Professional Documents
Culture Documents
Human Rights in The Mrichhakatikam - An Observation
Human Rights in The Mrichhakatikam - An Observation
सािह यं समाज य दपण व पम्। यथा दपणे ित छिवः ितिवि बतं भवित तथैव सािह येऽिप
समाज य ित छिवः ितिवि बतं यते। अ माकं भारतवष सािह यपर परा बह ाचीनकालतः
समागता। अ याः पर परायाः आिदतमं िनदशनं वैिदकसािह यिमित ना ना प रचीयते। ऋिष-
पर परायाम य सािह य य चलनं सामािजके वासीत्। त परवि िन काले सामािजकानां तृि िवधानाय
आन दाय च लौिककसं कृतसािह यपर परायाः आिवभावः। त लौिककसं कृतसािह येषु यका यं
समाज य सव तरीयानां मनु याणां तिृ िवधाने अ य यां भिू मकां पालयित। एतेषु महाकिवना शू के ण
िवरिचते मृ छकिटकिमित यका ये मानवािधकारः कथमासीत् अिप च व मानसमाजे त य हण-
वजनिवषये आलोचियतंु यते।
मानवानामिधकारः इित मानवािधकारः। अि मन् जगित मानवाः िह वबुि बलात् मनु येतरे षु
े पेण प रग यते। पर तु समाजेऽि मन् मनु ये विप े तािवचारो यते। त पु षाः वबाहबलात्
ी यः े िमित म य ते। े तायाः अ मात् रणात् िह मानवािधकार य अवमानना आर यते। अ माकं
शा ेषु नारी-पु षयोः समतािवषये य िप वारं वारं यू ते-
“ि धा कृता मनो देहम न पु षोऽभवत।्
अ न नारी त यां स िबराजमसजृ त् भःु ॥ इित। ”१
पर तु काय े े िह त य असगं ितः दरी यते पनु जाितगतिद ु अिप य िप मनु याणाम् एक वम्
उ ो यते-
“ ा णोऽ य मख
ु मासी ाहः राज यः कृतः।
ऊ तद य य ै यः पद् यां शू ो अजायत॥”इित। २
पर तु ाचीनकालतः अ ाविध त य वैसा यं प रल यते। अधनु ा कालः प रव ते। समाज य सव तर य
मनु याणां सावजिनकमानवािधकारसङ्घोऽिप व ते। अतः उपयु े यका ये ितफिलतमानवािधकार य
सा यं वैसा य च वतमानमानवािधकारे षु क यं ितफिलतं व ते तदालो यते।
इदानी तनकाले िव ेऽि मन् सावजिनकमानवािधकार य ि ंशदिधकाः धाराः सि त। ताः धाराः
पथृ क् पथृ पू ेण येक य देश य सिं वधाने िवराज ते। १९४८ सवं सर य िदसे बरमास य
दशतमिदनाङ्के आ तजाितकमानवािधकारघोषणायां सावजिनक पेन एतेषां मानवािधकाराणां योगो
यते। अिप च ष मौिलकधाराः सि त। ते यथा – १.सा य यािधकारः २. वत तायाः अिधकारः
३.शोसन य िव े अिधकारः ४.धम य वत तायाः अिधकारः ५.सं कृतेः िश ायाः चािधकारः
६.शासनताि क ितिवधान य अिधकारः। एतेसां लङ्घनेऽिप द डिवधानं यते। मानवािधकारलङ्घने
भारतीयसिं वधान य ३६सं यकधारानसु ारं सव च यायालये पनु २२६सं यकधारानसु ारम्
उ च यायालये च यायं ा मु ् आवेदनं कतु श यते।
मृ छकिटकिमित करणं महाकवेः शू क य अ य या कृितः। यका यिमदं सं कृतसािह य य
मागाित र म्। ाचीनकाले चिलतं राजताि कनायक वं प र या य नाट्यकारे ण अ समाज य
साधारणः जनः चा द ः नायक पेण अिपतः। न के वलं नायकिवषये इयमिु ः नाियकािवषयेऽिप।
अि मन् करणे े नाियके ा येते। तयोः धाना तु गिणका वस तसेना ि तीया च साधारणी गिृ हणी धतू ा।
यका येऽि मन् समाज य बहिवधं वैिच यं प रल येते। यका येऽि मन् ितफिलतो मानवािधकारः
आलो यते।
अि मन् समाजे सव िह कु ािप मानवािधकार य पालनं कु ािप लङ्घन च यते त कालेऽिप
इयम् अव था दरी यते। अधनु ा मृ छकिटकिमित करणे ा मानवािधकारै ः सह इदानी तकाल य
मानवािधकाराणां सा यं वैसा य च मानवािधकार य धाराणसु ारे ण आलो यते।
सहायकाः थाः
१.शू कः,मृ छकिटकम,् स पा.ड.उदयच व दोपा यायः,कलकाता,सं कृ त बक
ु ् िडपो,२००७( थम काशः)।
२.म डल कानाइलालः,मानवािधकार ओ सुर ा,कलकाता,वाणी संसद पाविलिशं हाउस,२०१९( थम काशः)।
३.लेिभन िलया, मानवािधकार,िद ली, याशनाल बुक ा ट,२०१८(पनु मु णः)।