι· 'Όρων τον κόσμον ό γεvνήσας αυτόν χειμαζόμενον
    \
    δ Ι ' \ ,., 'Ι _,/ tΙ θ'
    και κιv ·υνευοντα εις τον της ανομοιυτητος ουνειν τ πον, κα ιdας
    6
    lπl τσδς οίακας τijς ψvχijς, βοηθεί και πάντα τά πταlσματα
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩl': 339

    'Αναμφιβόλως οvτε δ ήλιος οvτε ή σελήνη οvτε δ οvρανος οvτε


    τα άστρα οδτe τό ύδωρ ούτε ό αlθηρ διέστρeψαν τηv τάξιν,
    αλλά, yνωρ{ζονταs τόν δημιοvρyόv καί βα:ηλέα τωv Λόγον,
    παραμένουν όπω; εχοvv γίνει. Μόνον οί άνθρωποι άπeστρά­
    φησαν τό καλοv καί μετά άντικατέστησαv τήv αλήθειαν ~ τά
    ψεvδη πλάσματά τωv καί άφιέρωσαν ε[ς άyάλματα δαιμόνων
    και άνθρώπωv τήv τιμηv καί yνωσιν τοv Θeov.

    Δια τοίίτο είιλόyως, έτrειδη Sev ητο άvτάξιοv της άyαβό­


    τητος TOV Θεοϋ νά παραβλέψ,:-ι το τόσον μέγα, άλλ'. eπeιδη
    καl ot άνθρωποι δέν ήδvνήθησαν να τοv yvωpfσovv, αν καi
    ρvθμίζ1) καl κvβeρvq τα σύμπαντα, λαμβάνε1 ώs όργανον εvα
    μέρος τοv όλου, τό άvθρώπινον σωμα, καl έπιβιβάζeται ε[ς
    αύτό, ώστε, άφοίί δεν ήδvvήθησαv vά τοv άvαyvωρfσοvν els
    τό σύvολοv, τούλάχ,ιστοv να μη τόv άyvoήσovv εtς τό μέρ05·
    καi άφοv δέv ήδvvήθησαv v' άτεvίσοvv είς τή ν άόρατοv δvvα­
    μι ν αύτοίί, να δvνηθοvν εστω καl άπό το όμοιον vα σκεφθοίίv
    καi να tδovv αvτόv. Δtότι, έφ' όσον εΤνe άνθρω,rοι, διά τοv κα . .
    ταλλήλοv σώματος καl τωv θe(ων ερyων του ταχύτερον και
    άπό πολv πλησίον θά δvvηθοίίv να άvαyvωρίσοuv τόv Πατέρα
    του, άφοv έκτης σuyκρίσeωs βeβαιωθοίίv, δτι δέν εtνεάvθρώπι­
    vα άλλά Θεοv ερyα αύτά τά όποiα κάνει. Καi άv ητο άτοπον
    κατ' αvτούς, vα yί\11] yvωστοs δ Λόγος διά τωv ερyωv τοv σώ ...
    ματ05, τότε θά ητο ατοτrοv νά y{ vr:1 yvωστος καί διά των ερ­
    yωv τοv σύμπαντος. ·οπωs π. Χ· με τό vά ύτrάρχ,:ι els τή V κτί­
    σι v δέv παραλαμβάνει τίποτε άπο τη v κτlσι v, άvτιθέτωs τα
    . πάvτα δέχοvται τήv δvvαμίν τοv, ετσι καί μέ ΤΟ να χρησιμο­
    ΠΟ1~ ώς όργανον τό σωμα δέv συμμετείχε etς τίποτε άπό τα
    κακα το σ σώματος, άΧΑ' αύτος ήyίασε τό σωμα. Έαv δέ άκό­
    μη καί δ Πλάτων, τόv ότrοίοv θαυμάζουν ol ·ελληvεs, λέγει,
    δτι αύτος που έδημιοvρyησε τόv κόσμον, όταv τόv εΤδε vά τα­
    λαιπωρηται καl vά κινδuνeίιτ1 vα δόσ1] e[ς τον τόπον τfjs άvο­
    μοιότητος, έκάθισεv εlς τό πηδάλιον τfjs ψuχηs καl βοηθεί καl
    340 ιι ΑθΑΝΑΣΙΟr

    διορθοϋται· τί ίf.πιστον λέγεται παρ' ήμίν, εί, πλανωμέvης της


    ,_..n
    αvvρωποτητος,
    1
    'θ ισεν
    εκα
    ' '
    ό Λ ογος ' '
    επι ταvτηv' και , αν
    " θ ρωπος
    έπεφάvη, ίνα χειμαζ ομέvηv αvτηv περισώσrι διά της κvβερvή­
    σεως αύτοv και άγαθότητος;
    5 44. 'Αλλά ίσως Ο'Vγκαταθήσοvται μέv τούτοις αίσχυνό-
    μεvοι, θελήσουσι δέ λέγειν, 8τι lδει τόv Θεόv παιδεϋσαι και
    σώσαι θέλοvτα τούς άvθρώπους, vεύματι μά,,φ ποιησαι και μη
    σώματος αψασθαι τδν τούτοv Λόγον, ά'Jσπερ ow καί πάλαι πε­
    ποίηκεν, δτε έκ τού μη δvτος αύτα σvνlστη. πρδς δέ ταύτη,, αvτώv
    1ο ' ,
    ΙΙJ ' 1
    την αvτιvεσιν εικοτως
    :11\
    αν
    λ
    εχ
    θ / -
    ει.η ταvτα,
    tt
    οτι π
    άλ Ι
    αι μεν,
    'δ
    ου ε-

    νδς ούδαμfl ύπάeχοvτος, vεύματος γέγοvε χρεία καί βουλήσεως


    μόνης εlς τήν τού παντός δημιοvργίαν· Βτε δέ γέγονεν ό αvθρω-
    ' ' ,
    πος, κα ι χρεια απnτησεν ov, \ '
    τα μη οvτα,
    s, 'λλ α τα γενομεpα
    α ' ' ' θ ερα-

    πεϋσαι, άκόλοvθοv ηv έν τοίς ήδη γενομbοις τδv ίατρδν και σω-


    15 τηρα παeαγενέσθαι, ίνα καl τα όντα θεραπεύστι. γέγοvε δε
    άνθρωπος δια τούτο καί άνθρωπεlφ όργάνφ κέχρηται τφ σώ ...
    ματι. έπεί, εί μη τούτον γενέσθαι έδει τόν τρόπον, πώς lδει
    τδv Λόγον, όργάvφ ·Οέλοντα χρήσασΟαι, παραγεvέσθαι; ή πό­
    θεν lδει τούτο λαβείν αύτόν εί μη έκ τών ήδη γενομ1:.,ιων καl
    20 χρrιζόντων τfjt; αύτοv θειότητος δια τού όμοίοv; ούδέ γά.Q τά
    ούκ όντα lχρrιζε σωτηelας, ίνα καl πeοστάξει μόνον άι}κεσθfί·
    άλλα ό ηδη γενόμενος ανθρωπος έφθε{eετο και Παf!απώλλvτο·
    $!θ Ι .,
    'ο Ι Ι λ- s Ι ι 1
    υ εν εικοτως αν ρωπιvφ κεχρηται κα ως οργανφ κα εις παντα
    '
    έαvτόν ηπλωιιεν ό Λόγος.
    25 "Επειτα καί τούτο ίστέον, 8τι ή γενομένη φθορά ούκ έξω-
    θεν ην τού σώματος, άλλ' αύτφ προσεyεyόνει, καί άvάγκη 1Jν
    άντl της φθορσ.ς ζωηv αύτφ προσπλακijvαι, ίνα ώσπερ έ:,, τιμ

    14. «Διό δή καi τδτ• fι8η θεός ό κοσμ.ήσας αvτόv, καθαρών tν άπορίαtς
    όντα, κηδόμ.ενος iνα μ.ή χε1μ.ασθεlς vπό ταραχης διαλvθε\ς εlς τόν της άvο-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 341.

    διορθώνει όλα τά πτα{σματα14, τί άνάςιον πίστεως λέyομεν


    ήμεϊς, έάν δ Λόyοs ηλθeν εtς την πεπλανημένην άνθρωπότητα
    καί ε-yινεν άνθρωπο,;, διά να την πeρισώσι:ι άπό τά δεινοπα­
    θήματα καl νά την κvβερνήσ,:ι μέ την άyαθότητά τοv;
    44. 'Αλλ' ίσως σvμφωvήσοvν μέv πρός αvτά άπό έντpο­
    πήν, θελήσουν όμως νά elπovν ότιt άφοv δ Θεός ήθελε νά έκ­
    παιδεύση καi νά σώσ,:ι τούr; άνθρώποvς, gπρε,τε διά νεvματοs
    μόνον νά τό κά\11), όπως εκανε και την ,ταλαιάν έποχήν, όταν
    εκ της άwπαρςίας σvνέστησε τά πάντα, καί νά μη άyyίςτι σώ­
    μα δ Λόγος τοv. Πρός τήν άντίρρησίν των αvτήν, evλόyως θά
    !δίδομεν την έςης άπάντησ1ν· την παλαιάν έποχήν, έπειδή
    πουθενά δέν ύπηpχe τ(ποτε, eχpeιάζετο μόνον vεvμα καl άπό­
    φασις διά νά δημιοvpyηθij τό παν· όταν όμως έδημιοvρyήθη
    δ άνθρωπος καl παρέστη άvάyκη νά θεραπεύσι:ι όχι τα άνύ­
    παρκτα σλλα τά δημιοvρyηθέντα, ητο rnόμεvον νά ελθτι εlς τα
    δημιοvρyήματα δ [στρόs καi σωτήρ διά νά θεpαπεύσ,:ι τά ίrπ­
    άρχοντα. Διά τοvτο και εyινεv άνθρωπος καί sχρησιμοποίησε
    τό σωμα ώs άvθρώπινον όργανον. Δ1ότι κατά ποiον άλλον άρ­
    μόζοvτα τρόπον ητο δvνατοv νά ελθ,:ι δ Λόγος, δ όποϊος ήθελε
    νά χρησιμοποιήσ,:~ εvα όργανον; "Ή άπο ποv rnρem να το
    λάβτι, αν όχι άπό αvτά πού εfχεν ήδη δημ1οvpyήσε1 καl εΤχον
    άvάyκην της Θεότητός του, καθώς ησαν όμοιά του; Οvτε βε­
    βαίωs εΙχοv άvάyκην σωτηρίας τά μή όντα, διά να άρκεσθτj
    μόνον εlς δισταyήν, άΧλ' δ ηδη δημιοvρyηθεiς άνθρωπο,; έ­
    φθε(ρετο καl έχάνετο. Διά τοϋτο εvλόyως έχρησιμοποίησεν
    ό Λόyοs άνθρώπ1νοv όργανον καl απλώθηκeν εtς τά πάντα.
    "Έπειτα πρέπει vά yvωρίσωμev και τό !ςηr;, ότι ή γενομέ­
    νη φθοpα δεν ητο gςω τοv σώματος άλλ' έπεβλήθη elς αvτό,
    καί ητο άνάyκη άντi της φθορας vά ~νωθij ή ζωή μέ αυτό, ώστε

    ------
    μοιότητος άmtρov όντα πόντον διn:,, πάλtv eφεδρος αvτοv των πηδαλίων
    γιyνόμενος, τα νοσήματα καl λuθέντα έv τ~ κα&• έαuτόv προτέρq: τrερ1όδφ
    στρέψ.:χς, κοσμεΙ τε και !πανορθωv άθάνcχτον cxvτόv κcχι άyήρων άπεργά­
    ζεται» Πλάτων, Πολιτικό$, 273de.
    342 }1. ΑθΑΝΑΣΙΟl'"

    I f f' ο I lf! ' , - Ι \ t ζ I


    σωματι γεγονεν ο ανατος, οvτιJJς εν αvτφ γενηται και η ι1,,,.

    εί μέν 0'011 έξωθεν ήν ό θάνατος τοϋ σcίηιατος, έξωΟεν έδει και


    '
    τηv ζ ωηv
    ' αvτου γεγονεναι· ει"δ''
    ' - ε εν τι1, ' - ,
    σωματι σvνεπλ'
    ακη οtθ'
    α-
    \ι' ' ,_ , ' .,, '\
    νατος και ως σvνων αυτφ κατεκeατει τοvτοv, α.ναγκη και την

    5 ζωήν σvμπλακijναι τφ σώματι, ίνα άντενδvθέν τό σώμα τήν


    ζαrην,
    ' αποβάλrι την φ Οοeαν.
    ' ' 1
    νλλ ως τε, ει και
    α ' ' εγεγονει
    ' 1
    iιz:
    ε'.:.ω -
    του

    σώματος ό Λόγος καί μή έν αvτψ, ό μέν Οάνατος ήττα.το ύπ'


    αυτού φvσικd)τατα, ατε δή μή ίσχύοντος το-ϋ Οανάτοv κατα τijς
    ζωijς· ουδέν ήττον δε lμενεν έν τψ cιώματι ·ή παοσγενομένη
    10 φ θοeα·
    , δ ' -
    ια τοvτο εικοτως
    ' ' " .f_!
    ενευuσατο
    - ~ , "
    σωμα ο σωτηρ, ινα, cιυμ-

    π'λακέvτος τού σώματος τfi ζωfj, μηκέτι ώς θνητόν άπομείνη


    ι:.,ι
    ,2.. τφ
    - θ ανατφ, , 'λλ' ως
    α ~ '
    εν δv σαμε1Jον την α '
    'θ ανασιαν, ,~οιπον αvα- ' ' ., ' "
    σταν
    , 'θ I
    α ανατον
    δ
    ιαμεινn.
    I Ν
    απα
    ξ
    γαρ
    \ ) δ
    εν υσαμενον
    Ι
    φ
    ο
    οeαν
    \ ., ουκ

    αν
    ,.
    1
    ανεστη,
    ' ει' μη' J
    t;νε δ vσατο
    1
    την
    ' ,
    ζ ωΊJΊ)" και πα'λ ιν ' ,
    θ ανατος κα θ'

    15 έαvτδν σύκ dν φανείη, εί μή έν τψ σώματι· δια τούτο iνεδύσατο


    σώμα, iνα τόν θdνατον έν τφ σώματι εύρων άπαλεlψ17. πώς γύ.ρ
    αν δλως ό Κύριος sδεlχθη ζωή, εl μη τό Ονητον έζωοποίησε;
    καί ώσπεe τη, καλάμης ύπο πυρός φύσει φΟειρομένης, εί κω­
    λύει τις το πϋρ άπό τής καλάμr;ς, ού καlεται μεν ή καλάμη, μένει
    20 δέ δλω, πάλιν καλάμη, ή καλάμη vποπτεύοvσα την τοϋ πυρός
    άπειλήν· ψύσει γάρ έστιν άναλωτικόν αυτής τό πv,:( εί δέ τις
    έvδιδύσκοι τήν καλάμην άμιάντφ πολλψ, δ δή λέγεται άντιπα­
    θες εlναι τοϋ πveός, οvκέτι το ΠV(! φοβείται ή καλάμη, έχουσα
    τιjv ασφάλειαν έκ τοϋ ένδύματος τού άκαύστοv· τόν αυτό~, δ1j
    25 τeόπον καί bιί τού σώματος και έπι τού θανιίτοv αν τις είποι·
    δτι, ' 'Ι:
    ει, προστα"iει '
    μονοv κωλ '
    v Ο εις :Χ
    'Ιν οι- θ ανατος vπ
    I
    r ' ' -
    αvτου, '
    οv-

    δι}ν ήττον πάλιν ην θνητόν και φθαρτον κατά τδν τών σωμάτων
    λογον.
    1
    'λλ'
    α .,ινα μη ' τοvτο - '
    γενηται, t;νε
    J δvσατο
    1
    τον
    ' ασωματον
    ' '

    τού Θεού Λόγον· καί ούτως οvκ lτι τόν θάνατον ούδέ τήν φθοραν
    ΠΕΡJ Ε~ΑΝθΡΩΠΗΣΕQ~

    όπως σvνέβη δ θάνατος ε[ς τό σωμα ετσι νά δοθij εlς αύτό και ή
    ζωή. Έαν λοιπόν δ θάνατος ητο εςω τοv σώματος, ~ςωτερι­
    κως επρeπe νά 8oθfj καί ή ζωή· έφ' όσον όμως ό θάνατος ένeπλέ­
    χθη με τό σωμα, καl ύπάρχοvτας μέσα τοv εyινε κατακτητής
    του, ητο άvάγκη καl ή ζωή νά σvμπλεχθij μέ το σώμα, διά vά
    άποβάλτ, τό σωμα την φθοράv και άντι αύτης vα έv8uθfj την
    ζωήv.
    1
    Εξ αλλοv, έάν δ Λόγος εμενεν εξω άπό το σωμα και όχι
    μέσα είς αvτό, δ μεν θάνατος θά έvικατο κατα φuσικόv νόμον
    ύπ' αvτοϋ, έπειδή βεβαίως 8έv δύναται νά vικήσ,:ι ό θάνατος
    τήν ζωήv, άλλ' δπωσδήποτe θά εμενev ε[ς τό σώμα ή προσκολ­
    ληθeίσα φθορά. Δια τοvτο ευλόγως δ Σωτηρ ένεδίιθη το σωμα,
    δ1ά vcx σuμπλεχθη ΤΟ σωμα με τήν ζωήν καi vά μή έyκαταλει­
    φθfj πλέον ώς θvητον ε[ς τόv θάνατον, άλλα νά άvαστηθij καί
    να μeίvι:1 εiς το έξης άθάvατον ώς έvδeδuμέvοv την άθανασίαv.
    Διότι, άφοv ένεδvθη φθοράv, δεν θά άveσταίvετο, έάv δέv έve­
    δύετο ζωήv. Καl πάλιν δ θάνατος δεν θα έveφαvίζετο μόvος του,
    παρα μόv.:>ν εiς το σωμα· δι' αvτό eνeδύθη σωμα, διά vα eίip,:ι
    eίς τό σωμα τόv θάνατον καl νά τόv έξαλείψτ:1. Γεvικως πως θα
    άπεδεικweτο ότι ό Κύριος εΙνε ή ζωή, έαv δεv εδιδε ζωη V είς
    τούς θνητούς; ιΗ καλάμη π.χ. εΙνe φuσικοv vά καταστρέφεται
    άπό την φωτιάν. 'Εάν κάποιος τήν προφuλάξ,:ι άπό τήν φω­
    τιάv, δεν καίεται μεν ή καλάμη, άλλα παραμένει πάλιν όλως δι . .
    όλου καλάμη ή καλάμη καl κtνδuvείιει άπο την φωτ1άν- διότι
    έκ φύσεωs ή φωτιά την καταστρέφει-· ~άν όμως κάποιος έ...
    πeνδύση την καλάμην με πολύν άμ{αντον, δδποίοςώsyνωστόν,
    δέν παθαίνει τίποτε άπό την φωτιάν, τότε ή καλάμη 8έν φο-­
    βεiται πιά την φωτ1άν 1 διότι άσφαλίζεται μέ το άκαvστον εv­
    δuμα· τό παράδειγμα αίιτό θά ήδύvατο vά έφαρμόσ,:~ κανείς είs
    τό σωμα καl τόν θάνατον. Έαν δηλαδη διά διαταyης μόνον
    ήμπόδιζεν ό Λόγος τόν θάνατον, τό σωμα θά ητο και πάλ1 ν
    έξ ίσου θνητον καi φθαpτόν, όπως εΙνε τα φυσιολογικά σώμα...
    τα. 'Αλλά 8ιά να μη σuμβfj αίπό, ένεδύθη το σωμα τόν άσώ­
    ματοv Λόγον τον Θεοϋ, και eτσι δεν φοβeiται πλέον QVTE τόν
    Μ. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    φοβείται, έχον lνδvμα τήν ζωήν, καl b αύτφ άφανιζομένης


    της φθορας.
    45. Ούκοvν άκολούθως ό ταυ Θεοϋ Λόγος σώμα άνέλαβε
    \ ~ θ
    και αν ρωπινφ κεχρηται,
    Ι Ι 9:
    ,να και.
    \ ζ Ι \
    ωοποιησn το σωμα, και ιν
    - \ c, )
    ,
    5 ώσπερ έv τ'fί κτ{σει δια τώv έργωv γvωρ{ζηται, ούτω καl έν άν­
    θeώπφ tργάσηται και δείξn έαvτόν πανταχού μηδεν έρημον
    της έαυτοϋ θειότητος; και γνώσεως καταλιμπάνωv. πάλιν rae
    το αυτό φημι τοίς πeότερον έπαναλαμβάνων· lJτι τούτο πεποlη­
    κεν ό σωτήρ, ίνα, ώσπερ τα πάντα πανταχόθεν πληροί παρών,
    10 ο&ω καί τd πάντα τής περί airιov γνώσεως πληρώσrι, '!j φησι
    καί ή θεία Γραφή· 'Επληρώθη ή σύμπασα γη τού γνώναι τάν
    Κύριον. είτε rό.e τις lιναβλέπειν εlς τον αύρανόν βούλεται,
    oei
    t' -
    την
    '
    τοvτου
    ' δ ιακοσμησιν· ' "'
    ειτε ov" .ι.~..
    υνναται μεν ~
    ' εις 1.. οv-
    τυv "

    ρανόν, εlς άνθρώποvς δέ μόνον ανακύπτει, όρg. διά των έργω6'


    15 τήν άσύγκριτσν αύτοϋ πρός άνθρώποvς δύναμιν καί γινώσκε,
    τοvτσν έ,, άνθρώποις μόνον Θεόν Λdγον· ειτε έν δαίμοσί τις
    άπεστράφη καί περι τούτους έπτόηται, όρij. τούτον έλαmιοντα
    τούτους καί κρlνει. τούτον αvτώv εlναι Δεσπότην· είτε είς την
    vδάτων βεβύθισται φύσιν και νομlCει ταύτα Θεδν εlναι,
    20 ώσπερ Αίyύπτιοι σέβοvσι τό iJδωρ, όρ{j. ταύτην μεταβαλλομέ-
    .ιι: t ,, - \ Ι Ι y Ι , Τ)Ι" Ι
    νην vπ αvτοv, και γινωσκει τοvτων ειναι κτιστην τον .nvρισv.

    εl δε καί εlς Ιj.δην τις κατέβη καl πρός τούς έκεί κατελθόντας
    ηρωας έπτόηται ώς θεούς· άλλ' όρ{j. τήν τούτου γεJΙομένην άνά­
    στασιν καl την κατά τού θανάτου νlκην καl λογlζ εται καί έν
    25 iκείvοις μόνον εlναι τόν Χeιστόν άληθινόν Κύριον καl Θεόν.
    πάντων γάρ τώv τη,; κτlσεως μερών Ιjφατο ό Κύριος καί τα
    πάντα πάσης άπάτης ήλεvθέρωσε καl ηλεyξεν, ώς Παvλός
    φησιν· 'Απεκδυσάμεvος τας άρχας και τας έξουσlας έθριάμ-

    15. «ΟΙ κάτοικοι της Alyόm'ov άπολαύο\ΠΕS' τηs ειiερyεσίαs των νδά-
    ΠΕl>Ι ΕΝΑΝθΡΩΠΗ:ΣΕΩ! 345

    θάνατον ούτε την φθοράν, διότι eνδvμα εχε1 τήν ζωήν, καί ets
    α&τό έξαφανίζεται ή φθορά.
    45. «Ο ΛCtyoS τοΟ θεοv λοιπόν ελαβε κατ• άνάyκη ν σωμα

    1<αl έχρησιμοποίησεν άνθρώπι νον όργανον, ώστε νά ζωοπο1ή­


    σ1) τό σωμα καί, δπως άναyνωρίζεται εlς τή ν κτίσι ν διά των
    eρyων, ετσι καl elς την άνθρωπότητα να ipyασ6ij καi να φα­
    νερωθij ,ταντοϋ, χωρiς να άφήσιj 1<αvένα τrov να μή yνωρίσ1)
    την θεότητά του. 'Επαναλαμβάνω καί πάλιν το ίδιον, ότι δ
    Σωτήρ τό ~κανεν αvτό, δια να yεμίΟίJ τα πάντα καί μέ τήν άτrο­
    κάλvψίν του, eτσι όπως γεμίζει τά πάντα με τήν παροvσίαν
    του κατά τόν λόyον της θείας rραφηs· <<1Έπληρώθη ή σίιμπα­
    σα γη τοv yνωναι τον Κύριον» ('Ησ 11, 9). Διότι είτε κανεiς
    θέλει ν' άτεvίζ1J εlς τόν ούρανόν, βλέπει την διακόσμησί ν του,
    είτε δέv δύναται μέv els τον ούραvόν, άλλα μόνον άντικρύζει
    άνθρώποvς, βλέπει έμπράκτως την άσίιyκptτον πρός τούς άν­
    θρώποvs δύναμ{ ν του καi άναyνωρ{ζeι, ότι αvτός μόνον εΙ νe
    Θεός Λόyος είς τούς άνθρώποvς. Είτε άκόμη έστράφη κανεiς
    πρός τούς δαίμονας καl έφοβήθη άπο αύrούς, βλrnει ότι αvτός
    τους έκδιώκει καί διακρίνει ότι αύrός τους έξοvσιάζει · εiτε κα­
    νείς- εχeι βvθισθη εlς τά ύδατα καi νομίζει ότ1 αίιτα eΤνε Θεός-,
    όπως ot Αlyύπτιοι λατρεύουν το ύδωρ15 , βλέπει ότι αύτα μετα­
    βάλλονται άπό αίιτον καl άναyνωρiζει ότι δ ΚύριοS eTνe δημι­
    οvρyος τούτων. Έάν δέ καvels κατέβη και εtς τόν q:Sην καi τούς
    ήρωας ποv εχοvν κατέλθη tκei τovs έσεβάσθη ώς θεοvs, βλέπει
    όμως τήν άνάστασ{ν του και τήν νίκην του κατά του θανάτου
    καί σκέπτεται, ότι καl μέ μόνον αvτα δ Χριστός eΙνε άληθι νός
    Κύριος καί Θεόs. Διότι ό Κύριος άyκάλιασε όλα τά μέρη της κτί­
    σεως και τά άπηλεvθέρωσεν ά-πο κάθε άπάτην και ένίκησeν,
    όπως λέγει δ Παυλος· «, Απεκδvσάμενοs τάς άρχάs και τάs eξοv­
    σίαs έθριάμβεvσεν έν τφ σταvρφ» (Κλ 2, 15), δια νά μη δύνα-

    των, λατρεvονν τό ύδωρ, προσεόχονται ε[ς τά 6Sατα, καl άφteρώνοvν όπέ­


    ροχα άφteρώματα εlς τά ίιδατα» J. Firmicus Maternus, De eπore profa-
    num re1igionum. 2 PL 12, 984a. Τό α;ύτό μαρτυρεί καt δ Πλούταρχος-, τrερί
    .. Ισ. καl •oσtp.1 s.
    346 }Ι. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    βεvσεv έν τφ σταυρφ· lνα μηκέτι τις ά.ι-εατηθijvαι δvνηΟfl, άλλά


    πανταχού τον άληθιvόν τού Θεού Λόγον εϋρrz. οϋτιο γάe λοιπόν
    'θ .,. ι'1!θ '
    πανταχο εν συγκ, ειομενος ο αν ρωπος, και παvταχου 1 τουτεστιν
    \ - ,
    έv ούρανφ έv lf.δn έν άνθρrlιπφ έπί γijς, 17πλωμένην τήν του
    5 Λόγου θειότητα βλέπων, οvκέτι μέv ά.ι,:αταται περl θεοϋ, μό­
    νον δέ τούτον προσκvνεί, καί. δι αύτοϋ καλώς τον Πατέeα γι-
    1

    '
    νωσκει.

    Τούτοις μέν οvν καί ,,Ελληνες εικότως δvσυJπηΟ ιJσονται


    παα' ήμών lκ τών εύλόγων· εl δέ μή αvτάρκεις εlναι τούς λόγους
    10 ήγοϋνται πρός αίσχwηv αυτών, καν έκ τών έπ' οψεοι πάντων
    Ι I....JJ ' λε 1
    φαιvομε11ωv πιστοvuvωσαν τα γομενα.

    46. Πότε τήν τώ,, είδώλωv θρησκεlαν ηρξαντο καταλιμ­


    πάνειv οί άνθρωποι, εl μή άφ' ου γέγοvεv ό άληθιvος τοϋ θεού
    ' Λ ογος
    Θ εος ' " "
    εν αν θ ρωποις; ' ποτε ' δ ε' '
    τα παe ' ι-ιΕr"λ
    Λ ησι '
    και παv-

    15 ταχοϋ μαντεία πέπαvται και κεκέvωται, εί μή ότε μέχρι γης


    πεφανέρωκεv έαvτοv ό σωτ11ρ; πότε δε καταγινώσκεσθαι
    ηρξαvτο οί παρά ποιηταίς λεγόμενοι θεοί καί ηρωες, ώς μόνον
    ν
    ο'Jiτες ,,., θ
    αν ρωποι θ νητοι,
    ι ει' μη' αφ
    ' ' ., ο~ /(:'
    ου - θ α-
    ' κατα\ του
    vριος το

    vάτου τρόπαιον είργάσατο, καί όπερ έλαβε σώμα τετήρηκεν


    20 αφθαρτον, άvαστήσας αύτό lκ τώv νεκρών; πότε δέ ή δαιμό-
    vωv απατη και μανια κατεφροvη'θ η, ει μη οτεη
    ' ' ' ' t'I' .. του
    - ' ' θ - δ,υνaμις,
    Η εοv '
    οtΛ'
    ογος, οtπαντωv
    ' και
    'τοvτων
    ' '
    Δ εσποτης, δ',
    ια την -
    'θ'
    των αν ρω-

    πων άσθένειαν συγκαταβας έπι γης έφάνη; πότε δε της μα­


    γείας ή τέχνη καί τα διδασκαλεία ηρξαντο καταπατείσΟαι, εl
    25 μή οτε τά θεοφάνεια τού Λόγου γέγονεν έv άνθρώποις; καί όλως
    πότε τών ~Ελλ·ήνων ή σοφlα μεμώρανται, εί μη 8τε ή άληθης τοϋ
    θεού σοφlα έπί γης έαvτήν έφανέρωσε;
    Πάλαι μέν γάρ πασα ή οίκοvμέvη και πας τόπος τfί θρη­
    σκείq. τώv είδώJ.ων έπλαviiτοl καί ουδέν αλλο ή τά είδωλα θεούς
    ΠΕ.ΡΙ ΕΝ.Λ?iθΡ2ΠΗ!ΕΩΣ 3(17

    ται κανeίs πλέον να άτrατηθij, άλλα νά EVPTJ παντοv τόν άλη­


    θινόν Λόγον τοv θeov. Διότι eτσι πepικλειόμενος δ άν&ρωποs
    πανταχοΟ καl πανταχόθεν δηλαδή εis τόν ούρανόν, είs τον
    ~δην, eis την άνθρωπότητα, βλέπει rnl της- yης άτrλωμένην
    την Θεότητα τοίί Λόyοv, καl δέν άτrαταται πιά περί τοΟ Θεοίί,
    καl προσιαινei μόνον αvτόν, και 8111 αύτοv yνωpfζeι όpθως τόν
    Πατέρα. Eive λοιπόν φvσ1κόν νά στριμώξωμeν μέ αύrά τούς
    elδωλολάτpαs· έάν δεν θeωpοίίνται άpκeτα τα λόγια μας- πρός
    καταισχvνην των, τουλάχιστον να πεισθοvν eίs τα λεγόμενα
    άτrο όσα φαί νοvται etς τά μάτια όλων.

    46. Πότε ot άνθρωποι ήpχισαν να έyκαταλείποvν τήν θρη­


    σκeίαν των eίδώλων, παρά άτrό τότε πού ηλθe μεταξv των άν­
    θpώπων ό άληθινός Λόγος τοv Θeov; Πότε δέ τα μαντεία πού
    vπηρχον els την cΕλλάδα καί elς όλα τά μέpη 16 έσταμάτησανκαl
    άδειασαν, παρα μόνον όταν ~φανepώθη ό Σωτηp rni της yης-;
    Πότε δε ηpχισαν να καταδικάζωνται ώς θνητοί άνθρωποι μό­
    νον οί θεωρούμενοι ά,τό τους ποιηταs ώs θεοl καl ήρωες-, παpα
    μόνον άπό τότε ,τού ό Κύριος- έπετέλεσε τό τρόπαιον κατά τοϋ
    θανάτοv καi διeτήpησεν άφθαρτον τό σωμα, τό δποίον eλαβε,
    καί το άνέστησeν έκ των vεκpων; Καl πότε πεpιεφρονήθη ή ά,τά­
    τη και ή μανία των δαιμόνων, παρά όταν δ Λόyοs, ή δύναμις
    τοϋ θεοv, ό κvρίαρχοs και αύrων, κατeδέχθη έξ αlτίαS' της άδv. .
    ναμ{ας των άνθρώπων vά έμφανισθfj και ιπι τηs γης; Πότε δε
    ήρχισαν νά καταπατοϋνται ή τέχνη καl τά διδασκαλεία της
    μαγείας-, παpα όταν eyι VEV EiS' τΟVς' άνθpώΠΟVς' ή θef α έμφάνt­
    σις τοίί Λόyοv; Καi yeνικως πότε έμωpάνθη ή σοφία των eΕλ­
    λή νων, παpα όταν ή άληθήs Σοφία τοv Θεοv έφανερώθη έπί
    τηs yηs;
    Διότι παλαιότεpον όλη ή οlκοvμένη καί κάθε τόπος eύρί­
    σκeτο ets την πλάνην της- elδωλολατp1κης θρησκείας καl oi άν-
    ------
    16. Έπί Μ. Άθανασfοu εσβησε καl τό τeλενταίον μέyα μαντείον της
    ειδωλολcχτρίας, τό μαντείον των Δελφων. Τότε δ αύτοκράτωρ ·ιοvλ1αν05
    δ Παραβάτης, που ήθελε νά άναστηλώσ1J τήν εlδωλολατpίαν εστειλε νά έpω-
    3~8 .. 'Μ". ΑθΑΝΑΣΙΟr

    ένόμιζον οί li.vθρωποι· νi,ν δέ κατά πάσαν τήν οίκοvμένην τήν


    '
    μεν των - ει:ιδ ω
    'λ ων '
    δ εισι δ αιμονιαν κατα λ ιμ.,"rlανουσιν ' οιt' αν
    " α ριοποι,

    ' \
    επι δ' V '
    ε τον ΛQtι1τον ',
    καταφενγοvσι, και' Θ
    Η εον αvτον
    :> \ προσκυνουν-
    - '
    δι ,:{δ
    rι εισαν Πατερα
    1 1 1
    τες, αυτου
    :, - .t'I
    και' υν '
    ουκ γινωσκοvσι.
    '
    και, το

    a,: γε
    θ
    αυμαστον,
    , δ
    ιαφορων
    , J!
    uντων
    \
    και
    '
    μveιων σε
    , β
    ασματων, και
    \
    ~ ,
    εκαστου τοπου το
    , \ "'δ
    ι
    ,,
    ιον εχοντος ειυω
    ".1 λ
    ον,
    \ \ ' ,
    και μη ισχvοντος
    -
    τοv

    παρ" αύτοίς λεγομένου Θεού τόν πλησlο'Ρ ύπεe{Jηναι τόπον,


    wστε
    _r( και.} τους
    ' εκ
    ' γειτονων
    ' πεισαι
    "' σε'βειν αυτον, α
    'λλ α μο'λ ις και ' 1
    ' '
    b τοίς ίδίοις θρησκεvομέvοv ( ούδεις γάρ άλλος τόv του γεί-
    10 τοvος έσέ{Jετο θεόν, άλλ' lκαστος τδ lδιον έφύλαττεν είδωλον,
    νομlζωv των πάντων αύτδ κveιον εlvαι), μ&νος ό Χριστός πα­
    ρα πiiσιν εlς καί πανταχοiJ ό αυτός προσκυνείτaι· και 8 μή δε­
    δύνηται τιίιν είδώλων ή άσθέvεια ποιijσαι, ώστε καν τους πλη­
    σίον οlκοϋντας πείσαι, τούτο ό Χριστός πεπο(ηκεν, ού μάvοv
    15 τους πλησlοv, αλλά καί πfi.σαν άπλως τήν οίκοvμένηv πείσας
    n
    εvα και' τον
    ' :, .l~. Κ:vριοv σε
    αvτυν , 1p ειv και δ ι' ' '
    αυτου Θ - ,
    Η εοv τον αυτου ' , -
    Πατέρα.
    47. Καί πάλαι μεν τά πανταχού τής άπάτης τών μαντεtων
    '
    επεπλ'
    ηρωτο, \ ' εv
    και τα" ...
    Δ ε λ φοις και'Δ ω δ ωvη
    Ι και\ Βοιωτιg. και , ,
    20 Λvκlg. καί Λιβvτι καl Αίγύπτφ και Καβεlροις μα1ιτεύματα και
    ή Πυθία έθαvμάζοντο τfi φαντασίg. παρά των άνθeώπω'Ιί· νirv
    \ αφ
    , ) _'f: V , \
    δε
    t 'J 'J - ι ι
    ου Λριστος καταγγε,..Λεται πανταχου, πεπαυται και του-

    -------
    τήσ,:ι τό μαντείον αύτό 61• εvα θέμα, άλλ' ή τελεvταία Πuθία τοv άπήντησε
    τά έξης.
    Εfπατε τφ βασιλεί• Χαμαi πέσε δαfδαλος ανλό:
    ovκht Φοtβος εχει καλύβην, ού μάvτιδα δάφνην,
    ού παyάv λαλέοvσαν· άπέσβετο καl λάλοv ύδωρ.
    Αυτός ητο δ τελεvταiος χρησμός .. *Έκτοτε τό μαντείον ετrαvσε vά λειτovpyij.
    17 . 'Εννοεt τό μαvτεtοv των Δελφών (τοϋ •Απόλλωνος).
    18. ·εννοεί τό μαντεiοv της Δωδώνης (τοv Διός).
    19 .. Ets τάς Θήβας άπηρχev !ντδπ1ον μαντείον. Διόδωρος Σικ., Ίστ
    349

    θρωποι δέν άνεyνώριζον κανένα άλλον θeόν έκτός άπο τά εί­


    δωλα. Τώρα όμως οι άνθρωποι etς όλην την οlκοuμέvην έyκα­
    ταλείποuν τήν δεισιδαιμονίαν των εlδώλων καταφεvyοvν
    elς τόν Χριστόν και προσκuνοϋντες αύτον ώς θeόν άναγνω­
    ρίζοuν δι, αύrοϋ καl τον Πατέρα τόν δποϊον δέν έyνώριζον.
    Και τό άξ;ιοθαvμαστον ε{νε το έξης· ένφ ύrrηρχον διάφορα καi
    μόρια σεβάσματα καi κάθε τόπος eiχe τό Ιδικόν του είδωλον
    καl δεν etχe την δίιναμι ν ό λεyόμενοs θεός να vπερβij τα όρια
    τοv τόπου του, ώστε νά πeίστ:ι και τους γείτονας να τόν λα­
    τρείιοuν, άλλά μόλις και μετα βίας έλατpείιeτο εlς τον iδικόν του
    τόπον - διότι κανεlς άλλος δέν έλάτρevε τον θεόν τοίί yε{το­
    νος, άλλ, δ καθeiς διετήρeι τό ίδικόν του είδωλον, καί bτ:ίστeueν
    ότι αvτό εΙνε κύριος όλων-, μόνον δ Χριστδς eνας καl δ αύτός
    τrροσκuνεϊται άπο όλους καί παντοv. Και αvτό τό όποϊον δεν
    ήδuνήθησαν νά κάνουν τά αδύνατα είδωλα, δηλαδη να πεί­
    σουν εστω καi τούς γείτονας, αύτό το κατώρθωσeν δ Χριστός,
    δ δποiος όχι μόνον τούς γείτονας, άλλά καl όλην γeν1κως την
    οίκοuμέvην επεισε νά λατpείιt) ενα καl τον αύτόν Κvριον κα\ 61'
    αvτοσ τόν Πατέρα TOV τόν Θεόν.
    47. Καi παλαιότερον μεν δλοι ot τόποι -?;σαν γεμάτοι άπό
    άπάτην τών εtδώλων καi έθαvμαζον οί άνθρωποι μέ τήv φαν­
    τασίαν των τους χρησμοvς των Δeλφων 17 , της Δωδώνης 18 , της
    Βοιωτίας 19 , της Λvκ{ας20 , της Λιβvης21 , της Αtyίιπτοv22 καί των Κα­
    βείρων23 καl την Πuθfαν24 • Τώρα δμως, άφ' ότου δ Χριστός κη­
    ρύττεται παντοϋ, εχeι σταματήσει και ή μανία των μαντε(φν και

    β1βλ. 17, 10, 3. .


    20. • Αyvωστοv ποίον μαvτεiοv ιννοετ· 6t6τ1 vπηρχον ,rολλά.
    11
    21 .. Εννοεi τό ιv Λιβό1J μαιmtοv τοϋ )ΙΑμμωνος Διός, τό δποiοv σvvε­
    βοuλεόθη και δ Μ. ·Αλέξανδρος.
    11
    22. Εννοεί τό μαντetον των ιv Ai-yύ,rrφ Θηβών. .
    23. Πeλασγικοl θεοi της άσελyείας λατρενόμενοι όρy1αστ1κως ιν Σαμο­
    θρ&κt3. ~Ηρόδοτος, Ίστ. 2, 51, 1-4.
    24. Πvθfα (!χ τοίί ,rννθάνομαι = λαμβάνω άπάyτησιv είς τήv ~ρώτη­
    σίv μου) !λέyετο ή 1iρε1α μ&ντ1ς τοv μαvτείοv των Δελφών.
    350 Μ. ΑθΑΝΑΣΙοr

    των ή μανία, και ούκ lστιν lτι λοιπδν έv αύτοίς ό μαντεv&μενος .


    και. \ πα'λ αι. μεν
    ~ δ αιμονες
    Ι Ι
    εφαντασιοκοποvv
    ' τους
    ' αν
    ' θρωποvς,
    Ι

    πeοκαταλαμβάνοντες πηγάς ή ποταμούς ή ξύλα ή λlθοvς, και


    ούτω ταίς μαγγανείαις έξέπληττον τούς li.φρονας· vϋν δέ της
    5 θεlας έπιφανείας τού Λόγου γεγε~ιημένης, πiπαvται τούτων ή
    φαντασία. τφ γαρ σημεlφ τού σταυρού και μ6νο,ι ό άνθρωπος
    1
    χρωμεpος,
    '
    απε
    λ ι
    αvνει
    Ι
    τοvτων
    \
    τας
    '
    απατας.
    Ι \
    και
    'λ
    πα αι μ
    έ
    v \
    τους

    παρα ποιηταίς λεγομένοvς Δία καl Κρόνον καl 'Α"τ6λλωνα καl


    ηρωας ένόμιζον οί li.νθρωποι θεούς, και τούτους έπλανώντο σέ-
    10 βοvτες· lJ.eτι δέ τού σωτήρας b dνθρώποις φανέντος, έκείνοι
    μέ, έγvώσθησαν IJντες li.νθρωποι θνητοl, μόνος δέ ό Χριστός
    έv dνθρώποις έγνωρίσθη Θεός dληθινού Θεού Θεος Λόγος. τί
    δέ περ! τ1jς θαvμαζομένης παρ' αύτοίς μαγείας li.v τις είποι;
    IJτι πρίν μέν έπι<)ημησαι τόν Λόγον, lσχvε καί ένήργει παρ"
    15 Αίγοπτlοις καί Χαλδαίοις και 'Ινδοίς αύτη, και έξέπληττε το1;ς
    δρώντας· τfl δέ παροvσlq. της άληθεlας καl τfi έπιφανεl(!, τού
    Λ6γοv διηλέγχθη και αϋτη καί κατηργ11θη παντελιϊ.ς.

    Περl δέ της έ).ληνικfjς σοφίας και τής των φιλοσ&φο,v


    μεγαλοφωνίας, νομlζω μηδέvα τοϋ παρ' ήμών δείσθαι λ&γοv,
    20 έπ" οψει πάντων όντος τού θαύματος, δτι τοσαϋτα γραψάvτcοv
    των παρ" fιΕλλησι σοφών καί μη δvνηθέντων πείσαι κllv όλί-
    γοvς έκ -
    των πλησιων τυπων
    1 , 'θ ανασιας
    περι, α ι και' του
    - κατ' '>
    αρε-

    την ' β'


    ιοv, μ ά":ος ο<' Λριστ
    V () ς δ ιt ευτε
    ' <'
    1
    -
    λ ων ρηματιοv και\ δ ι ι αν
    " θ ρω-
    1

    πων ού κατα την γλώσσαν σοφών κατά πασαν τήν οίκοvμένην


    25 παμπληθείς έκκλησlας έπεισεν άνθρώπων καταφρονείν μεν
    θανάτου, φρονείν δε άθάνατα, και τα μέν πρόσκαιρα παροραν,
    είς δέ τά αίώνια άποβλέπειν, καί μηδεν μεν 1)γείσθαι την έπl
    γης δόξαν, μ6νης δέ τijς άθανασίας άvτιποιείσθαι.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΙΙΗΣΈΏΣ 351

    δεν vπάpχει πλέον είς αvτά μάvτιs. Καl ,ταλαιότερον μέν οί δαί­
    μονες άvεστάτωvαν την φαντασίαν των άvθρώπων, δηλα­
    δη εστηνον ένέδρας εις ταs πηyας η ποταμοv) η ξvλα η λίθοvς
    καί ετσι έτρόμαζαν τοv) άνοήτοvς μέ μαγείας. Τώρα όμω) ποv
    εyινεν ή θεία έμφάν1σις τον Λόyοv rnαvσε πλέον ή φαντασία
    αύτων. Διότι χρησιμοποιων δ άνθρωπος μόνον τό σημείον
    τοv σταvροv, έκδιώκει τας άπάτα) αύrων. Καl τrαλαιότερον
    τοvς θeοvς ποv άναφέροuν ol ποιηταί, δηλαδη τόν Δία καl τόν
    Κρόνοv καί τόν Απόλλωνα καl τovs ήρωας, οί άνθρωπο~ τοv)
    1

    έπίστεuαν ώς θεοvs καί άπό πλάνη τovs έλάτρεvαν. Τώρα όμως


    πού ένεφανίσθη et) τοvς άvθρώποv) δ Σωτήρ, έκeίνοι μέν άπε­
    yvμνώθησαν, διότι ησαν θνητοί άνθρωποι, καl μόνοv δ Χρι­
    στός άνεyνωρίσθη άπό τοίιs άvθρώποvς ώς Θεός, Θεό) Λόγος
    eξ άληθινοv Θeov. Τί να elmj κανείς πeρt της μαγείας, την δποί­
    αν αύτοi θαvμάζοuν; Πρiν ελθΤJ bri τη) yijς ό Λόγος αύτη εΙχε
    δύναμιν καί δρασιν eiς του) Ai-yvτrr!ovς και Χαλδαίοvς καl 'Ιv­
    δοvς25 κα\ εξέπληττε τονs θεστάς· με τηv παροvσ{αv δμω) της
    άληθείας καί μέ τή ν έμφάνισι v τοv Λόyοv άvετράπη καί αίιτή
    καί κστηρyήθη τελείως.
    Νομίζω ότι κανείς δeν χρειάζεται τον λόγον μου διά τό
    θέμα της ~ηνικης σοφίας κα\ τη) εύyλωττ{ας των φιλοσό­
    φων, διότι δλο1 γνωρίζουν τό θαvμα, ποv εΤ νε εtς τά μάτια
    όλων το έξης. 'Evc;> εyραψαv τόσα πολλά ot σοφοl των cΕλ­
    λήνων, δέν ήδvνήθησαν να πε{σοvν gστω καi όλίyοvς άπό έκεί­
    νοvς ποv ησαν τrολv κοντά περl τηs άθανασίας καί τοv ένα­
    ρέτοu βfov· μόνον ό Χριστός με άπλοvς λόγους καl μέ άνθρώ­
    ποvς οχι σοφούς καί ρήτορας κατώρθωσε να πείσι:) είς όλόκλη ...
    ρον την οlκοvμένην πάρα πολλάς δμάδας άνθρώπων νά κστα­
    φρονοvv τόν θάνατον, νά φροντίζοvν δια τα άθάνστα, καl τά
    μεν πρόσκαιρα νά παραβλέτrοvν, νά άποβλέτrοvν δμως είς τά
    αίώνια, και νά θeωροΟν μηδαμtνήν την έπ{yε1ον δόξαν, να έπι­
    διώκοuν δέ μόνον την άθαvασίαν.

    25. Ot Αl-yύπτιοι, ot Χαλδαίοt κα1 ot »lvδot μ&yοι άνέκαθεν lφημiζοvτο


    ώς οι άνώτεροι δλων. Βλ. καί § 50.
    352 Μ. ΑθΑΝΑΣΙοr

    Δ'. ·π θε6της ιrou Χpισ"t'οϋ

    48. Τaϋτα δέ τα λεγόμενα παρ' ήμω,, ούκ αχρι λόγω,,


    έστ(1J, άλλα καl έξ airrfjς τής πείρας έχει τη,, της άληθεlας μαρ­
    τvρlαv. παρίτω γάe ό βοvλόμενος καl θεωρείται της μέ.,, ιzeε­
    της το γνώρι<1μα b τα'ίς Χeιστοϋ παρθένοις και έν τοίς σωφρο-
    5 σύvηv άγνεύοvσι 1Jεωτέροις, της δέ άθανασίας την πlστιν έν
    τφ τοσούτφ των μαρτύρων αύτοϋ χορφ. 1jκέτω δε καί ό πείραv
    τιί)v προλεχθέντωv βοvλόμενος λαβείν καί έπ' αύτijr; τijr; φαv­
    τασlας τώv δαιμόνω~ι και τής τώv μαvτειών απάτης καί τώv
    της μαγείας θαυμάτων, χρησάσθω τψ σημεlφ τοϋ γελωμέvου
    10 παρ' αύτοίς στavροv, τδ,, Χριστον όνομάσας μόνον· καί οψε­
    ται πcος δι" αύτοϋ δα{μοvες μέ,ι φεύγοvσι, μαντεlα δέ παύεται,
    μαγεlα δέ πασα καί φαρμακεlα κατ1ίρyηται.

    η,ι _'\'_. J:,,.. ' λ,


    .ι ις οvν ~α και πη ικος
    έ ' -,.
    στιv ουτος
    ό V , (' - ('
    Λριστος, ο τrι εαv-

    τοϋ όνομασlcι, καί παeοvσίg. τά πάντα πανταχόθεν έπισκι&.σαr;


    15 και καταργήσας και μόνος κατα πάντω1J ίσχύω1J καl πα.σαν
    τήv οίκοvμέvηv της έαvτοv διδασκαλlας πληρώσας; λεγέτωσα1J
    οί πάνv γελώvτες καί ούκ έρvθριώντες ff Ελληνες. εί μεv γάρ
    αvθρωπ&ς έστι, καl πώς εlς άνθρωπος την πάντων τώv παρ'
    αύτοίς θεών δύναμιν ύπερ/jρε καl ούδέv έκεlνοvς όντας τfj lav-
    20 τού δvvάμει διήλεγςCΡ; εί δέ μά.γοv αύτδv λέγουσι, πώς olόv τέ
    έι1τι1J vπο μάγου καταργείσθαι πάσαν την μαγείαν και μή μαλ­
    λοv σvνlστασθαι; εί μέv γαρ άνθρώποvς μάγους έvlκα, r] καθ'
    έvός ίσχυε μόνου, καλώς άv έvομl(J()η παρ' αύτοίς κρείττονι
    τέχvrι τήιι τώ1J ι.fλλωv υπερβάλλων· εl δέ κατα πάσ'ης άπλώς
    25 μαγεlας καl αvτοϋ τοv όνόματος αύτης t]ρατο · τη1J vlκη1J ό τού­
    _το1, σταyρός, δηλqν dν είη μη εlvαι μάγοv τόν σωτήρα, 8v καί
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡ&'!ΠΗΣΕ&'!Σ 353

    48. Αύrα τα δποία Μγομeν, δεν etνε μόνον λόγια, άλλα μαρ­
    "Νροϋvτο:ι ώς άληθι να καl άπό τή ν ,τείραν. ·0ποιος λοι,τόv
    θέλει, ας πλησι&ση δια να θεωρήσι:1 τό μεν γνώρισμα της άρε-­
    της εις τας παρθένοvς τοϋ Xptστov κα\ etς τους νέοvς ποv μ~
    vovv άyvol καί σώφρονες28 την δε ,τfστι ν εtς την άθανασfαν εlς
    τό τόσον μ!yα πληθος των μαρτύρων. •Ας ~61:ι δ~ κα\ αvτός
    ποv θέλει να λ&βΤJ ,rεipαν των όσων eίπομ.eν ,τροηyοvμένως
    διά τά φαvταστικά κατασκεv&σματα των δαιμόνων κα\ δια
    την άϊτάτην των μαντeιων και διά τά θαvματα της μαγείας,
    καl ας χρησιμο,τοιήστt μόνον τό σημείον τον σταvροv τό δττοi--
    011 αvτοl ,τεριyeΛοiίν καl vα προφέρ,:ι μόνον τό όνομα τον Χρι­
    στοv· θα διαπιστώση πως δι' αύτοv φΕVγοvν oi δαίμονες κcd
    τα μαντεία κλε{ νοvν κα\ καταpyείτcχ1 κάθε μαγεία και κάθε μαy­
    yανε{α.
    Ποϊος λοιπόν καί πόσον μεγάλος etνε αίrrός δ Χριστός, δ
    όποiος διά τοΟ όνόματος καl της παροvσ(ας τοv τα ,rάvτα
    παvτοiί !mσκίασε καl κατήρyησε, καl μόνος τοv νικςχ δλοvς
    καl ιy!μισε μ~ την διδασκαλ{αν τοv δΛην τήν ο[κοvμένην; ..Ας
    άπαντήσουν ot έθνικοί πού ττολύ yελοvν καί δέν κοκκινίζοvν.
    'Εάν μεν εΙνε άνθρωπος, τότε ,τως ενας άνθρωπος Ανίκησε την
    δύναμιν δλων των θεων των, και με την δύναμ{ν τοv άτrέδeι­
    ξεν δτι aα:ίνοι δέν eΙνε τί,τοτε; Έάν δέ τόν θεωρονν μάyον27, ,rως
    εΥνε δυνατόν ενας μάγος νά καταpyή0"1] όλην την μαyείαν καl
    νά: μή τήν ύτrοστηpίζ1j; Κα\ Ααν μέν ινiκα άνθρώττοvς μάyοvς
    η ννερ{σχveν Ανός μόνον, όρθως θά έθεωρeϊτο άπό αίrrοvς δτι
    με καλvτέραν τέχνην ίrπεpνικ~ τήν τέχνη ν τωv αλλ.ων· Αφ' δσον
    δμως δ σταυρός αίrrov κατήyαyε νίκη ν lναvτίον δλης yeνικως
    της μαγείας κα\ avτov τοv όν6ματ6ς της ε{νε φανερόν ότι δέν
    ι

    26. •εκ 1:ων λbyωv αvτων δύναται κανεlς νά wvοήσι:ι, δτ1 δ νεαρός •Αθα­
    νάσιος, qων τ6τε τά 20 τrερ(πον hη της ήλ1κiας του, ε{χεν ,f\δη τάξει τόν
    Ιαvτόν τοv εtς τοvς ,rαρθενενοντας.
    27. ·οτι ot εlδωλολάτροο Ιλε'yοv τόv Χριστδv μάyον, cpα(νεται και 6:πό

    23
    854 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    οί παρά των άλλων μάγων έπικαλούμεvοι δαίμονες ώς Δ εσπό­


    την φεύγαvσι.
    Τlς ovv αρά έστι, λεγέτωσαν οί μόνον έv τφ χλεvάζειv
    έχοντες τήν σποvδήv ,Έλληνες. ίσως dν φ1Jσαιεν δαίμονα και
    , \ γεγε'Ρ'1'}σ
    5 αvτον -ο t'I :, Ι' -
    αι, και ovτQJς ισχvειν. τοvτο
    δ t '•
    ε και παvυ
    λ'
    ε-
    1

    γοντες όφλήσαvσι χλεύην, πάλιν ταίς προτέραις άποδεlξεσι δv-


    σωπείσθαι δvνάμενοι. πώς γάρ οl6ν τέ έΟ'τι δαlμονα εlναι τον
    τους \ δ α lμονας .'-. '
    u..ιϊ:ελ αvνοντα; ει μεν γαρ ' ' ' (' }. -
    απ .ως '
    δ αιμονας "λ αv-
    η

    νε, καλώς dv ένομlσθη τφ αρχοντι των δαιμονίων lσχύειν αvτδν


    10 ' -
    κατα των ε,λ αττονωv, οποια κα , ,: - l οι(' 'Τ -
    .ιαv δ αιοι ' ' v [-
    θ ε'λ οντες avτov ('βρ

    ζειν έλεγον αύτφ· εί δέ πασα τών δαιμ6νων μανlα έξlσταται τfl


    , ,2
    τοvτοv υνομασιq. και
    ., 'δ, '~ ,ι
    ιωκεται, φανερον αν ειη και ΒΊΙ τοvτφ π α-
    \' Ι λ

    -θ 1 '
    ..J. " f',
    νασ αι αvταvς, και. μ,1 ειναι, ως νομ
    ίζ
    οvσι,
    δ .t.,!
    αιμονικηv τινα vυ-
    ,
    ναμιν τόν Κύριον ήμών και σωτήρα Χριστόν. ούκοϋν εί μήτε
    15 li.νθρωπος απλώς μητε μάγος μήτε δαlμων τίς έστιν ό σωτήρ,
    α ' \ '
    "λλ α και την παeα ποιηταις vπονοιαν
    <' κα ί \ - 1
    δ αιμονων φαντασ1ιαv
    1
    !

    καί c: Ελλήνω'V σοφlαν τfj έαvτοϋ θειότητι κατήργησε και έπε­


    σκlασε, φανερό,, av ε'ίη και παρα πσ.σιν όμολογηθήσεται, δτι
    ούτος άληθώς Θεοv Υlός lστι, Λόγος καl σοφία και δύναμις τού
    rr ' vπαρχων.
    20 .ι.ιατρος (' ' δ ια' -
    τοvτο γαρ ' ov'δ ε' αν
    ' θ ρωπινα
    ' ' έστιν '
    avτov τα- '
    '1!
    ι::ρyα,
    άλλ'
    vπερ
    (' , "-Δ
    αvυρωπον· κω
    - ~ Θ ""' "" " ,
    'Ν εοv τφ οντι γινωσκεται ταυ-
    -
    τα καl άπ' αύτών των φαινομένων καί άπο της πρός άνθρώπους
    συγκρlσεως~
    49. Τ{ς γάe των πώποτε γενομένων άνθρώπων lκ παρθέ-
    25 νου μόvης έαvτφ σvνεστήσατο σώμα;/} τlr; πώποτε άvθρώπrον
    νυσοvr; έθ εραπεvσεν, οι.ας ο~ κοινος π άvτων ..n..
    1 1 1 1
    ,
    τοιαvτας " , ' U vριος; τις

    δέ τό τfl γΒΊΙέσει έλλείπον &ποδέδωκε και έκ γενετijς τυφ).όν


    lποlησε βλέπειν,· .'Ασκληπιος ~θεοποιήθη παρ' αvτοίς, δτι την

    τό χωρίC?ν τοq ~ovκ1ayov· «Τόv μάyον yovv fΙ<Σiνοv ετι σέβοvσι τόν άνθρω-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕΩΣ 355

    etvε μάyσs δ Σωτήρ, τόν δποίον άπόφεύyοvν ώς κvρ{αρχονάκό­


    μη καi ot δαίμονες τοvς δποίοvς rn1καλοϋντα1 οί άλλοι μάγοι.
    Ποϊοs rnl τέλοvς ε1νε; ""Ας μας εί,τοϋν ot εlδωλολάτραι, ot
    όποίοι σπείιδοvν μόνον νά χλεvάσοvν. Ίσως θα ελεyαν, ότι
    1

    ύιrηρξε δαίμων καί αίrτός καi ετσι ητο Ισχvρός. Έάν λέyovv
    αυτό, θά χλevασθοϋv πάρα πολύ, δ1ότι εtνe δυνατόν νά άπο­
    στομωθοϋν μέ τας ,τροηyοuμ!νας άποδείξεις. Διότι ,rως εΙ νε
    δυνατόν να εΤνe δαίμων αύτός δ όποίος έκδιώκει τούς δαίμο­
    νας; 'Εάν βεβαίως άπλως ιξεδiωκε τούς δαίμονας, όρθως θα
    έθeωρeίτο δτι διά τοϋ άρχοντος των δαιμόνων εχει αύrην την
    δύναμιν κατά των άσθeνεστέρωv, ,τρσyμα τό δποίον ελεyον
    εfς αυτόν καί ο{ Ίοuδαiοι θέλοvτες νά τόν προσβάλλουν- έφ'
    όσον όμως όλη ή μανία των δαιμόνων άναστατώνεται διά: τοΟ
    όνόματος αύτοϋ καl έκδιώκεται, εΤνε φανερόν ότι αύτοl ,τλα­
    vωνται καί ώς πρός αvτό καl δεν εΤ νε, σπως νομίζουν, καμμία
    δαιμονκή δύναμις δ Κύριος ήμων κα\ Σωτηρ Χριστός. Έφ' όσον
    λοιπόν ό Σωτηρ δεν εlvε οCιτε άπλως ά"νθρω,τος ούτε μάγος
    ούτε κανείς δαίμων, άλλ' άντιθέτως με την Θεότητά του κα­
    τήρyησε καi !,τεσκίασε καί τάς άvτιλήψεις των ,rοιητων καlτά
    φαντάσματα των δαιμόνων και την σοφίαν των rΕλλήνων,
    εtvε πλέον φαvερόν κα\ όλοι θά δμο'λοyήσοvν, ότι «άληθως Θεοϋ
    Υίός έστ1ν οvτος (Μρ 15,. 39), Λόγος καl Σοφία εtvε και Δύνα­
    μις τοΟ Πατρός. Δι' αvτό και τα ερyα του δέν etvε άvθρώπινα
    άλλ' ιίτrερά"νθρωπα· καi άναyνωρίζονται ,rράyματι ώς ερyα
    θeοϋ καl άπό την έμφάνισ(ν των και άπό την σιrγκροuσιν ,rρός
    τά: epyα των άνθρώ,rων.
    49 . Ποίος άπό τούς άvθρώποuς που μέχρι σήμερον έ'yeννή­
    θησαν άmκτησε σώμα μόνον ά,τό ,rαρθένον; 'Ή ,rοϊος &"νθρω­
    πος μέχρι σήμερον ιθepάπevσε τόσον μeγάλας νόσοvς, όπως
    ό κοινός Κύριος δλωv μας; Ποίος σvνrnλήρωσεν ελλειψιν έκ δη­
    μιοvρyίας καl eκανe να βλέ7rυ τvφ'λόν έκ yενετης; ro 'Ασκλη-

    ,τον τόν w τfj Παλα1στί~ άvασχολοπ1σθwτα•••», Περεyρ., 11 .. Βραδότερον με-,.


    ptκol Χρ1στtανοl μετέβαλλον τό «μάyοLΙ:ι e(ς «μtyαν:ι, 81ά νά μή eive vβρις
    κατά τοv Χρtστοv. ·οτι δμως fι άρχ1χή yραφη εΙLΙε «μάyον:ι, εΙνε φαvερδν.
    S56 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟΙ

    lατρικήν ήσκησε καl βοτάvας πeός τά πάσχοντα τών σωμάτωv


    ~- ' ., ., \
    ι:;;ιιεvοει, ουκ αvτος ταvτας π ατταw απ
    , λ , ., ό -
    γης,
    άλ '.Ι ' -
    Λα τn ι:;Κ φvσεως
    :l ,

    έπιστήμy ταύτας έφεvρlσκωv. τl δέ πρδς τδ ύπδ τοϋ σωτηρος


    γεvόμεvοv, 8τι ού τeαϋμα έθεράπευσεv, άλλά γένεσιν έπλασε καl
    5 άποκατέστησε τδ σώμα; •Ηρακλής ώς θεός προσκvvείται πα(/
    ~Ελλησιv, ότι πρδς ίσοvς άνθρώπους άντεμαχέσατο και θηelα
    δόλοις άνείλε· τl πρδς τα ύπδ του Λόγου γεvόμεvα, 8τι ν6σοvς
    1 ~ I
    και uαιμονας και. τον
    \ ' θ Ι
    ανατον αvτον
    ' \ t
    απη
    'λ
    αvvε των
    ,. . :t *.Δ
    αwρωπω1•;
    Ι

    Διόvυσος θρησκεύεται παρ., αύτοίς, 8τι μέθης 'Υέγονε διδάσκa ...


    10 λος τοίς άνθρώποις· ό δέ σωτηρ τq, δντι καl Κύριος τοϋ παν­
    τός, σωφροσ(πη,, διδάξας, χλεvάζsται παe' έκε{vωv. άλλ' έστω
    - ',ιr
    ταυτα. τι και πeος ''
    τα ετερα θ'
    αvματα -e.z
    της ευτητος '""
    avτov; t-
    τ

    νος άποθηzσκοvτος άνθρώποv, ό μtν ήλιος έσκοτίσθη, ή δt γη


    έσεlετο; ίδού μiχρι vνν άποθ"l]σκοvσιv lJ.νθρωποι καί άπέθανοv
    15 lτι lJ.νωθεv· πότε τι τοιούτον bι' αύτοίς γέγονε θαύμα; Ι} lνα
    τάς δια τοϋ σώματος αύτοv πράξεις παeαλlπω και τάς μετά
    τήν άνάστασιν τού σώματος αύτοϋ μνημονεύσω, τlνος πώποτε
    τών γεpομέvωv άνθρώπαw ή διδασκαλlα άπδ περάτων lως πε-
    ραταιv
    , mς
    - μια
    ' και' ~
    η αvτη ~ ' υ,λ ων
    ' ' uι 11
    .,ισχvσεv, ωστε
    " ~'
    uια π άσης

    20 γης τό σέβας αύτού διαπτηναι; Ι} διά τl, είπερ lJ.ιpθρωπός έστιv


    ό V .!
    Λριστυς και.' ov., Θ εό ς Λ'
    ογος κατ ' , , '
    avτovς, ου κφ λ'
    vεται vπο (''
    -
    το)ν παρ ' ' -
    αvτοις θ εωv, ες την
    ~ - l , ~.
    αvτ 11 γ
    ,
    χωραν, ., t
    ,, θ α εισ,
    εp ' του-
    το ,
    τοv σέβας διαβηναι, άλλά μάλλον αύτδς ό Λόγος έπιδημών τfl
    διδασκαλl(!, έαvτοϋ τήv έκείναιv θeησκεlαv παύει καl την φαν-
    25 τασlαν αυτών καταισχύvει,·
    50. Πολλοl πρό τούτου γεγ&νασι βασιλείς καl τ6ραwο~

    28. •Ασκληπιός, υtός •


    τοv Απόλλωνος και τη!; Κορωνίδος, ήμίθεοS'" ,τα..
    τηρ TOV Πο8αλε1ρ{ου και τοv Μαχάωνος, Ιατρωv των 'Ελλήνων Αν Τρο{~.
    •ομήρου, Ίλιάς Β 731-2. Έλατρεόετο ώς θεός της fατρtκης καl έλέγετο ότι
    ιθερά,τενεν 6λα τά νοσήματα ιcal δτt «οίι8w άνίατον 8ιά τόv 'Ασκλη,τιόν•.
    ΠΕΡ! ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕ'1Σ S57

    ,τιός έθεο,τοιήθη28 ά:τrό αυτούς, διότι ησκησε τή ν Ιατρική ν και


    fφείίρε βότανα δια τά ,rά:σχοντα σώματα, τα δ,τοtα όμως δεν
    επλαθεv αύτός άπό την γην, άλλα τα έφevρ1σκε μέ την φvσικήν
    fμ,τειρίαν. Πως να συyκρ1θfj αύτό ,rρός τό lpyov τοϋ Σωτη­
    ρος 9 δ,τοίος δεν Αθεράπεvσε τραϋμα, άλλ' άνέ-πλασε καi άπο­
    κατέστησε ΤΟ σωμα; Προσκvνοvν ot •Ελληνες τον Ήρακλη ώς
    θεόν, διότι !νίκησε σvνανθρώ,rους και έφόνεvσε μέ δόλοvς θη­
    ρία29. Τί σχwιν εχοuν αvτα Αμπρός etς όσα εκανεν δ Λόγος, ό
    δποtος Αξεδίωκεν άπό τούς άνθρώ,τοuς νόσοvς καί δαίμονας
    άκόμη καi τόν θάνατον; Λατρεύουν τόν Διόwσον, διότι έδί­
    δαςε την μέθην εlς τούς άνθρώποvς· χλευάζουν όμως τόν ,rρα­
    yματικον Σωτηρα καl Κίιριον τοΟ παντός, δ δποίος Αδίδαςε τή ν
    σωφροσύvην ....Ας εΙνε καl αύτά:. ΤΙ λέγουν πρός τα άλλα θαύ­
    ματα της θεότητός τοv; Πο(οv άνθρώποv δ θάνατος !σκότισε
    τον ήλιον κα\ fσεισε την γην; Νά, μέχρι σήμερον άποθν'{}σκοvν
    άνθρω,τοι, άιτως άπέθανον και παλαιότερον· ,τότε σvνέβη ενα
    ,rαρόμοιον θαϋμα etς αύτούς; ''Ή διά να ,ταραλείψω τας 1rρά...
    ξεις τας ό,το{ας εκανε δια τοv σώματος, και να άναφέρω τας
    μετά την άνάστασιν τοϋ σώματός τοv, ποίου άνθρώ,rοv, άπο
    όσους μέχρι σήμερον !yεννήθησαν, ή διδασκαλία μ{α και ή αύιη
    ύrreρενίκησεν όλας άπό περάτων εως τη;ράτων της γης, ώστε
    να έξαπλω&ij ή λατρεία τοv εtς δλην την yην; ~Η ~άν βεβαίως
    εtνε άνθρωπος ό Χριστός και όχι Λόγος τοϋ Θεοϋ, ό,τως λέ­
    yοvν αύτο{, διατ( ol θεοί των δέν ~μ,τοδfζοvν την λατρείαν
    τοv, να elσέλθη elς την χώραν δποv εvρfσκεται, άλλα μαλλον
    αύτός δ Λόγος eρχεται μέ την διδασκαλίαν τοv καl καταρyε1
    την θρησκε{αν a<είνων και καταισχύνeι τά φανταστικά των
    κατασκεvά:σματα;
    50. Ύ,rηρξαν ,τρό τοϋ Χριστοϋ ,τολλοl βασιλείς και 'ΤVpαν-

    Δtά τοϋτο ό Πλοότων Sιεμαρτvρήθη elς τόν Δία, 6τι ό 'Ασ κλη,rιός δέv άφή­
    νετ τους άνθρώ-ποvς vά καταβονν elς τόv ~δην, xal δ Ζεύς τόν !1<εραόνωσεν.
    ' Ελατρεvετο κυρίως tν •επιδανρφ, δπου elχe μέγαν ναόν τό 'Ασκληmtον.
    Ot θερατrενόμεvοι τοϋ άφtέpωνον μετάλλινα χεράκια, ,rοδαράκtα, άνθ ρω­
    ,τώ<ια. σάν αvτά ,rοίι άφιeρώvονν τώρα e!> τά lαμαηκά λεγόμενα 1rροσκv­
    vήμc:χτα. • Ολα αvτά ενρέθησαv διά των άνασκαφων.
    29. Έννοεt -τούς άθ'λονs τοv Ή~οvς.
    358 Μ. ΑθΑΝΑΣΙοr

    γης· πολλοί παeα Χαλδαlοις ίστοροϋνται καί παρ' Αlγνπτίοις


    κα ί
    •τ.ι"' ι ι ι ι
    1 ' \
    .ι.νυοι.ς γενυμεvοι σοφοι και μαγοι· τις τοvτιύν ποτε, ov' ) ..ε-
    '

    γω μετά θάνατον, άλλα καί lτ, ζiiw ήδvνήθη τοσοϋτον lσχvσαι,


    &Saτe τήv σύμπασαν αύτόν γηv πληeώσαι της αύτοϋ διδασκα-
    5 λ{ας, καl τοσοϋτον πλήθος παιδεϋσαι άπό της τών είδώλων δει­
    σιδαιμονlας, δσοv, ό ήμέτερος σωτήρ εlς έαvτόν άπό των είδώ-
    λ ωv '
    μeτr;νεyκεν;
    1
    ~Ε'ΛΛΎJVWV
    " ' , '
    οι~ φιλ οσοφοι μετα πι θ ανυτητος και'
    1

    τέχιvης λόγων πολλα συνέγραψαν- τί ούν τοσοϋτον όσον ό τοϋ


    Χριστού σταυρός έπεδείξαντο; αχρι yάρ τελευτής αύτιϋν τά
    "Ο
    .ι παρ ' ~ -
    αvτωv '
    σοφισματα το' πι θ ανον
    ' "
    εσχεν·
    11
    UΛ.Λα
    ..! ' και' ο
    " ε"δ ο ξαν

    ζώντες lσχύειν, lν άλλήλοις έσχον τήν 11.μιλλαv καl κατ' άλλή­


    λωv μελετώvτες έφιλονεlκοvv. 'Ό δε τού Θεού Λόγος, τό παρα­
    δοξότατον, πτωχοτέραις ταίς λέξεσι διδάξας τους πάνv σο­
    φιστάς έπεσκlασε, καl τάς μέν έκεlνων διδασκαλίας κατήργησε,
    15 πJίvτας Rλκωv πρός έαvτόν, τάς δε έαvτοϋ έκκλησlας πεπλήρω­
    κs· καl τό γε θαυμαστόν, ότι ώς ll.νθρωπος είς τον θάνατw κα­
    τ αβάς, τήv τών σοφών μεγαλοφωνίαν περl είδώλων κατήργησε.
    γ ά ρ ποτε θ αvατος 'λασs υαιμονας;
    .ι ' θ a-
    1 1 1 1
    τινος απη
    ' " τινος ποτε'
    η

    vaτov έφοβήθησαv δαίμονες ώς τόν Χριστο-fJ; ένθα γάρ όνο-


    20 μάζεται το όνομα τού σωτήρας, έκείθεν πας δαίμων ά..-τελα-6"ε­
    ται. τlς δε ούτω τά ψυχικά πάθη περιείλε των άνθρώπων, ωστε
    τούς μέν πόρvοvς σωφροvείv τούς δέ άνδροφόvους μηκέτι ξί­
    φος κeατείν, τούς δέ δειλl(!, προκατεχομένοvς άνδρlζεσθαι;
    και όλως τ[ς τούς παρά βαρβάροις καί τσvς κατα τόπον T(OV
    25 iθνών άνθeώποv, lπeισεν άποθέσΟα, μέv τ17ν μανίαν, εlρήνην
    δέ φρο,είv, εl μη ή το6 Xeιcrroϋ πίστις καί το το·υ σταυρού ση­
    μείον; τl~ δs άλλος πεαl &θαvασ{ας ούτως έπιστώσaτο τούς
    άνθρώποvς, ώς ό τού ,}(ριστοϋ σταvρος και ή τοϋ σώματος άνά­
    στασις αύτοϋ; καlπερ γαρ πάντα ψεvσάμενοι ι,Ελληνες, όμως
    ~ο
    σ οvκ ' "λ..Μ~θ ησαν
    ηvvr, 1
    , /
    αναστασιv -
    των εαvτων
    f' ,.. ,
    ει'δ <Qλ ωv πλ ασασ
    f θ αι,
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΟΠΗΣΕΏΣ 359

    vοι της yης. , Αvαφέρε1 ή Ιστορία δτ1 lζησαν ,τολλοi σοφοl καi
    μάγοι Χαλδαίοι Α(-yόπτιοι καl Ί νδοί3Ο· ποίος έξ αύrων ,τοτέ,
    δέν λέγω μeτο: τόν θάνατον, άλλα και όταν άκόμη εζη, ήδv­
    vήθη νά δείξt:1 τόσον ,τολλήν δvναμιν, ώστε νά yeμίσl) με την
    διδασκαλίαν τοv όλην τήν yη ν καl νά διαφωτfσι:1 άπό τούς
    δεισιδαlμοναs eiδωλολάτρας τόσον ,τλfiθος όσοvς ό Σωτήρ μας
    μετέφeρεν άπό τά εiδωλα etς τόν έαvτόν του; ΟΙ φιλόσοφοι των
    'Ελλήνων εyραψαν τrολλα ~ άληθοφάνειαν και τέχνην- έπα­
    ροvσίασαν λοιπόν κάτι τόσον μέyα όσον δ σταvρός τοv Χρι­
    στοv; Διότι μέχρι τοv θανάτου των τά σοφίσματά των eΥχον
    την άληθοφάνeιαν, αλλά κα\ δσα !θεωροvσαν όταν ησαν ζων­
    "Τες, ότι εχοvν ίσχύν, ησαν άντικeίμeνα άνταyων1σμοv μεταξύ
    των καl έφιλονείκοvν μεταξύ των διά την θεωρίαν των. Καl τό
    τrαραδοξότατον eΤνε ότι, ένφ δ Λόγος τοv θeov έδίδαξε μέ
    πτωχοτέρας λέξεις, ~,τeσκίασe τοvς περιφήμοvς σοφιστάς καl
    κατήρyησε τάς διδασκαλίας έκε{ νων καl ,τροσήλωσεν όλους
    πλησίον τοv κα\ έyέμισε τας ΟΟ<λησίας αύτοv. Καl τό άξιο-­
    θαύμαστον eivε δτι με την κάθοδόν τοv ώς άνθρώτrοv elς τόv
    θάνατον κατήρyησe τά μεyάλα λόyια των σοφων περι των
    etδώλων. Ποίου άλήθεια δ θάνατος ποπ ~ξεδίωξe δαίμονας;
    "'Η τόν θάνατον ποίου έφοβήθησαν ποτέ ot δαίμονες όπως τοv
    Χριστοv; Διότι στrοv ,τροφέρεται τό όνομα τοv Σωτηρος, άπ'
    έκεϊ έκδιώκεται κάθε δαίμων. Ποίος δέ άφτιρεσε ψvχικα πάθη
    των άνθρώπων ετσι, ώστε of μέν τrόρvοt να σωφρονοvv, ο! δέ
    φοvεiς να μη κρατοϋν ,τλέον ξίφος, καl ot πpώη ν δειλο\ νά yί­
    νωνται άνδρείοι; Κα\ yeν1κως ,τοϊος rneισe τούς βαρβάρους
    καί τά κατο: τότrοuς εθvη νά άτrοβάλοvν την μανίαν των και
    να έπιθvμοvν την εiρήνην, παρα ή τrίστις τοΟ Χρ1στοv καl τό
    σημείον τοv σταvροv; Καί ποϊος α'Λλοςδιeβεβαίωσε τοvς άνθpώ­
    ποvS' περ1 άθανασiα~ ετσι όπως δ σταvρος του ΧριστοΟ καl ή
    άνάστασις τοv σώματος αύrοΟ; _Διότι ο1 εiδωλολάτραι αν καi
    eΤπαν ολα τα ψέμματα, έν τοvτοις δέν ήδvνήθησαν ναπλάσοvν
    άνάστασιν των εtδώλων των, δ1ότ1 δέν άνeλοyfσθησαν καθό ..
    ----·----
    30. Πρβλ. § 47, vποσημ. 25.
    360 11. Α.θΑΝΑ!ΙΟr

    ,
    οvκ
    ..l••θ ,
    ι:..-ν vμοvμεvοι τ
    ό ,
    σvινο
    λ
    011, ει
    , IJ'-Λως
    1 δ ' \
    v11ατοιν μετα
    θ ,
    αινατοιν

    'f
    ειιναι π άλιιν τό σωμα· ι:φ""
    ..l ' "' και' μα'λ ιστα αιν
    φ ν τις αvτοvς
    ' ~ απο
    " δ ε,.η-
    't'

    ται, /Jτι, τοιαύτα λογισάμε:,οι, τήν μέv άσθένεια11 τijς έαvτώv


    εlδωλολaτelας ηλεγξαv, τό δέ δυνατό" τφ ΧeιΟ"τφ παeεχώ-
    5 ρησαν, ίνα καί έκ τούτου γνωρισθfl παρά πiiσι τού Θεοv Υlός.
    61. Τlς οδv άνθeώπω" μετά θάινατrw Ι} αλλως ζώιν περί
    παρθενlας έδldαξε, καί ούκ έ,ιόμισεv άδύvατοιν slιναι τή11 άρετ,}ν
    ταύτην έ,ι dινθρώποις J άλλ' ό ήμέτερος σωτήρ καl τώιν πάντων
    βασιλεύς Χριστός τοοοϋτοv ίι1χυσεv έ,ι τfj περl ταύτης διδασκα-
    1 Ο λlq., ώς καl παιδlα μήπω της vομlμης ήλικlας έπιβάnα την vπiρ
    τοιν vόμοιν έπαγγέλλεσθαι παeθεvlαν~ τlς πώποτε άνθρώπαw ήδv­
    νήθη διαβη,ιαι τοσοvτοιν καl είς Σκύθας καl Αίθlοπας η Πέρσας
    Ι} 'Αρμε,lοvς 1) Γότθους Ι} τούς hιέκειινα τού 'Ωκεαινοv λεγο­
    μένοvς Ι} τοvς vπέρ τηιν 'Yeκavla" δντας 1) 8λως τούς Αlγvπτlοvς
    15 και. Χαλδαlοvς: παeελθεϊ,,, τούς φρονοiiντας μέιν μαγικά, δει­
    σιδαlμσvας δs vπέρ την ψύdι'J' καl άγelοvς τοίς τρόποις, καl.
    8λως κηρvξαι πεel άgετης καl σωφροσ6νης καί της κατα εlδώλαw
    θρησκεlας, ώς ό τώv πάvταw Κvgιος, ή τοϋ Θεού δ'Ι)Vαμις, ό
    Κύριος ήμών 'Ιησούς: Χeιστός ," 8ς ού μόνο,, έκήρvξε διά τών
    20 lavτov μαθητών, άλλα και lπεισε:ν αυτούς κατά διάινοια'J' τήν
    μέv τώv τρόπαw άγριότητα μεταθέσθαι, μηκέτι δέ τοvς πατρl­
    οvς σέβειv θεούς, dλλ' αυτόν hιιγιvώσκειv καί δι' airτov τόv
    Πατέeα θeησκεύειv· πάλαι μέv γάι] εlδωλοί.ατροvντες • Ελ­
    ληvες κaί ΡάeΡαeοι κατ' dλλήλω,, hιολέμΟ'V'Ρ και ιhμοl πeός
    25 τιwς ιfV'yγε:νείς hύγχανο,,• ούκ ή, γάρ τινα τό σύνολοv ούτε τή7
    γην ovτs την θάλασσαν διαβηvαι χωe1' τού την χείρα ξίφεσιν
    dπλlσαι bεκα της πeός dλλήλοvς άκαταλλάκτοv μάχης· καi
    ί'άe καl ή πασα τοv ζηv αvτοiς διαyωγ,) δι' 8πλω'J' l:ylvετo, καl
    .
    31. Γ6-ιeοι· ot d:pχatoι Γερμανοf.
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 361

    λοv ~άν εl vε yε νικως δυνατόν μετά τόν θάνατον νά ίrnάpχ1]


    ttάλιν το σωμα· Πολv περισσότερον ήδvνατο κανείς νά τούς
    ,ταραδεχθfj εlς τό ότι μέ τό να σκεφθοϋν ε-rσι άτrέδειξεν την άδu­
    ναμίαν της εtδωλολατpίας των καi ,ταpεχώpησαν εlς τόν Χρι­
    στόν την δύναμιν, διά νά άναyνωpισθi) μέ αύτην άπό όλους
    ώς Υtός του Θεοϋ.
    51. Ποίος λοιπόν e< των άνθpώπων μετά θάνατον ή έστω
    ζων ~δίδαξε περl τrαpθενίας καl ότι δέν εΤ νε άδvνατος αύτη ή
    άpeτη εlς τούς άνθρώποvς; 'λλ'λ' δ Σωτήρ μας καl βασιλεύς
    πάντων Χριστός, άτrεδείχθη τόσοv πολv Ισχυρός εlς την δι­
    δασκαλίαν τrερl αvτfίς, ώστε καl παιδιά τά δποία δέν lφθασαν
    άκόμη εlς την νόμι μον ήλικίαν, να άσκοvν την άνωτ~pαν τοϋ
    νόμου παρθενίαν . Ποίος δε άτrό τούς άvθρώποvς μέχρι σήμερον
    κατώpθωσε νά περιοδεύστ:ι τόσα πολλά μέρη καl νά φθάστι καί
    εls Σιώθας καl Αlθ{ο,rας η Πέρσας η 'Αpμεν(οvς η r6τθοvς3 1
    η εts
    τούς λι:γομένοvς πέραν τοϋ Ώκεαvοϋ32 η ε[s έκείνοuς πού ευρί­
    σκονται έπάνω άπο την tγ ρκανίαν33 η γενικώς εlς τούς Alyv-
    ,π{ovς καl Χαλδαίους, διά να κηpύς'Ι) περl άρετης καl σωφρο­
    σύνης και κατα .,.ης εlδωλολcrτpiας εlς αύrοuς ποv πιστεύοvv
    εlς τά μαyικα καl eTνe ίmεpβολικα δeισιδαίμονεs καi άγριοι ε[ς
    τους τρόπους, όπως eκανεν δ Κύp1ός μας, ή δύναμις τοϋ ΘεοΟ,
    ό Κύριος ήμωv 'Ιησοϋς Χp1στός, δ όποίος δχt μόνον έκήpvξε
    διά των μαθητων τοv, αλλά καi τους επεισε να μεταβάλουν την
    άyριότητα των τρόπων και νά μή λατρεύουν πλέον τους πα­
    τροπαραδότοvς θεούς, άλλ.' αvτον νά παραδέχωνται καi δι'
    αvτοϋ νά λατρεύοvν τόν Πατέρα; Διότι προηyοvμένως, δταν
    mlστεvαv εlς τά είδωλα ot ·Έλληνες καl οι βάρβαροι, έ,τολέμοvν
    μεταςv των καl ησαν ώμοι ,τρός τοίις σvyyevεts των. Κανείς
    άτrολιιτ(,.')ς δέν ήδvνατο νά δ1αβτj ούτε την γην ούτε την θά­
    λασσαν, χωpiς να elνe ώπλισμένος μέ ςίφη, λόyφ της άδιαλ­
    λάκτοv μάχης μεταςύ των. •λλ'λά καl όλην την ζωήν των δι-

    1
    32. Εννοεt μαλλοv τοός Βpeτrανοός.
    33. •vρκaνfcr fι νοτί~ της Κασπlας χώpα. Βλ. Μ, Βαq{λε1ον, tΕςαήμ.
    4, 19.
    362 ){. ΑθΑ~ΆΣΙΟr

    ξlφος ήν αύτοίς άvτί βακτηρlας κα, παντος βοηθήματος έρει­


    σμα· καίτοι, ώς προείποv, είδώλοις έλάτρεvοv καί δαlμοσιv
    εσπενδοv θvσίας, και 8μως οvδέv έκ της εlδώλωv δεισιδαιμο­
    νlας ήδυν11θησαν oi τοιαύτα φeοvοϋντες μεταπαιδεvθηvαι· οτε
    5 δέ είς τήv Χριστού διδασκαλίαv μεταβεβήκασι, τότε δη
    παρα δόξ ως, ~
    ως τφ- οvτι
    " ' ,
    κατα δ ιαvοιαv κατανvγ έvτες, \
    τηv μεν '
    ώμότητα τώv φόvωv άπέθεντο, καί ουκέτι πολέμια φeοvοϋσι:
    ,
    παvτα δ'
    ε αvτοις
    !J - ει(!ηvαια,
    " .. και' τα
    ' προς
    ' φιλ'
    ιαv κατα θ,
    vμια λ οι-

    πόν έστι.
    10 52. Τlς οδv ό ταϋτα ποιήσας, rJ τ(ς ό τούς μισοϋνταr; ιlλλή-
    λοvς είς εlρήνηv σvνάψας, εl μή ό άγαπητός τοϋ Πατeός Υ'lός,
    ό κοινός πάντων σωτήρ 'Ιησούς Χριστός, δς τfj έαvτοϋ άγdπn
    πάντα vπέρ τfjς ήμών σωτηρίας ύπέστη; καl γα(! και αvωθεv
    ήv προφητeυόμεvηv πεeί τής Πα(!' αύτοϋ πρvταvεvομέ,,ης εlρή-
    15 νης, λεγούσης τής Γραφfjς· Σvγκόψοvσι τας μαχα(ρας αύτών
    είς άροτρα, καl τας ζιβύvας αύτώv elς δρέπανα, και ού λήψεται
    ε"Θ vος επ" ' ε"'θ νος '
    μαχαιeαν, και ου ' ' ~ μα'θ ωσιv ετι
    μ'Ι " πο λ εμειν. -
    κα.ί ούκ απιστόν γε τό τοιούτον, lJπov καί vϋv οί τό αγριον των
    τρόπων έμφvτον έχοντες βάρβαροι, έτι μέν θύοvτες παρ' αύτοίς
    20 τοίς είδώλοις, μαίνονται κατ' αλλήλων, καί χωρlς ξ{φοvς ούδε­
    μlαv ιvραν dvέχοvται μένειv· lJτε δέ τfjς Χριστού διδασκα-
    , ακοvοvσιν,
    )..ιας " , 'θ'
    εv εως αvτι
    ., \ μεν
    ' πο
    λ,
    εμων
    '
    εις γεωργιαν
    !
    τeε-
    ,

    πονται, άvτί δέ του ξlφεσι τας χείρας όπλlζειv, είς εύχας έκτε{­
    vηvσι· καί όλως άvτί τοϋ πολεμείν πρός έ.αvτούς, λοιπόν κατά
    ')"'
    ,..i) δ ιαβ'λ
    ο ov και \ '
    κατα ,
    δ αιμοvων οπλι
    ~ "'ζ οvται, σωφeοσvηJ , και, ' ψv-

    χης άρετfj τούτους καταπολεμοϋντες. τούτο δέ της μέν θειό­


    τητος τού σωτηρός έστι γιιώeισμα· ότι δ μη δεδvνηvται έv είδώ­
    λοις μαθεϊν οί ανΟρ(JJποι, τούτο πα(/ αυτού μεμαθήκασι · της δέ
    . ~ ....,... .. ~

    . δαιμόvαJv καί τijς εlδώλων dσθενείας καl ούθενε{ας έλεγχος ούκ


    ΙΙΕΡΙ ΕΧΑΝθΡgΠΗΣΕΩΣ 363

    ήρχοντο μέ πολέμους καl εΤχοv τό ξίφος ώς ραβδί καl στήριγμα


    βοηθείας. "'Αν καί, όπωs- άvωτέρω eTπov, έλάτρεvον τα είδωλα
    καl εκαvαv σ,τοvδάs- καί θvσίας elς τούς δαίμονας, έv τούτοις ot
    όπαδοl της elδωλολατρίας εls- τίποτε δεν ~πέτvχον vά μορφω­
    θοvν ~ξ αύτης. Όταv όμως προσrjλθον ε[ς τήν διδασκαλ{αv τοv
    1

    Χριστοv, τότε λοιπόν παραδόξως, έmιδή πράγματι σvvεκιvή­


    θησαν βαθύτατα, έγκατέλειψαν την ώμότητα των φόνων κcn
    επαvσαν πλέον vά σκέτrτωνται έχθρικά" όλα εΤνε elρηνικα καί
    ~πιθvμοvv εlς τό έξης φιλίαv.

    52. Ποίος λοιπόν eTvε αύτός πού τά εκαvεv αυτά, η ποίος


    εTve αύτός πού τοίις μισοvμένοvς μεταξv των σvνήνωσε μέ εlρή­
    νηv, παρά δ άyαπητός Υlός τον Πατρός, δ κοινός Σωτήρ πάν­
    των Ίησοϋς Χριστός, δ όποΙος άπό τήν άyάπηv του ύπέμεινev
    όλα διά τή ν Ιδικήv μας σωτηρίαν; Διότι άπό τήν παλαιάν έπο­
    χήv eTχe προφητεvθη περl της eiρήνης, της όποίας αύτός θά ή­
    yηθij· διότι λέγει ή Γραφή· «Σvyκόψοvσι τάς μαχαίρας αvτων elς
    άροτρα, καl τάς ζιβύvας αvτωv εlς δρέπανα, καl ov λήψeται
    εθvος έπ' εθνος μάχαιραν, και ού μη μάθcοοιv ετ1 πολeμεϊv» ('Ησ
    2, 4). Καl άσφαλως αύτό δέv eive ά"Πίστεντον, άφοv καi τώρα
    ol βάρβαροι ποίι εχοvν εμφvτοv την άγριότητα των τρόπων,
    θυσιάζουν άκόμη etς τά είδωλα, σvμπεριφέροvται ώς παρά­
    φρονες μeτα~ των, καl ούτε μίαν ώραν δέν άνέχονται νά μεί­
    νοvν χωρίς ξίφη· όταν όμωs άκούσοvν τήv διδασκαλ(αν τοv
    Χριστοϋ, άμέσως έγκατ~ίποvν τόν πόλεμον καl ~πιδίδοvται
    είς τή ν yεωρyίαν και άντl vά όπλ(ζοvν μt ξίφη τά χέρια των,
    τά άτrλώνοvν διά νά προσεvχηθοvν· καl yενικως άvτi νά πο­
    λεμοϋv μεταξύ των, δπλίζονται πλέον ~vαντ!ον τοϋ διαβόλου
    και των δαιμόνων καi τούς καταπολεμοϋv μέ τήν σωφροσv­
    νην καί την άρετηv της ψvχης. Καl αvτό άφ' tνός μtν εΙvε γνώ­
    ρισμα -της θeότητος τοϋ Σωτηρος, διότι ό,τι δέν ήδvvήθησαν
    νά μάθουν oi άνθρωποι διά των ε[δώλων, αvτό τό εμαθαν άπ'
    αύτόν· άφ' tτέροv δέ εΤνε μ.εyάλη άπόδeιξις της άδvναμίας καl
    της μηδαμινότητσs των δαιμόνων καί των εlδώλων. Γνωρί-
    36~ . 11. λθΑΝΑΣΙΟr

    όλίγος έστιv ούτος. εlδότες γάe έαvτών δαίμονες τ1}ν άσθbειαν,


    διά τούτο σvνέβαλον πάλαι τούς άνΟρώποvς καθ' έαvτών πολε­
    μείν, ίνα μή, παvσάμενοι της κατ' άλλήλων lριδος, είς τήν κα­
    τά δαιμόνων μάχη,ι Απιστρέψωσιν. άμέλει μή πολεμοirvτες
    5 πρός lαvτούς ol Χριστφ μαθητεvόμεvοι, κατά δαιμόνων τοίς
    τρόποις καl ταίς κατ' ά.eeτφι πράξεσιν άντιπιzeατάσσονται,
    καl τούτους μέν διώκοvσι, τόν δέ τούτων άρχηγό,, διάβολον κα­
    ταπαlζοvσιv, ώιtτε Αν νεότητι μέv σωφeοvεί7, b πειeασμοίς δέ
    ύπομbειν, Αν πόνοις δε κιzeτερείν, καί vβριζομένοvς μέ,, άνέ-
    1 Ο χεσθαι, άποστεροvμέvοvς δέ καταφροvεϊν· καl τό γe θαυμαστόν,
    ΙJτι καl θανάτου καταφρονοϋσι και γlνοvται μάρτυρες Χριστοv.

    53. Καί ίνα έv, 11 καί πάvυ θαυμαστόν έστι γνώρισμα της
    θειότητος τού σωτijρος, εlπω· τ[ς πώποτε ανθρωποr; απλώς fJ
    μάγος ι/j τvραννος ι/j βασιλεύς έφ' έαvτοϋ τοσοvτον ήδvνήθη
    15 βαλείν καί καθι ΙJλης της είδωλολατρlας καί πάσης δαι­
    μονικijς στρατιάς καl πάσης μαγε{ας και πάσης σοφlαr; ~ Ελ­
    λήνων τοσοϋτον lσχvόnω,, καl lτι άκμαζιwτωιν καl έκπλητ­
    τόvτων πάντας, άντιμάχεσθαι καl μιfi. ροπfί κατά πάντων άντι­
    στijναι, ώς ό ήμέτερος Κύριος ό τού Θεοv dληθής Λόγος, δς
    :, Ι
    20 αορατως ~ ά
    δΚ στου
    '
    την
    λ Ι
    π αvη7
    ~λ
    δ εγχωv,
    1 1
    μονος παρα
    \ Ι
    παvτων

    ' παντας
    τους ' ' •. α '
    α·yυρωποvς "- '
    σκvιι.ι:.vει, "
    ωστε ' μ έν τα ει.1
    τοvς 'Ιδ ωλ α πeοσ- '
    κvνοvντας λοιπόν αύτα καταπατείν, τούς δέ μαγε[αις θαvμασθέv­
    τας τάς βίβλους κατακαίειν, τοv, δέ σοφοv, τή,, τώv Εύαγγε-
    ,
    λ ιαιν , ,
    προκρινειν παντων ερμηvειαν
    ~ , Ι n ' '
    οvς μεν yαρ προτερον προσε-
    ,

    25 κvνovv, τοvτοvς κατα λ ιμπανοvσιν· ον


    ' ' ' "' δ ε' εχλ εvα ζον εσταvρωμf.-
    ' ' ' ,
    νσν, τούτον πρσσκvνσ·ϋσι Χριστόν, Θεόν αυτόν όμολογοirvτες. καl
    οί μέν παρ' αύτοίς λεγόμενοι θεοί τφ σημείφ τού στaveov διώ-
    κονται · ο~ δ ε' σταvρω θεις ' ' '
    σωτηρ εν πασn τrι οικοvμεvn ' - ' ' Θ '
    ,. εος "
    ανα-

    γοeεύεται καί Θεού ΥΣ&,. και oi μέν παρ' 'Έλλησι προιικvνού-


    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡQΠΗΣΕ!JΣ 365

    ζοντες άσφαλως ot δαίμονες τη v άδvναμ{αν των, διά τοvτο είς


    τη v άρχαιότητα παpεχί vησαν τους άνθρώτrοvς, ώστε να τrο­
    λεμοίίv μεταξύ των, δια να μή στpαφοϋν εlς μάχην κατά των
    δσιμόνων, παύοvτες την μεταςίι των φιλονειι<ίαv. 'Αναμφιβό­
    λως όταν ot μαθηταl τοΟ Χρ1στοϋ δεν πολεμοvv μεταξίι των,
    άντιτrαρατάσσοvται έναvτίον των δαιμόνων διά των τρόπων
    καί δια των tναρέτωv πpάςεωv, και αύτοvς μ~ν b:διώκοuν, τόν
    δέ άpχηyόν των διάβολον τόν τrεpιπα{ζοvν, ώστε να άyνείιοvν
    κατα την νεότητα, να ύπομένοuv εtς τούς πειρασμούς, νά δεί­
    χνουν καpτεp(αν εlς τοvς πόνοvς, καi όταν ύβp{ζωvται νά άνέ­
    χωνται, δταν δ~ στepοΟνται κάτι να τό πεpιφpονοΟν· καl το
    πλ~ν θαvμαστόν εl νε ότι καl τόν θάνατον ,τερ1φρονοϋν και
    y{νοvται μάpτvρες τοϋ Χpιστοίί.
    53. Καl δια να είπω ενα, το δποiον eT νε ΤΟ πιό θαυμαστόν
    γνώρισμα της θεότητας τοv Σωτηρος· μέχρι σήμερον ποrος
    άπλοίίς άνθρωπος η μάyος η τύραννος η βασιλεύς, ήδvνήθη
    μόνος του νά έπιτε&ίj έvαvήον όλης της εtδωλολατρίας καί tν­
    αvτίον πάσης δαιμονικης στpατιας καl έν~{ον πάσης μαγείας
    καi πάσης σοφίαs
    1
    Ελλήνων, ποv εtχον τόσον μεγάλην δίιvα­
    μι ν καl ηκμαζον άκόμη καl κατέπληττον τούς πάvτας, νά τους
    ιναvτιωθij και να άντισταθij ~ναvτ{ον όλων μαζl διά μιας, όπως
    δ Κύριός μας δ άληθής Λόγος τοv θeοίί, δ δποϊος !λέyχων άορά­
    τως την πλάνην καθενός, μόνος ιξ όλων κατανικ~ oλovs τους
    άνθρώποvς, ώστε όσοι μέν προσκuνοϋν τά είδωλα εts τό ~ξης
    νά τά καταπατοϋν, όσοι θαvμάζοvν τάς μαγείας νά κατακα{οuv
    τά βιβλ{α34, ol δέ σοφοi νά προτιμοϋν άπο δλα την ~pμη νείαν
    των Εvαyyeλίων; Αίιτοvς πού πpοσεκvνοvν, αύτούς έγκατα...
    λeίποvν· τον έσταvρωμένον Χριστόν πού έχλεύαζον, αύτον
    προσκvνοΟν καl αύτόν δμολοyοίίν ώς Θεόν. Καl ot μέν λεyό--.
    μενοι θeol e<διώκοvται δια τοϋ σημείου τον σταvpοίί· δ 5έ σταv­
    pωθeiς Σωτήρ άναyνωρίζεται εlς όλην την οlκοuμέvην Θεός καl
    Υlός θεον. Καl ol μέν προσκvνούμενοι vπό των reνικων θεοl

    34. Έννοεί τό Ιmισόδιον Ιν Πρξ 19, 19-20 t) και άλλα ,rαρόμοια.


    366 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    μενοι θεοι' ιt,


    ως αισχeοι
    ., ' δ 1λ p·.L
    ι ,. ,..,
    ια UΛ ονται παρ αvτων· οι.
    t δ J. ' V
    ι:; τηv Λρ,-

    στοv λαμβάνοντες διδασκαλlαν σωφρονέστερον έκεlvωv lχov-


    σι τον
    \ β'
    ιοv. ταvτα
    ,. . Τ
    ovv \
    και τα
    \ - ' ' '
    τοιαvτα ει μεν αν eωπιvα εστι,
    θ ι Ι .,

    δεικvύτω τις ό βοvλόμεvοςκαι τα των προτέρων τοιαύτα, καί πει-


    5 θέτω. εί δέ μη άvθρώπων άλλά Θεού lργα ταϋτα φα{vεται καl
    είσι, διά τt τοσοvτον άσεβοvσιv οΕ άπιστοι, μή έπιγιvώσκοντες
    '
    τον ταvτα - '
    έργαι1αμενον '
    Δ εσποτηv; υμοιον
    !! γαρ
    ' πασχοvσιv,
    ' ιt'
    ως

    εί τις έκ των lργων της κτlσεως μη γινώσκοι τιw το-ύτοw δη­


    μιοvργόv Θεόv. εί γαρ έκ της είς τά δλα αύτοv δυνάμεως έγί-
    1ο νωσκον αύτοv την Θεότητα, lγνωσαν av, 8τι κal τα δια τοϋ
    σώματος lργα του Χριστού ούκ άνθρώπινα, άλλα τοϋ πάντων
    σωτηρός έστι τοϋ Θεού Αόγοv. yιvώσκοvτες δέ οϋτω, καθάπερ
    εlπεν ό Παύλος, ούκ αν τόv Κύριον τής δόξης έσταύρωσαν.

    54. rιΩσπερ οδν εί τις άόρατοv όντα τfl φύσει ταν Θεόv και
    15 μηδt όλως όρώμενο'Ρ έθέλοι όρα'Ρ, έκ των lργων αυτόν γινώσκει
    καί καταλαμβάνει, ούτως ό μη όρών τfl διαvοίg. τόv Χριστόν,
    καν έκ τών lργων του σώματος καταλαμβανέτω 7:οϋτον, καί
    δοκιμαζέτω εί άvθeώπιvά έστιν ή Θεοϋ; καl έαν μέν άvθρώπι­
    ~'α ,jJ, χλεvαζέτω· εί δε μή άνθρώπινά έστιν, αλλά Θεοϋ γι-
    20 vώσκεται, μή γελάτω τά άχλεύαστα, άλλά μαλλον θαvμαζέ­
    τω, ότι διά τοιούτου πράγματος εύτελοvς τά θεία ήμίν πεφαvέ-
    ρωται, και ' δ ια' τοv - θ αν άτου • ' '
    "θ ανασια εις παvτας ι::.φ
    η α ,
    'J! θ ασε, και '
    διά τijς έvανθρωπήι1εως τού Λ&γοv ή των πάντων έγνώσθη πρ&­
    νοια καl δ τaύτης χορηγός καl δ11μ.ιοvργός αυτός ό τοv Θεού
    25 Λόγος. αύτός γάρ έvφ,θρώπησεν, ίνα ήμείς θεοποιηθώμεv· καl
    αvτας έφαviρωσεν έαvτόν διά σώματος, ίνα ήμείς τού άοράτοv
    πατρος , '1!. λ'β ιr, '.,,
    ' ''θ ι
    ι::.wοιαv α ωμεv· και αvτος vπεμεινε την παρ αν ρωπων

    vβeιν, ίνα ήμείς άθαvασlα'Ρ κληροvομ17σωμεν. έβλσ..ι"Τιτετο μέv


    γαe αυτός ούδh, άπαθής καl αφθαρτος καl Αύτολόγος ιον καl
    llEPI ΕΝΑΝθΡΩΠΙΙΣΕΏΣ 367

    κατηyοροίίvται άπό τοvς lδ(οvς ώς αίσχροί · δσοι δε δέχονται


    την δ1δασκαλίαν τοϋ Χριστοv εχοvν σωφρονέστερον β[ον άπ'
    έκeίνοvς. "Αν λοιπόν αυτά καl τα παρόμοιά των εΤνε άvθρώπι­
    να, ας μας vποδείς1) όποιος θέλει καl έκτων προηyοvμένων πα­
    ρόμο1α, και ας μας πeίm:,. Έαν όμως αίιτά καί φαί vοvται καl εΤ νε
    ερyα Θεοίί καl όχι άνθρώπων, διατί δsίχνοvν τόσον μεγάλην
    άσέβειαν ol άπ1στο1 καί δεν ,ταραδ~ονται τόν Δeσπότην ό
    όποϊος τα !κανε; Παθαίνουν άσφαλως κάτι παρόμοιον μ~ έκεϊ­
    νον πού δέν άvαyνωρίζeι άπό τα ερyα της κτίσεως τόν δημιοvρ­
    yόν Θeόν. Διότι έαν άπό την δύναμ{ν τοv, ή δπο(α φαίνεται
    εls τό σίιμπαν, άνεyνώριζον την θεότητα αύrοίί, θα άντελαμ-­
    βάνοντο ότι καl τά ερyα τά δποϊα δια τοv σώματος εκανεν δ
    Χριστός, δέν εΙνε άνθρώπινα, άλλ' εΙνε eρyα τοϋ Σωτηρος όλων
    τοϋ θeοίί Λόyοu. Καi !άν άντελαμβάνοντο ετσι τότε, όπως
    εΤπεν δ ΠαϋλοS, «ούι< αν τόν Κύριον της δόξης !σταύρωσαν»
    (Α' Κο 2, 8).
    54. ·οτrως λοιπόν, έαν κάποιος θέλ1j να tδ~ τόν Θεόν πού
    eΤνε έκ φvσεως άόρατος καί καθόλοv όρατός, τόν άναyvωρίζει
    καl τό 1J άvτιλαμβάνeται άτrό τά ερyα, ετσ1 αvτδς ποv βλrnει
    τόν Χριστόν μέ τήν διάνοιαν, τοvλάχιστον άς τόν άντιληφθfj
    άτrό τα eρyα τοv σώματος. Έπίσηs άs έςετάσι:ι αν αύτα etνε
    ερyα άvθρώποv η Θεοϋ· καί έαν μεν εf νε άνθρώπινα, ας χλεvά­
    ζτι· έαν όμως δέν εfνε άvθρώπινα, άλλ" ά,rοδεικνvονταt τοv Θeοϋ,
    να μή χλεuάζτι τα άχλεύαστα· άλλα μαλλον να τα θαvμάζ1j,
    διότι δια τοιούτοv εύτελοϋs πράγματος έφανeρώθησαν εlς ή­
    μας τα θεία, καi δια τοϋ θανάτου εφθασεν εlς όλους ή άθανα­
    σία, και διά της ένανθρωτrήσεωs τοϋ Λόyοv εy1νε yνωστή ή
    πρόνοια τοv ε{ς όλα καl ό χορηyος Καi δημιοvρyος αvτης, δ
    Λόyος τοϋ Θeov. Διότι αύτός εyι νεν άνθρωπος, δια να yί νωμεν
    ήμεϊς θeο{. καί αύτόs έφανερώθη μέ σωμα, δια νά εχωμεν ήμεϊs
    όρθήν άvτίληψιν 1rερl τοϋ άοράτοv Πατρός· καl αυτός ύπέμεινe
    την άτίμωσ1ν έκ μέροvς των άνθρώπων, δια να κληρονομήσω­
    μεν ήμεϊs την άθανασίαν. Αύτός βεβαίως δέν rnαθe καμμ{αν ζη­
    μίαν, rnειδη ε1νe άπαθης καl άφθαρτος καl αύτολόyοs καl Θεός.
    368 Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    Θεός· τοvς δέ πάσχοντας ά'Ρθρώποvς, δι' οvς καl ταϋτα ύπέμει­


    νεν, b τfl έαvτοϋ άπαθεlq. hήρει καl διέι1φζε. και 8λωι; τά
    κατοeθώμaτα τού t1ωτifeoς τά διά τής bανθρωπήσεως αύ­
    το6 yενόμεvα το,avτα καί τοσαvτά έστιv, d εί διηγήσασθαl τι;
    5 έθελήσειεν, lοικs τοίι; άφορωσιv εlς τό πέλαγος της θαλάσσης
    '
    κα, θ ε'λοvι1ιv ~ι ... ' ,
    ~Λ θμειν τα κvματα ταvτης.
    Ι ως
    •
    γαρ
    ' ' RA'
    ου -
    υuvαται τοις

    όφθαλμοϊ, περιλαβείv τά 8λα κύματα, των έπερχομένωv πα­


    eιόvτωv τήν αίσθησι-v τού πeιράζοvτος, οiJτω καl τφ βοvλομbφ
    πά-vτα τά έν σώματι τού Χριστού κατορθώματα περιλαβείv άδύ-
    10 νατο-v τά ολα κdv τφ λογισμφ δέξασθαι, πλειόνων οvτωv τώv
    παριόnων αύτοv τήv Ι:vθύμησι,,, ώv αυτός νομ{ζει πεeιειληφέ­
    ναι. κάλλιον oJv μή πeός τα ολα dφορώvτα λέγειν' ώ,, ούδέ μέ­
    ρος έξειπείv τις δvναται, άλλ' lτι ένός μνησθijναι καi σοί κα­
    ταλιπείv τά llλa θαvμάζειv. πάντα γάρ tπlσης lχει τό θαύμαι
    15 καί 8ποι δ' ll,v τις άποβλέφn, έκείθεv τού Λ&γοv τ,),, θειότητα
    βλέπων ύπερεκπλήττεται.

    55. Τούτο ου,, μsτά τά προειρημέvα καταμαθείv σε ι!ξιόν


    tστι καl ώς άemv τιϋv μή λεχθένταw θέσθαι, καί θαvμάσα
    λlα:ν, ότι τοϋ σωτήeος έπιδημήσα-vτος ούκέτι. μέν ηύξησεv ή
    20 είδωλολατρlα, καί ή οJσα όέ tλαττοϋται καi κατ' όλ{γον παύ­
    εται· καl ουκέτι μέιι ή ~Ελλήνων σοφlα προκόπτει, καί ή ούσα
    δέ λοιπόv άφαvlζ εται. · κα1 δαlμΟ11ες μέι ούκέτι φα,τaσlαις καί
    μαnεlαις καl μαγεlαι, άπατώσι., μόνον δs τολμώnες καί έπι­
    χειeοvvτει; καταισχύνονται τφ σημεlφ τοv σταυρού. και Ο'Vλ-
    25 λή{Jδην εlπsίν, θeώeε, πως ή μέv τοϋ σωτήeος διδασκαλlα παν­
    τα χσϋ αfξε,, πάσα δέ είδαιλολατρlα καl πάντα τά bαντιοvμε­
    vα τfl Χριστοv πlστει καθ• ήμέραv έλαττοϋται καί tξασθενεΈ
    καl πlπτει. οiJτω δέ θεωρώ,, προσκύvει μlv τδv έπl πάντων σω­
    τήρα καl δυνατόν Θεά, Λόγον, καταγlvωσκε δέ των Αλαττοv-
    Ηι.JΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΩΣ 3G9

    Διαφvλάπeι δμως καl Sια:τφζει μέ τήν άπάθειάν τοv τovs πά­


    σχοντας άνθpώπους, χά?ΙV των δ,το{ων καl ύπέμeινεν αvτά .
    Καl γενικώς τά κατορθώματα τοϋ Σωτηρος τα δποία εκανε διά
    της !ναvθρωπήσεώς τοv εΙνε τόσον σποvδαία καl τόσον πολλά,
    ώστε ~άν κανε\ς ήθελε νά τά οιηyηθi), θά ώμοίαζε πρός ~κείνοvς,
    ot δποiοι βλέποvν τό πέλαγος της θαλά:τσης καl θέλουν νά
    μετρήσουν τα: κύματά της . .,Οπω;- λο1πόν δ παρατηρητής δεν
    δύναται νά σvλλάβη μέ τά μάτια τοv δλα τά κvματα, οιpτι τά
    έτrερχόμενα ύπeρβαίνοvν τήv αϊσθησlv του, ετσι όποιαs θέλει
    νά άπαριθμήΟ't) κα\ τα κατορθώματα τα δποία δια τοΟ σώμα . .
    τος eκανeν δ Χριστός, εtνε άοvνατον άκόμη καl εis τόν νοΟν τοv
    νά τα δεχθij όλα, διότι αύτά πού ύπeρβαί νοvν -τή ν σκέψι ν τοv
    εt νε τreρισσότeρα άπό όσα αυτός νομίζει ότι εχει σvμπεριλά­
    βeι. ΕΤ vε λοιπόν προτιμότερον νά σιωπ~ κανείς, όταν βλέπt:1
    τό σύνολον, άφοv ούτε ~να μέρος τοv οέν δύναται διεξοδικω;
    νά έκθέση, και ι,ά άναφέp1j μόνον ~να, νά άφήσ'Ι) δέ σέ σένα να
    θαvμάζΌs τό σvνολον. Διότι όλα eξ ίσοv περιέχοvν τό θαϋμα
    και όποv κι αν στρέψ'Ι) κανείς το βλέμμα, βλrneι άπ' ΕΚΕί τή V
    Θεότητα τοΟ Λόyοv και ~κτrλήσσεται.

    55. Μετά άτrό όσα είπομεν, άξίζει να: μάtn:}ς καί τοϋτο καi
    ιια τό θέστ:ις ώς άρχην των ήοη λεχθέντων καl vά: θαvμάσt;ις
    πολύ, δτι άφ' ότοv δ Σωτήρ ήλθεν rnί της γης, δέν ηvξήθη πλέ­
    ον ή εlδωλολατρία, άΪJ\α και ή VΤΤάρχοvσα ~λαττοvται και σι­
    yά·σιyά σβήνει· ή σοφία των Ελλήνων δέν προκόπτε1 πιάκαi ή
    1

    ύτrάρχοvσα εlς τό έξης tξαφαν{ζεται· και ol δαlμονες δέν άπα­


    τοvv ,τλfον μέ μαντefας καl μαγείας και φαvτάσματα, καi μόλις
    τολμήσοvν fι tπιχeιρήσοvν κάτι, καταισχύνονται διά τον ση­
    με{οv τοΟ σταvροίί. Καl διά νά σννοψίσωμeν, πρόσεξε πως ή μέν
    δ1δασκαλf α τοίί Σωτηρος παντοίί προοοεύει · κάθε ειδωλολατρία
    si καl δλα δσα ΙναντιοΟντcn εlς την ,τίστι ν τοv Χρ1στοv καθ...
    θημερινωs έλαττaΟνται και iξασ6ειιοvν καi πίπτοvν. wετσι iξε­
    τάζοντας, ,rροσκύνησε τόν Σωτηρα όλων καl δvνατον Θeόν
    Λόyοv· ι<αταφρόνησε δέ αύτά τα δποϊα Ελαπώνονται και !ξ-
    2,
    370 :Μ. ΑθΑΝΑΣΙΟr

    μένων καί dφαvιζομένωv ύπ' αύτού. ώς γάρ ήλlοv παρόντος


    ουκέτι τό σκότος ίσχύει, άλλά και εί πού iστι περιλει.ι-τόμενοv
    άπελαύνεται, ούτως έλθούσης της θεlας iπιφαvεlας τού Θεού
    ,/
    Λ υγοv, ουκετι
    <:, '
    μεν
    \ Ι
    ισχvει
    '
    το' τωv
    - ,
    ει'δ ω λ ωv Ι'
    σκοτος, π άvτα δ ε τα \ '
    5 πανταχού της οίκοvμένης μέρη τfl τούτου διδαοκαλίq. καταλάμ-
    πεται. και ωσπερ
    \t:'t β λ',
    ασι εvο,,τος τιvος και μη
    , , '
    φαιvομε,,ου εv τιvι
    'tl

    '
    χωρg., 'λλ'
    α ,, "
    εvδ ον οvτος 1:,-ν τφ ., - έαvτου οικφ,
    )1 - 1
    πο,.λ ακις τιvες υ.-
    ]! , ,
    , - Ι -, f t! f '
    τακτοι, καταχρωμενοι τυ τοvτοv αvαχωρησει, εαvτους αvαγο-

    , '"'
    ρεvοvσι, και εκαστος κατασχηματισαμΕΊΙος τους ακεραιους φαv-
    ' \' ,
    1Ο τασιοσκοπεί ώς βασιλεύς, και οϋτω πλανώνται οι α')Ιθρωποι τφ
    όνόματι, άκούοντες μέv εlvαι βασιλέα, ούχ δρώντες δέ αυτόν,
    διά τό μάλιστα μηδε δvνασθαι αύτούς έσω τού οίκου χωρησαι.
    έπειδάv δέ ό άληθως βασιλεύς προέλθrι καί φανfj, τότε ol μέν
    άπατ<:οvτες άτακτοι έλέγχοvται τfl τούτου πιzρουσίq., οί δέ av-
    15 Ορωποι, όρώντες τον άληθώς βασιλέα, καταλιμπάvουσι τούς
    ./."}
    ΠW".αι π
    λ -
    αvωvτας αυτους·
    <:, f f'I
    οvτω
    , ι-,
    και πα.t.αι μεv ηπατωv
    Ι ' /
    οι
    r δ f
    αι-

    μοvες τούς άvθρώπους, Θεοϋ τιμήν έαυτοίς περιτιθέντες· δτε


    δέ iφάνη ό τού Θεού Λόγος έν σώματι, και έγνιhρισεv ύμίv τόv
    έαυτού Πατέρα, τότε δή ή μέv τώv δαιμόνων άπάτη άφανlζεται
    20 καl παύεται, οί δέ αvθρωποι, άφορωvτες εlς τόv άληθιvόv τού
    Πατρός Θεόν Λόγον, καταλιμπάνοvσι τά είδωλα καί λοι.."ιόv
    iπιγινώσκοvσι τόv άληθιvόv Θεόv. τούτο δε γ~·ώρισμα τού εlvαι
    τόv Χριστόν Θεδv Λόγον καl Θεού δmιαμlv iστι. τα1ν γαρ άvθρω­
    πlvων παvομένωv καί μένοντας τού ρήματος τού Χριστού, δij-
    25 λόν έστι παρά πα.σι τα μέ,, παvόμΕΊΙα εlvαι πρόσκαιρα, τόv δέ
    μένmτα elvαι Θεόv καi Θεού Υίόv άληθιvόv μονογενή Λόγον.

    •Επt).ογος

    56. Ταύτα μέv σοι παρ' ήμώv δι' όλlγωv, δσοv προς στοι-
    ΙΙΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕΏΣ 371

    αφανίζονται άτrο αύτόν. Διότι όπωs, όταν ερχεται δ ήλιος, Sέν


    εχει πλέον ι<αμμiαν δύναμιν το σι<ότος, άλλά ι<αl έαν ι<άποv EX'tJ
    έναπομεί νει, έ1<S1ώ1<eτα1, ετσι άφ' δτοv ένεφανίσθη έπl της γης
    δ Θεος Λόγος, Sέν eχει πλέον δύναμιν το σκότος των ειδώλων,
    ι<αi όλα τά μέρη τfis οίκοvμένης ι<αταφωτίζονται άτrο την Sι­
    Sασκαλίαν αύτοΟ. Υπάρχει π.χ. είs μ(αν χώραν ένας βασιλεύς,
    1

    άλλά Stv έμφανfζεται ι<αl μέveι μέσα εlς το άνάκτορόν τοv. Πολ­
    λάκις μεριι<οί άτακτοι, ι<αταχρώμενοι την άτrοvσίαν τοv, άν­
    αyορεύοvν βασιλείς τους ~αυτούς των ι<αl δ ι<αθένας ενδύεται ώς
    βασιλevς ι<αl μέ την έμφάνισιν πείθει τούς άθφ::>vς καί eτσι οι άν­
    θρωποι πλανώνται μέ το όνομα· διότι άκούοvν μeν ότι υπάρ­
    χει βασιλείις, άλλα Sέν τόν βλέπουν ι<αl κυρίως δέν δύνανται
    αύτοι να εtσχωρήσοvν elς τό παλάτι. ·0ταν όμωs δ άληθης
    βασιλεvς έςέλθτJ ι<αί έμφανισ&ί), τότε oi μ~ν άτrατεωνες άτακτοι
    ξεσκεπάζονται μέ την παροvσίαν τοv, ol Sέ άνθρωποι βλέπον­
    τες τον πραyματιι<ον βασιλέα ~καταλείποvν b:eίνοvς ποv προ­
    ηyοvμένως τοvς έπλάνεvον. 'Έτσι ι<αί παλαιότερον οί δαίμο­
    νες έςηπάτων τονς άνθρώποvς, ι<αi oi άνθρωποι τονς πeριέ­
    βαλλον μέ θεϊκή ν τιμήν- όταν όμως έφάνη σωματιι<ως δ Λόγος
    τοΟ θεοv καί μας ει<ανε γνωστόν τον Πατέρα τοv, τότε πλέον
    ή άτrάτη των δαιμόνων έςαφανίζeται ι<αl παύει, ol Sε άνθρω­
    ποι άτrοβλέποντες εlς τόν άληθινόν θεοv Λόyον τοϋ Πατρόs,
    φαταλείποvν τά είδωλα ι<αl etς το tςης άναyνωρίζοvν τόν
    άληθινόν θεόν. Αύτο δεν εtνε γνώρισμα δτι δ Χριστος εtνε θεος
    Λόγος ι<αi δύναμις τοϋ θεοϋ. ·οταν τά άνθρώπινα χάνωνταt
    ι<αl παραμένΤJ δ λόyος τοϋ Χριστοv, εtνε φανερον εlς όλοvς ότι
    αvτα ποv χάνονται εΙνε πρόσκαιρα, αύτός Sε ποv παραμένει
    εΥνε θεος ι<αί Υ1ός θeοϋ άληθι νός μονοyενης Λόγος.

    Έπι>..ογος

    56. Αvτα τά όλίyα ε{χα να σοϋ προσφέρω, φιλόχριστε άν­


    θρωm, όσα χρειάζονται δια να μυηθijς στοιχειωSως35 ι<αl νά

    35. «Στοιχείωσιν» ot άρχαίο1 (λεγον αύτό ποv τώρα λέyομεv «δημο­


    τικδν αχολεtον».
    372 Μ. AθANA!tOi~

    χεlωσι'J' καi χαρακτijρα της κατα Χριστόν πlστεως καl τijς θεl­
    ας αύτοϋ πρός ήμας έπιφανείας άvατεθεlσθω, ώ φιλdχριστε
    lίvθρωπε. Σu δε τήv πρ6φασιv έκ τούτων λαβών, εl έvτvγχάvοις
    τοίς τώv Γραφώv γράμμασι, γvησlως αύτοίς έφιστάvωv τόv
    5 'J'oϋ'J', γvώσn πα(/ αύτώv τελειότεροv μεν κα(τραvότεροv τώv λε­
    χθέντων τή'J' άκρlβεια'J'. έκείvαι μέv γάρ διά θεολόγων άvδρώv πα­
    ρά θεοii έλαλήθησαv καl έγράφησαv· ήμείς δε παeά τώv αύταίς
    έvτvγχαvόντων θεολόγ(lw διδασκάλων, ol καl μά{!τυρες τijς Χρι·
    στου Θεότητος γεγιnιασι, μαθιnιτες μεταδlδομε, και τfl σfl φιλο . .
    '1 Ο μαθεlg.. γvώσυ δέ και τή,ι δεvτέραv αύτου πάλιv πρός ήμας έvδο­
    ξοv καί θεlαv άληθώς έπιφάvεια'J', 6τε ούκέτι μετ' εύτελεlας, άλλ'
    έv τfj ίδί i δόξτl" 6τε ούκέτι μετό. ταπειvότητος, άλλ' b τfj ίδ{r,.
    μεyαλειότητι · 6τε ούκέτι παθείv, άλλά λο.ιπόv τoii lδlov σταυρού
    τόv καeπόv άποδοϋναι πίiσιv lρχεται· φημί δη τήν ά'J'άστασιv καί
    15 τήv άφθαρσlαv· καί ούκέτι μέv κρlvεται, κρlvει δέ τοvς πά'J'τας,
    πρός ά έκαστος lπραξε διά τού σώματος είτε άγαθα είτε φαύλα
    l,,Oa τοίς μέv άγαθοίς άπόκειται βααιλεία ούραvώv, τοίς δέ τά
    φαύλα πράξασι πυρ αίώvιοv καί σκότος έξώτεροv· ούτω γάρ καί
    αύτδς ό Κύριός ψησι· Λέγω ύμίv, άπ' li.ρτι όψεσθε τόv Υίόv τού
    20 άvθρώποv καθήμεvοv έκ δεξιώv της δυνάμεως καί έρχόμεvοv έπι
    τώv 7εφελώv του ούραvοv έ.,, τfιδόξrι του Πατρός. διό δή και σω­
    τ11ριός έατι Λόγος εύτρεπίζωv ήμας εlς έκεlvηv τήv ήμέραv και
    λέγωv· Γlvεσθε lτοιμοι και γρηγορείτε, ότι fj ούκ οlδατε ώρq.
    έρχεται. κατά γάρ τόv μακάρισν Παϋλοv Τούς πάvτας ήμας
    25 παραατήναι δεί έμπροαθε, τοv βήματος τού Χριστού, ίvα κομί­
    σηται lκαστος πρός ά διά του σώματος έπραξεv, είτε άγαθόv
    είτε φαϋλοv.

    57. 'Αλλά προς τήv έκ τώv Γραφών lρεvvav καί γνώσιv


    άληθ1j χρεlα βlov καλού καί ψυχής καθαρας καί τής κατά Χρι-
    30 στόv άρετijς, ίvα δι' αύτης όδεύσας ό vοϋς τvχείν ώ.,, όρέγεται
    καί καταλαβείv δvνηθfi, καθ' 6σοv έφικτόv έστι τfl άνθρώπωv
    φύσει περί τοϋ θεού Λόγου μαvθάvειν. lί.vεv γάρ καθαρας δια-
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗΣΕg:Σ
    . S73

    · λάβ1jς άδρομερη Ινvοιαv της Χρ1στιαvικης πίστεως. Σύ δέ θά


    λάβ1Jς άπ' αύτά άφορμήv, δια vά ~vτρvφήσυς εlς τά κείμενα των
    . Γραφωv, προσέχοντας εlς αύτά με εtλικρίνειαv· hσι θά κατα­
    νοήσι:,ς άπό δσα yράφοvν τελε1ότερα κα\ εύκρινέστeρα την ά­
    κρίβε1αv των όσων είπομεv. Διότι ~κείναι μέv~έχθησανκαl έyρά­
    φησαν ύπό τον θεοίί Βια θεολόγων άvδρωv- ήμείς δέ τα ~μά­
    θαμεν άπό τους θεο,rνεύστοvς διδασκάλους της Γ ραφης, πού
    εyιvαν καί μάρτυρες της θeότητος τοv Χριστον, καl τα μεταδί­
    δομεν και σέ σ~vα πού θέλεις vά τά μάθτ)ς. θα μάθΤjς άκόμη και
    την δεvτέραν ενΒοξοv καl άληθως θείαν -rrαροvσίαv τοv τrρός
    ήμας, όταν θα fλθtJ όχι -rrλέον με πτωχeiαν άλλα με την δόξαν
    τοv· όταν όχι πλέον μέ την ταrrε(vωσίν τοv άλλά μέ τήν με­
    ·yαλειότητά του· τότε ερχεται όχι πλέον Βια vά τrάθ1], άλλά διά
    νά δώσυ τόv καρπόv τον σταvροίί του εlς όλοvς· !vνοω την
    άvάστασιν καl την άφθαρσίαν. Καi Βέν κρίνεται πλέον, αλλά
    κρίνει όλους «-rrρός ά εκαστος rnραξε διά του σώματος, είτε
    άyαθά efτe φαvλα» (Β' Κο 5, 10), ό-rrότε elς τους άyαθοvς τrροσ­
    φέρεται ή βασιλεία των ούρανων, etς ~κε(νοvς όμως ποv rnρα­
    ξαν αίσχρά πvρ αlώνιον και σκότος έξώτeρον· διότι hσι λέyeι
    καl δ ίδιος δ Κύριος· «Λέγω ύμίν, άπ' άρτι όψεσθε τόν Υiον τοίί
    άνθρώ1rοv καθήμενον a< δεξιων της δvνάμeως καl fρχόμενον
    έπί των νεφελών τοv οvρανοv έν τij δόξ1J τοίί Πατρός» (Μθ
    26, 64). Διά τοντο δe καί ίnτάρχeι λόγος τοίί Σωτηρος, δ δποi­
    ος μας έτοιμάζει δι' έκείνην την ήμέραν καl λέγει· «Γίvεσθε hοι­
    μοι καί γρηγορείτε. ότι~ ουκ οίδατe ώρCt ερχεται» (Μθ 24, 42).
    'Επίσης καl δ μακάριος Παvλος· «Τούς πάvτας ήμας παραστη­
    ναι δεϊ εμπροσθeν τον βήματος του Χριστοv, fνα κομίσηται
    εκαστος τrρός ά διά τοv σώματος επραςeν, είτε άyαθόν είτε
    φαvλον» (Β' Κο 5, 10).
    Αλλά διά την ερevναν των Γραφών καi την άληθη yνω­
    1
    57.
    σι ν των χρειάζeτα1 εvτιμος βίος καί καθαρά ψvχή καί ή κατά
    Χριστον άρετή, ώστε δ νοίίς να βαδίζ1:1 τόν δρόμον της, διά νά
    δuνηθij νά έπιτvχt) αύτά πού eπιθvμeί καi να τά καταλάβ,:t,
    όσον eΤνε -rrροσιτόν eiς τήν άνθρωπίvην φύσιν νά μά&ι] mρι
    τοv Θεοv Λόyοv. Διότι χωρίs καθαρόν νοvν και χωρlς την μ{-
    37~ Μ. ΑθΑΝΑ:ΣΙΟr

    volaς καί της πρός τούς άylovς τοϋ β[οv μιμ17σεως ούκ αv τι,
    καταλαβείν δvvηθείη τούς τώv άγίωv λόγους· ()Jσπερ yάρ εl
    τις έθελήΟ'ειεv lδείv τό τού ήλlοv φiδς, πάvrως τόν όφθαλμόν
    άποσμήχει καί λαμπρhει, σχεδόν όμοιο,• τίp ποθουμέvιp έαvτόv
    5 διακαθαίeαιν, lνα, ούτω φως yενόμαος ό όφθαλμός, τό τού ήλlοv
    \

    φω, ίδrJ· tJ ώς εί τι, έθελήσειεν lδείv πόλιv i} χιύραv, πάvτωt; έπι


    τον τόπον άφικνείται τής θέας bεκεν· ούτως ό θέλωv τώv θεολό­
    γων τ~v διάνοιαν καταλαβείν, προαποvlψαι καl προαποπλύναι
    τφ ""' β' ,~ ' ' {'~ ' '
    r ι
    ιφ την ψvχηv οφε Λει, και πeος αυτοvς τους αγιοvς ''
    αφι-\ '
    10 κέσθαι τfi όμοιότητι τώv πράξεων αύτιι1v, lνα, σv,, αύτοίς τfl
    άyωyfj της συζήαεως γενόμενος, τα καί αύτοίς άποκαλυφθέντα
    'Θ""
    πιzeα εοv κατανοησrι, ' και)λ οιπον
    'r ως
    1
    ι::κεινοις
    ,1 σvναφ θ'
    εις, Ί
    εκ-

    φύγn μεν τόv τώv άμαρτωλώv κίvδυνοv καl τό τούτων πϋρ έν


    τfl ήμέρq, τijς κelσεωι;, άπολάβn δi τά τοίς άγlοις άποκεlμενα
    15 έv τfl τώv ούραvώv βασιλείg., α dφθαλμός ουκ εlδεv, ούδέ οvς
    ,,
    ηκοvσεν, ov'δΒ' έπι \ καρ δ ιαv ' ' θρωπωv
    av , ' 'βη, οσα
    αvε ~, ητοιμασται
    .. '
    τοϊ, κατ' άρετή.,, βιοvσι και άyαπωσι τόν Θεόv και Πατέρα,
    1
    έν Χριστφ 'Ιησού τφ Κvρίφ ήμώv, δι' Ο'δ καί μεθ ού αύτφ τφ
    Πατρ, Ο'ύ,ι αύτφ τφ Υlφ έv άyίφ Πνεύματι τιμη καί κράτος και
    :..>ο '
    δ ο'ξ α ει ς τοvι; αιωvας
    '!Ι - τωv
    - αιωvωv.
    ' ' 'Α μην.
    '
    ΠΕΡΙ ΕΝΑΝθΡΩΠΗ1ΕΩΣ 3i5

    μησιν τοΟ βίοv των άyίων, Sέν θά Svvηθij κανe\ς νά ένvοήση


    τούς λόyοvς των άyίων. ·σποισs π.χ. θέλει νά 1Sij τό φως τον
    ήλ{οv, δπωσδήποτe καθαρίζει κα! λαμπρύνει τά μάτια τοv·
    τά καθαρίζει σχεδόν σαν τό φως ,rov ποθεί, ετσι ώστε να yίνοvν
    τά μάτια φως, καi νά {δij τό φως τοΟ ήλίοv· η όποιος θέλει νά
    tδ;j μίαν πόλιν η χώραν, δπωσδήποτe πηγαίνει elς τόv τόπον
    Sιά να τά 1Sij. ·ετσι αvτός πού θέλει νά έννοήσ,:ι τήv σκέψιv
    των θεολόγων, όφeίλeι πρώτον να νίψτ] καί να πλύνtj την ψυ­
    χήν Sιά της ζωης του καl να φθάστt ώς τους άyίοvς μιμούμενος
    τάς πράξεις των, ώστε κατά την σvναναστροφήν των νά σvζη­
    τήσtj με αότούς καί νά κατανοήστ;ι αvτά τα δποία ε{ς tκeί νους ά­
    ,reκάλvψeν δ Θεός, καί εtς το !ξης, meιδη θά εχtj σvνενωθη μέ
    !κεfνοvς, νά ά-πoφvytJ μεν τόv κ{νδvνον των άμαρτωλων καί
    το πvρ αύτων κατά την ήμέραv της κρίσεως, νά άτrολαvσ,:ι Sέ
    αύrα τα δ,rοία θά evρίσκωνται εtς τήν διάθεσιv των άyίων εις
    την βασιλt;ίαν των οvρανων, «ά όφθαλμός οvκ εΤ6εν, ούδέ οvς
    ηκουσεv, οόδέ rnι καρδfαv άνθρώπωv άνέβη, όσα ήτο(μασται
    τοϊς κατ' άρετήν βιοΟσι, καi άyαπωσι τον Θeόν και Πατέρα»
    (Α' Κο 2, 9), έν Χριστφ ΊησοΟ τφ Kvpfc.ρ ήμων, 61ά τοΟ δποίοv
    και μαζi με τόν δποϊον εlς αvτόν τόν Πατέρα και μαζl μέ τόν
    Υtόν εlς το άγιον Π νεvμα τιμή καί δύναμις καl δόξα είς τovs
    αlωνας των αtώνων. 'Αμήν.
    ΠΙΝΑΞ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΩΣ
    Των έν το!c; σχολ(οις παραπόμπων

    ΒΕΠ ΒLβλιοθήκη cΕλλήνων πατέρων, 'Αθηvαt.


    ΒΤΒ Bibliotheca scriptorum Graecorun1 et Ron1anorum
    Teubneriana, Lipsiae.
    ΒΤΒ-Ν 'Ι-Ι νέα σεr.ρα της ΒΤΒ.
    CC Corpus Christianoι. ιιm, Turnholti 1954.
    Lb The Loeb C)assical I.,ibrary, London.
    rvransi l\fansi J. D., Sanctornm Conciliorum noνa ct am-
    plissima coliectio, Florentiae.
    Οχ Scriptorιιm classicorum bjbliotheca Oxoniensis,
    Oxonii.
    PG l\ligne J .Ρ., Patro1ogia graeca, Parisiis.
    PL Migne J .Ρ., Patrologia Jat.ina, Parίsiis.

    'At'αριανου. . '
    'Ρ ωμ.ηc;, '\ '
    'Ε πιστοr/1} '
    προς ' '
    αυτοκpατοpαζ ...
    Κ ι,.>vσταντr.νον

    και Ειρήνην, ΙΙρακτικα Ζ' οlκοuμ. Σuνόδf.Ιυ, πραξις 2, Mansj


    12, 1055-1072.
    ' •.ι\.θηναγ6ρου, Πρεσβε(α περl Χριστιανών, ΒΕΙΊ 4, 282-310.
    'Απολί. οοώροu, Βιβλιοθήκη, ΒΤΒ.
    Άρtστεfοου, '.Α.πολογία, ΒΕΠ 3, 133-153.
    )1\ ρr.σ":'οτε'λ ους, ' ,
    π ε@L κοσμοu.

    1\1ετεωροί.ογr.κά.
    Φυσική tiκpόασr.c;.
    'Αποσπάσματα, εκο. Ι. Bekkeri - Η. Bonitz, t. 1-5, Bero-
    lini, 1831-1870.
    'Αpριανοϋ, 'Ινοική, ΒΤΒ-Ν.
    Μ. Βασw:Εοu, cΕξαήμερος) ΕΠΕ 4.
    ΠΙΝΑ! ΑΝΤΑΠΟΚΡΙ:ΣΕΩΣ 377

    Δr.ογένους Λαeρτ!ου 1 B(oL φι.λοσ6φων, Οχ.


    ΔLο3ώρου Σr.ΧεJΙ.L6)του, tlστορική βr.βλιοθήκη, ΒΤΒ.
    Εtρηνα(ου, 'Έλεγχος της φευ3ωvύμου γνώσεως, PG 7.
    Έρμα, Ποιμήν, ΒΕΠ 3, 38-123.
    Εδριπ(3ου, Ίφι.γέvεια Ι.ν Τα.όροr.ς, Οχ.
    Εύσεβiου Κα.ισα.ρε(α.ς, Εuα.γγει.ι.κή προπαρασκευή, ΒΕΠ 25-26.
    Εύα.γγελικη άπ6οειξις, ΒΕΠ 27-38.
    Εlς Ι(ωνσταντίνοv τον βασιλέα τρια.χοvταετ-~ρικ6ς, ΒΕΠ
    24, 233-281.
    1
    Ήροο6του, ΙστορLη, Οχ.
    rΗσr.6οου, Θεογονία, Άσπ(ς, Άποσπάσματα., Οχ.
    Θεο3ωρήτου, Διάλογος Γ' (' Απαθής), PG 83, 219-318.
    Ίουστ(νου, •Απολογία, ΒΕΠ 3, 162-208.
    Διάλογος προς Τρύφωνα. 'Ιου8α.ίοv, ΒΕΙΙ 3, 209-338.
    Κλημεντος •Αλεξα.v8ρέωc;, Π pο':'ρεπτικbς τ-ρός r'Ελ).ηνα.c;, ΒΕΠ
    7, 17-79.
    ' Β υ~α.ντι.ου,
    1\ εοντιου "" ' ''Ελεyι...ος και \ .Ν
    ' ανα.τροπ~
    ' '
    ,. εστοριου και. '
    ' Ε. . υ-
    τυχοϋς, PG 86, 1273-1358.
    Λουκια.νοϋ, Περt της Συρ(ης Οεοϋ, ΒΤΒ.
    Πεpι τ-'4ς Περεγptvου ~ελευτ-~ς, HT'lJ.
    Μα.ρτόρr.ον Πολυκάρπου, J3EI1 3, 21-27.
    λι[ενάv8ρου, 'Αποσπάσματα, Οχ.
    ' '
    'Ο μ·ηρου, ι1·'\Λtιχc;, 'Ο~'
    υυσσεια, Ο χ.

    0 μηpr.κοr.\ υμνοr.,
    1 ,, ο
    χ.

    Πάπυροι· The Oxyrynclηιs J>apyri, J.;onιlon 1898-1970 (ό


    τόμος 11 ).
    Πα.υσα.v(ου, Έ)).ά8ος περι~r;yησις, ΒΤΒ.
    Ι1ιν8άροu, "Υμvοι, Οχ.
    Πλάτωvοc;, flοί..ιτc:ία., 'Τ(μαr.ος, Ι1ολιτικ6ς, Οχ.
    Πλουτάpχου, Ιlερι Ισ,8ος καt Όσίρεωc;,
    81
    BTll.
    Σόλων κα.ι Ποπλικόλας, ΒΤΒ.
    Σουtοα., Λεξι.κ6ν, Ικδ. Ι. Bekkeri, Berolini 1854.
    Σοφοκλέους, Τ ρα.χ(νιαι, Οχ.
    Στράβωvοc;, Γεωγραφικά, ΒΤΒ,
    378 ΠΙΝΑΞ Α~ΤΑΠΟΚΡΙΣΕΏΣ

    Τατιαvοϋ, Προς 'Έί.ληvσ..ι;, ΒΕΠ 4, 242-267.


    Φtλωνος 'Ιου8αtοu, Περt των 8έκα λόγων, εκο. L. CoJ1n, Berolini
    1902, τ. 4, σ. 222-254.
    '!}ριγένους, Κατα Κέλσου, ΒΕΙ1 9-1.0.

    Λnnaeus Lucanus, De beΠo civHί, I.h.


    Antonjus, Adversus gentes, PL 5, 261-282 (εμμε't'ροv ).
    Cicero, De natura deoru1n, ΒΤΒ.
    Commodianus, Instructiones adversns gentiun1 deos, PL 5,
    20·1-262 (εμ:.tετρον).
    t"ϊrn1icus Maternus, De errore profanum religionum, PL 12,
    981-1050.
    Hieron)·mus, De viris ilJnstribus, ΡΙ.. 23, 631-760.
    ~1arcus Λ-Iinucius Felix, Octavins, PI.J 3, 239-376.
    TerιnHianns, Ad nationes, CC 1, 9-75 .
    .A.poJogetίcum, CC 1 1 77-171.
    Virgilins, Georgica, Οχ.
    ErPETHPIA
    - Διά. τi χωpιι:ι χαι τck δνόματι:ι τοσ χειμέvου oi. άριθμσι παρ«πέμπου~
    εις σελf8α; χαι aτιχοu;.
    - Διi τi χωp(ι:ι χ«ι τ<t. δvόματ« τη~ είσ2:γωγη, χαι ταιv aχολ(ω•.ι οι ci-
    ptθμoι πχpα.π!μπουv ει, σελ(8ι::ι,· εδpίσχοvταt 8έ έΨtό; πιχpενθέσεωv.

    1. Εύρετήριον χωρίων της Γραφης

    Γέvι:σις 6
    '•
    5
    218, 7
    218, 8
    1 1 232, 19 13 218,10
    6 220 2 4 2·1 23 288, 25
    9 220, /ι (23 18 - 19 160•161)
    11 220, ~· 220, 15 28 66 312, 32· 320, ")...
    20 220, %: 30 1 Ιι 17/ι, 6
    2/ί 220, 4
    26 184,29•220,t •220, 15 ψ· 2: i. μ (J ι

    2 16 - 17 23!ι 22
    7
    '
    80, 17 2Η2, ,ι ι
    3 15 10
    (11 79)
    ...
    7- 9 18 2 164, .)

    4:9 10 328, '14 21 17 - ·Ι 9 31/ι, 6


    23 7 290. 2/ι
    'Έξο8ος 32 6 2'18, 2Η
    9 2ΗΙ, 26
    20 3 •) 16 •) .. 81 6- 7 23Η, :~
    - ' .. t>
    4 216, 3 106 20 330, ί
    113 12 - 16 122, 16
    Άpι.θμοί 12 - 15 216 6
    '
    117 27 330, 6
    2~ 6-7 310, 16 118 υο - 91 2·18, 15
    17 310, 1/ι 146 7- 9 218, 16

    Δευτcpονδμιον Πcχροι.μιcχι

    i 19 216, 1~ 1 16 89, 1tJ


    380 ErPETHPIA

    (8 22 36) 12 100, 11
    27 220,20 21 132, 19
    13 3 94, 1fι
    l\I σc τ θ σc ί υ ζ
    1
    Ε κ κ >. η σ r. σc σ 't' ·r; ζ ·J 23 31 Ο, !J
    5 8 78,22
    7 29 90tt2
    1·1 HJ 328, 17
    25 88, Β
    (12 32 37)
    36~,15 19 4- 5 232, 1
    8 4 310, 21 6 232, 6
    344,11 2 4. 4.2 372, 23
    1'1 9
    10 314, 15 (26 39 36)
    19 1 310, 25• (318) 64 372, 19
    322. 26 (28 18 36)
    35 3- 6
    4/ι 10 - 20 122, 24
    312, 4 !\1 α ρ χο ς
    53 3-5
    6- 8 312, 12 5 7 :J08, 9
    8 - 10 312, 22 (7 26 154)
    8 320. 3• 320, 7 ·12 29 88t 3
    59 7 8~, 19 (13 32 36)
    63 9 330, 8 15 3Υ 35'1, 19
    65 1- 2 322, 1fι

    . 1 ε:ρεμr.σcς
    '
    52 36)
    11 34. 308, 8
    1υ 18 •)90
    ... •)·)
    ..... ι

    17 21 174, 8
    Δσc-νr.ήλ
    19 10 260, 12· 266, 11
    9 24 - 25 326, 3
    ' f (•) ά V 'IJ ·η t;

    'Ωσ·~ε 1 1 20~. 1 ι
    .,
    ί) .....
    •)3•) , 8
    11 1 310, 28 •)60 •)•)
    3 5 ~ - ' .. ϊ)

    :36)
    ~οφίσc Σολομώντος
    5 ~10, ;lfi
    2 23 - 24 :!:JS, 1 :1 9 3:! - 35 •J •)
    ιι
    ~
    ..... ' ...
    •) .,

    6 18 236, 29 10 3ί - 38 -~) .,-,


    '"ι ·ι

    13 5 214, ·13 (12 27 ~Η;)

    1'112-21 108, 9 32 290, 5


    Rl'"l)t'J'IH,IA 381

    1 !ι 9 21 ζι, 25 111 - 5 250, 6


    10 222, 23
    ΓαΑάταc;

    Π ράξι;ιι:;
    3 13 288, 25

    2 2.7 282,11 Έφεσιους


    (36 36)
    2 2 290, 11
    8 32 - 33 312,12
    ·1, 288, 27
    (1 '1 6 189)
    3 ·18-19 2GG, 19
    (·Ι 1 189)
    15 - 17 1 R8, "'Ι
    17 2R :J~'·, 2 lt Φιi.tπ::-ησίους
    ( 19 •)_....•) - '• ·ι 121)
    3 ·1 'ι 86, 7

    ιr Ρ ι,> μ α ι ο υ ζ Κοί.ασσαι;iι:;

    1 20 ·188, 5 '1 15 - 18 206, 15


    :21 - 2(ι 138, 19 1'i 208, !Ο
    25 9Ιί, 3• 224, 3· 254, '12 2 15 3Ιι4, 28
    2Η - 27 'tf)0, Ί • 240, 4
    ~{ 15 Η4-, 19 Τ~.μ~θεοv Λ'
    ·ι ι 3(t
    -- ' -
    •ΗΟ •)1
    1 1 ~) 8G, 21

    Ι{QρινΟ(rJυς λ' Τ ι μ ό Ο ε ο -ν R'


    ,J 21 tGt,, ft 3 1 f3 214., 27
    (2:i ~5.
    /•
    ?97)--
    2·'ι 20~, 5
    ιrΒβραίους
    -
    η
    8 366, 13
    9 374, 15 ·1 3 222, 7
    Η 1:! 84, 9 2 9 250, 11
    15 •·) 1 - •)-..ω·} 252, 2 10 250, 15
    53 - 55 280, 5 14 - '15 250, 22·278,19
    55 296, 9 (3 2 36)
    10 :!Ο 290, 15
    ·ι ·ι n 232,23
    KrJ ~ ινΟ (ο,Jι; Β'

    π ι-= ρ ο 'J Α'


    ι. '1 .
    2•)·)... , 8
    5 ·10 372, 16• 372, 2, 2 22 270, 17
    382 ErPETHPIA

    2. Εόρετήριοv c\vομάταιv καi πραγμάτων

    Α (Άθηvαt 1 Ο,· 18 7 ).
    Α lγα!ωv 112, 1 Ο· (113 ) •
    Άσφωv 3·1~,25· 318,18. (αtγuπτιακή εL8ωλο).ατρtα 318) .
    .,Αβε:λ 314 1 22. Λt-γύπτιος;, -οι. 96,16· 100,1 · 100,6·
    Άβρααμ 31~,24· 316,8· 318,10· 104,13• 146;12• 150,3• 152,
    318.14: 328,28• 330,2•330, '•'° 154,7• 154,'14• 316,24•
    24. 318, 1 ο· 322,2· 344,20 · 350,
    (' Αβυσσηvοt 150). 15· 358,1 • 360,14• (18• 96•
    ά;γαθ6τηζ 2Ιι2,6. 9ϊ· 98· 100· 116· 152· 155•
    άγάλμα...-~ 138,6· 140,11 · (107 }. 351 ).
    άγαλματοποr.ος 120, 15. Αίγυπ-.ος 106,17· 156,23• 310,26·
    ( 'Α γαμέμνeι>ν 113 ). 318,9· 34.8,20· (13· 1~· 16·
    'Αγγαίος 326,26. 24• 25· 26· 35· 61• 101· t07·
    !1.γγiλοr. ilί0,18· 142,28· 182,18. 1 3 9 • 150 · 151 · 15 9 • 318 ·
    (άγελα8οκέφαΑΟζ 96). 319· 344).
    {' Αγήνωρ 115 ). •Αr.8ω'Jε:1)ς 116,12· (117).
    (άγtοποίησr.ς 103 ). Α[θ(οπt; 150,8· 360,12· (150).
    &γιος. -οι 182,18· 294,14· (103) (Αtθr.οπ(α 1q).
    'Άγιος &γιωv 326, 15· 326,29 (Αtνείας 158 ).
    328,10· 32·8,13. αίρέσtr.ς 86,21 · 174,26· 230,25.
    (Άγνή 105 ). (α[ρετικοι 60 • 86 ) .
    Ά8αμ 78,16· 252,3· 314,23. αtσθήσε:tζ 176,15· 2'10,12.
    (' Α8έλφ~ος 37 ). (, Ακάκιος Καr.σαρΕ(ας 25 ) •
    ("1).8ης f 05· 117 ). (Άκρ(σr.οι:; 115 ).
    (48ης 105• 1 !ι 7 ) . (• Ακuληtα 22 ).
    Α8ριαvος 'Ρώμηζ 100,2· 100,5·
    1
    (Άλεξάv8ρtια 1·1 · 12· 15• 19• 20·
    (63• 101· 159· 260). 23· 24• 25· 26· 27• 33• 35•
    άθ~vασ(α 178,20· 182,22· 184,t· 42• q3• 109 ).
    280,8· 304,15• 312,1 · 352,6• () Αλεξα'ι18ptίς 16· 17 ).
    366,22• (115 ). (' Αλεξαν8ρr.vοι 109).
    άθά"νατα 122,3. (' Αλeξαv8ρος l\ίέγας 97• 349 ).
    !J.6Eot. 124,21. {Άλέξαν8ρο; Ά).tξ. ·12· 13• 15 ).
    άθεότης 148,21· 154,1· 170,'1• άλήθιια 86,6· 90,5· 124,24· 1261
    172,13· 196,21 · 202,~ · 218, 11· 130,11• 130,18• 170,2•
    4. • 232, 15· 256,21 • 260,26 · 172,29•264, 16•308,12•328,5.
    322,2• 330, 15. Άλκμήνη 114,5· (115}.
    Άθηv! 104,3· 112,8· 116,13· 13'ι, άλογα 12 4, 25 · 1 3 8, 1 Ο· 14 6, 4 ·
    9• (10~· 113· 159). 162,12• 176.2· 258.11· βλ.
    (' Αθη'ιlαγόραζ 159). και ζί;)α, χ.τηvη.
    Ji:ϊ'PETHPIA 383

    (άλοuσ(α 108 }. (Ανόμοιοι Ιί8 ).


    (άλφάβη-:ος 136 ). "Άνουβις 1lι6,12· (96•14'ι ).
    ~ Αμαι.ηκ 318, 1. Άντίνοος 100,3· 100,6· {101 ).
    άμαρτήματα 242,26. ('Αv-:-ι.νο•Jr.οί.ις 101 ).
    &μαρτι'Χ 84,21 • (51 ). Άv-:ιόπη 114, 7• {116 ).
    ( 'Αμβρόσιοc; Δfε8ιολ&:νωv 38· 43 ). (Άντιόχεια 21 • 22· 26• 27· 3(& •
    'Αμεράμ 314,26. 36 ).
    άμ(αντοv 298,6· (άμίαvτος 297 ). ('Αντιοχε1'ς 4:3).
    11
    .Αμμων 96,17· 15/ί,10· (96· 9ί· (• Αντώνιος .Μ.έγαc; 12· 19· 39· 57 ).
    1
    155). ( Άξενος Π6vτοc; 157 ).
    'ΑμορραϊΌι 3 ·1 8 ,1 . τΑ πιι; 1 s 4, 7 · (61 · 9 6 · 15 4 · ·ι 5 5 ) .
    (\~μοϋ~ι 97 ). άπιστια 286,2/ί.
    (' Αμφιλόχιοι; 109 ). (' Απολtνάριοc; 23 · 43· ~ 9).
    . (' Αμφι-:-~όωv 115). (Άπο).ιναρι.σται 58) .
    (Άμφίων 116 ). (Άπολ).όδιl)ρος 104· 105· 109·
    \ι\μώc; 314,28 · 326,20. 113· 114: 115· 116· 11ϊ•
    ("Αμι,)σLc; 159 ). '1'18· 119· 146).
    &νάστα:σις 2 76,22 · 2 78,29· 280,4 · Άπ6Χλωv 104,1· 134,10· ·1'J2,9·
    iR4,7· 284,21 · 284,26· :286, 350,S· (100· 104· ·108· 115·
    'ι· 286 19· 286 24• 292 15• 356 }.
    ' ' ,
    292,26• 300,28' 306ι2• 306, 'Ί\~αβες 150~ϊ.
    ·ι9· 306,28· 308,18· 308,~4· ('Αρ.~βLα 159).
    355,17• (66· 106 ). ('Άργος 1-1 ϊ ).
    ('Αvα:-:ολη 2ϊ· ~8· 109). (άρe:ιαvισμος 23· 25· 34.· {ιfι· 4.7•
    ~ν8ρες 160, 1. 4S).
    ά:ν8ροφονίαr. 15 8, 1 Ο. (•Αρειαvοι 14· 20· 22· 23· 24· 25·
    άνθρωποθuσ(αι 158,2· (156· 158· 28· 31· 34· 35· 36· 38• 39).
    159 ). ('Άρειο; 12· 1/ί· 15· 16· 18· 19· 32·
    ιlνθ?ωποc;, -οι 78,25· 80, 11 · 84, 11 · 33· 35· 36• 38· 57 ).
    90,7· 92,21· 92,2S· 94,18· άρετη 82,12· 132,9· 362,26· 372,
    96,2· 102,5· ί02,16• 104,5· 30.
    106,6· 112,1· 1·14,3• 118,3· "'Αρη; 115,11· 118,5· 126,27·
    ·122,2· 122,8• 126,17• 128, ·126,29· 156,17· 160,15• (98·
    14· 128,27• 130, 19• 134)3· -t 17• 118· 159· 161 ).
    134,15• -134,20· 138,13· {αρης 15·1 ).
    ·1 4 6, 9 · ·J 5 6, 7 · 1 76, 11 · 17 8, άριθμοι 136,5· (137 ).
    ·ιο· 212,14· 236,26· 238,16· \ι\pιστα'ίοc; 136,3· (96· 137 ).
    240,22· 256,3· 262,23· 270, (' Αρισ-:-ε(8η:; 114· 115• 116 ).
    5• 272,10• 296,15· 334,2·1· (Άριστο-:-έληc; 137· 1Ιί3· 193 ).
    :~40,22· (50· 52• 96 ). Άpχ~8ία 98, 11 · (99·117).
    (Annaeus I... ncanns 158). \ι\ρκάς 116,13· (117).
    ErPETH[•IA

    λ.pκά8Ες
    1
    ( 116 ) . Β
    •Αpμένr.οr. 150,11· 360,13.
    ( Αρριανός 99·155). Βαβυ)\ων
    1
    326,25· (160 ).
    (Άρσtνιος 16· 17· 18 ). Βαβυλώνιοι 316,25.
    .,ΑρτΕμις 104 ,3 · 108,6 · 114t6• β~ρβαρος, -οι 3G0,24• (153 ) .
    13~,10· (104• 105• 106• βαρύτης 190, 9.
    109• 115· 156· 159• 161 ). βασr.i.ε:lα Θε:οϋ 17/ί,9· βασι).Εία ού­
    Άσάφ 326,19. ραvων 3j2,17• 37~,15.
    άσiβΕια, -αι 96,10· 168,4· 168;11. ( Rασtλε:ιο<; λlέ-yας 2ί · 95 · 165 ·
    άσtΧγεια, -αt 100,q· 118, 9· 126, 13· 167• 191• 192· 193· 203•
    130,1:J• 158,4• 160,1!ί• ά­ 208· 213• 254 · 36·1 ) .
    σέλγειαι Διο<; 112,2. βασι).Είς ·Ι 02,2.
    Ασια
    ~f. 1 5Ο • 1 51 • 18 9 )•
    1
    ( (ΒενΕτία 22).
    ( Ασχληπείο\J
    1
    357}. (Ven11s 10(; ).
    Άσν..ληπι.ό(; 354,28· (356· 357 ). (βιασμός 17 ).
    Άσαόριοι 310,23· 316,24. (ΒιγD..tοζ 4lί ).
    (Άστ~ρτη 98• 106· 161 ). (Βιθuνuχ 151 ).
    άστtρες - &στρα 164,18· ·188,16· Br.θuvoι 150,11· (151).
    19 4, 8 • άστηρ ,;ων μάγων (Βικέν-:1.ος Λειρίνου 1 ι, ) .
    316,3. (Βιμινάκιος 19 ).
    (' Ασωπο<; 116 ). (Vίrgilins 137 ).
    (Αύγοuστί\Jος 109). βλασφημ(α 8(ι, 16.
    (Αδξοuμιc; 14). Βοιωτuχ 348, 19.
    α:ύπξούσr.ον 8 2, 1 9. Houζt 314,29.
    αύτοδικαιοαόνη 328, 7. βουλή cΡωμα(ω\J 102,19.
    αύτοζι~ή 280,23. (Βpεττανοι 361).
    αύτολόγος 202,28· 366,29. (Βpιάpε:ως 113 ).
    άφθαpσf.cχ 292,11· 3i2,15.
    (' Αφpικανοι 150 ) .
    (' Αφρr.κη 96 ). Γ
    (άφρο3(τη 98 ).
    '.\φρο3(τη 98,7• 106.1· 116,11• Γά8 326,19.
    118,5· 160,1q• (98· 100· (Γαλάται 158 ).
    104· 105· 10G· 11q· 116· (Γαλλuχ 19 }.
    117• 118• 1lί8• 160• 161). Γανuμή8ης 112,3· (·113· 12'1 ).
    'Άχαζ 31,,2,. (γεvr:θϊ.ιαJ.ογ(α 254 ).
    (Άχαοl 153 ). (γενετήσιος δρμ ή ·Ι Οϋ).
    Άχι.λλ&ύ~ 130,'ι· (96· 113· 130). (Γερμανοt 360 ).
    &:φυχα 124,23· 162,2· 162,17. ( Γr:?μανο; κ (1.)Vσ":XV":Lνοuπόλει,)ς
    59 ).
    Γεώργιος Καππα36κης, 2't' 2fi· Δ
    33 ).
    (Γη 9 8 · 1 ·t :-1 • 1 ·ι '• ). ~α(μοvε:ς 74,12· 158,8• 240,29·
    ( Γιιχzβc 1:!2 ) . 254, 1(j• 255,30• 258t8· 2(,4,
    (}"i.α'JΚNV ·J 09 ).
    10· 264 ' 28· .,,,. • t
    11· '>9ι)
    •• '

    (γλυπ-:-~ι 1:l 1 ). 22· :104,-1· 304,27· 3oi,,1·


    (γί.ώσσα ϊ8· 79 )· γi.ώ-::τα Έβραt­ 306,29· 308, t · 344,16• 34t';,
    (•)V Ϊ 8, f 6 . (78 • 79 }. 20· 350,2· 352,12· 354,1·
    γvωσιc; έ,..ΥJ.ησιιχσ"':Lχ;η 90 ,5 • rιω- ~J54 ,R· 356,8· 358, 18· 3tί2,2 ·
    σι.ι; Οε:ότητο; 3::J!ί ,:~. :{tί:!,1!ί• :1tifι,i • :)70,19· (~ΙJ.ι-

    (γQνr.μό":"'ης 100 ) .
    1
    μuvια _ι·):».. )•
    ')

    Γ6~οι. 360,13· (360 ). 8αιμοvr.κή άπάτη t62,6.


    γράμμα":'α 13ft,27• 136,5• (135· {3αχ-:uλικόν έξάμε"':'ρον 136 ).
    1Η(ί· 137• γρd.μμιχ'i:'α γραμ­ Δαμασκό, 31 Ο, 22.
    μικά 136) · βλ. και γραφή. Δανάη 11/ί,6· (·Ι·J5·
    1·1i).
    (γ?αμμικ:η Α :13 6 · γραμμι.κ:η Β Δανιήλ 326,2· 326,25.

    136 ). Δαut3 314,26· 316 1 5· 316,13· 316,


    Γρ~φή, -αι ί2,i6· ?2,19· 78,16· 27• 318,19· 320,16· 326,17.
    80,12• 86,2ί• 9i,1.'t· 108,9· Διλφοt 348, 19· (3'• 7 · 3'i R· 34 9).
    ...... .,....
    11 Ο ,-•)2 • 1 ..,,, 16• 121,. ,;')ό) • 13•).., {8ερβ!crη~εc; 109 ).

    - .
    20· 'l 84·,.....:όJ8• 914 ,..•}'"') · ·•·J 6, ....
    218,13• 220,7• ::!3·'t,21 • 238,
    9') • Δε:σπότηc;
    (Δη).ος
    19·'ι,t:ι
    -t ·J 5 ).
    2· 310.5· 310,30· 31t,22 Δήμητρα η Δημήτη? 10!ι,:!· ·l~llί,
    31/ί,19• 318,14• 318.26• 320• 11· (10/ί• '105· 106• 107•
    s· s22,26· 324,16· 330,5· 114• 137).
    330,29• 3Ιί4,11 • 362,15• 372 3ημιοuργία 3i0,12.
    4· 372,28• (27• 35· 38• 40• 8ιάβο:λοc;; 294,22• 864,7.
    42• 45• 57• 68• 72• 109• 161 • (8ιαχορεόσειc; 116 ).
    218· 264)· Γράμμα-r~ 31/ί, 3ιιχκόσμησις 196,15.
    15· (Γcvcσις 136· Κ. Δια­ 8ι.αλι:κτική 13 6, 1 .
    θήκη 3 9 • 154 )• Εύαγγίί.1.α 8ι.3~α)(αλΕcχ iκκλησιαστυc.ή 86,21.
    88,2• 260,22• 364,23. (Δι3ασχ.cχλ(α πα.τtρωv 59 ).
    (γρcι.φή 136 )· βλ. καl γρciμμα-:-α. (ΔL8υμο, Τuφλδς 23• 43 ).
    (Γρηγόρι.~ Θeολόγ~ 11 • 12 · 13 · (Diekamp 59 ).
    1,· 23• 24• 109 ). (Δι.ογeνηι; Λαέρτιος 95· 137· 229).
    (Γρηγόριο~ Κcχππα3όκης 20· 22· (Διό8ωρος Σι.χ. 96· 100• 101 • 109·
    33 ). 147• 155· 3i8}.
    γuvcι.ixιc; 104,10• 112,1 • 158, 16 · Διομή3η~ 116,11• 130.7· (117·
    {160 ). 130).
    (Διοwσι.οc; *Αλεξ. 38· 42 ).

    25
    386

    Δr.ό\Ιuσος 100,1• 116,5· 116,'13· {iλεuσ(νιcι μυστήρια 105· 13?).


    154,12• 356,9· (99• 114• Έί.ισσcι!οr; 324, 1Ο.
    117· Διό\Ιuσος Ώμά8ιος 'Rί.κcι\Ιαι:; 314,26.
    159 ). Έλλάι; 302. 1 '•" (107· 152 · ·t 54 •
    Δtόσ-.,.ι:.οuροι. 11.&,5· (11.5). 186 ).
    {ΔtC:)νη 106). ' Rλλην, -\ΙΕζ 74,Ι· 86,10• ,102,20·
    1

    (Βδγμιχ't'α Ιι5· 72 ). 1 Ο 4, 3 • 1 Ο 8, 4 · 116 ,8 • ·J 4 Ο, 5 •


    (Δρακ6\Ι':'Lοι; 41 ). 142)27• 156,11• 1i2,-t8·t72,
    (])raseke J. 56). 2~· 174,1•1• 226,16• 230,8·
    (Δ,1σιc; 24• 31 · 39· 109 ). 30R,26· 332,2· 332, 19· 338,
    Δω8ι:1vη 348, 19• {1 OS · 152 · 348) · 26· 3Ιί6,8· 346,1/ί• 346,26·
    Δω3ώνη, χαί.κs:!α 108, 1 · 350,2 ι · 3s2,1s· 354,t,· 354,
    ('t 08• 109 ). 1ϊ· 356,6• 358,7• 358,:29•
    360,23· 364.29• 368,21• (11•
    67· 68· 7/ι· 75· 77• 9,· 9R·
    Ε 99· 104· 113• 117· 130• 13-t·
    135• 136• 137• 152· 153•
    ιΒβρcι!ος, -οι 78,16• {1~2· 133· 154· 159· 2~6· 356).
    153 ). (έ:λΛηνr.κή χερσ6vησοc; 7Ι~ ).
    ~Εζtκί~ς; Β14 1 27 · 316,28· 32fi, 1R. 'Εμμανουήλ 310,10.
    !θνΊί 240;1 • 290.2. ('Εμπε3οκλης 9ft· 137 ).
    {ΈΟνtκοι 20 ). bισι,}μάτ~>σr.ι; 236, ϊ.
    εt8ώi,εια 158,16. Έ"ώχ 314,2:-J.
    (ε[8ι,>λολάτρης, -αι 25· 74· 75· (έπάyyει.μα 13lι ).
    105· 106· 121· 134• 154:• (•Επ(3cιυρος :-15? ).
    26~· 276• 277· 353). imθuμίcι 80,16· 82,14· 92,12· 92,
    (ιt3ωλολcιτριcι cιιγυπ:η,ακή 100 ). -15· 92,29• 98,6· 100,10.
    εt3ω).ομαvία 104,9· 108,8· 260,26. 'Επικοόpειοt 228,23· (29 · 228).
    ε:t3ωλοποιtα 154,19. ('Επίκουρα; 228· 229 ).
    a:tχών, -6νιι; 106,14· 138, 17• 222, ('Επίκτητος Κορ(\Ιθου 3ί ).
    8• 23ft, 7 · 244,3• 25fι, 1 · 260, έπιορκtcι 8!,, 16.
    2· 276,9· (107· 121 ). έπιστημη, -cιr.122,1· 134,13· (ilf>,
    (Εtpηνcιίο; 29 }. 9· 142,16.
    1
    Εχάβη 130,8• (131 ). έπr.στημο\Ιεζ 1 !ίΟ, 6.
    iκcι":ο\Ιτάχcι.ροι; 112, 1 Ο. (έπι τάφιος θρηνοι; 1 Ο ί ).
    Έχκ).ησ(α 288,15· {15· 25· 32· ('Επr.φά\ΙLΟζ 109 ).
    34• 35• 45 ). ('Έπωπr.c; 116 ).
    έκκλησr.cιστικη 8r.3ασκαλία t R0,22. lργα θε!α 338,1ϊ.
    ''Rκ τc,>ρ 130, 7 • ( t 3 1 ) . (Έρμάνοuβ~~ 147 ).
    ( Ελέcι 137 ).
    1
    1
    ( Ερμαc; 233 ).
    ( 'Ελίvη 11 5 ). έpμαφρό8ι τοι ·Ι !ί 6,t 9 · (1 lι 7 }.
    Ε}'"ΡΕΤΗΡΙΑ

    4!Ερμηζ 98,1'1· '104,2· 1'16,5· (98· Ζήνων δ Έλεcίτηζ 136,2· (137 ).


    9 9 · ·ι Ο Ο • 1() fι • ·115 • ·1 47 • 1 Ιι 8• ζ'ι~ον, ·cx 9ϋ,6· 112,12· 142,7· 190,
    158 ). ·Ι 5· 192,2• (ζφα lJ.).oγcx 138 ).
    (Ί~?μΟ'JΠΟΧL~ 4 1 ) • ζι,.ιή 34 2 ,1 • :-14 Ιι, 1.
    "Ερ(,):; 9~.7· (9R ).
    i:?ι•)":'ε; 11Β,1:!· 1:Ηί,t:)· 1--ι)-ε
    w,.ι ι • 1..

    Διδς ·112,:ι Η
    (R·jάγριο; ι Λ ν-:-ιοzεί-χ:; 'ίο).
    ( Ε·;ζο> ϊο; 2 5 ). , ~ Ι \
    ηnOV-1], -'Χι 8 ( )t8· 80,26· 8:!,5• Η2,9•
    ( Ι·~,jvσμΕιχ 1 16). ,
    92,3· 98,5• 100,ϋ· 112,'!·t·
    (Ε,jξεινος Πόν":ος 156· 157 ). 118 t '12• ·Ι .:,ιj - - 1 .,n,
    _, ,c:μJ. •)ι) 1°·
    .--. 11.ι Ο ,
    (Ε,jριπ(~ης ·156· 157 ).
    1 · 1 ίJ-,-
    ι: •) ') ..
    Rύ?ι:,π-Ι] ·Ι 14,(j· ( ι 1~· t 15 ).
    ΊΙι.ίιχζ ~i2li, ·ι ο.
    ειjσfβεια 22'•, 1.
    ·ηλι.1;~ 18Η,15· (~)j· tfίlι· 165).
    ( J.~,jσέβιr;ζ Βερκέi.λης :J '• • '• 3 ). ('ΙΙ:λιο,jπολις Αίγ,}τ:του t 59 ).
    {Ε·~σίβr.ο:; Έμίσης
    56 ).
    (~πειροι 166 ).
    (R•jσέβc.ο~ Καισαpε(ας 1?· iH• 56·
    ("Ηπεt~Οζ 1.08· 152 ).
    59· 96· 9R· 99· 155· 15R·
    ('ΗπLα; 105).
    159 ).
    'Ύl?α. 10~.2· 112,9· HG,12· 126,
    (Ε,jσέ;3ιο~ Ν' LΧQμη~&:L'Χζ ι 'ι. ·ι ϊ.
    2ί• ·130/ι• 13fι;11• ·Ι~!Η,'ι•
    1 Η).
    '15[>,24· {'104· ·113· 114.•
    (Ε,}σ-:-άθιος 'Λ ν-:Lο7.ε(--χζ ·ι 't · 4 3 ) .
    115• 116• 118· 159).
    ("Εφορος 152).
    •rrε:αχλης 116,5· 11ϋ,11· 118,10·
    356,5• (9ϋ· 1 ·ι 5• Ι'ι 9• 357 ).
    (Ηρό3ο-:-ος ·150· 15~· 153· 1t,O).
    Ζ 1
    ( Ηρφ8ηι; 3·19 ).
    '1Jρως, -Ε~ 130,2 • 266,2 • (96· 137) •
    ZcxχcxρLcxι; 326, 26.
    Ήσcχtαι; 288, 13· 310,20· 314,28.
    Ζt1)ς 98,11· 104t1· 108,2· 112,2·
    318,21 • 326,20.
    '126,13• 126,26• 126,29• 128,
    (·τ1σιο8οc; 98· 99· 105• 108· 113•
    26• 130,3• 130,1ϋ• 134,7•
    11/ι• 115• 1·17· 146 ).
    '138,Ιt· 154,8• •160,13• 172,9 1
    ( Ησύχtοζ Ίερeισολύμωv 44).
    350,8• (97• 98• 99· 101.ι·
    ., Η φcχιστοι; 13 4, 9 • 1 ο lί, 2 • 116 ,1'ι .
    105· 108· ίΟ9· 113· 114·
    ·118,6· (104• 118).
    115• 116• 117• 118• 357).
    (Ζει;ς ., Αμμων 9 7 ) .
    (Ζεύς; Δω8c,)νcχίος 108 ).
    Ζεός Λcχ-:-Lάριος 158,1 • (158· J ιιp­ Θ
    pίter lJatiaris 159 ).
    (Ζεύζ πελcχσγι.κό, 108 ). θάνατοζ 80,28 • 178,21 · 182, 1 fί•
    (Ζηθος; 116 ) . 236. 1/ί• 236,25• 240. 10· 242,
    388 El PETHPIA
    0

    3· 24:4.18• 246,29• 260,9• θε<~p(α 80,14: 80,19· 82,3· 8,2,nO


    266,5· 268,3· 276,19· 278, (θηβαι 11Ιι· 115· 348).
    t3· 2so,3· 280,9· 280 1 12· Θηβαϊοr. 150, 7.
    282,5• 282,18• 282,26• 284, (Θηβαtς 26 ).
    22· 286,6• 286,20• 288,5• θήλεr.α.ι. θεαι 10~,2· 104, 9• 126;14.
    290,,· 292,12• 292,20· 294, Θ-ησεύς 104,3· 104,12• (104).
    14:· 296,11 • 298,3• 298.10, θνητοι 102,8• 106,6• ·132,21.
    298,15• 298,22· 298,30• 300, (Θοωcυ8L3ηι; 152 ).
    2· 300,8• 300,22· 300,26• Θρ~κε~ 150,6.
    ao2.2· 304,17· 3Οlί,3Ο· 306, Θράκη 150,6.
    10· 322,7• 3~2,1• 342,26· θρηνοι; 1.06,18· (108· 109 ).
    3.(ι4,24• 358,16· 366,22• {66, θpησκε(α, ·αL 98,3· 150,18· 152,7·
    106 ). 162,11 • 172,12• 202,6• 256,
    Θrίρρcι. 314,24. 21" 346,12· (101 • θρησχι:ίαι
    θα•jμιχτα 356,12. όργι~στιχαι 100 ).
    (θειi μήτηρ 100). (6ρησκευτι.κή πορvεtcχ 160).
    (θε:άvθρωπος 26 ). θυσίαι. 106,8· 254 1 17.
    θε,α 78,7• 80,6" 80,19• 92,3. {Θώτ 1~7 ).
    θε:(α lπc.φάνι:Lα 142,3· θεία λ6"(Lα
    72,1fι• 82,27.
    (Θίμtι; 116). 1
    6ιογvωσια 74,6.
    (θεο8ώpητοι; 16· 18• 43 ). 'Ιακώβ 310,·15· !Η4,2Ιι• ~18;17•
    (θεολογική σχολη '.Αλιξαν8ρείαι; 328, 13• 328,29.
    12 ). Ίάρe8 314,23.
    θεολόγοr. 270,20· 372,6· 372,8· (ΊασΕων 108).
    374, 7• (218 ). (ιιχτpιχή 356).
    θeοπλαστΕcι., -αι 118, 14 • 140, 2. (t3εογρrίμμα-:α 13 6 )•
    (θε:6mιεuατα βιβλ(ιχ 109). Ίε:ζεκι.ήλ 314,29· 318,23· 326t26 1
    6εοποu:ϊ:ν 102, 7. ([cριχκοκtφαλο:; 96 ).
    (θeοποίησι.ι; 103}. 11
    Ιεpcμ(ιχι; 314,28· 318,22· 326,25.
    θεοποιtιχ 116,4· 144: 1 21• 172,12. •Ιεριχώ 318,2.
    θώι; κροκόδ'ει.λοι; 150,21. (tε:ρογλυφικά 136 ).
    Θcοϋ lπLφάvε:ιιχ 1 i2,27• 144,20· (ιερ63ουλοι 160 ) .
    Θε:οu παρουα(cχ 142,16. (Ίεροσόλuμα; 23 ).
    θεοφάνειιχ 246,3. Ίερουσαλήμ 316,23· 326,10• 326,
    (Θεόφιλο; 'Αvτιοχεtcv; 28• 101 • 1.6• 326,18• 326,23• 328,2·
    158). 2· 328,8• 328,11 • 330,20•
    Οε:pσ(της 130,5· (f 30 ). {101 ).
    (Θεσσαλ(α 152). 1
    ( Ιιpώwμοι; 28· ~Ο· 4tι· 55· 109).
    Θcτιι; 112, 10· (·113· 118 ). Ίε:σσαι 314.,·15· 31'1,27· 316,ϊ.
    ErPETHPIA 389

    (Ίcχωβίi 132 ). Ίωάvvη.:; Εόαγγελιστη,232,8.


    1
    Ιησοϋι; Χρr.σ":'ό' 76,18• 88,1 · 162, (Ίωάννη, Χρυσόστομο, 109 ).
    25· 224,16· 230,26• 23Ι'ι,2, ('Ιωάννηc; Άρχάφ 15).
    252,29· 260,3• 276, 11 ~ 320· Ίωάς 316,1~.
    12· 330,25· 360,19• 362,12· Ίωσ(α; 314,28· 316,15• 316,28.
    37~,18• (26• 319).
    -'Ιησοϋ, Να,Jη 318;1.
    κ
    (•Ιθάκη 130 ).
    ('Ιλάριος 43 ). Κάβειρα 3t.8,20.
    'Ίλιον 116,8. (Κck8μος 11. ~ ).
    ('Ιν8(α, -αι 99• 139· 29 7). {Κα'ίσαρ, -ρε~; 96· 103· Κ,jριος;
    Ίν8οι 100,1 · 150,7· 15i, 12· 350, Καίσαρ 103 ).
    15• 358,2 · (351 ). (Καισάρει.α Καππα8οκίας 19 ) .
    (Ίοβιαvόc; 2 7 ). (Καισάρεια Πα).αιστινη, 1. 7 ) .
    1
    ΙοuΒα(α 320,2Ι'ι · 324,8. (Καισiρειο, Άριλάτη, lί4 ).
    Ιοu3αίο:;, -οι. 216,2• 216,20• 220,
    1

    κακία 76,10· 86,12· 86,1~· 86,25.


    6· 226,15• 232,1 • 256,23° 92,1• 92,20 · 98.5• 126.,15•
    270,31 • 282,15· 282,21 • 308! 2,4.,23.
    26· 310,4• 312,1 • 31lί,18, κακόν, -ά 86,5· 86,9· 86;17· 86,20.
    316,20• 322,18• 32~,21 • 86,25• 90,6· 90,16.
    326,27• 328,1/ί• 328,18• 330, (Κα).λ(vι:κ.οι; 17 ) .
    3· 330,19• 330,28• 35/ί,10· (Καlλιστώ 117 ).
    (20• 67• 77• '153· 154• 226 ). κσJ,6ν, -α 86,9• 8.6,-18· 90,8• 92, 7.
    1
    Ιο1;8α; 314,25• 316,20• 328, 15. (ΚαππαΒ6χαr. 151 ).
    (Ίουλιανός 25· 26· 56• 347 ). Καππα3οκε:ίc; 150,10.
    (Ίοόλr.οc; tΡώμ11ι; 20· 22· 31 ). . (Καππα8οκία 151 ).
    ()Ιουστίνος 108 ).
    (καρναβάλι.2. 106 }.
    •1πποκέvταuρο.:;, -οι. 146.1'1 · ('146 ). (Καρχη86νιοι 15 9 ) .
    Ίσαιχχ 314,24 · 318, ι ϊ· 328,28. (Καpχη8ών 159 ).
    'Ίσις 100,'1· 10Ιι,13" (96· 100· (Κασπία 361 ).
    105• 106• 107· 116• 1fι7• (Κάστωρ 115 ).
    ·161 ). (κατηχούμενος, -or. 76• 77 ).
    :ιlσpα·~λ 3'10,15• 316,20· 316,2'i· (Κtλσοc; 101 ).
    318,:J · 324,Ή • 326, 17 · 326, ( Κέvτι:ιυροι 1 Ι'ι6 ) .
    ..., .,..
    •Η•· ......
    !Η)8 ,•)5
    (Kιρxupαior. 108• Κε:ρκυραLων μά­
    (.. Ισχ,jρα; 15· 16· 17). στιξ 108 ).
    (Ί-:-αi.L'Σ 31 · 137 ). (ΚικtρΝν 9? • 152 • 155).
    ()Ιφ~γtνεια 159). .Κελικs::; 1 50, 9 · (150).
    [χθύ, 150,24 · (152). (Κι.λικtα 150).
    'Ιωάννη:; Β~π-:-r.σ-:--},ς 2Η8,ι:ι· 328, (κr.vαι.8r.σμόζ 99· 117 ).
    JΗ, (κίναιδο;, -eι~ 99· 101 • 16·1 ).
    390 EfPETHPIA

    {Κλήμη; Άλcξ. 59· 98· 99· 101 · (Κ~.1pt.λλοζ ΊεροσολιJμωv 109 ).


    108• 109• 11q• 115• 117• {Κωvσταντ!vος :VI. 13· 15· 16· 18·
    119• 120· 139• 158• 159 ). ·ι9· 31 ).
    {ΚληταLμήστρα 115 ). (Κeι.>νσταvτ!vοι; Β' '2 ·ι ).
    κλοπαι 238,27. (Κωvσταvτtvος, υLος ":'οϋ λl. Κων­
    (Κόλλουθος 15). σ-:-α.v-;-(vοu 1 9 ).
    Κόραξ Συpαχούσtοc; 136,2· (137). (Κωvσ-:-αv't'Lvο,1πολιc; ·t 5 · 18 · ·19).
    Κόρη 10q;f3· (1.04· 105· 107· '115· (Κωνστάv"t"ιος19· 20· 21 · 23· 2~:
    116· 161). 25· 31 · 33• 3~ }.
    (Κ6ρινθοc; 160). (Κώνστας 21 · 22· 23· 2r1· 31 ).
    (κορυβαντιω 109 ).
    κορ1.Sβας, -vτεζ 10Β,1· (108· 109)·
    Λ
    (Κορωvtς 356 ).
    κόσμος 194,20· 198,17· :200,8· (Λι:χχε8α.ιμ6νLοι. 116 ).
    200,23· 208,19• 212,27. (Λαχ.ε8αίμων 159).
    332,27. Λάμεχ 314,23.
    Κρητεc; 156,25. (Λαο8ίκεια ~,;ρtας 23· 159 ).
    Κρήτη 98,11 · 1ΟΗ,1 · (99· 10Ή· (Λατ!vοι. 11· 158).
    114• 115• 152· 157• 159). (Λ ά'";ι.ον 15 8 ) .
    κριοχέφιχλο; 96,17· (96· 155). (λατρεία θρηvητικη 1ΟΥ· λατpε(α
    (κρLόμορφοc; 97). όργιαστr.χ.ή 100 ).
    (κροκ68εr.λοc; 151). (Λεόv-:ιος s Αvτι.οχείcις Η;!).
    Κρόνος 112,t(ι· 126,2ϊ· 126,29· (λατpευ-:-ικ;η πρciξr.ς
    98).
    156,25• 350,8• {98• 99• 109· (Λεόv-:ιος Ηυζάv":LΟς 59 ) .
    114· 157• 158• 159). Λήδα 114, 5 · ( ι 13 · 11 '• • 1 '15 )•
    (κτηvοι;. -η 96· 98· 113). (Λήμνιοι' 118 ).
    κτισr.ι; 86,26• 88,22 · 94,3 · 166,23· (Λημvος 118· 152).
    168,26• 17.0,8· 172, 7• 188,2• Λητω 1 ttιt6· {104 · t 15).
    19.'ι,10· 196,t'l· 20:2,16· (Λιβέριοζ Ί-.ώμης 23· 32).
    202.,29• 206,16• 22811'1· Λ(βυε; 96,17• 154,10· (96· 97).
    232,7• 256,14• 26~,19• 336, Λιβ,~η 348,20· (25· 35· 38· 96 ·
    20· (62 ). 34. 9).
    (Κυβέλη 98· 106· 108· 161 ). {Λοuκια.vός 152· 160· 2?6· 277•
    (Κυκλci8ες 105 ) . 35/ι).
    (Κuλί.ήνη 115). (Λούκιος 25).
    κ,;vοκίφα.λοι;, -οι 96,16· 146,12 · (Λούκr.φερ Κα.ϊΔ.ρεω:; 35· 44 ).
    (96• 1(ι7). (Λυδtα 1'19 ).
    (Κόπριc; 98 ). Λuκάοvει; 188.6· (189 ).
    (κόπpt; 98). Λυκία 348,20.
    (Κόπpοc; 98· 159 ). Λυκοupγοι; Σπα.ρτιάτης 136,4 ·
    (Κύpι.λλο; 'λλεξ. 27 ). (137).
    ΕΙΡΕΤΗΡΙΑ 391

    μισθαρvία σώμχτοι; 158 18. 1

    μοιχεία, -αr. 112,'ι· 116,2· 118,5•

    μαγγανείαι 350,4. 118,19• "160,1Ιι· 238,27•


    μαγε(α 1 -αι 304,21 · 350;13· 352ι (99· 1Οlι· 116· 120).
    10· 352,22• 36/ι,22• (16 ). μοr.χόι; 118, 18.

    ( )ΙαγvέντLος 2~ • 31 ). (l\1ολόχ 157 ).

    μάγοι;, -oc. 354,15· 358t2. (μουσr.κή Ιξαλλοι; 109 ).

    ?\fαiα 114,6· (99· 115 ). λfωάβ 31 Ο, 16· 316,27.

    (μαιν&.8ες 108). (μωσαtκόι; v6μοι; 154. ).

    (λ'Ιακάριοι; 15 · 16 ) . l\fιύϋσ~ζ 78,19· 88,2· 17,,5· 218t

    (l\{αχε86νει; 1 5 3 ) • 28• 232,19• 310,11• 3'12t31·


    (μα;vr.χαϊ:Όι 86). 314,25· 316,4• 316,29• 318,
    (l\rlansi 63· 261}. 11· 318,18• 320,17• 328.
    μαντε'tα 254,21 · 346,15· 3lι8;18·
    29• 330 11 • (136• 161 ).
    (μαντεiον ":'ου .Αμμι,)νοι; Δι­
    11

    ος 349· μαντείον των ίν Αt­


    γι,πτφ Θηβωv 349 ). Ν
    μάV1"εr.ι;126 1 ?.
    (~Ιά.ξιμοι; 38). Νά.Οcχν 326,20.
    (}fαρεωτις 15 ). Ναιμάν 324,9.
    (~fαρ(α 26 ). (~αϊσσbς ,;-ης 'ΙλλυρLας 22).
    (~Ιχρκελλος Άγκ,jρας :!'l· 36• vαοι ·ι !ιΟ ,2 7.
    4.3 ). (:Νέα 105).
    ( μαρκιων!ται 8Η). (Νε!λοι; 10).
    (λlαp-:-1:vος Βράyης !ι!ι). vεκροι 266, t · (1οο· 1 \ 'i').
    μάρτυpες 298, 13. .Νtστωρ 130,6· (·131 ).
    ( λ1αρ'7';ριοv Π ο).uκιiρπου 103). Ν ει\,) τέρ α 1 Ο 4 ,13 · ( f Ο 5 ) .
    μαϊ:"αιοi.ογί.α 232, 1~. (ΝΕκαtα 14· 1ϊ• 33· 3~: 35· 37·
    {:\Ιαχάων 356). 38 ).
    (~Ιε8r.όλαvοv, -α :!1· 23). {~ιχομή8εια 15· 16 ).
    μίθη 84,20. νοητά 82,3.
    (λ'lελέτιοι; 15· '17· 34 ). ν,,μοΟεσ(α 2 i :l, 16 · νομοθεσία Οιtχ
    (:\lελt':'ια.vυι 13• l!ι• 15• 16· 18). 164,5.
    (\Ι~ιαν8ρος 10R ). , (Νόμος 30 ).
    (~1tσσαλιανυί 4 ι ). νόμο;, -οι. 120, 1 • 160, 16'• 2'10, f (ι •
    με":'ιivοια 2 '• :! : 2 :! · :! 'ι 'ι, 1. 2'16, 13· ~128, 17• νόμοι. Θε­
    (:\Ιε-;ηλεί::-η 'Ι 05 ). οϋ Η~ 1 28· ν6μrJr. ~Ι>ωμαίιιJ'J
    μtτρα 136,ti· {t 3i ). 1 l'ι,3· ('11/ι ).
    μήτηρ Οεωv 160,~· (ΗΗ }. (Noι·dbι?rg 56 ).
    (λ!Lvούκιοι; Φη).ιξ 96· 139 · 155). νουι; 1 ϊ 6, 16.
    ( λΗvω,χς t 15 ) . ~ωε 3-14,2:ι
    392 ErPETHPIA

    ο (01}pσάκιος Σ!.γγι3ωνο; 31 ).
    (ούσ(α 36 ).
    ό8μαι tρωτLχαl 8 Ιί t 18. όφr.οχίφαλοι 96,16· (96 ).
    Όουσσεύς 130)6· (130 ). δφτ.ς 80, 15.
    οιχουμίνη 3Ιί8,1• 3lί8,15• 870,5.
    (.,Ολuμποι; 1 Oli · 118 ). π
    ('Ομηρι.χοι; δμvος; 99 • 'Ομηριχbς
    ϋμvοι.; ιlς; 'Απόλλωνα 115· πάθη 92,4.• ·132,2/ί• 138,1:!.
    Όμηpr.κ~ δμνοc; ι:lς ''Άpτε­ (Πάθμοι; 105 ).
    μr.ν 104: 'Ομηρικός ύμνος (παr.8εραστια 119 ) .
    ε[ς •Άφρο3ίτην 98· ιrΟμηρι­ παr.8ιχbς 100,3· (101 ).
    χ~ δμνος εt~ Δήμητραν 105· παr.8οφθοp(α, -αr. 1 ·ι 8,21 · '126, 1/ί •
    Όμηρtκοι; δμνο~ εL; Διό­ 160,13• (1i9).
    wσον 11 Ιί • Όμηριχ~ ϋμνοι; (παf8ω,., φθορά 120 ).
    εtι; Δr.οσχούρουι;
    1
    115· Ομηρι­ (IΙαΑαισ-:-(vη 31 • t5i· 277· 355 ).
    χός ύμνοι;EL; Έρμην 115 }.
    1
    Ι1αί.αμή8ης 136,6· {137 ).
    'Όμηροι; 136,1 · (98· 108· 113· 11!ι. (πάπαι; 103 ).
    115· 116• 117• 118• 119• (πιiπυpος 105 ).
    128· 130• 131 • 136• 137• παρά3εισα; 23/ί, 10· 23(ι,15.
    146· 152· 356). (παρά8οσις !ι 5 ) .
    ('Όμοιοι 3!ι • lί 7). παpθεvtα 360,11.
    (80μοιοuσιανοι 3/ί• 37· 47 ). (πιχpθι:vικ~ β(οι; lίΟ).
    'Ομφάλη 118,11· {119). παρθeνος, -οι. 156,10· 2ι.6,5• 278.
    όνοχίφαλοL 96,16· {96 ). 7• 310,8• 314,20• 316,1•
    ( όνόματα τοu Θεου 1 :J 3 ) • 352,5· (ΙιΟ· 65• 15ϋ ).
    ιΌvιl)ράτος; 4/ι). (Ιlάσχα 42}.
    ('Οξόρυγχοι; 105). (τ:ατcρες fί5• 109 )• -::ατήρ θεων
    (δργr.α 105·106• 107). 130t1 !ι.
    (όρ-yιαστιχαι τελεται 100 ). Παϋί.οι; 86,7· 160,7· 188,fί• 232,
    (Όρθο8οξΕα 1/i• 27• 34· !ιlί ). 23• 264,!ι• 266, 18· 280,/ί•
    (Όρθ63οξοr. 14· t 9· 20· 22· 25· :3 () G,1 3• 3 ϊ :! , 2 '1 · (2 9• 75 •
    27• 3/i• ζι8). 227 ).
    (ορχοt 133 ). (Ι1αϋλος Σαμοσατε1Jc; :JG}.
    ('Όσr.0<; Κορ3ούηι; 21 • 22 ) . (ΙΙαι>λiνο; 27· 3/ί• (ιΟ).
    •Όσιρις -t00,2· 106,17• (100• 105· (Ιlαυσαv(ας 116· 117· ·t3i ).
    ιοϊ· -Jot., 109· 116· 1lί7· Τlάφοι; 98, 7· (98 · ·ι 05 ).
    ·155 ). (Ιlα:cώμιοι; ·Η,· 41 ) .
    (Οόαλwτιαvοι; Α' 2 7 ). ΙΙεr.ραιΕύς 108,lί.
    {Ούάλης 27 ). (Πελασγr.κοι θεοl 349 ).
    (Οuάληι; Μουρσων 23· 31 ). Πελαcrγοι 150,5· 152/ι · (152· 150·
    (Ούρανο; 9s· 113· 11li· 16i· 165 ). 153 ).
    ErPETHPIA 393

    (Πcλοπόνv')σο; 115• 152). (Πρbμοc; 131 ).


    (ΠGωψ121). (Προίλληνε; 98· 99· 150 ).
    πΜ~ 106,7. πρ6νοtιχ 156,14.
    (Πιντάτcuχ01; 136 ). (Προπον-τtc; 151 ).
    Πiρααι 150 1i• 360,12. (προφηταr. 30 }.
    Περαεύ<; 116,6• 116,1S· (116· (πρω1"6πλαστοr. 78· 24:2 ) ..
    117 ). Πuθ[α 348,21 • (3/ί8· Slί9 ).
    {Πιραεφ6νη 104: 106• 107• 115· (Πό>.οι; 131 ).
    116• 137 ).
    Περαι; 320,24.
    ( Π ηλοόσι.οι; 17 )• Ρ
    (ΠίvΒαρ01; 116· 117 ).
    πtστις 76, 7• 86,22• 100t13• 232, {'Ρα8άμαvθuc; 115 ).
    1/ί• 302,29• πίσττ.ι;; Χρr.στοϋ 'Ρία 1"60t14· {99· 106· 11/ί· 161).
    358,26• π(στr.c; κατά Χρι­ ρητορική 136, 2.
    στόν s,2,1. (Ρό8ο; 158 ).
    ΙΙλάτωv 108,5· 230,8• 338,26• ('Ρουμαν(α 150 ).
    '(28· 29• 109• 207• 230· ( Ρουφivος ·12 ).
    1

    3!i1). cΡωμ~ίΌt 100,2· ·t0:!,1· 102,t~·


    (1Ιλο6ταρχοι;; 97· ·100· 101 · 137· 114,2· 158,1 · 18~,5· (21 ).
    3lί5 ). {•J>ώμη 20· 21· 101· 158· 159).
    (Πλούτων 105· 107• 114• 117• (Ρωαια 150 ).
    357 ).
    Πνεuμα !γιον 90 1 22· 122,2/i (36·
    37• 47). Σ
    (1Ιο8αλε(ρr.ο; Ή~6 ).
    .
    ποLηστ.,; ήpωϊκή · 136,1. i σαβεi.ί,ιαvι.σ-;αι 38 · lι 8 ) .
    ποr.ητηι;;, -αι 112,2· 126,8 · 126,iO· (Σαβέλλιος 21 · 36· 38).
    126,25· 128:,1 • 128,25• 128) (Σαλαμtc; Κ,jπρ!ι•, 159 ).
    28• 132,7. Σαμάρεια 31 Ο,~:!.
    ποr.μηv 232,20. (~αμοθράχ.η :Jtι Υ )•
    (ΙlολυΒΕύκηt; 11::; ). • • • ;,·
    -,2μι:.ιυηJ. ) 1·1,~
    f • 6 ~l C ι!.,
    • ..,.J υ υ ι~.
    '
    ΠQΛUΕk6της; 196,:21. ~αο,jλ 318,:!Ο.
    (Πολύκαρπο,; Σμύρνης 103). ( u!ραπιι; 155 ) .
    (π6ρναr. 160• 161). (Σαρ8ε.κη {ΣόφLα) :Η• ~:!· :!3• 33 ),
    πορνεΕα 160,14· (98· 1 υο· 114 ). Σαρπη8ιhv 1 ι :! , 7 • (115 ).
    {πορvικαι -rιλεταL 98 · πορνr.κά (σάτυρο; 11 G).
    δργια 106· 107 ). (Schultze 56 ).•
    Ποοτι8ων 10/ί,1 • 112,9· 13Ιt,8· (Σέθ 107 ).
    (104· 11S• 114). Σιμίλη 11/ί,5· (99· 114).
    πρciξι:r.c;; ιχtσχραι 1S2,5· 192 113. Σεναχηρειμ 316,29.
    3-94 ΕrΡΕΤΗΡΙΛ

    (Σεραπ(ωv Θμούε<t)ζ ·23· 32· 35· 36 o3~c:; Σαρ8ι.κης 2 2 · 3 ι σύvο- ·


    155 ). 8ος Τόροu 20· 31 · 32 · σύvο-
    ι

    σημεία 266.31 · 324, ί. 80~ Φr.λιπποuπ6λεωι; 31).


    Σχύθαι. 150/ι· 156,9· 156,21 • ( :>.:;uρ Ea. 13 5 · t 5 9) .
    360,12• (150· 156 ). Σύροι. ·t50,5· 150)9· 3-16,26· (152).
    Σκύλλα. 146, 1 ·1 · (1 '6 ). ( σφηvοεr.8η γράμματα 136 ).
    ~ολομών 314,27· 316,1.3· 326,18. (~ωζόμεvος 13· 26).
    ~6λωv δ Άθηναtος; 136,!i• (137 ). Σωκράτης 1.08,5· (1·1· 22· 109).
    σοφία 100, 1 t · σοφια έΑληνιχη σωμα, -ιχτα 80,1· 80,1!i• 82;.ιο·
    350,18· σοφία 'Ελλήνων 346, 82,25· 84,,· 86,3· 92,!i• 98,3•
    26· 354,17· 368,21. 178,9• f 78,2!i• 180, 9• 180,
    (~aφία Σολομώντος 109 J. 27• 182,3· 182,8· 182,20•
    σοφοί 358,2· σοφοl ,,Ελληνεc:; 350, 21!i,3• 280,12• 282,6· 284,
    21. 18• 288,5· 292,7• 292,18·
    (~οφοκλη::; 119 ). 224,2• 294,16· 302,1 • 308,
    ( σπεpμα.τικοι λόγοι. 203). ·ι g • 3 3 6, 11 · 3 3 8, 16 · 3 4ο, t 6 ·
    ( σ-:-αΟμιχ 13 7 ) . 342,5• 3li2,15· 34,,3· 3ti6,
    σ-:άθμια 136,6. 19·366,26•372,t6·(50}· σώ­
    σ":α 1Jρό:; 74,2· 74,9· 74;18' 2:28/ι• μα κυρr.αχον 28i,2• 29~,ι ·
    188,19• 288,24· 292,1 • 2911, Β06,3·σωμα άvθ9ώπειον 168.
    ι1· 296,5· 298,1'.ι· 298,28· 18.
    304,21 • 308,20· 308,28· 314, σt,.)ματιχά 92, 7.
    1ο· 346, 1 · 350,6· 352, 11 · ~ώτειρα 116,6· (116).
    358,28· 368,2li · 3 72 t13• σωφροσuνη 356,tt· 362,25.
    (6? · 74: 75 ) • στα.uρό:; χ,J­
    p ι ακο:; 300,27.
    σ-;ο•.zε!α 9lι,23· t 66.'ϊ · (σ-;{)ι.χεiα. Τ
    της ϋληc:; 94 ) .
    (~-:-~άβων 108 · 109). ( ταp ίχευσιι; 1 !ι ί ) .
    (~τcι,)tκ~ι 61 ). {τά.pτα.pος 114).
    συγγραφείς 126,8• 128,24. {Ταηανος 28· 117 · 15S ).
    σ11γκλη-:-ος Ι)t~)μα(ων 102' 1. ( 'l 02).
    1
    Τα,jρειοr. 1.56, 10.
    ( σuλλαβογpάμμιχτα 13(i ) . (ΤαϋροL 156).
    ( σύνο8οc:; Α' οιχουμεvι.χή 13 · 1 ~ · (ταuροχέφαλοc:; 96• 15'ι ).
    σ,jw.ι8ος 'Αλεξαν3ρεLας 34 · τεχvογον(ιχ 8 4 ,15 · (τεκνογοv (ας ά-
    σ•:ινο8οι; 'Αρε>.άτης 24 · σ,)ν­ ποφuγή 157 ).
    ο8υς 'Apφ.(vou 311 · 35· σ,jv­ τεχνοθυσi.αι. 156,25· ( 1:ιϊ ).
    οδο; Ιεpοσοί\ύμων 19· σύν­
    1
    τεκvοκτον!.αr. 15 8, 11.
    ο8οι; .Με8Lολάνων 2 4 • σi.Sνo- (Τέvε8οι; 159).
    8oc:; Λαο8Lκεί.ιχc:; '109 · σιJ•.ιο­ (Ί'ertullianus 1t7· 158).
    οος
    1
    Ρώμηc:; {341) 20· σύν- τετράπο8α 138 1 17• 162 113.
    ΕΙ'ΡΕΤΗΡΙΑ 395

    τtχνη t 20,20· ·120,2/ί•


    122,1 • 126, (Φι.λαντ(νοοι 101 ).
    6· 13lί,16• 1~2,16• 14lί,10. (Φιλι.πποόπολις 2 2 ) .
    τeχνLτηc; 120,11· 120,22· 144,22. φιλόσοφοι 1lίΟ,6· 332,19· 350,18·
    (Tillemont 56 ). 358. 7.
    (11r.μόθεοc; 1 7 ) . φιλ6ι.ριστος 76,5· 22/ί,1.8• 372, 2•
    (Τιτανεc; 11lί ). (76 ).
    (Τρέβηρα 19· 22 ). (ΦD..ων 28• 96· 98· 139· ",151 ).
    (Τρr.άι; 35· 47· 49). (Firmίcus Maternus 345).
    Τρι.πτ6λι:μοc; 136,3· (·107· 1:17 ). (ΦοLβη 106 }.
    (Τρο[α 117• 130· 131· 137· 356}. (Φοίβοι; 34ti ).
    (τροπιχοι 3 7 ) • Φο(νιχ.ες 1.36;1 · 150,ι· 156,24·
    'rρωεc; 112,5• 116,8· (11.3· 11ί• (1.35· 136 ).
    131 ). Φοι.νίκη 158,16· {115· 159· ·160).
    (τρωtχbc; πό),εμοc; 113). φόνοι 160,15.
    (Τυ8εόc; 117). (Φ6ρβαν 117 }.
    (Τuν8άρεωc; 114 · 115 ). (Φοuλγίντr.οc; l>ούσπης 44 ).
    (Τύροι; 17· 18· 19). (Φροuμέvτtοζ 1 lί).
    Τυφώ" 106,18· {1.ΟΟ· '107 ). (Φρuγ(α. 108).
    (τόχαι 25lί). (Φύλαρχος 159 ).
    φ,jσις 190,:J· 1 ~Η),:2:!• 204,28· :l06,
    4.
    Υ (Φώκαr.α 159).
    (Φώτιοζ 28· 39 ).
    ('rάχινθt'Jς 120).
    (l'tόι; Θεοϋ 3i· 3Β· fι6· ~7· 52).
    ("Υλα; 120). χ

    ύλη 142,19• 230,11· 230,18.


    (ύπόστασι.ς 36 ) . Χαλ8ατοι :ι50)15· Η58,1 • ~Jf>0,'15·
    1
    Τρχανία. 360,14: (Η61 ). (:J5·1 ) .
    (Ύφ-ηλοπολί ~αι. 16). (zαμευνίχ 108).
    (Χαναναία 154 ) .
    (Χ α.νανα.ϊοr. 15; ) .
    φ (Χάος 98 ).
    Χάρυβ8ι:; 146, 11 · (146 ).
    φαρtσατοι 286,9. Χε>.κLας 314,29.
    Φει.8tαc; 186,21. (y_θόνr.οc;, -οι 1 Οϊ · 108 · 15/i).
    φθαρτά ~0,21. {Χίος 159 ).
    (φθογγικά 13t) ) . {χορό; ~;αλλο; lU~).
    φθορά 2!i2,12· 244,20· 2/ί8,27• (χρησμοι 108).
    250,19• 278ι11• 3/ίlί,:.ι (χpιστιανr.χή π(στις 73).
    (Φιλάγριοc; 20 ). (Χριστιαvr.σμα; 30· 4fι• 67 ).
    396 EfPETHPIA

    ψ
    (Χpιστr.αvοt 1~· 75· 76• 10·1· 103·
    153• 276• 277• 355).
    φευ8όθεοι 126,7· 156 , 3 · 302'2ί.
    Χριστόc; ?2 1 11 · 72,23· 7rι.2· 74,
    ('Υευ8οφώ-:ιος; 63) ·
    13• 76,lί• 86,11 • 86,2(ι• 88,
    φυχη 78,20· 80,27• 82,30· 84,21 ·
    9• 96,8• 152)12· 160,6· 162,
    86,2• 90,15• 92,2• 92,13•
    5• 172,15• 202,10· 232.14·
    132,9• 144,27• 162,3• 17q,
    2t:ιΟ,4· 250,6· 26(.,21 • 2J6,
    21· 176,2• 176,23• 178,4•
    2· 278,25· 29i,9· 29i,t7·
    178,16· 1i8,28· 180,11• 180,
    296, 7· 296.13• 298, 1 · 298,
    2t • 1.82,ί • 1.82,7• ί82.,2.9•
    9• 298,15· 298,22• 300,6·
    18/ί,12• 18(ι,24:• 186,5• 186,
    300,10· 300,22• 300,33· 302,
    t3· 21/ί,3• 254,8· 268,22•
    18• 302,29• 304, 10· 30/ί,
    338,29· (26• lί9• 50• 62•
    25 · 306,21 · 306,27 • 308,4 · 1Ιί:7).
    316,9• 320,30• 326,10• 326,
    (ψυχοπομπός, -ot 100· 1lί7 ).
    29• 328,20· 328,25· 330,
    18• 3lί2,3· 3Ιί:8,11• 3t:ι8,22•
    350,23· 35t,tlί · 35i,ί4 · 356, Ω
    21 · 358,9· 358, 19· 358,28•
    'Ωκεανός 360,13.
    360/ι• 360 1 9· 362,5· 362,21 •
    ώχεανόι; ·166,2• 208,6· (16ί ).
    364,5· 366,1 · 368,9• 368,
    (''Ωv 132 ).
    j j · 372,8• 372,25· 372,29·
    (Ώραπ6λλων 101 ).
    (ΒΟ· 36· 3? • 38· rιο· t:ι9· s1 •
    (Ώριγeνηι; 28' iJ7· 101 · ·109 ).
    6ί• 68· 153· 2:!7· 277• 353·
    "Ώρος 100,2· 106,18· (96· 1UO·
    355 ).
    107• 14 7 ).
    (Χp 1Jσr.ππος 1:!1 ). 1
    Ωσηέ 326,20 ·
    Π ΤΝΑΞ Π ΕΡΙΕΧΟΛfΕΝΩ~

    'Αφιέρω~~; σελ. 9
    Εί::sα.γωγή • 11
    Κείμε'Jσ-ν - Μετά.φ;,ασι; • • • • • • • 72
    Λόγο,;; Α'. Κατά. είδώλων • • 72
    Αόγο, Β'. Ηερι e·.ιανθρωπή,εω, • • • 226
    J1 !να.; ci·ι-:αποχpίaεω; τω-ν έ'J το!; σχ.ολ!οι; π~pα.πομπων . • 376
    ι~;;:,ετήp ια. • 379
    1. Ευρετήρ.ιον χ ωρ ιων Γραφη; » 379
    » 382
    . . . • S97

    Π ΙΝΆΞ ΕΙΙ~ΟΝΩΝ

    ~ο
    μεγα;
    , 8
    69
    '['υπr.ιγpαψa!α 'Εμμ. Σ-;;ιχκιαν~κη κcιι \'Ίϊi)ν, θεοσιχλ
    ΒtΡJλιοδεσία. ~ Α~sλφι:Λ Βαρουc~~δη, θeα-Jιχλο~ίκη

    You might also like