‫ا‬ ‫ﷲا‬

‫م‬ ‫أھ‬

‫إدارة ا ارد ا‬
 ‫رس‬ ‫ا‬
‫ر ‪:‬‬ ‫إدارة ا وارد ا‬ ‫د‬ ‫ث ا ول ‪:‬‬ ‫)‪(١‬ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا رد و ا وظ‬ ‫أ‪-‬‬
‫( &ط أ‪. %&%‬‬ ‫ب‪-‬‬
‫ا وا‪ ,-‬ا ‪. * +‬‬ ‫ا ‪1& /‬ت ا ‪ - +* */0‬ن ا رد و ا وظ‬ ‫ت‪-‬‬
‫ا ‪ +/‬ب ‪.‬‬ ‫ث‪-‬‬
‫( وذج إدارة ا وارد ا ر *‪/‬و ق ن ا رد و ا وظ ‪.‬‬ ‫ج‪-‬‬
‫‪%‬ؤال * را‪. +5‬‬
‫إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫) ‪ ( ٢‬ا ث ا ‪ : (&8‬ا ط&ر ا ري و ا *‪%‬‬
‫) ‪ ( ٣‬ا ث ا ‪ &8‬ث ‪ :‬ا ‪ /‬د &ت ا ‪/ /‬وا‪ ;5‬إدارة ا وارد ا ر‬
‫‪ /‬ق زة ‪ * % &(/‬ر &ت‬ ‫) ‪( ٤‬ا ث ا را ‪ : ,‬دور إدارة ا وارد ا ر‬
‫ا د‪8‬‬
 ‫إدارة ا وارد ا ر‬ ‫د‬
‫إدارة ا وارد ا ر‬ ‫ھ‬ ‫ا رد و ا وظ‬

‫ا‬ ‫ا د‬
 ‫” ﺠﻨﻪ ﻤن ﻏﻴر ﻨﺎس ‪ ...‬ﻤﺎ ﺘﻨداس ”‬
‫أي ﻤﻨظﻤﺔ ﻤن اﻝﻤﻨظﻤﺎت ﻝﻬﺎ ﻤورد ﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫واﺤد ﻫو ‪ :‬اﻷﻨﺴﺎن ” ‪ ...‬ﺒﻴﺘر دراﻜر‬
‫اﻹدارة ﻫﻰ إدارة اﻷﻓراد ‪ ...‬و إدارة اﻷﻓراد ﻫﻲ‬
‫اﻹدارة ‪.‬‬
 ‫طأ‬
‫! ن ا ‪ #‬ط ا ‪%‬ي (' م *) – ‪ ,‬اء ! ن ‪/‬ﺪ ‪ -‬أو إ‪23 45‬‬ ‫أى‬
‫‪ 467‬ﺪ ‪ 89:‬رد( أ‪; , ,‬ن < ‪-:‬‬
‫) ‪ ( ١‬ا ارد ا د(‬
‫‪-‬ا &(‬ ‫‪-‬ا را>‬ ‫‪-‬ا وال‬
‫&ت‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪-‬ا?‪1‬ت‬ ‫‪ -‬ا ‪+‬دات‬
‫‪ ....... -‬إ @‬ ‫‪ -‬ا ‪*+‬و &ت‬ ‫‪-‬ا ‪& &0‬ت‬

‫) ‪ ( ٢‬ا ارد ا‬
‫‪ 0-‬رات‬ ‫‪-‬ا راد‬ ‫‪-‬ا‪A‬دارة‬
‫‪*% -‬و &ت‬
 ‫ا رد ا ي < ا ‪%‬ي (ﺪ( ا ارد ا‪ /C‬ى ‪.‬‬
‫*ﺪون ا رد ا ي ا ' در و ا ‪ F ( G E F‬إ‪H4,‬ﺪام ا ارد ا د(‬
‫* ‪ F‬ءة و ا ‪ I:‬ا ‪. J IK‬‬
‫” < ا ‪%‬ي ‪ 2O PQR/ FI6S‬ا‪N‬رض ”‬
‫ا‪ TN‬اد ‪ I4H‬ن ‪ 2O‬ا < و ا ‪ U V‬و * ‪ I4H XYZT 2W 4‬ن ‪ 2O‬ا رات و‬
‫ا_^]\ات و ا‪ `TN‬ر و ا‪ < abN‬ت و ا ' و ا ‪ 6‬دات و * ‪ 2O 2W 4‬ا ‪ c I‬ت ‪.‬‬
‫‪ PI4Hb d‬ا ‪ Xe * T PQ‬إ‪\;gc fTR4/‬آ و ‪i‬ﺪ‬ ‫ا ‪I4H PQ‬‬
‫‪XY c d‬‬ ‫( ‪ jS‬ا‪R4/N‬ف إ‪ 6 VU 2W‬ا ‪ #‬ط ا ‪%‬ي ‪ - 4#b‬إ ) ا‬
‫‪ ،‬إدار ‪ ، ' 7 ،‬إ‪* ، S 45‬ﺤ‪ ........... ، g‬إ_‪. n‬‬
‫‪ 2o‬ا ‪;* p T 4‬ن ا‪ TN‬اد و ا ‪PQ‬‬ ‫إدارة ا ارد ا‬ ‫و‬
‫‪ :N b‬ل ‪.‬‬ ‫*‬
‫ا !و ق ن ا راد و ا وظ ف‬
 ‫! (ت ا &!‪ "#$% %‬ن ا رد و ا وظ‬ ‫ا‬
‫ا وا") ا ‪% $‬‬
‫” إذا و د ا ر إ ‪ +‬ر أھ‪%‬‬ ‫ﺍﻟﻔﺮﺩ‬
‫‪! .‬ظروا ا ‪” -‬‬
‫ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‬

‫ﺣﺎﻟﺔ ﺃ‬
‫ﺍﻟﻔﺮﺩ ﻭ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﻳﺘﺠﻬﺎﻥ ﺇﱄ ﺑﻌﻀﻬﻤﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺔ ﺏ‬
‫ﺍﻟﻔﺮﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻠﻮﻇﻴﻔﺔ ﺟﺰﺋﻴﺂ‬
‫ﺣﺎﻟﺔ ﺝ‬
‫ﺍﻟﻔﺮﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻠﻮﻇﻴﻔﺔ ﲤﺎﻣﺂ‬
‫ﺣﺎﻟﺔ ﺩ‬
‫ﺍﻟﻔﺮﺩ ﻏﲑ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻠﻮﻇﻴﻔﺔ ﺑﺎﳌﺮﺓ‬
 ‫‪!%‬و ق ن ا رد و ا وظ‬ ‫وذج إدارة ا وارد ا ر‬
‫)ا‪ +‬ل(‬ ‫ا وظ‬ ‫ا رد‬
‫ر‬ ‫ا وظ&‪B‬ف ا ر‪A % B‬دارة ا وارد ا‬
‫‪ * / -‬ل و ‪ D/‬م ا ‪ +‬ل ‪.‬‬
‫ر ‪.‬‬ ‫‪0/ -‬ط ط ا وارد ا‬
‫‪ -‬ا ‪& /0‬ر و ا ‪ +/‬ن ‪.‬‬
‫‪ D/-‬م ھ ل ا ‪5‬ور و ا روا‪/‬ب ‪.‬‬
‫ا وا ز و ا زا & و ا ‪0‬د &ت ‪.‬‬ ‫‪ D/-‬م أ(ظ‬
‫‪ / -‬م ا داء ‪.‬‬
‫‪ -‬ا ‪/‬در ب ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪0/‬ط ط ا ‪&%‬ر ا وظ‬
 ‫‪r,‬ال ‪ I‬ا‪6S‬‬
‫و‬ ‫‪ /+‬د (‪&5‬ح إدارة ا وارد ا ر ‪ / *F‬ق ا ‪/‬وا ق ن ا وظف و ا وظ‬
‫أ دى ر &ت ا ط&ع ا ‪&+‬م ‪:‬‬ ‫أظ رت أ دى ا درا‪&%‬ت ا &‪1‬ت ا?‪/‬‬
‫م *‪/‬وا ‪M‬ق ‪ M‬ن إ ‪ / (&M‬م و ط ‪ M+‬ا وظ‪B&M‬ف‬ ‫‪ M‬ط‪M‬ر‬ ‫& ا و ‪ % ٢٠ : J‬ن ا ‪ & +‬ا &‬ ‫ا‬ ‫أ‪-‬‬
‫م‪.‬‬ ‫ا ‪(&%‬دة‬
‫‪/‬وا ون ‪5‬ز‪ , N B‬ط ‪ +‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪(%‬دة م ‪.‬‬ ‫& ا ‪ % ٣٠ : (&8‬ن ا ‪ & +‬ا &‬ ‫ب‪ -‬ا‬
‫‪/‬وا ون ‪ , N & /‬ط ‪ +‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪(%‬دة م ‪.‬‬ ‫& ا ‪ % ٤٠ : 8 &8‬ن ا ‪ & +‬ا &‬ ‫ت‪ -‬ا‬
‫‪ O‬ر ‪/‬وا ن ‪ , N & /‬ط ‪ +‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪(%‬دة م ‪.‬‬ ‫& ا را ‪ % ١٠ : +‬ن ا ‪ & +‬ا &‬ ‫ث‪ -‬ا‬
‫ن‬ ‫ل &‬ ‫ا ط*وب ‪ / :‬د د ا دور ا ط*وب ن إدارة ا وارد ا ر‬
‫ا &‪1‬ت ا ‪> *F &%‬وء درا‪/%‬ك ( ‪ Q‬إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬
 ‫ث ا‪0‬‬ ‫ا‬
‫ر ت ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫• ا ط ر ا ‪3‬ري و ا ‪%‬‬
‫‪6‬وم إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫•‬
‫• أھداف إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬
‫• أ ط ا وارد ا ر ‪.‬‬
‫إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫دا&ل درا‬ ‫•‬
 ‫‪:‬‬
‫‪ p U : 4b‬ا واد ‪2O‬‬ ‫‪ 8O‬ا ' ن ا ‪ s5 ! : g‬ر‪ ,‬ت إدارة ا ارد ا‬
‫‪ a‬ل ‪ tIb‬ا‪ :N‬ل‪ .‬و! ‪ s5‬ا‪N‬و ‪ iw uK67‬رب وا‪xN‬ﺪ‪ i‬ء ‪ ،‬و‪ sIg b‬ا_‪ z‬ا‪ yT‬ا‬
‫‪ 8O‬ا‪ SN‬ر ا '‪ I I‬ا |{ (ﺤ}‪ I‬ن ‪ •5 a* X~I:‬ا ‪ F‬و‪ € i‬ا •‪%‬اء ‪.‬‬
‫ا ‪;I 6‬ن ذوي‬ ‫ت ‪ S‬ا } ‚‪ j‬إ‪ 8W‬أ‪:‬ﺪاد ‪\;Vc‬ة‬ ‫ر ا ‪ g‬رة ا } ‪:‬‬ ‫و‪j‬‬
‫ا رات ا ‪R‬ز † • … ا‪GC‬ت ا ‪ . }}H4‬و ‪%‬ا ا<‪ 4‬ا ﺪ( ون ا ‪ }}H4‬ن ‪ 2O‬ا ارد‬
‫* ‪ 4/‬ر و‪b‬ﺪر • ا ‪;I 6‬ن ا_‡ﺪد و‪ b‬زˆ‪ 89: 6‬ا‪ :N‬ل ا |‪. XŠ, b ‰‬‬ ‫ا‬
‫‪ : 8O‬م ‪'T ١٩١١‬ﺪ ا<‪4* s 4‬ﺤﺪ(ﺪ ا ا‪ x‬ت ا ‪R‬زم ‪ b‬ا‪8O < T‬‬ ‫ﺪر‪ ,‬ا‹دارة ا ‪I6‬‬ ‫أ‬
‫وا‪ SN‬ر وا_‪ z‬ا‪ yT‬ا |‪* XŠ, b ‰‬‬ ‫‪N‬داء !… و‬ ‫ا ‪;I 6‬ن ‪ ،‬و ا رات وا 'ﺪرات ا ‪R‬ز‬
‫( ‪ 89: •F6‬ز دة ا‹‪S 45‬‬

‫‪b‬ﺪار ‪p U :‬‬ ‫ر‪ ,‬ت ا ارد ا‬ ‫و ‪ : %‬م ‪ : {| ١٩١١‬م ‪ ١٩٣٠‬وأ‪Vx‬ﺤ‪s‬‬

‫ا‪ TN‬اد *} رة أ‪. , ,‬‬ ‫‪i‬‬
 ‫ا‪9‬دارة ا ‪Scientific Management : 8 %$‬‬

‫&ن ا ‪ &+/‬ل ‪ ,‬ا وارد ا ر ; ‪ -‬ل ‪/‬ط ق &ھ م ا دارة ا ‪(/% ; *+‬د ‪ J*F‬ان ا وظ ن وا ‪& +‬ل‬
‫د م ‪-‬دارت ا(‪&%/ ; 5&/‬و ; ‪ .‬و &ن ا وظ ون وا ‪& +‬ل ‪>0‬ون ر‪ ; D ; &-‬ود‪ ; -‬ن ا‪5‬ل‬
‫‪ /‬ق ‪ &+‬ر ا‪&/(1‬ج ا ددة ‪ R *%‬ن ا‪A‬دارة و ‪/‬ر‪/‬ب و ن ‪8‬م ‪F J*F‬دم ا و &ء ذة ا ‪ &+‬ر ا طرد‬
‫نا‪ +‬ل‪.‬‬
‫و‪-‬د ا(‪5 /‬ت " ا‪1‬دارة ا ‪ " ; *+‬وروادھ& ا (دس " ر دك ‪* &/‬ور " و " را(ك ‪ *5‬رت " و "‬
‫ھ(رى ‪(&5‬ت " ا‪*%‬و & ‪& & & &0‬ن &‪ &+B‬ل ذ ك ‪ ،‬وذ ك ن ‪ 0‬ل ا‪0/%‬دام ا ( ‪ Q‬ا ‪J *+‬‬
‫وا و>و‪ D/ J JF‬م ا ‪ +‬ل *و‪D‬ول ا ‪ J‬ا‪& JD-‬ءة إ(‪ ; 5&/‬ن ا ‪ &+‬ل ‪.‬‬
‫و‪-‬د ‪ J‬ا‪*%‬وب ‪* &/‬ور ا(‪& /‬را وا‪ J &+%‬ا و‪& 1‬ت ا ‪ /‬دة ‪ ،‬وا‪ /F‬ر ‪8‬ورة ‪5‬د دة ‪ J‬ادارة ا‪ 1‬راد‬
‫وا‪ . ; 5&/(1‬د ا‪ /F‬د ‪* &/‬ور وا‪01‬رون ‪ , 5 J*F‬ا ‪*+‬و &ت ا‪ ; B&D 1‬و‪ * /‬ل طرق ا ‪ +‬ل وا‪1‬داء‬
‫ن ‪ 0‬ل & س ا ر ; وا ز ; وا‪1‬دوات ا ‪0/%‬د ; ‪ J‬ا‪&/(1‬ج *و‪D‬ول ا ‪ &+ J‬ر ‪ +‬و ;‬
‫و و ; ن &ت ا‪&/(1‬ج ‪.‬‬
‫و‪-‬د وا ق ( ‪* &/ Q‬ور ‪ ,‬ر‪&5‬ل ا‪& F1‬ل وا‪1‬دارة ا ذ ن رأوا ‪ J‬ا‪ U/%‬ل ا ط&‪ ;-‬ا‪ ; (&%(1‬ھد &‬
‫‪5‬د دا ‪ J‬ز &دة ا‪1‬ر &ح وا‪ . ; 5&/(1‬وھ‪ J J‬ذ ك ‪&%//‬وى ‪D&(F ,‬ر ا‪&/(1‬ج ا‪01‬رى اى راس‬
‫ا &ل وا‪11‬ت وا وارد ا ط ‪. ; +‬‬
 ‫أ ‪ 3‬ر ا‪9‬دارة ا ‪%$‬‬

‫‪ ! .١‬د ===د ‪ ===$‬ر ا( !=== ج و ===ق ا ===‪%‬وب ‪ @=== %-‬وا?===> ھ===و " === س‬
‫ا ر‪ 83‬وا ز ن ‪.‬‬
‫‪ -‬د ! وز ا ‪ $‬ل ا ‪ $‬ر ن ا( ! ج = > ‪#=-‬وة ! = ‪= 3 8 $‬رة‬
‫‪ @%-‬ا ز دة @ ا( ! ج ‪.‬‬

‫‪== $ .٢‬ل ا( = ن ==@ ا ‪== $‬ل ‪3‬ط "==‪ 8==%0 8== ! 8‬ا‪ 8== D‬وا ==وارد‬
‫اط ‪. 8$‬‬
‫ظر ا @ ا ‪ $‬ل " ‪3‬ر ل ا"!‪ G‬دى " ھد ‪ 8‬ا( @ ھ=و ا ‪=G‬ول‬
‫‪ @%-‬ا ل ‪.‬‬
‫‪%‬‬ ‫ا‪9‬دارة ‪3‬‬ ‫‪3‬ن !‪ &%‬ص أھم أ ‪ 3‬ر ا د&ل ا ‪3 #3‬‬
 ‫) ! ‪%‬ور (‬ ‫دئ ا‪9‬دارة ا ‪$‬‬

‫! ‪==0‬ل ط ==رة = ا ‪==3‬ر ا‪9‬داري ==ث أ ‪ = 6‬أ‪== !-‬دت‬

‫‪ %-‬ا ‪%$‬م د‪ D‬ن ا ! ر و ا &ط‪L‬‬
 ‫ول (‬ ‫دئ ا‪9‬دارة )‬ ‫د&ل‬

‫ﻗﻮاﻧﲔ اﻟﻌﻤﻞ اﻟﺮﲰﻴﺔ‬ ‫و ﺪة اﻟﻬﺪف‬ ‫ﺗﻘﺴﲓ اﻟﻌﻤﻞ‬

‫اﻟﱰﻗ&ﺔ ٔ‪%‬ﺳﺎس اﳉﺪارة‬ ‫اﳌﺼﻠ ﺔ اﻟﻌﺎﻣﺔ‬ ‫اﻟﺴﻠﻄﺔ و اﳌﺴﺌﻮﻟﻴﺔ‬
‫و ﺪة ا ٔ‪1‬ﻣﺮ‬ ‫ا ٔ‪1‬ﺟﺮ اﳌﻨﺎﺳﺐ‬ ‫اﻟﺘ‪ٔ-‬دﻳﺐ‬
‫اﻟﺘﺪرﻳﺐ‬ ‫‪4‬ﺴﻠﺴﻞ اﻟﺴﻠﻄﺔ‬ ‫اﳌﺮﻛﺰﻳﺔ‬
‫اﻻٕﺣ?ﻔﺎظ =ﻟﻜﻔﺎءات اﻻٕدارﻳﺔ‬ ‫روح اﻟﻔﺮﻳﻖ‬ ‫اﳌﺴﺎواة‬
‫ر(‬ ‫د&ل ا ! ظ م ا رو"راط ) ‪3‬س‬
‫ﺳﻠﻄﺔ اﳌﻮﻇﻒ ﻣﺴ ﳣﺪة ﻣﻦ ﻣﲀﻧﺘﻪ اﻻٕﺟ‪B‬ﻋﻴﺔ‬
‫ﻣﺪ‪N‬ﻞ اﳌﻨﻈﲈت اﻟﺒﲑوﻗﺮاﻃﻴﺔ‬
 ‫!‪ $‬ب‬
‫ا ‪ 6‬اھ ‪%‬ت ا وا ب ا(&رى ‪ $%‬ل ن ا ! ‪ 8= -‬وا = ‪ 8‬و‪ -‬ط =‪ 8‬و! ھ‪=%‬ت‬
‫ان ھ ك وا ب ا&رى ر‪+‬ب ا ‪ $‬ل @ ا ‪ @ 6-‬ل ا ‪ $‬ل ‪.‬‬
‫و‪ 3 ! 8 ! 3‬ر " ا(دارة ا ‪ " 8 %$‬ا ‪G‬رت وظ ‪ 8‬ا( راد =@ ا = ت ‪@=%-‬‬
‫ط ت ا !وظ ف ‪ ،‬وا !در ب وا ‪ 8 G‬وا ‪ 8 #‬و ‪3‬ن ن ط‪ %‬ت ! ق ا ?=ل‬
‫ا ! ‪ 8 3 8‬ن ا ‪ $‬ل ‪P‬ض ا ظر ول إذا ‪ 3‬ت اھدا ‪ 8‬ور‪=" 8! +‬د ! =ت‬
‫ام ( ‪.‬‬
‫&زا ‪M‬ت ط ‪M+ M M‬ض (ظ ‪&M‬ت ا ‪&M F‬ل‬ ‫‪+‬ظم &دئ ا در‪ %‬ا ‪%‬‬
‫ا د ‪ 8‬إ‪ 1‬أ(; ؤ‪0‬ذ ‪ & *F‬ا?‪: /‬‬
‫ا( ن س آ ‪. 8‬‬
‫ا ز ا دي ( ‪ P%‬ا ز ا ‪ $‬وي ‪.‬‬
‫( و د وذج أ ‪0‬ل ا‪9‬دارة ‪.‬‬
‫‪ S‬داع ‪.‬‬ ‫!‪ G‬م ا ‪ -‬ل ( !رك‬
‫‪ 0L! 6‬ر ‪ - %-‬ل ا ظ ت ‪.‬‬ ‫ا&ر‬ ‫ا‬
 ‫‪ : N (&8‬ا ‪&- +‬ت ا (‪ ) (&%‬ا (‪&%‬ن &‪B‬ن إ‪( F& /5‬‬
‫&(‪MMM‬ت *(‪ QB&MMM/‬ا ‪/ JMMM/‬و‪MMMD‬ل ا ‪ " &MMM‬آ ‪MMM/‬ون ‪ &MMM‬و " و " رو‪*8‬ز ر‪MMM5‬ر " وا ‪& MMM%‬ة " ‪&MMM5/‬رب ا ور‪MMM8‬ون‬
‫‪ ; &8 " Hawthorne‬ا( ب ‪ JM*F‬ا ‪M‬ر ا ‪M‬د م ‪ ،‬ذ ‪M‬ك أن إ(‪ ;M 5&/‬ا ‪M &+‬ل و ‪&M‬ءة اداءة ‪M / 1‬رر ‪M‬ط‬
‫‪> J*F‬وء ا طر ا ‪ ( J/‬م & ا ‪ +‬ل ‪ ،‬او ‪ J*F‬ا‪*%‬وب ا‪51‬ر ا ذى ‪M /‬ررة ا دارة ‪ .‬و ‪M‬ن ا ‪M(&5 JM‬ب ذ ‪M‬ك‬
‫ھ(&ك ؤ رات ا‪ ; F& /5‬و( ‪&%/ ; %‬ھم ‪ J‬ذ ك ‪ & .‬ان ا &‪F‬ر وا &‪ %‬س ن ان ‪M//‬ر‪5‬م إ ‪ JM‬ز ‪&M‬دة‬
‫‪ J‬ا‪ ; 5&/(A‬او ا ‪ +‬س ‪.‬‬

‫ن ا ‪ * &+‬ن ) ‪5/‬ر (‬
‫! رب ‪ ) G‬ا ‪ 6‬و‪0‬ورن‪:‬‬
‫‪ .‬ر ق ن ‪ $‬ھ ر رد ‪.‬‬ ‫!دھور ا‪! 9‬‬
‫و‪ -‬ن ا !را? ت ‪-:‬‬ ‫أ&! ر‬
‫‪ 5‬و‪F‬‬ ‫‪ % /‬ا ر ق إ ‪/‬ون & و‬ ‫‪ % /‬ن ا ظروف ا &د‬
‫ا ‪ +‬ل ا ‪. F& 5‬‬
‫( ط ا‪ A‬راف ا ‪&+/‬و( ‪.‬‬ ‫ا (‪QB&/‬‬
‫وم أ‪8‬ر ا &و‪8‬ورن ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻣ&ﻞ اﻟﻌﺎﻣﻠﲔ ﻟﺰ‪R‬دة إﻧﺘﺎﺟ&ﳤﻢ )‪ (٢‬إﻟﱱام اﻟﻌﺎﻣﻠﲔ ﲟﻌﺎﻳﲑ اﶺﺎﻋﻴﺔ )‪%ٔ (٣‬ﳘﻴﺔ اﻟﻌﻼﻗﺎت اﻻٕ‪f‬ﺴﺎﻧﻴﺔ و‬
‫ﺗ‪ٔ-‬ﺛﲑﻫﺎ اﳌﺒﺎﴍ ‪j‬ﲇ إﻧﺘﺎﺟ&ﺔ اﻟﻌﺎﻣﻠﲔ‬ ‫ٔ‪%‬ﺛﻨﺎء اﻟ[ﺸﻐﻴﻞ ‪.‬‬ ‫ﻧ[&‪Z‬ﺔ ﻋﺰﳍﻢ ﰲ ﻏﺮﻓﺔ إﺧ?ﺒﺎرات ‪.‬‬
‫‪.‬‬
 ‫&د‪& B‬‬

‫‪.‬‬ ‫ا ددة ‪ 3%‬ءة ا‪! 9‬‬ ‫ھو ا د ا ‪G $‬ر ا ر‬ ‫ا ‪%‬وك ا‪9‬‬

‫ا =ؤ‪0‬رة = =‪%‬وك ا =راد ‪ =3 = %3‬ن أ‪=03‬ر‬ ‫ا دة ا‪9‬دار ھ ن ا ور ا‬
‫‪.‬‬ ‫راض ‪ 3‬ن أ‪03‬ر إ !‬
‫ا(!‪( =G‬ت و ! = دل ا ‪%$‬و = ت وا ! ‪==-‬ل ا( ! = ‪ -‬ا !==وح = ن ا ‪ = $‬ل و ا‪9‬دارة‬
‫‪6‬م دا ‪.‬‬
‫ا‪9‬دارة ا د راط == ھ== ا ==‪%‬وب ا ?==ل ! ==ق ا ھ==داف ا‪!== ، == ! 9‬راك‬
‫ا ‪ % $‬ن ‪ :‬ا‪9‬دارة و! ل ؤو ا ‪ $‬ل ‪.‬‬
‫و‪ -‬ت ن ا راد و ر ط أ ? ‪ "#$‬ت ا( ! ‪. -‬‬ ‫ا ! ظ م ‪ L ! "#-‬ن‬
 ‫رواد در‪ %‬ا ‪&- +‬ت ا (‪(&%‬‬

‫ھو‪5‬و ‪/%‬ر رج‬ ‫ا ‪/‬ون & و‬ ‫رو رت أو ن‬

 ‫رو رت أو ن‬
‫) ‪ MM% /‬ن ظ‪MM‬روف ا ‪MMM +‬ل – (‪&MM‬ء ‪ &MMM%‬ن أ >‪MM‬ل *‪ * &MMM+‬ن –‬
‫و ‪5/‬ر ‪ ,‬ا ‪& 8R ,*%‬ن ر‪ 0 & – D 0‬ض ‪&F&%‬ت ا ‪ +‬ل‬
‫إ ‪&F&% ١٠ J‬ت و & – ر ض ‪ U /‬ل ا ‪ D‬دون ‪( ١٠‬‬

‫ا ‪/‬ون & و‬
‫‪&MM-‬م ‪5RMM‬راء درا‪&MM%‬ت ‪ ,(&MMD‬ا ‪MMU‬زل و ا (‪MM+/* Q M %‬رف ‪M *F‬‬
‫ا ‪ - +‬ن ا ‪ U/‬ر ظروف ا ‪ +‬ل ‪ *F‬أ(‪ 5&/‬ا ‪ &+‬ل ‪.‬‬

‫ھو‪5‬و ‪/%‬ر رج‬

‫ز ‪&M‬دة ا‪، M 5&/(A‬‬ ‫* ‪F&%‬دة‬ ‫‪ /+‬ر إ‪ ; & %‬ا ر‪ % B‬ھو ‪/‬ط ق ا دوات ا ‪ %‬و و‪5‬‬
‫ن ز &د‪ & /‬ن ‪ 0‬ل ‪ ٣‬و‪B&%‬ل ‪:‬‬
‫داء ا ‪ +‬ل ‪.‬‬ ‫ن ‪*/‬ك ‪-‬درات ذھ(‬ ‫>ل رد‬ ‫ا و‪D‬ول‬
‫‪ J*8‬ز &د‪. & /‬‬ ‫‪/‬و د أ >ل ‪ F‬ل وإ ‪&5‬د ظروف ‪ %‬و و‪5‬‬
‫ا و‪MMD‬ول >‪MM‬ل ‪ 8RMM/‬ر &‪0/MM%‬دام ا ‪ &MM%‬ب ا ‪ MM%‬و و‪ ) 5‬ا‪&MM /01‬رات ا ‪F&MM%‬دة ‪MM‬‬
‫ا‪& /0‬ر ا رد ا ؤھل – أ &ث ا ‪ *+/‬م ‪ % /‬ن أ‪ &%‬ب ا ‪/‬در ب – و‪B&M%‬ل ‪ M%‬و و‪M 5‬‬
‫د ‪ ,‬ا رد و‪ /‬زه ( ‪.‬‬
 ‫‪ +/‬ب‬
‫إن === ‪ " X6‬ا ‪ ==="#$‬ت ا‪ " 8 === 9‬ط‪===%‬ق ===ن ان ا ‪ % ===$‬ن ( ===د وان ‪% ===$‬وا ‪8===% $‬‬
‫==ق ==@ ا ‪8== 6‬‬ ‫ا = ‪== 8‬ن ا(دارة ! ==ظ ‪==6‬م ‪==3‬را !‪6‬م و!‪ @== %‬ا ! = !‪6‬م وھ==و =‬
‫اھدا ‪6‬م واھداف ا(دارة ن ث ! ق ا ر? ا وظ @ وز دة ا ! ‪ 8‬ا ‪ $‬ل ‪.‬‬
‫إ( ان ھ==ذا ا ! ==ول ==@ ا ‪==3‬ر ا‪9‬دارى ! = ة ا ==وارد ا ==ر ‪ ، 8‬ا !==@ ا د‪ 8==!0‬در =‪8‬‬
‫= ت =دودة ) ‪= = 3‬رى ‪=$‬ض ا = ‪0‬ون (‬ ‫ا ‪ "#$‬ت ا( ‪ ، 8‬إ( ا ‪ 8‬م ق إ(‬
‫==ن ==ث ز = دة در ==‪ 8‬ا‪ = 9‬ع وا ر?= ا ==وظ @ ‪ ،‬او ==ن ==ث ز = دة ‪==$‬د(ت ا داء‬
‫وا( ! ‪ ... 8‬و ‪$‬ود ھذا @ ظر ھؤ(ء ا ‪ 0‬ن ا @ ‪-‬دة ا ب ‪: 6‬‬
‫ان ! ‪ 03 X‬رة =ن ا( = ث ( !ؤ =د و =‪ 8‬ان " ا ‪= $‬ل ا =‪ $‬د ھ=و ‪= -‬ل =!‪... " X‬‬
‫= ً ‪ = # =3‬ن ط = ت ‪=3‬ل ا ‪ % =$‬ن او ‪ $=G @=%-‬د‬ ‫وذ ك (ن ھذة ا و ‪ 8‬م !‪ G‬دف‬
‫‪3‬ل ا ظ ت ‪.....‬‬
‫إن ھذا ا ‪6‬وم "د ? ف أ‪ -‬د ‪" 8‬د ( !! ق ‪- 6 -‬وا د ! ‪. 8 %‬‬
 ‫! !رض در ‪ 8‬ا ‪ "#$‬ت ا‪- 8 9‬دم و ود ا&!‪ #‬ت او رو" ت‬
‫ز إ ن و د ‪ 8$‬إ @‬ ‫ن ا( راد – وھذا ‪ +‬ر ‪– ً ! > G‬‬
‫ز دة إ ! ‪" 8‬د ( ز &‪ G‬آ&ر س ا در ‪. 8‬‬
‫! ھ‪%‬ت ھذة ا در ‪ 8‬وا ب ھ ‪ 8‬ذات ! ‪ 0‬ر ‪ @%-‬ا ! ‪ 8‬ا وظف‬
‫و‪-‬ط ‪ ، 8‬وھ@ ا ء ا وظ @ ‪ ،‬وا ظ ‪ 8‬ا ‪ $‬ل و"وا‪-‬د ا‪ 9‬راءات‬
‫وا ‪%‬وا >‬
‫! ھ‪%‬ت ھذة ا در ‪ 8‬ان ا ‪$‬وا ل ا !@ ! ز ا راد @ ا ‪ $‬ل ‪ 03‬رة ‪،‬‬
‫و س ط ا ‪ 8% $‬ا( ‪. 8‬‬
‫د ‪ 8‬ن ‪6‬د !و"ف ‪ @%-‬ا ور ‪ 03‬رة‬ ‫ان ‪-‬ط ء ا ‪ $‬ل و دار‬
‫ق ‪ 6 ،‬طرق ! و م ا داء ‪ ،‬و!&ط ط ا و وا ! دم‬ ‫إ? ‪ 8‬ا @‬
‫ا وظ @ ‪ %‬وظ ن ‪ ،‬وا(‪ +‬ء وا !و ) ا وظ @ ‪ ،‬وا& را طر ‪8‬‬
‫ا(&! ر وا !وظ ف ا !@ !ر ط ن ا ! ت ا ‪ $‬ل و ؤھ‪#‬ت ا ر >‬
‫‪%‬وظ ‪8‬‬
‫‪ 6 .‬م !‪$‬د ا ‪8 %‬‬ ‫و ظرا ‪6‬ذا ا ‪G‬ور @ در ا ‪ "#$‬ت ا‪9‬‬
 ‫‪ : 0 0‬ا د&ل ا د ث [دارة أوا&ر ا رن ا ‪ $‬ر ن‬
‫ن رأس ل ‪3‬ري (‬ ‫)ا‬
‫رأس ا ل ا ري‬ ‫ھ‬ ‫ا طرا‬
‫&ھ م و &دئ (ظر رأس ا &ل ا ري ‪ /‬وم ‪ *F‬ر> أ‪ %&%‬و ھ و‪5‬ود إ‪ /0‬ف ن‬
‫&را‪ /‬م و ‪ 0‬را‪ /‬م و ‪-‬درا‪ /‬م ‪.‬‬ ‫ا راد & ‪*+/‬ق دار ا ‪& 8/%‬ر‬
‫ا رأ‪ * &+* & %‬ن & (ظ و ‪/‬ط*ب ‪/‬ط ق‬ ‫و دف ھذا ا وم ‪ *F‬ا &ظ أو ز &دة ا‬
‫ث ‪ >//‬ن & * ‪-:‬‬ ‫ذ ك إ داث ‪ U/‬رات ‪ %& %‬و إ‪/%‬را‪ 5 /‬ا (ظ‬
‫ا م ا وا>‪*/ c‬ك ا &ھ م ا‪&D/-A‬د ا ‪( *+/‬ظر رأس ا &ل ا ري ‪.‬‬ ‫‪(١‬‬
‫‪&5‬ل ا‪A‬دارة ا‪/%A‬را‪5 /‬‬ ‫‪/‬طو ‪( ,‬ظر رأس ا &ل ا ري و ‪/‬ط &‬ ‫ا ‪+/‬رف ‪*F‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫* وارد ا ر ‪.‬‬
‫‪&5‬ل ا‪A‬دارة ا‪/%A‬را‪5 /‬‬ ‫ا‪A‬دراك * ود ا ‪ / /‬دد ن ‪/ &+‬ط ق &ھ م ھذة ا (ظر‬ ‫‪(٣‬‬
‫* وارد ا ر ‪.‬‬

‫‪-:‬‬ ‫ور ا‬ ‫ا‬

‫رى ‪.‬‬ ‫ا (‪&%‬ن زة ‪% &(/‬‬
‫وم إدارة ا ‪+‬ر ‪.‬‬
‫ا ‪5‬ودة و ا ‪ /‬ز ا‪A‬داء ‪.‬‬
 ‫‪ %‬ظر‬ ‫دئ ا ‪$‬‬ ‫ا‬
‫?رورة ا ھ! م ‪G $‬ر ا ري ‪ !-.‬ره ن ا ‪3‬و ت‬
‫رأس ل ا ظ ا د ‪. 0‬‬ ‫ار‬
‫ز دة " !‪GL3 8‬ل‬ ‫ور ا ر‬ ‫أن ا !‪ %$‬م و ا !در ب ‪ !$‬ر ن ا‬
‫ن أ‪G‬ول ا ظ ‪.‬‬
‫ب أن !م ا !در ب و ا !‪%$‬م ‪ G‬دا و دور ‪.‬‬
‫أن ! د د ا( ق ‪ %-‬ا !‪ %$‬م و ا !در ب ) ا ‪ $‬م و ا !&‪! ( GG‬م و ق‬
‫ا ‪ $‬ر ا ! ‪-:‬‬
‫! د د م ا وارد ا &‪ %$!% GG‬م و ا !در ب د"‪. 8‬‬ ‫‪.١‬‬
‫?رورة ! د د ‪$‬دل ا ‪ $‬د ‪ %-‬ا !‪ 0‬ر أ ط ا !‪ %$‬م و ا !در ب ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫رة ‪.‬‬ ‫رة و ‪ +‬ر‬ ‫!‪ %3‬ا !در ب ! م إ !‪ 3‬ف‬ ‫‪.٣‬‬
 ‫ري‬ ‫* &ء رأس ا &ل ا‬F

‫&ري ر‬ ‫ر‬%( ‫& وب‬5 ‫ز‬/ ‫ ودر و‬8

Gary Stanley Becker Jacob Mincer Theodore W. Schultz
 ‫و ‪/‬ز‬
‫(ظر رأس ا &ل ا ري‬
‫‪ 8‬ودر و ‪/‬ز‬
‫‪Dr. Theodore W. Schultz‬‬

‫‪ J+%‬و ‪/‬ز ‪ /‬و ‪M‬ل ا‪&M /(A‬ه ‪M‬ن ‪M5‬رد ا‪A‬ھ‪&M /‬م & و(‪&M‬ت ا &د ‪M M‬رأس ا ‪&M‬ل إ ‪M‬‬
‫ا ھ‪& /‬م & و(&ت ا ‪-‬ل &د و ھ رأس ا &ل ا ري‪.‬‬
‫و ‪-‬د (‪ J‬و ‪/‬ز و ; رأس ا &ل ا ري ‪ 8 8 *F‬روض أ‪ %&%‬ھ ‪:‬‬
‫ٔ‪%‬ن ا‪s‬ﳮﻮ اﻻٕﻗ?ﺼﺎدي ا‪q‬ي ﻻ ﳝﻜﻦ ﺗﻔﺴﲑﻩ =ﻟﺰ‪R‬دة ﰲ اﳌـﺪ‪N‬ﻼت اﳌﺎدﻳـﺔ ‪v ،‬ﺮﺟـﻊ ٔ‪%‬ﺳـﺎﳻ إﱄ‬ ‫‪(١‬‬
‫اﻟﺰ‪R‬دة ﰲ ا}ﺰون ﻟﺮ ٔ‪%‬س اﳌﺎل اﻟ{ﴩي ‪.‬‬
‫ﳝﻜــﻦ ﺗﻔﺴــﲑ ا ٕﻻﺧــ?ﻼف ﰲ اﻻٕ‪ v‬ـﺮادات وﻓﻘــﻰ ﻟ ٕﻼﺧ?ﻼﻓــﺎت ﰲ ﻣﻘــﺪار ر ٔ‪%‬س اﳌ ـﺎل اﻟ{ﴩــي‬ ‫‪(٢‬‬
‫اﳌﺴ[ﳥﺮ ﰲ ا ٔ‪1‬ﻓﺮاد ‪.‬‬
‫ﳝﻜﻦ ﲢﻘ&ـﻖ اﻟﻌـﺪا‚ ﰲ ا•‪N‬ـﻞ ﻣـﻦ ‪N‬ـﻼل ز‪R‬دة ‪f‬ﺴـﺒﺔ ر ٔ‪%‬س اﳌـﺎل اﻟ{ﴩـي إﱄ ر ٔ‪%‬س اﳌـﺎل‬ ‫‪(٣‬‬
‫اﻟﺘﻘﻠﻴﺪي ‪.‬‬
 ‫و ‪/‬ز‬ ‫(ظر رأس ا &ل ا ري‬
‫‪ 8‬ودر و ‪/‬ز‬
‫‪Theodore W. Schultz‬‬
‫ث ‪MF‬دد ‪M‬ذ ك (‪M‬و‪ F‬ن ‪M‬ن‬ ‫ري ‪ *F‬ا ‪ *+/‬م ‪،‬‬ ‫‪&5‬ل ا ‪& 8/%‬ر ا‬ ‫ر زت درا‪&%‬ت و ‪/‬ز‬
‫ا وارد و ھ ‪-:‬‬
‫اﻻٕ‪v‬ﺮادات اﻟﻀﺎﺋﻌﺔ ‪Š‬ﻠﻔﺮد و اﻟﱵ ﳝﻜˆﻪ اﳊﺼﻮل ‪j‬ﻠﳱﺎ ﻟﻮ ٔ‪%‬ﻧﻪ ﱂ ﻳﻠﺘﺤﻖ =ﻟﺘﻌﻠﲓ ‪.‬‬ ‫‪(١‬‬
‫اﳌﻮارد اﻟﻼزﻣﺔ ﻻٕﲤﺎم ﲻﻠﻴﺔ اﻟﺘﻌﻠﲓ ذاﲥﺎ ‪.‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫‪MMM‬ن ا >‪MMM‬روري درا‪MMM MMM MMM%‬ن ا ‪ MMM * /‬و ا‪MMM A‬رادات ا ر‪ /‬ط‪ MMM * + MMM‬ا ‪ MMM*+/‬م ‪MMM%( & ،‬‬
‫‪ u‬رادات ‪8 / & (t‬ل أھ ‪ D&0‬و ر‪ & +5‬إ ‪-:‬‬
‫‪%ٔ (١‬ﳘﻴﺔ اﻻٕ‪v‬ﺮادات اﻟﻀﺎﺋﻌﺔ =ﻟ‘ﺴﺒﺔ ‪Š‬ﻠﻄﺎﻟﺐ ٔ‪%‬ﺛﻨﺎء ﻓﱰة اﻟﺘﻌﻠﲓ ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﲡﺎﻫﻞ اﻟﺒﺎﺣ“ﲔ ﻟﻬﺬة اﻻٕ‪v‬ﺮادات اﻟﻀﺎﺋﻌﺔ ‪.‬‬
‫و ‪-‬د أ‪&8‬ر ‪M‬و ‪/‬ز ( ط‪ M/‬ن ھ‪ / &M‬ن ‪&M5 M‬ل ا ‪& 8/M%‬ر ‪ M‬ا ‪ M*+/‬م و‬
‫ھ & ‪-:‬‬
‫‪ (١‬ﲡﺎﻫﻞ و إﻫﲈل دراﺳﺔ ر ٔ‪%‬س اﳌﺎل اﻟ{ﴩي ‪.‬‬
‫‪ (٢‬اﻟﻌﺎﻣﻞ اﳌﻌﻨﻮي ٔ‪%‬و اﻟﻨﻔﴘ اﳌﺘﻌﻠﻖ ﲟﻌﺎﻣ— اﻟﺘﻌﻠﲓ ٔ–ﺳ[•ر ﰲ ا ٔ‪f1‬ﺴﺎن ‪.‬‬
 ‫ر‬ ‫ري‬
‫(ظر رأس ا &ل ا‬
‫&ري ر‬
‫‪Gary Stanley Becker‬‬

‫ول ر ا ‪/‬ر ‪M‬ز إ ‪ M‬درا‪ M%‬ا ( ‪M‬ط ا ‪M‬ؤ‪8‬رة ‪ M‬ا ‪M‬د‪0‬ل ا ‪&M‬دي و ‪M O‬ر ا ‪&M‬دي ‪M‬ن ‪ M0‬ل‬
‫ز &دة ا وارد رأس ا &ل ا ري ‪ ،‬ث دأ ا‪A‬ھ‪& /‬م درا‪ %‬ا &ل ا ‪& 8/%u */0‬ر‬
‫‪/ ,MM‬ر ‪MM‬ز ‪MM‬ور أ &‪M*F MD&0 MD ;MM8‬‬ ‫ا ‪MM‬ري ‪MM‬ن ‪ M*+/‬م ‪ ،‬و ھ‪MM5‬رة و ر‪MD M &F‬‬
‫ا ‪/‬در ب ‪.‬‬
‫&و ‪ * /‬ل ا ‪(&5‬ب ا‪&D/-A‬دي *‪/‬در ب ‪ ،‬رق ر ن (و‪ F‬ن ن ا ‪/‬در ب ھ & ‪-:‬‬ ‫و‬
‫اﻟﺘﺪرﻳﺐ اﻟﻌﺎم ‪.‬‬ ‫‪(١‬‬
‫اﻟﺘﺪرﻳﺐ اﳌﺘﺨﺼﺺ ‪.‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫& ‪&(/‬ول درا‪ %‬ا ‪ - +‬ن ‪+‬دل دوران ا ‪ +‬ل و ‪ * /‬ل ن (و‪ F‬ا ‪/‬در ب ا ‪ &%‬ن ‪،‬‬
‫أ >& أ ن ا ‪ /‬ز ن ا &‪1‬ت ا ‪*/0 /‬ف & ‪ 8R/‬ر ا‪& 8/%A‬ر ا ‪/‬در ب ‪M M*F‬ل ‪M‬ن‬
‫ا ‪5‬ور و ا‪ 5&/(A‬ا د ‪.‬‬
‫(وع ا ‪/‬در ب ) ‪&F‬م أو ‪D0/‬ص ( و ‪+‬دل دوران ا ‪ +‬ل ؤ‪8‬ران ‪ /‬د ‪M‬د ‪M‬دار ا ‪M * /‬‬
‫ا ‪ / * /‬د م ا ‪/‬در ب ‪ ،‬و ‪ /‬د د ن ا ذي ‪ /‬ل ھذة ا ‪ ) * /‬ا رد أو ا (ظ ( ‪.‬‬
 ‫(‪%‬ر‬ ‫(ظر رأس ا &ل ا ري‬
‫‪ &5‬وب (‪%‬ر‬
‫‪Jacob Mincer‬‬

‫(&ء ( وذج دف ا ( را &ت ‪/‬وز ‪ ,‬ا‪ A‬رادات ‪ ،‬و‬ ‫وم رأس ا &ل ا ري‬
‫‪M &M‬ن ‪ M0‬ل ا ‪&M‬ث و ا درا‪&M%‬ت ‪&M5 M‬ل‬ ‫‪-‬د دد (‪%‬ر ‪ M8 8‬أھ‪M‬داف ( ‪/ MU‬‬
‫ا ‪& 8/%‬ر ا ري و ھ ‪-:‬‬
‫ﲢﺪﻳﺪ ﲩﻢ اﳌﻮارد ا}ﺼﺼﺔ ‪Š‬ﻠﺘﺪرﻳﺐ ‪.‬‬ ‫‪(١‬‬

‫ﲢﺪﻳﺪ ﻣﻌﺪل اﻟﻌﺎﺋﺪ ‪j‬ﲇ ا ٔ‪1‬ﺳ[•ر ﰲ اﻟﺘﺪرﻳﺐ ‪.‬‬ ‫‪(٢‬‬

‫ﲢﺪﻳــﺪ ﻣــﺪى اﳌﻨﻔﻌــﺔ اﳌﱰﺗﺒــﺔ ‪j‬ــﲇ ﲢﺪﻳــﺪ اﻟﺘﳫﻔــﺔ و اﻟﻌﺎﺋــﺪ ‪j‬ــﲇ اﻟﺘــﺪرﻳﺐ ﰲ ﺗﻔﺴــﲑ ﺑﻌــﺾ‬ ‫‪(٣‬‬
‫ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺳﻠﻮك اﻟﻘﻮى اﻟﻌﺎﻣ— ‪.‬‬
‫و‬ ‫أ & & (‪+/ %‬ر ف (‪%‬ر *‪M/‬در ب ‪M‬د أ‪ M ,M%/‬ل ‪M‬ل ‪M‬ن ا ‪M/‬در ب ا ر‪M%‬‬
‫‪&5‬ل ا ‪ +‬ل و أ >& ا ‪*+/‬م & ‪ 0‬رة ‪.‬‬ ‫‪ O‬ر ا ر‪%‬‬
 ‫(‪%‬ر‬ ‫(ظر رأس ا &ل ا ري‬
‫‪ &5‬وب (‪%‬ر‬
‫‪Jacob Mincer‬‬

‫(و‪ F‬ن ھ & ‪-:‬‬ ‫ا ‪/‬در ب إ‬ ‫د ‪%-‬م (‪%‬ر ‪* /‬‬

‫ا & رة ‪.‬‬ ‫ا‪* /‬‬ ‫‪(١‬‬

‫‪ O‬ر ا & رة ‪.‬‬ ‫ا‪* /‬‬ ‫‪(٢‬‬

‫‪ M‬ا ‪MM/‬در ب ‪ ،‬و أ‪M 5‬ور‬ ‫‪MM8 /‬ل ا ‪ M * /‬ا & ‪MM‬رة ‪ M * /‬ا ‪MM+‬دد و ا?‪1‬ت و ا ‪MM‬واد ا ‪0/MM%‬د‬
‫ا ‪/‬در ن ‪.‬‬
‫أ & ا ‪ O * /‬ر ا & رة ‪ J‬ا ‪ O * /‬ر ا * و‪. %‬‬
‫و‪-‬د ‪/‬و‪D‬ل (‪%‬ر إ ‪F‬دد ن ا‪&5&/(/%A‬ت & ‪M*+/‬ق درا‪ M%‬أ‪M8‬ر ا ‪& 8/M%‬ر ‪ M‬ا ‪M/‬در ب‬
‫‪ *F‬د‪0‬ل و ‪*%‬وك ا راد و ( & ‪-:‬‬
‫‪&M5‬ل‬ ‫ز ‪M‬د ‪M‬ن ا ‪M/‬در ب ‪M‬‬ ‫* ‪ &M‬زادت أ ‪1&M /‬ت ‪MD‬و ; ‪M*F‬‬ ‫* & زادت ‪/%‬و &ت ا رد ا ‪*+/‬‬ ‫‪(١‬‬
‫ا ‪ +‬ل ‪ ،‬و * & زاد أ‪5‬ره ‪.‬‬
‫* & زاد ‪+‬دل دوران ا ‪ +‬ل و ‪+‬دل ا ط& * & زادت ‪ * /‬ا ‪& 8/%‬ر ا ‪/‬در ب ‪.‬‬ ‫‪(٢‬‬

‫* ‪ &MM‬زاد ا ‪& 8/MM%‬ر ‪ M‬ا ‪MM/‬در ب ‪ M D&0‬ا ‪MM/‬در ب ا ‪MMD0/‬ص ‪ &MM * ،‬زادت أ ‪1&MM /‬ت ‪&MM‬ء ا ‪MM‬رد ‪M‬‬ ‫‪(٣‬‬
‫ا (ظ و ا ‪1& /‬ت أ‪ /%‬رار ا ‪. & +‬‬
‫ظر رأس ا ل ا ‪3‬ري‬ ‫ا‪ ! 9‬دات ا و ‪ 86‬إ‬
‫‪ 3‬ر ھذة ا ظر إ( أ ‪8‬‬ ‫‪ %-‬ا ر‪+‬م ن ا وا ب ا‬
‫وا ‪ 8‬ھذة ا ظر ‪-‬د د ن ا‪ ! 9‬دات و ھ ‪-:‬‬
‫ت ! ذ ھذة ا ‪ 3‬ر ‪.‬‬ ‫‪-‬دم إدراك و و‪ -‬ا دات ا‪9‬دار‬ ‫‪.١‬‬
‫‪-‬دم !وا ر ا ‪%$‬و ت ا د" ا ! ! ) " دات ظ ت ا ‪ -‬ل‬ ‫‪.٢‬‬
‫! م ‪ % -‬ت ا !‪ %$‬م و ا !در ب‬ ‫?رورة !و ر ا وارد ا ‪#‬ز‬
‫‪ %‬وارد ا ر ‪.‬‬
‫ا ‪G‬رف ‪ %$! %-‬م و !در ب‬ ‫!ردد ا ‪$‬د د ن ا دات ا‪9‬دار‬ ‫‪.٣‬‬
‫ا وارد ا ر ‪ ! & 6‬رب ھذة ا ‪ $‬ا در ‪ 8‬إ ا ر‪ 3‬ت‬
‫ؤدي إ ? ع ا وارد ‪ %-‬ا ر‪ 3‬دون ‪ -‬د ‪.‬‬ ‫ا‬
‫ا ‪ $‬ا در و ا ؤھ‪ %‬ن ا ! ل إ‬ ‫( د ن !و ر آ‬ ‫‪.٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا ر‪ 3‬ت ا‬
 ‫ا &‪G#‬‬
‫!طور وظ ف إدارة ا وارد ا ر‬
‫ا د‪8‬‬ ‫ا ‪&- +‬ت ا‪(&%(A‬‬ ‫‪%‬‬ ‫ا‬ ‫ا وظ&‪B‬ف‬
‫أ‪D‬ول ا (ظ‬ ‫‪(/‬‬ ‫‪ /‬د ر ‪F‬دد و (وع‬ ‫‪ /‬د ر ‪F‬دد و (وع‬ ‫‪0/‬ط ط ا وارد‬
‫ا ر‬ ‫ا‪& +‬‬ ‫ا‪& +‬‬ ‫ا ر‬
‫ا وظ&‪B‬ف ا ‪* /%‬‬ ‫و‪D‬ف ا وظ&‪B‬ف‬ ‫و‪D‬ف ا وظ&‪B‬ف‬ ‫ا ‪& /0‬ر و ا ‪ +/‬ن‬

‫ا (ظ &ت ا ‪*+/‬‬ ‫رق ا ‪ +‬ل‬ ‫‪% /‬ما‪ +‬لو‬ ‫‪ * /‬ل و ‪ D/‬م‬

‫ا ‪D0/‬ص‬ ‫ا وظ‬
‫ر ‪& ,‬ءة ا (ظ‬ ‫&‪F‬‬ ‫ر ‪& ,‬ءة‬ ‫ر ‪& ,‬ءة ا ‪ &+‬ل‬ ‫ا ‪/‬در ب‬
‫ا‪ +‬ل‬
‫ا >&‬ ‫ا‬ ‫أ‪&%‬س ردي و ‪F& 5‬‬ ‫أ‪&%‬س ردي‬ ‫‪ /‬م ا داء‬

‫ا >&‬ ‫ا‬ ‫وا ز &د و ‪(+‬و‬ ‫ر ط ا ‪5‬ور &‪&/(A‬ج‬ ‫& ‪N‬ت‬ ‫ا ‪5‬ور و ا‬

‫ا ‪+‬ر‬ ‫ا ‪D0/‬ص‬ ‫ا ‪D0/‬ص‬ ‫ا ‪&%‬ر ا وظ‬ ‫‪(/‬‬

 ‫را‪+5‬‬ ‫ا‪*B%‬‬
‫ا ‪%‬ؤال ا و ‪:‬‬
‫!طور @ م ا ظ ت‬ ‫ظ ار! ط و‪0‬‬ ‫ار! ط دور ادارة ا وارد ا ر‬
‫ا !‪ 3‬و و ‪ 8‬ا !@ !‪ $‬ل ‪ - 6‬ا رح ذ ك؟‬ ‫ا("!‪ G‬د وا‬ ‫وا‬
‫ا ‪%‬ؤال ا ‪: (&8‬‬
‫دور ‪ 3‬ر @ ‪%‬ورت دور ا و رد ا ر @ ظ ت‬ ‫ا ‪ 6‬ت ر‪ 3‬ا(دارة ا ‪%$‬‬
‫ا(‪ -‬ل ا رح ذ ك و? ؟‪...........‬‬
‫@ ا !‪ $‬ل ) ا وارد ا ر @‬ ‫‪ .١‬ا( س ا !@ ا‪ !-‬دت ‪ 6 %-‬ر‪ 3‬ا(داره ا ‪%$‬‬
‫ا ظ ‪.8‬‬
‫@ ظر!‪6‬‬ ‫‪ # .٢‬ظ !ك ا &‪ @ 8 G‬ا( س ا !@ ا‪ !-‬دت ‪ 6 %-‬ر‪ 3‬ا(دارة ا ‪%$‬‬
‫ظ ‪.8‬‬ ‫‪ %‬وارد ا ر‬
 ‫ا ‪%‬ؤال ا ‪ &8‬ث ‪:‬‬
‫@‬ ‫و ‪ 6‬ظر ‪ P‬رة ) &!‪ ( %‬ر‪ 3‬ا(دارة ا ‪%$‬‬ ‫‪ 3‬ن در ا ‪ "#$‬ت ا(‬
‫ظر!‪ 6‬ا @ ا وارد ا ر وا س ا !‪ $‬ل ‪ 6$‬دا&ل ظ ت ا(‪ -‬ل ا رح ذ ك‬
‫و? ‪:‬‬
‫@ ا !‪ $‬ل ) ا وارد‬ ‫‪ .١‬اھم ا دئ ا !@ ا‪ !-‬دت ‪ 6 %-‬در ا ‪ "#$‬ت ا(‬
‫ا ر @ ا ظ و ھ@ ا &ذ ‪$‬ض ا ‪ 0‬ن ‪ 6 %-‬؟‬
‫ا ‪%‬ؤال ا را ‪: ,‬‬
‫=ن =ث و ‪ =6‬ظ=ر ‪=3‬ل‬ ‫" رن ن ‪ X6‬ا(دارة ا ‪ %$‬و ‪ X6‬ا(‪ "#-‬ت ا( =‬
‫‪ =6‬وا( ==س ا !==@ ا‪== !-‬دت ‪==3 =6 %-‬ل ‪==! @== =6‬د‪ -‬م و ‪ =6‬ظ==ره ==@ ا !‪== $‬ل ==)‬
‫ا وارد ا ر @ ا ظ ‪8‬‬
‫ا ‪%‬ؤال ا ‪ &0‬س ‪:‬‬
‫ن رأس ل ‪3‬ري ( ‪% 3‬‬ ‫ا‪9‬دارة ا وارد ا ر ) ا‬ ‫!‪ !$‬ر ا در ا د ‪0‬‬
‫‪ %‬دارس ا‪9‬دار ا &رى – أ رح ذ ك و? ‪:‬‬
‫إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫‪ .١‬أھم ا دئ ا ! أ‪ !-‬دت ‪ 6 %-‬ھذة ا در‬
‫‪ .٢‬ا‪ ! 9‬دات ا ! و ‪ 66‬ا ‪$‬ض إ ھذة ا در ‪.‬‬
‫إدارة ا وارد ا ر‬ ‫) رح ظر أي ‪6‬‬ ‫‪ .٣‬أذ‪3‬ر أ ء ‪ %-‬ء ھذة ا در‬
‫‪.‬‬
 ‫ر;‬ ‫را ‪ : N+‬ا (ظور ا‪ &+/* J %1‬ل ‪ ,‬ا وارد ا‬

‫و ن ا(واع ا‪ ;*8 1‬ا ‪&%‬ط‪ ;+‬وا ر‪ &( &F J ;-‬ا‪... J %1‬‬

‫*‪&/‬ر @ ا‪1‬دارى ‪:‬‬
‫اول ادارة ا‪ * ; %‬م ‪ F J‬د ا ر‪%‬ول ‪ ; *F w J*D‬و‪*%‬م ‪J‬‬
‫ا د (; ا (ورة و ف ا‪/%‬ط&ع ان ‪ / , 5‬ت را ; وا دة ا &‪B‬ل‬
‫ا ‪ &(/‬رة وا ‪& /‬ر ; ‪.‬‬
‫ادارة ا ‪/‬و &ت ا‪ %F ; %1‬ر & و‪ & %& %‬وا‪&D/-‬د & و‪U5‬را &‬
‫وا‪& F& /5‬‬
‫ل ھذة ا ( &ذج ‪/‬دل ‪ J*F‬ر‪ J-‬ا وم ا‪1‬دارى ‪ J‬ظل ا ‪*%‬ط;‬
‫د ‪; *F‬‬ ‫ا‪ ; %1‬ا & ; ا ‪ / / J/‬م ا ‪&/ J‬ب ‪ w‬و‪; ( ;(%‬‬
‫ا ‪ D‬ة وا ‪ %‬م ‪.‬‬
 ‫ا ‪ J*F ;*8‬ا‪1‬دارة ا د ‪ J ;8‬ا رآن ا ر م وا ‪ ;(%‬ا ( و ; ا ر‬

‫‪ ، 8‬ار ‪، 8‬‬ ‫‪&5 J‬ل ا ‪ &+/‬ل ‪ ,‬ا رؤو‪ %‬ن ( د وان ! ‪ @%‬ا د ‪ G‬ت !‪$‬ددة ‪ 6‬ا دوة ا‬
‫ا( ! رة ‪ ،‬وا ‪ $‬و ‪ -‬د ا درة ‪ ،‬و! ‪3‬د ھذة ا ‪G‬وص ن ا ران ا ‪3‬ر م ‪ @%-‬ھذة ا ‪ " @ $‬ل !‪: @ $‬‬
‫)‪ & َ (١‬أَ ‪ & َ y‬ا { ِذ نَ آَ َ ُ(وا ِ َم َ‪ُ /‬و ُونَ َ & َ‪ُ*+َ ْ /َ 1‬ونَ )‪ ) (٢‬ا ‪D‬ف ‪( ٣-٢ :‬‬
‫‪َ w‬وا ْ َ ْو َم ْا?َ‪َِ 0‬ر َو َذ َ َر { َ‬
‫‪ً 8ِ َ w‬را )‪) (٢١‬‬ ‫‪ َ ِ ٌ (َ %‬نْ َ &نَ َ ْر ُ‪5‬و { َ‬ ‫‪ w‬أ ُ ْ‪َ %‬وةٌ َ َ‬‫ول { ِ‬‫‪ِ %‬‬ ‫)‪َ َ (٢٠‬دْ َ &نَ َ ُ ْم ِ َر ُ‬
‫ا‪ 1‬زاب ‪( ٢١-٢٠‬‬
‫و" ل ‪ 8 %-‬ا ‪#G‬ة وا ‪#‬م ‪ " :‬ا ‪3‬م ( ! ‪$‬ون ا س وا ‪3‬م و ‪3‬ن ‪6$‬م ‪3‬م ط ا و ‪ 8‬و ن ا &‪%‬ق "‬
‫} رواة ا ‪{ @ 6‬‬
‫و ‪&5 J‬ل ‪/‬ط ق ا ‪+‬دا ; ن ا (&س ‪&-‬ل ‪J &+/‬‬
‫‪ً ِD َ &+ً ِ %‬را )‪ ) (٥٨‬ا (‪&%‬ء‬ ‫‪& َ w‬نَ َ‬ ‫&س أَنْ َ‪ ُ ُ ْ /‬وا ِ& ْ َ‪+‬دْ ِل إِن{ { َ‬
‫‪ُ +ِ َ & { +ِ (ِ w‬ظ ُ ْم ِ ِ; إِن{ { َ‬ ‫َوإِ َذا َ َ ْ ُ‪ْ /‬م َ ْ نَ ا {( ِ‬
‫‪( ٥٨‬‬
‫و ‪&5 J‬ل ‪ /‬ل ا ‪B%‬و ; وا‪&(%‬دھ& ‪ J*F‬ا &در ن ‪ " ،‬ل !‪: @ $‬‬

‫ِ‪&-َ ;ُ َ *{ َ & { *َ َ ِ% ْ (َ ِ ;ُ D‬ل َ إِ {( َك ا ْ َ ْو َم َدَ ْ َ(& َ ِ نٌ أَ ِ نٌ )‪&-َ (٥٤‬ل َ ْ‬

‫ا‪(ِ *ْ +َ 5‬‬ ‫َ *ِ ُك ا ْ‪/ُ B‬و ِ( ِ ِ; أَ ْ‪ْ *0ْ /َ %‬‬ ‫)‪َ (٥٣‬و َ‪&-‬ل َ ا ْ‬
‫ض إِ ‚( َ ِ ٌظ َ‪ٌ ِ*F‬م ) و‪%‬ف ‪( ٥٤-٥٣‬‬ ‫َ ْر ِ‬ ‫َ‪َ 0َ J*َ F‬زا‪ِِ B‬ن ا ْ‬

‫و ت ا(دار ‪ .. 8‬د‬ ‫‪ 03 8‬را ن ا‬ ‫و ‪&5 J‬ل ا ‪ /‬و ض ‪ 3‬ن ر ول ` ‪ 8 %- ` @%G‬وض (‪G‬‬

‫‪ 8‬ا ‪G‬د" ت ‪ ..‬ا ‪a‬‬ ‫‪ 3‬ن ر ‪6%‬م‬
‫إدارة اﻟﻤﻮارد اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ ﻓﻰ اﻟﻔﻜﺮ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬

‫أو‪ : G‬ا‪ 4/G‬روا ‪; 64‬ن‬

‫‪ -‬ا‪ 64,‬ل ا‪. •‘xN‬‬
‫‪ -‬ا‪ 4/‬را‪. …g N T …g N‬‬
‫‪ -‬و’‪ j‬ا د ا ‪ 8O •,‬ا ` ن ا ‪. •,‬‬
‫‪ -‬ا‪ V4/G‬ر‪ …Vi‬ا‪ 4/G‬ر ‪.‬‬
‫‪ -‬ا‪ 4/G‬ر‪. : S I :‬‬
‫‪ -‬ا ‪; 64‬ن ‪b‬ﺤ‪ s‬ا‪ V4/G‬ر ‪.‬‬
‫‪ i -‬ارا ‪; 64‬ن ‪.‬‬
 ‫ً‬
‫“ ‪ : 5‬ا‪ SN‬ر وا_‪ z‬ا‪yT‬‬
‫‪b -‬ﺤﺪ(ﺪ ا‪' SN‬ﺪ ‪.‬‬
‫‪ 8O :‬د‪ jT‬ا‪ SN‬ا ‪4‬ﺤ‪. p‬‬ ‫‪-‬ا‬
‫ا ‪ … 6‬أ‪ ,‬س ‪b‬ﺤﺪ(ﺪ ا‪. SN‬‬ ‫‪'b -‬‬
‫وف ا‪. : 4SG‬‬ ‫‪ “–b -‬ا‪* SN‬‬
‫وف ا ‪. — V‬‬ ‫‪ “–b -‬ا‪* SN‬‬
 ‫ً‬
‫ا 'ﺪرات‬ ‫“ ‪ : g‬ا ‪4‬ﺪر • و‪b‬‬
‫ا ‪ F‬ا‹‪4* - R,‬ﺪر • ا ‪;I 6‬ن و‪b‬‬ ‫ا<‪4‬‬
‫أ‪ :‬ل ‪N‬ن إ‪ 'b‬ن‬ ‫(‪r‬دو‪)5‬‬ ‫‪i‬ﺪرا˜‪X™ X‬ﺪف إ‪ 'b‬ن‬
‫ا‪ :N‬ل (ﺤ‪ 4‬ج إ‪ 8W‬ا ‪ … <–4‬وا ‪4‬ﺪر • ‪ VIK4 89:‬ت‬
‫‪.‬‬ ‫وا ‪ S 4‬ت ا‬
 ‫را ‪ : 6‬ا ›\‪: i‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪ yc‬أ‪V # * …œT‬‬ ‫‪ 2o‬ا‪ '45G‬ل‬ ‫ا ›\‪i‬‬

‫و‪ 2o 2W 4 J‬أداة ‪4‬ﺤ ;• ا ‪;I 6‬ن ‪ 89:‬ا ‪ I6‬وا ‪I64‬‬
‫ا_‪ z‬ة‪ .‬و ‪ •a‬أن ‪ Fb‬ن‬ ‫‪,‬‬ ‫وا‪ †c‬ب ا رات وا ›\‪i‬‬
‫ا ‪ F‬ءة وا_‡ﺪارة أ‪ , ,‬و ‪ s ž‬ا ‪ U ,‬أو ا ﺤ ‪J‬‬
‫ا ‪ 6‬ا … ا ^} ‪.‬‬ ‫أو ‪<\;Ÿ‬‬ ‫أو ا‬
 ‫‪:‬‬ ‫‪:‬ڴ‬

‫‪& %' $ %‬‬ ‫"‬ ‫‪#‬‬

‫'‪#‬‬ ‫‪- ./‬‬ ‫‪0‬‬ ‫* ‪+ ,‬‬ ‫'ڴ ( )‬
‫‪. #‬‬ ‫‪. #‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪: 3‬‬ ‫'ڴ‬ ‫‪2 ,1‬‬
‫‪. 1‬‬ ‫‪ . '4‬ڴ ‪%‬‬
‫ﻟﻘﺪ ﺃﻭﱃ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﻫﺘﻤﺎﻣﺎ ﻛﺒﲑﺍ ﺑﺎﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ ﰲ‬
‫ﺍﳌﻨﻈﻤﺎﺕ ﺍﻹﺩﺍﺭﻳﺔ ﻭﻣﻦ ﺑﲔ ﺍﻷﺻﻮﻝ ﻭﺍﻟﻘﻮﺍﻋﺪ ﺍﻟﺪﺍﻟﺔ ﻋﻠﻰ ﺫﻟﻚ ﻣﺎ‬
‫ﻳﻠﻲ ‪:‬‬
 ‫‪.‬‬ ‫ا ‪ c–4‬ﺪ ‪ 89:‬أ< ا ‪ 64‬ون و ‪:‬ﺪة ا‪/C‬‬ ‫•‬
‫ر‪c‬‬ ‫ا ‪ 6‬ر * ‪ 45G‬ء وا‬ ‫ا ¡‪ '4,G 2‬ار ا‪ TN‬اد و‪b‬‬ ‫•‬
‫إ‪ : £‬روح ا ﺤ‪ V‬وا د *;ن ا ‪;I 6‬ن ‪.‬‬ ‫•‬
‫‪V‬ﺪأ ا رى ‪.‬‬ ‫•‬
‫‪ c 5 x‬ا ا‹‚ ن ‪.‬‬ ‫•‬
‫ا † ‡ ‪ 89: j‬ا‹*ﺪاع وا ‪. K4‬‬ ‫•‬
‫‪b‬ﺤ ي ا }ﺪق وا‪. 5 N‬‬ ‫•‬
‫ا ‪6‬ﺪل وا واة *;ن ا ‪;I 6‬ن ‪.‬‬ ‫•‬
‫ا‪\›:G‬اف وا ‪'4‬ﺪ( ‪.‬‬ ‫•‬
‫‪.‬‬ ‫‪ p 67‬ا‹ س * ¦‬ ‫•‬
 ‫ا ‪;D 0‬‬

‫ق ان " دة وادارة @ ا( ‪#‬م ت ھ م ا(دارة ا د ‪ @ 80‬اھ! ‪ ( 6‬ن واء ‪ 3‬ن‬ ‫و &‪%‬ص‬

‫‪ # -‬او رب ‪ -‬ل ‪ ،‬و ددت ا ‪ 03‬ر ن ا ھ م @ (ت إدارة ا وارد ا ر ‪ 8‬و‪ +‬رھ ‪....‬‬
‫(ت ا(&! ر وا !‪ $‬ن ‪.‬‬
‫(ت ا و ‪ 8‬وا ! و ض ‪.‬‬
‫(ت ا دة وا ر" ‪ @%- 8‬ا( راد ‪.‬‬
‫(ت ا ‪ >G‬وا( ! رة ‪.‬‬
‫(ت ا !‪$‬و ض ا دى وا ? ن ا( ! ‪. @-‬‬
‫! د د ا ‪ G‬ت ن ‪P‬ل ا وظ ‪ 8P‬ا ‪ 8 $‬وا & ‪. 8G‬‬
‫‪: 6‬‬ ‫و د ا ط‪%‬ق ا( ‪#‬م @ !‪ ) 8% $‬ھذة ا و?و‪ -‬ت ن ‪-‬دة ر!‪3‬زات " د ‪ 8‬ھ‬

‫ا و ط ‪ : 8‬ا !وازن ن ا وق وا وا ت وا ‪$‬دل وا واة ‪.‬‬

‫ا( ! ء ا @ ا ‪ : 8-‬ث ( ! ز ا ر س ‪-‬ن ا رؤوس إ( ‪ 0‬ل ا و ‪ 8‬ا ‪ %‬ة ‪! - @%-‬ق ا ر س‬
‫ت د" ‪3 8‬ل ا وى ا ؤ‪0‬رة @ ا ! ) ن‬ ‫ا ! ‪-‬ل ) ا !‪ P‬رات ا ‪ : 8‬ث !?) ا دة‬
‫‪ 8‬ا & ر وا ‪. ) ! % 8 G‬‬ ‫ا"!‪ G‬د ‪ 8‬وا ! ‪ 8 -‬وا&‪ .... 8 "#‬و! !&‪%‬ص ‪6‬‬
‫ث ا ‪ 0‬ث ‪ :‬ا ! د ت ا ! !وا ‪ 8‬إدارة ا وارد ا ر‬ ‫ا‬

‫– ا ‪$‬و‬ ‫ا! د ت ا‪$‬‬

‫‪ ! .١‬د ت ا ودة ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ا ! د ت ا ! ‪. -‬‬
‫‪ ! .٣‬د ت ! ز ا داء ‪.‬‬
‫! ذك ‪:‬‬
‫‪ .١‬ا !ر‪ 3‬ز ‪ %-‬ا ‪ 6‬رات ا وظ ا دة ‪.‬‬
‫رق ا ‪ $‬ل ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ا !ر‪ 3‬ز ‪! %-‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪! .٣‬طو ر ا ‪ 6‬م ا‪9‬دار ‪ %‬دات ا ! ظ‬
 ‫ث ا را )‬ ‫ا‬
‫‪ %‬ر‪ 3‬ت ا د ‪0‬‬ ‫ق زة !‬ ‫!‬ ‫دور إدارة ا وارد ا ر‬
‫‪-:‬‬ ‫زة ا !‬ ‫ا ‪G‬ود‬
‫‪$‬د =د =ن =واطن ا =وة ا != ! =!ط )‬ ‫‪ %‬ظ ! !=) ا ظ =‬ ‫زة ا !‬ ‫‪G‬د‬
‫ا واق ا !‪6‬د و ا !‬ ‫‪6‬‬ ‫‪%-‬‬ ‫ن &‪#‬ل إ !‪ ! 6 #P‬ق زة !‬
‫‪.‬‬ ‫‪G $‬ر ا زة ا !‬ ‫و?> ا ‪3‬و ت ا ر‬
‫ا زة ا ‪% &(/‬‬

‫‪+%‬ر‬
‫(&‪%‬ب‬ ‫‪/%‬وى‬
‫& &ر(‬ ‫و ذ ك ن ‪ 0‬ل ا وارد‬ ‫ن‬ ‫‪&F‬‬
‫& (& ‪%‬‬ ‫ا ‪5‬ودة‬
‫ر ا ‪&/ / /‬ز ـــــ‬ ‫ا‬

‫‪ -٢‬ا ‪& /‬ر ‪.‬‬ ‫‪ -١‬ا ‪/‬زام ‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ا‪ 5&/(A‬ا ‪&+‬‬ ‫‪ -٣‬ا ‪ /‬ز ‪.‬‬
‫‪== %‬ر‪ 3‬ت‬ ‫=‬ ‫==ق ا ==زة ا !‬ ‫و != ! ==!ط ) إدارة ا ==وارد ا ==ر !‬
‫ا د ‪ 6 %- 0‬أن ! دم ‪-:‬‬
‫‪ .١‬إ&! == ر ا ‪ % ==$‬ن ‪ ==%-‬أ == س ا ==درة ‪ ==%-‬ا ! د ==د و ا !‪3‬ــ==ـ ر و ==ل‬
‫‪3‬ل ا ‪ $‬ل ‪.‬‬
‫=ر =‬ ‫=‪3‬ل‬ ‫"درات ا ‪ % =$‬ن ‪ =%-‬أداء ا وظ= ف و ا = ھ‬ ‫‪! .٢‬‬
‫ن &‪#‬ل ط ا !در ب ‪. c0‬‬ ‫! ق ا ھداف ا( !را!‬
‫‪ .٣‬ا ! ظ ‪ $‬ا ! زة و ! ‪ %‬ل أ ! (ت ! =ر ‪ 6‬إ = &= رج ا ظ =‬
‫==ن &==‪#‬ل ظ==م ==دة ‪== %‬وارد ا ==ر ‪==0‬ل ظ==م ا ==ور و ا ==وا ز و‬
‫ا !‪$‬و ? ت ‪.‬‬
 ‫را‪+5‬‬ ‫ا‪*B%‬‬
‫ا ‪%‬ؤال ا و ‪:‬‬
‫ظ ت‬ ‫! ھم إدارة ا وارد ا ر ا زة دور ‪ 3‬ر ! ق زة !‬
‫ا ‪ -‬ل ا د ‪ – 0‬أ رح ذ ك و? ا دور ا ذي ! وم ‪ 8‬إدارة ا وارد ا ر‬
‫‪ %‬ظ تا د‪ 0‬؟‬ ‫! ق ا ‪ %-‬ا ! ظ‬
‫ا ‪%‬ؤال ا ‪: (&8‬‬
‫ظ تا ‪ -‬لا د‪ 0‬و‬ ‫!وا ‪ 8‬إدارة ا وارد ا ر ا ‪$‬د د ن ا ! د ت‬
‫ا ط‪%‬وب ‪-:‬‬
‫‪ ! .١‬د د ھذة ا ! د ت ؟‬
‫ھو ا دور ا ذي ب ‪ %-‬إدارة ا وارد ا ر ا م ‪ 8‬وا ‪ 6‬ھذة ا ! د ت ؟‬ ‫‪.٢‬‬
 ‫‪6 :‬وم إدارة ا وارد ا ر‬ ‫‪0‬‬
‫ﺠﻤﻴﻊ اﻷﻨﺸطﺔ اﻹدارﻴﺔ اﻝﻤرﺘﺒطﺔ ﺒﺘﺤدﻴـد اﺤﺘﻴﺎﺠـﺎت اﻝﻤﻨظﻤـﺔ‬
‫ﻤن اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸـرﻴﺔ ‪ ،‬و ﺘـدﺒﻴر ﻫـذة اﻹﺤﺘﻴﺎﺠـﺎت ﻤـن اﻝﻤﺼـﺎدر‬
‫اﻝﻤﻨﺎﺴـ ــﺒﺔ وﺘﻨﻤﻴـ ــﺔ ﻗـ ــدراﺘﻬﺎ ورﻓـ ــﻊ ﻜﻔﺎءﺘﻬـ ــﺎ ‪ ،‬ﺒﻬـ ــدف اﻻﺴـ ــﺘﻔﺎدة‬
‫اﻝﻘﺼـوى ﻤـن ﺠﻬــدﻫﺎ وﻓﻜرﻫـﺎ ﻤـن أﺠــل ﺘﺤﻘﻴـق أﻫـداف اﻝﻤﻨظﻤــﺔ‬
‫اﻝﺘﻨظﻴﻤﻴﺔ و أﻫداف اﻷﻓراد ‪.‬‬
‫و ﻤن ﻫﻨﺎ ﻴﺘﻀﺢ أن دراﺴﺔ اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ ﺴوف ﻴرﻜز ﻋﻠﻲ‬
‫اﻝﻤﺤﺎور اﻵﺘﻴﺔ ‪-:‬‬
‫أوﻵ ‪ :‬ﺘﻘدﻴر أﺤﺘﻴﺎﺠﺎت اﻝﻤﻨظﻤﺔ ﻝﻠﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ ‪.‬‬
‫ﺜﺎﻨﻴﺂ ‪ :‬ﺘدﺒﻴر ﻫذة اﻷﺤﺘﻴﺎﺠﺎت ﻤن اﻝﻤﺼﺎدر اﻝﻤﻨﺎﺴﺒﺔ ‪.‬‬
‫ﺜﺎﻝﺜﺂ ‪ :‬ﺘطوﻴر و ﺘﻨﻤﻴﺔ اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ ‪.‬‬
‫راﺒﻌﺂ ‪ :‬ﺘﺤﻘﻴق أﻫداف اﻝﻤﻨظﻤﺔ و أﻫداف اﻝﻌﺎﻤﻠﻴن ‪.‬‬
 ‫ر;‬ ‫‪ :N8 &8‬ا رق ن ادارة ا‪ 1‬راد وادارة ا وارد ا‬

‫ر;‬ ‫ادارة ا وارد ا‬ ‫ادارة ا‪ 1‬راد‬

‫ا( ن ‪G -‬ر ا ! @ ! ) !!‪G‬رف ‪ 8‬ادارة ا وارد ا ر ‪ 8‬ادارة ! ذ ‪8‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ا *‪%‬‬

‫و ر ك ھ م @ و?) و! ذ‬ ‫ا ظ ‪ 8‬طر ‪ 8‬ا !@ ق ‪ 6‬ا"‪@G‬‬
‫ا( !را! ت ا ‪ % 8%‬ظ ‪. 8‬‬ ‫ا ! ‪0 8%0 8 3 8‬ل ‪G -‬ر ا( ! ج‬
‫ا( ن ‪ 3‬ن ! ل و س ! ) ‪8‬‬ ‫ا(&رى ‪ ،‬و ‪3‬ن طر ‪ 8‬ا ‪8‬‬
‫!و"‪ $‬ت و ط ب ‪.‬‬ ‫‪-‬دة‬ ‫ادارة ا( راد ادارة ا ! ر ‪8‬‬
‫!‪!%‬زم ر‪ 8 +‬ا(دارات ا(&رى و! دم ‪ 6‬ا( راد ن ا‪G‬ول ا ظ ‪ 8‬وا( ق‬
‫‪6 %-‬م ‪0‬ل ا " ً ا !‪ 0‬ر ‪$‬ود‬ ‫ا ورة‬
‫& ر ‪ @%-‬ا ) ا ظ ‪8‬‬
‫وا( راد ‪.‬‬
 ‫ھ(&ك ‪/‬وا ق ن اھداف ا (ظ ;‬
‫واھداف ا رد و ن ان ‪ /‬ق ذ ك‬
‫ن ‪ 0‬ل ا ‪ ; B‬ن ا ‪&5& /‬ت ا ‪ +‬ل‬
‫وا ‪&5& /‬ت ا‪ 1‬راد ‪.‬‬
‫‪ /‬ق و‪/‬د ر ا‪&5& / 1‬ت‬
‫‪/‬طو ر و‪ ; (/‬ا‪ 1‬راد ‪.‬‬
‫‪+/‬و ض ا‪ 1‬راد‬
‫‪ ; (/‬ا ‪&- +‬ت ‪ ,‬ا وظ ن ‪.‬‬
‫‪ //‬ز اداة ا وارد ا ر ; & وظ&‪B‬ف‬
‫ا ‪: ; &/‬‬
‫‪0/‬ط ط و‪/‬طو ر ا ‪&%‬را وظ ‪ J‬راد‬
‫ا ‪/‬طو ر وا‪ F1‬م ‪.‬‬
‫ز &دة ‪1&5‬ت ا ‪0‬د &ت‬
‫ا‪1‬دارة ا ‪& ; *+‬دارة ‪ (/‬ذ ; ‪.‬‬
‫ق ا‪ JD-‬ا(‪( * ; 5&/‬ظ ; و‪ ,(& 1‬ن‬ ‫‪/‬‬
‫ا دف ‪:‬‬
‫‪+ ; */‬ض ر‪& O‬ت ا‪ 1‬راد ‪.‬‬
‫‪0/‬ط ط و‪/‬د ر ا‪&5& / 1‬ت ن ا وادر‬
‫ا ( &ط&ت ‪:‬‬
‫ا ر;‪.‬‬
‫‪/‬طو ر و‪ ; (/‬ا‪ 1‬راد ‪.‬‬
‫‪+/‬و ض ا‪ 1‬راد ن ‪ 0‬ل ا‪51‬ور وا روا‪/‬ب ‪.‬‬
‫ا & ظ; ‪ ;(& D J*F‬ا‪ 1‬راد ‪.‬‬
‫‪ ; (/‬ا ‪&- +‬ت ‪ ,‬ا وظ ن ‪.‬‬
‫ا‪1‬دارة ا ‪ & *+‬و ن &دراة ا‪& /%‬ر ; ‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ا و‪ J ,-‬ا‬
‫ا ‪(/‬ظ ‪J‬‬
 ‫را ‪ : $‬ن ا ذي د ر ا وارد ا ر‬
‫؟ أم <…‬ ‫<… ا‪ …œTN‬أن (‪ F‬ن < ك إدارة ‪ I'4‬و ‪ I }}H4‬ارد ا‬
‫ا‪ …œTN‬أن ‪\›b‬ك `… ا ﺪ( ا ‪;(% 4‬ن ‪ 2O‬ا‪ I : ji‬؟‬

‫! ‪ % %‬وارد ا ر ‪:‬‬ ‫إدارة‬

‫ا |‪‰‬‬ ‫إ‪ }4/‬ص ‪ tIb‬ا ﺪة ا ‪4‬‬ ‫<‬ ‫ا ارد ا‬ ‫( ى ا ‪ ª6V‬إن و‬
‫أو إدارة ا‪ TN‬اد ‪ ،‬أو إدارة ‪ ¦£‬ن ا ‪;I 6‬ن ‪ ،‬و ¬‪y6‬ز أ«‪ z‬ب <‪%‬ا‬ ‫‪ : u 7‬إدارة ا ارد ا‬
‫‪ .‬و أ‪)5‬‬ ‫< أ‪ – c‬ا س ‪ 2O‬إدارة ا ارد ا‬ ‫ا أي و‪–* < 5 S‬ن أ‪ -- }/‬ا ارد ا‬
‫‪ j … 64I I'4‬ا ‪ x 6‬ا ‪R‬ز ) ‪ 45w‬ج و‬ ‫ت و ﺪات ‪b‬‬ ‫‪ ®}Hb Ig‬ا‬
‫ا † ‪ZT ، p‬ن ا ‪ } 6‬ا ي ‪ …'( G‬أ< ‪. Xe:‬‬
‫ا ‪%‬ي ( دي *‪\;T 4‬أ‪ ^°‬ص ﺪ¯‪ X‬ا ‪ ، T 6‬و ا رات و ا ‪ si‬ا ‪R‬زم ‪ 'I‬م ‪… 6‬‬
‫‪ ، …'4‬و أ‪ ±Vx‬ا ‪ I 6‬ن (‪4‬ﺪر‪ J‬ن ‪ …* ، ) I:‬أن ا ‪; 64‬ن‬ ‫أ‪ ، }}H4 ±Vx‬و أ‪I: ) ±Vx‬‬
‫و‪ }z_ * U‬ل ‪ 89:‬أ‪ S‬زات و‬ ‫‪ ª6 2O‬ا ﺪول ا ‪'4‬ﺪ أ‪±Vx‬‬ ‫‪ •x 2O‬ا ارد ا‬
‫ت ‪. }}H4‬‬ ‫‪ }b‬ر ‪±‬‬
 ‫‪3‬ل د ر ھو د ر ‪ %‬وارد ا ر‬
‫ا أي ا ‪ -‚ g‬أن !… ﺪ( ‪ < )6i 2O‬ا ¦ ل ‪ % b :‬أ‪R/ ) :‬ل ا ارد‬
‫‪ ،‬و * أ‪ ¦ )5‬ل ‪*RT Xe:‬ﺪ أن‬ ‫ا ‪ T ، ) ) 4‬إذن ¦ ل ‪%< :‬ة ا ارد ا‬ ‫ا‬
‫¬‪ -K6‬ا ‪ KI‬و ا }‪‹ R‬دار˜‪X‬‬
‫و ‪3‬ل ا د ر ن‬ ‫!رك ن إدار ة ا وارد ا ر‬ ‫ا !‪ $‬ون ا‬
‫‪ …! 2O‬ا‪ji‬‬ ‫و *;ن * ‪ 2²‬ا ﺪ(‬ ‫أن (‪ F‬ن < ك ‪ 67‬ون ‪;*\;Vc‬ن إدارة ا ارد ا‬
‫ا‪.… 6‬‬
‫و <‪%‬ا ا م ¬‪ ‰³6‬أن < ك‬ ‫م أو ﺪ‪ …/‬ا ‪ 64‬ون ا ›\ك ‪ 2O‬إدارة ا ارد ا‬
‫و ا ﺪ(‬ ‫ﺪ( ا ارد ا‬ ‫‪ ª6‬ا ‪ PQ‬ا |‪ ®Hb ‰‬ا‪ TN‬اد ‪ ،‬و ا |‪ b ‰‬رس *;ن !…‬
‫‪ji …! 2O‬‬
 ‫‪3‬ر ة ا !‪ $‬ون ا !رك ن إدار ة‬
‫ا وارد ا ر و ‪3‬ل ا د ر ن‬
‫ا ظ‬

‫‪8‬ل ‪:‬‬ ‫‪/‬ر‬ ‫أ( ط‬

‫‪0/‬ط ط ا ‪& +‬‬
‫ا ‪& /0‬ر‬
‫ا د رون‬ ‫ا ‪/‬در ب‬ ‫د ر ا وارد‬
‫ا ‪0‬رون‬ ‫‪ /‬م ا داء‬ ‫ا ر‬
‫ا ( ل و ا ‪/‬ر‪-‬‬
‫ا وا ز‬
‫ى‬ ‫دور ا دارات ا‬ ‫(!‬ ‫) إدارة‬ ‫ارد ا‬ ‫و د إدارة‬
‫‪ $‬ا ‪$ & "#‬‬ ‫‪ 0‬ر(‪ ./ +‬ن ا ‪ $* + ,‬و ) ‪ ' ( $‬ا & ‪ $‬ا‪%‬‬ ‫‪ 0‬ا ‪12‬‬
‫ارد‬ ‫<&رة ا ‪ 0‬اد وا@ ?ل ط‪+ 9" ' (# : 5; + <+‬ءة و ‪&(+ 7‬ھ‪ 0 5‬ذ ‪ 3‬إدارة ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬
‫ارد ا‬ ‫‪*G‬ـ‪&E F‬ود ا ‪ $*: D+9‬أ( ‪+‬ل و ‪ * .7‬ـ‪+‬ت إدارة ا‬ ‫و‪+ *0‬‬
‫ى ‪ K,: 0‬ا ‪ I J‬ا ‪7*H‬ـ ‪:‬‬ ‫وا دارات ا‬
‫ﺍﻹﺩﺍﺭﺍﺕ ﺍﻟﺘﻨﻔﻴﺬﻳﺔ ﺍﻷﺧﺮﻯ‬ ‫ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬ ‫ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‬

‫‪ QI : N‬ا ‪ P ,‬ا ‪N* O 7‬‬ ‫ارد ا‬ ‫*ا &اد ا‬ ‫‪+‬ل ‪!+:‬دارات ا ‪ 5**O N V*92‬ا ‪ UG‬ا ‪$ ' +E‬‬ ‫*ا!‬

‫ا ‪ P): N + ,‬ادارة ‪.‬‬

‫و ‪ &O‬ا‪ $ +; + +* R‬ا ‪ O‬ى ا ‪ + " N +,‬و"*‪. +9‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ‬
‫* ‪+‬ط ‪ N‬ا!دارات ‪ ,‬ف ( ' ‪ QI‬ا ‪+* ,‬ت ‪P):‬‬
‫ﺍﺣﺘﻴﺎﺟﺎﺕ‬
‫‪? &, +: N‬ت ا ‪51J '0 N E‬‬ ‫ارد ا‬ ‫*ا &اد ا‬
‫ادارة ‪.‬‬ ‫ﺍﳌﻨﻈﻤﻪ‬
‫*‪ P‬ا ‪. NS&E 7‬‬ ‫ا ‪ P ,‬و‪ :‬ا ‪ T‬ا‬
‫ﻣﻦ ﺍﳌﻮﺭﺍﺩ‬
‫<‪ 51J '0 N,‬ا ‪ P ,‬و ‪& &E‬‬ ‫*ا ‪ ,‬ف ( ' ا ‪? &,‬ت ا‬ ‫ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﻪ‬
‫‪.N‬‬ ‫ارد ا‬ ‫ا‪ +; 7"+,J‬ا!(&اد ا ‪ $ N: I‬ا‬
 ‫ﺍﻹﺩﺍﺭﺍﺕ ﺍﻟﺘﻨﻔﻴﺬﻳﺔ ﺍﻷﺧﺮﻯ‬ ‫ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬ ‫ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‬
‫‪P‬‬ ‫ا‪+9D‬ت وا ‪X‬ھ?ت ا ‪: I‬‬ ‫* ‪ & &E‬ا‬ ‫‪ @ 0‬ق ا ‪.P ,‬‬ ‫ارد ا‬ ‫‪+‬در ا‬ ‫*ا ‪$( _E‬‬
‫ا ظ*‪. 9‬‬
‫*إ اءات ا ‪?:+O‬ت وا! ‪+J+E‬ت ‪.‬‬
‫*أ اء ‪?:+O‬ت ‪ U‬ا ‪Z $ P , $*E +‬‬
‫و *;;‪5‬‬ ‫‪ $ 5; :+O‬إدارة ا ارد ا‬ ‫‪ P , $*E +‬إ ' ا دارة ا ‪. *2,‬‬ ‫*إ‪ +R‬ا‬ ‫ﺗﺪﺑﲑ‬
‫ظ‪ [H+‬ا ‪. @+2‬‬ ‫ر وا `ا ‪. +‬‬ ‫* `و &ھ‪ 51J $( T +J : 5‬ا‬ ‫ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ‬
‫‪+‬ت (‪ $‬ا ظ‪[H+‬‬ ‫‪+‬ر ‪, : $‬‬ ‫* ‪ [ ,‬ا ظ‪ $*9‬ا‬ ‫ظ‪. $*9‬‬ ‫*‪+9 a9R‬ت ا داء‬ ‫ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫ا @* ‪ OE‬ن ‪. +;:‬‬
‫أ< ;‪+‬‬ ‫‪ QI‬ا‬ ‫<‪ U‬ا ‪ P ,‬و‪ً +O0‬‬ ‫*ا &ر ] ‪0‬‬
‫‪.‬‬ ‫إدارة ا ارد ا‬
‫ارد‬ ‫‪+‬ت ‪ $‬ا ‪ & &E P‬ا ھ&اف وا!‪+ +* R‬ت * ‪ & &E‬ا!‪+ +* R‬ت ا &ر * وإ‪+,/‬ر إدارة ا‬ ‫* ‪U‬ا ‪,‬‬
‫‪+b :‬ل ا "*` ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا &ر * ‪.‬‬
‫ارد ا‬ ‫اء ا &ر ] ‪ 0‬إدارة ا‬ ‫‪ Q*I‬و ‪ 5*12‬ا ا ‪* T‬ا!@ ‪: J+,‬‬ ‫* ‪ 5 &O‬ا!@ ‪+‬رة ‪d‬دارة ‪ R‬ل‬ ‫ﺗﻨﻤﻴﺔ‬
‫‪.‬‬ ‫ا &ر * ‪.‬‬ ‫ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ‬
‫*ا ‪+*O‬م ‪X7 :‬و *‪+‬ت ‪ K,:‬ا ا ‪ T‬ا &ر * ‪.‬‬ ‫‪.+; +( G‬‬ ‫*إ(&اد ا ا ‪ T‬ا &ر * و ‪& &E‬‬
‫ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫* ‪ : O‬ا ‪ T‬ا &ر ] ا ‪ G 0 * O 7‬ء ‪TH+ J‬‬ ‫‪+*O $*0‬م ‪& +:‬ر ] ‪. 5;79J#:‬‬ ‫* &ر ] ا‬
‫ا &ر ] ا ‪. *G+‬‬
 ‫ﺧﺎﻣﺴﺂ ‪ :‬أﻫﺪاف إدارة اﻟﻤﻮارد اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬

‫ا‪1‬ھداف‬ ‫ا‪1‬ھداف‬ ‫ا‪1‬ھداف‬ ‫ا‪1‬ھداف‬

‫ا‪F& /51‬‬ ‫ا ‪D0‬‬ ‫ا وظ‬ ‫ا ‪(/‬ظ‬

‫ل '‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫أھ اف ا‬ ‫و ‪ ! "# $ %‬ھ ة ا ھ اف‬

‫) ( ‪-2 3 4‬‬ ‫ل '‬ ‫‪ .- / -) +‬و ا ) ‪-$‬ر و ا ‪+‬ام‬ ‫'ارد )‪% 0‬‬
‫‪4- 6‬‬ ‫‪ 4-‬و ‪2‬‬ ‫‪-‬ت أ‪.‬‬ ‫‪ 6 - 7%'8‬و‬ ‫ا ھ اف ا ‪9"0‬‬
‫< ‪' 6 :#4; ) -‬ى‬ ‫ا ھ اف ا >‪' #‬ب‬ ‫ا اد ‪ ) #4‬ل أ?‪ :9‬ط‪$ ?-‬‬
‫ا ‪-B$‬ءة و ا ‪. #4-B‬‬ ‫‪$‬‬
‫ﺳﺎدﺳﺂ ‪ :‬أﻧﺸﻄﺔ إدارة اﻟﻤﻮارد اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫‪:‬‬ ‫ا ارد ا‬ ‫‪b‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ € KHb‬ا ارد ا‬
‫ا ‪ … <–4‬وا ´‪ ¦ X‬ا ‪V‬ﺪ‪. Q‬‬ ‫‪ € KHb‬ا ' ى ا ‪. I 6‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا ‪4‬ﺪر • وا ‪4‬‬ ‫‪b‬ﺤ‪ … I‬و‪ }b‬ا ‪. PQ‬‬
‫‪.-‬‬ ‫ا ‪ K4‬ا‹داري وا ‪4‬‬ ‫ا‪ K'4,G‬ب وا‪ 4/G‬روا ‪; 64‬ن ‪.‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪ 5 x‬ا ارد ا‬ ‫ا ‪ ª 64‬وا ‪4‬ﺤ ;• ‪:‬‬

‫‪.‬‬ ‫ا ‪ jT‬ا‬ ‫‪ 'b‬ا ‪. PQ‬‬
‫ا_^ﺪ ت ا‪. : 4SG‬‬ ‫‪b‬ﺤﺪ(ﺪ ا‪ SN‬ر وا وا‪. •b‬‬
‫‪.-‬‬ ‫ا وح ا ‪ 6‬وا ’ ا‬ ‫ا ‪4‬ﺤ ;•ا دي وا_‡ ‪. 2µ‬‬
‫‪ iR:‬ت ا ‪: … 6‬‬
‫‪.-‬‬ ‫ا را‬ ‫‪ € KHb‬و‪b‬‬
‫– ا ‪ 6‬ش( ‪.‬‬ ‫)ا '… – ا ›\‪ – i‬ا‪'4,G‬‬ ‫إدارة ا_‪ c z‬ا‬
 ‫‪ 5‬ذج إدارة ا ارد ا‬
‫اﻝﺒﻴﺌﺔ اﻝﺨﺎرﺠﻴﺔ‬
‫اﻻﻗﺘﺼﺎدﻴﺔ – اﻻﺠﺘﻤﺎﻋﻴﺔ – اﻝﺤﻜوﻤﻴﺔ – أﺴواق اﻝﻌﻤل – اﻝﺘﻜﻨوﻝوﺠﻴﺎ‬
‫اﻝﺒﻴﺌﺔ اﻝﺘﻨظﻴﻤﻴﺔ‬
‫أﻫداف اﻝﻤﻨظﻤﺔ‬ ‫وظﺎﺌف اﻝﻤوارد‬
‫ﺜﻘﺎﻓﺔ وﻗﻴم اﻝﻤﻨظﻤﺔ‬ ‫اﻝﺒﺸرﻴﺔ‬
‫اﻻﺴﺘراﺘﻴﺠﻴﺔ‬ ‫ﺘﺨطﻴط اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ‬
‫اﻝﺘﻜﻨوﻝوﺠﻴﺎ‬ ‫ﺘﺤﻠﻴل وﺘﺼﻤﻴم‬
‫اﻝﻬﻴﻜل واﻝﺤﺠم‬ ‫اﻝوظﺎﺌف‬
‫اﻻﺴﺘﻘطﺎب واﻻﺨﺘﻴﺎر‬
‫واﻝﺘﻌﻴﻴن‬
‫‪̪ ψΗΠζч‬اﻝﻌﻤل‬ ‫اﻝوظﺎﺌف‬ ‫اﻷﻓــراد‬ ‫ﺘﻘﻴﻴم اﻝوظﺎﺌف‬
‫اﻷداء‬ ‫اﻷﻫداف‬ ‫اﻝﻘدرات‬ ‫اﻷﺠور واﻝﻤرﺘﺒﺎت‬
‫اﻹﻨﺘﺎﺠﻴﺔ‬ ‫اﻝﻤﻬﺎم‬ ‫اﻻﻫﺘﻤﺎﻤﺎت‬ ‫اﻝﺤواﻓز واﻝﻤﻜﺎﻓﺂت‬
‫اﻝﺠودة‬ ‫اﻷﺠور‬ ‫اﻝداﻓﻌﻴﺔ‬
‫ﺘﻘﻴﻴم اﻷداء‬
‫اﻝرﻀﺎ‬ ‫اﻝﺘﻨوع‬ ‫اﻝﺸﺨﺼﻴﺔ‬
‫اﻝرﻗﺎﺒﺔ‬ ‫ﺘﻨﻤﻴﺔ اﻝﻤﺴﺎر اﻝوظﻴﻔﻰ‬
‫اﻻﺘﺠﺎﻫﺎت‬
‫اﻝﺘدرﻴب واﻝﺘﻨﻤﻴﺔ‬
‫اﻝرﻋﺎﻴﺔ اﻻﺠﺘﻤﺎﻋﻴﺔ‬
‫اﻝﻨﺘﺎﺌﺞ اﻝﺘﻨظﻴﻤﻴﺔ‬
‫اﻷﻤن واﻝﺴﻼﻤﺔ‬
‫* اﻝﻨﻤو‬ ‫* اﻝﺒﻘﺎء‬
‫* اﻝرﺒﺤﻴﺔ * اﻝﺘﻨﺎﻓس‬
‫ا ‪ (%•4‬ـ ا ‪b‬ــﺪة‬
‫ﻣﺪﺍﺧﻞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ‬
‫ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫( ‪. 5 ' ' 4‬‬ ‫•‬
‫‪.‬‬ ‫(‬ ‫•‬
‫ا ﺪ‪ …/‬ا‹داري‪.‬‬ ‫•‬
‫( ‪.& 6‬‬ ‫•‬
‫ﺪ‪ …/‬ا ‪ V‬دأة وا ‪ V‬درة‪.‬‬ ‫•‬
‫ا ﺪ‪ …/‬ا ‪.•c‬‬ ‫•‬
 ‫ﺍﳌﺪﺧﻞ ﺍﻹﺳﱰﺍﺗﻴﺠﻲ‬
‫( ‪ c‬ـ ــ‪ y‬ا ـ ــﺪ‪ …/‬ا‪ ,G‬ـ ــ›\ا‪ 9: 2¸ b‬ـ ــ‪ 8‬ا ﺪرا‪ ,‬ـ ـ ت ا‹‪ ,‬ـ ــ›\ا‪‹ a b‬دارة‬
‫ــ‬ ‫و‪ b‬ـ ـ ا ـ ـ ارد ا ـ ـ ‪ V T ،‬ــﺪأ *ـ ـ ‹‪RU‬ع ‪ 9:‬ــ‪ 8‬ر‪,‬ـ ـ ا‬
‫و‪ X˜ ( Ÿ‬ـ ـ ـ وأ< ـ ـ ــﺪا‪ T‬ا‹‪ ,‬ـ ـ ــ›\ا‪ ، a b‬و ـ ـ ــﺪرس ! ‪ T‬ـ ـ ـ ا ‪ 6‬ا ـ ـ ــ…‬
‫ا ﺪا‪ I/‬ـ ـ ـ وا_^ ر‪ S‬ـ ـ ـ ا |ـ ـ ــ{ ‪¹ b‬ـ ـ ــ• ‪ '5‬ـ ـ ـ ط ا ' ـ ـ ـ ة وا ‪œ‬ـ ـ ــ‪P6‬‬
‫ُ‬
‫وا ـ ص وا ‪ H‬ـ ‪ “ ، U‬ـ ¬‪6‬ــﺪ ا ـ ارد ا ـ * ـ ¬ ـ ( ا ‪V‬ــﺪ(…‬
‫ا‪\›,G‬ا‪ 2¸ b‬ا ‪%‬ى و‪ ji‬ا‪ 4/G‬ر‪.) I:‬‬
 ‫ﻣﺪﺍﺧﻞ ﺍﳌﻮﺍﺭﺩ ﺍﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫‪#‬‬ ‫*‬ ‫( 'ڴ‪& 6‬‬ ‫‪78 &'3‬‬
‫' ‪ 91#' $‬ڴ'‪5 # + ) . /‬‬ ‫'ڴ‬
‫‪:‬‬ ‫' '‪' /‬‬ ‫ڴ'‬
‫(‪8‬‬ ‫' ‪78 8 5 * .‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪/' ) 2 ' /' 5 # :‬‬ ‫ڴ ‪2‬‬
‫<'‪/‬‬ ‫);‬ ‫'‬ ‫'‪/‬‬
‫)ڴ ' ‪/‬‬
 ‫ﺍﳌﺪﺍﺧﻞ ﺍﻹﺩﺍﺭﻱ‬
‫( ‪yc‬ا ﺪ‪ …/‬ا‹داري ‪ 89:‬درا‪ ,‬ا ‪ I 6‬ت ا‹دار ‪V T‬ـﺪأ *}ـ ‪ Ÿ‬ا‪<N‬ـﺪاف‬
‫وو’ـ ــ‪ j‬ا_^‪K‬ـ ــ‪ I €‬ـ ـ ارد ا ـ ـ وإ‪ S‬ـ ـ اء ‪ I :‬ـ ـ ت ا‪ 4/G‬ـ ـ روا ‪ 64‬ـ ــ;ن‬
‫و‪b‬ﺤ‪ I‬ــ… ! ‪ T‬ـ ا ـ ‪ PQ‬و‪ 'b‬ـ ‪ < ،‬ــ‪%‬ا إ‪ W‬ــ‪ 5 S 8‬ــ• درا‪ ,‬ـ ‪ b‬ـ إدارة‬
‫ا ـ ـ ـ ارد ا ـ ـ ـ و‪ J‬ـ ـ ـ ن ‪X˜ iR:‬ـ ـ ـ •;\<ـ ـ ـ ـ ـ ـ ا‹دارات ‪’‹ * ،‬ـ ـ ـ ‪ T‬إ‪W‬ـ ـ ـ‪8‬‬
‫ـ ـ ـ ‪ /‬ـ ـ ــ‪R‬ل ا ‪ 4‬ـ ـ ــﺪر •‬ ‫ا<‪ 4‬ـ ـ ــ) *† ـ ـ ـ و‪ Kb‬ـ ـ ـ أداء ا ـ ـ ـ ارد ا ـ ـ ـ‬
‫‪ -‬و‪ 'b‬ـ أداء ا‪TN‬ـ اد ‪< ،‬ـ‪%‬ا إ‪W‬ـ‪5 S 8‬ـ•‬ ‫وا ‪ ، 4‬و‪ € KHb‬ا را ـ‬
‫درا‪ ,‬ـ ـ ا‪ 4<G‬ـ ـ م ‪ iR6‬ـ ـ ت ا ‪ 6‬ـ ــ… و‪b‬ﺤ ;ـ ــ•ا ‪ 6‬ـ ـ ‪;I‬ن و‪'b‬ـ ــﺪ( ا_^ـ ــﺪ ت‬
‫‪.‬‬ ‫وا_‪ z‬ظ ‪ X~I:‬و‪b‬ﺤ' ‪ p‬ا‪N‬‬ ‫ا ‪I4H‬‬
 ‫ﻣﺪﺍﺧﻞ ﺍﻟﻨﻈﻢ‬
‫‪ c‬م ‪ 4‬ح (‪ “r‬و ‪PI4H * “–4‬‬ ‫(ﺪرس ‪ 5‬م ا ارد ا‬
‫‪ c‬م ا‹‪ 45‬ج وا ‪ I 6‬ت‬ ‫ا ‪ :‬ا‪ /N‬ى *‬ ‫ا‪5N‬‬
‫و!‪ “–4b I‬و‪8O “rb‬‬ ‫ا‬ ‫و‪ 5‬م ا † ‪ ... p‬و‪<\;Ÿ‬‬
‫‪ ،‬و‪ J‬ء ‪ 89:‬ذ ‪( t‬ﺪرس‬ ‫ا م ا ‪ ‰¼ V‬ا ‪ 29F‬ا_^ ر‪I 23‬‬
‫‪R/‬ل ‪ x :‬ا م ا ‪ 6‬و‪T‬‬ ‫<‪%‬ا ا ﺪ‪ …/‬ا ارد ا‬
‫‪ :‬ا ﺪ‪R/‬ت ‪ ،‬و‪ I :‬ت ا † • … وا ‪ S H‬ت و‪ €J b‬ا ‪(%•4‬‬
‫ا ‪b‬ﺪة *;ن ‪ tIb‬ا ‪. x 6‬‬
 ‫ﻣﺪﺍﺧﻞ ﺍﳌﺒﺎﺩﺃﺓ ﻭﺍﳌﺒﺎﺩﺭﺓ‬
‫ر<‬ ‫ا ‪ ji 4‬وا ؤ ‪4I‬ﺤﺪ( ت ‪…Vi‬‬ ‫¬‪ 46‬ﺪ <‪%‬ا ا ﺪ‪ُ 89: …/‬‬
‫وا‪64,G‬ﺪاد ا‪ X´ S‬وو’‪ j‬ا ‪ }4‬رات وا_^‪}4I €K‬ﺪي‬
‫وا‪ 4,‬ار درا‪ X´,‬و‪b‬ﺤ‪، I I‬‬ ‫ا ارد ا‬ ‫‪ ،‬و ‪%‬ا ¯‪†* 4X‬‬
‫‪R/‬ل ا ‪ F‬ا‹‪\›,‬ا‪ 2¸ b‬وا‪ `4*G‬ري ‪،‬‬ ‫و‪X˜ VIK4 ji b‬‬
‫وإ‪ :‬ل ‪ FI‬ا_‪z‬ﺪس ﺪى ا ' دات ا |{ ‪ tI b‬ز م ا‪ N‬ر‬
‫‪.‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪ “–c‬ا ارد ا ‪4‬‬ ‫ا_^ ‪ * x‬ارد ا‬
 ‫ﺍﳌﺪﺍﺧﻞ ﺍﳌﺮﻛﺐ‬
‫( *‬ ‫= * > *‬ ‫(‬ ‫‪; 5‬‬
‫' ‪/5 ' $‬‬ ‫‪6 ) . 1‬‬ ‫(‬
‫'‪3‬‬ ‫'‪; - $ ? 3‬‬ ‫'‬ ‫'‪#‬‬
‫(‬ ‫* '@ ‪7‬‬ ‫‪4 ,‬‬ ‫‪6‬‬ ‫*‬
‫‪.‬‬ ‫(‬ ‫‪8‬‬ ‫‪. 5 ' ' 4‬‬
‫‪$) .‬‬ ‫(‬ ‫‪' 4 * 3 4‬ڴ‬
‫‪. 6‬‬ ‫'‬ ‫‪6‬‬
 ‫را‪+5‬‬ ‫ا‪*B%‬‬

‫س‪& : ١‬ھو ا ‪D‬ود &دارة ا وارد ا ر ؟‬

‫‪ 5‬و‪ F‬ن ا ددات ا رح ذ ك و> & ‪:‬‬ ‫ر ا (ظ‬ ‫س‪/ : ٢‬و‪-‬ف ا و‪ ,-‬ا ‪(/‬ظ ‪1 J‬دارة ا وارد ا‬
‫ل ا ‪(/‬ظ ‪ J J‬ادارة ا و رد ا ر ھل ‪ J‬ار‪& /‬ط وا رح ؟‬ ‫ا ددات ا ‪ J/‬ن ا‪& /F1‬د ‪ J & *F‬و>‪ ,‬ا‬
ֱ ш
ΠµмΞ̪рЖЮ
мΞ
‫ث ا ول ‪ :‬ا !‪ %3‬و ا ‪ $‬د ن ا وارد ا ر‬ ‫ا‬
‫ت ‪%-‬‬ ‫ق ا ‪ 03‬ر ن ا‬ ‫ظ‬ ‫‪ !$‬د ا ‪$‬ض أن إدارة ا وارد ا ر‬
‫أ ط!‪ 6‬و را ‪ 6‬دون أن ؤدي ھذا إ ‪ -‬د ‪ %‬وس‪.‬‬
‫إذا م !ط ) د رى ا وارد ا ر !و ر ھذة ا !‪ 3‬ف و ! د د ا ‪ $‬د ا ذي‬
‫‪$‬ود ‪ %-‬ا ظ ن ! ‪6 L 6‬م دون ‪ 0‬ا‪9‬دارة ا ‪ %$‬ذا د روا ا وارد‬
‫ا ر ط ون ?رورة ! د م ! ر ر دور [دارة ا ‪- %$‬ن !‪ 3‬ف ا ط‬
‫‪$‬وا د ا ! !ر! ب ‪ %-‬ھذة ا ت ‪.‬‬ ‫و ا را ‪ X‬ا ! ! دم ‪ 6‬ر‬
‫ب أن !!? ن ھذة ا ! ر ر ‪%$‬و ت ‪-‬ن ‪-:‬‬
‫! ق ا ھداف ا ‪ % %3‬ظ ‪.‬‬ ‫دي ھ إدارة ا وارد ا ر‬ ‫‪.١‬‬
‫ا !‪ 3‬ف ا ‪ 3‬ا ! !م إ "‪ %- 6‬ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫ل ھذا ا ق ‪.‬‬ ‫رة ا ! ‪ -‬دت ‪ %-‬ا ظ‬ ‫‪%$‬و ت ‪-‬ن ا ‪$‬وا د ا‬ ‫‪.٣‬‬
 ‫‪ 3‬ل ا‪: !D‬‬ ‫و ‪ %-‬ھذا !‪&L‬ذ ! ر ر ‪%$‬و ت ا وارد ا ر ا‬
‫أو‪: D‬‬
‫!طور ا ! ظ م ا‪9‬داري ‪.‬‬
‫!طور م ا ‪ % $‬ن ‪.‬‬
‫!طور ظم إدارة ا وارد ا ر ‪.‬‬
‫‪0‬ر‪&5‬ت ) & ‪( (5‬‬ ‫ا‪ J & 5‬ا‬
‫‪ !: 0‬ر ر ب ا ط‬
‫=‬ ‫إ(‪ 5&/‬ا ‪ &+‬ل ا وا د‬
‫‪F‬دد ا ‪ * &+‬ن‬
‫ر‬ ‫زا( ا وارد ا‬
‫=‬ ‫ر‬ ‫زا( ا وارد ا‬ ‫(‪ D‬ب ا ‪ &+‬ل‬
‫‪F‬دد ا ‪ * &+‬ن‬
‫إ‪ & 5‬ا ‪0‬ر‪&5‬ت‬
‫=‬ ‫إ(‪ F&% 5&/‬ا ‪ +‬ل ا وا دة‬
‫‪&F&%‬ت ا ‪ +‬ل‬ ‫إ‪& 5‬‬
‫ا ‪0‬ر‪&5‬ت ) & ‪( (5‬‬ ‫إ‪& 5‬‬
‫=‬ ‫إ(‪ (5 5&/‬أ‪5‬ور‬
‫ا ‪5‬ور‬ ‫إ‪& 5‬‬
‫ر‬ ‫زا( ا وارد ا‬
‫=‬ ‫ا‪& +‬‬ ‫(‪ D‬ب ‪ (5‬ا ‪0‬ر‪&5‬ت ن ‪* /‬‬
‫ا ‪0‬ر‪&5‬ت & ‪(5‬‬ ‫إ‪& 5‬‬
 ‫‪6 #‬‬

‫‪5‬ب أن ‪(/‬وه إ أن ھ(&ك ا ‪+‬د د ن ا ‪+‬وا‪B‬د ا ‪ U‬ر & رة و ا ‪+/ /‬ود ‪*F‬‬
‫ا (ظ (‪&%& % 5 /‬ت و را ‪ Q‬إدارة ا وارد ا ر ا (&‪ 5‬و ن‬
‫‪8‬ل ھذة‬ ‫ا ط‬ ‫‪0/%R & %& -‬دام ‪+‬ض ا ‪ &%‬ب ا ‪ B&D‬ا ‪*+‬‬
‫ا &‪1‬ت ‪.‬‬
 ‫ا ث ا‪0‬‬
‫ر‬ ‫و‪/‬ر و ا ‪&5/‬ھ&ت ا ‪D&+‬رة‪ *F‬إدارة ا وارد ا‬ ‫أ‪8‬ر ا‬
‫أو‪-: D‬‬
‫أ‪0‬ر ‪G-‬ر ا ‪ 3‬و!ر ‪ %-‬إدارة ا وارد ا ر‬
‫! ‪ %‬ل ا ‪ $‬ا رو! ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬
‫ا‪9‬داء ‪.‬‬ ‫ا ر‪-‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫ا‪9‬داء ‪.‬‬ ‫ا د"‬ ‫‪.٣‬‬
‫ز دة ‪ 3‬ءة ا ‪ % $‬ا !&ط ط ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫ا ! ظ م و ا ر" ‪.‬‬ ‫"درة ‪%-‬‬ ‫‪.٥‬‬
‫‪ %‬وارد ا ر‬ ‫(ت ا &!‪%‬‬ ‫ا‬ ‫(ت إ !&دام ا ‪ 3‬و!رو !‪ 3‬و و ا ‪%$‬و ت‬
‫‪#‬ت ‪%$‬و ت ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫ا ! ظ‬ ‫‪.١‬‬
‫إ‪-‬داد ! ر ر ا وارد ا ر ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫ا ‪#-‬ن و ا &! ر ‪&! .‬دام ا !ر ت ‪-:‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫ط‪ %‬ت ا !‪ $‬ن ‪.‬‬
‫إ !&دام ا رة ا ذا! ‪.‬‬
‫أ راء ‪#‬ت &‪ G‬ن &‪#‬ل ا !ر ت ‪.‬‬
‫أ راء ا &! رات و ا رد ‪ %-‬ا ! رات ‪.‬‬
 ‫‪&! -٤‬ط ط ا وى ا ‪-: % $‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪G‬ر ا ‪ $‬ا‬
‫‪G‬ر ا ‪ $‬ا !ظرة إ !‪ $ % 6‬ش ‪.‬‬
‫‪G‬ر ا &‪%‬وات و ة و ا ! ‪ ....‬إ ‪. a‬‬
‫ن ا " م ا &!‪. %‬‬ ‫درا !وز ) ا ‪$‬‬
‫ب ‪$‬د(ت دوران ا ‪. $‬‬
‫إ ! ت ا ظ نا‪. $‬‬
‫‪& -٥‬طط ا !ر" ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ا !&ط ط و ا ر" ‪ %-‬ا ور ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ا !در ب ‪.‬‬
‫‪0/%R‬داد‬ ‫ا (ظ&م ا?‬ ‫را ل ا ‪ /‬و ل ن ا (ظ&م ا دوي إ‬
‫ا &‪& %‬ت ا?‬

‫ر * ‪D/‬ور‬
‫ا ‪(* B /‬ظ&م‬ ‫و>‪0 ,‬طط‬ ‫‪5/‬د د‬ ‫ر * ‪ /‬م‬
‫ا و>‪,‬‬
‫ا ‪5‬د د‬ ‫ا (ظ&م ا ‪5‬د د‬ ‫ا ‪5‬وات‬ ‫ا و>‪ ,‬ا &‬
‫ا (‪/‬ظر‬

‫ا ‪/‬ط ق‬ ‫ا ‪/‬ط ق‬
‫ا ‪5/‬ر‬ ‫ا ( &‪(* B‬ظ&م‬
‫*(ظ&م ا ‪5‬د د‬ ‫ا ‪5‬د د‬
 ‫ا ‪D‬ل ا ‪ &8‬ث‬
‫درا‪ %‬ا ‪ ; * +‬ا‪1‬دار ; ‪ J‬ادارة‬
‫ا وارد ا ر ;‬
 ‫اﻝﺠزء اﻷول‬
‫اﻝﻌﻤﻠﻴﺔ اﻻدارﻴﺔ ﻓﻲ ادارة اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ‬
 ‫ارد ا‬ ‫ا ‪ _E‬ا ول ‪:‬ا ‪ * ,‬ا!دار ‪ 0‬ادارة ا‬

‫‪ [ ,‬ا!دارة ھ ‪ $ ( b‬ا ظ‪ [H+‬ا )‪ +‬وا ‪& @! O@+2‬ام‬

‫– ‪+ , – *20 – * +‬ت ‪(....‬‬ ‫ا ارد ا ‪: ) R+‬‬
‫‪ ' <#:‬ط‪ 2) <+‬وذ ‪ $ 3‬أ ‪ f*OE P‬اھ&اف ا ‪. 12‬‬
‫‪ P‬ا ظ‪ [H+‬ا ‪: * +‬‬
‫‪ /‬د د ا ھداف‬

‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬

‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬

‫ا ‪/‬و‪) ; 5‬ا ‪ (/‬ذ(‬

‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م ا داء‬

 ‫أوﻵ ‪ :‬ﺘﺤدﻴد اﻷﻫداف‬
‫‪ h‬ب ا ‪ D‬ل ا *;‪.+‬‬ ‫ا ‪ TH+ 2‬ا‬ ‫‪ /‬د د ا ھداف‬
‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬
‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬
‫ا ‪/‬و‪; 5‬‬
‫)ا ‪ (/‬ذ(‬

‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م‬
‫ا داء‬
 ‫‪Q*I‬‬ ‫‪ : i*J+S‬ا‬
‫‪ Q*I‬ا!‪+ +* R‬ت ا‬ ‫‪ I‬ات‬
‫‪ /‬د د ا ھداف‬
‫‪: :‬‬ ‫أو!‪ & &E :‬و ‪ *( J P* E‬ا ( ‪+‬ل ا ‪I‬‬
‫ب ا ‪.P ,‬‬ ‫* ‪ P* E‬ط *‪+ J ,‬ط ا ‪# 2‬ة ‪ /‬ا ‪، 57O‬وأ@‬ ‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬
‫‪X7‬و *‪+‬ت‪.‬‬ ‫* ‪ P* E‬ا ظ‪-+; +J ) -[H+‬ا ?‪+*R‬ت وا‬
‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬
‫‪+ I‬ت ا ظ*‪. 9‬‬ ‫* ‪ [*D‬ا ظ‪،[H+‬ا ;‪+‬م ‪،‬ظ وف ا ‪،P ,‬‬
‫ا ‪/‬و‪) ; 5‬ا ‪ (/‬ذ(‬
‫‪ / : & (&8‬د ر ا ‪ & +‬ا ط*و ‪ J*F‬أ‪&%‬س ‪:‬‬
‫‪5‬م ا ‪ +‬ل‬ ‫ل‬ ‫ا‪A‬‬ ‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م‬
‫ا داء‬
‫‪/‬رك دا‪B‬م‬ ‫‪/‬رك ؤ‪-‬ت‬

‫را‪ @ P* E : +,:‬ق ا ‪: _*R $ P ,‬‬
‫د ) ا ‪ ,‬ض(‬ ‫ا ‪ 2‬ع وا )‪ 5‬ا‬
‫در ا ‪ ' ( 70+2‬ا ‪) + ,‬ا ‪(] I‬‬
‫<&رات ا ‪+7@X‬ت ا ‪ * * ,‬وا &ر *‬
‫@‪+‬د@‪: +‬‬
‫ا ; ا ‪ `b,‬وا ‪KH+9‬‬
‫‪ P* E : +m +S‬ا ‪ UG‬ا اھ‪ 0 , :$‬ا ‪&,‬د ا ‪+‬ح‬
‫)(&د ا ‪ 0‬اد ‪ 0‬أول ا &ة ‪ +‬ا ‪? $*2*,‬ل ا ‪ 9‬ة‬
‫– ا‪+ +* R‬ت ا ‪?R‬ل (‬
‫‪ P* E :+7 +‬ا ‪ `b,‬وا ‪ KH+9‬ا ‪ ( 2‬أو ا ) ‪:‬‬
‫و د ‪ 2, :KH+0‬ا &د ‪ * +, 0‬ا!@ ‪+IO‬ب وا! *‪+‬ر‪.‬‬
‫و د (‪ 2, :`b‬ا ‪+7‬ھ‪ * ( 0 P‬ا! *‪+‬ر‬
‫‪ : im +S‬ا ‪5*12‬‬

‫‪ /‬د د ا ھداف‬
‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬
‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬
‫ا ‪/‬و‪) ; 5‬ا ‪ (/‬ذ(‬
‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م‬
‫ا داء‬
 ‫*‪N‬‬ ‫را‪ : i,:‬ا‬
‫‪ /‬د د ا ھداف ا ‪ < : ) S 4‬و’‪ j‬ا_^‪ j’ €K‬ا ‪: % 4‬‬
‫‪:‬ﺪة ا‪ TN‬اد ‪ % b 2O‬وا‪ K * X˜ VS‬ق ا ¾‪ z‬ﺤ ‪.‬‬
‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬
‫‪b‬ﺤ ;• ا‪ TN‬اد و‪R•4,G 6 ‡ 7‬ل ! … ‪. X˜ i U‬‬
‫‪.‬‬ ‫… ا } ا‪ :‬ت وا !… ا ﺤ‪ I 4‬دا‪ …/‬إدارة ا ارد ا‬ ‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬
‫‪.‬‬ ‫‪ j‬ا '‪ : K‬ت ا‪ /N‬ى *‬ ‫‪ p #b‬م ا ارد ا‬ ‫ا ‪/‬و‪; 5‬‬
‫‪ £‬ح ا م وا‪ :N‬ل ا ‪. J IK‬‬ ‫)ا ‪ (/‬ذ(‬

‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م‬
‫ا داء‬
 ‫‪ : i7 +‬ا <‪ :+‬و ‪ 5**O‬ا داء‬
‫‪:‬‬ ‫ا <‪:+‬‬ ‫‪ /‬د د ا ھداف‬
‫‪F*E‬‬ ‫‪ QI‬ا ‪ : I‬و ‪ 5S * +,‬ا‬ ‫ھ ا ‪ $ &"#‬أن ا ‪ P ,‬ا ‪V‬ي ‪ 5 &< 5‬و‪ً +O0‬‬
‫‪:‬‬ ‫ارد ا‬ ‫ا‪ P ( ]J‬ا‬ ‫*‪U‬‬ ‫و ‪ * ($ s‬ا ‪5 O‬‬ ‫ا ‪0/‬ـــط ـــط‬
‫‪.‬‬ ‫ارد ا‬ ‫و@*‪+@+‬ت وأھ&اف ا‬ ‫‪ 5 O‬أ‪1J‬‬
‫ا ‪(/‬ظ ـــم‬
‫‪.‬‬ ‫ارد ا‬ ‫‪ Q*I‬و ‪ 5*12‬ا‬ ‫‪5 O‬‬
‫ر وا وا ] ‪.‬‬ ‫‪+1J 5 O‬م ا ‪ E‬ا‪ `0‬وا‬ ‫ا ‪/‬و‪; 5‬‬
‫‪ TH+ J 5 O‬ا &ر ] ‪.‬‬ ‫)ا ‪ (/‬ذ(‬
‫‪!&, 5 O‬ت دوران ا ‪ P ,‬وا *‪+‬ب ‪.‬‬
‫ا ر‪ &-‬و‪ /‬م‬
‫‪ 5 O‬إ اءات و< ا(& ا ‪& ، $**, ) P ,‬ر ] ‪ ،‬إ ‪+‬زات ‪. ( ... ،‬‬
‫ا داء‬
 ‫ا ‪ _E‬ا ‪J+m‬‬
‫ارد ا‬ ‫دارة ا‬ ‫ا ;*)‪ P‬ا ‪*12‬‬

‫أوﻵ ‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺔ ‪:‬‬

‫( ' ‪' & 6‬ڴ ڴ ‪( %‬‬ ‫''ڴ‬

‫‪3‬‬ ‫'‪. 3‬‬ ‫‪. 6 &5# 3 8‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪. 3‬‬ ‫ڴ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪$‬‬ ‫‪)-‬‬ ‫' ڴ ) ‪78 . 3‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪.‬‬ ‫'‪: 5‬‬ ‫)‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ إدارة اﻟﻤﻮارد اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ ﻓﻲ ﻣﻨﻈﻤﺔ ﺻﻐﻴﺮة‬
‫ا ﺪ( ا ‪ 6‬م‬

‫م‪ .‬ا ﺪ( ا ‪ 6‬م‬ ‫م‪ .‬ا ﺪ( ا ‪ 6‬م‬

‫‪ ¦ I‬نا‬ ‫م‪ .‬ا ﺪ( ا ‪ 6‬م‬
‫‪6V I‬ت‬ ‫وا‹دار‬ ‫¦ ن ا‹‪ 45‬ج‬

‫ﺪ( ا‪ TN‬اد‬

‫ر‪i •žQ‬‬ ‫ر‪i •žQ‬‬ ‫ر‪i •žQ‬‬

‫ا‪ SN‬ر‬ ‫ا ‪4‬ﺪر •‬ ‫ا‪P 4‬‬
 ‫رة ا ‪5‬م‬ ‫‪(/‬ظ م إدارة ا راد ‪( J‬ظ‬
‫ر‪ B‬س ‪*5‬س ا‪A‬دارة‬

‫‪ .....‬إ @‬ ‫د ر ‪&F‬م اا *و‪& /%5‬ت‬ ‫ر‬ ‫د ر ‪&F‬م إدارة ا وارد ا‬ ‫د ر ‪&F‬م ا &‬

‫د ر إدارة ا ن‬ ‫د ر إدارة ا ر‪&F‬‬ ‫د ر إدارة ا ‪5‬ور‬ ‫د ر إدارة ‪0/‬ط ط‬

‫وا ‪%‬‬ ‫وا ‪0‬د &ت‬ ‫وا ر‪& /‬ت‬ ‫ر‬ ‫ا وارد ا‬

‫د ر إدارة ‪&- F‬ت‬ ‫د ر إدارة ا ‪/‬در ب‬ ‫د ـــر إدارة‬

‫ا ‪ * &+‬ن‬ ‫وا ‪(/‬‬ ‫ا ‪/‬وظ ف‬

‫‪%-‬م‬ ‫‪%-‬م ا ‪/‬در ب‬ ‫ر‪ B‬س ‪%-‬م‬ ‫ر‪ B‬س‬

‫ا &ءات‬ ‫‪(/‬‬ ‫ا‪& /01‬ر وا ‪ +/‬ن‬ ‫‪%-‬م ا‪ /%1‬ط&ب‬

‫‪%-‬م‬
‫ا ‪F&(D‬‬ ‫ا‪%‬‬ ‫‪%-‬م‬
‫ا ن‬
 ‫ﺛﺎﻧﻴﺂ ‪ :‬دﻟﻴﻞ اﻟﻬﻴﻜﻞ اﻟﻮﻇﻴﻔﻲ ﻟﻺدارة اﻟﻤﻮارد اﻟﺸﺮﻳﺔ‬

‫ر‪ u b u*H‬ا دارة‬

‫ارد ا‬ ‫& ا‬ ‫& ا ‪X‬ون ا ‪* +‬‬ ‫& ا ‪f 7‬‬ ‫& (‪+‬م ا ‪+ J‬ج‬

‫ظ‪$*9‬‬ ‫إدارة (?<‪+‬ت ا‬ ‫ارد ا‬ ‫‪ Q*I‬ا‬

‫إدارة ا & ‪+‬ت‬

‫ارد ا‬ ‫‪ * 2‬ا‬
‫ر‬ ‫إدارة ا وا ] وا‬
‫‪(D/‬ف وظ&‪B‬ف ا (ظ &ت إ‪ 1& 5‬إ ‪& % / 8 8 J‬ت ر‪ % B‬ھ ‪:‬‬

‫‪٢/١‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪&/‬‬ ‫‪١/١‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪DD0/‬‬

‫‪٣/١‬ا وظ&‪B‬ف ا‪1‬دار وا &د‬

‫‪5‬وا(ب ا ‪ +‬ل ا ‪*/0‬‬ ‫ن ا ‪ 0‬راء وا‪ D&D/01‬ن‬ ‫‪>/‬م ‪ 5‬و‪F‬‬
‫‪8‬ل ‪:‬‬ ‫ر‬ ‫إط&ر ا وارد ا‬
‫ا( ! رات وا !و ‪8‬‬
‫& راء ! م ا وظ ف‬
‫& راء !‪ G‬م و! ‪ %‬ل ا وظ ف ‪.‬‬
‫& راء !‪ G‬م أ ظ ا ور وا وا ز‪.‬‬
‫& راء !&ط ط و!طو ر ا ر ا وظ ‪.‬‬
‫ا‪9‬دار ‪.‬‬ ‫& راء ا !طو ر وا !‬
‫& راء ‪ "#-‬ت ا وظ ن‪.‬‬ ‫‪٩٢‬‬
 ‫) ا ‪(&%‬دة (‬ ‫‪٢/١‬ا وظ&‪B‬ف ا ‪&/‬‬

‫‪MM>/‬م ھ‪MM‬ذه ا ‪ 5‬و‪ MMF‬وظ‪B&MM‬ف ا ‪ MM%‬ر‪&/‬ر ‪،‬‬

‫‪ *U‬ا &‪& %‬ت‪،‬‬ ‫ا‪& +/%1‬ت ‪ ،‬ط& ‪ +‬ا?‪1‬ت ‪،‬‬

‫ظ ا * &ت‪.‬‬ ‫ا ‪&D‬در وا وارد ‪،‬‬

 ‫‪٣/١‬ا وظ&‪B‬ف ا‪A‬دار وا &د‬

‫‪M‬ر ‪،‬‬ ‫‪ M‬إدارة ا ‪M‬وارد ا‬ ‫‪8‬ل ھؤ‪1‬ء دراء ا ‪&%-‬م وا و دات ا دا‪*0‬‬

‫‪MM‬د ر ‪&MMF‬م أو‬ ‫‪MM‬ر ( در‪M5‬‬ ‫و رأ‪ M%‬م ‪&MMF‬دة ‪BMM%‬ول ) ‪MM‬د ر إدارة ا ‪MM‬وارد ا‬

‫‪.‬‬ ‫(&‪B‬ب ا ر‪ B‬س أو د ر‬

‫‪٩٤‬‬
‫إدارة ا وارد‬ ‫‪ $‬لا درن‬ ‫‪3‬ن !‪ G‬ف ا ‪ 6‬رات ا ط‪%‬و‬
‫ا ر إ @ ‪ 0#0‬أ" م‪:‬‬

‫&رات ا ر‬ ‫‪: N (&8‬ا‬

‫أو? ‪& :‬رات (‬

‫&رات ا ‪*%‬و‬ ‫‪ : N8 &8‬ا‬

‫ل ‪ $‬ن‪ ،‬أي !&!ص ط ‪ $‬ا ‪ $‬ل و!ؤ‪0‬ر‬ ‫ھ ا ‪$‬ر ا !&‪GG‬‬
‫!وى أداء ا رد ‪0‬ل ‪ :‬ا !&دام ا‪(D‬ت وطر ! ‪ ، 6% P‬ا ط ‪. -‬‬

‫‪0‬ل ‪ 6‬رات ا(!‪ G‬ل و ل ا ‪G‬را‪ -‬ت وا ! وض وا درة ‪ @%-‬ا‪ "9‬ع‬

‫وا ! ز و!‪3‬و ن ا ‪ "#$‬ت ا( ! ‪. -‬‬

‫و!!?=== ن ا ===درة ‪ @===%-‬ا ! ‪=== 3‬ر ا ط === ا ‪ === # $‬وا ===درة ‪ @===%-‬ا ! ===ؤ‬
‫و ‪ 6‬رات ا!& ذ ا رارات ‪.‬‬
‫‪6‬ذه ا ‪ 6‬رات ب و") ا د ر ا ‪ 6‬ز ا‪9‬داري ‪ %‬ظ ‪،‬‬ ‫!&!‪%‬ف ا ھ ا‬
‫!=زداد‬ ‫إ @ ا ‪ 6‬رات ا ‪3‬ر ‪ %3‬أر! ) و") ا د ر وا ‪3$‬س ‪،> G‬‬ ‫!زداد ا‬
‫‪ %3‬أ & ض و") ا د ر ا ‪ 6‬ز ا‪9‬داري ‪ %‬ظ ‪.‬‬ ‫إ @ ا ‪ 6‬رات ا‬ ‫ا‬

‫‪$‬ر ط ‪ $‬ا ‪ $‬ل و وا ‪ 8‬ا ‪ %$‬وا ظر ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬

‫‪$‬ر === ط ‪ ===$‬ا ظ === وأھ===دا ‪ 6‬وا ظ===روف ا !=== !‪=== $‬ل ‪ ===6‬و!ط‪===6! $%‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫ا ! ‪. %‬‬
‫‪.‬‬ ‫و س ا داء وا‪! 9‬‬ ‫‪$‬ر طرق ا ‪ $‬ل ا‬ ‫‪.٣‬‬
‫‪$‬ر &!‪%‬ف ا ! ر ‪ $‬ت وا ظ ا ‪3‬و ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫ا( ! ع ا د وا درة ‪ @%-‬ا(!‪ G‬ل ‪ 8 3 L‬ا &!‪. %‬‬ ‫‪.٥‬‬
‫‪==0‬ل‪):‬ا ‪$‬دا = = ا ‪ – = % $‬ا ر = –‬ ‫&‪ = G‬ص ذ‪3‬رھ = ا ==د ن ا‪#== 9‬‬ ‫‪.٦‬‬
‫‪- -‬دم ا( ! داد رأي ‪ -‬را‪ -‬ة ! وى ` وا &وف ‪( 8‬‬ ‫ا‬
‫‪&- F‬ت ا وظ ن‬
‫‪0/‬ط ط ا وارد‬
‫‪ (& D‬ا وارد‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫ر‬ ‫ا‬
‫ا وارد‬ ‫‪(/‬‬
‫ا ‪7%'8‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬
 ‫‪ 3 #‬و '‪ E 2‬ا 'ظ‪. EF-‬‬
‫‪- # 4‬ت ا‪- H‬ر وا 'ظ ف و! و م ا داء‬
‫"> ـ‪ L‬ا‪ KH‬ـ‪-.-‬ت ا ‪0J‬ـ ‪%‬ـ ) أ‪ 4‬اد ‪ /‬أ‪'/‬اع ( ‪.‬‬
‫‪ % -‬ت ا ل وا ‪G‬ل ن ا &د ‪.‬‬

‫ط وأ‪03‬رھ !‪ %3‬و! ل‪:‬‬ ‫!‪ !$‬ر ن أھم ا‬

‫‪ % -‬ت ا !‪L‬ھ ل وا !در ب &!‪%‬ف أ وا‪.8-‬‬
‫إ‪ -‬دة ا !در ب ‪.‬‬
‫ا ظ ‪.‬‬ ‫ا !طو ر ا‪9‬داري ‪! %‬و ت ا‪9‬دار ا ‪%$‬‬
‫‪ % -‬ت ا !طو ر ا ! ظ ‪.‬‬
‫! د م &د ت ا ن وا ‪ % #‬وظ ن‪.‬‬
 ‫‪ %‬ا ‪ .‬ا ‪-8‬دل‪.‬‬ ‫‪ R‬ا 'ظ‪ EF-‬و ‪-‬ر‪ -<Q8) -< /‬ا ‪78J‬‬
‫‪ S‬ا ‪'.‬ر ا ‪ F-6‬ة ‪-‬ر‪. -<.‬‬ ‫‪-‬ر‪ /‬ا ‪'.‬ر )‪-‬‬
‫‪ B U‬إ‪->4‬ء ا ‪-%+‬دات ا ‪'.‬ر ‪.‬‬

‫ظ= ‪ @=%-‬أ‪=G‬ول ا ظ = =ن ا =وارد ا =ر ‪،‬‬ ‫ا ‪6‬دف =ن ھ=ذا ا = ط ھ=و ا‬

‫و‪3‬ذ ك ‪=$‬ل ا ظ = ‪=G‬در ا !=ذاب وإ‪=+‬راء ‪ = 3%‬ءات ا =ر & ر ‪ . =6‬و ?=م‬
‫ھذا ا ط‪:‬‬
‫وا( ! ‪. -‬‬ ‫وا !‪%$‬‬ ‫ا(ھ! م &د ت ا ‪G‬‬ ‫‪.١‬‬

‫‪.‬‬ ‫ا(ھ! م ر ) ‪ $‬و ت ا راد ور? ‪6‬م ا وظ‬ ‫‪.٢‬‬

 ‫دف ھذا ا ( &ط إ ‪:J‬‬
‫م ن ا ظ وا وظ ن‪.‬‬ ‫&‪%‬ق ا !وا ق وا(‬
‫! ‪ %‬ل ‪ G‬در ا( !‪ 3‬ك ن ا‪9‬دارة وا وظ ن‪.‬‬
‫! ‪ %‬ل ا ‪$‬ور ‪$‬دم ا ر? أو ز دة ا ‪$‬ور ر? ‪.‬‬
‫ا !‪ 3L‬د ‪ @%-‬دأ ا ‪$‬دا وا واة ن " ل ا‪9‬دارة ! ه ا وظ ن‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫ر ا وظ‬ ‫[ راد و!&ط ط ا‬ ‫? ن رص ا ! دم ا وظ‬

‫) ا !ر" ت – ا ! ‪#‬ت – ا( ! (ت‪ -‬ا ! ‪-‬د(‪.‬‬ ‫دا&ل ا ظ‬ ‫إدارة ا ر‪ 3‬ا وظ‬

‫‪#3‬ت ا وظ ن وو?) "وا‪-‬د ا( ? ط وا زاءات وا ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫إدارة‬

 ‫ا ‪G‬ل ا ‪ 0‬ث‬
‫‪ %‬وارد ا ر ‪.‬‬ ‫‪-‬ا‪9‬دارة ا‪! 9‬را!‬
‫‪ -‬أ ‪ % %‬را ‪. $‬‬
 ‫( وذج ‪ * F‬ا‪A‬درة ا‪/%A‬را‪5 /‬‬

‫ا رص‬ ‫! ‪%‬ل‬
‫! م‬
‫!‪ G‬م‬ ‫وا !‪6‬د دات‬ ‫ا&ر‬ ‫ا‬
‫ا(داء‬ ‫! ذ‬ ‫ار‬
‫ت‬ ‫ا( !را!‬
‫ا( !را! ت‬ ‫ا(ھداف‬
‫ا( !را! @‬ ‫ط ا وى‬ ‫! ‪%‬ل‬
‫ا ر‪-‬‬
‫ط ا ?‪$‬ف‬ ‫ا دا&‪%‬‬ ‫ا‬
 ‫‪+/‬ر ف ا‪A‬دارة ا‪/%A‬را‪5 /‬‬
‫أو ‪ % +‬ظ ‪ ،‬وأھدا ‪6‬‬ ‫‪ ! % - 6L‬ددر‬ ‫‪G‬د ‪9‬دارة ا‪! 9‬را!‬
‫!‪ P‬رة ‪ ! ) ،‬ذ ھذه ا( !را! ت‬ ‫و! د د ا !را! !‪ 3 6‬ل ‪%‬وغ ا ھداف‬
‫و! م دى ا ! دم و ! ‪ X‬ا ! ذ ‪.‬‬
‫و!!? ن ھذه ا ‪= % ! % $‬ل ا = ا & ر = ‪ %‬ظ = ! د =د ا =رص وا ! =د ت ‪،‬‬
‫ا دا&‪ %‬اى وارد ا ظ ! د د ط ا وة و ط ا ?‪$‬ف‬ ‫)! ‪%‬لا‬
‫و‪ @==%-‬و?==ؤ ذ ===ك ==رى !‪ ==G‬م ا ===!را! ت وظ== ف ا ظ == " ا ! ===و ق ‪،‬‬
‫‪ ،‬ا وث وا !طو ر ‪ ٠٠٠٠٠٠٠٠٠‬ا ‪. a‬‬ ‫ا‪ ! 9‬ج ‪ ،‬ا وارد ا ر ‪ ،‬ا‪9‬دارة ا‬
‫‪0‬م !ط ق ھذه ا( !را! ت و! م ا ! ‪ X‬أو( ‪L‬ول ‪.‬‬
 ‫*** ا(‪ 5 ; /‬دا ***‬
‫ا‪A‬دارة ا‪/%A‬را‪// 5 /‬ط*ب د ر ن ‪ %/‬ون & &دأة وا ‪& 0‬ل‬
‫وا رؤ ا ‪ J*F * /%‬ا‪ /%‬راق ا ‪ /%‬ل ‪ ،‬و‪ * /‬ل ا ‪ U/‬رات‬
‫وا ‪& /‬ف ا رص و ‪ J/‬ون ا د رون ‪ J*F‬ھذا ا ‪/%‬وى ‪5‬ب ان‬
‫‪ /5‬دوا *و‪D‬ول إ ‪ J‬إ‪& &5‬ت ‪ J*F‬ا ‪ *B%‬ا‪: ; /1‬ـ‬

‫ـ أ ن ( ن ا‪1‬ن ؟‬
‫ـ أ ن (ود ان ( ون ؟ ‪+‬د ‪ 0‬س ‪(%‬وات ؟‬
‫ـ &ھ‪ J‬ا‪/%1‬را‪& 5 /‬ت ا ‪ & D( J/‬و(‪ %‬ر ‪D( & *F‬ل ث (ود‬
‫ان ( ون ‪.‬‬
‫ا د رون ا‪/%A‬را‪ 5 /‬ون د م اذن ا درة ‪ 0/ J*F‬ل و‪ /‬م‬
‫& وا‪& /0‬ر أ(‪. & %‬‬ ‫‪&( %‬ر وھ&ت ‪ * /%‬و‪/‬‬
 ‫*** إذن ***‬
‫‪==== %‬وارد ا ====ر ھ====@ ====د&ل أو اط==== ر ‪ ) ====G‬ا ====رارات‬ ‫ا‪9‬دارة ا‪!==== 9‬را!‬
‫‪ ،‬إ ‪= $! 6‬ر ‪=-‬ن ا(! = ه‬ ‫ظ ‪ 3 @%-‬ا !و ت ا ! ظ‬ ‫‪ % $%‬ن‬ ‫ا‪! 9‬را!‬
‫طو ‪ %‬ا د ن &‪#‬ل واردھ= ا =ر ا !=@‬ ‫‪%‬وغ أھدا ‪ 6‬ا‪! 9‬را!‬ ‫ا‪$‬م ‪ %‬ظ‬
‫‪ %‬ظ ‪.‬‬ ‫! ‪6‬م ‪6‬ودھ @ ! ذ ا &ط ا‪! 9‬را!‬
‫ا وارد ا ر – أ ? – (ت ‪-‬د دة ‪0‬ل ‪:‬‬ ‫!‪P‬ط@ إ !را!‬
‫‪ 0‬ا ظ و!د ر ا وارد ا =ر و!طو رھ= و! زھ= ‪ ،‬وا ‪ ="#$‬ت ‪ =6$‬وإدارة‬
‫ظ ‪ 3‬و و‪ ! ( -‬ت ا ! ‪%‬‬ ‫ظ ‪ ،‬و ‪ %‬ا وارد ا ر‬ ‫ا !‪ P‬ر‬
‫ط ا ظ ‪.‬‬
 ‫& *‪: J‬‬ ‫ر (‪+‬ر> &‬ ‫‪R‬ن ا وارد ا‬ ‫أھدا & واھ‪& & /‬ت‬ ‫* (ظ‬ ‫ا‪A‬دارة ا‪/%A‬را‪5 /‬‬ ‫‪ >//‬ن (ظو‬
‫ا ھداف ‪:‬‬
‫‪MMM‬ق أھ‪MMM‬دا &‬ ‫‪MMM*+/ &MMM‬ق ‪MMM‬درة ا (ظ ‪/ JMMM*F MMM‬‬ ‫‪MMM* //‬ور ا ھ‪MMM‬داف ا ر‪A MMM% B‬دارة ا ‪MMM‬وارد ا ‪MMM‬ر‬
‫ا‪/%A‬را‪ ، 5 /‬ن ‪ 0‬ل ‪ /‬ق ‪F‬دد ن ا ھداف ا ر‪ F‬أھ & ‪:‬‬

‫ن ا &د ت ا !@ !د‪-‬م ! ق أھداف ا ظ ‪.‬‬

‫و‪-‬‬ ‫‪ ! ١/١‬د م‬
‫=!وى ‪ =-‬ل =ن ا =درة‬ ‫ن ذب وا&! = ر وا = ظ ‪ @=%-‬ا ! !‪= =6‬ن ا ‪ = $‬و‬
‫‪ 3 ! ١/٢‬ن ا ظ‬
‫وا( !زام وا دا ‪. $‬‬
‫ن ا‪9‬دارة وا ‪ % $‬ن ! ت ظ‪ %‬ن ا ‪ 0‬ا ! د ‪.‬‬ ‫خ ! ود ‪ "#- 8‬ت‬ ‫‪6! ١/٣‬‬
‫) !‪3‬و ن رق ‪ -‬ل ‪L 8 $‬داء رن ! ب ‪ P! %‬رات ا دا&‪ %‬وا & ر ‪.‬‬ ‫خ‬ ‫‪6! ١/٤‬‬
‫‪ ١/٥‬إدارة "وة ‪ -‬ل ! و‪ -‬ن ث ) ا ن ‪ /‬ا س ‪ /‬ا ‪$‬رق ‪ ...‬ا ‪ ) ( a‬ا &ذ @ ا(‪ !-‬ر ا =روق‬
‫ا رد وا ‪ -‬و !‪$‬ززه ن ا&!‪ = #‬ت =@ ا !و"‪ =$‬ت وا !ط‪ =$%‬ت وا = ت ا ط‪=%‬وب إ = ‪ 6-‬وأ = ط‬
‫ا دة وأ ‪. 6‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ @ ! ١/٦‬د&ل أ&‪ @ @"#‬إدارة ا ‪ % $‬ن وم ‪ @%-‬ا ‪$‬دا و!‪ 3‬ؤ ا رص وا‬
‫‪ % $%‬ن ? ن دأ ‪ G‬ا ـوارد ا ر ‪.‬‬ ‫وا ‪ % $‬وا‬ ‫‪ 3 ١/٧‬ا ‪ G‬ا‬
 ‫‪ :& (&8‬ا‪1‬ھ‪& & /‬ت‬
‫‪ %‬ظ‬ ‫‪0‬ل ‪ Porter‬ان ا زة ا !‬ ‫رى ا ‪ 03‬ر ن ‪ !3‬ب ا‪9‬دارة ا‪! 9‬را!‬
‫!! ==ق ==ن &==‪#‬ل ا ‪ % = $‬ن ‪ = 6‬وأن ا = رق ا ر ==@ = ن ظ = وأ&==رى ==@ أداء‬
‫ا ‪G $‬ر ا رى ‪ $‬رة أ&رى " ا رق @ ا ر " و ! @ =‪.‬ن ‪=G -‬ر ا(ھ! = ت‬
‫ظ ا ‪ -‬ل ا د ‪=0‬‬ ‫‪ !$‬ر ا ح ا ر @ ا ‪ @ 0‬ا ‪3‬ون ى إ !را!‬
‫‪.‬‬ ‫ور ا(ھ! ت ا‪! 9‬را!‬ ‫‪ %‬وارد ا ر ! ‪0‬ل ا(ھ! ت ا‪!D‬‬ ‫و‬
‫‪ ٢/١‬ا‪1‬ھ‪& /‬م & (&س‬
‫‪ ٢/١/١‬ا !رام ا س و! ل أرا ‪6‬م ‪.‬‬
‫‪%& ٢/١/٢‬ق خ ا ‪ %G‬ا !ر‪ 3‬و ل ا ‪#3‬ت ا !ر! ‪=G! @=%-‬ور ا(!‪( =G‬ت‬
‫‪.‬‬ ‫ا!ظ‬
‫(ت ا ‪ $‬ل وا !‪ $‬ل ‪.‬‬ ‫‪ ٢/١/٣‬ا ‪$‬دا @ ‪3‬‬
‫!و? > ا ھداف وا وا ‪.‬‬ ‫‪ ٢/١/٤‬ا‬
‫‪ ٢/٢‬ا‪1‬ھ‪& /‬م ‪R‬داء ا ‪ +‬ل‬
‫و !? ن ا !‪3L‬د ن أن ا ‪ % $‬ن ‪ @%-‬ا&!‪#‬ف !و !‪6‬م ذ ون ‪6‬ودھم =@ أداء ! =ز ‪،‬‬
‫=!راك ا =راد و =رق ا ‪= $‬ل =@ ! = ن ا داء‬ ‫ب أن ‪!6‬م أ&‪ G‬و ا وارد ا ر‬
‫= وأ =‪= 8‬رى‬ ‫ا ! ظ @ وھذا ‪ @= $‬ا !‪= 3L‬د ‪=! @=%-‬وا ر ا ‪ =6‬رات وا =درات ا = ا‬
‫! رار ‪.‬‬ ‫!طو رھ‬
 ‫‪ * F‬ا ‪0/‬ط ط ا‪/%1‬را‪/% J*F 5 /‬وى ا (ظ‬
‫و?> ا =‪3‬ل ا != @ ‪ = % -‬ا !&ط= ط ا( =!را! @ ‪!= @=%-‬وى ا ظ = = ‪ %‬ا( =!را! ت ا ر =‬
‫ا ==وارد ا ==ر‬ ‫ا ر! ط= وظ= ف ا ظ = !?= ا ==!را! ت ا ==وارد ا ==ر !ط==و ر ا ==!را!‬
‫? ن ‪ % -‬ا !&ط ط ا( !را! @ ‪ %‬ظ ا ل ا ‪: J &/‬‬
‫ر‪ &%‬ا (ظ‬

‫‪ (/‬ؤات & ‪ U/‬رات ا ‪B‬‬ ‫‪ /‬د د ا ‪5‬وة‬ ‫‪ * /‬ل و‪ /‬م ‪ B‬ا (ظ ا دا‪*0‬‬
‫و‪& (D/‬‬ ‫ن ا و>‪ ,‬ا & ‪J‬‬ ‫ا ‪&0‬ر‪& ( ) 5‬ط ا وة و( &ط‬
‫وا و>‪ ,‬ا ‪ /%‬دف‬ ‫ا >‪+‬ف ‪ /‬ا رص وا ‪ /‬د دات (‬

‫‪ D/‬م ا‪1‬ھداف ا‪/%1‬را‪ 5 /‬طو * ا ‪5‬ل‬

‫ر & ً ‪%/ / ً & & /‬و & ً ‪ /‬إ(‪ً & 8 / ً & 5&/‬‬
‫ا‪& /0‬ر ‪%‬وق أو‬ ‫* (ظ‬ ‫‪ D/‬م إ‪/%‬را‪&F 5 /‬‬
‫أ‪%‬واق ‪ /%‬د‬ ‫د*‬ ‫‪ >//‬ن إ‪/%‬را‪& 5 /‬ت وظ‬
‫‪ /‬ا ‪%/‬و ق‬ ‫ل ن ‪ :‬ا وارد ا ر‬
‫وث وا ‪/‬طو ر‬ ‫ا ‪& * +‬ت ‪ /‬ا‪A‬دارة ا & ‪ /‬ا‬
‫‪ D/‬م إ‪/%‬را‪5 /‬‬
‫ز‪Q‬ا ( ط‬ ‫إ‪/%‬را‪& 5 /‬ت ا وارد ا ر‬
‫وا (‪&5/‬ت‬ ‫‪0/‬ط ط ا وارد ا ر ــ ا‪ /%1‬ط&ب ــ ا‪& /0A‬ر‬
‫ــ ا ‪/‬در ب ــ ‪ /‬م ا?داء ــ (‪0‬ط ط ا ‪&%‬ر‬
‫ا وظ ‪ J‬ــ ا ز‬
‫ــ إ &ع ر‪& O‬ت و‪/‬و‪&+-‬ت ا ‪ +‬ء ‪.‬‬
‫ــ ‪- B /‬درة ‪( * % &(/‬ظ ‪.‬‬
‫ر‬ ‫و‪0/‬ط ط واردھ& ا‬ ‫* (ظ‬ ‫( وذج ا‪/%1‬را‪& 5 /‬ت ا ‪&+‬‬
 ‫‪ ,‬ا‪/%‬را‪& 5 /‬ت ا (ظ‬ ‫‪ & /‬ل ا‪/%‬را‪& 5 /‬ت ا وارد ا ر‬
‫ارد ا‬ ‫‪ I‬إ@ ا *‪+*b‬ت )‪+‬‬
‫ا ‪$* +,‬‬ ‫إ@ ا *‪I *b‬‬ ‫ارد‬ ‫إ@ ا *‪ *:& *b‬ا‬ ‫إ@ ا *‪ *b‬ا ‪I‬‬ ‫ا@ ا *‪+*b‬ت ا ‪12‬‬
‫ا‬ ‫ا ‪' *12‬‬

‫;*‪ 0 .‬ص ‪ 5 ,‬و ‪ I‬ر‬ ‫ا@ ‪+IO‬ب وا ‪+ 9E‬ظ ( '‬ ‫** ‪ 0+OS‬ا ‪12‬‬ ‫‪$‬‬ ‫‪`* f*OE‬ة ‪*70+2‬‬
‫وظ*‪. '9‬‬ ‫و ) ‪ 0 $‬ق ( ‪+ *< – P‬دة (‪$ ) $* +‬‬ ‫?ل ا!‪+) :‬ر‬
‫‪!+‬ت أ‪*O0‬‬ ‫‪ – (+0‬ا‬
‫‪27E‬‬

‫و ‪ : ,:+‬ا ‪T‬‬ ‫‪I‬‬ ‫ا@ &ام ‪ * + ,‬ا ('‬ ‫دة ‪+ /‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪`* f*OE‬ة ‪$ * 70+2‬‬
‫"` ( ' ا ‪ b‬دة ‪.‬‬ ‫&ر *‬ ‫?ل ا ‪ b‬دة وا ‪ $* 7E‬و ‪+‬درات ‪? , + : +2,‬ء ‪ + +sO:‬ا ‪ b‬دة "‪* + , & R#‬‬
‫ا ‪ $*: G+9‬ا ‪$* &O‬‬ ‫وار‪5;H+G‬‬ ‫ا ‪7‬‬

‫و‪ : UG‬ا ‪I T‬‬ ‫ا *‪+*b‬ت‬ ‫ا@‬ ‫‪I‬‬ ‫‪$ s E 0+OS‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪`* f*OE‬ة ‪$ * 70+2‬‬
‫‪ &"X‬ا ‪ 7‬وا ‪ E‬ل إ '‬ ‫ى &‪ *:‬ا ارد ا‬ ‫?ل (‪ 7 : $* +‬ى راق و ‪V b‬ب ذوى ا ‪7‬‬
‫‪. ,‬‬ ‫‪V b‬ب ‪12‬‬ ‫( ' أن ا ‪12‬‬ ‫ا ا<' ‪ $‬ا ‪. $* +,‬‬
‫و ‪ ' ( a0+ E‬ا ‪D+2,‬‬
‫ا *`ة ا ' ‪. QO0 +; + E‬‬
 ‫ر‬ ‫ا‪/%1‬را‪& 5 /‬ت ا د * ‪A‬دارة ا وارد ا‬
‫د ‪= % %‬وارد ا =ر ‪=0‬م‬ ‫ر‪ 3‬د ر ا وارد ا ر ا !را! ت وظ‬ ‫!‪ G‬م ا‪9‬دارة ا ‪ % %$‬ظ‬
‫ا ظ وأھدا ‪ 6‬وا !را! !‪ 6‬ا ‪$‬‬ ‫م )ر‬ ‫رى ! م ھذه ا دا ل (&! ر أ ‪ ، 6‬وذ ك‬
‫!!? ‪ 8‬إ !را! ت ا وارد ا ر وا دا ل @ ‪3‬ل ‪: 6‬‬ ‫‪ @%‬أ ‪%0‬‬ ‫‪،‬و‬
‫&ا‪PH‬‬ ‫أ ‪m‬‬ ‫ا ‪+b‬ل‬
‫‪+‬در ا! *‪+‬ر ‪ $ :‬دا ‪ P‬ا ‪ 12‬أم ‪+ $‬ر ;‪. +‬‬ ‫‪.١‬‬
‫‪ * +, .٢‬ا! *‪+‬ر ‪ :‬ا ‪X‬ھ‪ P‬أم ا ة أم "?ھ ‪ ، +‬ا )‪+9‬ءة أو ا ا@‪. I‬‬ ‫ا! *‪+‬ر‬
‫* ام ا! ‪+‬رات أم "?ھ ‪. +‬‬ ‫‪ .٣‬أ@‪ ]* +‬وأدوات ا! *‪+‬ر ‪ :‬ا ‪ :+O‬ا‬
‫دا ' أو ‪+‬ر ' ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬
‫ا ‪+*" 7‬ت ‪.‬‬ ‫** ا! ‪+b‬ھ‪+‬ت و ‪I‬‬ ‫‪+‬ت أم‬ ‫‪ * 2‬ا ‪&O‬رات أم ‪ Q* 2‬ا ‪,‬‬ ‫‪.٢‬‬ ‫ا &ر ]‬
‫أ‪+2S‬ء ا داء أو ‪ 9 :‬غ ‪.‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫ا `ا ' ام ا *‪+‬رى ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫‪. &R‬‬‫" ادر ‪&,‬دة أم "‪+‬در‬ ‫‪.١‬‬
‫‪ :+S‬أم * ة ‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫( ' أ@‪+‬س ‪ 5bR‬ا ‪ P ,‬وا!‪+bJ‬ز أم ( ' أ@‪+‬س ز ‪. $‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫‪!+b‬ت ا ‪ : 5**O‬ا ‪ 7‬ك أم ا ‪&O‬رات أم ا داء أم ا ‪ TH+ 2‬أم ا )‪. P‬‬ ‫‪.١‬‬
‫<*‪ Z‬ا ‪ : 5**O‬دورى أم ( ‪ 'G‬أم "?ھ ‪. +‬‬ ‫‪.٢‬‬ ‫‪ 5**O‬ا داء‬
‫ا ‪ : 5**O +: 5H+O‬ا ظ[ ‪ – N79J‬ا ` ?ء – ا ؤ@‪+‬ء ‪.‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫ط ‪ O‬ا ‪+O : 5**O‬ر دور أم ‪?:+O‬ت أم ‪+b‬ن ‪.‬‬ ‫‪.٤‬‬
‫‪ * &< +:‬أم ‪+9) +:‬ءة ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬ ‫ا <*‬
 ‫ا ‪D‬ل ا را ‪,‬‬
‫ﲢﻠﻴﻞ ﻭﺗﺼﻤﻴﻢ ﻭﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺍﻟﻮﻇﺎﺋﻒ‬
 ‫ﻤﺼطﻠﺤﺎت اﻝﻔﺼل‬
‫א"! ن‬ ‫‪:‬א د‬ ‫א‬ ‫א‬ ‫א א‬ ‫وא‬ ‫اﻟﻮاﺟﺐ ‪:Task / Duty‬‬
‫! ‪ #‬א & ‪.$%‬‬
‫‪:‬و ! ‪.45*6 #‬‬ ‫اﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‪ # ( :Job‬א א ‪ )*+‬وא ‪ )*,*-.‬א ‪ 12 /‬م ‪ *3‬א‬
‫وא‬ ‫א *‪ 7‬א "‪ !.:% 89 #3 *-‬وא و‪ 12‬م ‪*3‬‬ ‫اﻟﻌﻤﻞ‪# ( :Position‬‬
‫‪:‬و ! ‪*A =&> ;!7< #‬د@? *‪.# *B‬‬
‫‪E‬د‬ ‫اﻟﻤﻬﻨﺔ‪ # ( :Occupation‬א‪* D‬ل א "‪ !.:% 89 #3 *-‬وא و@*<‪A *35‬‬
‫‪:‬א ‪ 3‬א ‪.#!.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ‪ H B # I. #! :Job Analysis‬א *) وא ‪ )*G*!+‬א *‪= F 7‬‬
‫‪.*3" !+,‬‬
‫* و<د ‪ ! 9 J‬א ! ‪.#‬‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ‪:Job Description‬‬
‫‪ !K % #>*L‬א ! ‪ #‬و> ‪ %‬ن ‪# : .‬‬ ‫ﻣﺘﻄﻠﺒﺎت اﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ‪? :Job Specification‬‬
‫א ‪ -‬وط و "‪ MN )*+ L‬א ! ‪.#‬‬ ‫א‪ P‬א‪D‬د‪G‬‬ ‫‪ *3.‬و ‪Q "9‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ‪ #! :Job Design‬א ‪ )*2 "6 T U‬א ! ‪ #‬وא‪ P‬א‪ E‬א ‪.*R S< 1‬‬
 ‫‪: %‬‬ ‫ھذا ا ‪G‬ل‬ ‫درس‬
‫ﺘﺼﻤﻴم اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.١‬‬
‫طرق ﺠﻤﻊ اﻝﺒﻴﺎﻨﺎت اﻝﺨﺎﺼﺔ ﺒﺘﺤﻠﻴل اﻝوظﻴﻔﺔ‬ ‫‪.٢‬‬

‫ﻤﺘطﻠﺒﺎت اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٣‬‬

‫ﺘوﺼﻴف اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٤‬‬

‫ﺨطوات ﺘﺤﻠﻴل اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٥‬‬

‫ارﺘﺒﺎط ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺘﺤﻠﻴل اﻝوظﺎﺌف ﺒﻨﺸﺎطﺎت إدارة اﻝﻤوارد اﻝﺒﺸرﻴﺔ اﻷﺨرى‬ ‫‪.٦‬‬
‫اﻝﺠواﻨب اﻝﺘﻲ ﻴرﻜز ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻝﺨﺒراء ﻋﻨد ﺠﻤﻊ اﻝﻤﻌﻠوﻤﺎت ﻋن اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٧‬‬
‫ﺘﻌرﻴف ﺘﺤﻠﻴل اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٨‬‬
‫أﻫﻤﻴﺔ ﺘﺤﻠﻴل اﻝوظﺎﺌف‬ ‫‪.٩‬‬
‫‪١١٦‬‬
 ‫( وذج ‪ * / * F‬ل ا وظ&‪B‬ف‬
‫!‪ =6‬و و‪ = -‬ا =راد‬ ‫و‪ -‬ا‪= 9‬راءات ا & ‪ ! =G‬د =د ط ‪ =$‬ا وظ = ‪ ،‬و إ‬ ‫ھ‬
‫ب أن ‪%P‬وھ ‪.‬‬ ‫اذن‬

‫!‪==$‬رف ‪” = 6 L‬ا ‪== $‬ل ا ظ = ا ==ذي ! ==وم ==‪ 8‬ا‪9‬دارة !ظ = م ==ن أ ==ل ! د =د‬
‫وا = ت و = و ت ا وظ = ف‪ ! ،‬د ==د ==!وى ا!& = ذ ا ==رار = وظ = ‪، = $‬‬
‫==!وى ا ‪ = 6‬رات ا ط‪%‬و = ‪%‬وظ = ‪ ،‬در = ا( ==! ‪ = #‬ا وظ = ‪ ،‬ا ‪==6‬ود‬
‫أداء ا ‪ $‬ل ا ط‪%‬وب‪.‬‬ ‫داء ا وظ ‪ ،‬وا دوات وا‪(D‬ت ا !&د‬ ‫ا ذھ‬
‫) ‪%$‬و ت و ت ‪-‬ن ‪3‬ل = !‪=%$‬ق وظ = ‪،‬‬ ‫! ‪ %‬ل ا وظ‬ ‫!!? ن ‪% -‬‬
‫ـؤو !‪ ، 6‬ا ظروف ا ! !ـؤدى ـ‪ 6‬وا ؤھـ‪#‬ت‬ ‫وا !ـ‪ 6‬و‬ ‫@ ا وظ‬ ‫‪0‬ل‬
‫==!&د ‪%== ،‬و‪ 3‬ت ا ‪== $‬ل‪ ،‬و ‪ ==$‬ر ا داء ) ا !==‬ ‫‪ ،‬ا دوات ا‬ ‫==‪6%P‬‬ ‫ا ط‪==%‬ـو‬
‫وظ=ف ‪ = 3‬و‪ ،( =G‬وا =م ا =ذي !! ‪ 8=$‬وا =ر س‬ ‫! = م أداء ا‬‫!م ‪ @=%-‬أ =‪6‬‬
‫ر‪.‬‬ ‫ا‬
‫ﻣﺎ ﻫﻮ ﲢﻠﻴﻞ ﺍﻟﻌﻤﻞ)ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ(‬
‫ھذا ا ‪.@ $‬‬ ‫!دور‬ ‫و‪3‬ل !‪ $‬ر ف ! ‪ %‬ل ا وظ‬

‫‪%‬وظ )أو ا ‪ $‬ل(‬ ‫‪ 6 %‬م ا ‪3‬و‬ ‫‪G‬د ! ‪ %‬ل ا ‪ $‬ل ! د د ا( ط ا ‪3‬و‬

‫أھداف ! ‪ %‬ل ا وظ ف‬
‫‪$! .١‬ر ف ا وظف ‪ 6‬م ‪.8% -‬‬
‫‪-‬د ‪ G! @%-‬م ا ‪ $‬ل‪.‬‬ ‫‪.٢‬‬
‫‪ .٣‬ا ‪-‬دة @ ‪ % -‬ت ا(&! ر وا !‪ $‬ن‪.‬‬
‫‪ .٤‬ا ‪-‬دة @ ! م ا وظ ف‪.‬‬
‫‪ .٥‬ا ‪-‬دة @ ! م اداء ا ‪ % $‬ن‪.‬‬
‫‪ .٦‬ا ‪-‬دة @ !‪ G‬م ا را ‪ X‬ا !در ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ .٧‬ا ‪-‬دة @ ! د د ا( ! ت ن ا ‪$‬‬
‫‪ .٨‬ا ‪-‬دة @ ! ط ا ‪ $‬ل‪.‬‬
‫‪ .٩‬ا ‪-‬دة @ ‪ % -‬ت ا !ر" وا ل‪.‬‬
‫‪ .٠١‬ا ‪-‬دة @ ا !طو ر ا ! ظ @‪.‬‬
 ‫ا‪ /%1‬ط&ب و‬
‫ا‪& /01‬ر‬

‫‪& * F‬ت ‪ * /‬ل‬

‫ا وظ&‪B‬ف و‪/‬و‪& D‬‬

‫‪ /‬د د ا ‪5‬ور‬
‫و ا روا‪/‬ب‬
 ‫ا ‪ /%‬ط&ب و ا‪& /0A‬ر‬
‫! دم ‪ % ! % -‬ل ا وظ ف و‪ =G‬و =‪% $‬وظ = ‪ ،‬و&‪ =G‬ص ا =راد ا =ذ ن =ب‬
‫أن ==‪%P‬وھ و ==!م ا ==ث ‪==-‬ن ا ==راد وا(&! = ر = ?==وء ھ==ذه ا &‪ =G‬ص‪== ،‬ث !=!م‬
‫‪ 6‬و ن ؤھ‪#‬ت ا ! د ن‪.‬‬ ‫ا ر‬
‫‪ /‬د د ا ‪5‬ور‬
‫! ======دد ‪====== % ! ====== % -‬ل ا وظ====== ف ط ‪ ======$‬ا ‪====== $‬ل ا ط‪======%‬وب ====== ‪======3‬ل وظ ======‬
‫و ==ؤو !‪،8‬وا ظروف ا ! = !==ؤدى ‪ ، = 6‬و ==روط = ‪، 6%+‬و ءا ‪ @==%-‬ذ ==ك ==دد ا ==ر‬
‫ا &‪==G‬ص ‪==3‬ل وظ == ‪ ،‬وظ== ف ا !== !!ط‪===%‬ب ==ؤھ‪#‬ت ‪ ، == -‬أو !==زداد ‪ ==6‬در ===‬
‫ا &طورة دد ‪ 6‬أ را ‪ -‬وا ‪3$‬س ‪.> G‬‬
‫‪ /‬و م ا داء‬
‫‪ = % -‬ا ! ==و م ! ! = ج إ ==@ ‪ = $‬ر ‪ = %‬س ‪ ،‬و = د ==‪== % ! 8‬ل ا وظ = ==ن أ‪ = -‬ء و‬
‫ا !زا ت دده !‪ !$‬رھ ا ‪ $‬ر أ س ا س‪ .‬وا داء !وى ا"=ل =ن ھ=ذه ا ‪ =$‬ر‬
‫‪ @ $‬أن ھ ك &‪" #%‬د ‪3‬ون ! ‪-‬ن ‪-‬دم "درة ا وظف ‪ ،‬أو ‪-‬دم ر‪ 8! +‬ا ‪ $‬ل‪ ،‬أو‬
‫&‪ ! #%‬د د م ا ‪ $‬ل ا ط‪%‬وب ن ا س‪.‬‬
 ‫ا ‪/‬در ب‬
‫! !‪== % ! = % - =6‬ل ا وظ= ف ‪ = % $‬أ&ر‪! ” : =6t‬و‪ =G‬ف ا وظ= ف“‪ ،‬وا !و‪ =G‬ف ==دد‬
‫ا وظف‪ .‬وإذا ‪ 3‬ن ھ ك ص ھذه ا ‪ 6‬رات‪L ،‬ن ذ ك‬ ‫!وى ا ‪ 6‬را! ا ط‪%‬و‬
‫= ا وظ==ف إ =@ ا ز ==د ==ن ا ‪ = 3‬ءة وا ‪ =6‬رة وھ==و = "==د =!م ==ن &==‪#‬ل ==را ‪X‬‬ ‫‪=$‬‬
‫ا وظف‪.‬‬ ‫ا !در ب‪ ،‬ا ! را‪ G! @-‬م و?و‪6! -‬‬
‫ا ‪/‬ر‪-‬‬
‫! ==دم = ‪== % ! = % -‬ل ا وظ = ف أ = ==دا !ر" = ا ==وظ ن ‪ = %3 ،‬ا‪= 0‬ت ا وظ==ف‬
‫"در!‪ 8‬و دار!‪ $% 8‬ل ‪ 3 %3‬ن ذ ك ؤ =را ‪" @=%-‬در!=‪= ! @=%- 8‬ل =ؤو وأ‪ = -‬ء‬
‫وظ أ‪ @%-‬ا ! ظ م‪.‬‬
‫ر‬ ‫‪&5& /‬ت ا‬ ‫‪0/‬ط ط ا‬
‫! ===د ا === ت ا ! ‪=== ===$‬ول ط ‪ ===$‬ا وظ === ووا !‪ ===6‬و ===ؤو !‪=== ! === 6‬د ر‬
‫‪3‬ن‬ ‫ا( ! ت ا ! ‪ %‬ن ا وظ ف وا راد ‪ ً 3‬و و‪ ،ً -‬و! د د ا ‪ G‬در ا !‬
‫ا ‪G‬ول ‪ @%-‬ا ! !‪ 6‬ن ا راد‪.‬‬ ‫ا(‪ !-‬د ‪6 %-‬‬
 ‫ن وم ‪ * /‬ل ا وظ&‪B‬ف‬
‫) ا ‪$‬بء ا(‪ 3‬ر ‪! - @%-‬ق د ر ادارة ا وارد ا ر و ر‪ 83‬ا د ر ن ا ! ذ ن‪.‬‬
‫==!ر‪ = 3‬ن ادارة ا ==وارد‬ ‫‪==3‬ن ان ==وم ! ‪== %‬ل ا ‪== $‬ل ! = ر & = ر @ أو ==‬
‫ا ر وا ! ر ا & ر @‪.‬‬
‫( د ان !!وا ر ن وم ! ‪ %‬ل ا ‪ $‬ل‪:‬‬
‫) ا ت‪.‬‬ ‫وا ‪%‬ط ا ‪3‬‬ ‫‪ -‬ا ؤھل وا & رة ا‬
‫‪ -‬ا ‪ "#$‬ت ا دة ) ا د ر ن وا ‪ % $‬ن‪.‬‬
‫‪ -‬ا &‪ G‬ا و ‪ "9‬ع ا(دارة ا ‪ % ! X ! %$‬ل ا ‪ $‬ل‪.‬‬
‫‪0‬طواط ‪ * / * F‬ل ا وظ&‪B‬ف‬
‫‪&(& , 5‬ت أو‬ ‫‪ * /‬ل ا دف ن ا‪0/%‬دام ا ‪ * /‬ل‬

‫ا‪ 0/%‬ص ا و‪D‬ف ا وظ ‪J‬‬ ‫‪*8 /‬‬ ‫ا‪& /0‬ر ( &ذج وظ‬

‫را‪ ;+5‬ا ‪*+‬و &ت ا ‪*D /‬‬ ‫‪*+ , 5‬و &ت ‪F‬ن ا وظ‬
‫إن ‪ /‬د د ا دف ن ا‪0/%‬دام ا ‪ * /‬ل)‪ /‬د د ا ‪5‬ور–‬
‫دد (& (و‪ F‬ا &(&ت ا ط*وب‬ ‫ا‪& /01‬ر‪.....‬ا @(‪،‬‬
‫(&ك ‪F‬دة‬ ‫ھذه ا ‪ * +‬وأ‪*%‬وب ‪،& + 5‬‬ ‫‪& + 5‬‬
‫ظ&ت‬ ‫طرق ‪ , 5‬ا &(&ت ‪8‬ل‪ :‬ا‪&D /%1‬ء وا‬
‫وا & ت و‪5%‬ل ا وظف ا و ‪.‬‬
 ‫‪١‬‬

‫ھذه ا ‪0‬طوة ‪, 5‬‬ ‫‪/‬م‬

‫و را‪ - & /+5‬ل‬ ‫ا &(&ت ا و‬
‫‪ * +‬ا ‪ * /‬ل‪ ،‬واھم ا &(&ت ا ط*و ‪:‬‬ ‫ا دء ا ‪*+‬‬
‫ا & * * (ظ‬ ‫ا ‪0‬ر ط ا ‪(/‬ظ‬
‫* ط&‪&F‬ت‬ ‫ا ‪0‬ر ط ا ‪(/‬ظ‬
‫ا ‪ &%‬ق إن و‪5‬د‬ ‫ا و‪D‬ف ا وظ‬
 ‫ظروف‬ ‫ا وا‪& 5‬ت‬
‫ا‪ +‬ل‬ ‫ا دوات‬
‫ا ‪0/%‬د‬ ‫ا وظ‬

‫ا ؤھ ت‬ ‫‪*%‬و &ت‬
‫‪ &+‬ر‬
‫ا ط*و‬ ‫ا‪ +‬ل‬
‫ا داء‬
‫ا &(&ت‬ ‫وھذه ا وا‪& 5‬ت ھ أھم ‪5‬زء‬
‫‪ * /‬ل ا وظ&‪B‬ف‪ ،‬و‪ /‬دد‬ ‫ا ط*و‬
‫& ا وظف أو‬ ‫وم‬ ‫ا ‪& F‬ل ا ‪ *+‬ا ‪/‬‬
‫ا داء و‪/‬و‪. ;/ -‬‬ ‫ا ‪ &+‬ل‪ ،‬و‪-‬د ‪ /‬دد‬
‫‪ /‬دد ‪ 5‬و‪ F‬ا ‪D/‬ر &ت ا ‪// /‬ط* &‬
‫‪8‬ل‬ ‫& &‪O‬ل ا وظ‬ ‫أو وم‬ ‫ا وظ‬
‫))ا‪1&D/1‬ت‪،‬ا ‪& /‬ر ر‪ ،‬وا‪&0/‬ذ ا رارات((‪.‬‬
‫‪8‬ل‪..‬ا?‪1‬ت ا &‪ %‬أو ا ط& ‪ +‬وا دوات ا ‪F&%‬دة‬
‫‪8‬ل‪:‬آ‪1‬ت ا (‪ @%‬أو ا & س أو آ‪1‬ت ا ‪ +‬ل ا & ر‬
‫ا ط*و‬ ‫‪0‬طوط ا‪&/(A‬ج‪ ..‬و ‪/%‬وى ا ‪+‬ر‬

‫دوات‪.‬‬ ‫‪ U /‬ل ا?‪1‬ت وا‬

‫‪/‬م ‪J*F‬‬ ‫ذه ا ‪ &+‬ر ا & س ا ‪/‬‬ ‫‪D‬د‬
‫أ‪ / & %&%‬و م أداء ا وظف‪،‬و‪-‬د ‪ /‬ون‬
‫;‪،‬أو (و‪، F‬أو ز ( ‪،‬أو ( د ‪.‬‬ ‫ا ‪ &+‬ر‬
‫& ا ‪ +‬ل )ا رارة‪-‬‬ ‫ا ظروف ا ‪ J/‬ؤدي‬ ‫ل ‪+‬ر‬ ‫و‪/‬‬
‫ا رودة ‪ -‬ا >و>&ء‪ -‬ا ‪& U‬ر‪ -‬ا رطو ‪ -‬ا د‪&0‬ن‪ -‬ا‪&>A‬ءة ‪-‬‬
‫ا ‪&U‬زات ‪ (...‬و‪ /‬د د ‪1&5‬ت ا‪& / 1‬ء وا‪&D/1‬ل وا‪& / 1‬ك ‪,‬‬
‫و‪ O‬ر‬ ‫ا?‪0‬ر ن ودر‪ 5‬ا ‪F& /‬ل ‪ +‬م و دار ا وا ز ا &‬
‫& ‪ * /‬ل‪.‬‬ ‫ا ‪(+‬‬ ‫ا ‪ / /‬د & ا وظ‬ ‫ا &‬
‫ن ‪U %‬ل‬ ‫دد ‪ * /‬ل ا وظ&‪B‬ف ا ؤھ ت ا ط*و‬
‫‪8‬ل‪:‬‬ ‫ا وظ‬
‫‪/% -١‬وى ا ‪ *+/‬م‬
‫‪( -٢‬وع ا ‪/‬در ب‬
‫‪ -٣‬در‪ 5‬ا ‪ 0‬رة‬
‫‪ -٤‬ا ‪& D‬ت ا ‪8 ) D0‬ل ا درات وا‪+/%1‬داد‬
‫ا ذھ( وا ذ &ء وا وا &ت(‬
 ‫‪/‬م ا‪& /0‬ر ( &ذج ن ل ‪ 5‬و‪ ;F‬ن‬

‫‪U‬ل &‪%‬ب‪ &F-‬ل‬ ‫‪%& ): 8‬ب‪ %-‬ر‪ /‬ر‪-‬‬ ‫ا وظ&‪B‬ف ا ‪& /‬‬

‫ا &م ‪ +‬ل‬ ‫‪0‬ط ‪/ (, 5/‬م ‪ & * * /‬د‪ 1‬ن ‪&>-‬ء ده طو *‬

‫ل ‪ 5‬و‪. F‬‬ ‫رر ل ا وظ&‪B‬ف‬

‫ا راد‬ ‫ھذه ا ‪0‬طوة ‪ , 5‬ا ‪*+‬و &ت ‪F‬ن ا وظ‬ ‫‪/‬م‬

‫ث‪ :‬وا‪ & /& 5‬و ‪B%‬و &‪ ،& /‬وظروف ا ‪ +‬ل‬ ‫‪ & ** /‬ن‬

‫&رات‬ ‫ا ذي ‪/‬ؤدى ;‪*% ،‬و &ت ا ‪ +‬ل وأ‪*%‬و ; وا‬

‫*‪ +‬ل‪.‬‬ ‫ا ز‬
 ‫‪٣‬‬

‫‪/‬و>‪c‬‬ ‫أ & &‪B‬دة ‪0‬ر ط ا ط&‪&F‬ت ا ‪* D /‬‬

‫و ‪0‬ر‪ & /&5‬وط ‪ +‬و(و‪F‬‬ ‫د‪ 0‬ت ا وظ‬

‫وا?‪0‬ر ن‪.‬‬ ‫ن &‪O‬ل ا وظ‬ ‫ا‪1&D/1‬ت ا &‪B‬‬

‫‪٢‬‬

‫ل ا ‪ * /‬ل‪ ،‬و دى ار‪& /‬ط &‬ ‫‪/‬ظ ر و‪ ,-‬ا وظ‬

‫& وظ&‪B‬ف ا ‪0‬رى و ذ ك ‪& %‬ھ&‪ ،‬و‪ /‬د د ‪0‬ط‬

‫و ا‪ A‬راف‪.‬‬ ‫ا ‪%‬ؤو‬
 ‫‪:,‬‬ ‫ن ا ‪0‬طوة ا ‪&%‬‬ ‫‪/‬م را‪ +5‬ا ‪*+‬و &ت ا ‪*D /‬‬

‫و>‪ ,‬ا ‪ * /‬ل‪.‬‬ ‫ا وظف ا &‪B‬م & وظ‬

‫ر‪ ;% B‬ا & ر‬

‫ا ‪*+‬و &ت ا ‪ + 5/‬ود‪ & /-‬وو>و &‪.‬‬ ‫وذ ك *‪ R/‬د ن ‪D‬‬

 ‫‪+‬د أن ‪//‬م‬

‫‪/‬م ا‪ 0/%‬ص ( وذ‪UD &5‬را‬ ‫‪ * / * F‬ل ا وظ‬

‫(‬ ‫“ أو )‪/‬و‪ D‬ف ا وظ‬ ‫( & ‪” J %‬ا و‪D‬ف ا وظ‬

‫و ‪B%‬و &‪ & /‬وظروف‬ ‫ل ھذا ا و‪D‬ف &(&ت ‪F‬ن وا‪& 5‬ت ا وظ‬ ‫و‬

‫& وأ >& ‪*+‬و &ت ‪F‬ن‬ ‫‪ & * F‬ودر‪ 5‬ا ‪0‬طورة‬

‫‪.‬‬ ‫&‪O‬ل ا وظ‬ ‫&رات وا درات ا ز‬ ‫ا‬

 ‫ا ‪ )-‬ت‬
‫‪ K,:‬أھ‪ 5‬ا @‪ 0 .‬ھ‪V‬ه ا ‪?:+O‬ت ‪:‬‬ ‫أ"‪ m‬ا @‪ ]* +‬ا@ &ا ‪ ً +‬و<& ‪: 5‬‬
‫‪ +‬ھ ‪ ' 7‬ا ظ*‪ 9‬؟‪.‬‬ ‫‪?:+O -‬ت ‪ 0‬د ‪ U‬ا ظ‪. $*9‬‬
‫‪ O‬م ‪ ، +;:‬ا و‪+G‬ع‬ ‫‪ +‬ھ ا ( ‪+‬ل ا‬ ‫‪?:+O -‬ت ‪ U *(+‬ا ‪+( b‬ت ذات‬
‫‪X‬دى ‪ +;:‬ا ‪ P ,‬؟‪.‬‬ ‫ا &‪ *J‬ا‬ ‫‪. ;:+‬‬ ‫ا ظ‪ [H+‬ا‬
‫‪ +‬ھ ‪X‬ھ? ‪ 3‬ا ‪ ، * ,‬ا ;‪+‬رات ا ‪D+‬‬ ‫‪ ' ( $*0‬ا ظ‪. [H+‬‬ ‫‪?:+O -‬ت ‪ U‬ا‬
‫ا ى ؟‪.‬‬
‫‪:‬‬ ‫ن إ ‪& &5‬ت ا طر‬
‫‪ +‬ھ ‪&R‬ود ‪X7‬و *‪ 0 3 +‬ا ظ*‪ 9‬؟‪.‬‬
‫‪ +‬ھ ا ‪ * +,‬ا ‪+*O & 7‬س ا ظ*‪9‬‬ ‫‪. * %‬‬ ‫•‬
‫و ‪ +‬ھ ظ وف ا ‪ P ,‬؟‪.‬‬ ‫‪ /‬ف ‪+‬ض ا ‪& F‬ل ا ‪+‬ر> أو‬ ‫•‬
‫‪ +‬ھ ظ وف ا ‪ E‬وا ‪ 0 ?7‬ا ‪ P ,‬؟‪.‬‬ ‫ا‪D/1‬ـ&‪1‬ت ا ‪/ 1 /‬ظ ر أط&ر‬
‫‪+ I‬ت ا ‪ P ,‬ا ‪V‬ھ‪ *2‬وا &‪*J‬‬ ‫‪+‬ھ‬ ‫‪%‬ؤو &‪.;/‬‬
‫وا ‪+,‬ط‪ *9‬؟‪.‬‬ ‫ن ‪: & /& *%‬‬
‫ھ‪ P‬ھ‪+2‬ك ‪+‬در ‪ I‬رة ‪ 0‬ا ‪ P ,‬؟‪.‬‬ ‫ا ‪/‬ردد وا ‪0‬وف ن إ‪F‬ط&ء &(&ت‬ ‫•‬
‫‪ 8R/‬رھ& ‪ J*F‬ا ‪5‬ر أو‬ ‫‪0 *%‬‬
‫ا ‪/‬ر‪. -‬‬
‫) ‪ 9‬و ‪ V #‬و<‪ Z‬ط ‪.P‬‬ ‫•‬
 ‫ﺍﻻﻋﺘﺒﺎﺭﺍﺕ ﺍﻟﻮﺍﺟﺐ ﺃﺧﺬﻫﺎ ﻟﻨﺠﺎﺡ ﺍﳌﻘﺎﺑﻼﺕ‬

‫ﺗﻮﺍﻓﺮ ﺍﻟﺘﻌﺎﻭﻥ ﺑﲔ ﺍﻟﻘﺎﺋﻢ ﺑﺎﳌﻘﺎﺑﻠﺔ ﻭﺍﻟﺮﺋﻴﺲ ﺍﳌﺒﺎﺷﺮ‪.‬‬

‫ﺷﻌﻮﺭ ﺷﺎﻏﻞ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﺑﺎﳌﻌﺎﻣﻠﺔ ﺍﻟﻮﺩﻳﺔ‪ ،‬ﻭﳐﺎﻃﺒﺘﻪ‬
‫ﺑﺄﲰﻪ‪.‬‬
‫ﲣﻄﻴﻂ ﺍﳌﻘﺎﺑﻠﺔ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪﺓ ﺷﺎﻏﻞ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﻓﻰ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻬﺎﻡ ﻭ ﻭﺍﺟﺒﺎﺕ‬
‫ﻭﻇﻴﻔﻴﺔ)ﺍﻻﻫﻢ ﻓﺎﳌﻬﻢ(‪.‬‬
‫ﻣﺮﺍﺟﻌﺔ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﱴ ﰎ ﲨﻌﻬﺎ ﻣﻦ ﺷﺎﻏﻞ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‬
‫ﻣﻊ ﺍﻟﺮﺋﻴﺲ ﺍﳌﺒﺎﺷﺮ‪.‬‬
 ‫ا!@ ‪+ O‬ء )ا @ *‪+‬ن(‬
‫ل > ن ا د‪ -‬وا و>وح و‪F‬دم ا‪1‬زدوا‪. 5‬‬ ‫ل‬ ‫ا‪&D /%‬ء‬
‫ن إ ‪: & /& &5‬‬
‫ا ‪%‬ر‪ F‬و ا &ءة ا ‪D‬ول ‪*+ J*F‬و &ت ن أ ر ‪F‬دد‬
‫ن‪.‬‬
‫‪ & / * /‬أ‪-‬ل ‪.‬‬
‫ن ‪: & /& *%‬‬
‫& ا ‪ 5‬ل & راءة وا ‪. &/‬‬ ‫‪ /1‬د‬
‫ا ‪& /‬ل ‪%‬وء م ا ‪ 5‬ب ‪ J*F‬ا ‪. *B%‬‬
‫‪&/ /‬ج ‪ 5‬د ر ‪ /‬ر ™ و‪ * /‬ل ا &(&ت ‪.‬‬
 ‫ا ?‪1R‬‬
‫وم ا *ل & و‪-‬ـوف ‪+ J*F ً & D0‬ض ا ‪& F‬ل و ـظ أدا‪، & B‬‬
‫‪/‬و‪ -‬ت ا داء ‪ ،‬ا ‪ /‬رار ‪ ،‬أ‪& %‬ب ا ‪ +‬ل ‪ ،‬ظروف ا ‪ +‬ل ا دوات ‪ ،‬دى‬
‫‪+D‬و ‪+‬ض ‪5‬وا(ب ا ‪ +‬ل ‪... ،‬ا @ ‪.‬‬

‫ن إ ‪: & /& &5‬‬

‫ا ‪D‬ول ‪&(& J*F‬ت وا‪ +-‬و‪. * D /‬‬
‫‪/‬و ر ‪ J*F‬ا ‪& +‬ل ‪ &/‬وا‪ /& 5‬م ‪.‬‬

‫ن ‪: & /& *%‬‬

‫‪ / 1‬ـد ‪ * /‬ـل ‪+‬ـض ا وظ&‪B‬ـف ) ا ر ‪ ، 5‬ا &‪( ... ، %‬‬
‫ظ&‪ /‬م ‪.‬‬ ‫‪ /‬د ن ‪+‬ض ا وظ ن أو ‪ /‬زون ‪(F‬د‬
‫‪-‬د ‪/ 1‬ؤدي م ‪5 , 5‬وا(ب ا ‪ +‬ل ‪.‬‬
 ‫ط‪.‬‬ ‫אא‬ ‫א‬ ‫ل א م وא‬ ‫ط‬ ‫م א ‪!" # $%‬‬

‫‪ . /‬א ‪ $%‬و‪01' ( ) * ، , -‬‬ ‫‪B‬ن א ‪ F‬אم ; א א@ ‪AB C DB E 8‬‬

‫‪ 5 63# 789 :‬א ‪ 4‬א ‪23‬‬ ‫<;‪2‬‬ ‫‪ J‬ن ‪ I ً 3-‬אً ‪ 5‬אً‬ ‫< ‪ E 8‬א ‪8#‬‬
‫א ‪ 0-‬و ‪ 63# 2;< >- 8‬א= א ‪4‬‬ ‫‪$I‬א ‪. 1 %‬‬ ‫و‪ً 3 -‬‬
‫א@ ?‪.‬‬
 ‫‪ * / * F‬ل ا وظ&‪B‬ف ‪*0/ 1‬و ن‬

‫& &(ت &ءة ھذه‬ ‫ت‬ ‫‪+‬ض ا‬

‫ا ‪ ، * +‬أو ‪5‬م ا (ظ ‪ ،‬و ‪/%‬وى‬

‫&‪.‬‬ ‫‪-‬درات ا ‪ * &+‬ن‬

 ‫ﺨوف اﻝﻤوظﻔﻴن ﻤن ﻨﺘﺎﺌﺞ ﻋﻤﻠﻴﺔ اﻝﺘﺤﻠﻴل‪.‬‬ ‫‪P‬‬

‫ﻀرورة ﺘﺤدﻴث اﻝﻤﻌﻠوﻤﺎت‪.‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪P‬ﻋدم اﻝﻘدرة ﻋﻠﻰ ﺘﻜﻠﻴف اﻝﻤوظﻔﻴن ﺒﺄﻋﻤﺎل أﺨرى‪.‬‬

 8/ 829 >- K ‫ ن א‬J ‫> <ن‬- L1% ‫> א‬- :M 7 N

OP Q‫ وא‬O Q ‫ د‬9B ‫ <و‬OP1S %‫ و‬789 5 T 9< C DB ; 1 % ‫א‬

7 * ‫ <و‬# 8U ‫ א‬5 V‫ א‬: 3- W X ‫ د א‬9B ‫<و‬، 1 % ‫> א‬9 O; 5<‫و‬

L8- 3 ‫ א‬O!* Y 8 Q

.
‫ا !‪ 6‬ا د دى ا وظ ن ‪6‬ذه ا ‪ % $‬و! د د ا ھداف‬
‫‪.6‬‬
‫و إ راك ‪$‬ض ا وظ ن ‪ % -‬ا ! ‪ %‬ل‪.‬‬
‫ول‬ ‫إ ‪#‬غ ا وظ ن ن &‪#‬ل !‪6$‬د ‪ !3‬أو !‪G‬ر >‬
‫‪ 8 L‬ن !ر!ب ‪ @%-‬ھذه ا ‪ &! % $‬ض ا روا!ب أو ا ور‬
‫أو !& ض م ا ‪ $‬ل أو ز دة ‪-‬بء ا ‪ $‬ل‪.‬‬
 ‫ا وظ&‪B‬ف ‪ /‬ون ‪F‬ر> *‪ U/‬ر إ & ن ‪ 0‬ل إ>& &ت ‪5‬د دة‬

‫&رات وا ؤھ ت‬ ‫أو ‪ U/‬ر ا‬ ‫*‪ +‬ل‪ ،‬أو ‪ U/‬ر ا دوات ا ‪0/%‬د ‪ ،‬أو ا & ل ا ‪(/‬ظ‬

‫‪.‬‬ ‫& ‪/%‬و‪5‬ب ‪ / * F‬د ث ‪ * /‬ل ا وظ‬ ‫ا ط*و ‪.‬‬

‫را ن ا (ظ ‪ & .،‬أ( & ‪ 8/‬ر‬ ‫( & ‪* /%/‬ك و‪ &/-‬و‪ 5‬دا‬ ‫*‬ ‫و‪8 /‬ل ‪ * F‬ا ‪ /‬د ث‬

‫‪%‬ؤا‪ 1‬ول ف ‪//‬م ‪ * F‬ا ‪ /‬د ث و ‪J/‬؟‬

 ‫ن ‪ ) Z 8‬و;‪: 2‬‬ ‫; \[‬
‫א^ <و ‪48UQ LC 28 ^ # U‬‬ ‫ل‬ ‫‪_#‬‬ ‫( م ‪B‬دא א א د א‬
‫^ <و א(`א* ^‪.‬‬ ‫‪.Q OP -‬و ; ‪3Q ab#‬‬

‫‪ab#‬‬ ‫א ‪ - >- 48U‬א‪ T‬א‪V‬دא א^ وא@(" م ‪.Q‬و ‪B‬دא א א د א‬

‫‪.‬‬ ‫‪< ^ S -‬و א(`א* ^ * ل א@و‪ D‬ع א ‪ 1 %‬א‪c‬‬
 ‫;‪* / * F‬ل‬ ‫ا ذي ‪/(/‬‬ ‫‪ /+‬ر ‪/‬و‪ D‬ف ا وظ‬

‫دد ;‬ ‫* وظ ن ا ‪5‬دد‬ ‫ا وظ&‪B‬ف ‪ F &8‬د ‪ F‬ل & (‪%‬‬

‫ا ‪/‬زا &‪ /‬م و ‪B%‬و &‪ /‬م‪ .‬و ن ‪8‬م ‪t‬ن أ ط* &ت ن رؤ‪ B&%‬م ‪& FR‬ل‬

‫‪ +‬د ا ‪ +‬ل‪.‬‬ ‫(ظرھم ‪&0‬‬ ‫‪F‬ر> ‪5‬د دة ‪-‬د دو‬

 ‫رة ‪5‬د دة ‪(F‬د ‪ /‬د د‬ ‫‪&>t‬‬ ‫ن ا ‪*U/‬ب ‪ J*F‬ھذه ا ‪+D‬و‬

‫( & ط*ب ن‬ ‫ھ ))ا &م ‪ R‬وا‪& 5‬ت إ>&‬ ‫وا‪& 5‬ت ا وظ‬

‫ا وظف ذ ك((‪.‬‬

‫‪١٥٢‬‬
 ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺍﻟﻌﻤﻞ)ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ(‬
‫ﻳﻘﺼﺪ ﺑﺘﺼﻤﻴﻢ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﲢﺪﻳﺪ ﻃﺮﻳﻘﺔ ﺍﺩﺍء ﺍﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﻭﻧﻮﻉ ﺍﻻﻧﺸﻄﺔ ﻭﺍﳌﻬﺎﻡ ﺍﳌﻄﻠﻮﺑﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻻﺩﻭﺍﺕ ﺍﳌﺴﺘﺨﺪﻣﺔ‪،‬‬
‫ﻭﻃﺒﻴﻌﺔ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺍﳌﻮﺟﻮﺩﺓ ﻓﻰ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‪ ،‬ﻭﻃﺒﻴﻌﺔ‬
‫ﻇﺮﻭﻑ ﺍﻟﻌﻤﻞ ﺍﶈﻴﻄﺔ‪.‬‬
 ‫ن أن‪:‬‬ ‫‪ D/‬م ا وظ‬
‫ز ا ‪ &+‬ل‪.‬‬
‫ر ‪ ,‬ن رو ; ا ‪(+‬و و ز د ر>&ءه‪.‬‬
‫ز د إ(‪.;/ 5&/‬‬
‫‪-‬د و د د ; ‪+‬ور ن ا‪& A‬ط وا‪/O1‬راب‪.‬‬
‫ا ‪&( // /‬ھ& ا (ظ ‪ ،‬وھذه ا (&ھ‪Q‬‬ ‫‪ D/ * F ,>0/‬م ا وظ&‪B‬ف * *‪%‬‬
‫ھ ‪:‬‬

‫ا ( ‪ Q‬ا‪ F& /51‬ا (‬ ‫( ‪ Q‬ا‪A‬دارة ا ‪*+‬‬

‫( ‪B&D0 Q‬ص ا وظ‬ ‫( ‪ Q‬ا ‪&- +‬ت ا‪(&%(A‬‬

 ‫أ‪*%‬وب ا ‪ D/‬م‪:‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ &+ ،‬ر ‪ O‬ر ر( ‪&5/ ، 5&/(u‬ھل‬ ‫‪ % /‬ـط ا ‪ +‬ـل‪ ،‬ا ـرا‪ -‬د‪-‬‬
‫*‪ +‬ل‪.‬‬ ‫ا‪&5& / 1‬ت ا ( ‪ %‬وا‪F& /51‬‬
‫ا ‪& *%‬ت‬
‫ا‪& &5 A‬ت‬
‫* ‪.‬‬ ‫وظ&‪B‬ف‬
‫وظ&‪B‬ف ‪%‬ط ووا> ‪.‬‬
‫ا‪(/%‬زاف ‪ 5‬ود ا ‪ &+‬ل‪.‬‬
‫ا ‪ * /‬ل ن ا ‪ 5‬ود ا ري *‪ &+‬ل‪.‬‬
 ‫‪.‬‬
‫أ‪*%‬وب ا ‪ D/‬م‬
‫ق أھداف ا (ظ ‪.‬‬ ‫ن أ‪5‬ل ‪/‬‬ ‫ا ‪/‬ر ز ‪ J*F‬ا داء ا ‪F& 5‬‬

‫ا ‪& *%‬ت‬ ‫ا‪& &5 A‬ت‬

‫‪* /‬ل ن ا‪1‬ھ‪& /‬م & ‪5‬وا(ب‬ ‫ا‪1‬ھ‪& /‬م &‪&5& / 1‬ت‬
‫* وظ ن‪.‬‬ ‫ا‪F& /51‬‬
‫*‪ +‬ل‪.‬‬ ‫ا (‬
 ‫أ‪*%‬وب ا ‪ D/‬م‬
‫‪.‬‬
‫إ‪F‬ط&ء ا وظف ر وا‪ +%‬وا‪ ; /%‬ور‪ &-‬ذا‪ ;% ( J*F ; /‬ن ا‪5‬ل‬
‫‪ /‬ق ا ‪ +‬ل ا ط*وب و & درا‪ ;/‬و &را‪.;/‬‬

‫ا ‪& *%‬ت‬ ‫ا‪& &5 1‬ت‬

‫ا‪ U/%‬ل & ل درات ا وظف‬
‫ار‪& /‬ع ا ‪. * /‬‬
‫وط&‪ ;/&-‬ا‪ A‬دا‪. F‬‬
‫ا ‪1& /‬ت ا ر *‪0‬ط‪ R‬وا وادث‪.‬‬ ‫ق‬ ‫ار‪& /‬ع ا‪/ 5 /( 5&/(A‬‬
‫در‪ ; &F ;5‬ن ا ر>& ا وظ‬
‫ن‬ ‫وا ‪&- +‬ت ا‪(&%(A‬‬ ‫‪ , 5‬ن ا‪A‬دارة ا ‪*+‬‬
‫*‪ +‬ل‬ ‫ث ا ‪/‬ر ز ‪ J*F‬ا ‪5‬وا(ب ا (‬
‫وا‪&5& / 1‬ت ا‪. (&%(A‬و ‪ D‬م ا ‪ +‬ل ‪ J*F‬أ‪&%‬س‬
‫)) رق ا ‪ +‬ل((‬
 ‫ره ن ا ر‪&-‬‬ ‫إ‪F‬ط&ء ا وظ ن در‪5‬‬ ‫‪K‬‬

‫ق ا دف‬ ‫ا ذا‪ J*F /‬ا ‪ +‬ل ‪& > ,‬ن ‪/‬‬

‫ددة‪.‬‬ ‫ا ط*وب و‪F‬دم ا‪ 0A‬ل & ‪ &+‬ر ا‬

‫وا وا‪& 5‬ت ن أ‪&>F‬ء‬ ‫‪& /‬دل ا ‪B%‬و‬ ‫‪K‬‬

‫ا ر ق‪.‬‬
‫ن ا ذر‬ ‫? ‪//‬ط*ب در‪&F ;5‬‬
‫ل رق ا ‪ +‬ل‪.‬‬ ‫‪/‬‬

‫(&‪-‬‬ ‫? ‪ 5‬ود وو‪-‬ت >&‪,B‬‬

‫ا ‪ +‬ل‪.‬‬ ‫ا ‪5‬وا(ب ‪ O‬ر ا (‬
‫ﺍﳉﻮﺍﻧﺐ ﺍﳌﺮﺗﺒﻄﺔ ﺑﺘﺼﻤﻴﻢ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‬
‫ﻣﺪﻯ ﺍﻟﺘﻨﻮﻉ ﻓﻰ ﺍﳌﻬﺎﺭﺍﺕ ﺍﻟﻼﺯﻣﺔ ﻻﺩﺍء ﺍﻟﻌﻤﻞ‪.‬‬ ‫‪.١‬‬
‫ﻣﺪﻯ ﺍﻫﻤﻴﺔ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﻭﺗﺎﺛﲑﻫﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻮﻇﺎﺋﻒ‬ ‫‪.٢‬‬
‫ﺍﻷﺧﺮﻯ‪.‬‬
‫ﺩﺭﺟﺔ ﺍﳊﺮﻳﺔ ﺍﻟﱴ ﺗﺘﻤﺘﻊ ﺑﻬﺎ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ‪.‬‬ ‫‪.٣‬‬
‫ﺩﺭﺟﺔ ﺣﺼﻮﻝ ﺷﺎﻏﻞ ﺍﻟﻮﻇﻴﻔﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‬ ‫‪.٤‬‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮﺓ ﻋﻦ ﻧﺘﺎﺋﺞ ﻋﻤﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺇﺭﺷﺎﺩﺍﺕ ﻟﻠﺘﺼﻤﻴﻢ ﺍﳉﻴﺪ ﻟﻠﻮﻇﺎﺋﻒ‬
‫ﺍﻟﺘﺨﻔﻴﻒ ﻣﻦ ﺭﻗﺎﺑﺔ ﺍﳌﺮﺅﻭﺳﲔ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺍﻋﻄﺎء ﺍﳌﺮﺅﻭﺱ ﻋﻤﻼ ﻣﺘﻜﺎﻣﻼ‪.‬‬
‫ﺗﺰﻭﻳﺪ ﺍﳌﺮﺅﻭﺳﲔ ﺑﻨﺘﺎﺋﺞ ﻋﻤﻠﻬﻢ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺍﺿﺎﻓﺔ ﻣﻬﺎﻡ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﻧﺴﺒﻴﺎ‪.‬‬
‫ﺍﻋﻄﺎء ﻣﻬﺎﻡ ﺧﺎﺻﺔ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺢ ﻣﺰﻳﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻠﻄﺔ‪.‬‬
‫ﺍﶈﺎﺳﺒﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻨﺘﺎﺋﺞ‪.‬‬
 8/ 823 0S P ‫ א‬h ‫ א‬$S % ‫ א‬$ I Q ( U# e 3Q
(( ))

(< ‫ و‬Q P J ‫ و‬،$ I ‫ ( א‬U ‫ دא‬i Jj \ ; k ‫و‬.$S % ‫א‬

. “ 1 % ‫ א‬8/ ” ‫ ذج‬n >- o1Q
: 1 % ‫ א‬$ I Q ( U# ^ i ‫ ز‬#<‫و‬
01 % ‫ א‬72" ‫א‬
^ ‫و‬s" ‫ ^ وא‬5‫א א‬
. 1 % ‫ א‬P C ?‫د‬sQ t ‫ א‬K‫ و‬X ‫א‬
. 1 % ‫ א‬u ; a‫د‬s >- W 23 ‫ ^ א‬8U -
 ‫( وذج ‪/‬و‪ D‬ف وظ‬
‫ر ` ا ظ*‪.................... 9‬‬ ‫‪ ' 7‬ا ظ*‪................ 9‬‬
‫‪ ' 7‬ا دارة‪...................‬‬
‫ا ظ*‪................ *9‬‬ ‫ا &ر‬
‫‪ :‬ط ا &ر ‪...........‬‬ ‫‪ :‬ط ا &ر ‪+;J........‬‬ ‫‪&:‬ا‬
‫ف ا ‪ .7‬ل (‪ $‬ا ظ*‪............. 9‬‬ ‫ا‬
‫وا ‪............................+; +‬‬
‫‪X7‬و *‪.........................+; +‬‬
‫‪+ I‬ت و‪ /‬وط ‪...........+; /‬‬
‫‪١٦٦‬‬
 ‫<ن " א ‪ 789 $ I‬وא‪ ^ 5‬א ‪ 1 %‬א ‪ 831‬و‪s"-‬و ‪o1 v a<. PQ‬‬
‫*"‪ 4‬א ‪. P 89 OS‬‬
‫‪C‬ن‬ ‫<ن " ‪ 829 w‬א ‪ 8/ $ I‬א ‪ $S %‬א ‪ C \` a‬א ‪ 1%‬ن وא‬
‫وא@‪ Fj‬ص א ‪ 2S‬ن ‪.$S % #‬‬
‫^א ‪9 1 %‬‬ ‫‪ >J2‬א ‪ F‬א‪ W P-‬א‬ ‫א‪ ^ ( U# W 79‬א ‪ $ I‬א ‪U2‬‬
‫א‪. 5 c‬‬
‫<ن " ‪ 1‬د ‪ C W P - ً 3C‬א@‪ -‬ذא^ א‪ Q v‬ط ‪. 23 #‬‬
‫<ن ‪ JQ‬ن ذא^ ‪ 8I‬وא(‪ 5 - ; y 3‬د ‪ >- ً 3C‬و‪ 789 $S %‬א‬
‫א ‪. 2X‬‬
 ‫‪M‬‬ ‫(&ءاً ‪ JM*F‬و‪MD‬ف ا وظ ‪M // M‬دد ‪/‬ط* ‪&M‬ت ا وظ ‪ M‬أي ا ‪M‬روط ا ‪/ M/‬ط* ‪ &M‬ا وظ ‪M‬‬

‫‪MM5‬رد ‪MM/‬وا ر ھ‪MM‬ذه ا ‪MM‬روط > ‪& M‬ن ‪MM ;MM( +/‬ل ھ( ‪&M‬ك‬ ‫ا ‪0MM‬ص ا ر ‪* cMM‬وظ ‪ ، M‬و‪M (+ 1‬‬

‫ا ر ‪ ،c‬و‪ D&0‬إذا &ن ا ‪ /‬د ون & ‪&5/‬وز ا ‪+‬دد‬ ‫إ‪5‬راءات أ‪0‬رى *‪ R/‬د ن ‪D‬‬

‫دد ن ا وظ&‪B‬ف ‪.‬‬ ‫ا‬

 ‫;‪:0‬‬ ‫ول ‪ ^ 8U -‬א ‪ 5 3# < 1 %‬א ‪< 4‬‬

‫א "‪ ^ 2‬א ‪oF‬‬ ‫א‪C 3‬‬

‫א^ א‪I z‬‬ ‫א‬ ‫א ‪ P‬א^‬

 ‫‪+ I‬ت ا ظ*‪9‬‬
‫ا ‪: 0 ,‬‬
‫‪ +; I‬ط *‪ ,‬ا ظ*‪. 9‬‬ ‫* ا‬ ‫‪+‬ت ا‬ ‫ا ‪ ,‬م وا ‪,‬‬

‫ا ;‪+‬رات ‪:‬‬
‫*‪ P‬ا‪!%‬ت – < ة ا ?‪ – 1R‬ا &< – ا ‪– ( 7‬‬ ‫‪ +; I‬ط *‪ ,‬ا ( ‪+‬ل )‬ ‫‪ ~H+‬ا‬ ‫ا‬
‫ا@ &ام ا ‪ ]@+E‬ا‪. ( ... %‬‬

‫ا ‪&O‬رة ( ' ا ‪+‬ذ < ار‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫ا ‪&O‬رات ا ‪: D+‬‬

‫ا ‪&O‬رة ا ‪. * * E‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪: Pm $‬‬ ‫*`ه (‪ $‬ا‪%‬‬ ‫‪ o‬ا ‪&O‬رات ا‬
‫ا ‪&O‬رة ( ' ا )*[‪.‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪ o‬ا ‪O‬ـ&رة ( ' ا!‪) :‬ـ‪+‬ر‪.‬‬
‫‪ ... ، $‬ا •‬ ‫ا ‪&O‬رة ( ' ا ‪+,‬ون ‪ U‬ا‪%‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪ o‬ا ‪O‬ـ&رة ( ' ا ‪ E‬ار ‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫* ‪:‬‬ ‫ا ‪+ 7‬ت ا‬
‫[ (‪ $‬وظ*‪9‬‬ ‫‪ K,:‬ا ظ‪+ @ ] I [H+‬ت ‪ ً?m 0 2*, * /‬وظ*‪ 9‬ا ‪+<?,‬ت ا ‪+,‬‬
‫* ‪ Pm‬ا ‪ O‬ة ا &‪ ، *J‬ا ‪ I‬ح‪ ،‬ا ?ص ‪،‬‬ ‫;‪&2‬س ‪+ ,‬ري وھ‪+2‬ك ا ‪ $ & &,‬ا ‪+ 7‬ت ا‬
‫ا ‪ I*7‬ة ( ' ا ‪ ،u92‬ا ‪ ، ;1‬ا ‪+"V‬ء ‪...‬‬